________________
બુદ્ધિનિય ત્રણ.
૫૮
ણેાનાં કાર્યો દૂર કરવા માટે અલૌકિક ઉપાયેા ચેાજાય એ સયુક્તિક જ હતું. એટલે ચમત્કારાનું ધતીંગ ઉભું થયું, કહે કે, ચમત્કારાના વ્યાપાર શરુ થયા; અન્તે કેથલિક ચર્ચોની ત્રિજોરીએ! સારી આવકથી ઉભરાવા લાગી. વૈદ લેાકેા જાદુગરા અને અશ્રદ્ધાળુ નાસ્તિક છે એવા વારંવાર તેમના પર શક જતા. શરીર (છેદન) શાસ્ત્રની મના કરવામાં આવી હતી. મૃતશરીરના પુનરુત્થાન વિષેના ખ્રિસ્તીઓના સિદ્ધાંત કદાચ આ મના કરાવવામાં કારણભૂત હતા. ૧૮ મી સદીમાં ધર્મોપદેશકાએ શીતળા કઢાવવાના ધારાના વિરાધ કર્યાં હતા એ હકીકત શું પુરવાર કરે છે ? એ જ કે મધ્યયુગમાં રાગનાં મૂળ કારણા વિષે મનુષ્યેાના જે વિચારા હતા તે ૧૮ મી સદી સુધી વધતે ઓછે અંશે જીવંત જ હતા. રસાયણશાસ્ત્ર અનિષ્ટકારી લેખાતું અને ૧૩૧૭ માં ધમગુરુ પાપે તેને તિરસ્કારી કાઢ્યું હતું. પેાતાને પ્રાચીન મતના અતિ ઉત્સાહી અનુયાયી તરીકે ઓળખનાર તથા શાસ્ત્રના પ્રાચીનમતને પ્રતિકૂળ વૈજ્ઞાનિક શોધ માટેની સહજમુદ્ધિથી વિભૂષિત થયેલા રાજર એકનને ચિરકાળ પર્યંત કારાવાસમાં સડવું પડયું હતું એ બીના મધ્યકાલીન પ્રજાને વિજ્ઞાનની કેટલી સૂગ હતી તેના ઉદાહરણરૂપ છે.
આપણે ઉપર જોયું કે ધાર્મિક માન્યતાઓથી વિજ્ઞાન પ્રત્યે જનતામાં તિરસ્કાર ઉભેા થયા હતા, પરંતુ આમ ન થયું હાત તે પણ પ્રાકૃતિકવિજ્ઞાન જ્ઞાન ભાગ્યેજ કશી પ્રગતિ કરી શક્યું હોત એ વાત સંભવિત છે, કારણ ખ્રિસ્તીધર્મની સત્તા ઉંડી જામી ત્યાર પહેલાંના ૫૦૦ વમાં શ્રીકેાના વિજ્ઞાનશાસ્ત્રમાં નવી શેાધેને ખીલકુલ ઉમેરા થયા ન હતા. ઇ. સ. પૂર્વે લગભગ ૨૦૦ ની સાલ પછી એક પણ અગત્યની શોધ થઇ ન હતી. આ ગતિસ્તમ્ભનું કારણ સમજાવવું સહેલું નથી છતાં એનું મૂળ ગ્રીક અને રામન રાજ્યાની સામાજીક સ્થિતિમાં શેાધ્યું શેાધાય એમ છે, એટલું આપણે ખાતરીપૂર્વક કહી શકીએ. તદનુસાર, જનસમાજના માટા ભાગ પર દૃઢ સત્તા જમાવી બેઠેલી ખ્રિસ્તીએની ધાર્મિક માન્યતાઓનું વિઘ્ન વિજ્ઞાનના
