________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઇતિહાસ.
જલ ખાસ્સી પરંપરા ચાલી. સાઈમન ડી મેન્ટ નામના અંગ્રેજે તેમાં ભાગ લીધે. આ ધર્મયુદ્ધમાં સેંકડે અને હજારો સ્ત્રી પુરુષ અને બાળકને બાળી મૂકવામાં અને ફાંસીએ ચઢાવવામાં આવ્યાં. ટુલુઝની પ્રજાનો વિરોધ આમ દાબી દેવામાં આવ્યો પણ પાખંડમત નાબુદ કરી શકાય નહિ. આખરે ૧૨૯૯ માં ટુલુઝના અમીરની અપમાનકારક હાર થઈ અને લડાઈ બંધ થઈ. - આ બનાવની મુખ્ય અસર એ થઈ કે ત્યાર પછી ધર્મગુરુએએ યૂરેપના જાહેર કાયદાઓમાં એક એવું નવું તત્ત્વ ઉમેર્યું કે કોઈ પણ સમ્રાટ પિતાના મુલકમાંથી અવિહિત ધર્મસંપ્રદાયને ઉમૂળ કરવાની જવાબદારી આપે તો જ તે ગાદી ભોગવી શકે.
આ ફેરફાર થયા પછી જે પિતાની આજ્ઞા થવા છતાં કેઈ નરેશ પાખંડીઓ પર સિતમ વર્ષાવવાની આનાકાની કરે તે તેના પર સખી હતી. તેના મુલક પરને તેને હક્ક ઝુંટવી લેવામાં આવતે અને તેના પ્રદેશોમાં નિર્દય લૂંટ ચલાવવા માટે ધર્મગુરુઓ ગમે તે માણસને લલચાવતા. આમ પાપોએ ધર્મપાટસ્થસત્તા સ્થાપિત કરી હતી અને એ રાજપ્રણાલિકામાં પાખંડીઓ પર જુલમ વર્ષાવીને ધર્મની 'વિશુદ્ધતા જાળવી રાખવાની મહાન ફરજના મુકાબલામાં અન્ય સર્વ ધર્મો અને લાભે ગૌણ લેખવામાં આવતા.
પણ પાખંડમતનું નિકંદન કરવા માટે તેનાં ગુપ્તમાં ગુપ્ત આશ્રય સ્થાનો શોધી કાઢવાની જરૂર હતી. એબીજેએસીસને કચરી નાખવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ તેમના સિદ્ધાંતની ઝેરી અસર ચાલુજ હતી. કેઈ આકરી દમનનીતિ, કોઈ અવિરત કાર્યક્રમ અમલમાં મૂકાય તો જ ખ્રિસ્તી ધર્મગુરુઓનાં ધાર્યો બેય હાંસલ થવાનો સંભવ હતો. આથી આશરે ઈ. સ. ૧૨૩૩માં નવમા ગ્રેગરી નામના પિપે પાખંડીઓને વીણું વીણીને શોધી કાઢવા માટે ઇન્કવીઝીશન (રોમન કેથેલિક ધર્મથી ઉલટું મત ધરાવનાર માણસોની તપાસ કરી તેમને શિક્ષા કરનારી સભા) ને નામે ઇતિહાસ મશહુર થયેલી વ્યવસ્થિત
