________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યના ઇતિહાસ.
૭૧
ત્રતાના સિદ્ધાંતા શાસ્ત્રથી અસંગત હતા. જ્યારે એ અને એના પક્ષના માણુસા દમનનીતિના ભાગ થઇ પડવાને ભય રહેતા ત્યારે દમનનીતિના અને પાખંડીઓને ખાળી મૂકવાની પ્રથાને લૂથર તીવ્ર વિરાધ કરતા ખરો, પરંતુ જ્યારે તેની સ્થિતિ સહિસલામત થઈ અને તેની સત્તા જામી ત્યારે તેણે પાતાના ખરા અભિપ્રાય નીચે પ્રમાણે જણાવ્યા હતા.
પાખંડમત તિરસ્કારપાત્ર છે માટે તેને નિર્મૂળ કરી, પ્રજા પાસે સાચા સિદ્ધાંત પળાવવાની રાષ્ટ્રની રજ છે; જેમ ખીજી (લૌકિક) ખાબામાં પ્રજા રાષ્ટ્રની આજ્ઞા પૂર્ણપણે પાળે છે તેમ ધાર્મિક ખાતામાં પણ પ્રજાજનાએ બેહદ રાજભક્તિ દાખવવી જોઈ એ. ધર્મની રક્ષા કરવી એ રાષ્ટ્રનું અંતિમ ધ્યેય છે. જળસંસ્કાર (ખાસીઝમ)ની ક્રિયાને વિરાધ કરનારાઓ ( Anabaptists ) પર તલવાર ચલાવવી જોઇએ.
અમારા જ સિદ્ધાંતાનાં પાલનથી મેાક્ષ મળી શકે એવા જે નિરાસક મેાક્ષના સિદ્ધાંત પ્રેટેસ્ટટ અને કૅથલિક લેાકેા લઇ બેઠા હતા તેનું પરિણામ બન્નેની બાબતમાં એક સરખું જ આવ્યું.
અસહિષ્ણુતાને લીધે ક્રુથ્વિનની કીર્તિ કાજળથીયે કાળી છે. તે, લૂથરની માકૅ, રાજકર્તાને નિરંકુશ સત્તા આપવાના હિમાયતી ન હતા, કિંતુ ધમ પાટસ્થ રાજસત્તા સ્થાપવાની તરફેણમાં હતે, અને એણે જીનીવામાં ધમ પાટસ્થ રાજસત્તા સ્થાપી હતી. અહિં સ્વતંત્રતાને છેક કચડી નાખવામાં આવી હતી, ખેાટા સિદ્ધાંતા ફેલાવનારને કેદ, દેશનિકાલ કે મેાતની સજા કરીને તેણે એવા સિદ્ધાંતા દાખી દીધા હતા. સર્વેટસને એણે જે શિક્ષા કરી એ પાખંડમત વિરુદ્ધ કૅલ્વિને જે ઝુંબેશ ચલાવી તેમાંનું સૌથી વધારે યશસ્વી પરાક્રમ છે. આ સર્વેટસ સ્પેઈનને વતની હતા અને એણે ત્રિમૂર્તિવાદ વિરુદ્ધ લેખ લખ્યા હતા તેથી (કંઈક અંશે કૅલ્વિનની ખટપટથી) એને (Lyons) લીન્સમાં કેદ કરવામાં આવ્યા હતા. ત્યાંથી ના’સીને તે ઠેઠ જીનીવા
