________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઈતિહાસ
૪
નની કશી મણું રાખી નહિ. પાખંડીઓને મતની શિક્ષા ફરમાવવાનું પણ તેમણે એગ્ય લેખ્યું. ચોથી સદીમાં ખ્રિસ્તીઅન નામના એક પાખંડીને ફાંસી દેવામાં આવી હતી. એ સમયથી માંડીને પાખંડમતધારીઓને દેહાંત શિક્ષા કરવાની પ્રથા શરુ થઈ.
આ યુગના એક અખ્રિસ્તી લેખકને ભિન્ન ભિન્ન ખ્રિસ્તીપથના અનુયાયીઓને પરસ્પર સહાનુભૂતિ દર્શાવવાને સદુપદેશ આપતે જોઈ આપણને આનંદ થાય છે. શહેનશાહ વેલેન્સને કરેલા એક સંબધનમાં થેમીસ્ટીઅમે તેને વિનંતિ કરેલી કે “ શહેનશાહ ! તમારાથી ભિન્ન મત ધરાવનારા ખ્રિસ્તીઓ વિરુદ્ધ કાઢેલાં અનુશાસને રદ કરે, એજ સંબોધનમાં એણે સહિષ્ણુતાના સિદ્ધાંતનું પૂર્ણ વિવેચન કરેલું. આપણે એ સદાસ્મરણીય શબ્દો વાંચીએ.
વ્યક્તિઓની ધાર્મિક માન્યતાઓ એક એવું ક્ષેત્ર છે કે જ્યાં સરકારની સત્તાની ધારી અસર થઈ શકે નહિ. બળાત્કારને વશ થઈ મનુષ્ય કદાચ વિઘમી સરકારની સત્તાને નમતું આપે તો પણ હૃદયપલટે અસંભવિત છે. જુલમને પરિણામે સત્યધર્મને સ્થાને દાંભિક ધર્મપાલન શરુ થાય છે. દરેક ધર્મપંથને તેની ઈચ્છાનુસાર વર્તાવા દેવો જોઈએ. પ્રજા માત્રના સામાન્ય હિત પ્રતિ લક્ષ રાખીને, રાજ્ય વહીવટ કરાવનાર સરકાર-પ્રાચીનમતાવલંબીઓ અને પાખંડીઓ પ્રત્યે એ હિતની વૃદ્ધિ થાય એવું રાજતંત્ર ચલાવવું જોઈએ. ઈશ્વર જાતે એમ સ્પષ્ટ દર્શાવે છે કે –
પૂજાનાં વિવિધ વિધાન હોય એવી મહારી ઈચ્છા છે. ઈશ્વરને પહોંચવાના મનુષ્ય પાસે અનેક માર્ગો છે.
ધર્મ વિષયમાં કોઈ પણ ધર્મગુરુ સંત ઓગસ્ટાઈને કરતાં વધારે વજનદાર લેખાયો નથી. સર્વશ્રેષ્ઠ પ્રમાણુરૂપ આ સંત ઓગસ્ટાઈને ઈસુએ એક વાર્તામાં “તેમને અંદર આવવાની ફરજ પાડે” (બળાત્કારે વિધર્મીઓ પાસે હમારે એક માત્ર સાચો ધર્મ કબૂલાવો) એવા જે શબ્દો વાપર્યો છે તે શબ્દોના આધારે ભાવિ
