________________
* * બુધિનિયંત્રણ. નહિ. સાથે સાથે તેઓ એટલીજ શ્રદ્ધાથી એમ પણ માનતા કે એ બધા ઉપદ્રવો રૂપી શત્રુઓને પહોંચી વળવા માટે ધર્મગુરુઓ સમર્થ હતા–એ ઉપદ્રનો અંત આણવા માટે તેમની ક્રિયાઓ સબળ હતી. કેટલાક પ્રાચીન ખ્રિસ્તી શહેનશાહએ જાદુવિરુદ્ધ ધારાધોરણે જ્યાં હતાં, છતાં ચૂડેલવિદ્યાને નિર્મૂળ કરવા માટે કઈ વ્યવસ્થિત પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો ન હતો. એ જ સદીમાં એક એવો ભયંકર બનાવ બન્યો કે મનુષ્યના હદયમાં ઘર કરી બેઠેલી ભૂતપિશાચ અને શેતાન વિષેની બીક વધુ દૃઢ બની. આ બનાવ તે આખા યુરેપને નિર્જન, વેરાન કરી નાખનાર બ્લેક ડેથ (Black Death) ને નામે પ્રસિદ્ધ થયેલી મહા મરકી, મંત્રતંત્ર, કૂડકામણના આરોપસર રોજ રોજ વધુને વધુ તપાસ ચાલવા માંડી અને ૩૦૦ વર્ષ સુધી ચૂડેલવિદ્યાની શેધ કરી, એ વિદ્યાના ઉપયોગ કરનારા મુખ્યત્વે સ્ત્રીઓ–નો નાશ કરે એ જ યુરોપીય સંસ્કૃતિનું દૃઢ અથવા સ્થાયી લક્ષણ થઈ પડયું. ચૂડેલવિદ્યાના અસ્તિત્વ વિષે બાઈબલ (ધર્મગ્રંથોમાં પ્રમાણ હતું અને એ વિદ્યાના પ્રચારને અટકાવવા માટે જુલમ ગુજારનારને ધર્મગ્રંથને ટેકો હતા. “હારે ચૂડેલને જીવતી રહેવા ન દેવી’ એવી સર્વશ્રેષ્ઠ અધિકારીની સ્પષ્ટ આજ્ઞા હતી. આઠમા ઇનોસન્ટ નામના પપે આ વિષય પર ૧૪૮૪ માં એક ધાર્મિક ફરમાન કાઢયું હતું. તેમાં તેણે એવું પ્રતિપાદિત કરેલું કે મરકી અને તોફાને એ બધાં ચૂડેલનાં જ કારસ્તાન છે. તાજુબીની વાત એ છે કે સમર્થ બુદ્ધિશાળી પુરુષો પણ ચૂડેલ સ્ત્રીઓ પાસે શેતાની, પૈશાચી સત્તા છે એવું માનતા. મધ્યયુગને જનસમાજ ખરેખર અત્યંત વહેમી અને અંધશ્રદ્ધાળુ હતા.
ચૂડેલે (ગણતી સ્ત્રીઓ) પ્રત્યે જે નિર્દય વર્તણુક દાખવવામાં આવી હતી તેનાથી વધુ કરણ, હૃદયદ્રાવક કથા બીજી કોઈ છે જ નહિ અને ઇંગ્લેંડ અને સ્કેટલેંડમાં જુલમની જે ઝડી વર્ષ તેની તેલે આવે એ જુલમ બીજા કોઈ દેશમાં વર્ષાવવામાં આવ્યો ન હતો. હું આ હકીકતને ઉલ્લેખ કરું છું તેનાં બે કારણે છે. એક
