________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઇતિહાસ. પરથી પૃથ્વી ગોળ ફરે છે એ કપરનિકસના સિદ્ધાંતને પુષ્ટિ મળી. ઍન્ડ ડયૂકના રક્ષણ નીચે તે ફરેન્સમાં રહેતો હતો તે સમયે ત્યાંની વ્યાસપીઠ પરથી ગેલીલીઓની સંભક શોધનો તીવ્ર વિરોધ કરવામાં આવ્યો હતો. પછી બે મીનિકન સાધુઓએ તપાસસમિતિની ધર્મસભાને ગેલીલીઓ શિક્ષાપાત્ર છે એવી ખબર આપી. રેમમાં તેની શોધે ઉપર વિચાર ચલાવાતે હતા એવી તેને ખબર મળતાં “ત્યાંના ધર્માધિકારીઓના મનમાં કોપરનિકસના સિદ્ધાંતની ખુલ્લી સત્યતા ઠસાવવાને હું સમર્થ નિવડીશ,’ એવી શ્રદ્ધામાં ને શ્રદ્ધામાં તે ત્યાં ગયો. પણ ઈશ્વરવિદ્યાવિદ શું શું કરવાને સમર્થ હતા તેને તેને ખ્યાલ આવ્યો ન હતે. ૧૬૧૬ના ફેબ્રુઆરી માસમાં ધર્મસભા એવા નિર્ણય પર આવી કે કોપરનિકસને સિદ્ધાંત સ્વભાવતઃ અયુક્ત છે અને શાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ વિચારતાં, પાખંડમત ફેલાવનારે છે. પપના આદેશને અધિન થઈ બેલામિન નામના ગુએ ગેલીલીઓને પોતાની સમક્ષ બોલાવી મંગાવ્યો અને અધિકારી તરીકે તેને સલાહ આપી કે તમારે અભિપ્રાય છેડી દે અને તેને પ્રચાર કરવાનું બંધ કરે; નહિ તે તમારા વિરુદ્ધ કામ ચલાવાશે. ગેલીલીઓએ એ ફરમાન પાળવાનું વચન આપ્યું. કોપરનિકસના પુસ્તકને એક પ્રતિષિદ્ધ પુસ્તકમાં ગણવામાં આવ્યું. આ સંબંધમાં એવી ટીકા કરવામાં આવી છે કે ગેલીલીઆના Solar spots “સૂર્યમાં ધાબાં’ એ પુસ્તકમાં શાસ્ત્રનું સહેજ પણ નામ લેવામાં આવ્યું નથી અને એ પુસ્તક સંબંધમાં (મનાઈ) હુકમ કાઢીને ધર્મસભાએ ધર્મપ્રશ્રને નહિ પરંતુ વિજ્ઞાનને લગતા પ્રશ્નને ચુકાદો આવે છે. (તાત્પર્ય એ જ કે ધર્મસભાએ પિતાની મર્યાદા ઓળંગી છે અને પિતાના અધિકાર બહારની વાત કરી છે.)
અલ્પકાળ માટે ગેલીલીઓ ચૂપ રહે પરંતુ એ સદાકાળ મૌન પકડે એ વાત અસંભવિત હતી. આઠમા અર્બન નામના નવા પાપની ધર્મસત્તા દરમ્યાન તેને વધુ સ્વાતંત્ર્ય મેળવવાની આશા બંધાઈ, કારણ પિપના મંડળમાં તેના પ્રત્યે સહાનુભૂતિ દર્શાવનારાની સારી સંખ્યા
