Book Title: Vasudevahimdi Madhyama Khanda Part 1
Author(s): Dharmdas Gani, H C Bhayani, R M Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002648/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DHARMASENAGANI MAHATTARA'S VASUDE VAHIMDĪ MADHYAMA KHANDA A SEVENTH CENTURY PRAKRIT RECAST OF THE FAMOUS BRHATKATHĀ NARRATIVE PARTI L. D. SERIES 99 GENERAL EDITORS DALSUKH MALVANIA NAGIN J. SHAH EDITED BY H. C. BHAYANI HON. PROFESSOR L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY R. M. SHAH LECTURER IN PRAKRIT L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY दभारतीय 1 लिपतमा ) L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY, AHMEDABAD-9. a ny erg Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DHARMASENAGANI MAHATTARA'S VASUDEVAHIMDI MADHYAMA KHANDA * SEVENTH CENTURY PRAKRIT RECAST OF THE FAMOUS BRHATKATHĀ NARRATIVE PART I L. D SERIES 99 GENERAL EDITORS DALSUKH MALVANIA NAGIN J. SHAH EDITED BY H. C. BHAYANI HON. PROFESSOR L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY R. M. SHAH LECTURER IN PRAKRIT L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY, AHMEDABAD-9. TGES Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Printed by Text : Ramanand Printing Press Kankaria Road, Ahmedabad-380 022. Introduction etc. : Tirhut Printers Pitambar J. Mishra 41, Meghnath Society, Ranip, Ahmedabad-380 005. Published by Nagin J. Shah Acting Director L.D. Institute of Indology Ahmedabad-380 009. FIRST EDITION September, 1987 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ धम्मसेण-गणि-महत्तर-विरइओ वसुदेवहिंडी-मज्झिम-खंडा (पढमो भागो) लोय-विस्सुय-बड्डकहाए सत्तम-चरिस-सय-कालीय-पाइय-रूवंतरण-रूबी संपादक है. चु. भायाणी 1. म. शाह लालभाई दलपतभाई भारतीय संस्कृति विद्यामन्दिर, अहमदाबाद-९. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Preface The L. D. Institute of Indology has great pleasure in offering to the world of Prakrit scholars Part I of the hitherto unpublished Prakrit work “Vasudevahindi : Majjhimakhanda' (=VM) composed by Dharmasenagani Mahattara (c. 7th century A.D.). It is so called because it is inserted in the midst of the Vasudevahindi composed by Sarghadasagani Vacaka (c. Sth century A.D.). The first part of the VM is here critically edited by Dr. H. C. Bhayani and Dr. R. M. Shah on the basis of five manuscripts, one palmleaf and the rest paper They liave written an elaborate and learned introduction to this part I of VM. Therein they describe the Mss., demonstrate the interrelationship of Mss., explain the constitution of the text, summarise the text, point out the salient features of the language of VM, give an account of the stylistic peculiarities, discuss the VM Narratives, in relation to the Brliatkathā (BK) tradition, examine the relationshjø of VM with various BK versions, give an idea of the original BK. and its versions, and finally determine the date of Dharmasenagani. The three appendixes, especially the third one enlisting important words, enhance the value of the work. The L. D. Institute of Indology is highly thankful to Dr. H. C. Bhayani and Dr. R.M. Shah for undertaking the editing of this invaluable work. They have spared no pains to make the text as flawless as possible. It is hoped that the publication of this important work will be of great value to the keen students and scholars of Prakrit Language and Literature. L. D. Institute of Indology Ahmeda' ad-380 009 15th Sepio.nber, 1987 Nagin J. Shah Acting Ditecor Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dedicated to the Memory of Āgama-prabhakara Muni Śrī PUNYAVIJAYJI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1-76 (1-5) (6-36) (37-61) (61-63) (63-76) १-२७५ Contents INTRODUCTION 1. Critical Apparatus and Text-constitution 2. Summary 3. Notes on the Language 4. Stylistic Peculiarities 5. Notes on the VHM Narratives and the BK Tradition वसुदेवहिंडी-मज्झिम-खंडो १ पभावई-लंमा २. अट्ठ-कण्णगा-लभो ३. मेहमाला-लंभो ४. बावीस-कण्णा-ल भो ५. विरया-ल भो ६. इसिदत्ता-कहा ७. अणिलचसा-लभो ८. वेरुलियमाला-ल भो ९. इंदसेणा-लं भो १०. लक्खणा-ल भो १९. सुकोसला-भा १२. ललिदवेगा-लमे। १३. चित्तलेहाल भी १४. हरिकंता-भो १५. कणगवई-ल'भो १६. सागरदत्ता-लभो १७. मलयसेणा-लाभा १८. अब तिवद्धणा-ला APPENDIXES 1. Some Parallel Passages From the Kathāsaritsägara 2. Notes and Emendations 3. Index of Important Words 4. Corrections ७४-८५ ८६-१०४ १०५-१११ ११२-११९ १२०-१४४ १४५-१६० १६१-१७२ १७३-१७८ १७९-१८२ १८३-१८४ १८५-१९६ १९७-२०५ २०६-२१५ २५९-२६६ २६७-२७० २७१-२७५ 277-333 (277-284) (285 303) (304-318) (319-333) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Description of Mss. INTRODUCTION 1. Critical apparatus and text-constitution The present edition of the Vasudevahimḍ: Majjhima-khamda (VM.) (part 1) is based on the following five Mss. : 1.. This palm-leaf ms., written in Devanagari characters, belo. ngs to Sri Santinath Jain Tadipatriya Granth Bhandar at Khambhat (Camb. ay). It bears the no. 211. In all there are 219 folios each measuring 29" x 2.25" (74 x 5 cm.), written on both sides. The first folio, however, is written on one side. The first and the last folio are in fragments. There are four to five lines on each side of the folic. The number of akṣaras (letters) per line vary from 100 to 135. This is the oldest of all available VM. mss. It was written in 1390 V.S. (i.e. 1334 A.D.) This ms, contains only the first part (Purvardha) of the VM. i. e. Lambhas 1 to 17 and a part of the 18th. See further below. It begins ....... पत्तलदलच्छो । उसभी सभावसललियम यगलगहललियपत्थाणो ॥ etc. It ends .. वसुदेवहिंडी । प्रथायेण सह बट् शतानि षट् ६६०० । उभयं ग्रंथ १७८०० || छ|| संव[त्] १३९० वर्षे कार्त्तिक दि ७ शनौ दिने लिखितं ॥७॥ ॥ छ ॥ छ ॥ 2. . This is a photostat copy (L. D. Institute of Indology, Reg. no. 33704) of the paper ms. from Hemacandrācārya Jñan Mandir, Patan. It is numbered as 113:0. There are 494 photo plates (size 26.3 x 10.5 cn.) containing 247 filios of the paper ms. The paper ms. seems to bave been written in about the 16th century of the Vikrama Era. This ms. contains both the lat and the 2nd part ( Pūrvārdha and Uttarardha) of the VM. It begins: ॥०॥ ॐ नमः नमः सर्वशाय || जयश्यनेकान्तकंठीरवः ॥ अवेदमारभ्यते द्विलेयखं । जय नवनलिणिकुवलय...... Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahimdi : Majjhima-khanda The Ist part (Purvardha) ends and the llad part begins (on folio 106, side b) as ......अणाभोगकए नस्थि दोसो छ।। वसुदेवहिंडि ||थान॥६६.०॥उभयं १७८०० ॥छ|| मया भणिया...... The lind part ends एवं वसुदेवभारियाए सतं समत्तं । समत्ता य वसुदेवहिडीसंगहणी ॥ समत्तं च वसुदेवहोंडी मज्झिमकंड ॥छ।। प्रलोकाग्रेण गण्यमानं ससंग्रहणीकं एकोनविंशतिसहस्राणि ग्रंथान ॥१९०००। 3. ली. This ms. belongs to Sheth Anandaji Kalyanji Jain Pustak Bhandar, Limdi. Only 158 folios of this ms. came to us from late Muni Shree Punyavijayji, henc: we cannot give the accession pulber, total number of folios in the whole of the original ms., the final colophon etc. This ms. seems to have been written in about the 17th century of the Vikram Era. This ms. contaias both the Is: and the Ind part of the VM. It begins - ॥ द० ॥नमः सर्वज्ञाय।। जयत्यनेकांतकंठीरवः ।। अथेदमारभ्यते द्वितीयखंड ॥ जयई नवनलिणि......etc. The first part ends and second part begins ( on folio 129/b) ar ......अणाभोगकए नत्थि दोसो छ।। वसुदेवहिंडी थान ६६.० । उभयं १७००० छ। मया भणिया ...... 4. वा. Originally this ms. was in the Vadi Parsvanāth Jain Bhandar, Patan, but now it has been deposited in Hemacaodrācārya Jain Jñän Mandir, Patan. It bears the No. 6705. Containing 149 folios of 30 x 13.5 cm. size, this paper ms. was copied in v. S. 1486 ( A. D. 1430 ). This ms contains the first part (incomplete : the first four Lambhag are missing ) and the second part ( complete ). It begins द०॥ अर्ह ॥ वसुदेव मध्यखंड प्रारभ्यते ॥ अह य समतिकते सुहेणं तम्मि दियसे... End of the Pārvārdha 'वसुदेवहिडि ग्रंथाय॥६६००॥ उभयं १७८००॥छ।। It ends..छः। वसुदेवहिंडीए मज्झिमक समत्तं ॥छ।।...सेसं पुरा...हिंडीए दठम्वं । णमो भावसिद्धाण । णमो वसुदेवताए वसुदेव-भारियाओ तं जहा.........॥छ।। Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction एवं वसुदेवभारियाए संत समत्त' ।। समत्ता य वसुदेवहिंडीसंगहणी । समत्तं च वसुदेवहिंडीए मज्झिमकंडं ॥छ। लोकाग्रेण गण्यमानं ससंग्रहणीक एकोनविंशति सहश्राणि । ग्रंथान ॥ मंगलं महाश्रीः ॥छ।। शुभं भवतु |छ।। श्रीसंघस्य मंगलमस्पु ॥छ।। श्री श्री श्री श्री श्री । संवत् १४८६ वर्षे वैशाख वदि १ वार भूमे श्री श्री परतर गच्छे श्री जिनभद्रसूरिविजयराज्ये । श्री अणिहंल्लपाटके नगरे भांडागारे प्राग्वाट्जातीय मह' नरपाललिखित ॥छ।।छ।। श्री श्री श्री ॥छ।छ।। 5. मो. This paper ms. was originally deposited in Modi Jain Jhan Bhandar, Patan, but now it belongs to the Hemacandracārya Jain Jnan Man. dir, Patan. It contains 176 folios each measuring 34 x 13 cm. (ff. 61-62 and 72-73 are joint.) This ms. contains the first part ( incomplete : the first four Lambhas are missing) and the second part (complate). It begins ॥०॥अहं ।। वसुदेवमध्यखंड प्रारभ्यते ।।अह य समतिक्कंते सुहेण तंमि दियसे......... End of the pūrvārdha - छ।। वसुदेवहिंडि प्रथा ॥६६००॥ उभय ॥१७८००॥छ।। It ends अहमवि रण्णा दुइज्जमाणो पियासहितो महापुरे सुहं अभिर[मा]मि इति छ। वसुदेवहिंडीए मज्झिमकंड समत्तं ॥छ। सेस पुरा हिंडीए दव्वं । णमो भावसिद्धाणं णमो वसुदेवताए वसुदेवभारियाओ तं जहा..................एवं वसुदेवभारियाए सतं समत्तं । समत्ता य वसुदेवहिंडीसंगहणी । समतं न वसुदेव हिंडी मज्झिमकड' ॥ लोकाग्रेण गण्यमानं ससंग्रह. णीक एकोनविंशति सहस्राणि । ग्रंथान ॥१९०००।। Interrelationship of Mss. of the above described Mss. only ms. खं. is a palm-leaf ms.. it is fairly old, dated 1390 V. S. (i.e. 1434 A. D. ) and it is comparatively better than all the other Mss. A comparison of all Mss. shows that is the origioal and the other four Mss were possibly successively copied from or from. some mss. based on the same source as that of M. Mr. वा. dated 1486 V. S. ( i.e. 1430 A. D. ), is older than the other three. It contains lesser mistakes. Other three Mss are considerably late, datable in the 16th or 17th century and they are much more corrupt. Mss. वा. and मो. form a sub-group and so also Mss. कां. and ली. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahindi: Majjhima-khamhḍa In short all the five Mss. belong to a single tradition, . being the oldest. One strong evidence suports this fact. Ms. . contains only a portion of the text of VM. and thus it is incomplete. It ends with the 18th Lamdha called aafar, but only a section of that Lambha is found and not the whole of it. Inspite of this fact, the scribe of . gives the year of copying, the extent of the ms. (i.e. the total number of 's)and a concluding note, which are the usual features indicating that the text had been completely copied. This strange fact may be explained by assuming that the stock of the palm-leaves that were with the scribe was exhausted. Due to this or some other reason the scribe finished copying in the midst Lambha. It is possible that he might have resumed copying the rest of the 18th Lambha on a fresh supply of palm-leaves and this latter portion of the copy of VM. is now not available to 4 Now it is a very significant fact that all the other four Mss. share this strange feature with . i.e. they also complete the first part of VM. in the midst of the 18th Lambha, eventhough they contain the remaining latter portion of the text down to the last Lambha (numbered 33.) This fact establishes beyond any doubt the unitary character of the tradition for all the five Mss. Eventhough. is a palm-leaf ms. and was copied as early as the 14th century, the text is corrupt in numerous places. This is much more so in the case of the other Mss. which are considerably later. The scribe of . seems to have been incompetent and there are hundreds of cases of his having misread one letter for another. Even if we suppose that the ms. which formed the basis of his copy was incorrect and defective, this cannot account for such an amount of confusion. Therefore the scribe's ignorance seems to be the cause of the countless mistakes. The following is an illustrative list indicating what letters were frequently misread by the scribe: व A द कूद or 637 च्छ misread دو 33 35 39 .. "" as 22 "" "3 93 33 "" व च म व or दठ GET 727 (eg चवळ for भवन etc.) (and vice-versa) A 39 39 99 33 ?? Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction There are sevaral examples of metathesis (akt written for face, fareat for fafaat etc.); at numerous places letters, words or a part of a sentence are missing; similarly there are cases of repeatition. Regarding the ear mark also we find much carelessness. It is either missing or it is found reduadastly. At many a place mistakes have resulted from joining the SAI wrongly with the preceding syllable or joining the ce with the last letter of a sentence. Constitution and the presentation of the text We have adopted ms. . as the basis for our text. When all other Mss. have the same reading which differs from the reading of . and it is not just an orthographical variant or an obvious mistake, we have noted it as खं. विना. In those few places where there is a lacuna in खं. because of the damaged folio, we have adopted the reading of the other mss. Compounds are byphenated, punctuation is made at proper places and proper names are given in bold types. Corrupt or doubtful readings are indicated by a question-mark in round brackets. Redundant letters or words are shown by placing them in round brackets. Where missing letters or words are supplied by us they are indicated by square-brackets. Where a gap is felt in a text it is indicated by a series of dots. For the sake of convenience, we have planned to publish the text of VM. in two parts. The present volume coveriog the first part of the text con. sists of the first eighteen Lambbas. This means that we have included in our first part the whole or the 18th Lambha eventhough the mss. incl. ude ooly a part of that Lambha in their Pürvardha. The second volume will contain the remaining part of VM. .e. Tambhas 19 to 36. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahimdi Majjhima-khamḍa 2. Summary (The figures in the brackets refer to the page numbers in the text) Introduction Homage to Rsabha, Vira and all the remaining Jinas. Homage to the Siddhas and the Samgha (1) People have often heard the love tales connected with Nahusa, Nala, Dhundhumara, Nisadha, Pururavas, Mandhätṛ, Rami, Ravana, Jamadagni's son (?) Rama, Kanravas, Pandavas and Naravahanadatta in the nonJain tradition. Hence they have become very fond of Kamakatha ('tales of worldly pleasures'), and have lost taste for Dharmakatha ('religious tales',. But Dharma is the source of Kama (worldly pleasures) So the author has undertaken to narrate tales of pleasure in such a manner that it will in the end inculcate religion to discerning listeners. So he appeals to listen to the Vasudeva-carita ('the life-account of Vasudeva'). His source for this is partly the Sacred Canon and partly the Tradition handed down among the Acaryas and representing the essence of the Drativada. It is said that during his one hundred years wanderings Vasudeva had won as his wives one hundred princesses of the kings of Vidyadharas, humans and Vanaras. Of these the winning of twentynine princesses, starting with Syama and Vijaya and ending with Rohint were described by Vacaka Sangha asa in the narratives composed by him. But he omitted. the intervening account of the winning of seventy one girls as he was deterred by voluminousness (2). Therefore the author, unable to tolerate the adm ration of non-Jain tales of pleasure, and cut of devotion to the Sacred Traditioa, has underetaken to fill up that gap under the instruction of his. preceptor. According to the tale narrated so far in Samghadasa's Vasudevahimdi, in Savattbi (Srävast) Vasudeva married Bandhumati, the daughter of the merchant Kamadeva, and Priyangusundari, the daughter of king Eniyaputta (Enikaputra) Thereafter he was staying at the latter's palace. Incidentally it may be mentioned that this tale is being narrated to Samba, Pradyumna and other princes by Vasudeva (V.) himself (3). 1. Winning of Prabhavati (pp. 3-73) While V. was passing his time in various enjoyments, one day there arrived Cardajasa (Candrayasas), the son of the Vidyadhara king Camdabha (Candrabha) and elder brother to Balacandra He brought a mess Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction age with a letter from Balacandrä and Vegavati. Both of them were pio. ing for Vasudeva's company. Vegavati's progress in mastering the Vidzās ('magic charms ) was slow, because she felt greatly love-loro. So both of them wanted that either they came to V., or the latter went to them. (3-4). At the request of Bandhumati and Priyangusundari, V. commissioned Candrayaśas to bring there his wives (Szar alā), Gandharvadatlā, Nilayasa, Mada navegā, Vegavats and Bälacandrā, who were living in differnt cities, He had learnt from Candrayaśas thai Nilayaśā, who was formerly abducted by one Nilakantha (who had assumed the form of a peacock for that purpose ), had been thereafter rescued from him. Candrayaśas departed and shortly returned to the Pramadavana in a gorgeous aerial car, bringing with him the six wives of V. V. received them (5-7). Description of each of them one by one, beginning with that of Syamala and ending with that of Bālacandıā (8-10). Eņikāputra, Priyangusundari and Bandhumatí also welcomed them and offered warm hospitality. Candrayaśas gave an account of how he collected the six girls from their different cities of residence. (10-14). V. enquired about each of them as to how they fared during their separation from him. Then Nilayaśā told V. how she was abducted by the Vidyadhara Nilakantha who had assumed the form of a peacock, and who, when pursued by her grandmother (Hranyavati) and father, had run away and sought the protection of two Cāraṇa monks (14-15). Then Mattakokilā, Syāmalā's attendent maid, Barrated how th: latter pursued and attacked Angāraka, when he was kidoapping V., aod how at that time a goddess helped her in V.'s rescue. Syāmala later on came to know that V. had at that time safely reacted Campa, where he was to marry Gandharvadattā. After a while Balacandrà along with her brother left for her city (15-17). Vasudeva was haviog a very pleasant time in the company of his seven wives, five brothers of Priyangusundari, two brothers of Bandhumati and the king Gangarakṣita (18), Amsumat, Pundra's brother, who, accompanied by the cooks Naada and Upananda, had left Bhadrila pura in search of V., found him here and so he stayed over (18-19). V. was invited to attead the sacred festival and picnic in honour of the Tirthankaja Sambhavasvāmin to be held at the Koşthaka sanctuary, Decription of V. and each of his seven queens dressed gorgeously for the occasion. There was a lot of fun and joking among the ladies. They set out in palanqu. ins, followed by the entourage. They arrived at the temple. Vasudeva paid homage to the Jina and then strolled in the park, appreciating its beauty (19-24). Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahindi : Majjhima-kharda At that juncture Balacandra, accompanied by her brother Candrayaśas, arrived there via aerial region. She was welcomed by all. V. and his party rested under a sandalwood tree. The ladies started playing in the park. Suddeoly Madanavegā approached V. and drew his attention to a very attractive soung Kāpalika. ( His form and appearance are described elaborately ) ( 25-26). Observing the gait of that young Kāpātika, V. was convinced that he was a girl disguised as a boy. Vegavati and Madanavega confirmed his guess and the latter revealed that the disguised girl was Pra. bhāvati, daughter of Pingalagāndbāra and Amitaprabhā, the king and queen of Puşkalāvati in the Gāndbāra country situated on the southern slope of the Vedikardha mountain. (27) This Prabhāvati was Vegavati's friend. Being requested by the latter, V. met Prabhāvati and immediately she acquired Mabārobiņi Vid ā, which a as known to be speedily propitiated at the sight of a great man like V. Prabhāvatt bowed down to him and left for Vedikārdha to worship the Vidyā under her teacher's guidance (28). The ladies talked about the prospect of Prabhāvati becoming their cowife. Bālacandıā created through her magic powers, a gorgeous palace in the midst of a beautiful lake in the vicinity with all the requisite provisions and amenities. Ý. along with his wives aod friends stayed there and enjoyed water-sports and other pleasures of life. ( 29-30 ). In the meanwhile, in the temple premises there, the royal sage Namidāsa attained Absolute Knowledge. V. with his family and friends joined the gods and Vidyadharas is paying homage to the sag: Among the crowd he sax eight extremely beautiful Vidyâd bara girls ( Description of their beauty ) ( 30-32). Vi's Vidyadhari wives recognized and greeted them. Later on they gave to V. the following account of those girls: King Hemā. rigada and queen Suprabhā, ruling over the city of Kanakamüla on the southern range of Vedikārdha, had three soos : Hemayasas, Namidāsa and Bharadvāja. Hemāngada along with Namidā: a took the Holy Order, dividing the kingdom between Hemayaśas and Bbaradvāja. Hemayaśas was killed by Vayuprabha in a battle, and the latter was killed by Bharadvāja in retaliation. Filled with the spirit of renunciation at his biother's death, Bharadvā ja handed over his kingdom to Hemaya sas's son Hemadımştra and retired as an ascetic to the cave Kāñcanaguha at the foot of Vedikār. dha. His seven daughters along with Hema yasas's daughter Hemayaśā came to stay with him, with a view to devote themselves to the acquistion of Vidyās. By now they had acquired these and Hemayaśā had become quite ao adept, as she had acquired Mabāgauri and Mahä-prajñapli These girls, coming to know about Namidāsa attaining Kevala, had come Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction there to pay thsir homage (33). Thereupon V. said he wished to know whether those girls were married or unmarried, and there followed a volley of jokes and bantering from his wives. Queen Hiranyavatı arrived there to pay homage to Namidāsa. Being invited by her, V. met and paid his respects to his Vidyadbara fatherin-laws viz-Aganivega, Simhadastra and Vidyudvega, their wives, and Gan. dharvadatta's brothers, Simbayaśas and Varābagriva, all of whom had come there for the occasion. Taey requested V. to send his Vidyadhara wives with them to attend the holy convention of all the Vidyadhara groups of different traditions that was shortly to be held on the mount Hiinat, in front of the images of Samjayanta and Dharana, the kings of the Nägas. Bālcandrā too, wished to join them with a view to strive there under Vegavau's guidance is acquire the Vidyās. V. consented. The Vidyādbara wivos departed, leaving V. in the company of his two human wives. At that moment the magic palace created by Balaca ndrá also disappeared. v. returned to Kunālā. Priyangusundari comforted him (34-35 ). It was autumn ( sarad ) then (Description of the season ). Once he was awakened from sleep, as words uttered by some woman with a sweet voice fell on his ears. (36) He found Prabhāvail, who had come there as Somastiś messanger. Overwhelmed by her voluptuous beauty, he followed her (37-38). As V. enquired about Somasti, Prabhāvari first introduced herself as the daughter of Pavanajava and Samma:ā, king and queen of Suvarnamañjart in the Suvarnabhūmi province on the Southern range of Vedikārdha. Astrologers had predicated that she would be Vi's wife Onco when she went to see her friend Vegavati, she came to know that the latter had married V. and was with him then at Mahāpura in the southern half of Bharata. She was also told that king Māoasavega had abducted V's human wife Somaści and kept her in captivity in the Pramadavana garden. S) Prabhāvatı visited Sowaśćand they became friends. Once on the night of the full-moon festival, she was requested by the latter to know through her miraculous powers the whereabouts of V. and to bring him there. Accordingly Prabbāvatı bad contacted V. Thereupon V. readily agreed to go with hor to Somašri. ( 38-41 ). Prabhāvati held Vasudeva's hand and carried him with her through the aerial regions on their way they witnessed the celebratiods of the moon. light festival. ( Detailed description of the festival ). Prabhārati, witnessing various scenes during their passage over the forest regions, indicated several times through innuendoes, her intense passion for V. who rightly interpreted her behaviour ( 41-46). Under the ruse of being thirsty y. made V-2 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahimdi Majjhima-khamda her descend on the bank of a lake, but he had to control his intensely aroused passion, as Prabhavati told she has promised Somasri not to dally with V. V. appreciated her noble conduct. Resuming their journey they arrived at the Pramadavana park. Made invisible by Prabhavati, V. remained nearby witnessing the scene, while Prabhavati met Somasri waiting eargly for V's arrival (46-50). Prabhava told the latter that inspite of her pleading V. was not willing to leave Priyangusundart and come with her, Somasri wa greatly distressed, but from the bright looks of Prabhavati she guessed the latter was kidding S Prabhavati removed the magic charm, and V. appeared before Soması1. Prabhavati created for them a magic palace with all amenities. V. spent the night with Somasri. As a precaution Prabbavati changed V.'s form so as to appear exactly like hers. Manasavega's palace-maids took V. to be Prabhavati. They were ordered to bring dinner for both of them. Somasri explained to V. that the food that was being served was really speaking coming from V. himself, because it was sent by Vegavatis mother who managed one half of the kingdom that was given to Vegavati, who in her turn was now Vasudeva's wife. This was revealed to her by Vegavati's mother when she (i. e. Somasri,) had given up food and the latter could thus persuade her to take it. Everyday Prabhavati transformed V. in the morning and restored him to his real form at night. 10 V. speat some time in this manner in Somasri's company. Once Prabhāvati failed to appear and so V.'s form remained untransformed. His presence was reported to Manasavega, who sent armed soldiers to capture him. V. made ready to fight with them, but Angāravatt prevailed upon him not to fight. Manasavega bound V. and ordered his men to execute him, but on Angäravatt's appeal he rescinded that order. V. stayed there in bondage for three days. On the fourth day morning when Manasavega, with sword in hand, approached V. to kill him, Somes1 raised a hue and cry. Angaravati rushed to the scene and presscd Manasavega to desist from the dastardly act. She pleaded with him that he should first establish V.'s guilt before the court of Vidyadharas, then only he he can punish him. Manasavega agreed (62). Tightly bound with fetters and followed by Somasri, V. was taken away for the court proceedings to the assembly-hall which was situated on the peak of mount Vedyardha. On his way V. chanced to see a beautiful girl playing with a ball in a park. ball in a park. She was Prabhañ janavega, sister of Vayuvega, who was a Vidyadhara king ruling over the city of Cakranabha. On reaching the assembly-hall Mänasavega called a meeting of Vidyadharas by sounding the kettle-drum. Vayuvega presided over the assembly. Manasavega charged V. with trespassing in his inner appartment and Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction molesting his sister. V. rejected the charge, He explained that he had gone to meet his wife which was abducted by Mānasa vega. At this the latter got coraged and ordered his men to kill V. Vāyuvega condemned his highhandedness, and there eosued an ar.ned cyofrontation between them. At that juncture Dharanendra the king of Nagas, made his appearance. He caught hold of V. and whisked him away. v. was brought to a peak of the Kāncap 3-saila on the mount Kșudr was Prabbavati disguised as Dharan:odra who had rescued V. The Vidyādhara assembly had dispersed. Satisfied at Māgasavega's defeat and V's rescue, Angāravati took Somasri back to the Pramada-paik. All the comforts and amenities were pade available to V. by the Kalpa. trees. Hy spent the night in enjoyment with Prabhāvali (70). The next day when V. asked Prabhāvati to take him through aerial flight to the Si Jhā'at ana-peak nearby, to visit the sacred te nples there, she revealed that she had lost her miraculous power of flying in the air. She narrated to him how she had overslept and failed to appear at the appointed time at the Pramada Park, which had resulted in V.'s arrest. She had invisibly followed him when he wa; being led away to the assembly-hall of the Vidyadhara3. By mass i ning the form of Dharanendra, she incurred the curse of busing her life and magic power, but she did not fall dead because of V.'s meritorious presence. She had brought bim to that Siddh kşetra, s) that they can enjoy there undisturbed. V. consoled her and they pusei their days cajoying all the pleasures. (73) II Winning of Eight Girls (pp. 74-85) Oace while Prabhāvati wis coll:ctiag 15:ujej fron a lake and V. was chatting with her from the shore, somebody having the form Māgasavega caught hold of him and flew away. From the soft touch of the hand that gripped him, V. had a suspicion that the kidnapper may not be Māosa vega ia fact. V. was deposited by the kidnapper in a beautiful sylvao eavironment, before a group of girls. The kidnapper then changed into another charming girl, who introduced herself as Hemayasa, She introduced the other seven girls as Suvegā, Lokasuodari, Surambba, Ketumati, Sauda nini, Vidyunmati and Hemamālion. They were identified by V. as the sa ne eight girls he had previously seen at the Koşthaka sanctuary during the celebrations of Namidāsa's attainment of Kevala(74). Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 Vasudevahindi : Majjhima-khanda Hemayaśā related to V. her own account and that of her companions. She herself was the daughter of the Vidyadhara king Hemadamstra, while the others, her cousin sisters, were daughters of royal monk Bhāradvāja. All of them were staying in the latter's hermitage, engaged in acquiniog the Vidyās. Two monks had predicted that V. was to be their husband. The girls bad seen hin first at the Kosthaka-caitya festival and had fallen in love with him. As they could not bear with further delay, they devised this plan to met bin and units with him wedlock. V. admitted he himself was attracted towards them at their first sight. He however thought it improper to marry then is the absene of Prabhāvati who had done so much for him, and who must be suffering at that moment. Thereupon Hemayaśā went to fetch Prabhāvati (75-77). Assuming again the form of Mānasavega through her magic powers, she met Prabhāva'i and tried to test her love for V. Through her powers she even let fall in Prabhāvati's lap the magically created severed head of V..'rablāva i bocane caviaced that V. was killed by Mā 19aveg 1. Disperate with grief, she was on the point of committing suicide by falling from a precipice, but at that moment Hemayaśā created a magic illusion wherein she appeared attacking Mānasavega, who consequently fled (77 79) Then she told Prabhāvati the made-up story of how she and her frieods came to know of Maoasavega attacking V., and how they rescued the latter and took him to their camp. At V.'s behest, she came to protect Prabbāvati from Mänasavega's herassment. Thereafter she brought Prabhāvati to V. Grateful Prabhavati willingly consented to V.'s marriage with the eight girls. The marriage was celebrated with great pomp created by Hemayaśā's magic powers (79-82). V. enjoyed all sort of divine pleasures provided by the ten types of wish-fulfilling trees (Kalpataru) (Each of the trees described in detail) (82-85). III Winning of Megbanālā (pp. 86-104) V. wanted Hemayaśā to assist Prabhāvati in re-acquiring the Vidyas. As Nandanvana was an auspicious place for this purpose, all of them left for that place by the aerial car created by Hemayaśā. On the way the newly won girls showed to V. the beautiful regions of Mount Ksudra. Himavat, Hemavraja-Vars?, Mount Mahā-Himavat, Harivarsa, Mount Nişadha, Devakuru, Mouat Naodada and Pāņdakavana as they passed them one by one. They arrived at the Nandanavana (86-91). Enjoying the various beautiful sites, they drank beavenly wine naturally produced there. (91-92). Hemayasa initiated Prabhāvati in the ritual of mastering Mahaprajnapti, which required to matter the spell remaining standing alone for seven days in chest-deep water. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction 13 On the second day while V, and his eight wives were watching Prabhāvati from a hidden place, they saw various terrifying disturbances visiting the latter to test her st sad-fastness. Besides there was also seen a Vidyādbara prince Ghanaratha by name who wanted to harass and abduct Prabhavati. With the assistance provided by Hemayaśā's magic power, Mahāgauri. V. killed Gbanaratha in a combat. While congratulating him, Hemayaśā warned him that he was likely to have trouble from Gbanaratba's powerful brother Madanadeva (92-94). On the third day of Prabhāvali's penance while V. was taking a stroll in the company of his wives, ne saw the beautiful gclden statue of a girl in a theatrical pandal. Seeing him highly impressed by its beauty, Hemayaśā told him that if he was prepared to go through the marriage ceremony with that statue,spend thereafter one night with her in bed, and then show it to Prabhāvati, the latter will attain at that very moment the mastery of the magic Vidyā, such being the rule. V. volunteered at once (95-96). 1 he marriage ceremony with the statue was performed with great pomp. When at night V. embraced the statue of the girl, it came alive. V. passed the night with her in enjoyment. In the morning the girl again turned into a statue. (96-98). Taking it with him, V. went to Prabhāvali wbo immediately attained Prajñaptividya. Then Prabbavali performed the worship of Rşabha, of Dharana Nāga and of Vasudeva alongwith the statue. Hemayaśā said that the ritual rules required the statue to be throws in water, and promptly she herself took hold of the statue and threw it in the lake. But coming to life, the girl swam back to V. (98-99). She then unveiled the mystery. She was Ghaparat ha's sister Meghamālā. Gahanaratha, with incurable weakness for women, ooce abducted seventeen princesses, the daughters of the king of Sakata. Wishing to perfrom the marriage ceremony secretly, he brought them at Nandanavana. Megha mālā alongwith her five cousin sisters had accompanied him. (99-103). While he was waiting for an auspicious moment for the marriage-ceremony, Ghanaratha saw Prabhāvati performing penance. Atira. ted by her, he began to harass her. He was killed by V. As Meghamāla knew from a monk's prediction that V. was to be her busband, she devised a plas: she became statue througb her magic powers. The rest was known. 103-104) IV Winning of twentytwo girls ( pp. 105-111 ) When V. expressed willingness to accept as his wives the five Vidya. hara girls and seventeen buman girls, all abducted by Gbanaratha and Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Vasudevahimdt: Majjhima-khamda then in charge of Meghanala, all of his previous wives cracked jokes. about his insatiable thirst for women. The marriage ceremony was attended by some gods from heaven. One of these gods was V's friend in the previous birth. He presented V. with heavenly garments and ornaments. Bbaradvāja also arrived from his hermitage. He told V. that Vayuratha, the Vidyadhara king of Lalitapura, was inimical to him ( i. e. Bharadvaja ) and to his brother Hemadarhátra. As Vayuratha was deprived by V. of Hemayasa and other girls in which he was interested, he was on lookout for an opportunity to attack Hemadamstra and Vasudeva. Consequently to counter his moves, on Bharadvaja's advice, V. along with his thirtytwo wives, went to Bharadvaja's hermitage. Hemadamṣtra came there with family to welcome V. V Winning of Virajā (pp. 112-119) Hemadamatra's army-scouts arrived there shortly and informed him. about Vayuratha's imminent attack on the hermitage. Bharadvaja equipped V. with magic weapons. V. was also taught the Gauri-vidya. Hemadamsta's army led by V marched forth to confront Vayuratha's army. In the battle that ensued, Vayuratha magically created a Goblin which seized. Hemadamhstra and assailed V. V. rescued Hemadamṣtra, overpowered the Goblin and attacked Vayuratha, who along with his army fled and retur. ned to his city. All bonoured V. as a great hero. While V. was strolling in the wood-land surrounding the hermitage, he chanced to seek several times a beautiful girl. Once while he was tak ing a stroll on the bank of the river Visamavähint he saw the same girl being carried away by the forceful stream, which was known to have a very dangerous whirlpool. V. promptly jumped into the water to save the girl. He caught hold of her with his right hand, when all of a sudden a coral bracelet got tied on that hand from nowhere. In the meanwhile V. along with the girl was caught in the whirlpool. They were whirling round and round. A miraculous fire was seen enkindled in the stream-water. Oblations fell into this fire from the air. Flowers were showered. Song and music filled the air. A mysterious voice proclaimed that the wedding had been duly celebrated. Immediately the whirlpool subsided. V. along with the girl safely reached the bank. Afterwards the girl narrated her account as follows: I am Viraja, daughter of Prabhanjana, the ruler of Lalitapura, who was superseded by his nephew Vayuratha. An astrologer had predicted that Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction my father would win back Lalitapura with the help of his future son-in-law who was staying at that time at the hermitage of Bharadvaja. So in order to lure you (i. e. V.) my father contrived the trick of showing me being drowned in the whirlpool. Rṣidatta (pp. 120-144) 15 Hemadamṣṭra wanted to take V. with him to the Kanakacūḍa city. But Devarṣabha, the king of Tratapura and a friend of Bharadvaja, was to come to meet V. because there was a prediction that V. would marry. his daughter Surapsaras and help him defeat his enemies Manasavega and Mahasikhara. So Hemadamstra left without V. Once a terrible ghost appeared in the hermitage and terrified the hermits. V. faught with it heroically and put it to flight. carana mooks, Bhanuyasas and Bhanuvega, visited the hermitage, They narrated the following account of the royal monk Kanakaratha and the nun Ṛşidatta, who had just then attained Kevala at Bhadrilapura. Hemaratha ruled over the city of Rathamardana in the southern Bharata. His son Kanakaratha was betrothed to Rūpint, the daughter of Sundarapani who ruled over the city of Kaveri. Kanakaratha left for Kaveri for his wedding. The marriage party came across a big forest on its way. While searching for some water source, it found a hermitage with a shrine. nearby. There lived a hermit. A beautiful girl was occasionally glimpsed in the vicinity. Kanakaratha encamped there for some time, and being curious about the mystery of the chance appearances of the beautiful girl, he showed great devotion to the hermit. He offered to marry the girl. Thereupon the hermit related his own account as follows: Formerly I was king Harisena ruling over the city of Mrttika. Feeling disgusted with the worldly life, I became a hermit. My wife also joined me. We retired to this forest and lived in this hermitage. She was pregn ant at that time. She gave birth to a girl and died thereafter. I brought up the girl, who was named Rşidattă. To protect her from any danger when I went out, I gave her a magic ointment. By applying it to her eyes, she could become invisible. As by now she has come of age, I would gladly marry her to you. But she had been brought up indulgently. So you should treat her with great consideration. (pp. 126-127). Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Vasudevahindi : Majjhima-khamda Kanakaratha decided to terminate bis journey there. He married Rşidattā. The hermir Harişeņa immalated himself on a pyre. Kapakaratha set out on his way back. Rşıdattā scattered on the way at intervals the miraculous seeds of a quick-growing tree that were given to her by her departing father. When the party reached Ratham ardana, the royal family gave a welcome. Rșidattā spent five years quite happily (pp. 127-128). Reports of Kanakaratha's marriage with a hermit's daughter reached Ring Sundarapāņi. Princess Rūpiņi was very unhapppy at such a turn of events. She cherished an ardent desire for marrying Kanakaratha. Once a Yogidi, by oame Sulasā, who was adept in miraculous Vidyās, visited Kāveri and she became intimate with the princess Rūpiņi. When she learnt about Rūpiņi's frustration in her propos:d marriage with Kanakartha, she promised to help her and bring Kapkaratha to Kāveri ( pp. 128-129 ). Sulasă went to Rathamardana. By means of her miraculous powers, she started clandestinely murdering one palace guard every night, entering thereafter the bedroom of Kapakaratba, besmearing the mouth and hands of the sleeping Rsidatta with blood and depositing human flesh near her pillow. Kanakaratha became coovinced that Rşidattā bad became a Rákşası. He pleaded with her to desist from that kind of heinous acts. She tried to convince him of her innocence. King Hemaratha suspected some foul play by the leaders of the heterodox sects and ordered their expulsion. But Sulasā showed to him through her usual frame-up that Rşidaitā was the culprit. The king ordered her to be executed. She was taken to a cemetary. She offered her ornaments and clothes to the executors, who ultimately relented and let her go (pp. 130-133). Rşidattā fled towards south. Being guided by the trees that had grown up from the seeds formerly scattered by her, she reached her father's hermitage after facing great dangers and difficulties (133–135). She cleaned the hermitage along with the adjoinig shrine, and lamented over her lost father and the happy days of her childhood. She stayed there all alone and in constant fright of wild animals and tribes. Recalliog her father's instruction, she obtained from the forest a miraculous herb. Tearing open her left thigh, she put that herb inside. Immediately she was transformed into a male. She wore matted hair agd bark garments and lived there like a hermit (pp. 135. 136 ). Shortly after this, on receiving message from Sundarapāņi, Hemaratha sent Kangkaratha to marry princess Rūpiņi. On his way Kanakaratbą Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction came to the same old hermitage where now Ṛṣidatta was staying alone. Remembering her he was overpowered with sorrow. He met the young hermit, who secretly recognized him. On enquiry from Kanakaratha, she told him that he lived there alone since more than five years. Kanakaratba somehow felt an intense liking for the hermit. Returning from Rathamardana to Kaveri Sulasă too arrived there. Raidatta recognised her. Tempted by Rṣidatta's willingness to teach her the Stambhant and Vimocant Vidyas in exchange of her Avasvapin and Talodghafani, Sulasa got friendly with her and confidentially told her how cleverly she had managed to liquidate Rṣidatta in order to oblige Rūpiņi. Rṣidatta, giving an excuse cancelled the arrangement of exchanging the Vidyas. Sulasa left for Kaveri. 17 Excessively pressed by Kanakaratha, Raidatta spent one night with him at his camp. In the morning, Kanakaratha insisted that the hermit should accompany him to Kavert. Rşidatta consented after much persuasion. They reached Kaver1. The marriage was celebrated. On Kanakaratha's insistence Rṣidatta shared the newly wedded wedded couple's bed-room. Once Rūpiņi revealed to Kanakaratha how she cleverly managed through Sulasă to dispose of Rsidatta and to call to call him Kaveri to marry her. Rṣidatta was overhearing this. [ According to another version of the tale it was Rṣidatta himself who narrated this account under the guise of somebody else's story. ] V-3 way of Greatly pained by this revelation, Kanakaratha felt highly disgusted with Rapint and he promptly ordered her to leave the place. By atonement for the cruel injustice done to his beloved Raidattä, he prepared to immolate himself in burning pyre. All tried to dissuade him. At the last moment, Rṣidatta could stop him with a promise to show him his beloved living. Then behind closed doors she opened her thigh and removed the magic herb. Her natural form was immediately restored. To the overjoyed Kanakaratha, she related how she was let go by the excecuters and how she reached the hermitage and lived there. The nun Sulasă punished and driven out. Rṣidatia got Rüpint pardoned. Kanakaratha along with both the wives returned to his city. Hemaratha crowned him as his successor. Getting initiation from Acarya Bhadrayasas, he renounced the world. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahimdi: Majjhima-khamḍa Once when Bhadrayadas along with Hemaratha and other monks came to Rathamardana, Rsidatta asked him as to the cause due to which she got accused as a Rakṣast and underwent mortal sufferring Bhadrayeśas told her that during one of her previous births, she had reviled the monks as feeding on carcass, and in the next birth thereafter she had practised as a nun severe austerities with some deceit. So she had to suffer the consequences of her past deeds. Thereafter Ṛsidatta and Karakaratha renounced the world. In their wanderings they reached Bhadrilapura, where they att ained Keval-jñāna 18 VII Winning of Anilayasa (pp. 145-160) Being asked by Bharadvaja, the monks revealed that the terrible ghost which earstwhile appeared in the hermitage and whose. chopped off by V. was Vayuratha in disguise. Thereafter the monks left the Kancana-guba. Receiving news about V. 's fight with a ghost, Hemadamstra along with his mother paid a visit to the hermitage. To counteract the constant danger of attack and abduction from the hostile Vidyadharas, Hemadamstra advised V. to acquire Maharohini Vidya. Bharadvaja volunteered to help in this matter. Accordingly, under the guidance of Bharadvaja's disciple Satya, V., purified by prescribed rites, mounted a huge wooden pyre which was set on fire, and started repeating the prescribed protective speIls. The terrific fire raging all around did not harm V. At night, eight Vidyadharas appeard there. They showered burning wood-blocks on V. Then they lifted V. and carried him to a mountain peak. They bound him tightly. All the while V. believed these to be disturbances normally visiting an aspirant to the Maharchint Vidya Then the Vidyadharas took V. to a Vidyadhara city that was flood-lit with gems. At that juncture V. realized that it was not his steadfastness that was being tested, but it was a well-planned abduction by his enemy Väyurat a. V. was taken to a huge building and deposited on the floor of a room. Soon his captors received orders to keep a careful watch on their captive for the night. (pp. 151) In the morning V. was taken to Vayuratha. On the way V. accidentally got a glimpse of Vayuratha's a glimpse of Vayuratha's beautiful sister Anilayasa who seemed to look at him wistfully. Vayuratha ordered that V. was to be offered next day as a sacrificial victim to goddess Sañkukä, and till then he was to be confined in an adamatine pit in underground cell that was surrounded by flames produced through Vidya and encircled by armed Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction guards. V. was brought to that lock-up, where without food or drink_he awaited his fate in utter darkness, but with equanimity and resignation. All of a sudden the floor of the cell was torn open and there appeared Anilayasa. She told V. how she had fallen in love with him since the time she had seen him at the Kosthaka shrine pilgrimage, and how this feeling had got more and more intense as she heard about his suparhuman exploits. She had burrowed an underground passage with the help of Vidya and had brought meals for him (p. 152). V. told her that he had vowed to abstain from food until he got his release. Unhappy Anilayasa went back; but soon she returned. Afraid of being found out by her attendants, she had gone back to install in her apartment her second form created through Vidya. She released V. from the fetters. V. realized that Anilayasa was powerless to take him out of the dungeon. She spent that day and the following night there. In the morning she put back fetters on V. and left the dungeon, covering the underground opening by means of her Vidya. 19 Shortly the guards took V. out and under Vayuratha's orders brought him bound all over with fitters before the image of the Sankukā-Vidya. As the ugly executioner, ordered by Vayuratha, raised his sword to severe V.'s head for offering to the deity, there was a violent trembling in the image. Then it sprang up, rushed at Vayaratha, emitting flames of fierce rage from her mouth and threatened him with the words 'You wretch, here you die !" Trembling all over, Vayuratha fell at her feet and her feet and so also all the other Vidyadharas. At that moment the image caught hold of V. and flying through air, brought him to a mountain peak that was covered with thickets. (p. 154). She removed V.'s fetters. V. made to clasp the feet of the goddess in worshipful reverence, as she had saved his life. He was however somewhat intrigued by seeing her feet like those of a young girl adorned with anklets, At that moment she caught V.'s face in her delicate hands and said, 'Don't do that my lord, I am your humble servant Anilayasa'. V. raised his eyes and saw Anilayas in her unparalleled charm and beauty. The golden image of Sankuka lay there by her side on the ground. V. thanked Anilayasa and granted her wish that he should remain always united with her. She described the sarroundings of the place where she had brought V. It was mount Simanaga or Himat. At the foot of the peak there was a Rabha temple called Dharaṇudbheda, because it was constructed by the Serpent King Dharana at the time when he Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahimdt: Majjhima-khamda bestowed Vidyas on the first Vidyadhara kings of Bharata, Nami and Vinami, who had been soliciting Ṛsabha engaged in austerities. Dharana had laid down that any one who attacked even a hostile person within the moun tain premises would perish along with his family. There was another temple there constructed by Triviṣṇu's son Srivijaya to commemorate his uncle Acala Balabhadra's attainment of Absolute Knowledge. A third temple was constructed by the Vidyadhara sovereign Amitatejas. She had brought V. there because the palace was safe from enemy's attacks. (p. 156). 20 They went to worship at the shrines. The Sankuka image was deposited a a shrine. As V.'s vow was fulfilled, he broke his fast by eating berries. In a beautiful bower of creepers V. married Anilayasa according to the Gandharva rites, and they passed the night in enjoyment. In the morning V. duly installed the Sinkuka image in the shrine and performed worship (pp. 156-157). Once when V, asked Anilayasa to take him flying through air to the top of a peak for enjoying the sight of dancing peacocks she revealed the loss of her Vidyas. It was the result of the punishment she had ircurred for entering the image of Sankuka to frighten Vayuratha and others in order to save V.'s life. But at that time some other divine power too had entered the image and that power was mainly to be credited with V.'s rescue, while Anilayasa gave only a semblance of help. She would have lost her life for this transgression, but V.'s greatness as a person worked as the saving power. Hearing Anilayasa's account V. realized how great was her sacrifice in his behalf. Roaming through the wood-lands on the Dharapudbheda range of the Samanaga, they found on a hillock wonderfully sweet wine, produced through natural fermentation of rotten flowers, leaver, fruits etc. that had fallen from trees. They spent many days happily on that mountain. (pp. 157-160). VIII Winning of Vaidary amālā (pp. 161-172) Once the Simanaga mountain was visited by crowds of Vidyadharas, it being the occasion of the annual festival of initiation in the ceremony of acquiring the Vidyas. It was a one-night festival held on the grounds of the Jina temples. Anilayasa identified for V. various Vidyadhara princes, including Prabhavati's father Pavanavega. Moving incog. nito in the midst of the festive crowds, both of them were pleased to hear the Vidyadharas talk impressively about the wondrous powers and exploits Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction ži of V. who was reported as destined to be the future Vidyadhara Sovereign. (pp. 161-162 ). Moving about, V. saw a black beauty named Vaidūryamālā, irakiog a daace offering before the Rşabha image. He felt a longing for her. Jealous Adilayaśā pressed him to return. At dawn the festival ended. In the morning when V. was collecting lotuses from the lake for worship, Vaidūrya nālā chanced to arrive there. She complimented Anilayaśā for get. ting a god-like husband. At her request Anilayaśā introduced her to V. as the daughter of Matangadeva, ruling at Matangapura Vaidūrsamāla offered to take them to her city, where they could live as her honoured guests. Being already enchanted by her beauty, V. consented. Vaiduryamāla brought them in an acrial car to her palace garden. Her father welcomed them. They were treated with high regard. Vaidūryamālā offered Agilayaśā to teach her Vidya, but the latter declined, because she belonged to the Sankukā School, while Vaidūryamālā belonged to the Mātanga School. Besides being childhoodfriodds they were equals, (pp 163-166 ). Once Agilayasa was insulted by five passing Vidyadharas who owed allegiance to her father. Greatly outraged, she decided to acquire the Vid. yās even from the Matangi Schcol. V. gave ber permission. While she was occupied with the observa'ion of the prescribed vows and rites, V. married Vaidūryamālā at her back because Matangadeva told him about the prediction that he (i.e, V.) was destined to be Vaiduryamala's husband. At the time of the performance of the marriage ceremony, Vaidūryamála bestowed on V. the Mahāmānasi Vidyā as a present. News were brought to V. that Aoilayaśā had accomplished her undertaking and acquired the Mahārohini Vidya Vaiduryamālā attended the concluding rite connected with that and returned to Y. While both of them were enjoying drinks, Apilayağa arrived there. Painfully shocked and furious at Vaiduryamālā's breach of trust in marrying V. at her back, she complained to Matangadeva, who punished Vaiduryamālā by putting her into fetters, and ordered V.'s execution. Releating later, however, he commuted Vi's punishment in to banishment to wilderness. Anilayaśā flew away somewhere. V. was carried away by the Vidyadharas, who left him in a wilderness. But during the night some other Vidyādbaras abducted him and left him in another woodland (pp. 166-172). IX Winning of Indrasepā (pp. 173-178) V. started walking in a direction and arrived at a temple of the God Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahindi : Majjhima-khamda of Love. He performed the worship and going forther met one Ruciradova, who was younger brother of Pota, the Licchavi king ruling over the city of Vaisāli nearby. Ruciradeva told V. that after winning the wager from his brother in a horse-race, he bad laid another bet with him on a race between his own cow-elephant with the latter's Laghuśoṇa horses. But this time he had lost all hopes of winning the wager and hence he was planning to leave the city for good. V. assured Ruciradeva that he would help him win. On the appointed day, V. mounted tbe cow-elephant and won the race for Ruciradeva. The latter married her sister lodrasenā to V., this having been also a prediction made previously by his father, who, as a monk, had acquired clairvoyance. Once a messanger arrived from Srāvasti bringiog letters from Priyangu. sundari, from Nilayaśā (who had been brought to Stārasti by Hiranyavati) and from other relatives, enquiring about Vi's whereabouts aod well-being - They had been informed by Hiranyavatı how Prabhāvau had taken away V. with her for meeting one of his previously married wives. She also told them that he was at that time in Vaišali. V. sent appropriate return messages to his wives and relatives and promised to go shortly to Slāvasti. X Winning of Lakşmaņā (pp. 179-182) Ruciradeva ca pe to know about his brother's plans to imprison bim and V. under the excuse that Indrasenā was given away by him in marriage to some person of upkowa familly-origia. So along with V. and his own followers he secretly left Vaiśāli and sought refuge with his maternal uncle ruling at Kosalāpuri. King Kogala's secret service reported about Pota's immament attack on Kosalapuri. V. wrote to Eņikāputra at Srāvasti to send him military assistance. The latter's five sons arrived with a big army. In the meanwhile the Licchavi army arrived there. V. led the attack against the Licchavis. The hostile forces were routed. Then Pota sought out v. and began to fixht with him. V. pierced his forhead with an arrow Rucir adeva caught Pota ali. ve. V. returned in a triumplant processioa. When Pota's wound healed he begged V.'s pardon and offered him his sister Laksmana in marcia se With Indrasena's consent V. accepted the offer. Lakşmāna was called from Vaišali. Tho wedding ceremony was performed. Eojoying in the company of Laksmana and Indrasepā, V. passed the time happily. (p. 182). Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction XI Wipping of Sukošala (pp. 183-184) Once a public announcement was made that princess Sukošala's Svayamvara was fixed up on a particular day. The Royal Jester remarked that it was pointless when V. was already there as the most obvious choice. In the Svayamvara, Sukošala chose V. The Jester snubbed those who, igaorant of V's greatness, tried to be critical about Sukošala's choice. The king Kcsala latter on told V. that Sukošala had fallen in love with V. already at the time of the latter's arrival in the city, but to avoid misunderstandiog on the part of his kinsmen he had arranged the forma. lity of the Svayamvara. V. thanked the king. XII Winning of Lalitavegā (pp. 185-196) Once a horse-dealer brought to King Kosala a white horse for sale. At the King's request V. mounted the horse for testing its quality. After a while the borse began to run with extraordinary speed and then it flew up in the air. Suspecting some foul play, V. struck a blow on the horse's neck. The horse fell down on the earth, and transformed itself into a Vidyadhara. At that moment a fierce lion, rushing down from the air, rounced upon V. V. struck him also with a heavy blow. Thereupon the lion transformed himself into a Vidyadhara. Both the Vidyadharas immediately jumped and disappeared in air (p. 185). V. found himself in the midst of a wilderness, Searching for water, he came to a lake where a fierce looking tribal shot an arrow at him. V. threw a boulder at that fellow. Then both of them got locked in a fierce combat. At that juncture an enormous swan attacked V. V. seized on: leg of both his attackers. They started growing enormously big, so much so that their free legs rested on the mountainpeaks. Uodaunted by this, V. pulled them by the leg. They fell down and assumed their natural forms as Vidyajharas. V. seiezed them by their neck. and bumped their heads against each other. One of them fell down unconscious. The other one begged for his life. V. showed mercy and pardoned them (pp. 186-187). They revealed that they were sent by Vāyuratha to kill v. but the latter with his super buman strength had overpowered them. They delcared their allegience to V. One of the Vidhyādharas informed V. about the forthcoming Svayamvara of Kanakavati, the extraordinary beautiful daughter of the Vidyadhara king Haricandra ruling at Pedhālapura. He promised v. to influence Kanakavati's mind in such a way that she would chose V. in the Svayamvara. Thereafter the Vidyādbaras left that place. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahimhdi: Majjhima-khamda When V. was resting under a tree after bathing in the lake, he saw a huge elephant on the bank. It opened its mouth and a beautiful girl stepped out. The elephant stretched himself on the ground. The girl collected lotuses and offered worship to some deity on the bank. Then she lightly slapped the elephant, who got up and opened his mounth. The girl entered it and the elephant started to return. V. followed it. The elephant reached a white hill, and reducing himself in size entered a cave under the hill. On closer observation V. found that the hill was in fact a huge heap of human bones and corpses and it was infested with snakes,ichneumons ete. At the entrance of the cave there was a majestic mandala strewn with human flesh and blood. This left no doubt in V.'s mind about the girl being a demoness (rakkhast). 24 When V. returned to the lake, he met Bhagirathidatta and others, who had arrived there in search of him. V. narrated what happened to him. He told them to stay there for a day or two as he had something on hand. Along with his friends, V. slept at night in a bower on the bank. Shortly he heard sounds as if coming from a distance, of musical instruments with which a song also was being sung. The song said:. dear one, making us sleepless how can you sleep? Wake up.' (pp. 188-190). V. lost sleep. He thought it was the voice of some girls singing. The sounds ceased immediately. V. saw all his companions fast asleep. So he thought what he had heard was only in a dream. As he tried to resume sleeping, he clearly saw a beautiful girl surrounded by her companions sporting in the lake water. V. got up and rushed to up and rushed to see them from near. But before he could catch them, they disappeared. V. returned to the bower. Again the sounds of conversation, clinking ornaments and song reached V.'s ears. V. decided all this was due to some girl longing for him. He got up again and went in the direction of the sounds. Shortly he saw the girl on a swing, surrounded by her companions. As V. proceeded to address her, the girl, her friends, the swing the swing and all suddenly disappeared, There appeared a bower of creepers with a luminescent medicinal plant in the midst. To take that plant V, holding with his hand a Campaka-creeper for support, mounted the bower, when all of a sudden the bower began to whirl and words from air were heard saying The handtaking ceremony in the wedding has been accomplished. V. found himself standing on the ground and holding the hand of the very girl he had been trying all the while to meet. A couch was ready close by. V. spent the night with the girl. In the morning the girl's companions appeared. The girl gave her own introduction as follows: Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction 25 I am Lalitavegā, a sister of Vāyuratha and Anilayaśā and a niece of Virajā. I fell in love with you when I saw you brought to Lalitapura as a prisoner. When you were taken away by Adilayaśā; I got daily reports about you through the Vidyās. Wben Candrātapa and Jambuka worsted by you brought the news of your bravery, an intense longing for you was created in my heart. Consequently, advised by my companions, I came here. I created various magic scenes you witnessed to make sure of your feelings towards me, and finally I contrived the device to make you hold my hand. V. asked her about Agilayaśā's whereabouts. She said that along with Virajā and other wives of V., she had been staying at Bbāradvāja's hermitage. As V. wished to wander about for sometimo more, he advised Lalitavegā to go to the same hermitage and stay there. Lalitavegā left with her companions. In the morning, V. Darrated to his friends how he had won Latitavegā (p. 196). XIII Winning of Citralekha (pp. 197-205) At noon, V. took Amsumat with him to tho lake. Instructed by V. Anasumat climbed up a tree on the bank and lay there concealed. V. hid himself in water under a lotus leaf. The elephant arrived. The girl stepped out from his mouth, descended in water and started collecting lotuses. As she came near V., he caugbt her hand. She told him her story as follows: I am a human being. I was abducted by a demon, whom you see dow on the bank in the form of an elophant. He treats me as his daughter. Ho lives in a self-luminous cave under the hill of bones. Assuming his normal form of a horrible demon, he always sleeps clasping me between his arms and legs. If you want to rescue me, you should come in the cave at night when the de non is dead asleep and powerless. Saying this, she returned, performed the usual worship and disappeared along with the elephant. Aṁsumat was wonderstruck by seeing what had transpired. V. informed him about his resolve to rescue the girl. At the approach of pight, V. instructed Pota and others to get armod and remain vigilant. Taking Amsumat with him, he went to the bill of bones. He instructed him to wait at the mouth of the cave, and to escort وسم Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahithdi : Majjhima-khamda the girl to their camp when she would come out from the cave (p. 199). V. entered the cave, and reached the place where the demon slept with the girl in his clasp. He skilfully substituted himself in the girl's place. The girl wriggled out and left to meet Amśumat waiting outside. 26. As a true Ksatriya, V. decided to wait for the demon to wake up before he attacked him. The demon opened his eyes, and seeing V. in his clasp, expressed astonishment at the latter's fearlessness. Seeing that V. had clutched a knife in his hand, the demon showed him his sword--like claws. Undaunted by this, V. challenged the demon to fight. The demon asked him about his identity. V. told him he was Vasudeva, belonging to the great Harivamsa clan. Praising V.'s fortitude the demon suddenly transformed himself into a Vidhyadhara of lustrous form. He fell at V.'s feet and told his story as follows: I am the Vidyadhara king Citragati, ruling at the city of Udadhighosa. I have a son named Citraratha and a daughter named Citralekha. Megharatha's son Mandaradeva, ruling at Kiratavardhana, Kiratavardhana, attacked my city and drove me out. I took shelter at the foot of the Himavat mountain. Mandaradeva offered me to give back my kingdom if I gave him my daughter Citralekha in marriage. But a Caraṇa monk told me that I was destined to regain my Kingdom with the help of Vasudeva of the Harivashsa clan, who would also be Citralekha's husband. He also informed me about your whereabouts. So I came here with Citralekha. To test your strength and know your mind, I assumed the form of a demon and created the cave palace and other things through the power of Vidyās. I will be extremely happy to have you as my son-in-law. They moved out of the cave and met Amsumat and others. The marriage ceremony was performed. V. spent the night with Citralekha in a palace created by her through the power of Vidyas. In the morning, Citragati left, taking Citralekha with him at V.'s advice. XIV Winning of Harikäntä (pp. 206-215). V. and his party started to return to Kosala, but Pota had all of a sudden a heart-ache. So the departure was postponed. Bhagirathidatta, returning from a hunting expedition, reported about the wonder he had sighted. A huge lion lay stretched in a mountain cave, nd a beautiful girl was attending upon it and was seen stroking his Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction mane. Taking a few friends with him, V. immediately visited that cave, He approached the girl and tried to pull her by the hand, when the lion got up and pounced upon him. V. seized him by the mouth and threw him down. He caused him to get up with a kick, and then holding him by the ears, he beat down his (i. e. the lion's) neck and at the suggestion of his companions, mounted on his back. At that moment a heavenly voice said “You have mastered the Vidyās called Simhamukhi, Gauri and Gän. dhari, since a Great man rode on you.” (p. 208). Flowers rained on them from above. Suspecting now that perchance it was not a natural lion, V. got down aod let the lion go. Immediately the lion got transformed into a Vidyadhara. He introduced himself as the Vidyadhara king Harivega, and thanked V. for helping him to master the Vidyas by riding on him. Shortly Harivega's wife, son and other Vidvä. dharas arrived. Harivega performed the worship of Rşabha, Dharana and the presiding deities of the Vidyās. A grand feast was arranged When the dinner was over, Harivega narrated to V. his account as follows: (p. 210). i am Harivega, son of Ajitavega ruling at Amaranandana. Suvega ruled over Gagananandaņa. He was a devout Jain, while I was a nonbeliever. We were enemies. Suvega crowned his son and then renounced the world. Once while going towards the southern Bharata, I saw belon Suvega practising austerities on the mount Aștāpada. I made to attack him, when the Serpent king Dharana saw me and punished me by depriviog me of the Vidyās. At that moment Suvega attained the Absolute Knowledge. Op my appeal for mercy, Dharana restored to me the minor Vidyas. He also told me that I will get back the major Vid, as, then only when, engaged in the rites of propitiating the Vidyās, some Great Man would ride on my back. My fortune-teller informed me that I was destined to get back my kingdom through Vasudeva, who would also become my son-in-law. He also told me about your present whereabouts, and suggested the stratagem of assuming the form of a lion, in order to induce you to ride. It was I who, through the power of Vidyā, caused Pota's heart-ache so as to delay your departure. I now request you to accept my daughter Harikānta's hand. V. accepted the offer. The wedding ceremony was performed. Harivega left for his city, taking Harikāntā with him. V. promised to visit them shortly. V. along with Pota and other friends returned to Kosala (p. 215) XV Winning of Kanakavati (pp. 216-258) Once during the night V. was awakened from sleep by some unknown Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 Vasudevahimdı : Majjhima-khanhda hands gently shampooing his feet. V. got awake and found that it was the Vidyadhara Candrātapa, who gave him Gews about Prabhanjana, Vayuratha and Lalitavega. He also told him how he had approached Kanakavatı at Pithapura, showed her V.'s picture and bad bow brought her message for V., requesting him to attend her Svayamvara. So V., Kosala, Pota aud others started towards Pitbapura (p. 218). The Royal Jester suggested that when V. was to be present at the Sva. yamvara, it was quite pointless for the king and others to attend it as aspirants. The party reached Pathapura. Haricandra received them duly. They encamped in the Lakşmiramana park, where there was also the sbrine of Lord Nami, as a memorial to bis having used the place as the Sermon Ground. V. was witnossing the great commotion due to arrival of various prioces, when God Kubera arrived in the park with his retinue in aa acrial car. He called V. add commanded bim to go to Kanakavatı 48 his messenger to tell her to choose him (i.e.Kubera) in the Svayamvara. Due to Kubera's divine powers, V. would not be seen or stopped in his mission by anybody in the royal apartments except Kapakavati. V. put on soiled clothes and proceeded to carry out his mission (p. 221). V, reached the royal palace. He crossed seven apartments one after another, with their respective floors polished and coloured like oil, curds, milk, water, cmerald, lotus and conch-shell; occupied by groups of ser. van-maids engaged in practisiog drama, daoce, song and music and containing various stores of cosily household articles like clothes, ornaments, gold, gems, utensils, furnishings etc. The palace was an architectural and sculptural wonder. Coming to know that Kapakavatı was in the Pramada parla attached to the royal palace, V. entered the park, climbed to the seventh floor of the beautiful building and saw Kanakavati sitting on a golden seat. She was looking attentively at the portrait of some man in a painting hold in her hand. She saw V, as he entered the room (pp. 222-227). Her glance darted from the portrait to the visitor and from the visitor to the portrait, comparing the two. She welcomed bim with great emotion. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction 29 Calling him her master and lord, she got up to fall at her feet, when V, tried to stop her saying that he was just like her servant and she was worthy of his worship. Even then she fell at his feet calling him her chosen husband. V. told her that God Kubera had chosen her as his bride and he (i.e. V)had come as his messenger (pp. 227-228). Kubera had offered to marry her and make her the mistress of men and gods. She need not bother herself any more about the Svayamvara. Kanakavat replied that she whorshipped and honoured Kubera and was always ready to serve him as an humble servant, but marriage was appropriate between equals only, and she with her body full of human imperfections was quite unfit for a great god of Kubera's status. Inspite of V.'s strong, sincere and tempting pleading, Kacakava remained firm and sent her apologies to Kubera (pp. 229-230). V. returned to Kubera. He started to submit the report, but Kubera told him he already knew what had transpired and praised the devoted and selfless spirit with which V. carried out the mission. He presented V. with a divine garment and divine ornaments for all parts of the body. Thereafter invited by Haricandra, Kubera went to the Svayamvara pavilion and occupied the loftiest seat., V. and his companions sat on a bench nearby. Kubera threw his finger ring towards V. who caught it with a bow and wore it on the right little finger. As a result his appearance changed so as to resemble Kubera perfectly. Kanakavti appeared on the pandal. Her nurse introduced her to the princes one by one, beginning with Kubera. Thrice in this manner she made the round of all the suitors, but she did not choose anybody. When the nurse pressed her to take the dicision, she, with her face bent down, started weeping One of the Apsarases appealed to Kubera not to harass Kanakavaty any further. So Kubera asked V. to remove from his finger the divine ring he had given him. V. obeyed. His nutural appearance was restored. Kanakavait could now identify V. and she promptly garlanded him. The marriage-ceremony was performed with the participation of Kubera and his retinue. When it was over Kubera gave to V. the following explanation as to why he had come to attend the Svayamvara(pp. 231-233). Formerly King Nisadha ruled over Kosala. By his queen Candrasenä, he had two sons Nala and Kübara. Nala was extremely beautiful. Damadant, the daughter of Bbtmaratha and Puspadant ruling at Kundinapurt in the Vidarbha country, married Nala at a Svayamvara. In beauty she was comparable to Kanakavat here. Nisadha crowned Nala as King, made Kübara heir-apparent and renouncing the world, became a monk, Kübara jealous of Nala and knowing his fondness for gambling, learned from Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 Vasudevahima: Majjhima-khamda somewhere the magic charm to win the dice play. In the gambling match, Nala lost to Kübara everything including Damadant. Damadanti. Advised to show mercy, Kübara let go Damadant with Naia. Under his orders they left the country taking with them nothing but a chariot and some provisions. While passing through a forest, robbers took away from them everything except their clothes. They entered a thick forest. Nala advised Damadanti to go to her father's house, but she was most unwilling to part his company. So while Damadanti was asleep, Nala left her. Before running away, he wrote on the path instructions for Damadanti to go either to Vidarbha or to Kosala. When Damadanti woke up, she found that Nala had deserted her. She lamented piteously. She came across the message Nala had written on the path. Wandering helplessly she got utterly exhausted. At night she slept in a thicket, where a python began to swallow her by the right leg. She appealed to it to release her in the name of the power of her chastity, and struck it on the head. The python released her leg. She moved away. But immediately a terrible lion faced her. He also left without harming her, as she addressed the same appeal to him. Thereafter two Pulinda tribals caught hold of her. They fought with each other over her possession, and both of them perished fighting. Moving further she came across a caravan encamping in the forest. She told the caravan-leader that she was a bania girl. Escorted by her husband she was going to her father's house in the company of a party of travellers. Last night her husband disappeared somewhere. Going in search of him she had lost her path. The caravanleader brought Damadanti to Acalapura, ruled over by king Ripusatru and queen Candray aśa. The queen was Damadanti's Damadant's mother's sister, but Damadanti did not know this fact. The queen's maids, fetching water from a well saw Damadanti and impressed by her beauty and her tale. of woe, they took her to the queen. the queen. The latter was impressed by the girl's resemblance to her niece Damadanti. But the latter introduced herself as a bania girl and repeated the story she had told to the caravan-leader. Out of compassion, the queen gave her shelter. Damadant lived there like an elder sister of the princess Candravati. She was full of sorrow on Nala's account. (pp. 241) about the exile of Nala When Damadanti's parents came to know and Damadan11, they sent search-parties in all Brahmana called Harimitra during his search met the king and queen. They were pained to know about Nala's directions. A trusted to Acalapura and Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction 37 misfortune. Accidentally Harimitra met Damadanti in the alms-house. They recognized each other. He informed the queen and all were overjoyed. Damadanti Darrated her tale of woe. Harimitra brougbt her to Vidarbhā. The king consoled her and promised to find out Nala and bring him back (pp. 242-244). After leaving Damadanti, Nala entered a huge forest. A snake burning in the forest-fire appealed Nala in human voice to rescue him. When Nala brought him out, he bit Nala on the right hand. Consequently Nala became ugly and deformed. The spake then transformed himself into a God and told Nala that formerly he was his father. He was reborn as a god in heaven. He had visited Nala in that manner and deformed him, because he wanted to protect him from his enemies. He gavo Nala a Bilva fruit containing heavenly dress, and a jewellery box. When these clothes and ornaments were worn, Nala would get back his natural form. He predicted that Nala would regain kingship. As desired by Nala he took him to Siśumārapura and left (p. 245 ). Nala entered the service of king Rtuparna, who ruled there. The king asked this hunchback about his expertise. The latter said that he knew how to prepare extraordinary dishes cooked in Sun's rays. He gave out that Nala bad taught him that when he lost his kingdom and was exiled to the forest, where he was reported to bave perished. Rtuparna was sorry to learn about Nala's fate. Ordered by him, the hunchback, who had introduced himself as Hundika, daily prepared sun-cooked dishes for the king ( pp 246). Oace Rtuparna's messenger praised before the king of Vidarbha the sus-cooked dishes that ķtuparņa's cook Hundika prepared. As only Nala knew the Adityapāka-cooking, a Brahmin called Kušala was sent at Damadanti's request to Siśumärapura to ascertain who was this Hundika. When Kusala saw that Hundika was deformed, hunchback and ugly, he was utterly disappointed. Resting near the residence of Hundika, he sang a song referring to the ruthlessness of deserting Damadanii alone in a wilderness and to her subsequent sufferings. Hearing this song Hundika wept sorrowfully. Kušala saw him in this condition. He asked him why he was moved so much. Hundika ieplied that he was touched by the tragic content and musical appeal of the song. Kušala revealed to him the purpose of his visit and narrated Damadanti's sufferings up to the point when she was brought to her parents. Hearing this, Hundika again shed tears. He excused himself for this by telling that he was reminded Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 Vasudevahithdi : Majjhima-khamda of similar experiences of his own. Hondiks offered hospitality to Kusala and gave him as gift the costly ornaments and dress formerly presented to him by the king (p. 248 ) When Kušala returned to Kuindinapura and submitted his report, Damadaat was convinced about Hundika being the same person as Nala, transformed under some catastrophic affliction. Bhimaratha devised a strafagom to ascortain whether Hundika was Nala or somebody else. He sent a messenger to Rtuparna, with an invitation to attend Damadanti's second Svayamvara. The messenger was instructed to give as the Svayamvaraday, that day which was next to one on which he would meet Rtuparna. As the latter had shown unusual attraction for Damadaniy at the time of het real Svayamvara he would certaioly rush to this fake Svayamvara, if he could. Now there was a distance of one hundred Yojanas between Sisumarapura and Kundinapura. Only Nala, having the divine gift of a magic charm pertaining to horse driving, can bring Rtoparna to Kundina. pura in one day. The news of the second Svayamvara were to be given to Hundika also. So, if he was really Nala, he would be piqued by this news and would come to Kundinapura along with ķtuparna. When the mossenger presented the invitation to Rtuparna, Hundika WÁB present. The messenger said he was taken ill on the way, so he wte very late in bringing the message. Rtuparņa expressed his inability to cover the distance in a single day. Nala thought that believing him to be doad, Damadaati might have decided to remarry. He decided to unite again with her (p. 250). So he offered to Rtuparņa to take him to Kundinupura in loss than two Prabaras. The latter accepted tho oker. Nals selected the horses, yoked them to the chariot and along with Rtuparna left the city. The chariot ran with extraordinary speed. Ştupaiņa's upper garment was carried away by the strong gust. Nala somehow stopped the chariot, and told the king that they had moved twetity five Yojanas away from the place where the garment had dropped. The Nipa was impressed by Hundika's power of driving. He demonstrated bis owo power to tell without counting the exact number of leaves. fruite otc, in a tree. He also told Hundika that he knew the magic charm or controlling the throws in a dicegame. He taught this charm to Hundika in exchange for the horse-driving charm. They then resumed the journoy. (p, 252 ). Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction When they reached Kundinapura, Ṛtuparna saw no signs of a Svay amvara being held. He told Hundika to return forthwith, but the latter said the horses could not run any more without resting. They were received by Bhimaratha. Damadanti saw Hundika, and her heart told her he was nobody else but Nala. Bhimaratha tasted the sun-cooked dishes that were prepared by Hundika. He felt the taste was the same as that of the dishes formerly prepared in the same way by Nala. This was also confirmed by Damadant. She carried out another test. She arranged a meeting with Hundika. As he touched her fingers at her request, she exeperienced horr ipilation. She appealed to him to reveal his identity, but he denied that he was her husband. At this Damadanti swooned. Hundika then went into the kitchen, put on the divine garments and ornaments. His natural form now restored, he came out and met Damadants and others. Bhimaratha celebrated the occasion, and freshly performed their wedding ceremony. Nala thanked Rtuparna for the shelter he was given. Taking the armies of Rtuparna and Bhimaratha with him, he went to Kosala and challenged Kübara to a gambling match. Because of his mastery of the dice charm, Nala won. He generously offered Kübara to share kingship with him. Bhimaratha and Rtuparna returned to their respective cities. Nala ruled happily for many thousands of years. In the end he crowned his son. Puskara as king, and along with Damadanti renounced the world. He died and was reborn in the Saudharma heaven as Vaisravana alias Kubera, the guardian deity of Sakra. That is myself. Damadanti also died. and was reborn as my wife. As she was destined to be in heaven with me for a shorter period, her life-span as a goddess ended, and she was reborn as Kanakavati. Once I attended the sermon of Lord Vimala. In reply to my question, he told me I would attain liberation in the fourth birth after the present one. He also told that Kanakavatı would attain liberation during her present birth and that she would marry in a Svayamvara the Great Man Vasudeva of the Harivarsa dynasty. Because my companion gods and Apsarases wanted to see a Great Man and also the Swayamvara, I came here along with them. By sending you as my messenger to Damadanti, I demonstrated to my companions how nobly a Great Man behaved. In the Svayamvara, I made your form resemble mine just for fun. 33 Vaisravana concluded his account and returned to his heavenly abode along with his retinue. Kanakavati's Svayamvara was remembered for long as a wonder of the world and the place where the Svayamvara took place came to be known as the Descent of Vaisravana. V. passed his days happily in Kanakavati's company. (pp. 258) V.-5 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 Vasudevahindi : Majjhima-khanda XVI. Winning of Sāgaradattā (pp. 259-266) Once V. was called to rescue the royal elephant Jimütavardhana whose leg was seized by a crocodile in the river adjoining the Lakşmiramaņa park. Vasudeva managed to release the elephant from the crocodile's clutches. He mounted the elephant which after running a short distance, flew in the air, transformed himself into the Vidyadhara Nilakan. tha and attacked V., who struck him on the neck. Nilakantha let go V., who fell down in an ocean. Swimming, V. reached the shore, came to a nearby lake and hermitage, where the chief hermit welcomed him, calling out his personal and family names. Shortly two armed and cruel-looking Kirātas arrived there, bound V.'s hands while the hermits looked on, led him away to an island and threw him in a deep, dark well. Shortly after V. fell on the utterly dark bottom, it became lighted and a hoard of goblins attacked him. Enraged, V. snapped his bonds and started raining blows and kicks on the attackers. They dispersed. Then a female dragon appeared and attacked V. As V. struck her on the head, she was transformed into a divine girl, who danced with joy and garlanded V. with a jewelled necklace called Sarvauşadhi. The girl recounted her story to V. as follows: She was a Yakişiņi named Arcimālini. For a serious lapse on her part she was once cursed by the Yaksa King Manibhadra to become a Räk. sasi. She was destined to be released from her curse when she would be struck by a Great Man on her head in a fight, Coming to know by her clairvoyant power about V.'s arrival in the hermitage, she planned the whole incident, and got her release. The Sarvauşadhi necklace gifted by her to V. was an antidote to all diseases and sorrows. She promised to run to V's help in difficulty. Thereafter she took V. out of the well and disappeared Then the two Kirāta captors waiting near the well told their story to V. as follows: They were guards of the well, appointed by the King Mahäsinha, who ruled from Maộivardhana, the Capital of the Kirāta country. It was a well of alchemic fluid, which transformed base metals into gold. Hence he area was known as 'Suvarnadvipa' (Golden Island). Once Mahāsimha was killed by his minister in a coup. At that time the magic well was occupied by a female dragon who would kill anybody approaching the well. At this juncture, Mahāsimha's daughter Sāgaradattā was kidnapped Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction 35 by two Vidyadharas. They fought with each other for her possession, but on being told by a divine voice that she was destined to marry V., and on being threatened by her, they deposited Sägaradatta in the hermitage of Jatilakausika, who was Sāgaradatta's uncle. Later on two Cårana monks predicted to them the time and place of V.'s arrival there, as also the freeing of the well from Rakşası's trouble through V.'s powers. A divine voice instructed them about the mode of operation. They thus explained their earlier disrespectful treatment of V. and apologised. They returned to the hermitage along with V. There, according to the Kirâta custom, Sagaradattā became Vi's wife just by her word of consent, without performance of any wedding ceremony. Thereafter a message was sent to Sāgaradattā's brother sāgarasena. He arrived there in a palanquin carried by flying monkeys and took the couple to his resort on the summit of the mount Malaya. There the chamberlain narr. ated to V. how Mahāsimha was murdered and how a Cāraṇa monk had predicted the restoration of their kingdom with V.'s help. He also explained the presence there of the friendly monkeys who flew in the air and talked in a human language: Formerly a king Suvarṇavarman ruled that place. He helped the Vidyadhara king Sugriva against the latter's brother Valin. In gratitude, Sugriva promised to maintain friendly ties between their families and to accept permanent residence on the mount Malaya Kiskindha, with Vidyadharas helping and serving Suvarṇavarman's progeny. That relationship had continued over subsequent generations upto that day. Shortly thereafter V. succeeded in creating dissensions among the followers and partisans of the usurper, killed him in the battle and installed Sagarasena as the king of the Kirāta country. XVIU Winning of Malayasepā (pp. 267-270) There was a long-standing hostility between Sagarasena's family and king Sumukha of Dramida ruling from its capital at Nāgapura. At Sāgaradatta's suggestion V. sent a messenger to Sumukha asking to marry his (i.e. Sumukha's ) daughter to Sāgarasena, so that an alliance may be affected. The messenger brought a return message from Sumukha saying that he was willing to marry his younger daughter to Sāgarasena on condition that V. accepted to marry his elder daughter Malaya senā. With Sägaradatta's consent V. accepted this offer. They went to Nāgapura and both the weddings were celebrated. On that occasion there appeared in the Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 Vasudevahindi : Majjhima-khanda royal sandalwood forest the highly prized variety of sandal tree called Gośīrşa, which was declared by a divine voice to have been a gift from the Yakşini Arcimalini. Once while V. lay in his bed, he heard some strange female voice saying something about his tarrying there for long due to his fondness for the sandal tree. The next day he heard a group of young girls in the vicinity of his quarters at the borders of the sandalwood forest, talking among themselves and joking about V.'s extraordinary beauty. The following night V. found himself being kidnapped by the leading girl from the previously seen group and deposited in a thicket on a mountain peak. The girl and his friend disappeared thereafter. XVI Winning of Avantivardhana (pp. 271-275) While he was climbing down the peak at the day-break, V. heard cries of distress of some girl. He found her in the clutches of a Rāksasa. He rushed to rescue her. The Rākşasa attacked him. V. struck him on the head with a forceful blow. The Räkşasa crashed on the ground. Recovering after a long time, he disappeared. v. took the girl with him to a nearby hermitage, where the hermit-chief, Kaśyapa expounded to the hermits the deeper significance of non-violence as preached in Jainism. The hermits got convinced about the soundness of the Jain doctrine. From them V. learnt that he was on the Asitagiri mountain in the Avanti country and the rescued girl was the daughter of king Avantisena ruling from the city of Ujjayini, which was not far from the hermitage. A message was sent to Avantisena, whose ministers came to the hermit-- age and returned to Ujjayinı taking V. and the girl with them. V. was accorded respectful and warm welcome. The royal chamberlain informed V. that Avantivardhana's abduction by a Raksasa and rescue by a Great Man, who was destined to be her husband, were previously predicted by a Carana monk. Thereafter Avantivardhanā was married to V. with great pomp. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The intervocalic stop In the second stage of Middle Indo-Aryan the intervocalic single (i.e. short) consonant of the Old Indo-Aryan stage was elided in the Standard Literary Mähäräştri. In the Literary Saurasent such a consonant was, according to the Prakrit grammarians, always voiced. Now, in the case of the Mss. of certain Jain texts, the actual state of affairs regarding the orthography of the medial stop is considerably confused, and it is much more so in the Mss. of Vhm., the dates whereof are removed by several centuries from the date of the work itself. Uncontrolled orthographic variation In the case of the intervocalic consonant we find in Vhm. Mss. very widely varying writing practices. We can discern the following alternatives: 1. 2. 5. 3. Notes on the Language Orthography 6. The original voiced or unvoiced stop consonant is written unchanged i.e. as it is in the Sanskrit original. 3. The original unaspirated stop (k, g, c, jt d. sometimes p) is dropped. Mostly y is inserted in its place. For the original unvoiced stop, its voiced form is substituted. Linguistically this is considered to be a Saurasent feature. For the original aspirated stop (except the retroflex), h is substituted. Linguistically (3) and (4) are considered to be Maharastri features. The original unvoiced stop is written unchanged, but the voiced stop is replaced by its unvoiced form. Linguistically this is considered to be a Paisaci feature. Instead of y frequently original or expected as per (3) above, we find quite (or occasionally d) Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 7. Vasudevahimdi: Majjhima-khamda Instead of h, original or expected as per (4) above, we occasionally find bh or dh. The same linguistic form frequently appears written variously as specified above. The variation appears almost to be chaotic. No controlling factors seem to govern the choice. Broadly, however, it is observed that instances of dropped consonants or replacement by y or h are less than those of the other types, and instances of the unvoiced replacing the voiced are rare. When the consonant is dropped, y is inserted between the vowels. (more or less according to the norms later formulated by Hemacandra) as a rule. This is in keeping with the orthography of what can be broadly called the Svetambara or the Western Indian tradition for the Prakrit Mss. Inser.ion of (or d) between vowels to replace y or even otherwise: r.placement of intervocalich by bh Several students of Prakrit have remarked about one peculiar orthographic practice connected with the Mss. of some religious and narrative Prakirt texts of the Jainas-the socalled ta-Sruti. In the case of Vhm. Mss. we find a great abundance of such cases. Almost every page of the edited text contains several instances Scribes. have. it seems, randomly and at their sweet will, written (i)(or casually d) in the place of y that replaced the dropped intervocalic consonant, or in the gap that was left by the dropped consonant, (ii) bh or dh in the place of h that resulted from an original aspirated stop. This practice is so mechanical that in numerous instances we find in the place of an orignal y or prefixed to a vocalic suffix, and dh in the place of h contained in a suffix. Some instances are given below. (i) Instances of replacing y that replaced an intervocalic non-aspirate stop कुप्पासत (M. कुप्पासय, Sk. कूर्पासक ), चकवात (M चकवाय, Sk. चक्रवाक), देवसित (M. देवसिय, Sk देवसिक) व (M डेंसय, Sk अवतंसक), सावत (M. सावय, Sk भावक), भुपता (M. भुमया, Sk. भूयका), पारिताय (M. पारिवाय Sk. पारिजात), भारत (M. भारद्दाय, Sk. भारद्वाज). We have fafa, fafe, fag, fag, fa; fà, if, an; fat, 52.15, भाति, भादि, भाउग; पतिन्ना, पदिणा 50.15, पहणा 522, 18; मीणका 38.7, मीणगा 100.12 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction 39 (ii) Instances of d replaced by 1 मंदातरो, पाताण, उम्मात, पातप, सोतामणि 37.10, हेमंगतो 33.4,6; जणवत 42.16, 36.19, पासात, हितय, देतेति. (iii) Instances of original y replaced by t ___आयरित (Sk. आचार्य); छाता (Sk. छाया), विणाततम (Sk. बिनायतन), ततित 1919 (Sk तृतीय): पदत 42.16 (Sk. प्रयत); पणत (Sk प्रणय) 522; पिता (Sk प्रिया) 15.18; भत (Sk.भय) 15.24; मता (Sk. मया) 17.14, 37.3, 55.19, 56 24; वलन (Sk. वलय) 25.25 सारदित (Sk. शारदिय) 36.8; विणत (Sk. विनय) 21.19, 23.23; समत (Sk. समय) 29 23, हितत (Sk. हृदय); विज्जाहिता (Sk. विद्याधिका) 52.18. (iv) lastances of t insertion before a vocalic termination - अतिगतातो 3373; एतातो 33:22; आगतातो 33.23; °कण्णगातो 33.6%3 तातो 32 24, 587, 59.8; ०धरीतो 33.6, दिहातो 33.24; पेसलातो 32.24; पुग्छियातो 33 17 चित (Pk. चिय) 20.10, त (Pk. अ/य, Sk. च) 129; अणुग्गहात (Pk. अणुग्गहाय) 177, णाते (=Pk.. णाए, Sk. अस्याः ) 25.10 There is an instance of d to fill the hiatus created by an elided stop : सदि (M. सई, Sk शची) 35.23. (v) bh replacing h In the following instance bh has been written in the place of original initial h or a medial h, original or derived : भं 72.6, भरण 69.18, भिदया 49.9, परिभसिऊण (Sk. परिहस्य) 96.21, सामामि (Pk. साहामि) 97.19, अच्छाभ (Pk. अच्छाह) 29.9. (vi) dh replacing h In the following instances dh is written in place of what we find as h in the Māhā. Pk. इथ 58.3, किध, अम्हेधि 11.17, ताधि 32.20, ताघे 123.13, गेधि 41.21. भागेरघिदत्तो corresponds to SK. भागिरथिदत्तः. We have also भगिरहियसो. In follows. refer y is exceptionally written even-though a front vowel Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 Vasudevahindi : Majjhima-khamda Exa nples of the voiced stop replaced by its u voiced form 27747 (Sk. 347117) 237 22.25; salfa (Sk. gefàa, 37.10 M vallaa) In the case of the forms wherein we find an original d replaced by 1, the interpretation remains ambiguous : it is either the usual t-insertion for the dropped d, or it reflects an actual phonetic change, viz., unvoicing of an original voiced stop. As remarked above, for one and the same form, at times in the same line and frequently in the same word, we find instances of an intervocalic consonant not written or replaced by y or t. The Vhm. Mss. greatly very among themselves regarding this phenomenon. The problem is how such an arbitrary, confusing and mystifying scribal practice developed. It is absolutely clear that actual pronunciation or MỊA. phonology has nothing to do with this. That is, this was just a convention of writing. The replacing 1, bh, dh,' could not have any basis in the actual pronunciation of those words and forms. Thus it is quite different from the insertion of y in the place of the dropped intervocalic consonant. That y had a basis in the actual pronunciation. Even then it requires to be exeplained why t, bh, dh, were used for replacing, and further, why such replacing was done at all. I think this question is closely involved with the nature of the Prakrit used in Vh. and Vhm. 2. The Prakrit of Vhm. The dates of the available Mss .of Vhm. (as also of Vh.) are removed by several centuries from the date of the work itself, whose Prakrit had several features which were archaic and absent in the standard Literary Māhārāştri. But due to the dominance of the latter as the standard Prakrit, sporadic but increasing replacement of non-standard forms by the standard ones at the hands of the scribes of each succeeding gen ration was inevitable. Another important factor that complicated the language situation in the case of Vh. and Vhm. was the fact that quite likely, Vh and Vhm preserved sporadic, peculiarly Paišācr forms from the Vaddakahā (i.e. Bșhatkatbā ) or its recasts that served Vh. and Vhm. as sources. Thirdly the literary style of Vh. and Vhm. appears to allow other free use of certain Sanskritic and partly Sanskritic forms. Varying mixutres of Prakrit and Sanskrit were in use in centuries aronud the Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction beginning of the christian era and some what differently in the subsequent centuries. The result of the working of these factors was that forms like hasatil characteristic for Sanskrit, Pali, Paiści ), hasadi (characteristic for the Sauraseni stage) and hasai (characteristic for the Mahārāştrı) are found coexisting in the Mss. of Vhm. Numerous forms with an intervocalic 1, preserved from the original or the result of devoicing, were found along with forms that dropped that t ( and in favourable environment substituted y ). This fact seems to have given to the scribes a sense of free variation between the f-forms and t-less forms and induced them to insert + between vowels or in the place of y. Use of forms with h (derived from the aspirated stops ) and those with voiced aspirates i.c. archaic and modernized forms, side by side, served to give an impression of their free variation, and this might have led to sporadically substitute an unorganic bh or dh for h. In the edited text we have kept the scribal t, d, bh and dh as we found in the Vhm. This will be considerably confusing to the reader, but oth :rwise we would have been required to correct hundreds of forms. Besides, some initial work on the editing of Vhm. was already done by late Muni Punyavijayaji, and we thought it advisable to continue the same method of presenting the text as was adopted in the edition of Vh. Jaipa Saurasept', 'Archaic Màbārāştri' According to the terminology devised by modern scholars to designate various types of Prakrits, the Prakrit used in the Digambara works (e. g. Kundakunda's Pravacanasara ) is called Jaina Sau. raseni, because it uses a few Ardhamāgadhi forms along with some other forms that show, like the grammarians' Sauraseni, voicing of unvoiced intervocalic stops. On the otherhand, the language of the Canonical commentaries and other Prakrit works of the Svetambaras, because of its admixture of Ardhamāgadhi and Mahārāştri forms (that elided intervocalic unaspirated stops and reduced to h the aspirated ones) has been called Jaina Maharaştri. Moreover, on the basis of certain remarkable peculiarities of the language of Vh. Alsdorf has given it the designation of Archaic Jaina Mäharăștri. It seems that these designations and characterizations would require some revision in the light of the peculiarities we find in the Prakrit of Vhm. Therein we find quite frequently the intervocalic -- kept unchanged and perhaps equally frequently we find it changed to-d.. Voicing of unvoiced aspirates and preservation of voiced intervocalic stop are also often met with. Instances of intervocalic unaspirated stops are comparatively less. Originally the number might have been lesser still, in view of the modernized language V-6 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -42 Vasudevahimdi : Majjhima-kharnda of the late Mss. If thus the Māhāraştri elemeuts in the language of Vhm (and Vh.) are later imported features, the designation 'Archaic Jain Māhāraştri' will be inappropriate. On the otherhand, here we have in Vhm. a Svetāmbara work whose Prakrit has Sauraseni phonological elements comparable to what we find in the Prakrit of Digambara works. But there is one significant difference : We find also many forms which do not voice the unvoiced intervocalic stop. It seems that we may have to think of 'Archaic Jain Prakrit' or 'Early Jain Prakrit' as a better designation for the language of the works like Vh. and Vhm. Sound Change Besides the varying treatment of the intervocalie stop noted above, the following few cases are notable. Vowels पेट (Sk. पीठ) 63:15 ; तोण (Sk. तूण) 10.11 पिदि and पिदु ; भाति and भाउग. मीणगा (Sk. मेनका) 100.12; सोन्म (Sk शुभ्र) 63.13 कुलाहल (Sk. कोलाहल) 172.19, वासहर (Sk. वर्षधर) 69.12 उवगूढा and ओगूदती (Sk. उपगूढा) 13.6-7, सूसर (Sk. सुस्वर) 42.4; अत्तिया (Sk. आत्मजा) 5.18 Loss of the initial vowel वस्थित (Sk. अवस्थित 4.4; वडेसत (Sk. अवतंसक); वरण्हे (Sk. अपराहने) 125.16. वलंबमाणी (Sk. अवलंबमाना) 38.12 दाणि (Sk. इदानीम्) 3.14; रथ (M. एस्थ=Sk. अत्र) Consonants द (usually prenasal) changed to म् कामिंजल (M. काविजल, Sk. कापिंजल) 38.16 रामण (Sk रावण) 39.27; सोमाग (M. सोवाण, Sk. सोपान) 29.16-17%B 55.10 समण (Sk. श्रवण) 97.20; सामण (Sk. श्रावण) 263.2,8; संभम -सामिणो (Sk. स भव-स्वामिनः) 19.19; तडमित (Sk ताण्डवित) 25.25 We fiad intervocali c r changed to 1 in कुलली (Sk. कुररी) 61.9; कलुण (Sk. करुण) 61.103 विप्फुलिंद (=Sk. विस्फुरत् ) 60.23; सवदालिद (Sk. भवदारित) 62.4 and probably पलिलंभ (Sk. परिरभ ) 59.i. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction In 47 (Sk. **g*) 62.15, 72 10 and falafo (Sk. fafgant) 32.13 the consonant change is unusal. In the place of an elided intervocalic stop. v is sometimes inserted when the precediog vowel is a back towel 997 (Sk gna) 32.6, 54a (Sk. Baya) 247, ga' (Sk gan) 71.28, senza (Sk. FT4) 9.19, 3454 (Sk 3 ) 61 16, aquita (Sk. areata) 192.24, qafaa 29.10 and astfaa 37.10 (Sk. galfaa), fassitaa'fa (Sk. fataa fà) 25 2. gra (Sk. gra) 43,1 has the v insertion eventhough the preceding vowel is a mid vowel. In face foa 6.23 and in 27 208 13 (besides the usual 91411 208.14 we have isolated instances of the change of intervocalic nt to nd. In 'gfon 67,15 (Sk goffan. M. gofon) we have unusual change of ph, resulting from the word-initial sph to h within a compound In area'ai 29.8, 47.15, 13.5, etc., afasi 269.4, ogica 266.17 and q'or 18.18 we find the cluster with posterior r preserved. ___we have both परिक्खू and परिच्छ्- for Sk. परीक्ष- Besides सावत्तय 165.16 there is also A#7 17.22 (Sk. 81924) Besides 3281017 we have 276902 8.22. 717 39 9 or ma 38.5 (Sk. 5719), ha (Sk. star) 24.19, #8 (Sk şa) 7 10, A(Sk. a) 207.11, (sk. a) 129.7, 245, 26 are Ardhamāgadhisms. Grammatical Forms and Usages Present forms: dagin 3.11 is probably I. sing. So also 37651Rg 23-22.cf. KM 2 af at 58-17, vi ära 58.23, gta 59.31, affat 59.32, Afogat, yfit 62.3. cf AJM p. 59. 29992 215.18 is an instance of Ātmanepada I sing. cf. ST, p. 282. Present forms are used to express proximate future e.g. 51(! ala ga 13 asfat aglfi, 9e31 322 95731 203.1.2. Present Participle in -māna is quite frequent. Predicatively used Present Participle in (-a / - ehita- functions as Past Conditional or Counter-factual at 103.9-10, 135,13-14, 136 8-9. 140.25-26, 198.22, 201.12, 214.24 etc. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahiindi : Majjhima-khanda In. qu 170 20 (Sk. 917fà) we have the Causative stem 4651, which otherwise is attested only from canonical texts. The Past Passive Participle followed by the Present Participle of the existential verb as- forms an adjectival phrase which modifies the subject of the sentence, and it fuctions as a temporal clause. The instances are : सो आकारियो समाणो 139.27 मणिया समाणी 1008.232.7, परिणियत्तो समाको 139.27, आगदो सतो 220.6 फिडिदा समाणी 238.17. Past Forms Past III sing. in estya : उवदंसेसीय 220.15, करेसीय 45.20, दंसेसीय 45.21, पदाहिणेसीय 42.2, पयाहिणसीय 45-14, पयंसेसीय 79.27, सप्णेसीय 148 25. cf. AJM p. 62. कासि 73 25, 77.2 is Past III Sing. and is to be emended as कासी. Part I or III sing. in - iya : छज्जीय 1099 (I pers.), मण्णीय 159.28 (I pers.), जपीय 45.26 (III pers.), पणञ्चीय 163 5 (III pers.), भाणी[4] 138 III pers.) cf. AJM p 62, ST, p. 282. Past I sing. in ahittha : याणाहित्था 177.2 (from याण i.e. जाण to know'). Such a past form is not attested from any other Pk. text. The termination can be connected with -sista- the II plu termination in the sixth variety of the Aorist. The form came to be used for all pessons, as was the case with the past form in -ittha (Pischel, $517). बिलंबितवती 44.25 is an instance of Past Active Participle. Future Forms ISing. : (1) मन्नीहामि 6.4, आगच्छीहामि 178.22, उवगच्छीहामि 1957, पयई हामि 188.17, गच्छीहामि, अच्छीहामि, सुवीहामि 204.14, परिक्खीहामि 203.16, पत्तीहामि 1279. (2) आगच्छिहामि 214.8 (3) ठवेहामि 179.8, उपाएहामि 187.3, पादेहामि 200.26, फहेहामि 190 15 करेहामि 128.15. (4) काहामि 52 21, गाहामि 56.7, हामि 17 21.22, एहामि 2:8.12, होहामि 52.14, दाहामि. ___(5) भवीह 80.4, पयस्छीह 80.5, अरक्कमीह 129.23, पविहरीह 732, भागच्छीह 120 15-16, काहीह (so to be read for काहिह) 174.16. cf. AJM P. 61. (cf. safãfera' at KM 51.1) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction I p'u. : सेबीहामो 187.26, व चीहामो 1985, कहेहामो 199.15, भागच्छीहामो 147 14, नाहामो. II sing. : (1) भगोहिसि 236.2, जिणीहिसि 12014-15, रमीहिसि ( imperative sense) 111.5. वाहिज्जीहिसि 212.18; मारिनीहिसि 60.10 (so also to be read for fasfefe at 59.4), वारिज्नीहिसि 221.10 पहरी हिसि 211.20-21, भु जीहिसि., उवलभीहिसि (to be read for उवलभीसिह 37 18-19. (2) For रूविहिसि 51.23 and पाविहिसि, अधिडिहिसि 13927, उदिविखहिसि 199.21 and similar other forms with - इह - instead of -ईह- see remarks at the end. ( 3 ) सक् केहिसि 242.12. ट से हिसि. ( 4 ) का हिसि, होहिसि, परिणेहिति 118 3 fe afsafe 229.11, 221.11 is derived from Sk. पाविसि 1820 is probably to be corrected as पाविहिसि 45: 11 plo. : (1) भावीहिह 14.14. 15, परिभु जी हिह 56-26, समारुभी हिह (so to be read for °हह) 187.18, उपागच्छहिह (so to be read for उवागच्छीहह ) 104.4, मिलिहिघ 205.5 (2) नाहिह 55.19, काहिह 174. 16, काहिध 138.5, दच्छिष 218.29, होहि (so to be read for होहघ) 214 13. III sing : (1) गमी हिदि 213.4, अवतरीहिति 188 15, अवतरी हिदि 217 last line, बच्चीहिति 19 22, भबीहिति 14.20 52.20, पावीहिति (so to be read for पाविहीत ) 202.26, भुजीहिति, गासीहिह. ( 2 ) समुत्तरहित 263.3, पंडिसुज्झिहिर 263.5, वितरिहिड 263.9, जहिर 65.6, भविहि[ति] 183.11, हारिहिति 275 14, पाविही 176.22, वितरेहि 202.23, निहित 275.15, दौं सेहिति 52.14, यमेहिह, मरिसेही 172.2, उपाएही 265 16 वहिt 183.5, 10, 11, देहिई 1835, ठाहिई 198.8, जेहिई 202.23 are wrongly spelt with ई. (3) एहिति 16.8, 10, हे हिति 98.19 11.18, हे हिदि 52.17, होही 203 7, जेहिह 176.23, दिग्जिहिति 249.11, दाहिति, काहिरि, ठाहिर, परिणेहिदि. III plu. : (1) सिज्झीहिंति 212.19. वहीहिंति 212 14. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahindi : Majjhima-khanda ___ (2) णाहिंति 28.20, हे।हिंति 214-25, एहिति 104.9, दाहिति. We cannot be quite certain about the genuineness of the forms of sonantal stems that show the future marker -iha- instead of -ihu- or -eham because the scribal carelessness relates to the exchange of i and i in several other cases also. Forms with -issa- as the future marker : I sing.: कारस्सामि 14.3, उम्पाइस्सामि 187.27, णिवेदयिस्सामि 193 260. I plu : जोहहस्सामो, संतरिस्सामो III sing. : भविस्सदि 125,27, III plu. भविस्स ति 5221, गमिस्सति 5.15. Imperative Forms : Besides the usual form-types, e.g. II sing : उट्ठ, कट, अच्छ, कहय मा रोध, मुरसु, वाहरमु, अणुभवसु, मा भायसु, मा बाघसु. उठेहि, होहि, कहेहि, घडेहि, णेधि. II plu. : सुणध, तुरष, भायध, गणध, सण्णध, जागह, णिहणह, पातेह, छड्डेह, we have forms with stems ending in -ā-, e.g. II sing. ; gearle, सुवाहि, जाणाहि, आरुहाहि, घोवाहि, पुच्छाहि, गिहाहि, मिलादि, उप्पयाहि, मच्छाहि, आगच्छाहि, णिसीयाहि, मा घादयाहि. II plu. : गिव्हाह. In the third person we have also forms in-du (sing.) : पविसिज्जादु 65.5, भणिज्जः (metri cause) 6.5, खुभिज्जदु 232.5, हेाजदु 2326.. • छिवे 167.24 and करे 180.21 (III sing) are old forms. Potential Forms: They are quite frequent. The Second Person forms are used at times in a future imperative sense and the other forms are used to express future possibility. In the following passage we find present and future forins used in a potential or injunctive sense. . भगवं! हाज्जा है जम-जीगो? तेहिं भणिय सवय ! हे।हिसि तुम जोगगो संजमस्स, किंतु सपण ताव पवयसि । मया भणिय-कीस ण पश्यामि ? तुम सपय... चिंतेसि किह नाम पुत्तं चित्तरहं रज्जे ठविज्जामि | एएण कारणेण न पश्यसि । 202.16-20 ___ I sing : भवेग्जामि 95.14, पयएज्जामि 63.5 उन्भेज्जामि 95.19, वीसमेजामि 125.9, होजामि 237.25, ठाविज्जामि, हेजा 202.16. I plu.: हरेज्जामो 188.10. II sing. : अच्छेनासि, जाणेउमासि 267.10, करेज्जासि 105.18, जुज्झेज्जासि 171.22, आगच्छज्जासि 1986-7, हरिज्जासि 178.10, पच्चुबेक्वान्नासि 1323, अच्छेजासि , पडिभणेज्जासि, एज्जसि, उदिक्खेज्जाह 103 3, देग्जाहि. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ İntroduction 47 II plu. : लग्गेज्जाध 139.29, दीसेउजाध 119.5, जाणिज्जाध 145.16, भणेज्जाह 77.6, हवेज्जाह 19.23, छुहेजाह 263.9, उदिक्खेज्जाह. III pers. : करेज 142.13. उवेज्ज 105.17-18, अभिमवेज्ज 81.20, हवेउज 28.3, हविज 63 3, भवेन 57.9, मा भणिज्ज 19.9, पावेज 126.23, मा खज्जेज्ज 236.22, पसिदेज्ज, इच्छेज्ज, दी से ज्ज, होरेज, मुच्चेज्ज, हे।ज्ज, भवेज्जा 95.13, पचए जा 188.99, करेजा 29.4, जवेजा, हज्जा , बच्चेजा. Passive Stems : We have stems with (1)-ijj- as the passive marker from अच्छ, म ण, लवख सुण, पायू , मर्, पत्थ, वाहू, पविस् , समारोवू, खलिकर, सू, दे (दिज) etc. विसज्ज, भोलब, उ , मरिस् etc. (2) Form with –zy as the passive marker : लक्खीयइ 17.12. अच्छीयदे 195.4. पुच्छियउ 16.23 is possibly to be corrected as पुच्छोय. (3) Besides, we have stems directly derived from Sanskrit : #77, 777, भण्ण, हीर, ओलब्भ् , णिखम्म् (so to be read for णिक्खम्म्-), विष्णप्प, खज निसुव्व, नवज, संजुज. Compound Tense Forms Present Progressive : ___ अभिरमतो अच्छामि 3.10, अवलोय तो अच्छति 16.9 10, उदिक्ख तो अच्छामि 20.7, सुणमाणो य हसमाणो अच्छामि 34.13-14, चिंतयेतो अच्छामि 57.24-25 Potential progressive in the future imperative sense) : II sing. : रक्खमाणो अच्छेज्जासि 245.13. Present Perfect : विसज्जिता सि 28.22 केणं सि तुम......दयालुणी सिठा (so to be read for सिद्धा) 34.10 सस्तुणो कदा हेांति 61.7 (in a pontential sense).. Past Perfect : गदा आसि 138.22, भणिदा आसि 216.14, अविदिदा आसि 217.9. Past Potential: कहिं गयो भवेज 103.19 Potential Combined with future : तदो मया वि इंध चेव वसिदश्वयं हे।हिदि 138.11. Compound Verbs son connected with a tense form imparts an inceptive sense to the verb.* * cf. A. N. Upadhye, 'On the Post-position lagna in some Jain texts, JOIB, 24, 1-2, Sept.-Dec. 1974, Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahiindi : Majjhima-kharinda बहवे भड-मोहया लग्गा बे ति य 138 13. 'And many army-men and lords started saying as follows.' is usage is increasingly met with in later texts in Prakrit, Apa bhramsa and non - standard 'mixed' Sanskrit. For example : ___णासमि लगी Pc. 69, 18, 4; आवइ लग्गु Pc. 73, 8, 9; आराहई लगाइ to be corrected as लगउ) Pc. 71, 12, 7. अम्हाणे ऊसूर वट्टइ, तुम पुण खम्बसि लग्गा देवेण ! [Malasuddhi Commentry A.D. (1089-90), p. 80, 1. 20] We are getting late and you here have begun to be consumed by the deity !' व्याघुटन्ति लग्नाः and similarly लग्न with आगच्छति, मारयसि, मुच्यते, मास्यामि, आगच्छामि, मार्यसे, निगृह्यते, याति in Prabhācandra's Kathakosa (1lth cent. A.D.). स्वपिमि लग्नः, योजयति लग्नः and संपते लग्ना in Parmabhadra's Pancakhyanaka (1199 A.D.). Participlal Forms (1) Absolutive participle : We have (1) forms with the suffix - dūņa / -rūna / -tiņa / -träna with a nasal optionally added at the end. Further there are forms in (2) -dun/ - tum / -ure /(उप्पहउगतो 11.13, परिहेपट्ठिदो 221.15, गंतु ददठवो 1117); ण सेय' यो एत विणासे 61.8; and (3) old forms with appropriate phonological changes (पप्प 221.18, उप्पइत्ता 203.3, उप्पत्तिय (for उप्पत्तिय ?) 39.20, संगहिय, भणापुरुछाए = अनापृच्छय 79.5 अणवेक्खियोए 235.14 and काउ' जे (मझ वि अस्थि सामरथ बंध-छेयर्ण किराय-णिवारणं च का जे 260.4) and अलं विनक्काए 254.22 are noteworthy. (2) Potential passive participle : The forms in -vva-. and -anijja- are used predicatively. The extended form in -vvaya- is used as a verbal noun. नते वेगवति-सरिस-चरिदाय भवितवं 49.22-23. , तुम्हे......कावेरि नगरि जाव अवस्स गंतम्वं 139.16. नई......मता अजाणमाणेणं किंचि अजुत्त भणिया सिरा ते खमियम्वत 71.15-16. अम्हाहि वि इदाणिं अणुकूलाहि.हादव 107.2. अज्ज ताव खधावारे मया सह सुविदव 1387 मह खु भट्ठ-विज्जा सम्बाभिभवणिज्जा. कयाई मे पुणी वि सत्त विवाय-कारणो अभिमवेज तओ ण विसङ्गणिज्जाभो 81.19-20, Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) Infinitive participle The usual suffix is dum / -tuti /-usic. Introduction Illustrative sentences : काउ' पयत्ता, आहिंडिउ पत्ते, दीसिदु पयत्ताई, विलविङ पयत्ताई, ण शिवारेदु चाइज्जद्दि 142.3, जोघेऊ न चापति 17.4, का मे विदी णिसीयिदु 75 5. कीरिदु from the passive base कीर् is noteworthy : देहिं पुलिंदेहिं .... बहुसे | कडकड्ढि कोरिदु पयत्ता 238.14-15. With दुक्ख, दुक्कर, जुत्तं, ण वहृदि ( 'It does not behove to' ) : दुक्करं महाविनाओ साघिउ 93.12-13. दुक्लं खु इध एग़ागिणीय अच्छि 240.8-9 जुत्त, तुमे मम सत्तुस्स कण्णगं दानु ? 216.17 In the case of ण हु भे मंतु (? मन्नु ) बाउ 101.21, एयासि नाणिगहणं जो चोरियाए काउ' 103.2 and कमसेो य कयाहरां सत्यस्य कलासु भ दिवस गमे 199.12-13 it is quite uncertain whether काउ' is used to serve as predi cate or the text is defective and the predicate is missing. In तओ मं भवक्कमेड 174.18 में is to be emended as सम्म. Verbal nouns तत्रयं मरियवय, भमिदन्यय - दोहला 1966 V-6 Case usages and postpositions - su besides - hi | him is quite commonly used to mark Instrumental plural. Either Accusative or Locative is used for the goal of motion. Genitive and Locative (with or without samāṇa-) are used in absotulive phrases (adjuncts). e.g. 49 केवच्चिरं ते एथ एगागिणो परिवसंतस्स 1378-9 पिया सहियस्स पेच्छं तस्स 3.13. अज्जपुत्तस्स तं अपेच्छमाणस्स 93 19-20 मे एगामिणो वसंतस्स 137.14 - मम पेमाणस्स 165.27 समच्छिदार रादीए 19.25 हसमाणीय विरुयंतीए वि 106 17 मया अन्भुवगते समाणे 29.8 तीए बताए समाणीए 28.24 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahindi : Majjhima-khanda Postpositions : इचय 'of', 'belonging to' - कोसलिच्चय उज्जाण 252.15 उदित 'having regard to' धम्ममुहिस्स 66.16 जीए संतितं साहारण-कारण उद्दिस्स पिया मे भोयणं भुत्ता. 57.24 उरि 'over' अक्खेहि मुक्का ममोवरि कुसुम-युट्ठि 94.16 कए, करणं "for' चक्कट्टितणस्स कए 94.22 चक्कवट्टित्तणस्स करणं 202.6 तीए कएणं 95.14 : In a locative sense : 'in', 'on' : अहं ..... पमदवण-गतो अमिरमतो अच्छामि 3.10. अवणिदल-गतेण सिरसा 4.5 अंतरिक्ख-गता य परिठियो देवता 16.14 स- णगर-गदा(द) चेव......दच्छिध 218.28-29 सा......पमदवण-पासाद-गदा अच्छदि 221.11-12 In an Ablative sense : 'from. गगणवल्लभ-खयरपुरावासग-गतो पिणोति 4.4.6 पडुच्च 'having regard to', 'for the sake of' काम पडुच्च [हरणिज्जाओ] न तु धम्मत 42.11 -पास-, पासं, पासे 'near' गंधम्बदहाए पास 17 10 भगिणीण पासे आणिदं 218.28 पिया पास, तुह पास ठितस्स 35.23 सदि-पास-दिव्यस्स35.23 पासाओ 'from' देवीए पासाओ,..... अवहिया 177.21 तस्स पासाओ, से पासाउ, दइयाणं पासादे। 75.14 रवखसीए पासादो 37.2 . मुहेण/ मुहेणं 'through', 'with the help of', 'because of' एक्का ते मम मुहेण परिणीया 106.11 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ मूले/ मूलं संतिय हिंतो इहागता ह तुह पायमूले 15.14 आगता केवलि - पायमूले 3418 तुह पायमूलं अणागतस्स तित्थगर - पायमूले ठिया मो 254.5 सगा / सगासे 'near' गता केवलिसगास 3026 उवदठिया रन्नो सगासे 16.13 समग्ग ' along with', 'in the company of ' नलकुब्बरे। पबरच्छरा - समग्गो 18-2 Nom. I pers. II pers. सेसा मे एदीए मुहेणं 106.13 मम मुहेण य तुमे महालय कतारं विगाहिदं 248 11-12 मा से इदाणिं तुह मुहेणं वियाह-चलिदस्स विग्धं समुपज्जदु 139.25 26 'near' 'close to ' जिणाययण - दार-मूले 316 वेद-पाय-मूले 33.16-17 Pronominal forms Introduction Personal Pronoun दिट्ठा य मे ...... तुभे दइया - जग समग्गा 103.23-24 In a genitive sense : 'of' 'belonging to’ सत्तू - सतियं, आदियर - संतिय, संतीयासु, अज्जपुतस संतियं मम-संतिया, मह संतिया, तुह जीए संतित. 'from ' ण मे पायएहिंतो भयमत्थि 94.24 णय ते चाइति मम हत्थेहितो पाए विमोएड 186.23 णत्थि वो इयाणि ममाहिंतो भयं 187.5 जत्तो हित तमे इधमागदा Cf. AJM pp. 63, 68-69. 125.17-18 sing. अहं, हं, मि तुम सि अज्जपुत्त संतियं, भत्तार - संतिय, वेगवतीभत्तणो संतिय, पर-संतिया, अम्ह-संत्तिओ, संतिएण तव संतिभा, तुम्भ-संतिया, 233.8 5i plu. अम्हे, मो, वय तुम्भे, तुझे Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 Vasudevahiindi : Majjhima-khanda Illastrative Sentences : हादो य मि विधिणा......122.23 पससिया य मि तुमे हियएण 104.13 दिट्ठो य मि 221.15 भणिदो य मि तेण 221.20 In अदिमि अह पदिभत्ता 238.7 मि is pres. I sing. भगवंतेहिं देसमेण अप्पाइता मे 123.2-3 विमाणे भारूडाणि मो 103.5 गयाणि मेो पुस्खरणि-प्पदेस 93.21 गदाणि मे जिणायतण 156.7-8 . सुह...बोधिताणि मे 55.8 तस्थ दया पत्ता मेो 123.9 तेसि [अ]भुग्गदा मे। 122.27 In वदिदाणि मा चेदियाई 156.8, पीद च मा.....सलिल 156.10-11 and अदिच्छिदं च मा सुहेण त महोरत्त 219.22 we require मे i. e. Instrumental instead of the Nominative. त पहि, अयं (ह) तुमे(१म) बेवि उपसम्पामि(मो) णे Hि 164.11-12-: अई दुम्मणा सि दीससि 16.17 णावहिमो सि 72.14 तदा तुमे(१म) सत्तुणा अवहितो 15.23 दिदठा व मे...तुन्भे 103.23 आगया य तुम्भे वधु-सहिया 104 12 तुन्भे वि सुह भागीर-184.4 तुम्भे मम पुत्व-दिट्ठा भत्तुणो 104 15 In तुम्भेहिं ताव अच्छह यह चेव 104.2 and तहा ह त करेमि जहा सा सयवरकाले तुम्भेहिं वइ 188.18, तुम्भेहिं is to be emended as तुभे.. तुझे... ...सत्तु-गिह पविठा 51.18 तुझे माणसवेग-सत्तुणो रोहणमुवागया 71.18 मया तुझे इय पम्वयं आणीया 72.17 तुज्झे इस्थि-पुरतो भत्तार वाडेहिह (?) 56.25 In तुज्झ चेव जाणया 65.11 तुम is to be corrected as तुझे., Acc. I pers. 11 pers. sing. plu. मम मे अम्ह. अम्हे सुह, तय, ते, तुमे, तुमए : . . वो तुम्भे, में Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction 53 . Illustrative sentences : सा मे सविणय भणति 15.21 न कामयसि मे 48.22 मम " पेच्छदि 222.1 न य मे कोई तत्थ पविसमाणं णिवारयदि 221 27 तेण तय भणामि 221.2 ते कहिं गयामि ? 245.16 देवो ते आणवेति 58.8 णाहतुमे कामयामि 48.16-17 (cf. SH 8, 4, 92) वणे वि तुमर पलाएमि 160.15 मेलिता य वो मए एसा 16.20 देवी अंगारवती भे आणवेदि 56.8-9 विण्णवेमि भे 231.6 तुम्भे य उम्मुहे दटु इध समोतिता मे। 123.11-12 Instr. I pers. II pers sing. मए, मे तुमे, ते plu. अम्हाहि, अम्हेहि, जे तुम्हेहि, तुन्भेहि, भे Illustrative sentences : में विसजिनद वस्थालं कार--मण अण्णाणि य मे परिमलिणाई' अबराई रिझाई 221.14-15. का पुण तरस अवस्था भविहिदि मए पडियाइक्खिय-पणयस्स 71.22 कहिया य मे 103.25 मए रोत्तवय धरित 15.8.9 पसंसिया य मि तुमे हियएण 104.13 तमे पुण कीस मलिणो वेसा कदो 221.17-18 एस मे सालभजिया तुमे दिण्णा 94.14 तुमे अभुजंतीए 58 5, तुमे राधिदा 238.5 मम...तुमे चेव सह समदा होदु 81.25 कि मया...न भेहणे पडिवन्नो मे 71.20-21 सुमग्गिय ते कत8126 अवस्स ते...एद भोयण भात्तव 58.9 म य भे अणहां अह ह] तक्कणिज्जा 104.15-16 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahirndi : Majjhima-khanda plu. Gat. Gen. sing I pers. मम, मह/मह, मे अम्ह, णे It pers. तुज्झ, तुह/तुह, ते/दे तुम्ह, तुज्झ, वो, तुभे, भे, म्हे तुब्भस्स तुज्झाण For de cf. SH 8, 3, 99; Pischel, ££185,421. Illustrative sentences : एस दे अंजली कदा मह भावति भणति 47.11 तुज्झच दंससुई 17.19 धाह घाह सिग्ध विज्जाहरलोग ! सरणागदा सिमि) तुज्झ, परितोयह 61.16-17 तुह ण त अस्थि ज ण देय 1434 तुह विरह-दुहिता 159 तुह भमितव्यय-दोहलिणो...1722 अच्छतु ता कइ-वि दिणागि तुज्झाण सगासे 1721 तुम्भ-संतिया रूव-गुण-समिद्धी 103.25 तुम्भस्स जामादुगस्स 120 15 कह पुण अम्ह...अविभोगो भविस्सइ 103.26-27 भे इमो परियणो 13.13 सुणामि भे दिवस-देवसियाइ बसणूसवाई 1511 सुस्सागय तुन्भे 104.20 [तुभे] जाया य वो पदम-दंसणे चेव मम हियय-साधीणा 103.24 अह वो भाणत्ति-किंकरों 6.5 सरीर-फा म्हे अन्नारिस मन्नामि 13.17 Alsdorf has noted several occurrenees of this peculiar form from VH (pp. 213, 214) and has explained it as deriving from tumhe and thus paralleling the development tubbhe > bhe. see AJM pp. 68-69; ST, p. 282. plu, Loc. II pers. तुमे, तुमम्मि Demonstrative/Third person णं, ण, णाए (f), णेसि. णाते परियारियाभो 25.10. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ किं अम्हे णेसी (? सिं) सरिस-चरिया ? 272.9 Other Pronominal Froms Introduction एत्थ तुम कासइ ( = Sk. कस्यचित् ) किंचि अवरज्यसि 64.15-16; कम्हि वि कारणे 126.8 We have अप्प, अत्त and rarely आय (आय-बल 64.19 in a verse) in compounds; भतनो as well as अपणो, अप्पान as well as अनणय अप्पानयं 822 =स्वयं. Noteworthy Usages: (1) When a sentence refers to a character that is strange in the present context, a phrase serving as an identifying gloss is introduced which splits the sentence. This is also done to provide an explanatory gloss for some term. e.g. अण्णया य सो राया बलमेव काऊण, वग्धो नाम अमच्ची, तेण घाइओ 2627-8 सुग्गीवो णाम विज्जाहर-राया, सो य बलवएण नियय-भाऊणा रण्णा बोलि-णामघेज्जेणं, तारा नाम विज्जाहरी रुववई सुग्गीव-पत्ती, तीए निमितुप्पण्णरे वेण... 265.22-24 एव य वियारणं ताघे सयमेत्र - समपिय-हिदया, गंधव्वो णाम विआह-धम्मो तेण विभाहिदा में 156.20-22 4.20-21 55 Identifying gloss without splitting the sentence : सीयस - वराहग्गीवा च गंधवदत्ता-भायरो, ते वि तत्थेव दिट्ठा य मे 34,22 (2) In a few cases we find singular and plural used for the same addressee in the same context. तमाणवेह कि अम्हे तुह सगास आगच्छामो, तुम्भे वा अम्ह संगासे आगच्छह? भे भणामित - काल - वम्मह (१) तावत्ति किं तुह... 33.26 महरिसि ! अत्थि वो इध का विकण्णगा ! तं बदि प्रसादम तो सि मइ तदा สี पदंसेहि, मे देहि य 125.28-29 एतस्सविता फास अणुभवसु मुहुत्तगं जा जाणह एरिस- दुक्खमिति 53.5 In 60.9-15 Angaravati addressing Vasudeva as पुत्तय several times uses singular for him (मारिञ्जीहिसि, कुणसु, ते etc.), but along with this we also find छड्डेह, ओलं बेह and पूह. (3) Frequently we find the pronominal subject (or occasionally some other pronominal form) used twice in the same sentence-in the initial portion and again towards the end. Frequently, although not invariably, this is found in longer sentences Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahindi : Majjhima-khanda ततो ह...अन्भुज्जओ हं 2.24-3.2 ततो हं...पत्तो ह...24.16-19 परिसंठितो य मि तेसु बहुमाणेण अहं...25.6 अहमवि...आवासियो हं...35.18-19 . . .. ततो है...समुठितो हमिति (?) 37.25 26 ततो ह..गता हं 419 अधाहय...चालितो है 41.18-21 ... अहं च...मुवागओ ह 45.7-9 है तह...सद्धालुओ हैं 48.1 ततो है...पयधो ह 58.3-4 मह'...इहाणिदा...पदाविदा ह56.15-16 ततो मह...उचालितो ह.... 62.4-5 ...जाणती अह...ववसिदा है 72.24-25 तीए पासाओ अह एदेण सत्तणा अवहिओ मि 80.27 तदो ह....ह आगया है. 81.2-3 मह पिया...सहिओ पविदटो ह 95.2-3 ततो ह...णिवेसिमो ह 96.7-8. तत्य य मह...समाल्दो हैं 165.25-26 महं हं...ठिो हं 170.2-3 तो ह'...पत्तो मि सय वर-मंडवं 183.18-20 अहं तु...समारूडो हं 21923 तदो है...पविदठो हं226.10 तदो हं...जादो हं 244.25-26 मिग...न भेटणे पतिवन्नो मे 71.20-21 सा य...सा मीणक ब्व 383-7 का ते हं तुझ 48.24-25 एतेण कारणेण मम कत-पदिण्णाए न जुज्जति मे...50.1-2 एकक-पहरेण से पाडि(! डे)हि एदस्स एव-पडितस्सेष सुणिसिदेण मंडलग्गेण सिर 154.9-10 In किं न जाणसि जघा वयं हरिचन्द-सुदाए सय बरे चलिदा मो 218.19-20, मे is to be taken to mean स्मः so also in अम्हे. . .आगदा मो...समोतिता मो. In चेडिओ...मतासकित-हिययाई कोलाहल काउ पयत्ताओ 15.23-24 we have a neuter plural modifier for the feminine plural noun form. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction 57 (4) iti usually indicates the end of a speech or a report of verbali. zed thinking. But there is considerable irregularity and confusion in the use of tti. The speech which is directly expressed by a sentence or sentences following for å etc. is sometimes concluded with iti which is further syntactically linked with तेण भणिते. बेतेण etc. e.g. तेण य पणमंतेण भणित-अजपुत्त !...पुच्छति-सि तेण भणिते...3.15.18 तेण य ...पणतेग भणित-देव !...बाधति त्ति बेतेण...3.20.22 देह से दरिसण विज्जा-सिद्धी भवति, विमुच्चति परिकिलेसातिति 28.2-3 Frequently the tti is missing at the end of the speech. In मया वि [भणित] एवं भवतु त्ति, बच, विसविता सि 28.22, tri is found not after the conclusion of the speech, but at the end of the first sentence. ___Sometimes, initially जहा and finally त्ति are used. तात बसुदेव ! मा मन्नु काहीसि, सहा-ई गुरुजणेण न णोतो, गीतो मे बंधुअणो सि 35 6-7 अम्हे जारहामो भाणिउ, जहा-आगच्छ, तम पि... जत्त...समवावं न पेन्छह त्ति 35.8-9 (5) As noted before, the verbs vatt and arah with the infinitive of purpose of another verb and the negative are used to convey inpropriety of action c.g. ण बहदि का 54.24 ज पट्टति पासंडिणो णिछुभिर्दु 131.23 अम्हे नारहामो भाणिउ35.8 ण वट्टदि अम्हं गाम...अक्कमिदु...किमंग पुण खंधावारणगर वा पवि.सेदु 138.8 ण वट्टदि मे खसियस्स...अरि विणासेदु 201.15-16 नाहरसि एद...विणासावेदु 61 5-6 नारहं चेयस्स अविणय काउदे 60.26-61.1 (6) Dative of the verbal noun or 2722878914 compounded with the verbal noun is used as infinitive of purpose. मम पहाय परिधाविभो 67 11 पयसो...जोधाण मम बघाए अभिपबहताण हलहवाणिवदो 60.8 अभिधाषितो व सो मम वधाए णिसिच। 12117-18 तुम रक्सन्टाए 14 18 गमणाए आपुच्छामो 14.4 v-8 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahindi : Majjhima-kharinda बीहावणस्थ 203.21 अम्हं अणुमहत्थाय 139.16 (7) Agentive verbal uoun is also used to express the sense of infinitive of purpose तातेण तह चेव पाय-सेवओ विसज्जिओ हैं 66 तन्मस्स जामागस्स पेच्छओ आगच्छीह 120 114-15 तत्थ वदया पत्ता मो 123.9 अम्हे य वंदया णिज्जाया 176.19-20 वंदो णिज्जादो 144.6 केवलि-वदगा. आगता......देवी हिरन्नवती 34.15 तम्भे विपर-कल्लाण-पेच्छया चलिदा ? 218.29-30 cf. आवह लग्गउ एहु तउ वयणु णिहालड दहवयणु Pc. 73.8.9 and दावाणलु आउ गवेसउ, को मइ दड् दु ण द इदु पएसउ Rc. 7122 This usage is found in Pk. and Ap. up to about 11th cent. (8) Sometimes an adjective is used with a pleonastic 8- prefixed to ससंकित 37.26, सविलिय 49 14, सईसालुय 17.23-24, सविभिद 97.4. (9) ता (Sk °ता) written also as दा is commonly found as a suffix deriving qualitative nouns from adjectives, e.g. . लाभिल्लदा, मधुरदा, चतुरदा, तप्पढमता, विमुखता, विमुहता, मिहुण-धम्मता, परिहाससीलता etc. (10) In descriptive passages we come across a number of onomatopoetic expressions, e.g. कणकणकण 107.2. 'to jingle or tinkle' कह कहकह 189.12-13 (i) 'to caw', (ii) “to laugh raucously' किणिकिणिकिणिकिण 24.3 to tinkle' कुतुकुतकुत् 24.26-27 to cackle' (sound of birds) कुलकुलाय 255.8 'to make moaning sounds' चुरुचर 253.2 to feel a tickling sensation' झरुझसर 147.18 to roar' (w. r. to fire) जलजलजल 6.13 to sparkle झलझलंक् 9.8 to glitter' तडतड 144.17 to crackle' (used for bamboos splitting in fire) तडितिडिडा 147.18 'crackling sound' (due to fire) थरथरथर् 154.21, 120.26 to tremble' Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction 59 ananar 147.16 'to rage' (used to describe fire) 999 154,17, A927 189-20 'to hiss and fume with anger' $3955 68.7 'to crackle füforfatforf Hot 189.10 'to hum' (sound of flies) 70478 20.12 'to clink' (sound of ornaments) ATATATEA 71.12 'with moans' fafafafelht 7-3,24.4-5 'to glisten' F IT 24.26 'to babble (sound of birds) Fug 24.26 mumbling' (sound of birds) etelate 78.25 'emitting hissing sighs' (?) fafafafa 147.18 'to sizzle' (w. 1. to fire) a 189.22 'to hiss ###12 42.18, g+#17 42 18 'hollering', 'making hulla-baloo सुकार 'hissing ETERI 113.6 cries of attacked soldiers in battle. (11) Ardhamāgadhisms In several passages we find the stock descriptive phrases borrowed from the Jain canonical texts. Verbal forms like 73 (Sk Sa) 7.10. 32 (Sk. a) 129.7 and words and phrases like 3.190701-6a- 53.6 29-879, qaraga, PTE Eg'ar, lofria 130 25, 93 219,3 etc. are onlyla few illustrations. Many expressions noted in Jain, 691 pp. are also found in VHM. (12) Word-order (i) We have several cases in which adjectives used attributively come after the noun they modify. (ii) There is a marked tendency for the conjunctives like go7, a ara to occupy the second place in the sentence. (iii) When a sequence of actions or lappenings are to be described while narrating an event or an incident, the verb occupies the initial position and the subject either comes thereafter with the object in the final position, or it appears at the end of the sentence. Besides this frequent VOS or vso order, known to be a distinguishing characteristic of the narrative prose, we have also svo and the usual sov orders. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 Idioms and notable expressions : Vasudevahimḍi: Majjhima-khamda (i) क गहण ? How much does x तिरिय-रूबी के गहण १ 207.8 कवणु गहणु is familiarly used in Apabhramsa. (See, Paumacariya of Svayambhū, Part-I, Introduction, £ 124 ). (ii) गा 'to sing to give a musical performance' is used intransitively पगीदा गंधवा | (iii) मन्ने / मण्णे 'possibly' (वितर्के ) : ईसा को परुदिता इव मन्ने भज्ज- तुहिता मक्खिन्नति - count for ?' पभावति कथ्थ मन्ने गम त्तिविमग्गिड पयत्तो हूं 46.24 कस्से मन्ने बाहर सो ? 35.26 कस्स मन्ने देवतस्स एस पभावो १ 54.15 कत्थ मन्ने संपदं भाता ते राया वाउवेगो ? 63.7 किं मन्ने भगवया छठ कामेण पभावति - रूवं कतं ? 68.19 कयरेण मण्णे बलेण ताभो अन्माद्भाभो ? 105.21 cf, AJM, pp. 64-65. (iv) अस्थि ‘Is it that possibly...?' : अस्थि किंचि विष्णाणं जालसि ? 245.21 16.22-23 अस्थि पुण जाणसि अणिलबसाए उदांत 196.1 अस्थि मे कदायि एरिसं कावालिय-रूव दिठ - पु०व ? 2620-21 cf. Pischel, section 417; Sandesara, p. 20. (v) किं कारण ? ‘How is it so ?' ‘because' : The rhetorical question serves to convey the reason. पुरच्चरण- पडिवन्नाय बहवे... महा-महेसु अवतारिज्जति, कि कारण ? महानुभावाण.. दंसणेण... अकाळे चेव विज्जासिद्धि भवति 26.20-21 चितियं च मे - निस्संसय ण एस सत्त, किं कारणं ? जो ह्तवो पण सो रम्म पएस arforsafa 74.18-19 अहं ताव एद सुठु पत्तिज्जामि, किं कारण ? पुण्ण- बलियस्स अणत्था वि अस्थी. भवंति :207.6-7 वर्ष नियय-भाभिन दिनो चलिदा, किं कारण १ जेण जं अब्जपुत्तस्स कल्ला त अम्ह चैव सुद्धोवजिध्वं ति 219.1-3 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction 01 (vi) मं-पाण-सपेक्खता (probably to be emended as मप्पाण-सपेरखता ask. qar-agar) 41.5. and nfga-4.(to be emended as ilea 4* = Sk. a-Asai) are direct renderings of Sanskrit compounds. (vii) #fta a aa amai ? 13.8 ‘Since how long you have come ? gffg đe alwEE à ga gtgiữ 16,8 "By this much time his news certainly should have come. (viii) qu-cafè off afara aftaat 35.5 'She was dismissed to be seen again'. This is a rendering of the usual courteous formula गच्छतु आर्यः पुनदर्शनाय. (ix) In aT qoy gala ' nel fega-aast brera 19 10, set is used in the place of a (337). (x) In ge naat 2012-ci 211-2141927 92-95937] 75.14-15 ° and af both are used. (xi) The use of gra with Instrumental of the governing subject in the sense of having been, being' is noteworthy, e.g. at 90 02133 MEST कद त मे कषय जाते अम्माठिदाए हात पत्तियामि 139.3.4 महत सु ते सुहाचितेण fa ra s tfeat' 146.15-16. 4. Stylistic Peculiarities We have considerable style varieties and stylistic variation in VHM. : simple, factual descriptions, elaborate, highly ornate descriptions that are teeming with unwieldy compounds, crisp and witty dialogues, spri. ghtly, humorous conversations passages of emotional intensity, racy narratives. We find the stylistic traits of VH. further emphasized in VHM. In stylized and stereotype descriptions, the stylistic model of the Sankrit prose Kavyas of Subandhu, Bāņa and Dandin seems to have been consciously imitated, and they remind us of the stock descriptions of the Varnakas of the Jain canonical texts, which we find imitated in VH also. (1) Ornate descriptive passages Following is the list of more or less ornate descriptive passages in the present part of VHM. : Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 Vasudevahindi : Majjhima-khanda The night of the Kaumudi festival 42.16-43.4 Sarad 36.1-24 A girl 62.13-27 Serpent Lord Dharana 67.13-18 Riches and enjoyment bestowed by the Kalpatrees. 82-85 Aerial car 6,11-7.6 Princess Syāmalı 8.3-11 Gandharvadattā 8.15-19 Nilayaśas 9.4-11 Vegavati 9.17-10.3 Madanavegā 107-12 Balacandrā 10.17-20 Syamalı 20-10-20 Gandharvadattā 21.1-5 Nilayasas 21.8-13 Vegavatı 21.15-19 Madanavegā 21.24-22.2 Priyangusundari 22.4-8 Bandhumatı 22.10-18 Palanquin 24.1-6 Woodland 24.25-27 Kāpalika youth 25.17--26.17 Lake, Park, Shrine 29.8-30 Bathing 30.2-14 Vidyadhara girl 31.8--32.15 Image of the Goddess Sankukā 154.14-21 The Dragon Mount 189.10-15 A girl 192.10-16 Lion 206.13-17 A girl 206 17-23 Mountains and woods 87-91 Theatre 95 2-10 A girl 101.13-108.4 Hermit Bharadvaja 109.11-18 A girl 114 24-115.7 Dragon 121.3-16 Forest 134.16-26 Pyre 146.18-23 Anılayaśas 149.20-151.1 Food dishes 209.25-210-19 A girl 213.21-28 Royal store-houses 230.25--231.3 Kanakavati 231.13-25 Alsdorf has demonstrated (AJM, P 167) that the Vedha is frequently used in the descriptive passages of VH. In the long compounds of many of the descriptive passages of VHM. frequently we find (e. g. in the descriptive passages on pp, 6,8 etc.) parts which show sequences of Caturmätra Gaņas wherein the form u-u (or u, uuu) alternates, but this structure secms to have been frequently violated, and we get more tha impression of irregular rythmic prose rather than that of a sustained use of Vedha. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction (2) Syuonymous componnds Simultaneous use of two or more synonyms (this stylistic feature is familiar to us from the stylized descriptive passages of the Jain cano nical texts): a for-foa'a 32.3; #East... 1991 alfaat 32.12-13, 51807-#fot-efsas 62.19-20, 075-00137- P ETU:15 46.1, Anithafga-Ang 50.4,140.18, ***514-46.14, 9-777 121.5, -73-642-50.... EN 46.1819, 52-Afer 50.23. 5. Notes on the VHM Narratives and the BK tradition It is far from our intention here to open the Pandora's Box that is the complex of problems relating to the orginial BK. and its numerous later avatars. We shall touch upon only a few major or minor points and issues specifically relating to or arising out of VHM. () Sources of VHM Jain doubts Dharmasenagani's statement that from the traditionally known one hundred girls born in the families of Vidyādharas, humans and Monkeys which were won by Vasudeva, Sanghadā sa narrated the accounts of twentynine only in twentynine Lambhas (of VH), deterred as he was by the enormity of the extent, and consequently he (i. e. Dharmasena) undertook to compose the remaining seventyone Lambhas. Jain suspects that the stories by Dharmasena were, except the Prabhāvati Lambha, the latter's own creation, composed from imagination and random borrowing, and having little or no tradition in their support. So far as the story of Prabhāvati is concerned, Jain says (and amply demonstrates in the main body of his work) that VHM has followed the KSS and BKM traditions. He is however open on the issue, because as he says he had utilised only the Prabhāvati-lambha of VHM. Now if Dharmasena's most detailed, realistic and vivid account of Prabhāvati derives from an authentic BK tradition, it is quite likely that for the rest of his work too he might have relied substantially on earlier traditions. A comparison of the narrative contents of the first eighteen Lambhas of VHM with some KSS and BKM stories has yielded considerable amount of evidence in support of the above inference. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) Correspondences between VHM, KSS and BKM. Dharmasena's reliance on the BK tradition as the source for the stories in his VHM is established beyond doubt by the correspondences between VHM on one hand and KSS and BKM on the other tabulated below. These findings relate to the first eighteen Lambhas only of VHM. They will have to be supplemented by new facts that may emerge from the rest of VHM. TABLE I VHM (Lambha) KSS (Lambaka) BKM (Lambaka) Remarks 1, I Prabhāvati XIV Panca (106, 60 to 107, 28) See the note further below. XIII Panca (92-149) 2. II Asta - Kanya XIV Panca ( 07, 83-88; 108, 153-159) XIII Panca (230-235) Hemayas as and her friends in VHM correspond to Vẩyuvegayas as and her friends in KSS. Vasudevahindi : Majjhima-khanda 3. IX Indrasenā XI Vela (67th Taranga) Indrasena of VHM is Jayendrasena in KSS and Jinendrasenâ in BKM. 4 XV XV Kanakavati IX Alamkāravati (A reficx of Damayanti), (56, 239-416) The Nala-Damayanti story. Alamkāravati (331-372) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Remarks VHM (Lambha) KSS (Lambaka) BKM (Lambaka) 5 XIV Panca 107, 13-26 XIII Panca 146-149 XVI Sagaradatta (pp. 265-266 The episode of Sugriva and Vali) 6 XVII Malaysena XII Saśārkavati (68th Taranga) WIX Sasankavati Malayasenā of VHM is Lalitalocanã in KSS and BKM. 7 XVII Malaya senā (Winning of the Candana-ratna) XIV Panca (108, 198 - 205, 109, 23) It was one of the seven Ratnas to be obtained by a Cakravartin. BKM (17, 11) gives a partially different list. Introduction 65 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 3. Correspondences between VH, KSS, and BKM (a) Correspondences in the main stories We may also note here the correspondences between VH on one hand and BKS'S, KSS and BKM on the other. Most of these have been discussed mainly by Mayrhofer and Jain. A few are noted here for the first time. TABLE-II Remarks VH (Lambha) 1. II Syāmala BKM (Lambaka) BKS'S (Sarga) . XV 68-104, 150–153 KSS (Lambaka) XIV Pañca . (105, 85-91) The episode of fight with Mānasavega is connected with Vegavati in BKS'S, KSS: Vasudevahindi : Majjhima-khanda 2. III Gandharva. XVI to XIX datta XIV Pañca (106, 1-32) XIII Panca (69-79) 3. IV Nilayas'as XX 1-226 XIV Pañca (106, 33-34; 107, 29-40) XIII Pañca (150-154) She is Ajinavati BKS'S, Ajināvati KSS, BKM. in in 4. X Pu drā XXI, 1-30, XXIII to XXVII - She is Priyadarśana in BKS'S. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 6. 7. XVIII 9. Subiranya (Peḍhiya, pp. 98109); XII Somaśri (also partly in XIII) XIII Vegavati 8. XXII Prabhāvati 10. Priyangusundari XXV Padmasri VII 1-22, III, VIII, IX VII, VIII, X, XI XXVI Lalitaśri XII to XV XIV Pañca (105. 42-91) XXVIII XIV Panca (106, 43-57) See the note further below. XVII Visamasils (123, 73-78) VII Ratnaprabha (Taranga 42-43) VII XIII Pañca (22-59) XIII Pañca (83-91) X Viśamasila (188) She is Madanamañjukā in BKSS, Madanamañcuka in KSS, BKM. She is Bhagirathayaśas in BKSS, KSS, BKM. Possibly she is the same as Priyanguśyāmā reffered to by Subandhu (Vasavadatta, 88, 236) She is Madanasundari in KSS, Smaramuktavali in BKM. XIV Ratnaprabhu She is Karpūrika in KSS, (414-508) Karpūramañjart in BKM. Introduction 67 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. 3. 4. The episode of Kokkasa in the illustrative story of Ripudamana in the Dharmila-Carita (Dhammilla-himḍi) (VH, pp. 62-64) (b) Correspondences in sub-stories, episodes etc. TABLE III The episode of Kausika and Kundodari in the Pundra Lambha (VH.p. 216) The Ramayana story (VH, XIV Madanavega Lambha, pp. 240-245) The Visnu song and the legend of Bali and Vamana (pp. 128-132) The in episode of Pukvasaka BKSS (V 201 -288) The story of Pingalika in BKSS IV 75-132 BKSS XVII KSS 112-153 106-98 Narävähanadattajanma-lambaka KSS IV (21, 106-124) KSS IX Alamkāravati Lambaka (51, 59-112) BKM *13,76 Naravahana-janma lambaka BKM IV (30-35) BKM, XV Alamkaravati Lambaka, 33-51 Discussed in detail by Jain, pp. 658-660 Vasudevahimḍi: Majjhima-khaṁḍa Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction 4. The two Prabhāvatis in VHM The twenty-second Lambha of VH (Prabhāvati) narrates how V., on the point of being beheaded by Jarasamdha's men under orders, was whisked away by Bhagirathi, who introduced herself as Narasimha's wife and the mother of Balasimha ruling at the Vaijayanti city of the Vidyadharas. She was also mother's mother to Prabhāvati, the daughter of Pingalagadhāra ruling at Puşkalāvati. When she informed v. that Prabhāvati was pining for him, V. requested her to take him to Puşkalavati, because Prabhāvati was his dear benefactress. Accordingly Bhāgirathi carried v. to Puşkalāvati, where the latter married Prabhāvati. The casual reference in this account leaves us completely in the dark as to when and how Prabhāvati had done some good turn to V. or had obliged him in some way. This clarification we get from the short prefaratory note we find in the preceding Ketumatı Lambha. There we are told that it was Prabhāvati who brought v. to Suvarnapuri to reunite with Somaséri. Some time after his clandestine stay there, V. was detected by Mānasavega, who consequently brought him as a captive to Vaijayanti before king Balasimha to decide the dispute between them. There a fight ensued between V. and Manasavega, who was assisted by Angāraka, Hepphaka, Nilakantha and a large force of Vidyadharas. At that time Prabhāvati gave, V. the Prajñapti Vidyā, which empowered him to defeat his opponents. The editors of VH have doubted (and according to us, there is good justification for this, the authenticity of this note prefaced to the Ketumati Lambhal The note is scrappy : several sentences are incomplete or elliptical. Besides, what is the point in giving it at this place ? It is obvious that because at the time of preparing this MS copy, the nineteenth and twentieih Lambhas (one of which most probably contained an account of the role of Prabhāvati) were missing in its prototype, the consequent lacuna in the narrative was sought to be filled by that note which was probably prepared by somebody with the help of other sources If we look at the TSP passage containing the present episode TŚP 8,2, 564-574), we cannot but suspect that the VH note is but a hurried translation of the TSP passage. One of the missing Lambhas of VH must have contained a detailed account of how Prabhāvati brou. ght V. to Somaśrı and how V, ultimately defeated and won over Mānasavega. This also explains the briefness of the Prabhāvati Lambha in VH : it is only the sequel of Prabhāvati's full account. It tells us just how ultimately V, married Prabhāvati 1. Jain differs. He believes the note to be original (JVH p. 91, fn. 2.) Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahindi : Majjhima-khanda Now VHM opens with the Prabhāvati Lambha, which is remarkably extensive-covering seventythree pages of the printed text. The obvious problem is : Why did Dharmasena include in his work the story of Prabhāvati, when already it was possibly narrated not in one but two Lambhas by Sanghadāsa: partly in the nineteenth or the twentieth Lambha and partly in the twenty-second Lambha ? A possible answer that suggests itself is that the two Lambhas were already missing in the codex known to Dharmasena, and so he started his work with the story of Prabhāvati. For this he utilized the versions available to him in other sources. That story certainly figured in the BK versions that served as sources for KSS and BKM. But its sequel conflicted with the sequel we find in the version that served as basis for the account in JHP, TSP and the Ketumati Lambha of VH. According to the latter sources, V. defeated Mānasavega for which Angāravati helped him with the gift of a divine bow and a pair of quivers, and Prabhāvat helped him by bestowing upon him the Prajña. pti Vidyä. V. bound Månasavega and delivered him to Somasri. At Angāravati's request he was set free after some blood-Iciting to fulfil Somas'ri's vow. He became V.'s loyal adherent and carried V. and Somasri to Mahapura in his aerial car. 2 This sequel of the episode differs from what we find in the VHM., KSS and BKM. versions. According to VHM when the fighting ensued between the Vidyādharas on both the sides, Dharana, the king of the Nägas, broke out of his image that was placed in the court-hall. Mānasavega and others were terrified. The deity took hold of V. and flying in the air deposited him on a peak of the Little Mimavat mountain. Actually though it was Prabhāvati who had assumed the form of Dharana and whisked away V. The same account with slight variations we find in KSS, which has God Siva instead of Dharana and of course Naravāhana for V. It seems that Dharmasena, finding two different versions of the story in his sources, tried to accomodate both of them by splitting Prabhavati into two. The Prabhāvati who acted as Somasri's messenger and rescued V during the critical situation introduces herself to V. as the daughter 2. Compare JVH. pp. 132-133; further for Jain's view of the two versions of the Prabhāvats story see pp. 130 ff. In note 18 on p. 100 Jain has noted the fact of VHM mentioning two Prabhāvatis. But its implications are not grasped by him. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction of Pavanavega and Sammata, the king and queen of Suvarṇamañjarī province on the southern range of the Vedikardha mountain. She is different from Prabhavati, the daughter of Pingalagandhāra and Amitaprabha, the king and queen of Puskalavati. To guard against possible confusion, Dharmasena has made Prabhavati advance to V. an emphatic clarification. It was the second Prabhavati who appeared under the disguise of a young Käpälika at the Kosthaka park festival and who acquired Mahārohini Vidya at V.'s sight (VHM p. 25-28) 5 The number of girls acquired as v.ves by Naravahanadatta (Vasudeva)4 In the twentynine Lambhas of VH. we have an account of twentynine girls (if we include Priyadarśana also of one of the lost Lambhas) won as wives by Vasudeva. According to BKS'S (5,50) Naravahanadatta was destined to marry twentysix wives. KSS (114,5) gives a total of twentyfive, though in the body of the work we meet twentythree only fif we exclude the four Apsarases). So also Kṣemendra. JHP narrates the account of twentysix acquisitions plus five hundred more (32, 19-37). VHM, adding seventyone acquisitions to the twentynine of VH achieves a total of one hundred. GUP (70, 305-306) raises the score to seven hundred. 3. सहसा मया भणिता तीर व रामबहराए नि भगत-ना प्रभावति ति । 71 Among the extra names of girls won by Vasudeva मंत्रीपुषी, जराकुमारी, अवन्तिसुन्दरी, शूरसेना and पुरुषद्वेषिणी (जीवदयश) are common between JHP and (3 TSP, and BB also shares the last four. Bar corresponds to of VH and पयो of JHP and TSP corresponds to पद्मावती of VH. मुकोस्ला of TSP (VIII 2) and faga of JHP, TSP and BB are possibly the same as सुकोसला and दिन (XVIII ) respectively of VHM. पुरुषद्वेषिणी is perhaps the same as in the Visamasila-lamabka (KSS 122, 40110, BKM 10, 165-166). अन्ना पिंगल गंधारसुना प्रभावती ? अन्नाय तुम ? ति । पिंगल गंधार या प्राणामि, अह खु पणजय मुता -VHM. p. 39. . 4. Mayrhofer, p. 167-168. 5. Devarüpa, Devarati, Devamala and Devapriya according to KSS 54, 75. cf. BKM 15,199. 6. guapafqft (JHp 31,8) is erroneous. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 Vasudevahindi : Majjhima-khamda According to Raghavan? Vadijānghāla on Kävyädarsa I 27 mentions Mandaravati Lambha and Rati Lambha. This Mandaravati Lambha is possibly the same as the story of Sundarasena and Mandaravati occurring in the Saśārkavati Lambaka of KSS ( 101, 41-384) and BKM (1265-1433). 6. Relationship of VHM wib various BK version :. By a detailed comparision of the VHM, VH, KSS and BKM versions of the Prabhāvati story, Jain has shows that in this matter VHM closely corresponds to the Kashmirian versions of BK. Earlier we have also tried to show that Dharmasena had before him a version of the Prabhāvati story, which, compared with the pedestrian version in VH, was very interesting and lively and which made him create a second Prabhavati. In contrast with the affinity of VH with BKSS, the affinity of VHM with KSS and BKM is further supported by the correspondences with regard to the stories of Aşta-kanya, Indrasena Malayaseni etc. (VHM) as we have pointed out in Tabic I above. It seems quite likely that the source (or one of the common sources) for VHM, KSS and BKM in these matters was the lost Sanskrit version of BK reported to have been prepared in the first half of the sixth century by the Ganga king Durvinita 9 VH was probably earlier than the latter, and hence the earliest among the available versions of BK. Secondly, the story of Kanakavati in VHM, incorporating that of Nala and Damayantı is found reproduced with all the details in the Jain versions of JHp and TSp. The references to Vasudeva winning Sukosalā and Avantisundari quite possibly relate to the VHM stories of Sukosalā and Avantivardhanā as has been suggested above. These facts definitely establish the importance of VHM for the history and interrelationship of the various versions of BK. 7. The Original BK A comparision of VH, BKSS, VHM, KSS, BKM and the Sșrgärapra. kaša references (see further below) make it most probable that the original BK had at least four major sections : Kathapitha, Kathämukha, Sarira and Upasamhāra.' 7. Raghawan, p. 616, fn. 2, 8. Jain, p. 130-140. 9. Raghavan, p. 844. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Inroduction 73 Besides the main story of how Naravāhanadatta married some twenty five Vidyadhara and human girls (after whose names many of the subsections called Lambhas were named), and how he acquired sovereignty over the Vidyadharas, many secondary stories were also narrated. The latter included among other things the tale--cycle connected with king Vikramaditya. It seems that numerous Puräņic and Epic tales and episodes besides several popular tales were incorporated in the BK tradition from its inception. Surinises about the form and character of the original BK, stemming from our modern notions of organicity and unity of narrative structure are inost likely to be belied by the Indian narrative traditions. In the beginning of the Puadrā-lambla of VH and of the corresponding Priyadarśanā -labha of BKSS, Amsumat (=Gomukla in BKSS) is said to have told many types of stories to the hero. We cannot say if the original BK gave some of them at that point. As the names themselves suggest, the Kinthasaritsägara (as also the Brhatkathamañjari) and Vasudevahimdi have different perspectives for handling their narrative material. KSS (depending upon BK) has the ultimate goal of Naravāhanadatta's achieving ihe sovereignty over the Vidyadharas. VH. aims at giving an absorbing account of Vasudeva's winning of numerous beautiful girls as his wives. Although in the original BK, achievement of sovereignty over the Vidyadharas was in all likelihood the climax, the romantic adventures of Naravähanadatta must have been the main thrust and the organising principle of the entire narrative In this connection it is significant that in Tater imitations of the BK model it became a convention to give section-titles after the names of the girls won by the hero. In it subsequent version of BK (possibly in Durvinna's Sanskrit version ), the secondary material that got incorporated in the work grew to great proportions; It tended to drown the main narrative (as we feel in the case of KSS). The early Sanskrit recast seems to have proved quite influential and shaped the Kashmirian versions (and partially also VHM). On the other hand VH and BKSS represent in several points (the general structure and arrangement, the main story, the style and mode of narration, even in phraseology) 10. See the Kathā works like the Ksutracüdämani, the Gadyacintâniani etc. and Dandin's statenient at kövyalak sana, 127 that' Laubha was used to denote the section name of the Kathā. See Raghavan, p 846. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 Vasudevahindi : Majjhima-khamda the 'vriginal BK. The correspondences listed in Table II and the findings and observations of Mayrhofer and Jain would give some definite idea in this regard Between hein, they seem 10 have prescrved more of the original BK than the other versions. 8. Several Brhatkatbās Materials and features specifically common 10 VH and BKSS as against the Kashmirian versions have pointed to the existence of more than one versions of BK as their source. Actual textual evidence supporting this inference has been made available by Bhoja's Sigāraprakas'a. It gives two actual citations from works titled Briarkatha and refers to the contents of their nine diffenent sections giving the section titles. 11 The Paisāci citation is said to be from the section called Kalingasena-lambha (or Tabha) which corresponds to the Vişamasila-lambaka of KSS and BKM. The cited passage closely corresponds 10 a passage in KSS. This shows that Bhoja knew a Paišācı version of BK, that contained the Vikramnäditya stories and that had section titles which differed from those of KSS and BKM. The latter conclusion is further strongly supported by the Srngäraprakāśa references to the subject-matter contained in sections called Kathapitha, Kathāmukha, Karpūrikā, Kalingasenā, Nandaprabodhana, Caturdārikä and Madirāvati, though it is likely that some of these references pertain to a BK version different from that from which the Paiści citation is given. That a Sanskrit version also of BK was known to Bhoja is shown by the Sanskrit citation from a BK section called Nandaprabodhana. The Kathāpitha of BK known to Bhoja contained the story of Upavarşa and Upakośā (i.c. of Vararuci) and the Kathamukha, the story of Udayana, Palaka and Gopālaka. Thus, they were similar to the Kathäpitha and Kathāmukha of KSS.12 11. Raghavan has critically discussed this data in Bhoja's Syngärapra. kaša, pp. 839-857, 902. 12. BKŚS has only the Kithamukha. Jayanta Bhatta (9th cent. A.D.) has cited the following verse as a statment of Puşpadanta : भ्रष्टःशापेन देव्याः शिवपरवसतेयद्यहं मन्द-भाग्यः माध्यं वा जन्मना मे यदि मल-कलिले मर्य-लोके सशोके । Efraifugtigs-Atrof-gorauiftis: फार्म जायेय वैयाकरण-भणितिभिस्तूर्णमाकर्ण-पूर्णः ॥ (Nyâyamaħjari, VI. p. 261, University of Mysore edition, 1983) It seems that this verse comes from some Kavya work based on the Keithăpitha episode of a BK version. siqnilar to the Udaj anodaya, based on the Kathamukha, as cited by Bhoja in the Singaraprakāśa p. 481. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction The Prakrit of the passage on page 937 of SP (also given by Raghavan, p. 850) is clearly Paisacz as shown by Raghavan. n for Sk. (intervocalic), preservation of Sk. t. I for I, p for initial Sk. v, sinana for Sk. snana are features characteristic of Paisaci. Due to scribal error at a few places we find as g (gamgårola for temta[ka] rala; sagaka for sataka). There is some doubt about d for t being unogriginal, because Hemacandra has noted that the language of the Paisact works was not free from Saurasent traits (Siddhahema, VIII 4-32 3). With the errors corrected the BK passage reads as follows: भो टाल पच्छसु नो पत्थानि मतीनं तर अवहितानि । अम्हेहिं सगे गंतव्य | कथ' मिनानसाट परिहितेषु सत्य वच्चामो । अववचमानीओ लन मआमो सतकतुनो सापाता । 'माताओं च सवरिकाअ सिलाभूता इह च्चेअ वा चिदिठस्साम || अच्छामि वो पस्थानि जदि मे मे एक अच्छर मारिअ सपअन्थ ॥ Dharmasenagani's Date We know nothing about Dharmasenagani Mahattara's identity or date. We have no positive evidence to say how far he was removed from Sanghadasa and Durvinita. Highly ornate style used style used in many descriptive passages of VHM, some archaic features in the phonology and morphology of its Prakrit and the use of words and expressions peculiar to the language of the Jain Agamas would favour placing him in the vicinity of, say, 790 A. D. 75 Acknowledgements As noted earlier, some preparatory work for the editing of VHM was done long back by the late Muni Shri Punyavijayji. We consider it a great honour (and it is also our humbie tribute to the sacred memory of that great scholar) to have been able to continue his work. For lending us the MSS. for the use of the present edition of VHM we are grateful to the trustees of Sri Santinath Tadpatriya Bhandar, Khambhat and Shri Hemachandracharya Jain Jnan Mandir, Patan. We are obliged to Shri Saibaba of Hyderabad for sending us a copy of Mayrhofer's Studies in the Brhatkatha. We thank the L. D. Institute of Indology for giving us library and other facilities and for including this work in the prestigious L. D. Series. Ahmedabad H. C. Bhayani R. M. Shah 7th May, 1987 13. Incidentally it seems that the two illustrations ymgal प्रस्थ परिभ्रमतो हुवेच्य (VIII 4.323) and विजयसेनेन लपित (VIII 4 324) given in the Siddhahema are possibly taken from the Madiravan-lambha of a Paisact BK. Compare तौ च दृष्ट्वा समुयाय हो मदन-शङ्कया अोचतां नमस्तुभ्यं भगवन् कुसुमा युध । (KSS XIII 104, 12) and सुहृद् त्रिनयसेनो मां समहर्षोऽब्रवीदिदम् ( KSS XIII 104, 36 ), Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vasudevahindi : Majjhima-khamda REFERENCE WORKS Bhojadeva, Srngāraprakāśa, I-IV, 1955-1975. Budhasvāmin, Bșhatkathâślokasamgraha, ed. P.K. Agrawala, 1974. Guṇabhadra, Uttarapurāna, ed. Pannalal Jain, 1954. Hemacandra-Sūri, Bhavabhāvanā, Part I, 1936, II 1938. Hemacandrācārya, Siddhahema-Sabdanušāsana (Adhyāya VIII), ed. P. L. Vaidya, 1958. Jain J. C., The Vasudevahindi (L. D. Series 59), 1977. Jinasena, Harivansapurāna. ed. Pannalal Jain, 1962. Kşemendra, Bihatkathāmañ jari (Kåvyamala 69), ed. Shivadatta and K. P. Parab., 1931. Mayrliofer E.M., Studies in the Bihatkatha (typed copy of the Ph.D. Thesis, Australian National University, Canberra), 1975. Raghavan V. Bhoja's Srúgäraprakása, 1963 Sandesara B. J., Vasudevahimdi (Gujarati Translation). 1974. Sanghadāsa-gani, Vasudevahimdi, ed. Chaturavijaya and Punyavijaya, Part I, 1930, II, 1931. Somadeva, Kathāsaritsāgara, ed. Durgaprasad and K. P. Parab., 1930. Tawney C.H. and Penzer N. M., The Ocean of Story (Reprint), 1968. Abbreviations BB — BKM ... BKSS JHP KSS SP --- VH VHM – Bhavablāvana. Byhatkathāmañjari. Brhatkathäslokasangraha. Jinasena's Harivansapurina Kathasaritsagara. Srngaraprakāśa. Vasudevahindi. Vasudevahimdi-Madhyamakhanda. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वतनदलाबाउमानासताबमललिटायालगश्लीलयपनाणजियश्यपणयनरंदरणमयादादासतजसणामा गाजाजयतिालापनिवेषिमुक्ष्फलामिनानामऊणतविणणसंघमदारयणमंदरगिरिरमावाडामिस्राणनिडया जातरामरामणजाणामयकरामाकारवपदुखयतिणरवावाणदतादीणोकदानकामियानगलायाणगातणेकामन यसलधारमानिमिाध्यमदतागजाणाजदयामाकाशवाजाधाउधनवसहपाणारषदेउसमतिमितिमा माउवणमतिाकामकहानदिव्यजाणाहतिाकिहानगएलिसालागासूमासादितासम्मश्यसवस्तिवास कमाकदाएसंजुतितिंमणधमालकामऊसलियामाफल विद्यापमिलसारसिंगारवाललितविसला । । (1) Photo-copy of the first folio (A) of the Palm-leaf Ms. of the (Vasudevahimdi-Majjhima khanda) क्षतामायाविएवयणमानजीवविद्यापिजिए उहासाचवयवहलादापावलातायामा यामजनावगादापयानयापिकासालाना नावाचायलणयोडदादावि धाववादी TIMलबटर तयय COUबासंववार्षकार्तिकरदिशामानालाल (2) Photo-copy of the folio 1 of the Palm-leaf Ms. of the (Vusudevahindi-Majjhima-khanda) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ॥ णमो त्थु णं समणस्त भगवओ महावीरस्स ॥ सिरि-धम्मसेण-गणि-महत्तर-विरइया वसुदेव-हिंडी मज्झिमं* खंड [ पढमो पभावइ-लंभो] ॥ ॐ नमः सर्वज्ञाय ॥ जयत्यनेकान्तकण्ठीरवः ॥ ॥ अथेदमारभ्यते द्वितीयखण्डम् ॥ जयइ नव-नलिणि-कुवलय-वियप्तिय-वर-कमल-पत्त-लडहच्छो । उसभो सभाव-सुललिय मयगल-गइ-ललिय-पत्थाणो ॥१॥ जयइ य पणय-पुरंदर-णह-प्पहा-हसित-भूसण-च्छाओ। वीरो समत्त-तिहुयण-लोयण-कमलागराइच्चो ॥२॥ तत्तो य पणय-सुरवइ-म उड-तडाघट्ठ-ललिय-कम-जुयला । अजियाइ-पास-चरिमा सेसा वि जयंति जिणचंदा ॥३॥ तव-सिद्धि-बुद्धि मंगल-जय-सिव-सुपसत्थ-सिद्ध-कल्लाणा । जइणो जयंति लोए निच्च पि हु सुह-फला सिद्धा ॥४॥ नमिऊण त विणएणं संघ-महारयण-मंदरगिरिस्स । वोच्छामि सुणह निहुया खंडं वसुदेवचरियस्स ॥५॥ तं सुणह भैद्दवो ! जयउ जिण-सासणं, साहु-जण-सम्मयाणि य मंगलाणि वो उतणमंतु । सुणह कहा-करण-कारणं च - सोऊण लोइयाणऽणेग * यद्यपि खण्डस्यास्य प्रान्ते “वसुदेवहिंडीए मज्झिमकंडं समत्तं" इत्येवं "खंड". स्थाने कंडं दृश्यते तथापि द्वितीयादिलम्भक प्रमाप्तिसूचिकासु " इति वसुदेवहिंडीए मज्झिमखंडे अट्ठकण्णगालंभो नाम बीओ समत्तो" "इति मज्झिमखंडे ततिओ लंभो पण दसमा मेहमालालंभओ समत्तो" "इति मज्झिमखंडे चउत्थो आलावो बावीसंभओ नाम समत्तो" इत्यादिकासु पुष्पिकासु"खंड" पदमीक्ष्यते, तथा ग्रन्थकृता स्वयमपि मालोपोद्धातग्रन्थे पन्चमगाथायाम् "वोच्छामि सुणह निहुया, खंडं वसुदेवचरियस्स" इत्येवं "खंड". पदमेव मिरटकि इत्यस्माभिरप्ययं खण्ड: "मज्झिमखंडं" इति पदेनैवोपलक्षितः ॥... १. पत्तलदलच्छो ख० ॥ २. सललिय ख० ॥३. पि सुह खं० ॥४. भदं वो वा० ॥ ५. उततण० ख०विना ॥ Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २ वसुदेवहिंडी-मज्झिम खंडे हुस-णक-धुंधुमार- णिहस- पुरूरव-मंधाते - राम-रामण-जाण मेयके राम- कौरव-पंडुसुय-"णरवाहणदत्तादीर्णं कहाओ कामियाओ लोगो एंगतेणं काम कहासु रज्जति, सोग्गइ-पह- देसियं पुण धम्मं सोउं पि णेच्छइ य जर- पित्त-वस-कडे इयमुह इव गुल- सक्कर- खंड मच्छंडियाईसु विपरीत परिणामो | धम्मत्थ-काम- कलियाणि य सुहाणि धम्मस्थ - कामाण य मूलं धम्मो, तम्मि य मंद (दा) तरी जणो, तं जह णाम कोइ वेज्जो आउर अमओसह - पाण-परम्मुहं ओसढमिति उव्वित (? तं) तंमणोभिलसिय- पाण- ववएसेण ओसहं चे [व] पज्जेति कामकहा- रत्त-हितयस्स जणस्स सिंगारकहा- वर्वए सेण धम्मं चैव परिकहेमि । अवि य, जाणति चेव पंडितजणो, जहा " ण विणा धम्मेण हिय- इच्छिय कामा उर्वणमंति, कामकहा-रत्त - हितओ य जणो पुच्छति - "किह तेण एरिसा भोगा समासादिता ? भण्णइ य-सुचरितवसेणं ति" । अवि य ११ चक्क सुँह मणुरससुहं मोक्स्खसुहमणुत्तरं च जं भणियं । जे सुचरिय- सामण्णा न दुलहं दुलह तेसिं ना १ ॥ एएण कारणं भणामि - काम - कहा वि विउस जंग-हियय णिहित्ता परिणाम - वसेण धम्म-कम्म- कहाए संजुज्ञ्जति, तं सुणह इमं धम्मत्थ-काम- कुसुमिया (यं)....माफलभरिय - णमित - सारं (?) सिंगार - वत्थु - ललित-किसलयाउलं सुतण-सोभाव-मुइय-मधुकरं विविह-गुण(?)-विहत-सेवियं वसुदेवचरितं लता - विताणं । निसुव्वति य आयरित-परंपैरंगतं अवित दिट्टिवाद-णीसंदं अरहंत चक्कि -बलवासुदेव-गणिताणुओग-कम-निद्दि वसुदेवचरितं ति । तत्थ य किंचि सुय-निबंधे किंचि आयरित-परंपरएण आगतं ततो व्अवधारितं मे । सुबह कर वसुदेवेणं वास-सतं परिभमंतेणं इमम्मि भरहे विज्जोहरेंद - नरवति वाणर-कुल- वंस संभवाणं कण्णाणं सतं परिणीतं । तत्थ य सामी - विययमादियाणं रोहिणिपज्जवसाणाणं एगुणतीसं लभता संघदास-वायएवं उवणिबद्धा, एगैसत्तारं च वित्थार भीरुणा कहामज्झे छड्डिता । ततो हूं" भो ! लोइय- सिंगार कहा १.० - रामण० सं० विना ॥ २ ० यग राम० सं० विना ॥ ३. ०तिणरवावाद्दण० खं० ॥ ४ देंसियं खं० ॥ ५ ०डुयमु० खं० विना ॥ ६. ० पाणाप० सं० विना ॥ ७. व प० ख० विना ॥ ८. व्ववसेण खं० ॥ ९ ०वणंति खं० विना ॥ १०. हिउउ खं० ॥ ११. कह कां० ।। १२ ते खं० ॥ १३. चक्किस्स मणु खं० विना ॥ १४. 'पराग ली० वा० ॥ १५. ० हरिंद खं० विना ॥ १६. मा- पियय खं० विना ॥ १७. 'गन्त० खं० विना ॥ १८. हं लो' खं० ॥ Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलंभो पसंसणं असहमाणो आयरिय-सगासे अवधारेऊणं पवयणाणुरागेणं आयरित-निओएण य तेसिं मज्झिल्ल-लंभाणं गंथणत्थे अब्भुज्जओ हं । तं सुणह इतो पुत्र-कहाणुसारेणं चेव सावत्थीए नयरीए कामदेव'-सेट्ठि-सुताए [बंधुमतीए] एणियपुत्त-नरेंद-सुताए य पियंगुसुंदरीए वसुदेव सुवि(?)परिणीताओ । वसुदेवो एणियपुत्त-नरेसर-मंदिरोदर-गतो पंचलक्खण-विसयसुह-सागैरोगाढो सुरवहु-सहितो इव सुरवरो अभिरमइ । जाणइ तं पि कालं ण णाहिच्छए (१) । तं च कहं वसुदेवो सयमेव पज्जुण्ण-संबादीण कुमाराणं परिकहेइ । भणइ यणत्तुया ! सुणह एवं मे तत्थ दइया-जुयल-सहियस्स सुहेण वच्चति कालो । अह अण्णया कयाई अहं तासु चेव सहितो पमदेवण-गतो अभिरमंतो अच्छामि । नवरि त पेच्छामो णय लेणं णाणा-मणि-कणग-रयण-भूसण-करालं एग विज्जाहर-कुमारगे एज्जमाणं । सो य णव-सरय-काल-सयलोदित-मितंक-मंडल-विमल-सुद्धतर-सोम्मवयणो मम पियासहियस्स पेच्छंतस्सेव झत्ति पुरतो समोवइतो, णिवडिओ य में पाए । लक्खि ओ य मए बालचंदा-त्रयण-सारिक्खयाए, अवस्स दाणि एसो तीय भात त्ति । तेण य पणमंतेण भणिय-अज्जपुत्त ! अहं गगणवल्लह-पुराहिवस्स चंदाभस्स विज्जाहर-राइणो मीण केसाए देवीए अत्तओ बालचंदाए विज्जाहरीएँ जेट्ठो भाता चंदजसो नाम तुह पाद-किंकरो, पाताण ते पणिवदामि, वेगवति-बालचंदाओ य ते पादवडणं करेंति सरीर-सुहं चेटा च पुच्छंति-त्ति तेण भणिते तओ में वेगवति-णाम-गहण-पुलइय-गत्तेणं भणितो" कुमारो--भद्दमुह ! सागतं ते ! अत्थि किंचि कुसलं मम पिताए वेगवईए पियकारिणीए बालचंदाए ! त्ति । तेण यं विणय-रइयंजलिउडेण पणतेणं भणितं-देव ! तुह चलण-पसाएण सव्वं कुसले, केवलं तुह विरह-दुक्खं बाधति -त्ति बेंतेण पणामितो मे तेण वेगवति-बालचंदाण संतिओ लेहो । ततो मया वेगवति-बहुमाणेणं हरिस-सुप्फुल्ल-लोयणेणं 'मह वसणसहाइक' त्ति चितयंतेण ईसि अंसुलवोगलित-पप्पुतच्छेणं, गहिओ से लेहो, निवेसितो १. ववसिहि खं० विना ॥ २. एणयपुत्तनरिंद' ख०. विना ॥ ३. पणियपुत्तनरेंदरसरमंदरोदर० ख० ॥४. ०गरागा० ख० ॥ ५. पमदा० खं ॥ ६. ०यले णाणा० ख. विना ॥ ७. ०सोमव० खं. विना ।। ८. समाव. खं० विना ॥ ९. भाउ त्ति ख० विना १०. ०५ काणाए जे० ख०॥ ११. •तो मे कु० खं० ॥ १२. कुशलं ख० ॥१३. म विताए खं० विना ॥ १४. चिंतिय खं० विना ।। १५. पप्फुत खं०॥ Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे य मे हियए, णित्र्वण्णिया य मे मुद्दा वेगवति-नाम-तक्विता, बीए य पासे चक्कवट्टजणरत(?)-लक्खण-सूयएणं बालचंदाए दाहिण-कर-कमलंगुट्ठाय जावणं(?) सललितं समकंता । वाइयं च से मया उड-णामयं । उव्वेल्लिमो य इमं वदति लेहो सत्थि । गगणवल्लभ-स्वयरपुरावासग-गता सावत्थि-वत्थित-घरोदर-गता दीहा उमंतं अज्जउत्तं वसुदेवदेवं सव्व-गुण-समुदितं अवणिदल-गतेण सिरसा विण्णवेति सरीर-कुसलवत्ताए पेसणज्जाउए(?) पिय-सुकुसलं । अवि य तुज्झ विओग-विसप्पित-सोग-विघट्टिज्जमाण-सव्वंगी । कडुएण विप्पैमुत्तः वेगवती ते णमति पाए ॥१॥ ण वि तह विज्जा-भंसो दहइ मणं न वि य कुलघर-विओगो । जह दहति तुह विओगो दइयय ! उक्कंठ-जालाहिं ॥२॥ कंति-गुण-केसराल सील-सुगंधं विसाल गुण-पत्तं । धन्ना सुत्त-विउद्धा तुह मुह-कमलं पलोएंति ॥३।। सव्व-जण-नयण-कंतं फुरत-दसण-प्पहा-करकेल्ल(२)। धन्ना सुत्त-विउद्धा तुह मुह-चंदं णियच्छति ॥४॥ एस ताव लेहत्थो । वाइयं ज चंदजैसाओ सद्धेयं ति ॥ . सतो मता भणितो 'चंदतसो-भद्दमुह ! कहय कहय किं तं वाइयं ? ति । सो भणति-सुणह वायिकं । बालचंदा विण्णवेति, से जहा-वेगवेईए कासिंचि विज्जाणं गहणं कतं, कासिंचि ण ताव करेति, अतीव य सा तुज्झ दसणसई, णत्थि से संपतं विजागहणे धिई, न केवलं वेगवती अहं पि तुझं दसण-सद्धालुई चेव, तमाणवेह-किं अम्हे तुह सगासं आगच्छामो ? तुब्भे वा अम्ह सगास आगच्छह ? ति । ततो मया भणितो चंदजैसो— कुमार ! चिंतेमि तावं ति । एयं विज्जाहर-रायकुमारकागमण लेहत्थं च उववजिऊणं ईसावस-विसम-कंपिताधर-रुयग १. मतविकता ख० ॥ मलिक्किभा बी का० ॥; मलक्किभा, बी बी०॥ 'मलक्खिसा, बी ली० ॥२. ता वत्थितघं खं० विना ॥३. •णितल ख. विना ॥ ४. ०८पउत्ता ख० विना ॥ ५. गो, इयय ओ कंठ° ख० विना ॥ ६. तदसणपहां खं० धिना ॥ ७. चंदण-यसाउ खं० ॥ ८. चंदजसो-भद्दमुह ! कहय किंचि वाइतं ? ति खं० विमा ॥ ९. ०वई का ख० विना १०. तो खं० विना । ११. ०जसो कुमारो चि. खं० विमा ॥ Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलभो कवोलाए पियाए पियंगुसुंदरीए णिवेसिता ममोवरिं असमत्त-पओयणाणुबद्धा वितिरिन्छ-वियंभियाऽऽकेकरा दिट्ठो, सललिअं च णाए कंपियं उत्तिमंगं, अवलोगिता एतीए एक्कल्लाली (एक्कुल्लालिय ?)-भुमयाए तत्थ अदूर-देस-ट्ठिता बंधुमई । भावं च विणिगृहयंती[ए] ममाणुवत्तीय स-बंधुमईएँ पूइमो चंदजसो । निवेदिओ य रण्णो एणियपुत्तस्स विज्जाहर-रायकुमारको आगमण-कारणं च । “देव ! मम अहो ! महाणुभावेहिं, मम जामातुगो जो विज्जाहरराईसु वि नज्जइ"त्ति बेतेणं "संतेउरेणं महता अग्घेणं पूइओ चंदयसो । विहिणा य मज्जिय-जिमित-गहितवत्थ-कयाभरणो भुत्त-भोयणो पज्जुवासति ममं । नवरं बंधुमति-पियंगुसुंदरीसु दोसु वि सम-वायासु चंदयस-समक्खं विण्णविदो अहं--अज्ज उत्त ! कीरउ पसादो, आगच्छंतु वेगवतिबालचंदाओ, अन्नाओ वि जाओ विज्जाहर-लोए अम्ह जेट्ठियाओ धम्म-भगिणीओ ताओ वि सव्वाओ इहाऽऽगच्छंतु, बलियं खु कोउहल्लेणं “पेच्छेमो. धम्म-भगिणीओ त्ति, तं संदिसह अम्ह भाउणो, देव(? देध) य साभिण्णाणे लेहे एतस्स हत्थे, आगच्छंतु मे वद्धओ(? वधूओ, इमं तासि अत्तणो घरं, सुहोसितातो इहं भत्तणो इच्छाए पुणने पुणो कुलहराई गमिस्सति । तं च मे पडिस्सुतं तासिं-एवं होउ, संदिसामो त्ति । भणिओ य मए चंदजसो-सोम ! जाणसि रहनेउरचक्कवालपुराहिवस्स विज्जाहरराइणो सीहदाढस्स णीलंजणाए देवीए अत्तिया णीलजसा केणावि मोर-रूविणा अवहिता लद्धा पुणो न व ? त्ति । तेण भणियं-सामि ! जाणामि, सुतं मे विजाहराणं कहासु, जहा-नीलकंठेणं नीलकंठ-रू वेणं हिता भत्तार-समीवाओ णीलयसा । तदिवसं चेव रण्णा सीहदाढेण जणणोएँसे हिरण्णवईए विज्जाहरलोग-द्वियोए नीलकंठस्स अच्छिंदिउं पडितोणीता स-नगर । एतं च सोऊण मया परितुद्वेण दिण्णं दैवस्त पियणि वेडंगस्स चूडामणी । भणितो य मे-भद्दमुह ! मम स-हत्थ-लिहिते साभिण्णाणे लेहे घेत्तुं वच्च, अद्वपदादो १ सिनम० खं०॥ सितम कां ॥ २. ०रिच्चवि० ख० विना ॥ ३. उत्तमंग च अलोकिता एताए एकल्ला० खं बिना ।। ४. ० ईय पू० कां० ॥ ५. संतेवारेण ख० ॥ ६. वासं० विनाऽन्यत्र-वरं च वच्चति पि० ख० । वरं ववतति पि० ली. ॥ ०धरं वतति पि. का० ॥ ७ अदिन्नाओ सप्र० ॥ ८ अत्थेमो कां० ॥ ९. •तु तुम्भे वच्चउ वसं० । १०. एहिं से ख० ११. 'वियाए खं० ॥ १२. °डिता सन खं० विना ।। १३. दयस्स खं० विना ॥ १४. °ययचू खं० ॥ Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६ वसुदेवहिंडी-मज्झिम खंडे असणिवेग-सुतं सामलिं, चंपाओ अमियगति-सुतं गंधवदत्त, रहनेउरचक्कवालाओ सोहदाढ-सुतं णीलयसं, अरिंज याओ 'विज्जुवेग-सुतं मयणवेगं वेगवतिं च स-णगराओ बालचंदा-सहितं तुमं चेन अणुवरोहेणं सवाओ वि मम समीवं इह नेहि ति, तओ ते कयं मन्नीहामि त्ति । तओ तेण भणितंसामि ! अहे वो आणत्ति-किंकरो, तातेणं बालचंदाए विज्जा-प्ताहणत्ये परितोसि तेणं च परिगणितेण तुह चेव पाय-सेवओ विसज्जिओ हं, तं च स-परमत्थो । नत्थि मे अन्नं उवरोहो, जं तुम्मे आणवेह तं मया अवस्स-करणीयं, णवरं देह साभिण्णाणे लेहे त्ति । तओ से मह(?मए) दिन्ना साभिन्नाणा लेहा । ते य घेत्तूणं ममं कय-प्पणामो द्रुत विहगो इव गगणतलं समुप्पइओ, गतो य अईसणं ततो । ___अवर-जुतस्स य ततो दिटुं मे हम्मियतल-द्विएणं दइया-सहितेणं भिन्निदनोल-मरगत-मणहर-मणि-किरण-सामलेणं णभेणं एज्जमाणं विमाणं । अवि यजं तं अणेग-खंभ-सत-सन्निविठं, णील(? लील)-ट्रिय-सालभंजिया-कलितं, णाणामणि-कणग-रयण-किरण-पवरं करणिगरं, पज्जलि(ले)त-जलजलजलेंत-कंत-पहसंत पिंगल-कराले-वेलवित-सूरकिरण-फलंबवायी(१)पंचवन्निय-मणि-रयण-फुरंत-कोट्टिम-तलं, चामीकर-किरण-परिफुरंत-उस्सेह-सस्सिरीत-रूयं, छक्कट्ठग-लटू-सत (?)-सिलिटुसुविसिट्ठ-कट्ठ-कम्मक-पहट्ठ-गयगंध-पवर-भूसियय-हसैत-मूसित-सित-कमल-जाल-पवरपज्झरंत-मणि रयणुम्मिल्ल-किरण-पुंडरिय-लय-पंकय-वियसिय-रयणड्ढयद-णिज्जैहैं-(णि ज्जूह) चारुद्विदुमोहतसारार-तरंग-भंगुर-भुयेग-भत्तुल्ल-सत्त-पयसंत-कंत-मणि-णाग-पूवर(१)-तुरंग-मकर-कुंजर-रुरु-चमर-सरभै-संवर-हरि-हरिण-सारस-चकोर-वर वसभ-सुरसुहग-वाण-खयर-मोर-पारावत-जुगल-मणि-सकल-सोहित-नितंब , हल्लंत-वय-विसं १. आरंजियाउ ख०॥ २. विज्जावे' कां०॥३. सब्भाउ खं० ॥४. नीहमि खं० विना ॥ ५. माणि' कां० ॥ ६. तं वसांगत्यो ली. ॥ तं वसरमच्छो वासं० ॥ तं च सरमत्यो का० ॥ ७. दुतं खं विना ।। ८. °तलं मुप्प लो० ॥ तलमुप्प कावा० ॥ ९. ज्जलंत खै विना ॥ १०. जलिंत खं' विना ॥ ११. ल तेल वा० कां० ॥ १२. फलं ववायी वंववत्तिय कां०वा० ॥ फलंववाईयी वववत्तिय लो° ॥ १३. तभूयं खं विना ॥ १४. कम्मकपट्टमयगंधपवर भूमियय खं विना ॥ १५. तभूसिं कां० ॥ १६. मजाललपव खं° विना ।। १७. पब्भरं' ली. कां० ॥ १८.म्मिलकि खं विना ॥ १९. °णय खं' विना ॥ २०. हवारुठ्ठिदु. का० ॥ ०हचारुद्धिदु० ली० ॥ हवारुद्धिदु. वा० ॥ २१. यणग० ख० विना ॥ २२. पूप वर० ख० काली० ।। २३. भ-सव. खं० विना ॥ २४ नितंबहलेल तवविदुलग० ख० विना ॥. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो. पभावइलंभो ठुल-गलंत-मणि-मल्ल-दाम-दामोबसोभित, वियत्त-वर-वेरेयं, तिपती-फुरंत-पविलोल-मालसिहरं, कणकणकणेत-घंटावलित-मधुर-मणहर रसंत-सुभ-कंत-दरिसणिज्ज, णि उणोवित-मिसिमिसिमिसेंत-मणि-रयण-धंटिता-जाल-किकिणिउल-बहुल-गंभीर-सहं, कंचणमणि-रयण-किरण-प्पहाहि ओभासित-दिय॑सकर-किरण-जालं, खिखिणि-जाल-कलवोरसंत-अतिरेय-धोस-कलितं, दिव्वोसहि-पज्जलंत-जलत-जाला-सहस्स-परिमंडितं व मंदर-सिहरं । किं बहुणा ? अंति-गुणेहिं अमर-वर-विमाण-वेलंबयं विमाणं पेच्छामि । तं च हेट्टी णागर-जणेणं अणुगम्ममाणं कलकल-विमुक्क-मुहलेणं पत्त-कुसुमभर भरिय-पायव-लता-वियोण-गहणे पियंगुसुंदरि-चलण-कमल-सुह-सेवणाभिरामरमणिज्जे" पमयवणे समोसरियं । भणइ य विम्हओफैल्लिय-लोय-लोयणो हु-इमा नगरी रन्नो जामाउएणं सद्देव्वा कडा, जहं सुतीसु [सु]णिज्जति पुरा ताई पच्चक्खाई दीसिद पयत्ताई, सुरलोग-समाण-भावो य विज्जाहरजणो एतस्स पसादेणं पच्चक्खं चक्खु-दसण उवगतो, धन्ना हु पियंगुसुंदरी जीए एरिसो भत्तारो त्ति । ततो अहमवि पिया (?जु)वल-सहितो पत्तो पमदवणं । दिवा य मे तत्थ पंचे पियाओ बालचंदा-छट्ठाओ सिरि-हिरि-धिति-कित्ति-बुद्धि-लच्छीओ इव एगओ समुवागयाओ । तासु वि" अहं पिया-जुवल-सहितो दिट्ठो उभय-पास-द्विय-संझाविराईतो व्व णलिणीहिं दिणयरो । पुव्वतरं च तओ विमाणाओ अवतरिउं चंदजसो कय-प्पणामो ममं भणति-अँह सामि ! आगताओ मे पंच वि वधूओ बालचंदा य । तओ मया भणितं-परम-सागतं मम पियाणं । 'एवं भणिएँ ततो णाणा-मणि-कणग-रयण-भूसण-रवेण "विक्खो भयंतीओ पमयवणं पत्तेयं अणि उणेण १. वेयं ति. खं० विना ॥ २. कणंत. ली. वा० ।। ३. किणिकिणि ख० ॥ ४. ०यकर० ख० विना ॥ ५. संतिअ० ख० विना ॥ ६ अभिगु० को० ॥ ७. ठा णामर• कां० ली० ॥ टेणामर. वासं०॥ ८. ०क्कमह खं० विना ॥ ९. विमाण. सप्र० ॥ १०. .णिज्जो १० वापं० विना ॥ ११. फुल्लि १० ख० विना ॥ १२. .रोन्ना जा. ख. वासं० विना ।। १३. सा देव्वा ख० ॥ १४. उल. खवासं विना ॥ १५. ०च मिया० ख० जिना ॥ १६. वि पिया. खं० विना ॥ १७. अहं सा० ख० विना ॥ १८ दाछहाओ । मया खं० विना ॥ १९. एव ख० ॥२०. ०५ जतो ख०वासं विना ॥ २१. विक्खंभ० ख० विना ॥ २२. ०णेउ० कां० ॥ ranewmarwasamastidesORIESAN/meane . Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे वच्छराहिवे(?)सुज्जलाभरण-किंकरि-सहज्जियाओ अवइन्नाओ विमाणाओ'। तासिं च अवतरंतीणं किंकरीण य आभरण-वसण-णेवच्छेसु ण विसेसो आसि । मह पढम चिय तत्थ पवर-मरकत-मणि-किरण-भूय-भिंगंगराय-णिम्मलजसिंग-कण्ठय-मयूर-सुय-चास-पिंछ-पारावतगल-गवल-गुणित-पवर(हरेदीवर-सुकसाम-वैण्णा, विज्जाहर-तरुणि-पवर-कर-धरिय-चंदमंडलक्कत-सन्निभ-पत्ता, समत्तससि-मंडलोदय-जणिय-सोभा इव पुव्व-दिसा उरु(भ)ओ य किंकरी-चारु-चामरुक्खिप्पमाण-वरवालवीयणी-विहिय-गंभीर-चारु-सोभा, णरवइ-सुताणुरूव-परियणकओवयारा, णव-सरद-काल-कुसुमित-पंकय-दल-च्छवि-तक्करेहिं लोयणेहिं ममं अणुबंधमाणि, चिरकाल-विरह-दुस्सह-दुक्ख-दूमिया, तक्खण-ममदंसणूसमित हितयहरिसामत-वाह-विप्फुरंत-कमल व्व कमलिणि, पवर-रसोणामिय(?) व्व वर-मरकतकप्पपायव-लता परिवडिया] मे पादेसु पिता सामली। सा य ममै विरह-चिंतापरिलुइ(लि)य-दुब्बलंगी सविणयं वंदमाणी यऽरविंदयायअच्छी मयों व(ध)णिय अवतासेऊणं पियं भणंतेणं सरद-णिसा इव निसाकरेण अभिप्पसादिदा दिण्णासीसि त परिसंठिता मम समीवे ॥१॥ तयणतरं च पवर-चामीकर-बालदिणयरणिवह-कोरेंटकुसुम-कणियारणियरगोरवन्ना, ललिय-कयादर-भूसण-परिग्गह-विराइया, विमल-ससि-सगल-नक्खत्तमाला-विराइय व्व जैलँटुविह (?जलद-निवह)-विगत तिमिर-णीहार-सोम्मतर-दरि सणा सरद-सव्वरी, गंधव-कण्णग व्व गंधव्वदेत्ता ओभाति व्य रूव-सोहग्गसिरीए सिरि-भगवतिं अल्लोणा ममं । सविणयं पणता य मे णव-किरणालिद्ध-सुद्धसमूससित-रोम-कूवा जलधर-धाराहता इव पप्फुल्ल-पल्लवुल्लसित-पवर-केसरा कलंब-लता। सा य मया रत्तीसोय-किसलय-सच्छभे कर-जुवले घेत्तं समुण्णामिता, अवतासिता त अप्पणयं किह वि व(वा)रित-रोत्तव्व-वसणा परिप्पैयंत-णयण-जल विमल १. ओ । विमाणाओ तासिं ख. वासं० विना ॥ २. रीयण आभरणवसणेणवच्छेसु खं० विना ॥ ३. चितंयतंत्थ ख• विना ॥ ४. ०णकिरिण भूयं भिं० ख. वास० ॥ ५. कण्डय. खं० विना ॥ ६. ०वला, खं० ॥ ७. ऊरुउ। य० ख० विना ।। ८. 'रवासावासा ण कां०। ९. सा हरिसामत खं० ॥१०. ममावि खं. विना ॥ ११. ०या विणयं खं ॥१२. ०तयरं ख० विमा ॥ १३ ०मकणियरकोरवन्ना ख. विना ॥ १४. ०र कोर० कां०॥ १५.०रिगूह० ली. विना ॥ १६. लसगलनक्खत्तमालाकुली खं० विना ॥ १७. लद्धवि० कां० ली० ॥ १८. मिरसो० खं० विना ॥ १९. ०दव्वाणुभा० सप्र० ॥ २०. रत्तसो० ली. विना ॥ २१. सत्थमे खं० । सच्छमे वासं० ॥ २२. ०८पणं य कि० ख० विना ॥ २३. ०प्पणंत ख. विना ॥ Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलभो मुहला । पुंछेऊण से मता असुताई करतलेणं भणिता मे-पिए ! अलं अणुग्नो (मन्नुणा), ण से मता सयंवसेण मुक्का । एवं भणंतेण समासासिता, परिसंठिता य मे वामपासे ॥ २ ॥ __ तयणंतरं च नीलिंदचावभागाविणिद्ध(१)-सुसिणिद्ध-मरगत-पवरिंदीवर-दलामल्ल(हल)-च्छवि-वन्ना, रत्तासोग कुसुम-वियसंत-सरिसाधर-मुहल-कोमल-च्छाता, अवणमितिदु(?)हित-सरिस-नेवच्छा, ललित-गंभीर-भूसणा, ममाभिसम(१२)ण-समीव-णियत्तरायचिंधा,किमिराग-सप्पभ-विरायमाण सुहमुत्तरीता, इंदाउध-विउम्भासिता इव सजलजलदावली, थैण-सिहर-पइन्न-भिन्न-हार-वर-झ]लज्झलंकित-कन्न-प्पदिपंत सोभा, असित-जलधरंतर-विभिन्न-ससिकिरण-पदिप्पमाण-विग्गहा इव जलदसमय-रयणी, अणुवधूव (१)-वियसिय व्व पवरवात(१)-लच्छी, सुति-रम्म-पयति-णीला णीलासा उवगता ममं अभिवादयंती । पउँत्तासिसेण मया सेमधिगत-विसया सिरि व्व माधवेण अवभा. (ता)सिता । सुमरित-विरह-कारणाए य "सुदुक्कार-सुद्ध-मतसिलिंब-लोयणाए भागताणि से अंसुयाइं । मया य से पियं भणंतेणं करयलेणं परिमाइं । तओ कत-विणतकम्मा मम मुहालोयण-लग्ग-लोयणा विबुद्ध-कमल'२ व्व कमलिणि दिणगा(?णा)भ-मुही वरं संठिता मे "णाइदूरे ॥३॥ तओ त परिभात-विस्ताणुरूव-भूसण-धरी, पवर-जालवरतूंरल्लसित(जालवरन्तरुल्लसित)-सोतामणि-किरण-सरिसचामीकर-सार-विपुलालंकार-भासुरा, सुकुमाल-तमालपत्त-सामा, ससि-सकल-सोम-वयणा, अवदालित-पोंडरी-वयणा, बंधूंव-कुसुमवाग-च्छवि ओभाति व अधर-रुयगेणं, णिडाल-तडालंबिणा ततह(लडह)-कणग-वरविगार-विग्गह-पदणातिगवरेण विज्जोवयंती ३' तमुज्जाणं, संझा-राग-रविमंडलोवैहाकिरणारुण व्व सा पुव-दिसा, [सोम-दरिसणामय-संधुक्किता, हरिस-वेस-वलित १. न्नाणा समता कां० ॥ नापा....ता ख० ॥ २. सयएवासण. वं. विना ॥ ३ रातागकुसु. खं० । रातागसु. कां ०ली० ॥ ४ घण. खं०विना ॥ ५ न्नसिन्न० ख०विना ॥ ६ ०णावि० ख० विना ॥ ७ व्यभिणी० ख०विना ॥८ उन्नासि० ख०विना ॥ ९ सधि० ख०विना ॥१०. ०तविहरं का. ख० विना ॥ ११. सुयसबुक्कारसुद्धमतिसिलवलोयणए ख० विना ॥ १२. द्धकमलिणि खंविना ॥ १३. णऽइदू० ख०विना ॥ १४. रपूर० खं०विना ॥१५. ०किरिण खं० । ०ण सचा. ख० विना ॥ १६. भासरकुसुमा० ख० विना ॥ १७ ससिकलसो० ख० विमा ॥ १८. ता वायण खं० ।। १९. धूजीव. वासं० ॥ २०. रविग्गहइणातिगलवरे. खं विना ॥ २१. वयमु. खंविना ॥ २२. ०वसाहा. कां० ।। २३ मयं सधु. खं विना ॥ २४. ०सवलि० ख० विना ॥ Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11.. वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे रोमंचा मधुमास-काल-कुसुमित-दाहिण-पवणाहत व्व णव-णलिणि, दृरतो चेव अवगीत-चामर-वैरातपत्ता, ससंभमं बालचंदा-परियण-ललित-चालित-खलित-सविणतजा(आ)णितोवयारा, सुरत-सुवेगा वेगवती पणता कमेसु । सा य म-कज्ज-विज्जावहार-पियविरह-कातरा विरह-दुक्ख-मितंगी पणमंती चेव मया धणियं अवतासिता । भणिता य मे स-बहुमाणं-'सुस्सागतं ते पिए'। 'मुद्धहरिण-लोयणे ! तुझं णिच्चं सुहं ?" च पुच्छिता अभिप्पस दिता, परिसंठिता य कत-विणय-कम्मा णातिदूरे ॥४॥ तदणंतरं च कलधोत-कणग-कलस-वल(थण)-पसि ढिल-मेहल-कलाव-सित-मणोहरस्ववा, जावग-रस-रूसितंगी, मणि-रयण-कंचि-दामोरेंसंत-कल-णिणद-महुर-विउलणदि-पुलिण-विसाल-ललित-जहणा, पितकतरूवघर(?)-कुसुम-सरि-वन्ना, सकल-कमलवियलित(वियंभित)-विसाल-कोमल-सरिस-लोयणा, मयण-बाण-तोण-भूता मदणवेगा मदण-दइय व्व सा रती पच्चक्खा उवागता मम समीवं । पणता य मे कम-जुयले सरोस-कज्जे(?ज्जा)वहार-विरह-विलिता य परुदिता । परिसंत(ठ)वंतेण य मया भणिता-णारहसि पिए ! रोत्तु, अवगतं ते रोतव्वयं, मंगलाणि वा(?य) उवट्टियाणि ।-त्ति भणंतेणं अवगूढा मता अभिप्पसादिता य । दिन्नासीसा य परिसंठिता समीवें ॥५॥ ततो त सुइ-विमले-मुत्ता-भिसंत-कंत-वर-हार-तरल-घण-किरण-पसरित-रंजितपविरातमाण-थण-जुवला, वा(धा)रा-मरीयी-वर-विमल-निम्मला सोभित व्व णं सरयकाल-णभ-वत्तणी, सह(सिह)रि-सम-सहित(?ण)-रुइल-णिद्ध-दसणा, सव्वंग-सुंदरी, कण्णा-णेवच्छग-विच्छिता वा(य) बालचंद्रा [बालचंद कला इव सव्व-जण-णयण-कंता अल्लीणा अवणीत-चारु-चामर-भ(व)रातपत्ता पत्त-च(१क)ल्लाण-सिरि-णिवेसिता पणता मे पादेसु।मता य 'सुह-भाइणी भवसुत्ति दिन्नासीसा भणति महुर-भणिता परहुतणीहारिणा सरेणं-अज्जउत्त ! सुहं वो सरीरस्स ।। मता भणितं-सिहर (हरि)दसणे ! अग्ज मे सुहं तुह दसणेणं ति ॥६॥ एथंतरे य परिभास-सीलाए भणितं पिताए पियंगुसुंदरीए-सच्च अज्ज सुहं अग्जपुत्तस्स, एवति-कालं गाढ-बंधण-बद्धणं दुक्खं इहमच्छियं ति । तीए य पंडि भणियं—हला ! किमेत्थं ते संदेहो जहा ण बद्धो ते ! सुत्तं सुणह, १ ०भरा ख० ॥ २ दुसितं. खं० ॥ ३. गकणग कल० वा०ली० ॥ ४. मोसकल खं० विना ॥ ५. पविकतरथधर० ख० विना ॥ ६ ०यमितवि. कां० ॥ ७. उचग० ख०विना ॥ ८.०रिसिद्धंता ख० विना ॥ ९. लसुत्ता. खं०विना॥ १०. ससित० ख०विना ॥ ११. चंदा इष कला सव्व० ख०विना ॥ १२. सन्नं ख० ॥ Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलंभो जहा मुच्चंति रज्जु-बद्धा संकल-बद्धा य नियल-बद्धा य । णेह-नियले सु बद्धा भव-कोडि-गता किलिस्संति ॥१॥ तं एस पामत्थो गाढ-बंधण-बद्धो हु तुमे कओ अज्जउत्तो त्ति । इय कत-परिहासा बालचंद्रा पणतुण्णता कय-समुद(?दा)यार-वसी(?)-विणया भातु-समीवे परिसंठिता । ततो ससुरेण मे एणितपुत्तेण राइणा सव्वंतेउर-पगिति-सहितेण भग्घेण पूइयाओ विज्जाहरराय-दुहियाओ । पियंगुसुंदरी-बंधुमतीसु य विभवेण पूइयाओ धम्मभगिणीओ आवासिताओ रन्ना विदिन्ने रति-जोगे पासादे । पियंगुसुंदरि-बंधुमतीसु य सयमेव स-परिवारासु ताओ विहिणा अभंगुव्वलण-मज्जण-सुमुहाओ(ण) सुगहित-वर-वत्थ-पवराभरण-विलेवणा[ण] य तासिं महं च चंदयस-सहितस्स उवणीतं णव-णिहिणा(?णो) व भोयणाणुरूंव भोयणं । भुत्त-भोयण-सुमुहासु य पितासु सहितो परम-सुरभि-मुहवासय-विसदीकत-वैदणो अच्छामि जहा-सुहं परिकहासु । तओ पुच्छिओ मया चंदयसो- सोम्म! कहयाभि दाणि, किह ते मम पियाओ संगालियातो ? त्ति । सो मे पणाम-पुरस्सरो भणति-सुणह सामि ! __ अहं इतो तुह समीवातो उप्पइ गतो गयणवल्लहं खयर-नयरं वेगवति-बालचंद्राण समीवं । एतासिं च मे णिवेदिता तुहाणत्ती । दंसिता य. मे लेहा । भणियं च वेगवतीए.---अहो ! अइदुक्करं दइएण संदिदै, जा सो अम्हेधि सवत्ति-घरे गंतुं दटुव्वो त्ति । बालचंद्राए भणियं-पियसहि ! को दोसो ? सुचिरेण वि तुह सवत्तीहिं सह समागमो अवस्सं होहिति, अवि य – अम्ह वि अणुकूलं चेव एतं जं अज्जपुत्तो वधु-सहितो दव्यो त्ति, अम्ह वि तं कोउर्ग चेव, न केवलमज्जपुत्ते वधूणं ति । तओ अब्भुवगतं वेगवतीए । तओ एगणिसोसिताई गुरुजणाणुमते[ग] बालचंद्रा-विउवितेणं विमाणेणं सुकत-पडिकम्माइं, तओ उत्तरसेढीओ उप्पइउं वेयड्ढगिरिवरस्स अवरि[ल्ल]एणं पुन्व-दिसा-भाग-संसित कुंड-गणावारियं सिद्धाययण-कुडं मिवाणेण(१) वेगवति. गुणं(?) पदाहिणेऊणं कय-सिद्ध-णमोक्काराइं आगताणि मो दाहिण-सेढि-लग्गं रहनेउरचक्कवाल-पुरवरं । तत्थ य सीहरहस्स रण्णो हिरण्णवतिदेवि-सहितस्स १. •तुण्णतुण्णता खं०विना ॥ २. सु य मेव खं०विना ॥ ३. सुमुवाओ खं० विना ॥ ४. चंदयसं खं० ॥ ५. रूवं भोयणसुमु. खं० विना ।। ६. वणो खं० विना ।। ७. बालंदाण खं० ॥ ८. कुडुग० खं० विना ।। ९. गिवाणेण खं० ॥ Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मजिझमखंडे दोण्ह वि माता-पुत्ताण दंसिता तुह संतिया लेहा । तओ तेहिं वि उवजीविय(:)लेहत्थेहिं सहरिस-णयण-वदणेहिं कय-पडिकम्मा विसज्जिता अज्ज-दुहिता णीलयसा । सपरिवारा य समारूढा विमाणं । __ ततो गताणि मो अरिंजय-पुरवरं । तत्थ वि विज्जुवेगस्स रण्णो पुत्तसहितस्स दिन्ना लेहा । तेहिं वि तहेव मण-हरिसितेहिं विसज्जिता अज्जदुहिता मदणवेगा । आरूढा सपरिवारा य विमाणं सुकत-भूसणा । ततो गताणि मो अट्ठपयं सिलं । तत्थ य भगवतो आदिगरस्स अन्नाणमवसप्पिणि-तित्थगराणं बिंबाई वंदिऊणं दिन्ना तत्थ णिविस्स रणो असणिवेगस्स लेहा । तेण वि त तक्खणमेव वियक्खणेण कत-पडिकम्मा विसज्जिता सहरिसेणं देवी सामली । आरूढ़ा सपरियणा विमाणं । ततो आगताणि मो चंपं णगरिं । तत्थ य अंगमंदिरुज्जाणे भगवतो वासुपुज्जस्स णिसीहितायतण-समीवे ठवियं अंतद्धियं विमाणं । अवइण्णाणि य' मो । तओ वंदियाई चेइयाइं । चिंतेमो य-- बहु-कोउगा बहु-पुच्छगा य धरणि-गोयरा, किह पुण अज्ज-दुहिताए गंधव्यदत्ताए विदितं करणिज्जं ? ति । णवरं संपत्तीए दिवा अम्हेहिं तक्खणं चेव जिणभवण-पूजा-कज्ज विणिग्गता, सितसुहुम-वत्थ-जुयल-परिहिता, सुति-पयय-सुद्ध-देहा, पिय-विरहोलैंग्ग-दुब्बल-कवोला, कणग-भिंगार-छत्त-चामर-पुप्फपडलंग-धूर्वकडच्छुग-रयणकरणेय(करंडय)-अगरु-कप्पूरसमुग्ग-कत्थरिकरस(कलस)-वरालिय-णेवच्छपडल-पंसस(?स्स-गहिया (य)इत्थाहिं सुवेसाहिं परियारियाहिं परिवुडा, जिणवर-पडिमाभिगमणाणुरूवेणं णेवच्छेणं उवसोहिता एज्जमाणी अज्ज-दुहिता गंधव्यदत्ता। पच्चभिजाणिता य बालचंदाए बालभाव-सही । भणिया य वेगवती बालचंद्राए-हला ! पुण्ण-मणोरहा, जाव(य) चिय अत्थ-सिद्धी णे, एसा हु आगता इओ चेव गंधव्वदत्त त्ति, तं तादेध(१) ताव अत्ताणं मुहुत्तमेत्तं, जाव ताव पेच्छामो 'किमाचेति गंधव्वदत्ता' । तओ ठियाणि वो(मो) अन्तद्धियाणि, उवगता य अज्ज-दुहिता जिणवरं । ततो य महाविभूईए कयं पडिमा-पूर्यण, धारितं च णाए धूव(?) कप्पुरागरु-तुरुक्क-चंदणुद्दाम-कक्कसं", ततो कय-काउस्सग्ग-वंदणा य, ताहे पुणो पडिता नेव्वुईए भगवईए पाएसु, १. विज्जवे० ख० विना ॥ २. मोह अट्टयं खं• विना ॥ ३. पूता ख० ॥ ४. होदुरग० ख० ॥ ५. पडलगा खं० ॥ ६. धूतकडुत्थुग० ख० विना ॥७. कसव० खं० विना ।। ८. लपंसस० ख० विना॥ ९. . हिच्छाहिं खं० विना ॥ १०. पूयंण वारि० ख०वासं०विना ॥ ११. वासं०विनाऽन्यत्र-०सं तोता काय० कां०ली० । सं तोता कय ख०॥ Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलभो १३ भणति य दर-परुण्ण-घग्घर-सरा कलुण-कलुणेहिं क्यणेहि-भ[ग]वति ! जत्थ तत्थ गतस्स मे पियदमस्स सन्तिं उवविहेहिं (हि), तेण य समं मे समागमं करेहि त्ति । तओ वेगवति पति दटुंसुइरं सासुयं च भणति अज-दुहिता मदणवेगा-हला ! पेच्छसु अवरज्झमाणो वि खलु भत्तारो देवदेव, एसा हु अवरज्झमाणस्स वि जुवतिमंतरेणं अज्जपुत्तस्स सत्थयणं उबायति तवस्सिणी । तओ बालचंद्राए तुह एवं काऊणं परियणस्स य रूवं अदंसयंतीए नेव्वुइ-पडिमाःसगासातो उद्धाइऊणं उवगूढा गंधव्वदत्ता । ततो एसा समुल्लसित-रोमकूवा ओगूढती. पगलित-णयणजल-धारावपप्फुन्न-कंठा भाणी महुर-भणिता-अज्जपुत्त ! केरिसं वो वेलं इह आगता। ऐतं च वयणं सोऊणं सव्वो वि से परियणो करुण-करुणं परुदितो । भणंति से परिचारितातो- कटूं, इमा पुग्विं परोक्ख-वयणेहिं अज्जपुत्तं परियंदति उवालंभेवि'(ति) य, इदाणिं पुण इमा अरू वेसुं चेव रूवाई पासंति(?सति), णूणं लंधिता हु इमा इहं उम्मात-पिसाएणं । तं च परियारियाणं वयणं सुणंतीए णितं गंधव्वदत्ताए-अज्जपुत्त ! अस्थि ते कोइ विज्जागमो जओ भे इमो परियणो रूवं ण पेच्छति ? । तुह सूव-द्विताए य बालचंद्राए भणितं-आमं सुयणु ! अत्थि मे विज्जागमो-त्ति बेंतीए दासतं परियणस्स वि तुह रूवं । परियणेण य 'तुम' ति काउं परम-मुइएण पूइया विणएण बालचंदा । ताहे पुणो गंधव्यदत्ता -अज्जपुत्त ! पेच्छंती वि ते ण पत्तियामि जहा पुण अज्जपुत्तो त्ति । बालचंदाए भणितंसुयणु ! कि पुण [ण पत्तियसि ! । गंधव्वदत्ताए भणितं-ण मे मणो पसीयति, सरीर-फासं म्हे अन्नारिसं मन्नामि । तओ बालचंद्राए 'साहु सहि !' त्ति बेंतीए 'अहो ! विण्णायं*"णिउणं' ति परितुद्राए दंसियं* नियय-रूवं । सभाव-द्वित-रूवासु य सेसासु य तुह पत्तीसु मए य आरुट्ठा गंधव्वदत्ता । तओ एसा एकमेक्कं संभासिऊणं स्वणमेत्तं लज्जिता इव संवुत्ता। भणिता य बालचंदाए-पिय-सहि ! अलं विसादेणं, उवद्विता(?) ते कल्लाणं, संतुट्ठा ते भगवती जेव्वुई-त्ति बेंतीए दिन्नो सो तुह संतिओ साभिन्नाणो लेहो । सो थे णाए स-उत्तर-णामं मुदं दळूणं १. सत्ति तुवविहेहिं तिण य खं०विना ॥ २. 'तारौ देव एसा ख०विना ॥ ३. विजुपुत्तस्स खं०विना ॥ ४. उवगूढती खं० ॥ ५. एवं च ख०विना ॥ ६. लंगो वि य खं० विना ॥ ७. 'ता जु इमा ख० विना ॥ ८.* *एतच्चिहूनान्तर्गतोऽयं पाठः खं०प्रतावेव वर्तते ॥ ९. साभा ख० विना ॥ १०. ताणि खं० विना ॥ ११. णेवुइ ख• विना ॥ १२. सो उ णा ख० विना ॥ १३. "त्तराणा खं० विना ॥ Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे जीवितैमिव मरण - भीरुणा समभिलंबितो, णिवेसितो य सिरे हियए य, वाइओ य परम - पितै- णिवेयओ लेहो । विदिय - लेहत्थाए त भणितं - अहो ! सुस्सागतं परम- पिय- णिवेदयाणं, आगच्छह, गच्छामो घरं, करिस्सा मि वो पूयं तातं च चारुदत्तं आपुच्छामो गमणाए ति । ततो गताणि मो महिगोयर-रूवेणं चारुदत्त - भवणं । दत्तो य से मया लेहो तुह संतिओ । तेण य विदित-ले हत्थेणं सव्वइणं पूइयाणि मो विभवेणं, विसज्जिता य सपरिवारा गंधव्वदत्ता | 9 ४ * *णिग्गताणि य मो णगरीओ । गयाणि मो अंगमंदिरं । तत्थ य णमिऊण चेइयाणि आरूढाणि मो विमाणं । खणेण आगताणि य इह तु पादमूले ति ॥ ता तस्स वयणावसाणे पियं गोलजसं पुच्छामि सुयणु ! केण सि तदा मम समीवातो मोर रूविणा अवहिता ? केण व सि मे इतो कँहं चति । ततो सामंत (! प्रत्त ) - कोकिल-णीहारिणा सरेण भणति - पिययम ! जीव चिरं, सुणहविज्जाहराणं किर धरणेण णागराइणा मज्जाया ठविता । जहा - जिण - जिणघर - चरिममरीर-पडिमा - पडिवन्नया ( अ ) गगाराण य लंघणे अभिभवणे वा, णियइत्थि साहेतं पुरिसं विणासेमाणा, अणिच्छियं च इत्थिं परिभुजेमाणा भट्ट - विज्जा भवी - हिह । एतं च दोसं परिहरंतेणं णीलकंठेण मोर-रूविणा अहं तुज्झ सगासाओ पक्खित्ता । संपत्तीए य तम्मि समए देवी हिरन्नवती मम पितामही विज्जाहर लोग - पवि (चाल) ता पुत्तेग समं तुझ रक्खणट्ठाए तं चैव पएसं उवागता । दिट्ठा य अहं तेसु नीलकंठेणं हीरमाणी । पधावियाणि त मे मग्गेणं आसासेंताई मर्म आकारताणि य नीलकंठं 'अरे दुरायार नीलकंठ !' त्ति, 'कत्थ वा गतो म्हं हत्यात किडेसि ?' त्ति, 'ठाहि ठाहि, ण ते एयं सेतं भवोहित, पाविसि एतस्स फलं ' एवं भण (?) माणो वि हरिति मं । दट्ठूण य देवी पुत्त सहितं परम-कुवितं ति भंगुराग (!गा) र भिउडि-कुडिल- णिडालं जुगन्तकालम्म ( ( स ) रतिं पिव कर्यंत- महितं पधावितो हित्थ-हितओ नीलकंठो सरणं विभग्गमाणो । दिट्ठा य णेण एगत्थ काणणे दुवे चारण-समा भगवंत । ततो सो 'सरणं सरणे' मिति जपमाणो तेसिं पाए सुमतिवेगेण निवडिओ । तेहिं वि सव्व- जग-जीव-वैच्छले हिं भणितं - भदमुह ! १४ 2 १ तमर० ख० विना ॥ २ पितिणिवेइले २ खे० विना ॥ इत्यारभ्य 'से मया लेहो' इतिपर्यन्तः पाठः खं०प्रतौ पुनरावृत्तः । ४.* वेव वर्त्तते ॥ ५. ०भूले । तस्स खं० बिना ॥ ६. ७. कक्कं च खं० विना ॥ ८. हरिमं खं । हरितिमं दहूरण मिति वासं विना ॥ १०. ०सुमुनिवगेण सं०विना ॥ ११. भणितं खं०विना ॥ पाठ: - ३. ' सो य णाए ' *फुल्लयन्तर्गतोऽयं णोलयसं खं० ॥ सं०विना ॥ ९. ०वडलेहिं भणित Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलंभो १५ ण भेतव्व ण भेतव्वमिति । सुयं च देवीएं तं तस्स अभयदान-वयणं भाणितैव्व - अच्वणं । जिण-वयण- भाविताई रोस मोतूण मु(झ) त्ति मुँणीण कम-जुयले नोलीाई पण ताणित भणिताणि मुणोसु - सावत ! खम एतस्स अवराहं ति । तेहिं भणितं - गवं ! स्वमितं चिय एयस्प अंदोभि (?) जं तुज्झ सरणमुवगओ ति । ततो इम मए घेतुं ख ( स ) - णयराभिमुहाई संपट्टिताई । मया भणिता देवीअजिए ! [का] ताव अजपुत्तस्स वट्टा (ट्ट) माणि ति ( त्ति) । ततो देवीए पुच्छिता आभोगिणी । तीए य कहित ( तं) जहा - भविस्स- भारियाए सोमसिरिए पुण्णोधसमाकरिसिव्य इतो गिरितड - गामं गतो, तत्थ से सोमदेव - सुताए सोमसीरिए सह संबंधो हो हिति त्ति । तं च नाऊण मए कि किह वि गुरु लज्जाए धरितं रोतव्वयं, गयाणि यै मो नियय-पुरं । तत्थ तुह विरह दुहिता कहं व कालं गमेइ - (मि), अभिक्खणं च ते देवी हिरण्णवती आगमेत्तूण दिवस - देवसितं सरीर - कुसैल माणी मम णिवेदयति । सुणामि मे दिवस - देवसियाई वसणूसवाई | अतीव य देवी जागरति अब्भुज्जत्ता (ता) तुह कज्जे । उत्तम संघयणं च ते देवता परिग्गहियं चणाउंण मे विसादो होति । अञ्ज तुह लेह - दंसणूससित - हितया गुरुजणाणुनाया इहागता हं तुह पायमूलं ति ॥ ततो मे पुच्छिता मदणवेगा मम वियोगे सरीर - माणसं जा ( ? जं) सुह- दुक्ख(? खं) समनुभूतं । ततो वि य वितिट्ठे मे जहानुभूतं, सुप्पिणिहि (? सुप्पण हि ) पत्तं वियोग- कारणं आभोग (१गि)णि पुच्छणावस (सा) णं च ॥ ता मे पुच्छिता पिता सामली - सिहर - दसणे ! कहय किं ते मम विरहदुक्खं सुहं वा समणुभूतं ? ति । ततो सा 'अहं ताव सव्वासि जेट्ठा सव्व - पच्छा य पुच्छिय' त्ति पणय - कुविता ण किंचि वाहरति । ततो तीए सहिता मत्तकोकिला णाम परिहारी सा मे सविणयं भणति - अज्जपुत ! सुणह अहं वो जहासुहं परिकहेमि सामि ! तदा तुमे सत्तुणा अंगारकेण अवहितो । पभाते चेडीओ वासघरं सुन्नं पासिऊणं महता भतासंकित - हिययाइँ कोलाहलं काउं पयत्ताओ । अवि यततो सव्वंते उर- पुराणि वि रन्नो भट्टिदारय-हरण-विमणाई विलविडं पयत्ताई । रोया १. ०६ । ण भेतव्यमिति खं० ॥ २.०ए तस्स य अम० सं० विना ॥ ३. ०त अच्चतं । जि० खं० ॥ ४. ० मुणीणं वाम० सं०विना । ५. 'ययं मो खे० विना ॥। ६. 'सलं व' खं० ॥ ७. 'ला म परिहारी स मे खं० ॥ ८. अहं वा ख० विना ॥ ९. राया सि मं० खं० ॥ Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे वि मंतिजण-संपरिवुडो स-देविजणो परम-सोग-संतत्त-हिदतो परं विमुखतं उवगतो । तत्तो मंतीसु यरंजतुमादाय(?) विवित्थवितो(?) भणितो य कयंजलि-पुडेणदेव ! कीस विसादं वच्चह ? णस्थि अकुसलं किंचि कुमारस्स, णणु जा तावे अज्ज-दुहिता सामली सा परम-सिद्ध-विज्जा आगास--गमण-स-सिद्ध-पव्वतणदि-विसम-तरित-दीहर-दीवोदहि-वि विह-पुन्न-दंसण-समत्था विविह-दुटु(?दुद्धर)करण-सत्तीसु ये अणण्ण-सरिसा वि इहं ण चेव दीसति, नूणं अणुमग्गतेणं से पधाषिता, तीए परिग्गहितस्स गतोदयस्स बंधो वि संभवति, एसा बहु-प्पभाया सव्वरी वट्टति, एत्तियं वेलं अवस्स से उदन्तो एहिति त्ति । गओ य राया सव्वंतेउर-पुरोहित-सहितो अवलोयण-समारूढो सव्वतो समंता अवलोयंतो अच्छति । ततो दिणगरोदय-काले पु(पे)च्छामो पुंल्वि परम-सुहुम-दसण-रूंवं परिवटमाण-चक्खु-विसयं । वणमेत्तेण य रभसऽल्लियंत-फुड-दसण-देह-विभासिज्जमाण-वैसणभूसण-मणहर-आपीतैस्सोस(?)वर-जुवल-तेय-प्पभाए सविसेसतर-विदीधितं(?) पराभोगं देवतं देविं च सामले(लिं) प(?ए)ज्जमाणिं पेच्छामो । उवढिया य रन्नो सगासे देवी सामली, अंतरिक्व-गता य परिसंठिता देवता । ततो 'देवय'त्ति य रण्णा विण्णाय-कारणेणं महता अग्घेण विणएण य पयिता । अज्ज-दुहिता वि य गुरुजणेण पणमंती अवतासिता, दिवा य परम-दुखक्कंत-णयण-वदणा पुच्छिता य परिदुम्मणेणं राइ*णा-पुत्त सामलि ! अइ *दुम्मणा सि दीससि, कहय किंचि कुसलं कुमारस्स तव भत्तुणो ? त्ति । ततो एसा परम-मण्णुइता परम-दूसह-दुक्खगग्गर-स्सणा समवहित-कंठा गाढतर परुण्णा । ततो 'हा ! हा ! अहो! अकज्जं. गूणं खु अकुसल मिति भट्टिदारयस्स णिमित्तमेव अंते उरं एगभा(?झा)णमिव परुदितं । एतम्मि देसकाले राता वि परम-दुक्खितो संवुत्तो । विनविओ य इंगितागार-कुसलेणं मंति-वगेणं-देव ! अलं विसादेणं, णत्थि अकुसलं कुमारस्स, परं ईसा-कोवपरुदिता इव मन्ने अज्ज-दुहिता लक्खिज्जति, तं पुच्छियउ एसा कारणं ति । ततो रन्ना कयंजलिपुडेणं पुच्छिता सा अंतरिक्ख-परिसंठिया देवता-भगवति अमोहदंसणे ! पच्चक्खं ते सव्वं, कहय किमेयं रुदमि(?ति) सामलि ? त्ति । १. ता उ अ° ख० विना ।। २. यज्ज अणिण्ण° ख. विना ॥ ३. "स्स उसे ख० विना ॥४. पुब्धि सुहमदंसणरूवपरि' ख०विना ॥ ५. वरूवपरि खं० । ६. 'वसणमण ख० विना।। ७. तस्सेव सवर खं० विना ॥ ८. क्खकंते णयणे वदणा सप्र० ॥९. * *एतच्चिहूनान्तर्गतःपाठः ख०एव वर्तते ।। १०. तरप ख०विना ॥ ११. मंतिपाणेण(मंतियणेणं) ख०विना ॥ Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलभो अंगारएण हरणं अज्जपुत्तस्स, सामलीए य पति-सिणेह-पडिवत्ति-कारणं अंगारय-पणयणं, 'पा(?मा) हण ! मा हण !' कहितं च णाए, जहा एतीए पहतेण सत्तुणा छडिओ से भत्तारो अहे धरणोए पडिओ। एसा य तेण समयं खंडाखंडीए परिवट्टमाणी जाहे 'तं न चाएति जोधेउं ताहे से अहं भत्तुणो एतीए सुकय'राधिता सरीर-[२]क्खी देवता बितिज्जिता जाता । मया य पज्जालिय-जालासहस्स-दुप्पेश्व-भीसणं रूवं काऊण पराइतो पलो(?ला)एंतो अंगारको । एसा य मए(१) पुच्छिता-भगवति ! का सि तुमं ममाणुग्गहात इहागता य ? । मता य भणिता-अहं ते भत्तुणो पुरा-सुकयज्जिता सरीर-[र] क्खी देवता । ततो मे पुणो एसा पुच्छति-भगवति ! कत्थ मे भत्ता गतो ? त्ति । मया भणिता-सुयणु ! भविस्स-भारियाए गंधव्वदत्ताए पासं चंपं णगरिं गतो त्ति । ततो एसा एतं सोऊण पणत-कोव-कुविता रू(ई)सा-वसण-पडिता परुदिता, आणिदा य मे इहं तुज्झ सगासं । एएण कारणेणं एसा स-दुक्खा इव लक्खीयइ त्ति-एवं वोत्तूणं असणं गता देवता । ____ एसा वि तुह विरह-दुक्खिता कालं गमेति । अज्ज य तुह लेह-दसणेणं कोवं मोत्तूण इहागता । ततो मता भणितं-सुस्सागतं पियाए सामलीए ? ति । एवं तो तेण अभिप्पसादिता ।। एत्थंतरे बालचंद्रा विणत-पणता ममं भणति-अज्जपुत्त ! एसा भगवती कासिंचि वेज्जाणं गहणं कारिता, कॉसिंचि न ताव करेति, तुह विरह-सोगसमूसुइय-हियया । विज्जावतय-पुरंचरण-पडिवन्ना वि परव्वसा सत्ताहि द्विता इव 'हा अज्जउत्त !' त्ति संलवति य सुमिणंतरेसु तुम उपेक्खमाणी, तुझं च दंसणूसुई अहं अब्भत्थिता, मेलिता य वो मए एसा, तं इदाणिं अच्छतु ता कइ वि दिणाणि तुज्झाणं सगासे, अहं वच्चामि णादिचिरेण य पुणो आगंतुं, एतं णेहामि स-णगरं चिय, जाव तुहं भमितव्यय-दोहलिणो ण ताव सावक्कयो(?यं) होति । ततो मता चिन्तितं-न बहुमता बालचंद्राए मम कन्न-लंभा भमियव्वयं च । सईसालुयं से वयणं लक्खेमि । ततो मया हसिऊण भणिता-सुयणु ! एव णाम, वच्च(?च्चं)ती विसज्जिता सि, पुणरवि लहुँ एज्जसि त्ति । ततो सा सह भाउणा ममं पणमिऊणं उप्पइया स-णगराभिमुही। १. पाणहर कहितं२ च खं० ॥ २. त चापति ख० ॥ ३-४ कासिं च खं०विना ॥ ५ तुज्झस० ख० ॥ तुज्झणं स० खं०विना ॥ Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८ वसुदेवहिडी-मज्झिमखंडे अहमवि सत्तसु पियासु सहितो मण-चिंतितोवणीत-पर-परिभोगो पवर-पासादगतो कइलास-सेल-सिहर-तल-गतो इव नलकुब्बरो पवरच्छरा-समग्गो सुहं अभिरमामि । उप्पण्ण-पिति-पणत-सिणेहाणुरागाओ य पिताओ खेलंति परोप्पर, हासकेलिकण(हल)हा णाडतातोज्ज-चोज्ज-गंधव्व-कव्व-णहोवहार-करणेसु सुरलोगाणुकारिसु संघएणं अभिरमंति, विसेसतो य पियंगुसुंदरी-नीलयसाणं वपु-साधम्म-भाविताणं गाढो सिणेहाणुरागो जाओ । देवीए त पियंगुसुंदरीए जेद्रा भायरो पंच जणा रायपुत्ता, तं जहाभागेरधिदत्तो भगीरहियसो पियदत्तो सागरदेषो सम्मत्तदेवो य । एए पंच वि जणा बावत्तरि-कला-पंडिता देव-कुमारा इव सव्वागम-संपन्ना । दोन्नि य कामदेव-सेट्ठि-सुता बंधुमतीए भायरो बंधु-सुबंधुणो णाम दो वि, रायगंगरक्खितो य, एए सव्वे वि' सव्वागम-संपदोववेदा अस्थावत्थं च्चिय जुद्धणिजुद्धादि-जाणता हय-गय-रह-चरिता-विसारदा परम-पीइ-संपउत्ता भत्तीए ममं देवतामिव उवचरंति । तओ हं तेहिं सहितो विविह-कला-भणिय-पेक्खणय-वक्खित्त - हितओ गयं पि कालं ण याणामि । गाढ-सिणेहाणुराग-पडिबद्धा ण मे वणमवि वियोग सहति । एवं वच्चति कालो । ___ इओ य भदिलपुरातो असुमंतो कविलराय-सुतो मम वियोग-मईतेण दुक्खेण बाहिज्जमाणो पुंड्रा-सुतस्स पुंड्रस्सै तारगस्स य रज्जं णिक्विविऊणं देवीए पुंडाए अणुमते(?तो) णंदोवणंदया(?य)-सहितो ममं विमग्गमाणो सातिसय-मुणिणो वयणेणं ममं समल्लीणो । सो य मे परं पीति-उव्वहंतेण पूइओ। पूइया य मे णंदोवणंदा। ततो मज्जित-जिमितो सुहासण-वर-गतेणं सुहासणत्थो पुच्छितो मे अंसुमंतो-सोम्म ! कहय किंचि कुसलं पुंडस्स राइणो सह जणणीए ? त्ति । तेण य सव्वं खेममावेदितं । ततो पुणो मया पुच्छितो-सोम्म ! कह अहं इत्थ वसंतो जाणिओ ? त्ति । सो भणति-तदा तुम्भेहिं ततो अवहितेहिं पच्चूसे अ पुच्छमाणी विसन्ना विलविउं पयत्ता देवी । तीए य दुखियाए सयलं चिय पुरवरं दुबिस्वयं संवुत्तं अहं च । ततो मया पुरिस-सत्तं अवलंबिऊण तारय-सहितेण कहिंचि कच्छाहिं ववत्थविया देवी । तेह वि बहुसो उम्मत्तय-भूता णिसि सयणे दिवसतो य विलवमाणी गमेइ कालं । १. ०इदु० खं० विना ॥ २. स्स य र० खं० विना ॥ ३. य संलि(सण्णि) मु० ख०विना ॥ Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढभो पभावलंभो १९ ततो तत्थ अन्नया सीयलसामिणो जम्म-जिणाययणे गरुलकेऊ णाम चारण-समणो समोसरितो । ततो देवी पुंडा सह सुंतेणं अहं च स-परिवाराई तं मुणिवरं वंदिउं णिज्जायाइ । सो य णे वंदिऊणं धम्म-कहाणंतरं पुच्छिओभगवं ! केण णे सामी अवहितो ? ति । तेण य अंगारगावहरणं पडिहारि-रूवेण परिकहितं णत्थि से तओ अन्नत्तो य पच्चवाओ त्ति, संपयं पुण एणियपुत्तराणो सुयाए प्रियंगु सुंदरीए सगासे अभिरमति भोग- पुरिसोति । 1 तओ मुणिवरं वंदिऊणं पविट्ठाणि मो पुरवरं । विष्णविया य में देवीइच्छामि णं तुब्मेहिं माता-पुत्तेहिं विसज्जितो अज्जपुत्त-गवेसणं काउं ति । ततो देवीए भणितं - आमं, आसुअन्त ! मा णाम सो भणिज्ज - गवेसणं पि मे केणति ण कति, तं तव्व ( ? ) सिद्धीए, मा पुण तुमं पि तं जणं जहा दिट्ठ-णट्ठो होहिसित्ति । ततो विसज्जितो हं णंदोवणंद-सहितो कमेण इहागतो हं । तं एस परमत्थो । कुसलिणी देवी सह पुत्तणं ति । एवं परम- पीइ-संपत्तो तेसु सहितो गमेमि किंचि कालं । सज्जित य मे णंदोवणंदा चक्कवट्टि - भोयण- सरिसं भोयणं । जातो य भागेरेंधिदत्तादीसु सह परो सिणेहो अंसुमंतस्स । एवं वञ्चति केइ दिवसा । अण्णाय ममं जैणेण सहितो सम्मयदेवो विष्णवेति-अनपुत्त ! अस्थि st सावत्थte णयरीए बहिता कोट्ठगं णाम चेइयं, इमं च सयल-कुणाल-जणवयस्स भूसण-भूतं तं चिय उज्जाणं इमस्स रण्णो पुरवरस्स य, तत्थ भगवतो ततिततित्थगरस्स संभमसामिणो जम्ममूमि - जिणाययणं, तस्स य सुए जत्ता होंहिति, तं तेण कारणेणं तत्थ स-पुर-पुरोहित पयइ-परियालो राया सव्विड्ढीए जत्तं उज्जाणियं च अणुभविउं वच्चीहिति, तं तुन्भेवि परम पवित्तं जिणाययण-जत्तं उज्जाणियं च अणुभवि सह पत्ती सुसज्जा हवेज्जाह ति । मता भणितं वच्छ ! एवं णाम जं राया आणवे । ततो गतो (ते) तम्मि दिवसे अहं माणव - वृत्तं (?) ते पुरवर-गतो अभिरमितुं समदिच्छिताए रइ-विमुहा (?) रादोए । परिबुद्धो हं सुहेण णरवति - भाग ( पाउग्ग)पडह-संख-भेरि-झल्लरि-दुंदुहि - हुडुक्कि पिरलि-पेवक- पव्वकरि-वादणि जमलकाहल-संगतसंगीत पवर-णाडग-सद- संजणिय-महुर-मिलित-मंजु - घोसेणं सूत-मागह- बंदिगणाभिनंदित-हितओ दइया जण-पवर-परिमल-गंध-पिसुणितं आमोत्तूणं सयणिज्जं समुट्ठितो हं । १ ०रुइ० सं०विना ॥ २ ० रहिद० सं० विना ॥। ३. जाणणि खं० ॥ Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे ततो उदिते दिणयरे सुविरइय पवर-पडिकम्मं सुमणसो सव्वालंकार-भूसितो उज्जाण - गमण जोगो सयमेव पितासु विज्जाहर णेवच्छ पसाहितो कप्पदुमाभरण - भासुरं लच्छि विलंबयंतो विणिग्गतो हं अंतेउरातो । ततो तत्थ सुकत - पुप्फोवयार कलियाए अग्गाहित- सुरभि-धूव-घडिताए विरइय-विचित्त-विविहासणोववेयाए बाहिरोवट्ठाणसालाए सावस्सय-पवर-कणग-पादपीठे मणि-रयण-विचित्ते भद्दासणे णिसन्नो मित्तजण-संपरिवुडो पवर- बालवीयणि हत्थाए साडोवा भरण-लीलं घरीए चेडीए विइज्जमाणो, पत्तीओ पवहणं च उदिक्खतो अच्छामि । मुहुत्तंतरस्स य ततो दइयाओ मे अण्णोण्णाति सतणे तप्परातो विविहालंकार- वेस - देसी - गहित वच्छातो पेक्खोभेण णिग्गंतुं पयत्ताओ । २० अहाता तथ पढमं चित पवर-कणय-मगर-घ (व) र-वयण- णिग्गह- समुग्गिन्नसगल - विमल-मुत्ता फल-विभूसित - कन्नपासा, वर- वदण- कवोलामल-सुणिवेसित-विमलपत्तलेहा, संचालित - विविध भूसण-मणमणमणायमाणा, कलबोल- खिखिणि-जाल-कगगउर- विरवंत - सद- पसरित मुइय उग्घोसित - मयण-संदेसा, सुसिर-संपदा-मिदु-विसदमहुर- णिणाद- चतुरतर - जहण - णितंबे-बिंब - सावलंब - सुणिउत्त-वेरुलितै- विमल-कंदय-पडिब- सुद्ध-मुत्ता- कलावव (?) - रुइरुत्तिमंग - जाला, अणवरय-चलित रुइर-वर-कदल - गन्भ सुकुमाल - सरिसोरु-जुयला, सुप्पइट्ठित-चलण- जुवल-कमलोव सोभिता, विरायमाण-सागार-चारु-वदणा, गुरुजण विणय - विणिविट्ठा, कैज्जुज्जा ( ( ज्ज) म- दंसणी, सुरुइर-वर-परमराग - मणि - रयण-समुब्भासित - सिणिद्ध - कालेयक - हरिचंदण- सुरभि समालद्ध - देहा, सुहसामण्णा, सोयामणि - " किरण - परिमंडिय व्व सजला जलद-माला, सदा -सुभा सामली सामली ममं उवगता । aa - विणय-कम्मा य मया का ( ? वा ) मतो अद्धासणे णिवेसिता । भणिता य मए-पिए पिहुल-सोणि ! उत्तमा ते पडिकम्म- सोभा दीसति त्ति । सा तु स-लज्जा किंचि उण्णामेऊण वयण- पुंडरीयं भणति --अज्जउत्त ! तुब्भं ममोवरि सिणेह - बहुला दिट्ठी बहुस्स (?) ति, जैतो पेलवं पि ममं पडिकम्म-सोभं पहाणं पेच्छतीति ॥ १ पक्खिक्खों खं० ॥ परिषखक्खो खं० विना ॥ २ 'बबिंबसवेलं सुणि खं० ॥ ३ · तकिसलकं० खे० विना ॥ ४०द्धमुच्चमु खं० ॥ ५ कज्जज्जा० खं• विना ॥ ६ • किरिण खं० ॥ ७ •रि णोसि खं० ॥। ८ ति, जाला पे० ख० विमा || 7 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावलंभो तदणंतरं च गय-वयण- तालु- सरिस-कणग-वर- विगार-कुंडला दोलायमाण-रमणिज - गाय लट्ठी, सिलिट्ठ-सुणिविट्ठ-विभाग-विरयित भूसण- विभूसिता, पवर-गिराय काण - वियारिणी विव सुरबघू, विणये विरलित-रागा पतिकभवसरि (?) णिग्गत- णितंबसिहरा, गंगा-पुलिण-तल - विउल-जहण (णा), सुगंधा गंधव्वदत्ता संझाराग-रंजित - जलदसरिस-तणु-लघु-दुगुल्ल-वसणा उवागता । तत्थ ममं सामलिं च अभिवादेतुं दाहिणतो कण-कमल-पत्तासणे णिसण्णा । तओ सा वि मे भणिता - सिहरि-दसणे ! तव रूवालंकार - सरिसमुदयं दणं अण्णं अलंकारमिति [ ........ ] ॥ तदणंतरं च घण-नियम ( णिघस) - णिगास - विमल-वर-देहा, तवणिज्ज-तिलगविरैयित - णिडाल - वयणारविंदा, मणोसिला भंग - विहिय-विज्जाहर जुवति- विग्गहा, रोता (?)क-कुसुम-राग-वसणा, हुत-भेम-पवर - गुलियो वहित- रयण-चित्त- रसणा-कलाव - बहुल-कलणिणद-जहण - मुहला, विमल - सित - सं (सं) हित - सिहरि-दसणा, समारुधिरणिकास-चंदणाणुलित्त कुमुयवरा, मुत्तिमती विव कंती मिकस्सअ (?) - णि (?णी ) ला णि (?णी) लयसा सवालंकार - विभूसिया उवगता । मम स-पत्तीयस्स कय-विणय-कम्मा उवविट्ठा कमलपत्तासणे व [वा]मतो सामलीए ॥ २१ तयणंतरं चं सललित-हेम- कुवलय- विभूसित - कण्णपासा, विविह-चित्त-रयणकंची-गुण- परिगत-सुभात जहणा, सभमर-कमल-दल - चतुर- सरिस णयणा, जहा (पा) - सुम-सरिस - कंताधरोट्ठी, सतत - वेगित सुरत ममर-करण दक्खा वेगवती सम्म - परिणता, गु[?]णा अणुमता य विज्जासु, विज्जाहर लोग बहुमता, विउल-कुल- विणय-संपदोववेदा उवागता । सा वि तहेव कत- विणत - कम्मा दाहिणतो गंधव्वदत्ताए कण [ग]- पत्तासणे णिसण्णा ॥ तदणंतरं च वर-कमल-कोमल - सगल - जपाकुसुम- सरिस-व -वन्ना, पविकसितकास-कुसुम-सित-सन्निकास - कणख इतंतु (?) कम्म- तणु-लहु- सुहुम-खोम - वसणा, किसलये णिगास वर- कोमलंगुलि - हत्थ - पल्लव (वा), सुति- विमल - मुणाल-दसण-मसिण-सोहा, कुवलय-दल- विउल-णयणा, वयणारविंद-संगत-परम-सिरि-समुदया, केसर- पुन्नाग १ यवरणितरगोपति क ओ स० खं० ॥। २ सहिरसणे खं० ॥ सिहरवसणे कfo ।। ३ अत्रान्तरे कियांश्चित् पाठस्त्रुटित आभाति ॥ ४ • लहा देवर, तव० खं० ५ ० यरितं० खं० विना ॥ ६. ० गुणियो० खं० ॥ ७ वा बहु ० खं० विना ॥ विना ॥ ८. च सुलिलत० सं०विना ॥ ९ ० यसगास० कां ० ॥ Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे नाग-वर-बकुल-कुसुम-चित्त-केसपासा, कोकणग-सुरभिले(?)-वण्णा, विज्जाहर-राय-वरवंस-कुल-तिलया, मदणसरागरभूमी मदणवेगा उवागता, मम सभा[रि]या-जणस्स कय-विणय-कम्मा णीयसा-वामतो संखावत्तासणे णिविट्ठा ।' तह य वर-चारु-कुकुंदरोवहित-णितंब-बिंब-सामलं पुम्वेव(!) सोभा-कुसुमसमुदयोववेया, विउल-घण-पोण-जहणा, कणग-वर-विकार-चारु-भूसण-धरी, तरुणतवण-राग-सरिस-वन्नग-विरायित-मुही, ललित-चतुर-पयोधर-भारा, णाणा-मणि-कणगरयण-भुसण-भार-गंभीर-सोभा , पियंगुतरु-पवर-मंजरी-सरिस-वण्णा पिया पियंगुसुंदरी लोग-सुंदरि व्व सा सिरी पच्चक्खा उवगता । ममं कत-विणत-कम्मा सदयिता-जणस्स दाहिणतो वेगवतीए कु(तू)ल-पुन्ने वट्टोवधाणे णिसन्ना ।। एतासु या पहेयं किंकर-वर-जुवति-छत्ता(त्त)-चमर-बालवीयणी-धरण-करण-सज्जपरियणावसंठिता, अणवद्वितवे(धे)रिक-बाल-वरिसधर-मुहतरक(१) कंचुकि-जण-सन्निताऽऽणाकारक-सज्जासु(!)। ततो सुरवर-द्ध य-कंबु-परिमंडल-सरिस-कंठ(?ध)र-सिरोघरा, व(ध)राधर-विवर-णीसरित-सकलामल-सोम-चंद-बयणा, णीलुप्पल-सगल-सरिस-र(?ण)यणारविंदा, ललित-समद-मदगल-बहु-लीला-खेदालस-विलासगामिणी, खीरोद-सागरमुद्दा इव सिरी सव्व-जण-णयण मण-हारिणी, णयण-हरिणी बंधूक-कुसुम-सरिसा बंधुमती, मति-विसारदा सारदा इव रयणी रिक्ख-णक्वत्त-गहगण-विरायिता, विविधभूसण-समग्गा, सग्गागता इव सुरवधू सुरत-कम्म-कुसला, [कुसल दत्ताए धाईए समणुगम्ममाणी उगता । कय-विणय-कम्मा वामओ मदणवेगाए मुत्ता-खचितंतकम्मे मसुरए पुन्व-णत्थे णिसीयितुं पयत्ता । णिसीयितुकामाए य से वेगवति-दिन्न-सन्नाए मदणवेगाए बंधुमतिआसणं विज्जा-पहावेणं अंतद्धाणं कतं विदिद-विज्जाहर-जण-परिहास-लीलाए । ततो सा अंतद्धाणीकत-आसणावलोइणी अपेच्छमाणी विलक्खीभूता अवमाण-संहिता य ईसिं परुदिता । ततो सा भणिता कुसलदत्ताए-हला ! अलं ते मण्णुणा, आसणारिहाणं खलु अ-णिसिद्धाणि चेव आसणाई राय-दारियाणं, तत्थ एताओ णिविट्ठाओ, तुज्झ पुण जं पुवि अज्जपुत्तणं आसणं णिविटुं तत्थ णिसीयाहि, अवि य इमा लोग-पसिद्धा सुती , जहा-- १. लवणा खं० ॥२. कुसलति० ख० ॥ ३. ०लवसामवातो खं विना ॥४. वरवारकुकुंदरोवहिताणिभ व तंब० ख०विना ॥ ५. अवद्वितचेरिक वावरिस. ख०विना । अणवडितरिक्कबालवरिस० ख० ॥ ६. उवागता खं०विना ॥ Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलभो रिसि सिद्धा णरवतिणो, सप्पुरिसा सुरवरा य परितुद्वा । जं दिति वरं *ऐक्कसि, सो चिय जीय-क्खए खरति(रक्खति) ॥१॥ तं एसो परमत्थो*-एक्कसि चेव सप्पुरिसा सामिणो ये जं मणुयाण विण तं पुणो विकत्थेति, तम्हा णीसंका पुवाणुन्नाते भत्तुणा अंके णिवेसामि-त्ति बेंतीए तीए सयमेव बंधुमती णिवेसिता मम अंके । तं च मे पितं जातं, पिता मे बंधुमती । ततो मम अंक-णिवेसण-जितासणाए तं बंधुमति-आसणं दंसितं मदणवेगाए। . वेगवतीए य सललितं पहसंतीए भणितं-अहो ! इमं अन्नहा चिंतितं अन्नहा परिणतं फलं । णीलजसाए भणियं-मदणवेगाए आसणं छादयंतीए महति (महंतो) उवगारो को बंधुमतीए, एएणं अकोववेसणेण(?) समधिगतं पिब मन्ने एतीए अम्ह पञ्चक्खं चेव सुरत-सम्मद-सव्वस्स-सुहं ति । सामलीए भणितंहला ! पुन्न-बलियस्स लोए सुटु वि जत्तेण उज्जतो संतो। अवमाणकलं[कं.] खणेण सिरि-विलसिउंयं) कुणति ॥१॥ गंधव्वदत्ताए भणितं-हला ! को एत्थ दोसो अवस्स रण्णा सामिणा माणणिज्जाओ सव्व-पत्तीओ त्ति । पियंगुसुंदरीए भणितं-विसेसओ सिट्रजणो माणेयव्वो, सो से काले (सकाले) विउलं अत्थ-संपदाणं कुणति त्ति । एवं परोप्परं स-परिहास-लीलयाए अन्नोन्न-करतल-णिवाय-सद्द-संजणिय-चउर-महुर-मति-संगतं च पहसिताओ ताओ । वयंसा य मे ततो तासिं पहसित-पीण-थणुक प-कंपित-चतुर-वर-पहसित-सितदसण-विमल-जोण्हा-विसाल-जालोवसोभित-हरिस-संजणित-पवर-सिंगार-रस-पगासिते तत्थ मदण-वलसमिवादमिव पयत्तं(?) । ततो तं च तासिं पहसितमणुरूवेणं हसितेणं सतं परिवेत्तुं सुहं तत्थ अच्छामहे । . अह य हितय-सम्मदो मे सम्मतदेवो विणतोवगतो विन्नवति- देव! णिग्गच्छति राया संतेउरो, चलितं च स-पउर-पुरोहितं पुरवरं घर-सेसमेव लक्खिज्जति, उपवियाणि य तुझं पि सुहं पवहणाई, गम्मउ कोवगजतुं(?) जिणाययण-मंडितं ति । सो मे भणितो-सोम्म ! जहा हं पियाहिं सह अविभत्त-सिरि-समुदयो वच्चामि १. ** एतचिहनान्तर्गतः पाठः खं०एव वर्तते ॥ २. य ज मणुयाणवि ण तं सप्र० ॥ ३. पुत्ताणु० सप्र० ॥ ४. पयत्ती. सप्र० ॥ ५. सेसकाले खं० विना ॥ ६. ०य जिण. खं०॥ Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखडे तहा करेहि त्ति । ततो तेण तक्खणं चिय णाणा-मणि-कणग-रयण-किरण-संचय-विमलपदिप्पंत-कंत-पसरिता, खिखिणि-वर-हेम-जाल-माल-ताल-ललित-पदिपंत-कणय-घंटितकिणिकिणिकि णिकिणित-घणरसित-महुर-चउर-सह-समिद्ध-सिरि-समुदयोवसोभिता, मिसिमिसिमिसेत-मणि-मल्ल-दाममहल्लंत-कुसुममालब्भलंकिता, छत्त-चामर-सणाहा, कयकोउग-विविह-भूसण-कराल-सुसमत्थ मुइत-वर-पुरिस-सहस्स-समुक्खित्त-कन्नह(?)ल्लंत वियय-वरं चेवय(१)-पंतिमालोवसोभिते-विरायमाणा सिवा सिबिया समुवढविया मे। तं च सह पितासु समासूढो हं संचारित-चारु-चामराडोव-भास(सु)रो पहतऽब्भुवतूर-णिणाद-गंभीर-सूत-मागध-बंदिण-रसते पेसित-थुति-वाद-जयजयावित-सह-समुच्चरित-दस-दिसाभोगो चलितो हं नागर-जणेण विम्हय-वियसंत-कन्न नेत्तेण उम्मुहेणं पेच्छिज्जमाणो। पासात-भवण-हम्मिय-गवक्ख-आलोयणग-परिसंठितेण य विसेसतो नगरविलया-जणेण दीसमाणो पसंसिज्जमाणो य संपद्वितो ह। भागेरधिदत्तादीसु य राय-पुत्तेसु असुमंतेण णंदोवणंदेसु बंधुसु य गंगरक्खितेणं अन्नेसु य णागरगपुरिस-मुक्खेसु पवर-करि-तुरंग-रहवर-विलग्गेसु गम्ममाणो विणिग्गतो हं णगरीओ । जाणामि जह ण सोहइ इणमो असमत्त-वन्त्र्यिं सव्वं । तह वि विसूरइ हिययं पयइ-कहा-वित्थर-गतस्स ॥१॥ ततो ह वयंसाणं गणित-वागरण-च्छंद-जोतिस-मीमंसा-संख-समिक्खंतवाद-कणगसत्तरि-माढर-मासुरक्ख-सिक्ख-वेसिसित-लोइय-लोयायतिय-योवयोई-सद्वितंत-वेदपुराणेतिहास-उप्पात-दिव्व-भुमंतलिक्ख-गंधव्व-कव्व-णाडगक्खाइया-पसंग-संजा(ज)णित-विविह-वपु(?पु)-चडगरेसु आपूरमाण-सोत-पंधो पत्तो ह विविधभूतलितं पज्जंत-पयत्त-कंत-महिम(म) जिणाययण(?णं)। आलोए य सिबियं पमोत्तणं सह पियासु सवयंसो उवगतो ह जिणाययणं । तत्थ य आलोए य कयप्पणामो सुरभि-धूवं चारेऊणं जिण-पडिमाणं] सह परियणेणं कय-काउंस्सग्ग-थूइ-वंदणो वंदिऊण य अहासन्निहिते साहुणो भत्तीए पज्जुवासमाणो चिरं ठितो ह । ताहे रायतेउरागमण-सम्मद-परिसंकी विणिग्गतो हे जिणायतणाओ । समुहित-इट्ठजण-परिवुडो पेच्छंतो विविह-भूतिमंताई उववणाई इओ ततो य सुचिरं आहिंडिउं पयत्तो कुसुम-भर-भार-भासुर-पवर-वच्छ-विच्छइत-मुदितपरिलिंत-भमर-मधुकर-पहकर-पडिभुजमाण-मुगुमुगुमुगेंत-रुणंत-मुणुमुणागहण-कुतुकुतुकुतेंत-कन्न(कन्त)-कोइल-मयूर-सूसर-सारसोरसित-गंभीराइधातवन्नराणि सेवमाणो । १. तवरा• खं० ॥२. •तपेसित पेसित थु० ख०विना ॥ ३. तिलययोषयोई सरहि ख• ॥४. वपुंग सं• विना ॥ ५. •पभोप० ख० विना ॥ Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलमो २५ जहा सुपरीमिरी-उल्लसंत-कंत-जाला घण-विवर-विणिग्गता मणीसेय-तापदिप्पमाणी नाणामणि-कणग-रयण-भूसण-किरण-पभाए विज्जोवयंती गगणतलं बाल. चंद्रा चंद्रजसकुमार-सहिता मम दइया-सहितस्स पेच्छमाणस्स पुरतो ममुंति(?) ओवतिता । पणता य मे कमे सह सहोदरेण । सहोदरो य से मया पणमंतो संभासितो अवतासितो। संभासिता य मे बालचंद्रा कतं च तीए वि पत्तीसु य मे परोप्परं कंठ-गहणं संभासणं च । परिसंठितो य मि तेसु बहुमाणेण अहं सपरिवारो मुहुत्तमेत्तं एक्कस्स चंदण-महद्दमस्स हेट्ठा । तत्थ य पायव-खंधे विलागस्स पुढवि-सिलापट्टयस्स उवरि ठावितं सम्मतदेवेण णिय-उत्तरीयं, तत्थ णिसन्नो हं । निसन्ना य* सुहिणो मे तत्काल * सुलभेसु आसणेसु । बालचंदा पुण वेगवतोए सह मम वामतो ईसिं पिटुतो परिसंठिता । परियारियाओ व णाते सुहृयच्छपुंजित-रत्तासोग-पल्लवेसु णिसण्णाओ । सेसातो पुण मे पत्तीतो तम्मि उ[व]वणे णंदणवणे व्व सुरवधूओ जहा उग्घोसित-कल-वलय-मेहलकलाव-भूसण-सणामो कुसुमुच्चय-करण-वावडाओ कुसुम-मुट्ठीसु परोप्परं पहणंति, मालेति य मुइय-माणसाओ, देंति आणेऊण मे करयलेसु परम-सुरभि-कुसुमाइं। ___ एवं खेलंतीण य मज्झातो भ(त)रितं आगंतूण मदणवेगा ममं भणतिअज्जपुत्त ! पेच्छ पेच्छ ताव इमो जहा जण-समूह-मैज्झे को वि रमणीयरूवो कावालिय-तरुणो दीसति त्ति । ततो मया स-मित्त-वग्गेण सममिलोइयो । दिदो य सोमया कावालिय-तरुणो सयं पिव पसुवई, सवंग-सुंदरंगो, समि-सोम्माकार-कंत-पियदंसणो, सुरूवो, एक्को व्व जो पयावइणा लोगच्छेरयभूतो विणिम्मितो, सत्वजणणयण-मण-विलुंपणसहो, परम-लक्खण-सुरूवरिद्धि-संपण्णो, रइय-जडामउड-विदिरिल्ली(विहिरिल्लो), लीलाइत-रेहंत-ससि-धवल-मंडलालोक-सरिस-कवाल-खंड-मंडि उत्तिमंगो, पवण-विधुव्वंत-कंत-पिच्छय-विलग्गंत-वियड-विरायंत-गहित-खटुंगो, हरितालिय-पवररोयणा-तिलय-विच्छित्ति-विरायितालिओ, पलित(?)-वर-विमल-कोमलोवल-खंड-मंडितपलंब-सवणो, विविह-वर-वत्थ-गंथित-विजित-कन्न-कंत-कुप्पासत-संवुत-सरीरोवरिमभागो, भंडीर-कुसुम-सराग-णिम्मल-वलत-पवरो, विसद-मंडित-वियड-कडिखंड-तंडेमित १ . * एतचिह्नमध्यगतः पाठः ख० प्रतावेव वर्तते ॥ २ ज्झे केरमाणोय. खं० ॥ ३ गणरय० ख० ॥ ४ ०णगुरू. खं० ॥ ५ ०लालाइ खं० ॥ ६०सकुवा. ख० ॥ ७ ०तालीओ खं० ॥८०लबलतयवरे० ख० विना ॥ ९ ०डविता ख० विना ॥ HHHHHHORE Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे गुज्झदेसो, वितिमय कडय-थंभित-भुओ, दाहिण-कर-लग्गेण कंकणण विरायमाणो, 'वर-रिति-मयाए चित्तरत्त-कंकण-णि बंधणीए कच्छभीए परमसोम-संजणित-वच्छत्थलो, सुद्ध-सिणिद्ध-बद्ध-ललित-वालिय-गड़िय-कडि-मझो, णिम्मल-ससिकिरण-धवल-भूतिगहितंगराओ, कूडागारुत्तिमंग-देसो, भमरंजण-कसिण-णिद्व-कुंचित केसो, चंदद्धसरिस-णिवणे-णिडाल-पट्टो, रिद्वमय-चाव-णामित-वर-कसिण-सरिस-भुमतो, कोकासित-विमल-विउल-पुंडरीय-णयणो, आकन्न-पसारितविंग-लग्ग-विलसंत-कंतारूव(?)सवणो, तिलपुष्फ-सरिस (र)य-तुंग-णासवंसो, कप्पकाम-पयत्त-सरिस-कोमल-धणपिंड-गंडदेसो, सित-सिहरि-सम-सुयाय-निद्ध-दसणो, विदुम-खंडावतंस-सरिसुत्तरोट्ठो, बिंबफल-सन्निभाधर-रूयक-सोहो, कणग-वर-पिंडि-सरिस-संगत-पसत्य-चिबुको, णवसरद-सकल-विमलोदित-ससिमंडलालोक-सोम्म-वदणो, कंबु-वर-सरिस-ललित-रेहावलिविरयित-पवर-चतुरंग-किन्नरी-[कंठो], तणु-दोह-मुणाला मल-सरिस-बाहू, वर-कमल-कोमलामल-सरिच्छ-करपल्लवो, उण्णत-तणु-तंब-णिद्ध-णखो, घण-पीण-पवर-ललित-वलितोवरिम-कायो, संखित्त-कंत-चतुर-मज्झो, विउल कलि-खंड-मंडितोदार-सस्सिरीमो, अणुपुत्व-सुजात-करि-ससण-सन्निभोरु-जुयलो,सामुग्ग-णिभुग्ग-गूढ-जाणुसंधी, कुरुविंदावत्त-वाणुपुव-जंघो, संठित-सुसिलिट्ठ-गूढ-गोप्फो, सुपतिट्टिय-कणग-कुम्म-चारुचलणो, उन्नत तार-तरलित-गूढ-तंब-णहो । किं बहुणा भणितेण! पच्चक्खयं च सरासुवो(?) व्व सो कावालित-तरुणो मया णिव्वण्णितो।। चिरं पसंसंति मे वयंसा तस्स दूरतो रूवं पासमाणा। वितिरिच्छ-पट्टितस्स य तस्स गतिं दळूणं मया चिंतितं- ण एस पुरिसो, अवस्सं दाणि एतीए इत्थियाए भवितव्वं । ताव य पुणो वि भणितं मदणवेगाए-पामि ! अत्थि भे कदायि एरिसं कावालिय-रूवं दिद्वपुवं ! ति । मया भणितं- णस्थि, किं पुण भणामि, ण एस कावालिओ, कावालिणी एसा। तओ अंसुमंतेण भणितं- सामि ! वत्तं खु एयं पुरिस-रूवं दीसति, किह भणह जह 'एस इथिय' ? त्ति । ततो मया भणितं- भो! किं न पेच्छसि विणिगृहंतीए विकारं ? इमा से हंसकता-सविब्भमा गई वितिरिच्छा. वलोकितं च इत्थि-सभावं साहति । ततो सा णि उणं णिज्झाइउं पवत्ता । पेच्छामि य वेगवती तं कावालिय-तरुणं सबिम्हया पलोएति । ततो भागेरहियसेण भणितंरायपुत्त ! एसा कारण-पच्छादिदा इत्थी अवगंतव्वा । ततो पसिऊण वेगवइ १ ०ए हत्थ० ख. विना ॥ २ .णिवण. खं० ॥ ३ ०रिभाव० ख० विना ॥ ४ चतु० खं० । ०दुरुतु की । दुचतु ल.. ॥ ५ संधीणि खं. ॥ ६ दावि ९० ख.विना ॥ ७ पेच्छामो ख० विना ॥ Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलंभो २७ मदणवेगासु भणितं- सामि ! सुटु भे विण्णातं कारणं, अवितहमेंयं ति । मया भणितं- कहेह का पुण एसा ? । ततो मदणवेगा भणति- अज्जपुत्त ! एसा वेयड्ढपव्वयस्स दाहिणाए सेढोए गंधार-जणवए य पुक्खलावतीए पिंगलगंधारस्स विज्जाहर-राइणो अमितप्पभाए देवीए अत्तिया पभावती णाम विज्जाहररायकन्ना विक्खाया खहयर-लोए, जं पुण कावालिय-वेस-कारणं तं सुणह एवं खलु अज्ज पुत्त ! विजाहराणं अट्ट विज्जा-णिकाया भवंति । तं जहागोरीयका १ मणुपुयका २ गंधारका ३ माणवीयका ४ केसितपुधगा ५ भूमितुंडगा ६ मूलविरिया ७ संकुगा य ८ । एयाणं च एकमेक्कस्स अट्ठ भेदा, एवं चउसटि भेदा मुणेयव्वा । ते य पढमेल्लुग-कंडे णिरूविता । तेसि च पत्तेयं पत्तेयं सचिंधेसु रूवेसु विज्जाणं पुरच्चरण-विही कीरति । तत्थ गोरीणं, कट्ठ-मोणेणं, मणूण परिवायग-रूवेणं, गंधारीणं तलायर-रूवेणं उत्तमैय-रूवेण वा, माणवीणं पयति-माणुस-रूवेणं, * केसियाणं पइण्ण-जुडाईणधारि-रूवेणं, भूमितुंडगाणं उडु-रूवेणं, मूलविरियाणं सबर-किरात-चंडाल-पुलिंद-रूवेणं, संकुगाणं रुद्द-भेरव-सूलपाणि-रूवेणं । * तत्थ गोरीए महाविज्जाए कटु-मोणेण पुरिसस्स इत्थि-रूवं इत्थीए पुरिस-रूवं कीरति, महारोहिणीए पुण इत्थि-पुरिसाण गोवइय-रूवं वा कीरति, अहवा जलिंर्तिगाल-कुव(१) कट्टरासि-हुतवह-चम्म-चंकमणपासुवत-रूवादिसु विवरीतं वा कावालिय(य)-रूवं, पुरिसस्स इत्थित्तं इत्थीए वा पुरिस-रूवं । ताणि य पुरचरणाइं सविप्प-रूवाइ बहुणा कालेण सिद्धिं गच्छंति । अद्धितिएसु य भय-भीसणेसु ठाणेसु साहिज्जति । पुरञ्चरण-पडिवन्ना य बहवे विज्जा-पच्छादिद-रूवा महा-महेसु अवतारिजति । किं कारणं ? अरहंतचक्कि-बल-वासुदेव-चरिमसरीराणं अणगाराण य महाणुभावाणं अन्नेसिं च उत्तमपरिस-वंस-पभवाणं पिति-सुत-भातीण य दंसणेण वा अकाले चेव विज्जा-सिद्धी भवति । एसा कन्ना महारोहिणीए विज्जाए पुरच्चरणं पडिवन्ना महा-कावालिय-रूवेणं । इमं च णाणाविह-देस-भासा-समागम-सण्णिमहितं कोहगचेतित-जत्तं लोग-विक्खातं णाऊणं केण वि हिएण अवतारिता । एवं विज्जाहराण विज्जाविहितं वेसं वरं उत्तिम-पुरिसा जाणंति, न जाणति पायय-जणो । तं एसो परमत्थो । - १. विथडढ० ख० ॥ २. माइ रू० ख० विना ॥३. * * एतच्चिह्नान्तर्गतः पाठः ख प्रतावेव वत्तते ॥ ४. पुवच्च० ख० ॥ Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ घसुदेवहिंडी-मझिमखंडे सुटु मे एतं मुणितं, किंतु एमा जण-बहुलताए तुब्भे ण ताव पेच्छति, तती कुणह से पसाय, देह से दरिसणं, विज्जा-सिद्धी भवति, विमुच्चति परिकिलेसातिति । अवि य- एसो वेगवतीए उवगारो, कयाइ तुझं पि हवेग्ज । मता भणितं- को मञ्झ उवगारो एत्थ ?। मदणवेगाए भणितं-जेण ते एसा हिययदयिताए वेगवतीए बाल-सही होहिति त्ति । वेगवतीए भणितं- सच्चं ममं एस उवगारो, अवगारो वि दीसति । मया भणितं- जइ एवकए तुह अवगारो भवति ततो अलं, न देमि से दंसणं ति । वेगवतीए ईसि हसिऊण भणितं- सामि ! ण पभायं सुप्पेण ठइज्जति, परिहासं करेमि, नस्थि मे अवगारो, देह दंसण ति । -एवं परिहसिऊणं तीए सह ततो स-परिवारो चेव गतो हं तोए सगासं | भाभट्ठा मे दूरट्रितेणं विज्जापुरश्चरण-परिकिलामित-वदणा सैलालतं पभावती- भद्दे पभावती ! पेच्छह ममं ति । ततो तीए अहं विबुद्ध-सुद्ध-पंकय-सच्छिमे(?च्छभे)हिं अच्छिएहिं अवलोइतो पविकसित-पंकयाए णलिणोए व्व उदयंतो दिणयरो । ततो से मम दसणे जाता विज्जा-सिद्ध । आयासिता य अंतद्धिताए देवयाए भणिया- पुत्त पभावति ? सिद्धा ते अहं महारोहिणी उत्तिमपुरिस-दसणेणं ति । ततो सा कतत्था परम-हरिसवस-वियसियच्छो पणता मम पाएसु । भणति य- सापुरिस ! जाता मे कज्ज-सिद्धो परमा तुह पसाएणं ति । ततो सा मम पणतुम्नता संती अवगूढा, पियं च पुच्छिता मम पियासु वेगवईए । ततो सा पणता मर्म विन्नवेति- देव ! अम्ह विज्जाहराणं जस्स पसादेणं *कैन्नाए अकाले चेव विज्जा-सिद्धी होहिति त्ति कन्नगं गुरुणो तस्सेव अणुयाणंति, तं मज्झ वि तुझे पसादेणं* जाता विज्जा-सिद्धी, एत्तो जं जोग्गं तं मम गुरुणो नाहिंति, विसज्जेह मम, वच्चामि गुरु-सगासं, गुरु-सहिताए मे विज्जाण पूया करणिज्जा । मया वि [भणित]- एवं भवतु त्ति, वच्च, विसज्जिता सि । ततो मम पणमिऊणं पयाहिणं च काऊण आगासेणं उत्पतितुं गता वेयड्ढाभिमुही। ततो तीए गताए समाणोए भणित त्थ मदणवेगा उ- अज्जउत्त ! एतं तं मए भणितं एस वेगवईए उवगारो कयावि तुज्झपि हवेज्जा, एसा 'वि ते पाद-सुस्सूसिया लट्ठा होहिति त्ति । ततो सामलीए भणितं- एरिसाइ अम्ह अवराहाइ मदणवेगा करेति, जाणेती विज्जाहरायारं अजपुत्तस्स पभावंर्ति दसति । ततो वेगवतीए भणितं- मया वि एएण चेव कारणेण भणितं जहा अवगारों वि स्थ १. सलिलतं ख० विना ॥ २. अयासिता खं० विना ॥ ३ * * एतचिहान्तर्गतः पाठः केषुचित् आदर्शेषु पतितः ॥ ४ तुह ख० । Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलंभो २९ दीसति, जेण नाणामि एसा वि मे सवत्ती होहिति त्ति, पुणो य में चिंतितं भणितं च - जहान पभाययं सुपेण ठइज्जति, सवत्ति सयाणि मे अज्जपुत्त्रेण करणिजाणिः । नीलयसाए भणितं - मयणवेगा अहा पयत्तस्स अज्जपुत्तस्स जुवती-दारेणं बोलणं करेइ । वेगवईए भणियं - जइ मयणवेगा महिला दारेण ओलग्गं करेज्जा ततो ण वि मम नाम - गहणे कते अज्जपुत्तं पण्हीए पहणत्ति ( १ ) ति । मदणवेगाए भणितं — तस्स चेव अवराहस्स एयं पासग्गयं ( ? ) कयं मेति । 233 एवं व ते परिहासे विन्नवितो हं रायपुत्तेसु- - अट्ठ (ज) पुत्ता ! आवासेह इयाणि इच्छिदे उज्जाण घरे ति । ततो मया अब्भुत्रगते समाणे बाळचंद्राए एकस्स फुल्लप्पल-कमल- कुवैत - सोभित जलस्स, खुड्डाय - समुद्द - भूतस्स, अच्छाभ- सुरभि सीतल-संरिस- गंभीरासन्न -दीसंत - कंत - फालिय- पंडल-पव्वो (?ज्जो) वित-विमल-दीसंत - पायालतलुजलस्स, सुरभि - कुसुमित-पाद वोवसोभित-तीरदेसस्स, सव्वम समता पउमवर - वेइयापरिगतस्स, सउणगण - मिहुण-मणहर - वियित-कल-वाहरंत विरुत सदस्म, मणि- रयण- बद्धखोबणवेह-परम- सुहोतारुत्तरण-सुकतावलंचण-वाह संगह विरइयस्स, महति - महासरस्स सरिलतो (?) जैलोवरिएण विरइत सालंत्रण-मणि रयण-संकमपहरूस बहु- मज्झदेसभाए तर णाणा-मणि-कण - रयण-संघात दलितो, वेरुलिय- विमल-खंभो, पयलियघंटा - पडागमय - वितत-वेजयंती - समाकुलो, वालय-विमाण-संकासो, विरइत-मणी-सोमा- कोट्टिमतलो विउव्वितो धवल-पोंडरीतो पासादो विविह-सयणासण - परिमंडितो । तत्थ य सवयंसो सह पियासु आवासितो हं । तत्थ य विविहाभरण - भूसण-वसण-विचित्त- वर-वन्न-विरागुज्जल-गण-परिहरण-खज्ज-भोज्ज-पेज-मज्ज- चोज्जाउज्ज-गेज्ज में ज्जणविहाण-पाणोवसेवण - परमसुरभि-मुह वासय-वास- तंबोल-चुन्न-वन्नय- विविध विहित-गीत-वाइत-रवेणं परमाणंदित-मणtar - वेदो जहा - सुहं अभिरमामि । अह पुणरवि अन्नसमतं सर-सलिल- मज्जणय-तण्हासु, साधु-सीलं पिव निम्मलं, जणणि - हिययं पिव निब्भयं गुरुजणोपदेसं पिव सीतलं, गंधिया [पण] पिव परम- सुरभि - गंधियं, महोदहिं पिव स-रतणं, जिण-मतं पिव गंभीरं, तं च अम्गाहियमय १ पासंग्ग० खं• विना ॥ २०वत सो० खं० ॥ ३०च्छातसु० सं० बिना ॥ ४ ०रतिबल० खं०विना । विरयत खं० ॥ ५. वध० खं० ॥ ६०रायः खं ॥ ७ जालो ० खं० विना ॥ ८०सोवाण० सं० विना ॥ ९ ०भूसणाविन्नवर० कां ॥ • मज्जा पणवि० कां०॥ ११ •वंदणो खं० ॥ १० Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३० (?) -मयर-सुसिर (?) - करि-वसभ-केत्तिमय-पउरं, उप्पतित-कमल-मउल-भि (भ) त्ति-सलिलं, वर- वारिचरं सेरं पवर- कामिणि - समग्गो समवगाहितुं मत्त-गतो इव करिणि-वंदपरिउडो, विविहेसु जलकीला - विकप्पेषु अभिरमितुं पयत्तो, कर-वयण-संगवेसिताहित - सलिल सुभगाहिं य संचरिउ इव सरो, तह य वर-बंधुचुन्न-वन्नय- चंदणय-वंद(?) - पंकागरुँ - चीणविट्ठ-कुंकुम-तिगिच्छि-पूर-वट्ठीसु य दइया जणं पहणंतो, तासु पहम्म माणो य पढम जुव्वण-कढिण- पीण थणुकंपीलण - फास - हरिसावित-तणुरुहो वि विन(नि) मज्जणु मज्जण - पदरपयरण (?) - सलिलगूढपरि सप्पण-तज्जलकरणक ड्ढण-रतिरभसरसं, वरोवभोगद्गुणतरजणितपरमरतिसुहपयस्करगहण-वदण बन्न जैहण-भुयभुतरोरुवर जुवलपर मसुकुमारहरिसणारोवण-परिययातुर काय करण- कुसुमदामबंधणाकड्ढणरमण समफा (प्फा) लण सुरभिगंधर मणिज्जपरमपाणोवसेवण दइयाजणविणयकरणपज्जणससववो (हो)णीत पाणघोट्टण-मदवस परियत्तणय रागोवसोभ संजणित मदणजणिता ( ? ) - विवासतज्जित-रूसित - ईसाइत पणत कोव दंसित - हसिद-पसादिज्ज माण-रमणिज्जकरणब - हुल-संखोभित सलिलकमलचंचलं महामज्जणं अणुभविऊणं व्रतो समुत्तिन्नो हं सरजलातो । पुरवि वसुदेवहिंडी-ज्झिमखंडे परम- सुरभि - सलिलाभिसित्त-परियट्टिय-वत्थ-गंध-मल्लाणुलेवणाभरणभूण-गहिययणंजण-मयण-मुहवास-वास तंबोल-वरवन्नय-सुरभिमियमद-ससिवेध-पसाधित-देहो परम-पयत्तमज्जिताए सुरभि - कुसुमोवयार कलियाए पाण-भूमीए सुहासणगतो स-वयंसो सह पियासु परम-पसाहितासु उवैगिज्जमाणो पहत - [प] भूयतूरगंभीर-गीत-वाइय-कुसल-णट्ट-पेच्छणय- वक्वित्त- हियतो पाणे उवजीवामि । एतम्मि देसकाले सहसा णभंगणातो विज्जोतयंता दिसामुहाई आढत्ता तम्मि देव-संधा, समैवेति उक्किट्ठि-सीहनात - कलकला[रा] वो, बहुवेहिं य विज्जाहराणं वर- विविह-जाण - विमाणेहिं ठहयं नहंगणं, देवेहिं य देवीहिं य संचरतेर्हि पूरियाई दिसामुहाई । सुयं च मे, जहा - एत्थ उज्जाणे जिणाययणासन्न - सन्निसन्नस्स मिसामि - तित्थगर - तित्थजुगंधरस्य णमिदासस्स य रायरिसिणो खवित -घातिकम्मस्स केवलनाणं समुप्पण्णं । तं च सोऊण हरिसित-मणो अहमवि सपरिवारो गतो केवलि - सगासं । पेच्छामि य केवलि - पायमूलं खुम्भतं अमर। ४ ततोहं सं० ॥ १ सर खं. ॥ २ ०रुदीण० सं० । ३ ० जणहभूय० ५ ० वदिज्ज० कां० वा० ॥ • वरिज्ज० ली० ॥ ६ ० मवेंति उ० सं०विना ॥ Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलंभो - ३१ विज्जाहर - निवहेहिं । ततो हं केवलिं पराए भत्तीए पणमिऊणं तिगुणं च पयाहिणं काऊण तस्सेव पायमूले सुस्सूसमाणो अभिमुहों निसन्नो स-वयंसो पज्जुवासामि । कहितोय तेण भगवता तित्थगरेणं [व] संसार-सागरु त्तारओ धम्मो । सुइरं च केवलिं पज्जुवासिऊणं वंदिऊण य पणतो । ततो अवक्कंतो सपरिवारो गतो जिणाययणं । पेच्छामि य तत्थ जिणाययण-दारमूले विविहाभरण - व ( वि) सारुज्जैल-घरीतो अट्ठ विज्जाहर कन्नगातो केवलि नमिऊणं जिणाततणमतिगतातो । जाओ रूवेणं सयलम्मि वि महिमंडले अण्ण-सरिसाओ । अवि य- जाओ पयति-कसिण- णिद्ध-कुंचितेहिं को (? के) से हिं जिणंति आवासिय - भमर - निकुरूंब - मुद्धयाईं पंकयाइं स्वण (? रवण्ण) - निद्ध- निव्वणेहिं य निडालेहिं जिणिति घण-पंक - विरहितं अट्ठमि कालुग्गतं मियंक, तणु-कसिणातासु य पयति- निद्ध-मेयक - समप्पहाहि भुँमता लताहिं जिणंति रयण-काल-पूरिताईं रिट्ठ-चावयाई, सित-मसित-रत्त-पत्तल-तिवन्न-पम्हल-सुकुमालामल-मणहराकन्न-वीसामितावंगेहि लोयणेहिं जिणंति णव-सरय-काल- वियसिताई स-भमराई पंकयाई, मणि-रयण-कुंडल-विभूसितेहिं सुबद्ध-पविलंब - पालि-उत्तेहि कन्नेहिं जिणंति पसरिताकड्ढिताई परिपव्याताईं रतुप्पलामल-नालयाई, णासासु य पयति उत्तुंग- सुसंठितासु जिणंति छेउग्गम-पयन्त्ताओ तेल्ल-धारातो, उत्तरद्विसृ य पयति-भुग्गत-विभूसितेहिं जिणंति मज्झट्ठिय-तणुय- गंठि- विभूसिताईं सुसिणिद्ध परिणताई विदुम- खंडयाई, सम-सहित- निद्ध-संगत-सुजात- अक्खंड सुद्ध एहिं दसणएहिं जिणंति सित-सकलकुसुम - भूसणाईं कुंद- मल्लिया - कणइ-विताणयाई, मज्झदेस - परिणतेहिं य पयइ-कुंचि - ताधरोहिं जिणंति पज्जत्त - पाक-सोभिताई त्रिफलाई पयइ-पसन्नेहिं य वम्महपसाधितेहिं कोमलेहिं कुहेहिं ( कवोलेहिं ?) जिणंति पविकसित - सुरभिगंधियाइं पवरपोंडरीयाई, तियरेहावलि - परिमालिताहि य गीवाहिं जिणंति अणुपुन्व-सुयात-संगताई कंचु-कंबराई, अणुपुव्व सुयाताहिं य बाहिताहिं जिणंति माणस सरोवरुग्गताणि वि(क)मल-कोमल-मुणालयाई, वियसिय-रोताक-कुसुमदलच्छवि-तैक्कण्णे (१णे) सु य करयले जिणंति पविकसित-कंत-पत्त-मुद्रयाणि वि रत्तुप्पलाई, घण- पीण - तुंगुन्नहिं महर-रत्तत - चूचुलएहिं निरंतरेहिं थणेहिं जिणंति छेयायरित-सुकय-करगिल्लाणि वि कणग- समुग्गयाई, तणु-कसिण-रोमवर - राइ - रंजितेसु य णहरोदरेसु १ •वलं वज्जु खं० ॥। २ ० सारजुल० खं० विना ॥ ३ तुमता • ४ •तमरत्ततिव० सं० विना ॥ ५. ०ताहि सं०विना ।। ६. ० तयाई खं० ॥ ७. ०खंडाइ ली० ॥ ८ ०तकण्णसु० खं० ॥ ९ ०हरत्तव्वलए० ख० विना ॥ बिना ॥ सप्र० ॥ १० मणोह • खं० Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३२ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे जिणंति अंजण-रयण-लीहा-विराइताई कणग-सिलातलाई, गंभीर-वियर-पविराइतेसुःय पाभिमंडलेसु जिणंति जिण(जाण ?)-वेग-पयाहिणावत्त-वलित-मंडलाई गंगावत्तयाई, पीगुण्णय-वित्थिपणेमु य सोणि-णितंवेसु जिणंति जण-णयण-मणहराई भागेरधिपवर-पुलिणयाई, तिवलि-संखित्त-विभंगुरेसु य मज्झेसु जिणंति कणगामयादंसणियरिसथरुहताई(?), काम-सर-करंडय-भूतेहिं [.... ...........] जिणति तेलोक्क-वीसरंत-तीय-विरति-लक्ख, गज्जंकुर-गोरेसु य थिर-घण-समहित-सुयातेसु ऊरुजुबलेसु जिणंति मंदर-कंदरोदरुग्गताई कयलि-खंभयाई, जाणूस य निगूढ-संधि-संगतेसु जिगति वर-कुसल-सिप्पिय-सुनिम्मिताई कणय-कंडयाई, जंघासु य कोम:-सुजातगोपुच्छ-सन्निभासु जिणंति कणगेणि-जंघ-कुरुर्विदै-वत्तयाइं. उन्नत-तणु-तंब-निद्ध-नखपरिमंडितेसु य घण-नियत-साह(?)नंगुलीएसु सुपतिट्ठिय कुंकुम-समुग्गतेसु [स]कुमालरत्ततल-चलणएसु जिणंति मणि-रयण-विदुमंकुरु(र)-परिमंडित-कणग-कुंकुम(!कुम्म)जुवलयाई। सव्वेण वि विविह-रयण-मणि-कणय-मुत्त-वरहेमजाल कलवलय-मेहलाकलावपतरय-खिखिणि-घणरसण-सोणिसुत्तय हुरच्छ(?)-गेवेज्ज-कडग-कुंडल-विसालगत्तुण(?)दीणारमालिता-तिलगमाइ-पविराइतेणं संगणं जिणंति गिरिमेह-कंदरोदर-विणिग्गताण वि कपदुमाण लच्छितं । जामो नजंति अट्ट व दिसाकुमारि-देवयाओ, अट्ठ व तिदसिंद-वर-गमहिसीओ, अट्ट व सेसाहिणो जलंत-मणि-सिहाओ फडाओ, अट्ठ व महुमहस्स भुयालताओ, अट्ठ व णवसरयकाल-सवण्णाई दिसामुहै।इं । इय ताओ सलक्खणाओ, अट्र वि य कन्नयाओ सुइरं मता णिव्वन्नियाओ, सन्नाताओ य मम पियाहिं विजाहरीहिं । परोपरं च ताधि कतं संभासणं अवतासणं च । अहं च माहिं ईसि-लज्जोणत-वयण-कमलाहिं पणामेण पूजितो सललितं, चिरं च निरिक्तितो । तओ एयम्मि देसकाले ताओ तत्थ गंतूणं एगेण तावस-कुमारगेण भणिताओ-आगच्छह भोति ! सिग्धं तुम्भे, एस हु रायरिसी सपरिवागे केवलिं नमिऊणं चलितो आसमपदं ति । ततो तातो ममं सिणेह-पेसलातो दिट्ठीसु तिरिच्छदीहर-पलोयणासु नीलुप्पल-पत्त-मालासु व अवकोरमाणीओ आभासिऊण ममं पिताजणं गतातो केवलि-समीवं । अहमवि य 'नमो जिणाणं' ति वोत्तूण विणिग्गओ १०ण समुदिते. ली। •ण समदिते. का०वा० ॥ २० खंभिया० ख०विना ॥ ३०वत्त० ख०विना ॥ ४. साइणो खं०विना ॥ ५. हाई इय० लो.वा. ॥ ६. व नामि(ताभि) कतं सं० ॥७. परिलो० सं०विना ॥ Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलभो जिणघराओ । गतो मि तं चेव पासाय-वडेंसतं । तत्थ य गतेण पुच्छियातोकहेह, कस्सेयाओ कन्नयाउ ? त्ति । तासु य मे कहितं- अज्जपुत्त ! ___ अत्थि वेयड्ढ-गिरिवरस्स दाहिणाए सेढीए कणगमलं नाम पुरवरं । तत्थ य आसि पुरा पुरसहितो(?) विज्जाहर-राया हेमंगतो नाम । तस्स सुप्पभाए देवीए तिन्नि पुत्ता, तं जहा- हेमजसो गमिदासो भरदाओ य । सो य राया हेमंगतो अमियप्पहवस्स चारणमुणिणो सगासे धम्मं सोऊण जातसंवेगो तिन्नि वि पुत्ते आपुच्छति, रज्जेण य णिमंतयति । तत्थ नमिदासेण भणितं- अहं तुर्भ चेव अणुपव्वयामि । दोण्ह वि रज्जं विभइऊणं नमिदास-सहितो य पव्वइतो। कालेण य परिणिव्वुतो भगवं, नमिदासो य समहिगत-सुत्तत्थो तिव्व-संवेगो विहरति, हेमयस-भरद्दा[या] य रज्जं भुंति । हेमयसस्स य रण्णो सुरतीए देवीए पुत्तभंडाई, तं जहा- कुमारो हेमदाढो हेमयसा य कन्नगा विज्जाहरलोग-विस्सुता अणण्ण-सरिसा विज्जासु । भरदायस्स [...............] विज्जाहर-राइणा संगामे मारितो । ततो वायुप्पहो वि भरदाएणं रण्णा भाति-वहरोसितेण हतो रणमुहे । निव्वत्ते य संगामे राया भरदातो पिय-भाउग-मरणदुक्खितो भाति-सुतस्स हेमदाढस्स रज्जं दाऊणं निविण्ण-कामभोगो जिणवयणमतिदुक्करं परिहरंतो सामन्न-पु(धु)रं केवलं सम्मत्त-सहितो तावसो पव्वइतो वेयड्ढपायमूले कंचणगुहासन्ने बहु-रिसिगण-परिवारो तवं चरति । ताओ य से सत्त कन्नाओ जेदुभा उग-सुयट्ठमीओ सयण-वग्गेण विज्जा-गाहण-कज्जेण आसमपदं नीताओ तत्थ विज्जा-गहणं करेंति, पाएण सिद्ध-विज्जाओ संवुत्ताओ, विसेसेण पुण हेमयसा विज्जासु बलिया जाता । सिद्धाओ य से स-परिवाराओ महागोरी महापन्नत्ती य । बहुसो विज्जाहर-समिति-समागमेसु मिलमाणीणं अम्ह एतासिं च परोप्परं सिंणेहो जातो । अज्ज य एतातो नमिदासस्स भगवतो केवलनाणुप्पदं(त्ति) किह वि नाऊणं रायरिसिणा भरदाएण सह इहागतातो, तुम्भेहि य दिद्वातो त्ति । ततो मया भणितं- जाणह तुम्भे कासि य एयाओ दिन्नाओ नव ! त्ति । ततो गंधव्वदत्ताए उपहसिऊणं भणितं- भे अणामित-काल-वम्महं(?) ताव त्ति किं तुह एतासु १. पुरा पुरा पुर० ख०विना ॥ २. भारदा० ख०विना । एवमग्रेऽपि ॥ ३. अत्रान्तरे कियाश्चिद प्रन्थसन्दर्भः खण्डितोऽस्ति ॥ Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३४ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे दिन्नासु व ? त्ति । वेगवतीए भणितं- अज्जपुत्तस्स अत्थो अरडिंभरूवस्स कोयणेण () व तेहिं ओलब्भति । मदणवेगाए भणितं- अहो ! अज्जपुत्तो महासमुद्द-पातालो विव जलेण दुप्पडिपूरो महिला-नदी । पियंगुसुंदरीए भणियं- किं तूरसि ? न ताव अज्ज वि अज्जपुत्तस्स चउसट्ठी-पिता-सहस्साई पूरंति । मदणवेगाए भणितं- किं सानपुत्तो चक्कघट्टी जातो चउसद्वि-पिया-सहस्साई पूरंति ? सामलीए भणितं-मज्जउत्तो पज्जलिउज्जल-रूवकासु भय-चक्कवट्टी(!)। नीलयसाए भणितं-अज्जपुत्त ! अलं ते एयासु दोक्खालुणीसु, अहं ते हितेसिणो पियकारिणी य अवजाणंती काम-समुत्थाणं दुक्खाणं मयण-वेयणा-विकारं, कहयामि ते जं पुच्छसि- न ताव एयाओ कस्सइ दिजंति, तं जति ते एयासु कज्जं ततो अहं चेव एयाओ वरयामि त्ति । ततो बंधुमतीए भणितं- भण केणं सि तुमं एरिसा दयालुणी सिद्धा । नीलयसाए भणितंहला ! अहं महासर-जत्ताए कन्नाभावे मातंग-वेस-धारिणि अज्जपुत्त-दंसणुप्पण्णसिणेहाणुरागा अज्जपुत्तं गंधव्वदत्ता-वसकं अणुचिंतयंती सयमेव दयालुयत्तणं सिक्खिता मि । एवं तासि अन्नोन्नीसाइताई सासूर्य-भणियाइं सुणमाणो य हसमाणो य अच्छामि । एतम्मि देसकाले केवलि-वंदगा मागता मम समीवं देवी हिरन्नवती । सा य मे सवत्तीएण पूइता विणएणं । अवतासिता य तीए अत्तणो णत्ती णीलयसा सेसाओ य में पिया बालचंद्रा य त्ति । ततो सा ममं भणति-पुत्त कुमार ! सव्वाणि ते विज्जाधर-ससुर-कुलाई इह आगताई केवलि-पायमूले, वलि एगंगयाइ(१) इयाणि तुमे दटुमिच्छंति, तं आगच्छह, पेच्छह त्ति । ततो हं तीए वयणं पूयंतो गतो विज्जाहर-समूहं । दिट्ठा य मे ससुरा असणिवेग-सीहदाढ-विज्जुवेगा, सह पत्तीसु प्हया य मे विणएणं । तेसु य अहं पसत्थासु आसीसासु अभिणंदितो । सीहयस-वराहग्गीवा य गंधव्वदत्ता-भायरो, ते वि तत्थेव दिवा य मे, पूइया य तेसु महं, मया वि ते बहुस्सिता । दिट्ठा य तेसु वि सुचिरं स-भगिणी गंधव्वदत्ता, तीय वि भायरो ससिणेहमवतासिता । ___ ततो तेहिं सव्वेहिं वि अहं भणितो- सामि कुमार ! सुणह जं भणामो-इह खलु दाहिणढ़भरहे हिरिमंत-पव्वते पच्चासन्ना जिणाययण-जत्ता, तत्थ भगवतो संजयंतस्स धरणस्स य नागरन्नो पडिमाणं पुरतो उभय-सेढि-वासिणो वि सणिकाया विज्जाहरा स-पुत्त-दारा मिलंति, नियत्तीए विज्जाण य उच्चारणं करेंति, १ .स्स त्थो० ख० ॥ २ सासूयगणियाई खा ॥ ३ ०वंदणागता खं०॥ Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलंभो एतेण कारणं जति प्पसाओ ततो विसज्जेह बंधु-वग्गं ति । ततो मया सुत-परमत्येण विसज्जिता [ओ] पुणो अप्पिएण पियाओ । सीहयस - वराहग्गीवेसु य वीसज्जाविया गंधव्वदत्ता । भणति ममं बालचंद्रा विणएणं- देव ! इच्छामि अमवि वेगवति - सहिता भगवतो संजयंत - णागराईणं पडिमा [णं] पुरतो विज्जाणुओगं काउं ति । या भणिता - सुअणु ! एवं होउ । पुण-दरिसणी पतिविसज्जिता । पुणो य ममं देवी हिरन्नवती भणति तात वसुदेव ! मा मन्नुं काहिसि, जहा - हं गुरुजणेण न णीतो, णीतो मे बंधुजणोति तुमं एत्थ एतासि महिगोयर(व) धूणं सगासे ठितो एएण कारणेणं अम्हे णारहामो भाणिउँ, जहा- आगच्छ तुमं पि जिणाययण - जतं विज्जाहर - समवायं च पेच्छहति । मया विरेतितंजलिपुडेण भणितं - देवि ! एवमेतं जहा तुम्भेहिं भणितं ति । वरं च वधूओ मे गुरु-नियोगाण (? गेण ) मम दंसणे अहि- तरह-लोयणा ता पगलितं सुपात - जल - बरिसिणीता ममं पणमिऊणं पयाहिणं चे काऊणं पुणो पुणो सावलोगणाओ, आगच्छमाणीतो इव ममं वितिरिंछालीसु, सह गुरुजणेणं उप्पइयाओ हंसीओ इव नहंगणं । अहमवि तातो उम्मुहो पेच्छमाणो ताव द्वितो जाव चक्खुपहातो तासि उपयणकै समय विलीणो स्वणेण सो बालचंद्रा - वि उव्वितो पासातो । तो हं तासि विओगे सहचरि - विउत्तो चक्कवातो इव स्वणमेत्तं दुखितो आसि । ? ३५ गतेय ततो सेसेसु वि अमर - णर - स्वयर- संघेषु राय वि एणियपुत्तो बंदिऊण केवलिं जिणघरं च पविट्ठो पुरवरं । अहमवि स सुहि जणो पिया-जुवल-सहितो रहारूढो पविट्ठो कुणाला- नगरिं रायघरं च आवासिओ हं नियय-वासघरे | तत्थ य मे पिया-विरह-ऊसुयं जाणिऊण पियंगुसुंदरी भणति - अज्जपुत्त ! नै सुयं हि धारणिज्जं पिया - विरहे, तासि कार्म-कम-गामिणीणं सुलभो पुण- समागम, दुलभ हु अम्हारिसीणं ति । मया य अणुयत्तंतेण भणियं-पिए ! णत्थि मे तुह पास-ट्ठितस्स ऊसुगं सुरवइणो इव संदि-पास - द्वियस्सेति । तत्थ य मे तीय य सहितरस एगंत-रति- पत्तरस वच्चंति के वि दिवसा वट्टति तदाणि सग्ग ( ब ) - जगजीव-मणहरो सरदो त्ति । अवि य ४ १ ०रचितं ० ० विना ॥ वितिरिच्छाली० खं० विना ॥ विना ॥ ६ न ते ऊ० खं० विना ॥ सचिपासिट्टि० सं० बिना || १० २ व कतऊण वत्रव पुणो खं० विना ॥ ३ ०णका स० खं० ॥ ५ व्या विणपण पणि० खं० ७ ०यं कर० खं० ॥ तत्थेभे खं० बिना || ८०मगक० खं० ॥ ९ Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे नव- सरद-ल (? न ) व तरणि- सन्नस्स नभ - विसरद - सरसि - रूढस्स । ओणित (?) किरण - केसर-जालं ववणि ( ६ ) - णलिणस्स ॥१॥ अवलंबि-विमल-ससिमंडलाणि मिउ- सिसिर - सुरभि-पवणाणि । मदमुवणयंति बहुसो, णराण सरद - पभाताणि ॥२॥ तह य तरुण-तवण-किरणाणुरंजित तरुण-किसलय-जलि (णि) त- सप्पभेसु वणंतरेसु, मूसा - णिसेय पंडित कणग-रंजित - जर्णित [त]म्मराए व पउमसर-रयारुणेसु जलास एसु, दिवसकर - किरण-पतवण- विविध-सगुणित-सु (मु) हर- संपात - चलित-विडवेसु पज्जालिते य (?) सारदित - कुसुम - सजोन्वणेसु, विमल-कुल-कमल- कुस पत्त- पवित्तपाणिसु तावसेसु, तव - नियम -संजमोववास - सम- दम-परेसु सज्झाय-सवणाभिसेय-मतीसु पुन्न- तित्थाभिमु सुसमण - मुणि- गणेसु, समभिहुत हुता सण- विपइन्न-बलि- कुसुम-निययदहि - विविधा (घ) समिधक्खतेसु विप्प (पे) सु, सुता (?) लंकितो व द्वित-दारिट्ठा (?) - जोहवला विक्खि (?) - मित्तजण-पोरुस-रसमै दूर-परिपूरमाण-खुभित-सलिलनिधि-धीर-गंभीर-कक्खंतरेसु रायभवणेसु, पा (प) सरित- विविध-मल्ल-वरवत्थ-भक्खण्ण-पाण-मणि-रयण-कणयरयय-गंधंगवास- सेज्जासण -पसारणेसु पयत्तेसु, समादत्तेसु य णाणाविध - सिप्पिकम्माययपयलिय - लघु-जाला - संदण-करि तुरग पधकर-संबाध - चउक्क- चच्चर - परिचरितविराइते पुरवरेसु, वासोवगत- विप्पयातेसु विविह-जाण - पवहण सगडि - सागड-खरकरभ-तुरग-वसभमभिसमुत्थेसु, माइ-विरहस्य-दरित - तन्नयवरडित - मुक्क- हुंकारवेसु म (? मु ) इत-वय- गाम- रच्छंतरेसु, पसरित अप्पतिप्प किन्न - गो-महिस - अया- ए‍ -एलग जुवसमाउलेसु जणवतेसु, उदयगिरि - सिहर - निम्मल-मणि- रयण-मउडत्तणं पिव उवगते सूरे, निप्प(फ)न्न-सस्स-सोभिते धरणि-तले, निराइत-गय-तुरग सासणे नरेंदे, सुपयत्ताए सु, महा- (इंदमह) - कोमुदीए पेच्छणय - सहस्स -संकुलाए णयरीए, अहं तु हाओ कय-पडि कम्मो सव्वालंकार-भूसितो कल्लाणग-मल्ल-वण (?ण्ण) - समुज्जलो पदोसकाले प्रियंगु सुंदरी - सहितो अभिरभिऊणं परम-पीति-संपत्तो, हम्मित- तलामल-गतो रति - वायाम - किती सुह-पसुत्तो 'अहो ! दुक्खं दुक्ख' मिति भणतीए जुवतीए परहुत-रवाणुकारो (? रं सङ्घ सुणमाणो विबुद्धो । ततो निमीलितेसु चेव लोयणेसु चिंतेमि - कस्सेस मन्ने बाहर सो ? ति । अत्थान - परिभेद - मधुरेंदाए अदीण चतुरदाए य जाणामि कन्नगाए उदत्त - सत्ताए १ ० उसुसिर० खं०विना ॥ २ ० णिनंभरापसु सं० ॥ ३ • मतदू० ० ॥ ४ पोल० खं०विना ॥ ५ ० मुच्छिसु खं० बिना ॥ ६०सु, सु (मु) यत• ख० बिना ॥ ७ •सणेसु नरिंदेसु, पयं खं० बिना ॥ ८ ० खाए अदोणतूर ० ० बिना ॥ ३६ Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलभो एस सहो । पुणो य णाए भणितं- अहो ! सुद्धमय-सहावाए सोमसिरीए निरस्थिया सद्धा जा ऐतं एतीए सयल-जुवति-रक्खसीए पासादो चालेउं पि य इच्छति । एतं च गिरं सोऊणं मता वित्थारिताई लोयणाई । दिट्ठा मे य दूर-देस-द्विया कन्नगा विज्जु-लता इव पभावई ।तिय उद्धा(द्ध)-तुंग-णास-समणुवहत-तंब-बिबोटू-वदण-ससिसमुज्जलं इंदमह-कोमुदि-णिसं पिव सपुन्न-चंदं विसिट्ठ-सुसिलिट्ठाणं गचाव-सरिस वरभुमय-भमर-णपाण(१)मरविं-दपत्तल-विउल-सोभितं दळूण · ममं परं पसाद-गताणि णयणगाई ति परम-रूव-सोहग्ग-संपदोववेतं पेच्छमाणस्स मम अणिमिस-णयणस्स एगेंदिओ अणिदिओ इव अप्पा संवुत्तो। पेच्छामि य से गायढेि तरुणय-वण(?णव) राग-सुहुम-पउ-कंबल-पडिपुच्छणसरदारुण-मज्झगतं पिव सोतामणिं जहा अतीव तेयसा पच्चोवितं । चिंतेमि यनूणं से सवणोलंबि-कुंद-मणि-मयूह-पसारित-समत्त-रय-पभा-गुण-रंजितं इमं मणोसिलासुहुम-चुन्न-पुन्नमिव हम्मिय-तलं अवगच्छामि । परम-ति-कलितं च से आणणं दठूण चिंतयामि- चत्तारि खलु गुणा वयणस्स कुसलेहिं उदिवा, तं जहा-सुंदरतण ओयस्तिता लायण्णं सस्सिरीयत्तणं, ते य चत्तारि वि समत्ता दंसेति, अहो ! से रूव-समिद्धी, किं नु खलु इमा तिलोत्तिमा सव्व-तरुण-जुवति-जण-सारा सव्वामर-निम्मिदा ता हवेज्ज त्ति सा य मतं पारिताय-तरु-पवर-मंजरी-सुकुमालतराए रत्तासोग-किसलय-दलप्पगासाए अग्गंगुलीए सन्नेउं पयत्ता भणति- आगच्छ कुमार ! सव्वं उवलभीसिहै । ततो मया चिंतितं- न सुंदरं जातं, एसा मे सन्नेति विवेलाए एगागिणी य, इमा य मम पिता पियंगुसुंदरी अतीव तेयस्सिणी जइ ममं उट्टेमाणं वेतेति कहंचि य तं पेच्छति ततो कुविता महता वि जत्तेणं दुप्पसायणिज्जा होहिति । पेच्छामि य नियगखोम-साडग-देसं पि ताए सुत्त-प्पसुत्ताए समकंतं । चिंतेमि य-ण मे अस्थि उद्राणंति संकितो जातो । ततो सा पुणो वि सललित-पव(!ह)सणा ईसिं पहसिऊणं दंत-प्पहाकिरण- विस्सि(स.)र-मुइद-वयणा भणति- उद्वेति । न सा एयं उद्वेमाणं वेतेति, कद्र(ड्ढ) साडय-पल्लवं, सुयउ एसा जाव तुह रुच्चइ त्ति । ततो हं तीए वयणेणं वीसस्थतरो, सणियं मोतेऊण ससंकितो साडतो, तओ समुट्टितो हमिति(?) भवणाओ। . १ एवं पती० ख. विना ॥ २ ०वपती । ति० ख० विना ।। ३ गाइट्टि न. विना ॥ ४ ०रुणय वणगार सुममउंकवलपडिपुच्छाणसणदारूण खं० विना ॥ ५ य- भूणं से सदाणोवलं कां ॥ ६ विणस्सि० न० ॥ ७ •ण संसकितो साडयातो खं० विना ॥ Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३८ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे ततो सा परम- सुरभिणा गंधेणं सा (आ) कडूढंती विव मम हितयं अवसरिता हम्मिए गदेसंतेणं । ततो अहमवि तं अणुसरंतो सहचरिं पिव चक्कवातो, ससि-किरण-धवलविमल - खीरोद - सलिल - पुन्नं पिव सरेगदेसं हम्मिय - तलेगदेसं समोसरितो | साय विरयित-वेययंती-सव (य) ल-मुद्धएणं तरुण - दिणगर-करावदालित - पवर- पुंडरीत-ससि (म) - पमेणं वयण-पुंडरीएणं हार - चतुर-पवर-पहोलंत-गामिणी संगताए गात लट्ठीए किंचावसंसित-ललितं सदेस- देसावलंबिणा कंबलघ (व) रेण विज्जोययंती समंता, रत्त-घणसुद्ध-ससि-मंडलेव्व (ण) संझासरि व्व, सा मीणक व्व उव्वसी - चित्तलेह व्व पच्चक्खा । सा ये हम्मियतल - वेदिगाए तीए [ ए ]क्कदेसं पीण थण- जुवल-महुप्पीलण-समणुगत-सोभाणुग्गहावलंबणी गगणतलावतंसगाणूण - मंडल व्व चंदकंती लीलाय संठिता तहियं । मता य चिंतितं - अहो ! धन्ना इमस्स हम्मित-तलस्स वेदिया जं इमाए अणवज्ज-गात लट्ठीए सयल - भुवण - भूता (सा) भूतैए कणग - कलस - सन्निभेणं पयोहरजुवलेणं वैलंबमाणीए अवधारिता भुया-जुयलेण य अवतासिता, अवि नाम एस मं पि एवमेव भवतासेउं अमरवराण वि दुल्लभेणं रइ-विसमेणं संजोएज्जति । सा यमे सललितं सधैत्तट्ठा ( ? ) वयक्खति । एत्थं ही य मे दइया - पीताधर - रुयग-दसणक्खत - लक्खितं कामिणि-पवर- कररुह विलिहितं च गत्त-यट्ठि, अवमलित - कुसुमवासका (क)- पिसुणं च सिरिरुह वर लग्ग - कुसुम-चतुरंसितं कामि (? मिं) जलच्छि - समुदाय सलाहणिज्जं च वपुं, परितणुय नहपद- विभूसणं सारस-चलण-मधुकरक्कतं व वसुमति देहसिरिं दट्ठूणं किं पि भंगुरीकत- निडाल - पप्फुरित- अवरुयगा परम - कोमलकोव - पष्फुरिय-रत-वयणा भणति हता सि अञ्जके सोमसिरि ! तह मयतम्हि - (हि) यं पिव तव्हाइतासाई ( ? ) एयं अणुसरंती अप्पाणयं किलामेसि, एबं नाम परम-दइय-जण-गुणाणुरत्तं जणं अणुसोयसि त्ति ओसोर्याणज्जे सि । ततो ममं सोमसिरिणाम-ग्गहण - मेत्त-संजणिउक्कंठ-गम्भिणं एगभावमिव उवागतं हिययं । समुद्ध सन्नो पतिभणामि मधुर वयणेण- सुतणु ! कहय कहय कत्थ सा पिया सोमसिरी ? । ततो सा 'पिय' त्ति भणिते ममं किंचि सु ( सू ) ययंती भिउडिकुडिल- निडाल-तड-देसा पुणो सविन्भमा पु ( मप्फु) रावितेक्क- भुमया मई भणति य-सुणह कुमार ! जं पुच्छह अत्थि वेयड्ढ-दाहिणिल्लाए सेढीए सुवण्णभूमी णाम जणवतो सुरभि-काणणवण-संड- मंडितो परम रम्मी । तत्थ णगरी सुवण्ण-पज्जलित- पवर-पागार-घर-पुर१ य त (घ) स्मि० खं० । य व (ध) स्मि० वा० ॥ २०णूमं खं० विना ॥ ३ ०तये क० सं० विना ॥ ४ वलव० नं० विना ॥ ५० धन्तट्ठा० खं० ॥ ६ कामजलस्थि समु० खं० विना ॥ ७ व्य सिला० खं० ॥ ---- Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावालंभो गोपुर-विरायिता सुवण्णमंजरी णाम । तत्थ य पयति-पसिद्ध-सिद्धविज्जो पवणमणातिरेय-जवो पवणजवो नाम खयर-राया । __मया भणितं- सुतणु ! नाहं पवणजवं पुच्छामि, पुच्छामि तुयं पियं सोमसिरि ति । ततो मया एव-भणिते भुयंगवर-वधू पिय(विव) कोव-वस-गता स-कडक्खभिउडि-कुडिल-निडाला भणति-उवलद्धो सि अ-लज्जणो सि जो नाम एरिसासु वि चेद्वासु वट्टमाणो अलिय-सिणेहं [देक्] खावेउमिच्छसि, दिट्ठो ते मया कावडिय ! सोमसिरीऐ अ(23)वरि सिणेहाणुरागो, तं अलैं अलिय-वारद्वेसु(१), सुणह ताव तस्स य पवणजवस्स रन्नो सम्मता सम्मता णाम देवी । तीए कयाइ पसवण-काले धूया जाता । जायंतीए सोयामणी इव जहा कंत-प्पहा-किरण-निब्भरं कतं भवणं तेण य कारणेणं तीए पभावती चेव नामं कतं । सा य नेमित्तिणा रन्नो पुत्त-सय-प्पहाणा आदिट्ठा कुलालंकारभूता वासुदेव-पितु-भारिया य । तं ताव ममं वियाणाहि । तओ हं पिउणो पाणेसु वि गरीयसी संवुत्ता । कम-परिवढिया य पिउणा विजाओ गाहिता है । ततो सा मया भणिता- सुयणु ! अन्ना पिंगलगंधार-सुता पभावती ! अन्ना य तुमं ? त । तीए य स-मच्छराए विव भणितं- नाहं पिंगलं गंधारं वा जाणामि, अहं खु पवणजव-सुता पभावति त्ति । तं सुणह तत्थ य अम्ह जा(ज)णवत-सएज्झा(?ज्झि)तो आसाढा नाम जणवतो । तम्मि य जणवते सुवण्णपुरी नाम नगरी। माणसवेगो राया। तस्स भगिणी वेगवती णाम । तीए य सह मम साहिप्पाय(?)मत्थि । सा हं कयाइ स-नगराओ उप्पत्तियं सुवन्नपुरि नगरिं गता, गता वेगवतीए सगासं । तं च तत्थ न पेच्छामि । पुच्छिओ य मया परियणो- हला ! कत्थ वेगवती ? । [ततो वेगवती]-संतियासु चेडीसु कहितं, जहा-वेगवई हरिवंसकुलंबर-ससंकं वसुदेव सिंधू विव महानदीस-वरोदधिं पति उवागता संपयं दाहिणडढभरहे महापुरे वसति । जा य तस्स कुमारस्स भारिया महि-गोयर-राय-दुहिता सा रन्ना माणसवेगेणमवहरितुमिहाणिता पमदवणे ट्ठाविता त एगागिणी वसति । ततो हं पविट्ठा पमदवणं । तत्थ ये त(तं) तवस्सिणिं सोमसिरिं सोमसिरिं पिव पियदंसणं, सीतं पिव रामणंतपुर-पमदवण-गतं, चिर-बद्ध-परूढ-पइणा(?ण्णा) १ तु पियं ख० ॥ २ ०५ उव० ख० ॥ ३ ०लं द अलिय वारट्ठोसु ख० ॥ ५ यति त. खं० । यते त० ली० ॥ Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मझिमखंडे भरहे निबंध-एगपत्ति(ति)-व्वत-विभूसितं, सोगाविल-णयण-वयण-कमलं, हिमपडलतुसार-घोर-परिमिसित(?)-कमलं पिव कमलिणिं, अच्छिन्न-पगलितंसु धारंति [दिवा] । ततो सा वि ममं दूरत एव दटुं वेगवति-परियणावेदितं च मम नाम गहेतुं भणतिआगच्छ ताव हला दारिए पभावति ।। तं च पायय-जणपद-सामण्णं सदावणं सोउं मे मन्नुं जातं, वदणाकारेण य तीए सूइतं मे हिदयगतं । तओ पच्छा सा ममु(मं) अणुणयंती सणियं भणति- हला पभावति ! न ते मैन्नुं गहेयन्वं, तुम पि रायकन्नगा अहमवि य तहेव, विसेसतो जुग-पहाण-पुरिस-भारिया हं वदसाऽहिततरा य, पुणो य सरि-महिला-दुक्खं जाणमाणी अरुहसि मं समासासयितुं ति । ततो हं तीय वर्यण-कारुन्नविता उवगता से सगासं। सागएण य ममं पूएउं भणति- वय(यं)सि! नी(नि)सीय ताव मुहुत्तकं ति । ततो हं गाढतरं तीए सकलुण-वयणाकंपितहियया णिसन्ना । तहियाढत्ता य सा तव कहाणुभोगं काउं ति विविह-गुणसंकलणा-णिबद्धं वित्थर-गतं च । ततो स-सोगाए वि से कुसुमायइ व[दण-] पुंडरीयं तव गुण-सत-कहुकित्तण-हरिस-दिणकर-विबोहितं, दियसं च तव गुण-कहुक्कित्तणेसु गतं पि मे ण विन्नातं । अत्थमिते य दिणयरे गदा हंस-भवणं । तुह संकहा जणितंतरवीसंभा बहुसो त तवस्सिणिं अवलोगेमि । __इमाए अज्ज पयत्ताए इंदमह-कोमुदीए सलिलधर-विरह-तिमिरे-रय-रहित रुइर - तर-णिसायर-मंडलाए कोमुइय-रयणीए वि(व)ते, विज्जाहराण वि सुरवतिणो महागॅम(१)-रुइर-रइत-भूसैण-विभूसित-गाय-यट्ठीए सुविरयित-पडिकम्माए ताद)प्पण-तले नियय-वदण-सोहं समभिलोगयंतीए चिंता समुप्पन्ना- अहो ! इमं नाम मम रूवसोहं परिकम्म-सिरिं च हितताभिलसितो जणो न पेच्छति त्ति कि मे जीविएणं ? । ततो हं उप्पतित्ता खणेण सुवण्णपुरि नगरि गता, तीए य सोमसिरीए समल्लीणा, उवविठ्ठा य से पासे । भणिता य मे- क्यंसि ! अईव मे अज्ज किं पि सुर्य(?) हितयं, तं कहेहि ताव मे किंचि परिकहितं(हं ति)। तीए य भणितं-वयंसि ! अलं ताव अन्नाए परिकहाए, जाणाहि योव विज्जा-पहावेणं 'किं संपयं अज्जउत्तो करेइ ?' ति । तओ मया समाहूया आहोगिणी विज्जा । पुच्छिया य मे भयवई इय समक्ख-किं १ .बंधं ए० खं ॥२ गावल. खं० बिना ॥ ३ चंचपा० ख० ॥ ४°सावण्णं सदावणं सो० ख० विना ॥ ५ मनुं खं० ॥ ६ ०यसका० कां०ली. । ७ सो ति तव० ख० ॥ ८ विह. खं० ॥ ९ ररहि. खं० बिना ॥ १० गममरु० ख०॥ ११ ०सणविभूसण विभूसि० कांवा० ॥ १२ कि मे खं० विना ॥ १३ हिउ । ती. खं बिना ॥ १४ अलन्ताव ख० ॥ १५ जाब ख०विना ॥ Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलंभो से भत्ता करेइ ? त्ति । तीए य कहितं- संपदं सावत्थीए पियंगुसुंदरि-सगासे अभिरमति, 'तीय तु सुरवइ णा(?) बद्ध-हिततो अवमन्नति सयं भारिया-जैणं ति । ततो तीए एवं कहिए परोयमाणी एवं भणति- वयंसि पभावति ! सक्केसि मं मरंती जीवावयितुं ! । मया [भणिया- सुंदरि ! भणह किं करेमि ? त्ति । तीए भणितं - जइ मंपाण-सपेक्वता ततो कुमारं चेव मम सगासमिहमाणय(य)सु त्ति । मया भणिता- न सो इत्थमागच्छितुमिच्छति, धितिं करेति त्ति । तीए भणितं- हला ! होउ, जइ सो मम नाम-गहणं चेव सोउं तक्खणे वि जुवती-जणो(?) लघु णागच्छति ततो मया तस्स सत्त-रत्तं कहा-नाम-ग्गहणं पा(?पि) ण करणिज्ज ति, आगच्छंतो वा तुमे कुमारीए [अ]भोत्तं इहाणेयव्वो त्ति । ततो हं तीए नीउभणं पणितसतिगतो(?) हं । तं भणह तुब्भे तत्थ गच्छह न वेति?,तीए वा किं भणामि ? । मया भणिता- मयच्छि ! गच्छामि, णेधि मे पिताए सोमसिरिए सगासं ति । __ तओ सा 'सिद्धमिति कज्जति भणंती ममं नेह-सलिल-प्रिताए दिट्ठीए अवलोगयंती गहित-म-करतला करतलेणं ति पि 'विलंबमाणी विव लक्खिता मे । भणिता य मे-सुतणु! नय मे सिग्धं जणवतो जणवतो ते पिया पियंगुसुंदरी(३) । ततो सा ममं स-ईसाए कुवलय-दल-प्पगासाए दिट्ठीए खिज्जयंती भणंती स-विम्हया-कुमार ! किमिदं तत्थ वट्टसि ? । ततो मया अवलोगयंतेणं दिद्विं() रायभवणोवरिं नहतल-गतं अप्पाणं । चिंतितं च मे-नूणं एतीए कमल-कोमल-करतल-घा(?फा)स-गहण-समकालचालितेणं अंतरिक्ख-गतो वि मे अप्पा ण चेतितो । अधाहयं तीव(?ए) कमल-पलासलोयणाए सिसिर-करतल-फासामत-यंदण-मुण(?मुणाल)-कोमलं अणुभवंतो गगणतल-गतो रयणिकर-किरण-परिसित्त-हम्मियतल-विमल-पायडिय-सोभ-वरभवण-विवर-विणिस्सरितलज्जालुयाणि वि रन्नो अंतेउराइं पेच्छमाणो तीए पा(?चा)लितोहं ति । दूरुप्पतिगा(?) या नगरिं परम-रमणिज्जैच्छेण पेच्छणय-सोभा-समाउलं दणं पुणरवि सैमोवतिता सत तु-चतुक्के । आढत्ता य तत्थ सह मया वि वाइज्जंत. कोउग-पेच्छणयाइं पेच्छितुं। अहमवि य तीए हत्थगतो कमल-कोमल-करतल-फरिस-रोम [............]कोमुदिरत्ति विविध-जणवेत-विभव-विरयित-पूता-सत-सहस्स-संकुलं वेभवेण पेच्छमाणो ण तिप्पामि । १ तीए तु ली. ।। २ जणयं ति ख०विना ॥३ ०णयसु खं० विना ॥ ४०तो व तु० खं० विना ॥ ५ अत्र पाठोऽत्यन्त भ्रष्टः प्रतिभाति । ६०द्धमति क० ख०बिना ।। ७ तला करतला कर० खं० विना ॥८ विकंपमा० खं० विना ॥ ९ गणवेजम अणु० खं० विना ॥ १० सोमवण विवर० ख० बिना ॥ ११ ०ज्जाच्छण० ख० ॥ १२ समाव० ख० विना ।। १३ ०क्कच०ख०विना ॥ १४ .तं काउ० ख०बिना ॥ १५ यताविरयि० ख० विना ॥ Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४२ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे नवरं च पभावती ममं अवतासेऊणं मेलित-करतला रायमग्गगति(त) सिणेहपुन्नं सपरिउज्जल-* दीव-सिहा-संकुलं* दीव-रुक्खसं(यं) तिक्खुत्तो पदाहिणेसीय अंतद्धिय-रूवा । तदणंतरं च नरपति-किंकर-कर-पहत-परम-गंभीर-तूर-निग्घोस-सूसर-सराणंदितं नगरि(रिं) मम दापत्ती(?एंती) पेच्छमाणी य सणियसणियं संपद्रिता । एगत्थ य पदेसे जंत-कम्म-निओइओ रामो सीता-सहितो वणवास-गतो दंसितो। तं च दठूर्ण मम भणति- कुमार ! पेच्छ ताव जहा इमं वणवास-गतं मिहुणं भाइ त्ति । अन्नत्थ य लोइय-सुईए दाणविंद-सुतं पोलोमि कन्नं विक्कमेण हरमाणो सुरपती दंसिदो। तं च दट्टणं ममं भणति-कुमार ! किं विक्कमेणावि कुल-रूवजोव्वण-सोभन्न(ग)-संपन्नाओ कन्नाओ हरणिज्जामो ? त्ति । मया भणियंसुयणु ! एवमेयं, कामं पडुच्च, न तु धम्मतं ति । ___अण्णत्थ ये पएसे ण्हवण-मंडलारुभितं जुवति-भत्त(जुवति) भत्तार-सहितं हात-ध(प)यतं कय-कोउय-मंगलं देवते उवायमाणिं पासति, जहा-अन्नम्मि वि जम्मे एसमे(चे)व अविउत्तो भत्त त्ति । तं च किं पि हितय-चिंतिताणता(?णंतर)मेव सोतुं भणति-'साहु सोभणं निमित्तं' ति जंपमाणी ममं [स]सिणेहमवलोय[इ] । ततो य तं पदत-सुइ-समालद्ध-जणवत-सच्छंद-पह-पहावित-अणिवारित-लोग-संचारं, कैथइ हय-गय-रह-सीय-संचर-विसम-संघट्ट-जणित-सम्मद-संकुलं, कत्थइ मत्त-प्पमत्त-पर(हरि)मिय-णर-तरुण-वंद-भेक्कार-मुक्क-बुककार-सद्द-पवियंभमाणउक्कट्ठि-सीहरव-वग्गणा-घेणोत्थरित(तं), कथयि णर-तरुण-वेस-संछन्नं दिण-संकेतसंकिउच्चल-मेहला-वलय-रसण-घण-चद्ध-वत्थ(?)-भय-हित्थ-तव(?)-विसंजणित-सद्द-परिदेवमाणी-अभिसारिया-वियावडं, कत्थइ ईसाइय-खिज्जिय-तज्जिय-पणय-परिकुवितपसाइज्जमाण-वर-तरुण-रमणीजणासयं, कत्थई" सेवतवेसणं (१) वेस-करण-नरतरुण(?)-हरण-मणितकक-संद आडक्क(?डंब)रं पुरिमियत्थीसा(:) तणूइयतं विविहकाम-कमत्त-पयत्त-पसंसमाणीतं च तत-वितत-घण-सुसिर-आतोज्ज -पवर-परिवाँइणि १ * * एतचिह्नगतः पाठः खं प्रतावेव वर्तते ।। २ य एणमंडारुभिः खं० विना॥ ३ ते दवा० ख० ॥ ४ ०य चेति० ख० ॥ ५ ०लोकय० ख० ॥ ६ स्थय ह. ख० विना ॥७ .समुद्द० ख० विना ॥८ मत्तपारमि० ख० विना ॥ ९ घणात्थेरित कत्थ वि णर० ख० विना ।। १० ०कि व्व उल० खं० विना ॥ ११ ०इ मेवतवेसेणं ख. विना ॥ १२ •सकंदा आडक्करं पुरिनियच्छीय सा ख०॥ १३ रिवह० ख० विना॥ Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलंभो वेणु - वीणा - परिलि-चच्चग (१) - संख-खर मुहि - काहल - मुकुंद - दुंदुभि- मुरव पडु-पडह - भेरिझल्लरि-आलिंग-मुइंग-भंभ- हो रंभ- सगलतल-तालमेलिया तालायर-कुर (ल) - परिमितमहुर-मणोहर-सुइ-रसिइ (य) - गीत - गंधव्व-नट्ट - संवुह (?) - संकुलं कोमुइरति पेच्छमाणी अवितण्ह- लोयण - हितया विणिग्गतताण ( ?ग्गता ) णगरीतो । ताहे अन्नेसु वि गामनगरागर-सरे कोमुइवरं अवलोकयंती पैंताता णभ-वत्तणीए । अन्नत्थ ग अंतिवागादो (?) वि रत्तिवेलाए मत्त - बालय - वंद - मज्झ-गतो परममुइतो पुरिसो वि वंद - सम (? मु) च्छरंतो मंदिरगिरि-कंदरो[द] र-गतो इव गंधव्वकुमारो इमेणं अत्थेणं गाइडं पयं पयत्तो । अवि य अंतेउरं पविट्ठो, जप्पभिइ पिरंगुसुंदरी - कंतो । तप्प भई वसुधा, उत्तरकुरु- सच्छमा (भा) लच्छी ॥१॥ एतं च गीययं सोउं पभावती [ ए ] ललित - मैं (भु) मउक्खेव वग्गा विय-निडालाए चउरतर - सोहं वदणं आयासयंतीए ईसि सरोसाए विव अहं णिरिक्खिओ । भणितं च णाए - अहो ! गामेल्लयस्स अवसिय लज्जे जणे महंतो अणुरागो त्ति । एवं भणिउं दुयं वक्ता । ४३ s ततो अन्नत् य गिरि-कोलंबे संचारिम-सगड - भंडोवत्तं (? क) रण- घराईं गोधाधाइ (?) पेच्छति । तत्थ य गोव- युवतीओ रासबंध पक्खी लिय (? या ) ओ पेच्छामो । ततो य एगा तरुण- जुवती पडिरूवा सुअलंकिता रमण वक्वित्तं वो वि (?) विलया - जैणं वंचेउं सगडपरिक्खेवंतरेण विणिग्गंतुं संगलिय-वलय- मेहल - कलावा सणियं संजणिय-पच्चुक्खेवा ससि-किरि (र) ण-पगास - संकिता गहण वर्णतरं उवगता । ताहेब गोट्टिसं ( सुं) जणवंचणं काउं कोइ पडिवो गोवयवाणाउ ( ! गोव-युवाणओ) सुलभोसीर - कदंब-कट्ठो हुट्ठविलेवणो उत्तारि - कुसुम - सेहालिय-बद्ध - सेहरो सद- सित-वत्थ- जुवलय- परिहाणो सणितं ततो नीसरिऊणं सो वि तं चेव वर्णतरं उवगतो । तत्थ य तं गोव- जुवतीयं रइसंभोएऊर्ण पसाधयितुं पयत्तो । ततो सा तं कामि मिहुणयं अवि रमतं दणं पविलंबमाणी ममं भणति - कुमार ! जाणसि किमेताइं एत्थ करेंति ? त्ति । मता भणिता - सिहरि-दसणे ! किं न याणसि ? ण खु (णणु) एताइ सयल-तिहुयण-जण (?णा) ढितं, लोइय-रिसो विसिद्वाईसु तव जुत्तेसु वि आदर - णिसेवितं काम-सुहं सजोव्वणं इमं १०भ - रागलतल मे० खं० विना ॥ २ ०हे व सुवि ख ० विना ॥ ३ पत्ताता ० ख० विना ॥ ४० भउमक्खे० ख० विना ॥ ५ पव भाणि० खं० ॥ ६ ०जलं बंधेउं सप्र० ॥ Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे च कोमुदि-कंति माणयंति । ततो तीए भणितं - वरं खु दाणि एते अन्न-वासिणो गोवति । एव भणंती समइच्छिता । ततो अन्नत्थ य पदे से सरोदर-गतं सहयर - विउत्तं चक्कवाई कूयंतिं दणं कारुण्ण खोभित हितता ममं भणति - एस अ वरई पिय-विप्पउत्ता पयति- कलहा अइदारुणं वसणं अणुभवति । अन्नत्थ पए से यंऽजणगिरि - सिहर - पीवराकारे आरन्नते महामातंगे जुज्झमाणे पेच्छामो । तत्थ य वर्णैगय-सो (सा!) रुट्ठ-रभस-परिपेल्लणं संभालिय पवर-पातप-साहातो अवतरित साका (खा) मिगी कंदप्पेण कुंजर - पट्ठिय समारूढा, कुक्कीलति य तत्थ य नाणावि रुसु । तं पिय दट्ठूण मम दरिसयंती सहसा भणति - कुमार ! पेच्छ पेच्छ ताव इमं भद्द - कुंजरं उत्तम जाईयं इमाए तुच्छ - कुल-पसूताए वानरीए वाहिज्जेतं, एवं खु बहवे पुरिसा मदगल - सम-माणा वि णाम अणारोह - महिलासु असरिसासु वाहिज्जंति त्ति । ततो मया चिंतितं - अहो ! पहावती बहु-सिक्खिता पगब्भा य, जा कुंजरस्स अणुइआरोह-वानरी - दंसणेण ममं सूएति । अहं ताव एतीए मदकलो कतो, वानरी पुण पिया पियंगुसुंदरीं । अहो ! से इमा परिहाससोलता य । ततो अन्नत्थ पसे रमणिज्जे दिं पसन्न-जल - कमलोवसोभित-हरद-देसं दहूणं दाएंती भणति - कुमार ! इमा नदी वेयड्ढ - पव्वत- पवहा सरदकाल-पसादिता, पेच्छ ताव, किह एसा सोभति ? त्ति । मया भणिता सुतणु ! रमणिज्जा अतीव पसन्नोदगति, अवि त- तव हियय- पसन्न -सुइ-सलिला, तुह जघण-ललितविच्छिन्न- सरिस - पुलिणा, तव नाभी -विवर- गंभीर - सरिस- हरदा, तव करतल - सरिस - किसलय-निचित-वर-पादैवोवसोभित-तीर देसा, गुण-सतेसु तुम पिव विविहेसु विहयसप्पे (त्थे ) सुनिसेविता *, तुमं पिव कला-गुण-विसेसेसु तरंग - जालेसु मालिया, तुह मुह-वाणी विव नीलुप्पल-सुरभि-गंधा, थण-जुयले तुमं पिव चक्कवाग-जुगलो व सोभिता, तुमं पिव सततं सुहासयणीया इंम (इमा ) नदी । सा मे ( ? ए ) यं वयणं अणुमन्नमाणी ममं च ईसि अवलोययंती दोह-मुक्क-नीसासा मुहुत्तमेत्तं किंपि विलंबितवती, सुइरं च णदि णिरिक्खमाणी सहसा विमुहतं उवगता, पुणरवि य किंपि दीहं नीससिऊणं संपट्टिता । १ ०ण विरि० स० ।। २०ण राय ० सप्र० || ३ ०दपोपलो ० खं० विना || ४ ** एतच्चिह्नान्तर्गतः पाठः खं० एव वर्त्तते ।। ५ तुह वाणी खं० बिना ॥ ६ •या मदणंसी मयं वयणं खं०विना ॥ - Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलंभो ततो अण्णत्थ गिरि-सिहर-गतं विज्जाहरं पवर-कामिणि-सहायं पणय कुवियं बिदिय-विज्जाहरिं पसादयंतं पेच्छति । मैमं च दाएउं भणइ य- कुमार ! किमेस करेइ ? त्ति । मया भणिया- रंभोरु ! एस हु पणय-कुवियं दइयं पसादयति पादपडितो त्ति । ततो तीए भणितं- धन्ना हु एसा जीए एवं पिओ चाडुगारओ त्ति । अ(ए)व भणंती समतित्थे पद्विता य सिग्घयरं चंदकिरण-पडिभिन्न-तिमिरेणं णहंगणेणं । ___ अहं च तीए दरिसण-पडिवयणोववत्ति-जणिय-विम्हय-विलास-पहसित-दसणणिस्ससित-थिमित-गत-चिट्ठिय-ट्ठिय-परिचेट्ठियाणि अणुचिंतयंतो परं मण-वियक्कमुवागओ । हं चिंतेमि य- अहो ! चित्त-चरिया पभावती, कि न(नु) खलु एसा कामयति ममं ण वेति ? किं वाव एसा कामादरा एताइं एरिसाइं रूवाइं दावेति ? उयाहु ममं मति-विन्नासणं करेति ? त्ति । ततो मे वियारंतस्स ठियं हियएकामयति मे पभावती, किं कारणं ? पढमं चिय एतीए मम णियय-कुल पसूई नेमित्तिय-वयणं च निवेदिताई । जं पि य एसा सावत्थीए ममं घेत्तूण दीव-रुक्खयं पयाहिणे सीय तं पि कामितलक्षणं वियाह-कारणं च मन्नामि । जं पि य जंत-कम्मय-गयं रामं सीयासहितं दळूण मिहुण-धम्मतं पसंमति तं पि कामित-लक्षणं । जं पि य जंत-गदं असुरिंद-कन्न-हत्थं देवेंदं दळूणं भणति--'कुमार ! किं कुल-रूवमंतातो कन्नाओ विक्कमेण वि हरणिज्जातो ?' तम्मि य सासूय-भणितं, जहा- 'ह कुलवती रूववतो य' । ज पि तदेवं यावतय-पडिजायण(?)-ण्हवण-मंडल-गतं जुवति दळूण किं पि मणोगता चिंता स-गुण-गहणं करेसीय तं पि कामित-कारणं । जं पि त जाणपदपुरिसेण गीते पियंगुसुंदरि-संबंधे ईसं दंसेसीय तं पि कामित-चिंधं अवगच्छामि । गोव-जुवाणय-पड़रिक्क-संगमें य जं परितोसं गता एसा, एगागिणिं च चक्कवाई। दट्टणमणुसोयति, जं च वाणरि-गतारोहण-सूयण-कारण-रग्म-णदी-दंसण-दावणगुण-कित्तणे य चिंता नीसास-मुयण मण-विलंबणा य, तह य विज्जाहर-मिहुणकामिणि-पसंसणं, सव्वाणि वि एताई कामित-लक्स्वणाइं । पुव्वं च एसा मम पियंगुसुंदरि-सहितं सुप्पसुत्तं पडिबोधेमाणी जं जंपीय 'अहो ! दुक्खं दुक्ख' मिति तं पि काम-विओगं असहंतीए साणुकंपं पलवितं । न य अकामयमाणा १ कुविदिय० ख०विना ॥ २ मम तं दा. सं. विना ।। ३ कि एस खं० विना ॥ ४ ०यवेम्ह० ख० विना ॥५ स्सतित० ख० विना ॥ ६ त-चेट्टित-परि० ख० विना ।। ७०याणह खं० विना ॥ ८ ०वतय. खं विना ॥९ त बिंब अव० सप्र० ॥ १००पयरि० खं० विना ॥ Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४६ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे जुवति कन्नगा य तप्पढमताय अणुप्पन्नपीइ-पणय-सिणेहाणुरागा पर-पुरिसं निययसरीरे विलाएति, रयणीए य तेणं समं एगागिणी महालयं अद्धाणं पडिवज्जति । एवं मे कामयति एसा । न य एत्थ आगास-पएसे एक्को वि कामेयव्वय-पयोगो अस्थि, विज्जाण य आसादणा हवेज्ज त्ति । ततो मे चितितं-अस्थि उवातो-इमं एत्थ कालोववण्णं पाणीयं ताव मग्गामि, ततो जति ताव एसा विज्जा-विगप्पियं णहंगण-गता चेव मे उवणेति ततो नायव्वं 'न कामयति', अह पुण इह किंचि रम्मं सलिलासय-पदेसं अवतारयति ततो नायव्वं जहा 'अभिलसइ में एसा भत्तारं' ति । एवं चिंतेउं मया भणिया- सुयणु पभावति ! तिसिओ हं इच्छामि कहं चि पाणियं पाउं ति। ततो 'बाढ'मिति 'पियहि' त्ति भणमाणी सगल-विमल-समुप्पइय-सहस्सपत्ताउलं सर मम दंसेइ, भणइ य-कुमार ! एस सरो सुरभि-सरि(र)यकाल-पसाधित-तीर-लग्गकुसुमित-लता-वियाण-वर-पायवोवसोभितो, एत्थ अवतारेमि ते, पियह पाणितं, ति जंपमाणी मं तएगपदेसे समोवइता । अल्लीणा य तं सरं मुहर-कंची-कलाव-मेहलचल-वलय-णिणाएणमवबोधयंती हरद-तीर-पसुत्त-वर-रायहंस-कलहंस-कुंत-कुलल-कारंडय-किन्नर-रहचलणमिहुण-सारस-जीवंजीवय-कुलाणि य बोधयंती अल्लीणा पवरफलिह-मणि-रयण-सिला-नीरय-परिगत-गत-पंक-तीर-देसं सरं । तत्थ य सा पउमिणि-पत्त-पुडं गहाय तेण णीलुप्पल-कमल-कुवलय-मउलबउल-कुमुद-कल्हार-वासित-सुरभि-गंधं जलं गहाय उवट्रिया ममं 'पाणिय' मिति । सं च मे 'तीए करोयत्तितं' ति काउं अतिसितेण मया अमयमिव निघोट्टितं । ततो हं 'साउ सुरभि सीतलं सादुमिति य' तं सलिलं पसंसमाणो सर-तीर-द्रितो पुणो पाणियं पुडेण वयणे पक्खिवंतो वि [अ]घ(१घु)तो य मुहुत्तमेत्तं विलंबितो । ताव य पभावती ततो पगतमयं(?) समोसरिता । णातिचिरेण य ततो समुद्वितो न पेच्छामि य, 'पभावति कत्थ मन्ने गय ?' त्ति य विमग्गिउं पयत्तो हं। णवरं च तत्थ तरु-विवर-पइट्ठ-ससि-किरण-विज्जोइयं कुसुम-वर सयण-संठियपसुत्त-मधुकर-गणं जोण्हा-पणय-परिसित्त-रुइर-तरु-पल्लवालंकित-तणु-विमल-पेलव-सुगंधकुसुमंसुय-विउल-तरंगांयमाण-संपाउतमिव दुम-गहणं । तत्थ य पवर-फालिय-मणिसिला-तल-निगास-निम्मल-निभासंत-महियल-समुट्टितो रयणिकर-मिस-जणिय-पितर(?) १ .कंजीक० ख० विना ॥ २ ररय० ख० ॥ ३ रमि....सि. न० ॥ Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलभो ४७ कुसुम-भागो सत्तिवन्न-पायवो दिवो मया । सो य परम-सस्सिरीय-रूवो राया इव तस्स वणंतरस्स पविकसित-कुसुमालंकार-भासुरो, विरयित-परिकम्मो इव पढम-जोव्वणो वरो पैप्फुल्ल-मल्लिय-ण[व]वधूय-गाढोवगूढ-पविराइतो, पवण-बलचालिएसै वि विडवेसु सकुसुमेसु अवहसति विय ममं दुमह(१व)रो उवणिमंतेति, वियरति विय रैंति संभोएण सुह(?ह) सेवणाभिरामो छाया-णिविद्वेणं सिलायलेणं । तस्स य दुमस्स हेद्वा तम्मि सिलायले निसन्नं पभावति पेच्छामि । अमल-कमलोवविटुं पिर्व पच्चक्खं पंकत-दलाततच्छि लच्छि, देवतं पिव तस्स वण-संडस्स, पास-पोइयादुर्ग-विवरंतर-दिट्ठ-लायन्नं, सुपसन्न-रूव-समुदय-तेय-समुल्लसित-किरण-जालं, अहिमुह-पसत्थ-वीसत्थ-दसणं, सुहासीणं सुप्पभं पभावतिं पेच्छामि । ततो हं मयण-वस-गतो तीए अभिगमणोवायं [चिंतय] तो उम्मुहो सरद-पसन्नं ससिं अवलोगयंतो निच्चलच्छो चिरं ठितो हैं । तो महं पभावति भणति- कुमार ! किं चिंतयसि । मया भणिता- सुतणु ! कामं चिंतयामि । तीए भणितं- किमेयं अणिमित्ते काम-चिंतणं ? ति । मया भणिता- नाहं अनिमित्ते चिंतयामि, अत्थि निमित्तं, जहा गय-जलदं गयम(?ण)यलं सुह-किरण-विसुद्ध-सीयलो चंद्रो । सकमल-सुरभिं च जलं बि(ति)णि णिमित्ताई कामस्स ॥१॥ तं पेच्छ ताव करभोरु ! इमं परम-सर-तीरं अति-रमणीयं सरद-ससि-कमलसगल-किरणोवसोभितं जोण्हाभिसेय-रुइरं वर-काणण-वणंतरं मउ-सुरभिय जणियसोहेग्ग-परिमल-स(?मं)डिय-सुरभि-कुसुमोवयार-कलियं पिय-जण-पीइ-समुदयावभोगक्वमं च, तं जइ ते कोइ मणोभिलसितो मणोरहो अत्थि* सो कीस सफलो न कोरइ इहं ? ति । ततो तीए ईसिं पहसिऊण भणितं- कुमार नत्थि मे किंचि संपदं ताव मणोभिलसितं, केवलं सहि-पयोयण-कारिया हं । ततो मया भणिता- सुतणु ! किंचि मम' अवगच्छसि ? त्ति । तीए भणितं- अहो ! य अवगच्छामि, जहा- तुम हरिवंस-कुलंचर-ससंको वसुदेवो त्ति । मया भणिता-णाहं एतं पुच्छामि । तीए भणितं- अण्णं किं दाणि पुच्छसि ? । मता भणिता- किंचि मम* अवगच्छसि ? १ ०पप्पुल० न० ॥ २ सु विवडितेसु सकुसुमेसु अव पति० खं: विमा ॥ ३ ति वियरतिसं० का०वा० ॥ ४ विव खं० विना ।। ५ गतिविव० ख० विना ॥ ६ ०दयातयातयल० ली०वा० ॥ ७ ०मलयं सु० ख० विना ॥ ८ परतीरं ख० विना ॥ ९ हग्गं प० ख०॥ १०* * एतच्चिह्नान्तर्गतः पाठः खं० प्रत वेव वर्त्तने ॥ ११ **एतचिह्नान्तर्गतः पाठः खं०प्रतौ मास्ति । | Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४द वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे जहा- हं तुह सतुर-सादु-सलिल-सद्धालुतो हं। ततो एयं वयणं दिणकर-किरगुम्मीलिय-सयल-विउल-पुंडरीय-सरिस-णयणा वियप्सिय-वर-कमल-पसाधिता इव वावी परम-पीइ-संपउत्त-वदणा भणति मे ललित-भणिता- कुमार ! जप्पभिई मम सरीर-णिवत्ती-सुमरण-कारणं च पयत्तं ततो आरतेण() एरिसं' मे पिय-वयणं ण सुय-पुव्वयं ति, अवि य-जा वि ताव जुवती अलियमवि तुहै रति-संभोगं लोगे पसाधेति सा वि ताव अणुम्गहवती कय-कयत्था य, किमंग पुण जा सगलखितितल-तिलगभूतेणं सयल-णरलोग-विग्गग्गहाविसयभूतेण(!) य तुमए पि पत्थिज्जते ? त्ति । ___ ततो मया पुणो वि सा भणिता- अलं ताव सुतणु ! परिहासेणं, सब्भावं मे कहेहि 'तुमं ताव ममं कामेसि ? ण व ! त्ति । ताहे सा भणति- कुमार ! न मे कयाइ एयारिसं अप्पिय-बयणं सुय-पुव्वयं जारिसं इमं वयण-पच्छदं जहा 'न कामयसी' ति । मया भणितं- जइ एवं ततो आगच्छ इहं कुसुम-सत्थरे, माणिज्ज उ भगवं रतिपती । तीए भणितं-कुमार ! अहं कुमारी, अम्मा-पियरो मे वसति, न हु मे अकत-चीवाहाए एरिसं जुत्तं ति । मया भणिता:- किं खु दाणि मे भणसि 'न कामयामि' अप्पिय-वयणमेयं ति ? । तीए भणितं - कुमार ! जं परिहासेणं भणिज्जति किं तं सव्वं सच्चयं चेव हवति ? परिहासो हु सो । नाहं तुमे कामयामि । ततो तोए एव भणिते चिंतितं मे-अहो ! दुविणय-सीलाओ इत्थियाओ, तारिसाइं पि नाम एसा काम-लिंगाइं दंसेउं वणेण चेत्र अन्नारिसा संवुत्ता । ताहे पुणो वि मे भणिता-सिहरि-दसणे ! सच्चमेयं सवर्सि सुकतेणं, जहा मे तुमं न कामयसीति य भणितं सँसी(?) पितुपादेसु जीवितेण य त्ति । भणति- सवामि जहा न कामयामि । मया भणिया- मयच्छि ! सवसु विज्जासु । भणइ- सवामि त्ति । ताहे भणिता मे- सवसि ममं जीवितेणं जहा न कामयसि मे । ततो सा एवं भणिता संती भिउडि-बद्ध-वदणा सरोसा भणति- किं परिविखणा सव्व-सम्मता(? सवहा) जंतो मम एस अति-महंतो समतो(?सवहो) समारोविज्जति ?, अहवा कहय का ते अहं तज्झ, जतो तुह जीवितेण सवामि ? -त्ति जा(?)पिउं पणत-कोव-कुविता तत्थेव परम्मुही ठिता। ततो मया लद्ध-हियएणं सपरिहासं देस कालोववन्नं 'पियं च सवेसि' तपु(पु)व्वयं भणितेणं चलितुवेल्ल-पएल्ले पविकरिय सुरंभि-हाण-वासितेक्कंस-भित्ति-पल्हत्थ १.रिसमपिय० ख० बिना ॥ २ °ह राति० खं० विना ॥ ३ खिततल. व. विना ॥ ४ दुम्विन्नपंसीलाओ खं०॥५०च्चयमे० ल'. ॥ ६ .सि सरु० ख० ॥ , समी पि० ख० विना ॥ ८ जाता मम खं० विना ॥ ९ रसिण्डा० खं० विमा ॥ Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभाषालभो पसत्थ-लक्षणेसु सुरभि-कुसुम-तारय-विचित्तितेसु सततं सुहभागी-समुद्धतेसु गतेत्तर्ण) पवण-बलवसुन्नामित-कोकणद-मंडल-निभं वदणं तीए ईसि परावत्तितं । आस्ताव मे सलज्जा सणियं मधुगरस्स व पर्वणाणामिता गलिगी मुह-पंकयं पणामेदं(द)। तासु(?सा तु) अ चलिय-किसलय-लोल-पल्लव-समाउलाहि व दुमलताहिं चतुर-लोलकोमलंगुलि-विरइयाहिं भुम(?य)-लताहिं मम भुया-जुवलयं पवेलंबिता माधवि-लता इव कुसुमितासोग-सालेसु । समालग्गा पवर-पणामिताधर-णिभुत्त-र(रु)यमा सिकारससि-सकल-मधुर-भणित-वेविय-मम्मंति मणित-ललित-निव्वावियच्छि-जुवला म(क)णमेत्त। मदण-परायणा(?) भा(ना)ऊणं ततो मम तिव्व-संजात-मदण-समस्स भाविय-दिण-पडिसाहित-भिदया ममं निवारयंती ममं भणति- कुमार ! कुमार। मा ताव तुरध, सामि ! सुणह जं भणामि वो पयत्थं, उदिक्खध मधु तत्ति()। ततो तीए एवं बहु-प्पगारं भणंतीए मया किह किह वि अतिरेग-गतो पि सवेगो इव विधारितो मदेंण-वेगो, संसय-गतमिव जीवितं आतुरेण कहंचि संधारिलो अप्पा, तोय विसंवादित-मत्तेण मया विदायतं पित्र नियय-जीवियं लक्खिक के। ततो सा मे पयत्त-सुरद-वेगं अभिवारयंती सविलिता भणति-धिरत्यु खलु कुले जम्मस्स, जं गायति(?)-परि । मण-हेतुं अभिमततरं हिदयं दइयं मणोभिलसितं मणोरह-सतेसु पत्थिय पिअं जणं एरिसे ससि-किरण-जणिय कैति-समुदये पयइ-पइरिक्के परम-रमणिज्जे पदेसे लभिऊणं णय(व)-सरतोवयोवं रूवं जोव्वणं च सफलं च न करेमि । किं पुण कारणं ?- जा सा तुह वी(?वि)रह-मदण-सर-पडण-दवग्गि-जाल-दड्ढ-हिदया तुमम्मि सतत-विणिहित-जीवित-मणोरहियाऽऽदरेण भय-सोगसंपउत्ता तवस्सिणी सोमसिरि अच्चंत-दुक्खिता । जा य संपदं पसुत्ते वि जणवते तव मम याऽऽगमण-पहं अवलोकयंती अच्छति, सा मे हिदय-तल-गता समुज्जता वारयतीव मे । तीय य अहं तुह समीवे मुविता(?ती) भणिता-वयंसि ! न ते बैंगवति-सरिस-चरिदाय भोत्तव्वं । मता य तुह रूव-सोहग्ग-जोव्वण-गुणोण य ते अन्नाय-परमत्थाए भणियं-हला ! सोमसिरि ! णाहं वेगवती, अहं खु पवण. १ गमेत्त० ख० ॥२०वपणाणा खं० विना ॥ ३ •वसामा० ख०॥ ४ ०म्मत्ति वणि० ख० विना ॥ ५ ०दणावे० ख० विना ॥ ६ अप्पा तिय विसंवा खं. विना ॥ ७ ०कंदिस० ख०विना ॥ ८ ०लहट्टहिदया तु ममम्मिा खोक विना॥ ९ ०म्मि मसंत० कां० वा० । म्मि वसन्त• ली० ॥ १० ॰मीवंताः भ० ख० विना ॥ ११ ०णायणय० ख० विना ॥ Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मजिसमखंडे जव-सुता पन्नती(?पभावती) भणामि । एतेण कारणेणं मम कत-पदिणाए ण जुज्जति मे अद्ध-पहेण सय-विलुंपणं पईणा-लोवणं च काउं, जेण] अकुलियचरितं अणागरत्तं च एयं, तं अवस्स य होहिति पुणो वि सो समयो जत्थ हं तुह मणोभिलसितं मणोरहं पूरेहामि । ताहे भणिता मया पभावती-पलास-लोयणे ! का एसा नागरता णाम ?। तीए भणितं-कुमार ! णागरदा णाम पंडिच्चं निययोवरोध-सहणा परच्छंदाणुयतणा सव्वज्जवता व(य) मद्दवत्तणं दीहावेक्खित्तणं णिगूढ-भावता गंभीरत्तणं कुसीलवज्जणा साधु-जण-निसेवणा दयालुयत्तणं अग्ग-भासित्तणं दक्खिन्नता य अपिसुणत्तणं विणतो संविभागसीलता य परोवयारित्तणं च, एयं णागरत्तणं, ण हु णग-संवासेण णागरत्तणं भवति । ततो मया चिंतित-साहु अहो ! पभावती पंडिता जा एत्तियं वियाणति । जाया य मे विसेसेणं हिययस्स बहुभता तेणं कुलाणुरूवेणं चरित-चेट्टिएणं । ततो भणिता मे-सुयणु ! णयसु मे सोमसिरि-सगासे । ततो सा सहरिसा ममं खंधे विलाएवं सुरवधू इव विज्जोययंती दिसातो नहंगणं समुप्पतिता एभाविता(१) तरित-तरित-महाजवा । अहमवि तीए चरित-रंजित-हिततो चिंतेउं पयत्तो-साहु भो ! पभावतीए अणुयत्तिया इमा गाहा । जहा • पीलंति अप्पयं उत्तिमा उ न परं ति मरण-काले वि । णोया स-कज्ज-तुरिया, पर-पीलं नेय "पेच्छति ॥१॥ इय जा एतं चितेमि ताव संपत्ता पभावती आसाढ-जणपदं स्वयर-वरणगर-मणहर-गामागर-पवर-काणणाइण्णं । भव(ण)ति य मे पभावती-अभा(भो) सामि ! सुवन्नणाभं नगरं मुवन्नपुरि ति य भण्णति, एवं च रयण-पज्जलित-जलंतुज्जल-कणग-मणि-करारुणसिहरं सत्तुस्स ते माणसवेगस्स गगणतल-गत(तं) घर-मंदिरं । -ति भणंती चेव समावतिता तस्स पवणे(?पम)दवणे । सा य मे तत्थ अंतद्धिय-रूवं एगस्स पवरासोग-पादवस्स खंध-लग्गं ठवेउं अल्लीणा सोमसिरि सिरिं पिव लच्छी । दिदा य तीए तत्थ एगागिणी लता-घरय-गता जग्गमाणी दाहिणुत्तनभ-निवेसित-लोयणा मम पहावलोयण-परा । १ .न्नत्ती खं० विना ॥२ इण्णालो० ख० विना ।। ३ ०कुलय० ख० विना ॥ ४ रस्स चा० ख० विना ॥ ५ अप्पिय खं० विना ॥ ६ पिच्छं खं० विना ॥ ७०णतिलगं घर० ख० ॥ ८ निसेवित० खं० विना ॥ Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पटमो पभाषालमो पेच्छामि य अहमवि सयं अदीसमाण-रूवो पियं सोमसिरि सोग-सोसितमीण-दुब्बल-सरीर-मुक्क-भूसणं, मलिण-चिलीण-वसणं, तिव्व-वेयणाभिभूतं, मम विरहे पवरम(परम)-सोयाविल-वदणं, बहल-धूमावरितं पिव हुयासण-सिहं अति-दुसह-दुक्खसमालिद्ध-देह, राहु-मुहालद्धं पिव चंदिमं चिर-बद्ध-वेणि-परिलुलित-केस-भारं, परमसोसित-सरीरं घोर-तव-सोसित-सरीरं पिव तावस-वधु । उवगंतूण य भणिता पभावतीए-पुहं सुवन्नमुही ! कुमारो [उ]दार-चरिताए पियंगुसुंदरीए पेम्माणुराग-रत्तो णेच्छति ते सगासमागंतुं । तो सा तं वयणं सोऊणं निरासयं उवगता, परुन्ना य दुक्ख-निरुद्धोरसा मणसा । भणिता य पभावतीए-वयंसि ! किं सका काउं जं सो दिट्टि(?) मता कहिते वि तुह वयणे पिया-नेह-नियल-बद्धो नेच्छइ इहाऽऽगंतुं ? ति, तं भलं ते रुण्णेणं, कयाइ रुण्ण-सहं सोउं राया माणसवेगो कुप्पेज्जा । ततो तीए वयणेणं परिपुंछिऊण असुयाई भणति(?भणित)-धिरत्थु खलु संसार-पभावस्स, हा ! जह असासयाई णेहसंताणाइं चिर-काल-पवत्ताणि वि खणेण विघटृति पयइ-भंगुराई, हा ! हा ! तह नाम अज्जपुत्तो मम पुव्व-भव-बद्ध-सिणेहो वि होऊणं अच्चंत-सिणेह-परम्मुहो जातो । तीए भणिता.-किह सो तुह पुत्व-भव-बद्ध-सिणेहो ? हि(त्ति) । तीए य से पुन्व-भव-कारणं निरवसेसं कहितं । कहितावसाणे य पुणो आढत्ता मम नाम-गहण-संगयाउ कहाउ कहेउं । पभावतीए भणिता-वयंसि ! ता असच्च-पईणा होहि, तुमे मे भणित-जइ नामग्गहणं कतमेत्ते चेव नागच्छति ततो से मता सत्त-रत्तं कहा न कहणिज्जा, तं कहमिदाणीं । तीते भणितं-प(व)यंसि ! जाणामि से जाति-नाम पि न गेण्हेज्जा तह वि मे पितो अणप्पवसाए व चोरस्स व संका हिदयादा(दो) वदणादो य मे न पम्हुसति, मद-मोदियस्स व दरिद-डिंभरूवस्स पु(दु)णयं न चेय वीसरति, अवि य-जह मोणेणं अच्छामि ततो तुमं चेव रूसिहिसि, आलावं वा करेंतीए मोऊ(त्त)णं अज्ज-पुत्तस्स संतियं कहं अन्ना कहा मे ण रोयइ । ततो ईसि-पहसिताए पभावतीए वयणं ईसिं अवलोएउं भणति-पिय-सहि ! हरिसित-मण-णयण-वदणा य एण्हि दीससि, अतीव य ते निरूसुयं मम दुक्खे वि वैदृमाणे हिययं ते लक्खेमि, इमा य ते विबुद्ध-पंकय-निभा अतीव मुदिता दिट्टी, १०मादिद्धहदराहमुहालट्ट पिव खं० विना ॥ २ सवन्नसही खं० विना ॥ ३ एण्णा हो. खं० विना ।। ४ जाणाति खं०विना ॥ ५ वड्ढमा० ख०॥ Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे अति सन्नी य ते मुह-वन्नो, फुड करणा य ते अभिन्न-सर-संजोगा सरस्सती, तेषु कारणे जं नाममाणिदो ते अज्जपुत्तो, पुव्वं च तुमं म ( मे) रुयमाणीए अणुरोवास, कारण-विदाए (?) एहि पुण ण रोवसि, एएण वि ते मणो ण भिज्जति, तं अलं परिहासेणं, किं मे उक्कंठिय-हिययं खेदयसि ? दंसेहि मे पियं णिम्बिणे ! ति । કર ततो तीए पहसंतीए दंसितो हं पुरतो सोमसिरीए । सा य ममं दट्ठूणं पुरा परम- दुक्ख - संतावित हिदयाभरितवत्था (?) य धणिद-विणिग्गहं (यं) सु-सलिलवेगा पडिया मे पादेसु । मया विय सा पगलिय- अंसु-णयणेण चेव घेत्तुं कमलमुणाल - कोमलासु भुया-लयासु हि (ह) क्खुत्ता, गाढं च ममडवऊढा । प्रभावतीए य निवारिता रुयमाणी किच्छ-पमोदिता मंद-कंठ-गाहि । तो भणिता यतीए-मा आगमण-समयमेव कुमारस्स अमंगलाइ करेइ, तं अलं ते रुन्नेणं, अवगतं रोतव्वयकारणं । ततो सोमसिरीए भणियं वयंसि ! तदा मे रोक्तव्वयं हियय-दुक्ख च अवगत होहिदि जदा अज्जपुतो माणसवेगस्स देहं फालेऊणं फुरुफुरेंत - रुधिरमंगं दंसेहिति, तं च पेक्खिऊण अवगत - दुक्खा होहामि । एवं सीए भणिते मया [ सुरु ] सूर्यसेण भणिदा - सुतणु ! घत्तीहामि पतिन्ना - पूरणं काउं । ताहे सा भणति - अज्ज - पुत ! अच्छतु ताव माणसवेगो, इमं ताव अन्नं गरुयतरं दुक्खं समुप्पण्णं पुव्वि पि य इदाणिं दुगुणतरं जत्तं ( जातं), किं कारणं जेण अज्जउत्तो असहायो ? विज्जाइस य बहवे बलिणो विज्जाहिता य : तं एस परमत्थो -तुझे मम मंद-भागधेबजाए कदेणं सत्तु-सि ( ! गि) हं पविट्ठा, ण दा (या) णिमो इदाणि किंपि कद-कदं वहिति । तं च सोऊण पभावतीए भणियं मा भायसु सुतणु ! अणुभवाहि सुणिकुता मणोरह - फलं, अहं ते तहा काहामि जहा अजपुत्तस्स संती भविस्सति । ततो सा तं भावति वयणं सोऊणं पिता णिव्वुता जाता । तो मया वि तीए दुक्ख संखोभिद - हिवएणं चिंतितं - धिरत्थु मम जो हं एताए पदाए (? एदाव ) त्थ- गताए सुरत-रतिपडिबद्धो अन्नासु सह अभिरमंतो अच्छामि त्ति । एतम्मि देसकाले अहं सोमसिरीए हत्थे वेत्तुण पवेसितो कुसुमित- पमद-लदा मंडवं नियय-निवासं तीए । पेच्छामि य तत्थ भूमीए कुस - सयणं विरयितं । हमसे य कट्ठासणं पादुया - जुवल - सहितं सविधानं च उड्डु ( द ) - कुंभं मसि-विलेवणं च १ अभिप्पसन्नो यं खं०बिना ॥ २ नामिगा० खं० ॥ ३ वि मे म० खं० ॥ ४ खेवयसि खं० ॥ Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलंभो अप्प-तेल्लं दीवतं पेच्छामि । चिंतितं च मे-अहो ! अकज्ज पिताए परमतर-रायकुलसंवड्ढिताए इदं एरिसं वि(चि)लीणं उवगरण-जातं, अहो ! एतीए एक्कंत-सुहसमुदिदाए वि भोत्तुं कु-वसहीसु तिक्त्रं दुक्खं समरे(१)भूतं ति । तो तीए महंतंपि(तम्मि) कट्ठासणे अणिच्छतो वि हत्थे घेत्तुं बला वि णिसीयावितो, भणिदो यएतस्स वि ता फासं अणुभवसु मुहुत्तगं जा जाणह 'एरिस-दुक्ख'मिति । मया भणितं-पिए ! सच्चं दुक्खमेतं ति । ताहे मे सावत्थ-णियंतणं पुच्छति-दइयद ! सम्मुहो(?) वो सव्व-कालं सरीरस्स ! । मया भणितं-सुतणु ! सुहं अज्ज मे तुह दसणेणं ति । पुणो य मे भणति-अज्जपुत्त ! अह पुण कयाइ ममं सुमरह ? त्ति । मया भणितं-सुतणु ! णाहं तव कयाति सुमरामि, सच्चमेदं ति । ततो तीए तक्खणुप्पन्न-हियय-दुक्खाए भणितं-धिरत्थु खलु ममोभय-लोगंतराल-वत्तिणीए, किं खु दाणि अहमवितहं चेव आसामेत्त-पडिबद्धा किलेसं अणुभवामि ? जहा-'ममं पिययमो सुमरति' त्ति, तं जइ मे तुम्भे हियए वि ताव ण संभरह ततो किमिदाणिं अहं निरत्थयं चेव जीवियं धारयामि ! अवि य तेण किर जोवियत्वं, जो जीवति मित्त-बंधव-समग्गो । .... .... .... .......... वि जीविएण पिय-विप्पहूणा ॥१॥ एवं भणंती चेव मोहमुवागता । मया तु हसगासं परिसंतयंतेण (?हासभा परिसंचयंतेण) भणिदा-कीस विसादमुवागता ? को व मम तुमादो अन्नो पियतरो होहिदि जस्साहं संभरिस्सामि ? अवि य-जो कदायि हियए(?) अवतरति सो सुमरितो भवति जो पुण सता चेव हियय-सधीणो भवति* ण सो कयाति सुमरिज्जति त्ति । अवि य सो णामं सुमरिज्जति, जो पम्हुसति स्वर्ण पि हितयातो । संभरियव्वं च कतं, गयं च तलवेलयं पेम्मं ॥१॥ कह सो पिउ त्ति भण्णइ, अणुअत्ती-वयण-मेत्त-पडिबद्धो ? । जो न वि हियय-विलग्गो, अच्छइ संक व्व चोरस्स ॥२॥ एवं भणतेण मे अभिप्पसादिदा, जाया य तक्वणं चिय दाहिण-पवण-सम(१मु)च्छालिता मधुमास-पुडइणि व्व णयण-कमलोवसोभिता । दरिसिता य मम तीए १ सनारभू. ली. ।। २ च डक्ख० खं० विना ॥ ३ ** एतच्चिदान्तर्गतः पाठः खं•प्रतावेव वर्तते ॥ Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५४ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे णियय-वेणी । मए य सा णील-भुयग-भुयगारिपिच्छ-सन्निभा चिरं णिव्वण्णिदा । चिंतितं च मे नूणं एसा तदा चेव बद्धा जदा एसा माणसवेगेण इहाऽऽणिदा, एस वेणी-बंध-पइन्ना मम वेगवतीए वि कहिता । ततो हं ति सयमेव विणिमोहयंतो(?) सणितं विमुच्चितुं पयत्तो हं । पेच्छामि य वेणीबंध-विमोक्वणय-सयमेव(समये च) उवरि विउव्वितं णागभवणोवमं भवणं । तस्स य एगदेसे' अन्नं अमलकमल-भत्ति-पच्छयण-विरत्त-विरयित-कुसुम-विपइन्न-सुसुरभि-आईणग-रूत-पूर (बूर)णवणीत तुल्ल-फासं सुइ-विमल-विव)रपट्ट-तूलि-उवहाणं मणि-कणग-रयण-दलियं सपादपीढोषसोभितं सुरय-विमद्द-सहं दुहतो उणदं(उण्णदं) मज्झेण गंगा-गंभीर-पुलिणसन्निभासं णिधुवणं पेच्छामि। एगदेस-विण्णत्थं च सपिधाणं सलिल-भायणं भायणाणि य रुप्प-मणि-सुवण्णाई, सुरभि-मल्ल-विलेवणं च, नीलुप्पल-णिउल-वासिदाणि य पाणगाई, विविहाणि य अमत-रस-समरसाई फलाइं, जंभीर-भूतनरच्छित्तुदीय-हरिदक-विधी(!)सुगंधी चोस-पेय-लेज्झ-संजुत्ता य विविध भोयण-विधी विउला । पेच्छामि य तक्खणं चेय सुकत-पडिकम्मं पो(पि)यं सोमसिरि सिरिं पिव अलंकितं परम-कंति-कलितं णियय-सरीरं पिव अन्नमयं अविन्नाय-रतिताभरणं पेच्छामि । “तं मे चिंतितं-'कस्स मन्ने देवतस्स एस पभावो? त्ति । पुच्छियाए य मए कहियं सोमसिरीए, जहा-पभावतीए सव्वं चरितमेवं ति । ततो मे चिंतितंअहो । पभावती महाणुभावा जीए विज्जाणुभावेणं एसा सत्ती । एवं च सा सव्वं अम्हं सुविहिदं काउं स-नगरं गदा । __ ततो सोमसिरी रुइर-भूसण-गहण-कालाणुरूव-विहिद-वेसा ममं पवर-सयणतल-निसन्नस्स उवणेति मे पवरं पाण-भोयणं । पवर-सय-गहियग्गहत्था य भणति मं-पियाँ[हि] पाणमिति । मदा य भणिदा-पिए ! पियाहि सयमेव, णाहं पियामि त्तो (त्ति)। तीए भणितं-कीस ण पियसि ? ति, तुमे एवति-कालं ण पितं जओ भणसि* 'ण पियामि' त्ति ?। मया भणिदा-सुतणु ! परं तुह रूव-ट्टियाए वेगवतीए पाइतो छव्वे(?म्मे)णं, अन्नहा गुरु-जणेणऽणणुण्णात-पाणस्स न वट्टति काउं । ततो तीए भणितं-दइय ! मे के(?) दाणि अलियमवि वोत्तं सिक्खितो सि । ततो मया भणिदा-सुतणु ! नणु वेगवतीए पाइदो हं तुह रूव-द्विताए, तं पिय! तुमं ति काउं १० से अमअन्न अमलात्त० ख० विना ।। २ ०हतो अण० खं० विना ॥ ३ च्छिन्बुद्दोय० खं• विना ॥ ४ ०धावोपेय० ख० विना ॥ ५ ०म्म पौयं खं०विना ६ तमेत चिं० सं० ।। ७ ०या एण० ख० ॥ ८ ** एतच्चिह्नान्तर्गतः पाठः ख. एव वर्तते ॥ Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलभो ण ती बहु-माणं । सा भणइ - सुतं मया पभावति (? ती ) - सगास तो जत्थ जत्थ ते पीतं, अहवा जइ वेगवतीए ममं महावहरणं (!) कतं तनो पियह एहि जइ पपीता (?) । ततो हं तीए सललित-ससवघोवेणीतं कप्पदाउ ( ? ) वप्पभवतो पियेअमितमिव सुरभि - नीलुप्पलावतंसं पाणं पियामि, पाएमि य पियं ति । तैतो सवलंक सैंभोयणं च तं पाणं उवजीविऊणं पाणासेवण [ण] संका ( को ) अभिरमामि जहा - सुहं सह पिताए गाढालिंगण-परिचुंबण- हरिस-रोमंच-कंचुक-जणिय-बिब्बोयाई चिर-विरहखेदिताई अतिहाई अन्नोन्नाहर - कमल - मधु- करव्वण (?) - करेंताई सुरत- सुह-सेवणाभिरताई गमेमो तं निसं, सुहं रिवु-पडह-सुय- बोधिताणि मो । तदो अरुण सिंह वगासिद- सरीराई समुट्ठेउं णिधुवणतो पदमवण- गतं फुल्लुप्पल-कमल-वासितं (?त) - जलं मणि - रयण - कणय-बद्ध-सोमाण-सोहं पुक्खरिणि समोइन्नाणि मो । तत्थ य तं सलिले मुह घोवणं करेंतो अंत-जल-गतं पभावतिं पेच्छामि । तं च अहं जाणितं अग्गंगुली सण्णंतो भणामि - सुतणु ! आगच्छाहि, किमेत्थ जले करेहिति(?सि) त्ति । ततो सोमसिरी ममं भणति - अज्जपुत्त ! केण सह संभासं कैरेदि (सि) । मया भणिता-पिए ! अहो ! पभावती मम हितेसिण जा एत्थ वि समए अंत-जल- गदा मम स्वस्वदि । तीए भणितं - कत्थ तुमं पभावतिं पेच्छामि(पेच्छसि ) ? | मया भणिदा - एस एत्थ अंत-जल - गदा दोससि (ति) । ततो पहसिदवयणा भणदि - पियदम ! ण एस पभावती, एसा ते नियय-सरीर-च्छाया सलिलसंकंता दिस्सदि । मया भणिदा - सुतणु । कथमेतं दिस्सति । तोए भणिदं - अब्जपुत्त ! अत्तणो ताव देह - सिरिं पलोयह ततो जाहिह परमत्थं । ततो मता अवलोकिता नियय-मुत्ति । पेच्छामि य पभावति - वेस- संछादितमप्पाणयं । भणिदा य मेसुतणु ! किमेयं एरिसं ? ति । सा मे कहति - वुि-भय- रक्खणट्ठाए पभावतीए नियरूव पच्छादिदा कया तुब्भेति । ततो हं तं अमणुस्स- लक्खणं अत्तणो इत्थि - रूवं दट्ठूणं लज्जितो जातो । तं च वेडव्विउवगरणं सव्वमवगदं पेच्छामि । ततो हं स्वण-मेत अधिनिमंतो संवृत्ती । ताव य उदितो तवणिज्ज - विउल-चक्कलय - मंडला भोगसन्निभो सूगे । आगतो य तत्थ कुसुमुच्चय-कारणा माणसवेग-परियणो । ताव य असोग - हेट्ठा सिलातले पुन्वतर- णिसन्नाए लोग-वंचणट्ठाए भणिदो हं सोमसिए - रायपुत्ति पभावति । सागतं ते ? आगच्छ, णिसीयाहि इहं सिला १ ०णीतक० खं० ॥ २ व्यसि अमत०खं० ॥ ३ तवो स० खं० ॥ ४ सावभो० कां• ॥ ५ अनोनाह० खं ॥ ६ ०हं तिवु० खं० विना ॥ ७ व्हाय (प) गा० खं० विना ॥ ८०ए भण्णंगो भणमि खं० विना ॥ ९ ०हेहि खं० ॥ ५५ Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मशिामलो तले त्तिः । ततो हं खुपंतो इव णिसन्नो तीए अद्धा सणे । णवरं च माणसवेमपरियणो ममं 'पभावति' त्ति य विणएण पूएउ भणति-सुतणु पभावति ! माणसवेगो ते राया पणय-पुव्वं पणयति, जह किर सुतं मता-तुझागमणेणं अतीव धितिमंता एस राय-दुहिया सोमसिरी लक्विज्जति, पियं च मे एतं ति कीरउ मम वयणमिणं-णियग-गुरुजण-विदिएण चेव केइवयाई दिवसाइं इहं अच्छिज्जतु एतीए धिति-कारण-हेउ ति । मया भणिदं-एवं णाम, णाहामि वा जं जोग्गं ति ।। तो णादिचिरेण य पुणो अण्णं तत्थ पडिरूवं चेडि-जुवलयं(?)। ताओ य मम 'पभावइ' ति वंदिऊणं सोमसिरि कय-विणय-कम्माओ भणंति-देवो अंगारवती मे आणवेदि, संदिसह किर-देव-कारियं आहारं च पति केरिसं वो कोरउ ? त्ति । सोमसिरीए भणितं-हला ! दारियाओ ! विन्नप्पउ देवीत-उवता(ठा)विताहारं (?)ति । गते य तम्मि चेडि-जुवले पुच्छिता य मे पिता-कस्सेदं चेडि-जुवलं ? कदो वा तुज्झाहारो आणिज्जइ ? त्ति । तीए भणिदं-अज्ज उत्त ! एतं चेडि-जुवलं तुह संतियं आहारं आहारयामि । मया भणिया-सुयणु ! किं मे पयारसि ? को मे एत्थ परियणो ? आहारो वा ? । सा मे स-विणयं भणति-सुणह सामि !-- अहं ताव तया तुझं समीवातो माणसवेगेण हरिऊणं इहाणिदा विज्जाहर-समण(य)-रक्खणा-हेउं इहं पमदवणे पट्ठाविदा हं । बहुसो य से पयत्तेणं परियणेणं अत्थिता हं-एतस्स मही(?हि)ला भो ! होति(?धि) त्तिः । न याहं इच्छिदा । ववसितो य ममं माणसवेगो पलख(?पक्व)लेउं । अह य वियड-विउरुव्विद-विसम-रूवं जणिद-मोग्गर-परम-घोर-दारुण-गहिदग्गहत्थं महामुहं भूदं पाउब्भूदमिहं वावि-जलादो, तेण य भणितो-रे रे दुरायार माणसवेग ! कु-विज्जाधर ! मम दो(?)सादो ण एसा सक्का तुमे पातत पुरिसेणं लंघेतुं, उत्तम-पुरिस-भारिया एसा, ण एसा देवेसु वि लंघेत्तुं तीरति, कतो पुण तुमे ? त[ओ] उवएम, मा ते स-कुल-बल-विज्जावाहणं विणासेमि त्ति । तेण एवं पलत्ते भोतो उवसंतो ममं सीसंगुलीय तज्जेतुं सभवणं पविट्ठो । अंतद्वाणमुवागदं च तं भूतं । सुतं च मता, जहा-धरणेण नागरन्ना विज्जाहर-मज्जादा ठविदा, जहा-तुझे इत्थि-पुरतो भत्तारं वाडेहिह(?), अणिच्छिदं सइत्थं(?) बला परिभुजीहिह त्ति । एवं रहस्सं सोऊणं अहं णिव्वुदा जाता । पुणो य माणसवेगेण भगिणी वेगवती भणिता- मम अत्थे एतं घडेहि त्ति । सा य ममं सकलण-हिययं दुक्विदं च दळूणं जाताणुकंपा स-सिणेहा य मे संवुत्ता । १कयव० ख० विना ॥ २ त्ति वेदि खं विना ॥ ३ कारियं वो जायं आहा. कां•॥ ४ ०त्ता खोहि० सं० विना ॥ . . Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलेभो पेसिदा य मे तुह सगास विए ( ?ए वि) संयंवरा वधुत्तणेणं तत्थेव ठिदा । अणागच्छंतीए य तीए मम मणे मरण-बुद्धि समुप्पण्णा । ressगदा देवी तत्थ वेगवति - जणणी । सा मे साणुणया सणियं भणति - पुत्तय ! अलं विसादेणं, जीवंती हित इच्छितं पाविहिसि, मदाए तं ण भवदि, एएण कारणं आहारमभिलसाहि मा अकाले चेत्र अप्पाणयं जोविदाउ ववरोवे है ति । मया भणिता - देवि ! छिज्जतु एसा कहा वि, अलं मम भारेणं, ण भुंजामि सत्तु संतियं ति । देवीए भणिदं पुत्तय ! जइ सत्तु-संतितं ण भुंजसि तो अत्तणो भतार - संतियं भुंजाहि । मया भणिदा-देवि ! कतो मे एत्थ अपुन्नाए भत्तार-संतियं ? ति । सा भणदि-पुत्ति ! जो एसो मम घरे आहारो पवत्तेति एसो सव्वो वि तव भत्तणो संतितोति । मया भणिदा-देवि ! कह एस मम भत्तार-संतिदो भवदि ? | सा भणदि 1 पुत्ति ! जदा मम भत्तारो राया चित्तवेगो निव्विन्न-काम-भोगो वणं गदो तदा तेण यिग वुड्ढाणं पुरतो विभाग पुत्रं रज्जस्स अद्धं णिय-धूयाए वेगवतीए दत्तं, अद्धं च स-सीहासण-चलं माणसवेगस्स । 'पिति - भोज्ज-धैणा य जुबती अकतसंबंधा य' काउ पिउणा अणुकंपिता संविभत्ता य वेगवती | भणितं च तेण - जो से भत्ता होहिति तेण ममं भुंजीहिति, तस्स वि य एदं मया णिसिद्धं ति । जामातुगता ये रमणी एसाय वेगवती तव भत्तारं वसुदेवं [देव] पिव सुरवधू पतिमुवागता । ण य ते एत्थ कारणे मण्णुं गहेयवं, एरिसाणि चेव जुवति - हिययाईं तं एस परमत्थो - एयस्स रज्जद्धस्स तव भत्ता पभवति, एएण कारणेण भणामि - एतं ते भत्तार-संतितं अतो जीवेहि त्ति । तया मया पतिन्ना - पूरणत्थे तप्पभिति 'तुह संतियं' ति काउं परिभुतं वेगवति-जणणि-वयणेण भोयणं ति । एवं तीए कहिते समाणे सुमरिदं मया वि वेगवति वयणं, जहा तीए वि एदं परिकहियं ति । चिंतितं च मया-अहो ! वेगवतीए य मम महंतो उवगारो कओ जीए संतितं साहारण-कारणं उद्दिस्स पिया में भोयणं भुत्ता । एवं चितयतो अच्छामि तावय उवणोदं चेडाहिं कामिदं भोयणं ति । तं च (पियाए) दट्ठूण पियाए भणियं-हला ! अहमेत्तियं कालं केवलमायंचिलेसु ठिया, कीस पुण मम जारिसो ५७ १ ०यं वधु० खं० विना ॥ २० वेहित्ति कां ० ॥ ३ ० धरणा० ० विना ॥ ४ य मरणी सप्र० ॥ ५ ०यम्हिले० खं० विना ॥ ६ कीस पुण मम जामिहि णोओ आहारो उवणामिदो ? त्ति, कीस पुण मम जासिसौर्याहिणाउ आहारो उवणामिदो ? ति इतिरूपो द्विरुक्तः पाठः खं० विना सर्वासु प्रतिषु वर्त्तते ॥ ८ Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे पहिणाओ(?) आहारो उवणामिदो ? त्ति । ततो चेडीहिं भणियं-सच्चं ताव तुमं एच्चिरं कालं आयंबिलेसु ठिया, किंतु देवी माणवेति-एस ते पिय-सही य पभावती बिइज्जिया इधमच्छति एतीय कएणं एस सज्जिओ आहारो, एस वो(वा) किह तुमे अभुजंतीए भुजोहिति !, ततो दोण्ह वि जणोणं एयं चिय सज्जियं ति । ततो पियाए सासूयं सणियं च भणितो हं-अज्जउत्त ! जाणियं खु देवीए तुहागमणं, न एत्थ संदेहो, केवलं किं पि कारणेणं न पडिभिन्नति । ततो विसेसेण एस अज्जं जामाउगस्स काउं आहारो सुसक्कतो त(?क)तो त्ति । ताहे पुणरवि तातो चेडीओ भणंति सोमसिरिं, जहा-देवी ते आणवेति-पुत्ति ! अवस्स ते अज्ज एदं भोयणं भोत्तव्वं ति । ततो तीए अब्भुवगता ताहे जिमिदाणि मो विधीए तासु कय-पडिवेसणाई । ततो गहिदायमणोदगाई. पमदवण-गताई जहा-सुहं मभिरममाणो (? रमामो)। . माणसवेग-परियणो य पियाए व[य]ण-सिरिं (अ)विप्पसन्नं लक्खेउं परोप्पर संलवति-परम-मुदिता हु अज्ज एसा महिगोयर-राय-दुहिता .दीसति त्ति । गए य तम्मि दिवसे संझा-काल-समए माणसवेग-परियणे, संपते पदोस-काले, महं तु पभावति-दिन्न-सन्नेज्झो पुणरवि साभाविय-सरीरो उवट्टित-पादोसिय-काय-चेद्रावियार-वेसो सह पियाए अभिरमामि । पुणरवि पभात-काले तहेव पभावति-रूवेणं अच्छामि । वहदि मे खणे खणे पभावती उदंतं दिण-रातीसु । एवं मे पच्छण्णं अभिरमंतस्स गयाई कतिवयाई दिणाई। अन्नया य पच्चूस-काल-समए समक्कं[त]-तारए अंबर-तले पुव्वतर-विसु(बु)द्धाए सोमसिरीए सइर-प्परुदिदाए अंसु-सलिल-धाराहिं सित्तो ऊसुंभिद-सद्देणं पडिबुद्धो हं । ततो मया संभंतेण उट्ठेऊण पुच्छिया-सुयणु ! किमेयं ? ति । तओ सा परम-कलुण-स्सणा मणमणमणस्स रुयमाणो ममं भणति-अज्जपुत्त ! ण णज्जदि हु अज्ज पभावतीए को वि पमादो जाओ, णागदा इहं, इमं खु तुह रूवं अज्ज साभावियं अपरिवत्तिय-वेसं दीसति, इमा य बहु-प्पभावा(?ता) रयणी वट्टति त्ति । तमो मया वि उवउत्तेणं दिटुं अत्तणो साभाविय-रूवं । भणिया य मे पिया-सुयणु ! मा भायसु, णत्थि मे भयं पर्वैग्गदे(?एवंगते)वि, णाहं माणसवेग-पदं[ग]सं(हस्स) गमो (हम्मो), पेच्छ मे पहावं जह से अज्ज दप्प-पसमणं करेमि त्ति । सा भणदि-सामि ! सुटु वि तुम बलवतो भोदं किं काहिसि एगागी :, सुठु वि य उग्ग-विसो भुयंगो एक्को १ णिउं खु० ख० विना ॥ २ पसत्थ खं० विना ॥ ३ सयरुप्प० ख० विना ॥ ४ ०वदिवि ख० विना ॥ Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलभो बहूसु मुइंगालिआसु पलेल(लिलं)भिउं विलुप्पति, अइ-बहवो इहं विज्जाहरा बलवगा य, तुम च एगागो अणाउहो य, एएण कारणेण उ विसन्ना हं अकय-पुन्ना कं सरणं उवेमि ! हा! हा ! अहो ! अकज्ज, किं मे तुम इहाणवितो अधन्नाए ?, हा दइतय ! माराविओ सि मया पाव-कम्माए, मारिग्निहिसिमेव पुरतो मम पेच्छमाणीए । एव: य बहुविहं परिदेवमाणी कहिंचि किच्छाहि विधारिता मे । भणिदा य मे-सुतणु ! किं मे पहावं ण याणसि ! अलं रुन्नेणं । इय जाव य तइं ववढवेमि चेव ताव पभाया रयणी, उग्गदो दिणयरो, आगदाउ य तत्थ माणसवेग-संतियाउ चेडीओ । तातो य दूरत एव ममं दटुं कुसुमित-लता-घरंतर-परिसंठिदातो एगेयरं संलविउं पयत्तातो । एकीए भणितं-अहो! दुम्विन्नेय-सीलाउ जुवतीउ, तारिसं नाम एसा णियमं घेत्तण सलाहणिज्ज पुणरवि इमं एरिसं अवर्थतरं गतेति । ता बि[दियाए भणियं-हला ! न हु मे अज्ज वि एत्थ कारणे हिययं विणिच्छयं गच्छदि, न य एसा पंइणा अन्नं देव-सरिसं पि पुरिसं सुमिणतरे वि दटुमिच्छामि(१), एसो वि य अत्ते ! ण पयइ-माणुसो, एयस्स वि देवकुमार-सरिसा रूवसिरी दीसति । तदियाय भणियं-न खलु एसा पडिवज्ज (!ज्ज) अन्नं देवरायमवि गणेति, एसो चेव से सो भत्ताशे तवा(!धा)गलिदासु देवदासु इहाणीदो, अभिरमदु, ण ताव एतं माणसवेगस्स राइणो कहेहामो, ण य अन्नस्स कस्सइ चतुरं अ-व्वसण-भायणं से सरीरयं दी(?), सव्वधा सिवं से भवउ त्ति । एसो ताण समुल्लावो पच्छन्न-देस-द्विताइ माणसवेग-पडिहारीऐ विरलादे सुदो। तीए य तरितं गंतूणं रन्नो माणसवेगस परिकहियं-जहा एस को वि पमदवण-गतो सोमसिरि-सगासे पुरिसो अभिरमइ त्ति । सुदं च मम दरिसणं वेगवति-जणणोए परियणेण य । तीय अन्नोन्नयअदि-दसण-मणो ममं वेगवति-परियणो रुयमाणो पणाम-पुत्वं च मम भणतिसामि ! नियय-सरीर-सुह-साधगं वो पढम-दसणं भवउ, सामि ! सुदो सु(खु) रन्ना माणसवेगेण अति-पयंडेण, सव्वहा सिवं वो भवतु सव्व-जण-मण-णयणमणहरस्स अचिरं सरीरस्स, सुइरं च मे एस परम-कंति-कलिया रूव-सिरी अम्ह चक्खुविसयं उवेउ ।-त्ति जंपमाणो वुन्ने मुहलो(ओ) द्विओ। ताव य उवागया तत्थ सयं - १०जावयई ख० ॥ २ .वियाउ ५० ख० विना ॥ ३ पयणा ख. विना ॥ कहेमाणो, ण य खं० विना ॥५ ०५ वरिला खं० ॥ ६ .स्स वि प० ख० ॥ ७ ०य अन्नन्नो य अ० ख०॥ ८०सुहाव० ख० ॥ ९०न्नसह० ख० विना ॥. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६० वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे देवी अंगारवती, साय ममं पसत्थेणं आसिव्वाएणं पूएदं भणति - पुत्तय ! अणहसरीरो चिरं जीव, मा दे पावं समल्लियदु, चिरं विन्नायं ते मया विज्जा- पभावेणं आगमणं, सम्पभिर्दि च ममं पि जहा सोमसिरीए तहा हरिसं भयं च दो वेदे वेदितुं पय हिययं । एवं भामि (णि) उं पगलिदसु-णयणा परिदेवंती एक्कओ परिसंख्या । ततो गाढतरं भय-भिन्न हियया परुन्ना सोमसिरी । ततो हं तं समासा संतो मंभी संतो य सन्नभितुं पयत्तो । बद्ध-परियरेण [य] मे माणसवेग- पमदवण- सम्वस्सो उम्मूलितो आउह- कज्जे महदि-महा-लैदो कप्प-पादवो । फुरंतो य ठिओ हं जुद्ध-सज्जो | पयत्तो य माणसवेग - 'जोधाणं मम वधाए अभिप[व] हंताण हलहला- णिवहो । एयम्मि देसकाले देवी अंगारवती पाय-पडिदा ममं भणति -पुत्तय ! भीता है, मारिञ्जीहिसि एगागी अह विज्जाहरेसु, अहं च ते गुरूभूता पढम दंसणे पणयामि -- अमोहं मे वयणं कुणसु, छड्डेह ताव एतं जुद्धारंभ, मुयसु पादव, ओलं बिज्जउ ताव इदाणिं, न हु एस जुद्ध-कालो, ता विय ( ? ) कालं वेलं अहिंदं हिदं च गुण-दोसमत्तणो थामं जाणंति, गमा वेक्कमं च किं ते न याणंति ?, तं ओलंबेह तावँइ मम वयणेण, जुद्धारंभस्स विवत्ती वि ते सोभणा, कुणसु पसादं, पूह मे वयणं ति । एवं च बहु भणती भणिदा मे-देवि ! णाहं माणसवेग-पदंगस्स गम्मो अन्नरस वा कस्सइ, तह वि तुमं णिबंधं करेसि त्ति तेण में एस मुक्को जुद्ध-वावारो ! — - त्ति भणतेण छडिओ जुद्वारंभो महद्दुमो य । अवलोगिता य मे अदूरे संठिया पिया कंठ-गद-प्पाणा परम-भय-भिन्न- हियया सकलुणावलोगितेणं दहंती विव मम हिदय-पायवं । अह य विज्जाघरा गहिद- पवर-पहरणा ठिया सज्जा विविध-राग- वसणा । माणसवेगेण उपदिया उवद्विदा मे सव्वतो परिक्खिवंता । राया वि य माणसवेगो जुवति-जणाणुयाद - मग्गो सगल संतसिद (?) - सिदादपत्तो संचारित चारु चामरा-जुवलोबसोभितो य पवर-पग्गहित - बाल-वीयणीओ अहियतर - फरुस - रोस - विष्फुलिंद-लोयणो मम सगासं (?) | पदिदा य दो-पादेसु देवी अंगारवती भणति पुत्त ! मरिसिजदु जाय ! मे घरागतस्स भगिणी - पइणो, माणेहिं मे वयणं, एस दे अंजली कदा | विश्वतिय वेगवति-परिजणो वैधासंकी, रसम्मैणुधरा (१) वि स्खलोकरिज्जति, रहं - ७ ०वय १ असि० खं० ॥ २ दो विवेदि खं विना ॥ ३ भागिउं खं० ॥ ४ हं ति सम्मासंतो खं० ॥ ५ ०लयो क० सं० विना ॥ ६ ० जोहाण खं०विना ॥ मम खं० विना ॥ ८ ०णुदयमग्गो खं० विना ॥ ९ ०धारासंकी खं० ॥ १० ०म्मणध० खं० ॥ ११ णारंहं वएस्स खं० ॥ Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमी पभावइर्लभो च चेयरस अविणयं काउं दे उअसमीय (?) त्ति - बहुं विलवति । अहमवि देवि-वयजेणं निरारंभो' असमाणो असमाणेण जणणि-वयणं वेगवदि-परियणं अवमन्निऊण गहिदो तेण गाढ- बंधणे- बद्धो करो (दो) । भणिदा य तेण विज्जाधरा-मदरस भो एते ऊण सिग्घं से सिरं छिंदेह त्ति । ताहे पुणो वि से जणणी पाद-पडिया पभणइ - पुत्त माणसवेग ! णारहसि एदं जुग -- पहाण - पुरिसं विणासावेदुं, बहवे हु एयस्स ससुरा संबंधिणो य विज्जाहर-राइणो, एएण मारिज्जं - तेण ते सव्वे सत्तुणो कदा होति, तं उवसमह, मुअह एतं, अह ण मुयह तह वि बंध - बंधण - गतं घरेह, ण सेयं वो एतं विणासेउ ति । एवं तीए भणिए भणतिएवं णाम गाढ - बंधण बद्धो अच्छउ इहेव णं ति । अच्छदि य पासदो मे कुलली वित्र कलुणाइ कंदमाणी सोमसिरी । रक्खावति य ममं बलवय-घोर-विज्जाघराविद्विदं माणसवेगो । परितावित भत्त-पाणो य अहं तेण ति-रत्तं धारितो | तवच ( ? ) वसु-को-कंध-वदणा (?) णिराभारा ण मुयदि मे खणमेत्तमवि सोमसिरी । 14 तइय- णिसाइक्कमे य ततो माणसवेगो किंपि परिगणेऊणं मम वहणुज्जदमदीयो सयमेव स्वग्ग- हत्थो समंतेणं अभिपडतुं पयत्तो । तं च दणं घणसमय-पवण वेग- समाहदा कदलो' विव दुतं दुतं पवेदिता पिता, महदा सण य कलुण-स्सणा उक्क (१क्कू ) वेडं पयत्ता - अवि धाह धाह सिग्धं विज्जाहर लोग ! सरनागदा सि(मि) तुझं, परित्तायह एस मे भत्ता कस्सइ वि अणवरज्झमाणो माणसवेगेण मारिज्जिति, सुणंतु से ये केयि नियमा वा (धा) रेह एतं धम्मं पेच्छह, ण हु से एतं णयवीहिदि (१), ते (! दे) वि अंगारवइ ! पय (रि) त्तायसु मं भत्तारं, तुह वयणेणं एस बंधणमुवागतो, तेणं खु ते अयसो । तं च सोमसिरि-विलवियं सुणमाणी तुरित- तुरियं उद्विता तत्थ देवी अंगारवती । तीए भणिदो - हा हा ! अविणीय ! दुन्नय ! दुज्जाद ! कापुरिस ! किमिदं अरायवंस- सरिसं पायद जण - चरिते वि दूरदो विरुज्झमाणगे अविणया (ए) पगासयसि ?, अलं ते एएणं चावल्लेणं, रक्स्वाहि नियय - कुलस्स अयसं, मा एदं घादयाहि । -त्ति जंपमाणी चेव पडिदा मे अ ( उ ) वरि । ततो तेण भणितं - अम्ब ! वस (सं) मे नियंते पुरीवराही महिगोयरो गहिदो, अवस्सं मे एस घायव्त्रोति । तोए भणिदं पुत्तय । अणवे विस्वद-ववहारं मेच्छ - कम्म- कारिणं रायाणं परिच्चयति लोगो, तं जति ते एस निच्छतो 'अवस्स घायणिज्जो' प्ति ततो खं ० विना ॥ २ ०ण बोद्धाकरो खं० ॥ ३ खं० विना । ५ ०त्ति जं ते० खं० विना ॥ १ ० भो समाणो असमणे० विबंधणगतं खं० विना ॥ ४ सेउं वो ६ ०रा धरा हिमोय गौयरो खं० ॥ Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६२ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे विज्जाहर-लोग-मित्त-गह-गहण-णिमित्ते उभय-सेढि-वत्थव्व-णिकाय-विज्जाहर-वुड्ढाणं पुरतो णिगमिदावराहं ठावित-दोसं कातुं एतं घातेज्जाह, इहरहा महंतो हु ते दोसो संभवति त्ति । तेण य 'तह' त्ति पडिवन्न । ततो हं तस्स वयणेणं पच्छायावगो गाढ-बंधण-बद्धो विग्जाहरेसु उच्चालितो हं वेयड्ढगिरि-सिहरंतेण ववहार-कज्जे, अणुगच्छति य ममं रुयमाणी पिया सोमसिरी वेगवति-परियणो य परम-दुक्खत्तो । बहुओ य तत्थ स्वयर लोगो ममं अणुकंपमाणो विलवति, भणति य-हा हा ! अहो ! अकजं अस्सोयव्वं च पट्टियं, अहो ! णिरुवयार-विणयं इमं राय-कुलं, अवणीयस्स णाम जणस्स अणवराहे एरिसा अवत्था कीरइ, कहं अन्नेसु रायकुलेसु संबंधं आयाइस्संति(!) । एवं साणुकंपाइं खयर-जण-वयणाई सुणमाणो णीणिदो हं सुवण्णपुरीओ । पयटिभी हैं वेयड्ढ-गिरिणो रम्माइं सिहरंतर-कुहर-कंदरोदर-गताई उववणाई पेच्छमाणो। अणुयाइ य मे खोमेग-देस-लग्गा रुयमाणी पिया । अह य एगत्थ पंथ-तडासन्ने रववणे सुरभि-कुसुमोह-संछन्ने पवर-रूवसालिणि कन्नगं पेच्छामि अवदाणि(लि)त-कमल कोमल-सवन्नं, अप्प-पंचमं पंचत्थिकाय-सन्निदं पिव [लोगं], लोगट्ठिदिं व तत्थ पेच्छामि तत्थ पवर-कंडय-कीडा-वियावड । अवि य-करतलाहदुप्पतिद-णिवदेन्तन्तर-पयक(?)-ललिद-भमरय-परियत्तणाहणणरहस-पसरितुण्णदोणताहतलंता(:) कलविय-पवर-कामुग-वर-तरुण-करणाए य खेदविय-गात-लट्ठी तह-तुरिद -कद-करणं परियत्तण-वलिद-मज्झदेस-सरिससागत-तरितताणिद-धरणि-णिसुठुद्रिदेण पिय-कामि-जुवाणएण दवण(?)-जहण-वदण-सोणिकडितडावण-गंडगुलपण(१)-विसेस-परिचुंबणं पिव परिकरेंतेण तेणं कीलम(?मा)णिं तस्सेवे रय-रभस-वर-करण-परियत्तण-वसेण पवण-पयलित-ललित-कमल-कोमल-सरिन्छच्छवि-लोल-लोयणो(?णं) मंजिट्ठा-राग-विउम्भासित-खोम-साडय-णियंसणं थणं-सिहरे-- चुंबिदाहि य असित-भुयग-पवर-कुमारि-अभिव(ध)(१)काग-पत्तियाहि जणिद-पवरतरचारु-लायन्न-विमले(१ल) कावालिय-रल(?)-पयलिद-रेहंत-कंत-यन्नोववीदं उवचीयमाण-घण-जहण-घण-तड-नितम्बं अवचीयमाण-तणु-मज्झ-पास-देसं गंभीर-वियरणाभी-णिगुंज-सोभंत-मज्झ-भागं अ(?आ)पूरमाणिं पिव जोवणस्सावणं वर-णयण. भमर-भर(१म)माण-वदण-सतपत्त(म)सोभणिं तं कन्नगं पेच्छमाणो ण तिप्पामि । १ दत्तत्तर० ख०विना ।। २ ०सयसतण्णदोहता० ख०विना ॥ ३ .रिद. कर० ख०विना ॥४ ० सरस० ख०॥ ५ ०वय रभ. खं० ॥ ६ •णरियत्तषसे. ख०विना ॥ ७०ण पय० खं० ॥ ८ ०सरिच्छ विलोयणो खंविना ॥ ९ .णिभंत० ख०विना ॥ Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ · पढमो पभावइलंभो - पेच्छमाणस्स य मम तई स-परिवारं तह वि सत्तु-वस-गयस्स बंधण-पीलितस्स वि णिज्जमाणस्स चिंता जाया-साधु कैतं, अहो ! इमीए कन्नगाए रूवसामिद्धी, कस्स मण्णे विज्जाहर-राइणो एस कण्णगा हविज्ज ? | चिंतितं च मेजति मि जियंतो एतं उवसग्गं निरज्ज(: तिरेज्ज) ततो एतीए स-परिवाराए कज्जे अवस्सं पयएज्जामि । पुणो य सयमेव चिंतितं च मे-अहो ! बलवं ताऽणंगो जो एदावत्थं पि पावति(१)। ताव माणसवेगेणं मम पिट्ठ-द्वितेणं सोवयारं भणिदा सा कन्नगा-दारिए पजंभ(भंज)णवेगे ! कत्थ मन्ने संपदं भाता ते राया वाउवेगो? त्ति । तीए य मम बंधणा-गाढ-पीलित-मणाए विव सरोसं भणिओ-किमहं जाणामि कत्थइ राया वाउवेगो ? त्ति । तं च सोऊण मया चितितं-साधु कयं, एस वि ताव राय-सुदा, णामं पि से जाणिदं दि । . ततो हं तेणासण्णोभय-सेढि-सीमा-सन्निविट्ठ, गिरि-सिहर-तल-विलग्गं, मणोपुत्तग-विज्जाहर-राय-निकायाणत्तीय चिरकाल-विणिम्मिद, सरय-ससि-निम्मलामलछुहा-धवल-सुकद-सोहं, सरदब्भ-सोन्भ-वर-विब्भमभूदाकार-सस्सिरीय-रूवं, सुकतपवर-पागार-दार-तोरण-सुणिवेसित-पुन्न-कलस-विलसंत-कंत-वदण-विलोलं, मज्झे य पवर-मणि-पेढ-पसत्थ-वित्थद-सुणिविठुक्कट्ठ-धरणणागिंद-सयड-फुड-मउ-पुरिसीवसोभितं सव्व-रयणमयिं सभं णीदो पवेसितो य । तोए य सभा-मडवेगदेसे विण्णत्था पसत्थ-गंधंग-सुकय-विच्छित्ति-कुसुममालब्भलंकिता महा-पमाणा भेरी चिद्वइ । सा य विराधित-धूणं(?) दुतं तालिता सयमेव य माणसवेगेणं । तीए य नव-जल[द]-गंभीरतर-णिस्सणाए णसूदाओ (!) दो वि अहासन्न-गयातो दाहिणुत्तरा-सेढीओ । ताहे य तेण महा-मेरि-घोसेणं बोधिता चदुद्दिसि पि विज्जाहरा वंद-वंदेहिं आगच्छिदं पयत्ता । तत्थ ते जहारिहेहिं पुव्वन्नत्थेहिं आसणेहिं कमसो निसन्ना स-परिवारा । खणेण य खुभित-महोदधि-सरिस-कलकलाराव-मुइलेहिं विज्जाहरेहिं पाउसणदि-वेगेसु व महोदधि-कुच्छी जहा आपूरिदा सा सभा । . तेसु य जहागत-निविद्वेसु ततो पहत-पडपडह-संख-खरमुहि-निनाद-घण-पूरितमहाभोगो संचारित-चारु-चामरा-जुयलो धवल-धरितादपत्तो पत्तो सभं सव्वालंकारभूसिदो महता जुतीय एक्को पढम-जोव्वणो विज्जाहर-राया । तं च दळूण पयलिदा आसणेसु सव्वे वि पुन्वोवविट्ठा विज्जाहर-रायाणो । णिसण्णो य सो कणग-मणिरयण-सकलोवसोभिदे वरम्मि सीहासणे स-पादपीढे । माणसवेगो वि सीहासण-वर .१ तं० खं० ॥ २ ०कंद खं० विना ॥ ३०रिमोव० ख० ॥ ४ मयं सभं खं०विग ॥५.०पूरदेसा खं० ॥६.०मरधवलो धवल० ख० विना ॥ Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मजिसमखडे गदो चेव चिट्ठति । चिंतितं च मे-एए एस्थ दो रायाणो सहासण-वत्तिणो । पुच्छिदो य मे तत्थ एगो विज्जाहरो-भो भमुह ! किं नामधेज्जो एस विज्ञआहा-राया। तेण य मे कहियं-एस स्वयर-राया वाउवेगो नाम चकनाभ-नगराहिवो । चिनितं च मे-नूणं एस तीए कन्नगाए भादा होहिदि । ततो रन्ना वाउवेगेण भणिदं-केण भो ! मेरी तालाविता ! । माणसवेगेण भणिदं- मया भेरी तालाविता ववहार-पेच्छणत्थे, मया य महि-गोयरो एस निययंतेउरावराही गहिओ, एतस्स तुझं पुरतो दोसं ठावे निग्गहं काहामि, तं पेच्छह इयाणि मम एयस्स य ववहारं ति । ततो रन्ना वाउवेगेण भणिओ हं-कहमेयं रायपुत्त ! जं माणसवेगो भणति ? । ततो हं अपुव्व-सभा-पवेप-खुभित-हियमो 'किमेत्थ भणियन्वं । ति चिंतोवगदो ण किंचि से पडिवयणं ओलयामि । मवि य वसण-वस-चलिद-हियो , अलियं परितूसुरेहितो(?) संतो । ववहार-संकडत्थो कुल ऍत्तो लज्जिओ होति ॥१॥ तदवत्थं च ममं दट्टणं सोमसिरी तेयवंती भणति-कास ससिपादय(!,पुरिसो इव जहा पडिखुद्ध-मदीयो अच्छसि ? कीस न देसि एएसिं राईणं पडिवयर्ण ! किं व ते एवमेव निरत्थयाइं सिविदाई ! वीसत्थो भणाहि, ण एत्थ तुमं कासइ किंचि अवरज्झसि, अवराहो एस चेव ते पसुत्त-दारावहारि त्ति । ततो हं नातिचिरं चिंतेउं अप्प-थामं पर-थामं च नाऊणं आसासिदूण य परिसंठिद-हिततो संवुत्तो। अवि य-- आय-बलं चिय पुल्बि, नायव्वं पर-बलं ततो पच्छा । मित्तममित्तं च तहा, कलहम्मि जयाभिकंखीय ॥१॥ एवमेएणं विहाणेणं वी(धी)रियं अवलंबिऊणं पभणिदो हं-को मे किं चि पुच्छति। तदा साभागी(समाधि)कयणिओगेसु चारितेसु भणिदं-कुमार ! समावि(धि)कदा ते पुच्छंति । मया भणिया-भो! अच्छले(१) ण ताव पेच्छामि मे कत्थ सा सभ ? त्ति । चारिएसु भणियं-अज्जवो रायपुत्तो त्ति', बेंति य-कुमार ! किं न पेच्छसि इमं समं ! ति । तओ माणसवेगेण भणियं-पेच्छह भो ! महिगोयरस्स दुरायारस्स धत्तणं । ["*....................] १ दो वा वाणा सीहा० ख० ॥ २ ति वितंवगंदो खं० ॥ ३ लग्गो। अवि ख• विना ॥ ४ पिरिचूसु० खं० ॥ ५ .पुच्छिओ लजि. खं० विना ॥ ६ •पादये ली० ॥ ७ भाणी कयाणिओ० ख० विना ॥ ८ ०भाहिदा ख० विना ॥ ९त्ति कति य खं० विना ॥ *१०. अत्रान्तरे कियांश्चित् पाठस्त्रुटितः प्रतिभाति । Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६५. पढमो पभावइलंभो न सभा वुड्ढ़-विहूणा, वुड्ढा वि ण होंति जे अधम्मिट्रा । धम्मो न सच्च-रहिओ, न य सच्चं होई छल-जुत्तं ॥१॥ धम्मो य अधम्मेणं हम्मति सच्चं च जत्थ अलिएणं । ववहार-विसम-कारी हम्मति सभासदा तत्थ ॥२॥ पविसिज्जउ मा व सभं अह वेत्थ भणेजदू जहा-भूदं । जइ न वि बाहेति तदो जइहिइ धम्मेण जो बलिओ ॥३॥ तं पेच्छह ताव भो ! तुझं केरिसो सभायारो ?, अहं ताव एएणं पच्छाबाहओ बद्धो धरणितल-निसन्नो य, एस मम पुण पच्चत्थी य सीहासणत्थो, पेच्छह एदं अत्थि-पक्खीणं(पच्चत्थीण) जहा समं पयति, जाणह य एवं करेंतो किं ताव एसो सभं अहिक्विवति उदाहु अहं ? ति, जइ य एतं एवं समं भवइ एवं वा महासभा भवति ततो तुझं चेव जाणया, अन्नहा का सत्तीमा सभं अधिक्विवितुं । ततो रन्ना वाउवेगेण भणियं-सच्चं खु भो ! भणति एसो रायपुत्तो, ण हु एतं समं, तं मुंचतु एतस्स बंधणाई, उढविज्ज उ य आसणाउ माणसवेगो, ताहे समं ववहरंतु । ततो माणसवेगेण भणिदं-किं भो ! महि-गोयरो मया सह समाणो. भवोहिति ? । वाउवेगेण भणितं-[*' ................ । माणसवेगेण भणियं-*] धरिसिता भगिणो य मे वेगवति एएणं विणा गुरु-जणाणुन्नाए सयमेव पडिवन्ना, ततो नत्थि चेव एतस्स ववहारो, केवलं निग्गहो एव अरुहति । ततो वाउवेगेण भणियं-किहमेतं रायपुत्त ! जं माणसवेगो भणति ?। मया भणियं-राय ! सुणह, एसा मम भारिया एएण चोरियाए मम पासादो सुह-प्पसुत्तस्स अवहरिऊणं स-भवणं पमदवणे ठाविता ण य णाम अंतेउरे, ततो हं नियय-भारियं(?) कूतं(कते) आगदो एतीए सह अच्छंतो असोग-वणियाउ एएण बंधिउं इहाणीओ, जइ एवं अंतेउरधरिसिओ होमि तओ तुब्भे चेव पमाणं, जं पि य एसो भगिणी-कज्जे भणति तत्थ तातं तीय नाम पि न गेण्हामि, तं पुण कैज्जं जधाठितं तधा तुम्भे वि पच्चक्खं चेव विज्जाबलेणं एवंचेव(?पवंचेघ), सुठु णायदो अणुपरसध, णाहं एदं अणुणयामि, एदम्मि तण(?णु)म्मि य मर्म समंता पडिभायति पोरिसि(सं), एते(१स्थ) ण य मे एतातो अन्नातो वा पयतातो भयं अत्थि, ण याहं एएणं खत्त-धम्मेणं जुद्धे जिणिऊण बद्धो, जणणोए से सामेण अणुणिदो तेण मे बंधणमित्थं ति, खत्तितो हं, णाहं . एतस्स बीहेमि, अवि य १ * * अत्रान्तरे कियांश्चित् पाठस्त्रुटितः सम्भाव्यते ॥ २ ०यं मूतं खं० विना ॥ ३ जज बंधावि० ख० ॥ Q Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६६ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे एहि पिताव पेच्छह, मुंचह य ममं, लग्गतु मे (१) ॥ १ ॥ एस विज्जाहरो, (मै) अविज्जाघरस्स जुद्धेणं । जा से सपरिवारस्स (?) वि े, खणेण त ( द ) पं पणासेमि ॥२॥ 2004 1 ततो भणियं च एत्थ केसुति विज्जाहरेसु - अहो ! सच्चं न एत्थ संदेहो, दिवस (?) महिं तिसिहर - चकवट्टि वधे सुरखतीव परक्कमंतो अ-विज्जाहरो वि व ( ? ) हु एसो, मन्ने देवासुराण वि अगम्मो, किमंग पुण विज्जाहराणं ? ति । ततो भणियं वाउवेगेण राइणा-भो माणसवेग ! सुतं ते रायउत्तस्स भासितं ? उत्तम - पुरिसो हु एसो, न एसो कस्सइ गम्मो, तं भणाहि संपदं एएण सह आसणं पोत्तणं । माणस वेगेण भणियं सुयं मया एयं, आसर्णैत्थो से पडिवयणं दाहामि । वाडवेगेण भणिदं नाहं एत्थ ते' उम्मग्गं करणं देमि । माणस वेगेण भणियं को मे वारयति ? | वाउवेगेण भणियं-धम्मो ते वारयति । माणसवेगेण भणियं [...] - तेण चैव तुमं एरिसाईं करेसि । ततो एयम्मिय करे (१) कोवा विट्ठो माणसवेगो संरंभेण भणति - मया धरणि-गोयरो अंतेउरावराधी' वज्झो गहिओ, नियय - बुद्धिकखणेण मे इहाणीओ, तं एस एयं वावादयामि, पेच्छामि ताव को विममं निवारेति ? | वाउवेगेण भणियं - धम्ममुद्दिस्स अहं ते वारयामि, जइ एसो अवस्सावराही हंतव्वा ततो किस धरण - णाईंद-सेंगं ववहारं विज्जाघर - णिकायं वा पवेसिओ ?, बाहिं चेव कीस ण घादिदो !, न देमि ते इदाणिं कानका रं ( १ ) ति । ततो माणसवेगेण आणत्ता नियय-विज्जाहरा - गिण्हाह भो ! निहणह, घातेइ एयं दुरायारं महि-गोयरं ति । एत्यंतरे विसन्ना पिया सोमसिरी महमहया सदेण परुदिता करुण-करुणं विज्जाहर-जण-हिय उपयकरं, मणमणस्स सतधा फुडिदं पिव से हिदयं, समुक्कमंतजीविया इव लक्खिया विज्जाहर-राईसु । ततो सा परम-विसा ओवगता भणिया समासासयंतेण राइणा वाउंवेगेण - रायपुत्ति ! न भेतव्वं ण भेक्तव्वं ति, छिंदामि एस जुद्ध-सद्धं ति ण हु एसा पसुवाल-मेली, एसा हु सभा, विज्जाहर-राई १ मे खं० विना ॥। २ वि खरगेण दप्पं कां । वि मणेण दप्पं वा । वि समो दप्पं ली० ॥ ३ • मरण्हेंहि तसिह खं० विना ॥ ४ ०णच्छो मे खं०विना ॥ ५ ते ओमग्गं खं० विना ॥ ६ अत्रान्तरे कियांश्चित् पाठस्त्रुटितः प्रतिभाति ।। ७० मं परिसायं करे० खं० बिना ।। ८ एयंमियं करे खं० । एयंसि मियकरे कां० ॥ ९ ०धी बद्धे ग० ख० विना ॥ १००समं व० सं० विना ॥ Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६७ पढमो पभावइलंभो मज्जादाण य ठिई ठविदा, तं इदाणिं अइकमंतस्स उवदिसामि से परं सिक्खापदं ति । एवं भैणयंतेणं सन्निदाई नियय-विज्जाहराणीयाई-पहणह लहुं माणसवेगं महम्म-कज्जुज्जयं ति । एवं भणिए ततो दो-पक्स्वीभूतं तेसिं, खुभियाइं विज्जाहराणीयाई घण-घोर-कल-कलाराव-खुभिय-पत्थरिय-महोदघि-सह-सन्निभ-रवाई । भणिय च रन्ना वाउवेगेण-भो माणसवेग ! जाणसि तुम जहा-तव मम पुत्व-पुरिसेसे एसा सभा कारिया, धरणस्स य नागराइणो एसा पच्चक्ख-पाडिहेरा पडिमा ठोविदा, माणसदेवो स भगवं उसभसामी एस एत-माणवग-खंभे णिवेसितो, इमाए य सैंपसयच्छीय(?) ठिती था(ठा)विदा, जहा-ववहारे वट्टमाणे जो उवसग्गेणं ववहरइ, जो य समं ण पेच्छति तेसिं दोण्ह वि पक्वाणं महदियणत्थो संभवइ त्ति । ततो माणसवेगो तं वयणं अवमन्नमाणो स-परिवारो णिक्कड्ढि उग्ग-वग्गो ममं वहाय परिधाविओ । ततो वाउवेगो वि तुरिय-तुरियं समुट्ठिओ पहित-पवरावरण स्वग्ग-वावडग्ग-हत्थो लग्गो माणसवेगेण सह जुज्झिउं । अह एतम्मि अंतरे स सई णिययं पडिमं दारयंतो णव-जलद-णिणद-णिस्सणो, ससि-किरण-क्खोर-हार-धवलो, अट्ठाहिय-विट्ठ-विगड-फडा-कडप्पेहिं णहयलमिव पच्छादयंतो, सकविल-हुँलिंग-पिंगल-जलंत-मणिसिहा-सपउरो हुंकाराणल-भयविसंथुले विज्जाधरे करेमाणो रयवगिरि-सिहर-संघात-सच्छमो(?भो), उक्कड-ड-वियडकुडिल-कडक्ख-कडग(?)-फडाडोव-संकय-कडप्पो, चल-चवल-चंचल-तहय(?)कर-जीहाजुवल-संघात-जलंत-भोसण-दुप्पेकख-भोव-रंजिद-बद्धलो(८) उद्धाइदो णागराया" । तं च दळूण भयकरं भूयइंद-रूवं भणियं वाउवेगेण - रे रे दुरापार माणसवेग ! इदाइंदणी) भगवता णागराइणा अग्घायं परित्तायतु ते अलं पि तेलोक्कमसिक्खिदकारिणं ति । तमओ परम-भीओ माणसवेगो विज्जाहरा य सव्वे वि पणदा । पणदाणि य वाउवेग-पमुहाई इदराणि वि विज्जाहर-बलाई 'सरणं सरण मिति जंपमाणाई सकिहाहं ( ? सइराह) सिरेसु धरणीतलं गदाइं । सो य णागराया ममं फडा-कडप्पेण भुयासु य घणं गहेऊणं णहंगणं समुप्पइओ, पहाविमो य उत्तर-दिसंतेण पवण-मण-समाण-जइण-वेगो। तं च भगवतो १ गयणतेणं खं० विना ॥ २ सेहिं सभा ख० विना ॥ ३ हादिदा ख० ॥ ४ सयच्छीयच्छीय द्विती विदा ख• विना ॥ ५ रणरवीर० वा० । रक्खोक्खीर० कां० ली० ॥ ६ ०कडविगडकफ० खं० विना ॥ ७ ०हु पिंगपिंग० ख० विना ॥ ८ सण प० ख० ॥ ९ जितवलद्धो उ० खं० विना ॥ १० राइ य । तं खंविना ॥ ११ ०कारण खं० विना ॥ Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६८ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखडे पाणि-फासं पुव्वाणुभ्यं यिव मन्नामहे । खणमेत्तेण य मोइओ हं णागराइणा उत्तरड्ढमरहं । पेच्छामि पुरतो सिंदूर-रओगुंडितं पिव गगण-देसं । आढत्तो य सहसा पवियंभिउं तुरिय-रवो, सुदि-सुहो य गंधव गीत-वाइत-णिघोसो त्ति । चिंतितं च मेणूणं आणोदो हं भगवदा णागराइणा णाग-लोयं चेव । ताव य पेच्छामि निसंतनिम्मल-कणग-सिला-सहस्स-संघाद-साणु-सिहा-रुच्चंत(र)-सोह, हेम-मैतूह-जाल-१. प्फुरिय-पभा समूह-परिरंजित-गगण-देसं, गंभोर-कुहर-कंदर-दरि-विवर-णिटुरो र] संतमुक्क-हुंकार-विउल-कल-जलद-सद्द-बद्दल-फुडफुडित-दिसामुहुत्तात(ल)-पूरितंचरतलाभोर्ग, णाणा-मणि-कणग-रयण-आभरण-रुक्ख-विक्वविक्वत(!)-खिरंत-कुसुमो(?म) सुरभि-कप्पपायवुद्दाम-सस्सिरीय एवं कंचणमयं सेलं । चिंतितं च मे-जहा मम तिरत्तोववसितस्प्त वि तण्हा-छुहा-किलनस्स एण्हि अमद-पुण्णस्स व सुह पडिहायई, चुंवासुय(?) सोभाणु-भावं खेत्ताणुभावं च पुंव-सुदीए संभावयतो जाणामि-इमो चूलहिमवंतमहिधरो पत्तो। एवं चिंतयंतो च्चिय अहं णागराइणा ठविओ कंचणसेल-सिहरोवरि-संठितस्स एक्कस्स पउम-वर-वेइया-परिगयस्स रम्मस्स रयण-कूडस्स हेट्ठा पप्फुल्ल-सुरभिकाणणुदेसे । ततो मे चितितं-माणणीओ मे भगवं णागिदो । ततो पणिवदितुकामो पेच्छामि तं भगवतो चलण-जुयलं कंचण-पसेय-सरिस-प्पभं कमल-दल-सकल कोमलं तवणिज्ज-णेउरालंकितं । चिंतितं च मे-दिट्ठ-पुवा इव मएमे चलणा, अहो ! भगवतो चलण-जुयलं पभावइ-चलणाणं अणुसरिसं ति । उड्ढं च चलणाणं णिवत्त(न्न). यतो अवगत-नाइंद-रूवं पभावति चेव पेच्छामि । पुणो मे चिंतितं-किं मन्ने भगवया छले उकामेण पभावति-रूवं कतं ? ति, तं जह व तध व पूणिनो मे एस भगवं। पणिवतितुकामो य सहसा धारिओ हं रत्ता सोय-किसलय-दल-प्पगासेणं दाहिण-हत्थेणं अलिय-देसे । तेण य समुन्नामयंती भणइ-मा म त्ति, अज्जपुत्त ! पभावती अहं, अलमन्नाए वितक्काए त्ति । ततो सा एव भणंती पयइ-सुदंसणा दिट्रोय अवतासिता मया मयच्छी । सा य सव्वालंकार-भूसिया तक्खण-विउब्विया इव सुरवधू परम-सोहा-वियावडा बहु-दिवस-बन्नणिज्ज-रूवा णिव्वत्ति(?न्नि)दा मे चिरं जीविद-दायिगहिय-बहुस्सिता मिसितोवाहिणी(.)। मणे(?मण्णे)-ममं च सा गाढ-बंधैंग-पोलिय-सरीरं पेच्छंती पयलि ..१ ०रुव्वरतसो खं० ॥ २ ०मयूह० खं० ॥ ३ ०णिरुद्धरोसंत० ख० ॥ ४ ० इतं चासु० ख० विना ॥ ५ पुणसुदीहे संभा० ख० विना ॥ ६ ०वियिंदायि० कां० वा० । वियायिंदायि० ली० ॥ ७ ०मण ममं खं० विना ।। ८ ०धणापलि० ख० विना ।। Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढ़मो पभावइलंभो यंसु-णयणा अणुसोयंती मुयति बंधणाणि मे, भणति य-अज्ज पुत्त ! अहो त्थ तुम्भेहि मम मंदभागधिज्जाए पमाद-दोसेणं महंतं दुक्खमासादिदं, तं मरिसेह ममावराहं । -ति जपमाणी पडिया पाए सु । मया य णव-पारियाय-पल्लव-सुकुमाल-सच्छमे(मे) करजुवले घेत्तूण स मुट्ठाविता मे(?) । भणिया य मे-सुयणु ! णत्थि ते अवराहो, पियकारिणी जोविय-दाइया य मे तुमं, दु(१) पदिभोदा य मे तुई ।-ति भणंतेण आसासिया । चिंतियं च मे-एसा ममं सव्व-कालं कुमारं ति संलबइ, इयाणिं मे 'अज्जपुत्त' त्ति संलवति, नृणं तारिसं संबंध अभिलसति । ततो मया [स]वीसंभं बाहु-पंजरपरिगाहिया काउं तिप्पसुत्त-मद-प्पभिन्न-काडेण व मदगलेण दसणग-लग्गा कुंद-लत व्व पुरओ समुच्छंगिया । पुच्छिया य मे-सुयणु ! कहय, को णु एस पन्वत-वरो ? कि नामधेजो य ? ऎस अवरि (रो) रयणकडो दिस्सइ किह तहिं पिट्ठओ वत्तं त ? । सा भणइ-एस कप्पतरु-सुरभिगोसीस-चंदणदुमाकुलो चूलहिमवंतो णाम वासहर-पवओ, एस य अवि रेयणमतो पंच-जोयण-स दूसिओ सिद्धायतणकूडो णाम कूडो मुद्ध द्वित-पवररयण-जिणभवणोवसोभिओ अति-मणोहरो दिस्सति त्ति । ताहे य पुणो पुच्छिया मे -सुयणु ! कस्सेस गंधर्व-रखी सुदि-विसय-हरो सुव्वति ? । तीए य कहियं - अज्ज पुत्त ! एस पवणागलियाणं पवर-कप्पपायवाभरण-महदुमाणं सद्दो सुणिज्जइ । कहेइ य मे पुणो-जहा (नाइंदो वि) विजाहराणायाई विगय-विग्गहाई अणाय-तुइभरण-परमत्थ-कारणाई स-णगराभिमुहाइं पडिगयाई, जुद्धे ववहारे य जिओ माणसवेगो, णोया य अंगारवईए णियय-पमदवणं चेव सोमसिरी, 'तुम जियंती फिडितो' त्ति तेण कारणेणं घितिमंती सुहं परिवसति । एवं तोए कहिए अहमवि घितिमंतो जाओ। उवणोयं च मे पभावतीए तक्खणं चेव चित्तरस-भोयण-पादवाओ विविध चकट्टि-वर-भोयणादिरमणिग्जं रमणिजतरं च भोयणं । तं च मे अमत-सलिलपक्वालिमोवणीएसु(१) ति(भि गपादव-सरोदर-घर-णाणाविध-रयण-मणि-कणगसयणासण-सणाहं विविध-कुसुम पल्लवेत्थरणं । तत्थ य पप्फुल्ल-मल्लिया-सुरभि-कुसुम-संताण-प(पा)रियायय-कुसुम-संदाणिते, गब्भवि(गि)ह-गते, सुहुम-तूल-पासे, १०सुतम० ख० विना ॥ २ ०ण सदग्गल० ख० विना ।। ३ सुअणु ख. विना ॥ ४ एयस्स उब० खं० विना ।। ५ रइयण सप्र० ॥ ६ ०णभूसि०।। ७ ०द्धट्टीत० ख० ।। ८०व्वरावो ख० विना ।। ९०वच्छर० खं० विना ।। Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Uo वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे मणहर-वर-रयण-मंडिय-विचित्त-कउवध णे, दुहतुण्णद-मज्झगंभीर-सारसोहे, सुरतरवि(इति)-राग-वद्धण-करे, सुर-मिहुण-निहुवणाणुरूवे णिधुवणे निसण्णो हैं। चिंतितं च मे-किह पुण मया पभावती रति-संभोगं उवणेतव्वा ? । सुमरियं च मे सावत्थीए दीवय-पयाहिणीकरणं, तं हवतु सो चेव वियाहो त्ति । तओ मया मयगलेणं व कुंजरेणं महुमास-कुसुमिता इव नलिणी जहाऽहिखुत्ता मे विगतगव्वा पभावई । ईसि-लज्जोणत-वदणा पढम-समागम-वेविरी पुलगायमाण-तणू हरिसायंतेण सहरिसं समारुहिया मे सयणिज्जं । तत्थ य महिंदो इव सईय सह संगओ सुरद-संगदं पदं । अवि य-पढमं चिय रेसिय-पुन्वएणं उवयारेणं अभिवीसासेउं ताए(१) कयम्गहाकढि उण्णामित वदणा परिचुंबिता । कमसो कररुहेसु य परितालणजैणिय-समुविघट्टिया(!) मुद्धयंतरो । तेण य पुलयाइतंगमंगाई । आगत-पण्हया पयत्ता मे रति-संदोहं दाउं । परिसंठवेंतेण य मगा-चिहुरे परिमटुं से मया अमि-चंदोवमं णिडालयं । पुणरवि परिचुंबिया य से(?सा) सविन्भम-विलोय-लोयणेसु । कमसो ये वाम-करदलोदरेणं फरिस(सि)तांता लग्गा से रति-करंडग-सच्छमे(?) पयोधर-जुवले । जुवल-कोमल-पवर-सुकुमाल रंभोरुतेसु य ललियापीलण-कररुह-विघट्टियं च करितेणं गुललिता(? उल्लसिता) से भुयग-पोत-सन्निभा रोमराई । सेयफालिया(!) य णाभिमंडल-भरत-पेरंतेसु । तवा(धा) सोणि-तडालिद्ध-घट्टिया मे कुकुंदरेलु । स(सं)पयोगखित्त-मोइयं नियंठणं । खण-लज्जावक्वित्त(?)अधुकदय-वलय-मुहला म म त्ति ममं णिवयण-खलिय-क्खर-जंपिरी रभस-समालिंगितुच्छेसित-जहणा पडिपेल्लिया मे अधोकाए । तुदाया(?) म(मे) कररुहेसु करभोरु-ऊरुजुयल-रतिलक्खे पासंस-पदेसेसु कुकुंदरेसु य सुंदरी । दुगुणीकया इव मज्झदेसे समकंता य मे चक्कलित-पयोधरा वच्छत्थलेणं । रर-प्पएसे परिस्सयंतो णय-भुया-लता-समुंडोया(:) लाभिया । पुणरवि य रसंतराकड्ढिद-गहिद-गाढ-पयोधरोट्ठी माढत्ता य मे कोमल-कमल-मुणाल-कुसु. (? सुकु)माल-सन्नियाहिं अंगप्पएसे अवलंबिदुं देइ य मे समप्पिय-गाढ(?य)-यट्ठी वयणयं । मणइ य पास-प्पएस-परियट्ठियाकररुहेहिं कलंबायमाण-देह-कलं बला संदाणेति य मे रंभोरु ऊरु-जुवलेण कडिप्पएसे । अहिगया य मे सरीरयं सोदामणि व्व घण-विवरयं । घोण(?)-पइट्ठा इव मे लक्खिया णिसग्ग-काले य अमय-सित्ता इव कप्प-पायव-लता। विरइयापओ पढम-समागम-संखोह-सेदु(द) बिंदुग-चिल्ललं से अंग जायं बीयमिय इ(१) वत्थ-पल्लवेणं मुहं च मुहपाएणं(?सुहवाएणं)। एवं परम-पीइ १ निहवाणणुरूवे णिवणेसण्णो है ख० । २ णितुव० ख० विना ।। ३. म विवेसि० ख० विना ।। ४. •णियास० ख० विना ।। ५. य दाम० ख०॥ Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलभो संजुत्तो दिवस-सेसं रयणिं च तं सुरद-सुहं अणुभविऊणं पभाया[ए] रयणीए सरसलिलं समवगाहिऊण कय-सलिल-कज्जो पुण्ण-मणोरहो समुत्तिण्णो । पभावति-देवि य तहेव कत-करणिज्ज-दव्वावस्सया पुणरवि आगता मम समीवं । णवर तत्थ अचिरोदिते दिणयरे अन्नमय-कय-पडिकम्माए पियाए सहिओ आढत्तो हं कप्पदुम-काणणंतरेसु संचरितुं । पेच्छंतस्स य मे तं सयल-तिहुयण-मणच्छण-भूयं कंचणसेलं लग्गा मे मणि-रयण-कूड-कडग-कप्प-पादवाई(?वे) दिट्ठी सिद्धाययण कूडे । तं च रयण-किरण-प्पभा-समीद(संमिद)-दिणयर पयरिय-रयण-किरणणिवहेसु दिदीवितत्त(न्त)राभोग-जुतं दळूणं भणिया मे पभावतो-पिए ! उप्पयाहि याव ममं घेत्तणं, आरुहाहि सिद्धाययण-कूडं, इच्छामि तुमे सहिओ एत्थ महढि-सुर-संघ-वंदियाओ जिण-पडिमाओ त वंदिऊण(उ) । एवं मया भणिय-मेत्ते पिया तं सिहर-वरं समभिलोएउं ममं च णिज्झाइऊणं परम-दुक्खापुण्ण-कंठा अहोमुही ठइऊणं परुदिवा(या) कलुण-कलुणं स-दुक्खत्ता मणमणमणस्स । ससंभमुट्ठाइदेण य मया अवतासयंतेणं भणिया-किं मन्ने सुयणु ! किं व मह अजुत्त भणिया सि ? उदाहु सुमरियं ते इमम्हि समए गुरु-जणस्स जेण ते इमं रोत्तव्वयं जातं ? अहवा जइ से मता अजाणमाणेणं किंचि अजुत्तं भणिया सि तं ते 'मम अणाभोग पउत्तं' ति काउं खमियव्वतं विसालच्छि !, अलं मण्णुणा करणं ति । ततो परम-दुक्खुप्पील-कंठा भणति-अज्जपुत्त ! सुणह रोत्तव्वय-कारणं पढम चिय जह मम पमाद-दोसेणं तुज्झे माणसवेग-सत्तुणो रोहणमुवागया-अहं तदा काऊणं अजपुत्तस्स सोमसिरीए सह समागमं अड्ढ-रत्ते गया स-भवण । तत्थ य पच्छायावगहियाए जग्गमाणोए तीय इच्छिया(१) चिंतेमि य-किं मया कहं अधन्नाए तह नाम अजपुत्तो साभिलासो यत्ति न भेट्टणे पडिवन्नो मे, घिरत्थु स्वलु ममं दोहसुत्ताए, का पुण तस्स अवत्था भविहिदि मए पडियाइक्खिय-पणयस्स ?, अवि य काऊण पणय-भंग, अहयं सयमेव लज्जिया जाया । तस्स पुण का अवस्था इतो असम्माणिय-गयस्स ? ॥१॥ एयाए चिंताए तुह चेव सरीरगाणि(?) अणुवहंती गमेमि दुक्खिया कइइ वि दिणाणि । अण्णया य एयाए च्चिय चिताए रत्ति जग्गिऊणं तो जाए पभाय-काले गाढ-निद्दाभिभूया धणियं पसुत्ता है । ताव य अज्जपुत्तो सत्तु-वसमुवागओ, विबोधकाले य सुहं पिहितुप्पिच्छा दुवं पहाविया सुवन्नपुरि णगरिं । पेच्छामि य अजपुत्तं १ मुद्दाइ० खं० विना ॥ २ ०स्स जओ ते खं० विना ॥ ३ त्ति । न न भेट्टाणपडि० ख० ॥ Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे सत्तु-वस-गयं गाढ- बंधण-ब, रुयमाणि च पास- द्विदं सोमसिरिं, वेगवइ - जणणि च तुह कज्जे पर्यदमाणि पेच्छामि । ततो हं सुबहु परिदेविऊणं अप्पाणं णिदमाणी अवसरिया । ततो तुह मोक्खण हेउं च पुच्छिया मे आभोगिणी । तीए य सिहं मे जहा -ति-रत्त - परभ ववहारो होहिदि णिगाय-वुड्ढाणं पुरओ । तं च सोऊणं चितियं मे - तत्थ दाणि अज्जपुत्तस्स ( तं स ) माल विस्वयं ( ! ) करणं काहामिति । तेण सि कारणं पढम-दिणे चेव ण मोइदो सि, रक्खती य ते ति-रत्तं ठिया भं । जं च उच्चालिओ सि तुमं ववहार-सभतेणं चितेमि य-रित्थु मम मंद- पुन्नाए, किह मे सहस्सा भेओ ण जाति जीए, मम दोसेणं एसो एतं वेयणं अणुभवइ । एवं अहं अप्पाणं णिदमाणो अंतद्धिया सोमसिरीए सह पिट्ठदो ते अणुयामि । चिंतितं च मे - केश्चिरं एयं देवाणुयं जायामि ? त्ति । जाव अद्ध-पहे अप्प - पंचमं कंडुय - कीला लग्गं पजण वेगं दट्ठूणं अज्जपुत्तेण चिंतितं - अहो ! से रूव-समिद्धो, आवइ - मुक्केण मे एतीए कज्जे पेयिव्वं । एवं ते मणोगयं भावं च णं नाऊण कुविया हं- एवं णाम एसो यावत्थ- गओ वि एसाउ णणियत्तति ति । एएणं कारणेणं तम्मि चेव समए णावहिओ सि । तओ सभं पवेसिते मणम्मि चिंतेमि सुणामि ताव अज्जपुत्तस्स विज्जाहराणय केरिसो वयण - वइयरो होइ ? । तओ सुयाई मे अज्जपुत्तस्स सावट्ठेभाई पक(?)यंतुयराई सुपडिवद्धाई ववहार-पयाई । अहा-पत्तेण भंडणमारंभे मया धरणणाईद-रूवेणं घेणं तुझे इमं पवयं आणीया । सुणह-जो कोइ विज्जाघरो विज्जाघरी वा केइ कज्जेणं गुरु-देवत- रूवं धरणणाइंद-रूवं विज्जा- देवत- रूवं वा पकरेइ [ .] फुडइ । मया तुह चित्त सत्तु - परिवारण हेतुं 'ते य तस्स पीडंति' त्ति का अणिबंध णिवारणा हेउं परिचऊण नियय-जीवियं रज्जं कुलं विज्जाओ य तुझे अवहिया । तुह य उत्तम पुरिस माहप्प-परिग्गह- पभावेणं ण मुया हं, ण य मे मुद्धं फुडियं, केवलं भुयगिंदासायणता य विज्जा-भंसो जाओ मे जहा हं धरणिगोयरी | पढमु-पाय-पयत्ता य तस्समय-भट्ठ- विज्जो विज्जाहरो इच्छियं ठाणं संपाउणति, तओ परं णत्थि आयास-गमणं । से एयं च कज्जं जाणंनी अहं तु जीवरक्खणट्ठा एय- किच्च पि ववसिदा हैं, अक्खित्तो य सि मया । चितेमि य-एयं ताव अक्खिविउं इओ णित्थारेमि तओ एसो इत्थिदं समीहिति । अहं पुणामया णाम जाव दूरनिवूढा विन उण किंचि मरियन्वय- रिद्धिं लक्खेमि । ठिओ से नहयले चेव पञ्चओ जहाहं ण मरामि त्ति । एगुप्पादेण य इमं पउर - परिभोगं णिच्चयं सिद्धाभावेणं नाऊः खं० ॥ २* अत्रान्तरे ७२ १ घट्ठियव्वं । एवं एते मणो मणोगयं कियांश्चत् पाठस्त्रुटितः प्रतिभाति । Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो पभावइलंभो ७३ ययण-खित्तं' निकाउं इहागया है। चिंतेमि य-एत्थ भट्ठासु वि विज्जासु अज्जपुत्तसहिया पज्जत्त-कप्पदुम-पभव-पउर-परिभोगा सुहं पविहरीहं । एवं जाणंतीए इमं सुरलोगाणुभावं पएसं आणिओ सि । 'णायं च विना-भंस-कारणं तुह विप्पियं होहिइ' त्ति जाणंतीए वि ते ण कहियं । जा इण्हि च ते भणियं-पिए ! उप्पयाहि ताव ममं घेत्तुं, आरुहाहि सिद्धायतण-कूडे चेइयाइं वंदेमो त्ति । तओ मे भट्ठविज्जाए सिहर-वरं तुह मुहं च इच्छायं अवलोएउं उप्पइउं अचयंतीए 'तुह मणोरहो ण पूरिओ' त्ति मे तओ रुन्नं, ण 'विज्जा-भंसो' त्ति काउं, ण वि य गुरूणं संभरंतोए । अवि य-ण वि तह मे सत्तवे उ(संतावओ) जणियओ विणास-दुकएण जह मियावालिययं(१) पइणस्स(पणइस्स) पणएण खलंतयम्मि । तं एस परमत्थो-तुमं उवसग्गाओ मोययंतीए विज्जा-भंसो वि मे सफलो, ण मे भट्ठासु वि विज्ञासु अद्वितो अस्थि । एयं पुण रोत्तचय-कारणं ति । एयं च ममं पमाय-जणिय सत्तु-गहणावराह मे खमह । -त्ति जंपमाणो पडिया मे पाएसु ।। तओ मया आलिंगेऊणं भुया-उदासु पीति-वियसंत-णयणेणं समासासिया, भणिया य मे-सुयणु ! णस्थि ते अवराहो, भवियव्वया एस त्ति । तमो विविहासु परिकहासु अक्खाइयासु य पियं अभिरामंतो अभिर मामि परम-सुरभि-सव्वोउय-कप्प दुमंतर-लदा-मंडवग-जालघर विवरोरु-गओ पकीठमाणो विविहासु य अमय-घय-मधुखीरादि-छुर(?खोरइच्छुरस)-पयाति-पाणीय-पुन्नासु य पुक्खरणि-हरद-सर-सरपंतीसु णाणामणि--कणग-रयण-तरणखडखडयंडो(दो)ल-(!)पुप्पा(?पपा)त--पन्वय-विराइयासु पप्फुल्ल-कमल-कुव च्य-णोलुप्पल-सुरभि-सोभित-जलासु सुरभि-वर-विमल-सोतल-गंभोरविरा[इ]य-पाणियासु अमिरमतो पिया-सहिदो वंतर-सुरो इव जहा-सुहं विहरामि । कुसुमित-कणत-लदा-जालंतर-गयस्स यरयण-सिलापट्ट-सन्निविद्वस्त आणेति मे पिया कणगपत्थर-प्पदर-विदरिय-खंतिस्स(?) तक्खणख(?णुच्छ)लि प-सरस-सुरभि-गंधं कणग-भायणेणं गोसीस-चंदणं सरसं। तेण य अवलिंपिऊणमाणेति य मे संताणि(?ण)यपारियाय-मंदार-कुसुम-मालाओ। अहमवि पियं पियंतो व्व णयणंजलीसु वर-कुसुमसोभितं कासि । एवं मो अभिरमंताणं हिमवंत-सेल-सिहर-गयाणं सग्ग-गयाण व सुहेण वच्चंति केइ दिवसा ॥ इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वमुदेव-हिंडीए पढमो पभावइलंभो णाम परिच्छेओ समत्तो ॥१॥ Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बिइओ अट्ठ-कण्णगा-लंभो अह अन्नया कयाई कमलुच्चय-कज्जे पिया सलिलं समवगाढा कमलिंदीवरसमुच्चयं कासि । अहमवि हरद-तीर-ट्टिओ तोए आलावं दलयामि । एतम्मि देसकाले सहसा नहयलेणं भिउडि-बद्ध-निडाल-देतो खर-फरुस-रोस-रोविद-णयणो विकइढिदुग्ग-खग्ग-पाणी अबुद्धो(?) च्चिय सहसा उवद्विमओ गाणसवेगो। कदातिसो (?) मं भणइ-बुज्झाहि महिगोयर ! सुदिटुं अत्ताणयं करेहि, एस ते विवाडयामि ।-[त्ति] जंपमाणेण अब्भुक्खित्तो हं विज्जा-विगप्पिएणं, उदग-मुट्ठि-णादे(?दाणे)ण य थंभिय-गत्तो कट्ट विव णिच्चेट्टो जातो हैं । गहिओ य तेण अहयं आगासेण समुक्खितो । भणियं च कलुण-स्सणाए पियाए-दुरायार ! माणसवेग ! त्ति मुय मुय मे पियं, मा एवं पविणासेसि । __ण याहं तह सत्तु-हत्थ-गयं अत्ताणयं सोयामि जहा भट्ठ-विज्ज अरन्ने एगागिणी विलाव-बहुलं पियं पभावति । ण य मे हिदयं भिज्जइ जहा 'हं सत्तुणा गहिओ' त्ति । 'सीतलो से हत्थ-गहो' त्ति पडिहायति । सक्केमिट्रय विज्जा-थंभिय-गत्तो वि अहं सत्तुं विवाडेतुं, किंतु सो से पाणि-फासो वरंगणा-संति मो इव सुकुमालो रोसं विक्खालेति । एस मे अभिप्पाओ-पेच्छामि ताव, किमेसो समायरइ ? | वणेण य णीओ हं दूंरतरं । तओ तस्स कणय-पव्ययस्स अन्न-प्पदेसे कप्प-पायव-लता-वियाणगहणे मज्झ-गंभीर-परम-रमणिज्ज-कुसुम-थवयाभिरामे गुमुगुमुगुमेंत-वर-भमर-मधुकरगणाभिणादिते अतिसरिदं पयत्तो । चितियं च . मे-णिस्सं सयं ण एस तू , किं कारणं ? जो हंतव्वो ण सो रम्म पएसं आणि जति । पेच्छामि त लता-घरे जोव्वणगुण-विणय-रूव-लावन्न-पुन्नाओ सत्त विज्जाहर-राय-कन्नाओ । जं च सावत्थीए कोद्वगुज्जाणे जिणाययणे अट्ठ दिट्ठाओ ताआ एक्कीय विरहियामो पेच्छामि । चिंतितं च मे-एसा माणसवेग-रूव-धारिणी अट्ठमा ह हिति । - ताहे य तेण णह-तला ओयरिऊण तासि सगासे णिक्वित्तो हं । णवरं च से(सा) वि तक्खणं चेव माणसवेग-रू मोत्तूण पडिदा मे पाएसु । भणइ य-देव ! अहं तु अयस-खर-गिराँऽसुहा हेमयसा पादाणं ते पणिवयामि । ततो वि सत्त जणीतो, तं जहा-सुवेगा लोगसुंदरो सुरपुरंभा केउँमती सोदामणी विज्जुमदो हेममा १ सरावि० ख० ॥ २. बभइ गोयर खं० । बझह ख०कां० विना० ॥ ३. मुयसु य मे ख०॥ ४. दूरयंतरं ख० ॥ ५. महम्भ गं० खं० ॥ ६ णिक्खंतो खं०।। ७. रासु सुहा० ख०विना ।। ८. ० उमाणी खं०विना ॥ Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बिइओ अटूठ कण्णगा-लभो लिणी य (ततो वि य) मताई णामय ई पाविउं भणंति -अम्हे त भारदाय-खयराहिवसुतातो पायाणं ते पणि वयामि(?मो)। ततो मे सव्व आ वि ताओ अणुरूवेणं पूइयाओ । तओ मे परम-विम्हिय-मणस्म हेमयसाए उवणीयं विज्जा-वि कतिपयं स-पादपीढं कणगभद्दासणं । भणदि य मे विमोइय-थंभणा-देव ! इयमा सणं, णिसीयहेति । मया भणिया-सुभाणिणि ! का मे घिदी णिसीयितुं ? पिया मे पभावती एगागिणी भट्टविज्जा, मम वियोगे संपयं कि पि मम वसणं अणुहबइ? । तोए भणियं-अज्जपुत्त ! णिसोयह वीसत्था, ण वसण-भागिणो पभावती भविस्सामि(सति), सा मे पिय-सही बाल-भावुप्पन्न-गाढ-सिणेहाणुगगा य, तोए समं परिहसिद-कामाए मया तुन्भे अवहिया, काहामि से भटू-विनाए वि विनासु अणुगाह, मिलिहिदि य अज्जेव तुहं, किंतु णिसोयह, किं पि कहेहामि । तं च मे पियं जायं, णिसन्नो य मि तओ । तहा हेमयसा विरयियं नलि-पुडा भणइ अज्जपुत्त ! मम दुवे विज्जातो वहंति, तं जहा ----महागोरी महापन्नती य । तत्थ पथयाउ(?म ए) पुच्छिज्जंतीए कहियं मे महागोरीए विज्जाए-जहा तुम्भेहिं कोहगुज्जाणे सयाणं दइयाणं पासादो सुयो णीसेसो अम्ह संति भो आ-जम्मणादीओ कुल पच्चो । किंतु वट्टमाण सणह अम्हे वेयड्ढ-मूठे कंचणगुहा-संबद्धे राय-रिसिणो भारद्दायस्स आसम-पए वसामो, सो रयासिं पिया चुल्ल-पिया य ममं होइ । तस्स सगासे महाविज्जाणं आगमं करेमो, तत्थ य अच्छामो जहा-सुहं । पिउ-पाय-मूल-गयाओ ते दुहिया ओ] पत्त-जोव्वणाओ । [xxxx]तरुयह(?) एताओ वि जोग्ग-भत्तार-संबंधिणीतो काऊणारभामे(?) अम्हे तुमम्मि जोयते एयाओ विणिओएउं । एवं च भणंतस्सेव रण्णो उट्रिया तत्थ आसम-पए उ चारण-समणा महाणुभागा भाणुरह-भाणुवेगा णाम अतिसय-णाणिणो । तेण रिसिणा स-परिवारेणं विणएणं पूइया वंदिया य, अभिणं. दिया णिसण्णा य फासुए सिलावट्टे । कहिओ य तेहिं भगवंतेहिं छज्जीव-काय-हिओ जिणेदिदोसो (जिणोवदेसो) । धम्म-कहावसाणे य रिसिणा वि कह वि आभोइया । तेहि य विपुलेणं णाण-चक्खुणा आभोएऊण भण्णति सावय ! एताओ कन्नगाओ अट्ठ वि जणीओ एक्कं पि य अढ-भर-पहाणं उत्तम-पुरिसं पति पाविहिंति, जो एतं अत्तणो परक्कए(१म)कीयं पुत्ताण य राम १. ०णा दइयमासणं खं० विना ।। २. सुया णो०ख० ॥ Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे कण्हाणं पभाएणं सयलं दाहिणड्ढ-भरहं अँजोहिइ । दच्छिह य तयं सह कन्नासु सावत्थीए कोढग-चेइय-जेत्ताए णमियासस्स भगवओ केवल-णाणुप्पदाए । संपयं पुण एणियपुत्तस्त रन्नो जहा जामाउगत्तणेणं घरे परि] वि(१व)सइ । एयासिं च कन्नगाणं बाल-सहीए वेगवतोए सो चेव णं भत्तारो त्ति-वं वोत्तूण उप्पड्या रा(गया) य हिय-इच्छियं [पए]सं मुणिणो । अन्नया य देवे णभयलेणं अदिच्छमाणे पेच्छि ऊणं रिमिणा वि कह वि आभोइदा सावत्थीए णमियासस्स राय-रिसिणो केवल-णाणुप्पया । तत्थ राय-रिसो भारदाओ सह रन्ना हेमदाढेणं स-परियणेणं सदेवो-जणेण अम्हासु य सहिओ गओ केवलि-मूलं । वंदिओ य सो भगवं देवासुर-पूइओ अम्हे हिं । दिट्ठो य तत्थ तुमं अम्हेहिं राइणा राय-रिसिणा य । तओ तुम एगो वि अणेग-रूवो होऊण अइगओ अम्हं अण्ह वि जणीणं समयं हिययाइं । निग्गओ य तुमं वधु-सहिओ समोसरणाओ । तो तुहँ णयण-वइयर-इच्छंतीहिं दिट्ठो सि अम्हाहिं जिण-घरे गंतुं । विण्णाओ य रिसिणा गुरु-जणेण य जो अम्हं तुम्हें उवरिं सिणेहाणुरागो ठाविओ । वंदिऊण य पुणो केवलि कमेण रिसिणा सह आसम-प्रयं आगया भो । भणिो य रिसिणा हेमदाढी-विण्णाओ दिवो य कन्नगाणं भत्ता, तं वच्चह ताव स-नगर सह जणणीसु, एयाओ कमेण सह उवगच्छोहिं[ति भत्तारं । तओ नेसु गएसु स-नगरं गएसु य कोमुइ-इणेसु तुह दंसणूसुय-हिययाओ अम्हमिस्साओ(!) आसम-पए 'धिति अलभमाणीओ परोप्परं संपहारेउं पयत्ताओ-हला ! अम्हं पत्तजोव्वणाणं राय-रिसिणा एदीहं काउं विसज्जि[आ]ओ जहा-'कमेणं गमिछहिति भत्तारं' ति, ता किं अम्हाणं मुणोतु पुव्वुद्दिट्ठ-भतारं णं दोह[णया] विक्खित्तणेण ? । अवि य कुल-पच्चया पदोरक्खो जणो अयसमो सभीरू य । अइ-दोह-णयावेक्खी, य(अ)पत्त-सोक्खो खयमुवेइ ॥१॥ तं एसो परमत्थो-सयमेव उवगच्छामो अज्जपुत्तं ति । एवं च कए संगारे पुच्छिया मया भगवती गोरी-विज्जा-देवता-भगवति ! कत्थ पुण संपयं अम्ह ताव परिग्गहिमओ भत्ता परिवसति । तोए य कड़ियं-चुल्ठ-हिमवंत-सिहरे सिद्धा* ययेण १. जत्तियाए ख० विना ।। २. परियतेण खं० ॥ ३. तुहं णयणवइयर खं० विना ॥ ४. चिति खं० विना ।। ५* *एतच्चिमान्तर्गतः पाठः खं० एव वर्तते ॥ Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बिइओ अट्ठकण्णगालंभो ७७ कूड-हेट्ठा * भट्ठ-विज्जाए पभावतीए सहिओ माणसवेग-मुहुम्मुक्को सुहं परिवसति । एवं तीए कहिए समाणे परितुद्वाओ सुवदरं(?) सत्राओं वि गमणूसुयाओ संवुत्ताओ । तं च अम्हं मणोभिलसियं किह वि णायं राय-रिसिगा। संपयं तेण य भावंतेण सरीयं(?) भणियाओ अम्हे-पुत्तय ! कयाइ वो सा भत्ता विज्जाहरलोग-परिग्गहिओ चिरेणं का(म)मेहिइ, अहं च अब्बभ-सेवणो आमाणुमोइओ, तुम्भे अत्तणो हियं जाणेज्जाह । तओ अम्हेहिं 'जहा बेहि' त्ति सविलिय-पणयाभि माणिया तस्स सप्पओग-भणिया गिरा । अज्ज य तुझं अदीयं(?व) अणुमु(गमणूसु)ईओ उप्पइदं इहा-गयाओ । किह य सन्निहिय-पिय-महिलो उवगंतव्वो ? त्ति चिंतेउं उवायं एताओ इह ठवेडं मया माणसवेग-रूवेणं इहाणिओ सि । एत्तो परं जं जोग्गं तं तुब्भे जाणह त्ति । __ मया भणि यं-भद्दे ! अहो ! मे एस चिर-चिंतितो मणोरहो, किह मे तुभदि(?तुम्भेहि) सह समागमो होज्ज ? त्ति, अवि य हसिओ च्चिय एत्थ करणे अहं पुचपत्तीसु, किंतु जा(?जी)य अहं सत्त-मुहाओ मारिज्जंतो विमोइओ तए विरहे तीय व मसम्मदेणं ण मे एरिसं करणिज्जं ति । तं च सोऊण भणयं तासु संपरिहासासु - अहो ! सच्चमेयं जं लोए सुणिज्जति, जहा सयमेवाहु(१) महिला सव्वस्स वि दूभया होइ ? मया [भणिया]-सुयणु ! मा एवं संलवह, ण विणा पुन्नेसु समागमो होति, विसेसेण पुण तुम्हारिसीसु, हियं सयमेव किं न याणह ! जह सा ममाय न-जीविदा मुक्क-कुल-हरा भट्ट-विज्जा मम विरहे विरह-कायरा संपयं**किं पि अवत्यंतरं उवगया, तीए य वसण-पत्ताए किह एरिसं करेमि, कदे व एयारिसे मया 'तुझं चेव ममोवरि केरिसं चित्तं होहिति'त्ति जाणह तुब्भे वि जइ एयं *जोग्गं ति । एवं च सोऊण हेमयसाए भणियं-साहु अज्जपुत्त !, सुट्ठ कयं ते, महो ! ते सुटुअरं हदा अहं एतारिसेसु चरिएसु, सुयं(?हं) अच्छह तीव इहेव तुम्भे, जा याव अहं पभावइ-सगासं वच्चामि । तुब्भं अभिगमणत्थे तं चेव ओलग्गामि, आणेभि य इहं ति । एवं वोत्तण गया हेमयसा। पुणरवि य माणसवेग-रूवं काऊणं स-भिउडि-वयणा गहिय-खग्ग-खेडयग्गहत्था अल्लीणा पभावईए सगासं । पेच्छइ य तत्थ मम वियोगे कलुण-विलावाकुलं रुवमाणी। १. परिपु० ख० विना ॥ २. कममे० ख० ॥ ३. सुप० ख० ॥ ४.** एतचिहान्तर्गतः पाठः ख० आदर्श एव वर्तते ॥ ५. अरंडहा अ० ख० विना ॥ ६. तवे इणं तु० ख० विना ॥ Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे उवगंतूण य भणइ विज्जाए परिवत्तिय-सरीरा-पभावइ ! मुय रोत्तव्वयं, अल ते तेण महि-गोयरेण, ममं भत्तारं इच्छसु त्ति । तीए तं दणं स-कलुणाए भणियं-राय माणसवेगो(ग!) पभो ! उत्तम-पुरिसा ण हु ते विग्गएसु पहाति, तं कओ ते मम भट्ठ-विज्जाए परिभवो भावइ-काले अज्जपुत्तं विओईतेणं, इदाणिं एव-गए वि मा कुवि(पु)रिस-चरिएणं । मह कुणह पसायं, मेले(?ल्ले)ह अज्जपुत्तं त्ति । वेउव्वियमाणसवेगेण य भणियं आत-निठुर-गिरेणं-कैओ ते सयं-गिाढ(हि)य-भत्तारे भई । सो य मया तुह पासाओ वियोगेदं घातितो धरणि-गोयरो, ता अलं ते तेण, उद्वेहि, वच्चामो इओ, सिलाहणिज्जो ते अहं भत्ता । तं च सोऊण भणियं पभावईए-लुक्क(कि)दो पडिहओ य सि एव भणंतो, ण हु मम भत्ता तुमे पायय-पुरिसेण मारिज्जइ, सो हु मम पि जीविएणं चिरं जीविहिति काऊण रिउ-हरिण-मद्दणं णर-मइंदो। माणसवेगेण भणिया-मोहासा य मणोरहा, मारिमो सो मए, पत्थयसु ममं पति ति । पभावईए भणिओ-किह ते दुरायार ! एव भणंतस्त जोहा ण पडइ ? अवसर एत्तो अलच्छीए? -ति जंपमाणी गाढतरं परुन्ना । ताहे य तेण वे उब्विय-माणसवेगेणं वेयालि-विउव्वियं तक्खण-छ(१)न्नोवणोत-सरस-पच्चग पगलंत-रुहिरं मम संतियं सिवतजायं(१) प(?पा)डियं मे(?से) उच्छंगे सकुंडलं सीसं । सा सतं दट्टणं अच्छिन्नसरस-पगलंत-रुहिर-धारं दर-णिमीलिय-लोयणं ववगय-जीवं पि सज्जीवमिव मुह-सोहो(१हा)-कंति-प्पभाव-भासरं आवासिय-भैमरउलं विउल-वयणालं पिव पंकय-सरिसं तं च सुइरं णिव्वन्नयंती ‘अवितह'मिाद मम सिरं ति पत्तियंती। ताहे भोऊण खणमेत्तं णिच्चलच्छि-कमलताए तिक्ख-महादुक्ख-संपाद-विक्खद-सरीरा मह-हिमाहदा इव णलिणी मोदरमाण(?)-मण-णयण-वयण-पउमा वतूस्स(?दवदवस्स) पवडतअंसु-सलिला संवत्त(वुत्ता) । एस मे पिओ मारिओ त्ति, हा इमं से य सिरं पवर-लक्षण-समुज्जलं, इमं च से वय(?णयण)-कमलं अदि-पसन्नं तं वयण-पंकयं ति चिंतयंती, हा ! हा ! हध त्ति बेंति तं चिय सिरं दोसु वि हत्थेसु घेत्तूण थणजुवलोवरिं निमेऊणं सोगवस-वियड्ढंत-हियय-संताणा(वा) हाहक्कारोरसंत-गंभीरकलुण-रवा, सरसरसरस्स मोहं उवगया। सुचिरं च तहिं मादाइ(१) होतूणं ताहे पुणो समासत्था कलुणतरै विलविर्ड पयत्ता १. ०य सिरा ख० सप्र० ।। २. वूओ ख० विना ।। ३. भद्दा ख० ॥ ४. भरमउलं ख० विना ।। ५. टेव ३ स्स खं० ॥ Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बिहओ अट्ठकण्णगालंभो 1 नाह ! ! पियदम ! हा सामिय ! हा विसालच्छ ! हा सुय-सुसवण ! सुवयण ! किह सि विवाडिओ एएण पाव-कम्मेण कु-विज्जाहरेणं ! | हा सामि ! किह जीवामि तुह वियोगे अकय-पुन्ना ? | हा ! किह मे तुह मरणे सहस्सधा हृिदयं इ ? हि मे चेतो न विं ( भिं)दति ? हा हा ! दट्ठूण इमं वियंगियं कंत ! उत्तिमंगं ते । जं न मरेमि अहं नाऊणं ण मओ तुमं चेव । हा हा पाव ! दुरायार ! दुन्नय ! दुन्नीय ! कु-विज्जाहर माणसवेग ! कह ते भुयाण पंडिया ?, किह ते सीसं न सतहा फुट्ट ?, किह न मदो सि अणज्जव ! पहरंतो अज्जउत्तम्मि ? | हा कत्थ गयाओ देवयाओ जाहिं न सारक्खिओ पिओ मे ? हा निग्विण ! कुपुरिस ! कुविज्जाघर ! किं ते कसं तव सइदं (? कयंत ववसिदं) मदीया ( ? ) । हा हा ! बहुयरं स(सु) सुय- वहुया [ओ] ते ण (? अणा)धीकयाओ । हा कंत कंत-लोयण ! पसीय, वाहरसु ममं, एस मया हूं तुह वियोगे । हा णाह ! बहुयाणं आसा-खंभ ! बहुयाओ ते निरासीकयाओ । एवं बहुविहं विलवंती तं सिरं उत्ताणयं उच्छंगे कादं सुहं मुहं परिचुंबमाणी पगलियंसु-लोयणा णिज्झायति अण ( (णि) मिस, हियए य निवेखः । पुणो परिस[य]इ भइ यादी सोमि (?) किमहं करेमि अगतीपधा इर्ध; कत्थ ते विमग्गामिति । एवं बहु-पगारं विलवंती सिरं घेत्तूण निरासा दुयं समुट्ठिया आरूढा य एक्कं विलेवत्तयं (2) दुरुस्सेहं महा-भिगुं । भणति य तत्थ तं सिरं सपडिमुहं करेऊणं- हा कथं जइ सि (वि) मं वी ( वि ) वग्गदं पमोत्तणं परलोगं गओ सि, तह व अहं चि ते कय ववसाया मग्गं समन्नेहं । अवि य-सुणंतु अहा- संनिहिया देवयाओ ! एसा हु अहं पिययम-संतिएणं सिरेणं सह भिगु-पवयणं करेमि, जत्थ ( जं च ) सरीर-परिच्चाए फलं तेण परलोग-गयं पिययमं समन्नेज्जी (ज) । - त्ति जंपिऊणं पैतिदुकामा । एतम्मि देस-काले अन्नं विदियं साभावियं रूवं काऊणं अन्न दिस-ट्टियाए आकारिया पभावती हेमयसाए - वयंसि पभावइ ! मा साहसं मा साहसं काहिसि, एस ते पियस अणुत्तरं उदतं कहयामि । - ति जपमाणी उवट्टिया चेव लग्गा य सयं विउब्विणं माणसवेगेण सह जुद्धं वे उब्विय - खग्गखेडय - हत्था | भइ य ज्झमाण माणस वेग ! मम पिय-सहि पभावतिं बिभेच्छेत्तूण किं स ( ( भ ) णसि ? कत्थ गंतव्वं :-ति परम - घण - घोर - परु (ह) र - संकुलं जुद्धं पयंसेसीय | खणेण य पराइओ अहंसणं गओ माणसवेगो । आगया य रुहिर - कलंकित - खग्गा पभावइसगासं हेमयसा । भणियमारुयमाणीए पभावईए-अस्थि ते वयंसि ! दिट्ठो क १. सुयभुसणयसुवणय कां० ॥ बब्भमा ० ख० | ५. कयं चि खं० ७९ २. य दासो० खं ॥। ३. परिदु० खं० ॥ ४, ॥ Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८० वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे चिहरिकुलंबर-पवर-गुण-कोमुदी-पुण्ण-यंदो मम वयण-णयण-कुमुदाकर-जोधओ वसु देवो ? त्ति । तीए भणियं-वयंसि ! अलं विसादेण रुन्नेण वा, देहि मे किंचि पिय-निवेइयाए जं ते अणुत्तरं पियं निवेदयामि । पभावतीए भणियं-जइ मे पियं जीवियं निवेदयसि ता ते अहं तह पिएण जावज वं आणत्ति-किंकरो भवोहं, इमं च मे सव्वाहरणं गेह, अन्नं च जं मग्गसि ममायत्तं वरं तं पि य पयच्छोहं तो ते । तीए भणिया-आससदु पिय-सहो आससतु, जीवति हु अज्जपुत्तो, किंतु मं(सं)ताओ पुण जीविय-संदेहाओ (४) फिडिओ ? त्ति । अवि य सुणाहि अवहियाअहं अज्ज रायरिसि-आसमपयाओ सुवेगादियासु सत्तसु वि स-गोत्तिसु सहिया उप्पइत्ता णंदणवण-दंसग्गेणो)सुई मंदरं पव्वयं तेण दुयं नहयलेणं पयाया । पुव्वं च अम्हं वर-कज्जे राय-रिसिणा चारण-जुयलं पुच्छ्यिं , तेसु वि अम्ह अद्वण्ह वि जणीण वेगवइ-भत्ता भत्ता आइट्ठो । सो य अम्हेहिं सावत्थीए कोट्ठगुज्जाणजत्ताए पच्चक्खं दिवो । अज य नंदणवण-प्पया या ओ अंबरतले तस्स चेव कहाकरण-वावडाभो जवेण चुल्लहिमवंत-महिहरो(रे) अइच्छामो । पेच्छामो य अज्जपुत्तं सत्तु-प्पउत्त-विज्जा-थंभिय-सरीरं रूसिय-रिवु-हत्थ-गयं उज्जय-स्वग्ग-पाणिणा माणसवेगेण दस्सुणा हीरमाणं । परियाणिओ य समयं सवाहिं । भणियं च मो परोप्परं-जस्स कहाए य जीवामो एसो हु सो अमय-कलसो इव गरुलेणं सत्तणा हीरइ त्ति । एवं संलवंतीओ संलग्गाओ तेण सह जुद्धं । विउरुब्विय-विसम-पहरणाओ पहयामो जमयसमयं तं दुरायारं माणसवेगं । तेण य पहम्ममाणेण तेंदुओ इव पविट्ठो नहयले भत्ता ते । पडतो य गगण-मग्गे हेममालिणीय संभाविओ। दुयं पलाओ य माणसवेगो । सो य अम्हाहि मधुकरीहिं व मधुघायओ जहा विश्वा)उलिज्जमाणो अईसणं गओ । तओ अम्हे अज्जपुत्तं घेत्तणं हिमवंत-सेल-सिहरे समोवडियाओ । उत्थंभिओ स मया महया आवग्गय-सरीरो भणिओ य अम्हे हिंअज्जपुत्त ! अम्हे ते नियय-गुरूसु पुज्वाणुन्नायाओ संपत्तिवसेण य एत्थ तुह समागयाओ, तं संदिसह इयाणिं जं अम्हाहिं करणिज्जं ति । तो तेण भणियंसुयणु ! तुब्भे मे हियकारिणीओ जीतस्स (?) वि मग्झवसायव(?) । किंतु सुणह-मम पुचोवकारिणी जोविय-दायिगा य पवणजव-सुता पभावई मम कज्जे भटू-विज्जा सिद्धाययण-कूडासण्णे अच्छदि, तीए पासाओ अहं एदेणं सत्तणा अवहिओ मि । सा य संपयं मम वियोगे किं पि महा-वसणं अणुहवइ, त एदेणं कारणेणं भणामि तीए विरहे तीय वसणागतेणं ण मे अण्णासु रंभा-तिलोत्तमासु वि कज्ज, तं १ समायतं वि० ख० ॥ Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बिइओ अडकण्णगालंभो गुलह (?) ताव तीए उदंतं वहध - का वि से आवई वट्टइ ? कयाइ सो माणसवेगो पियं पभावई 'भट्ट-विज्ज' ति काउं अभिभवेज्ज । तदो हं तस्स वयणेणं पिय-सहिसहि सिणेहानुरागेण य तुह संतिएणं इह आगया हूं । पेच्छामि य ते म (! मा ) रणाकय-वयंसायं पास-ट्ठियं च ते माणसवेग-सत्तुं । वसणाभिनंदितेण [तेण ] सह य जुज्जिदा हैं, लाओ य सो । तेण य तुमं घादेदुकामेणं एवं ते वेदालि-विज्ज- विउन्त्रियं अज्जपुत्तेसंतियं सिरं दंसियं, जेण सि विढिदा, इदं त अवइ ( ? ) ज्झ लहुं एयं । -ति भणतीए सयमेव तीय पडिसेहिया वेदालि - विज्जा, अवगयं च सिरं । तदो पभावती अपत्तियंती हेमयस भणइ - पिय-सहि ! पिय-कारिणि ! मयच्छि ! अहो ते ममं उवकतं, नेहि मे अज्जपुत्त - समोवम्मि । तभ तीए आणिया मम समीवम्मि, पडिया य मे पाएसु रुयमाणी । मया य सिणेहाणुराग जाताणुकंप- दुक्खेणं करदल - जुवळे घेत्तुं भिक्खुत्ता (!) अवता सेऊण य घणियं [ ? उव] वेसिदा उच्छंगे, परिमाणि य से मया करदले असुयाई । भणति य मं मम्मण- भणिया -- पियदम ! पिर्य में जं ते अणह- सरीर-संदंसणेण मम जीवियं दिण्णं । मया भणिया-सुयणु ! चिरं मे जीवियन्वं तुह पसाएण त्ति । उट्ठेऊण य पभावई मम उच्छंगादो या (आ) सिं एक्केक्किथं कंठे घेतूर्ण भणइ हला ! दुप्पडियारं मे तुन्भं नाहिं मे पिओ सत्तु-मुहादो मोदि (१ इ) ओत्ति - एवं बहु पगारं ताओ अणुवूहिऊण पुणरवि उवागया मम सगासं । सुइरं च मया कण्ण-मूले भणिया - सुयणु ! विसज्जिज्जंतु एदाओ कण्णगाओ ति । तीए भणियं - अज्जपुत्त ! ण विसज्जणिज्जाओ । एयासु सो मम महंतो उवयारो कओ । अहं खु संपयं भट्ट विज्जा सव्वाभिभवणिज्जा, कयाइ मे पुणो वि सत्तू विष्णाय - कारण अभिभवेज्ज, तओ ण विसञ्जणिज्जाओ । अवि य-सुतं चिय मे जहा एदाओ तुह पुन्वाणुण्णायाओ गुरु-देवतेसु । तओ कीरदु भे एदासु सह वारेज्जं । मया य अणुयत्ति - पुव्वयं भणिया सुयणु 1 तं सि पमाणा मम सव्व कज्जेषु त्ति | ओ पभावईए भणिया हेमयसा - पिय-सहि ! भणहि तम्मि पियक्खाणे तम्मि य वरम्मि किं पयच्छामि ? त्ति । तीए भणिय-हला देसु दोसु (!) वि पियक्खाणे वर-पदाणे मम सह सगोत्तीसु जावज्जीवाए तुमे चेव सह समदा भवदु अवियोगो यत्ति । तम पभावईए भणियं-त्रयंसि | सुमग्गियं ते कतं, होउ एवं [म], ममत्र एस मणारहो चेव । ११ ८१ - Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे एवं भणंतीय पभावतीए परम-तुट्ठाए हेम नसा र पत्थुदं जालं अजाणमाणीए कयं वराणुरूवं पडिकम्मं, तासिं ममं च वियितं कप्पदुम-लता-विताण-भासरं [पं]चवण्ण-कुसुमोवयार-कलियं कणगसेलोवरि स-भाव-णिम्माद-चारु-स्वं । परिक्खिवंती(!) य पवरं चातुरंतयं । हुदो य हेमयसाए समए व विज्जा-विकप्पिओ हुयवभो, गाहिओ य मि या(?आ)सिं अट्ठण्ह वि जणीणं पाणिं पभावतीए, आवासिओ य मि सव्वोदुय. कुसुम-जुदि-भा-विविधे(?ध)-परिभोग-विसय-सयणासणाइण्णे, मणि-रयण-कणग-पज्जलिय-सालभंजिया-कलिए, सभाव-सुणिविट्ठ-लद-संठियटुंस-विसद-कोटग-विस्टुि-पति-पविराइए, अंतो सुणिविट्ठ-सुरभि-मणहर-जमल-जुवल-गब्भघरे, सुविरयित-वियाण-रयण-दामविलसंत-चामरा-भारे, गंभीर-पवर-मणहर-गेडागार-वर-पायव-भवणोदरे । माणेमि य तत्थ ताहिं सहिओ रइ-सुहं णलकूबरो इव अच्छरसा-वंद-मज्झ-गओ । अभिरमामि गमओ य तम्मि, दियसे ताहे(?तह) रयणोए रयण-प्पभा-कदुजोवे । तासिं एक्कमेक्का य मे सयणिज्जं उवागच्छइ, अहं वा एक्कमेक्काय कमेण कोढगं उवागच्छामि । उवागतो य अहं हेमजसाए कोढग-णिववलं (?णिलयं) । तत्थ मे स-रदि-पुव्वा सह परिहासं तए पुट्ठा-पिए ! कधिं(?धं) ते एसा अति-उग्ग-तेया पभावती वसं उवणोया ?, किंचि(च) एयं पुणो पुणो माणसवेग-कहा करणं ? ति । तया (मा) मे भणियं पहसमाणी य सव्वं । माणसवेग-रूवेणं वंचणाकार-पियक्खःण-वरदाणऽवसाणं सव्वं कमेण परिकहेइ । भणइ य एवं मे-एसा आसीविस-भुयग-वर-वधू विव उग्ग-तेया उवायमाहप्प-महोसहि-वसेणं वसीकया मे । एवं तीए परिकहिर समाणे तोसेव मइ-माहप्पविभिय-मणो अभिरमामि । . तओ पभायाए रयणीए उवणीयं मे पभावईए सुरभि-मुहधोवणं । हेमयसाविउविएण य परियणेण विविध-कओवयारो दंतधावण-गहिय-मयणो णयणंजणसूहाव]-वासय-कुसुम-समालभण-पडिकम्माभरण-सुभय-सोहो सुहं पविहरामि । ताओ वि य. सव्वाओ वि सुकय-पडिकम्म-सोभाओ उवागयाओ मम सगासं । अह य तत्थ दस-प्पगारेसु कप्पमेसु चक्कवट्टि-वर-भोयणादो विसेसेणोवणत-(ता) भोयणेतर-परिभोगा य, तं जहा - अणिगणेषु ता वर-पट्ट-चित्तय-चोणंसुय-दुगुल्लवर-खोम-अंडय-पोंड़य-विइत्त-कलम (१)-मलय-कोसेज्ज-किम(मि)भूद-बहुब्भवै-भंगियमियरोमय-वारगगंसिय(१)-सूरोदय-वृण्णय वर-विविध-विचित्त-राग-मणहर-सभाव-संजणिय-सुरभि-सव्योद(दु)गाइं वत्थाई। दीवसेहरेसु (गिहेसु) य पदी(पाद)वेसु १. कारण खं० विना २. कक्कल० ख० ॥ ३. वं भ० खं. ॥ ४. वारवगंतुगिय० खं०॥ Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बिइओ अट्ठकण्णगालंभो हंस-मिय-मयूर-कुक्कुड-विहि(ह)य-जाइ-त्रिणिविट्ठ-बिंबधारिणो(?) पयइ-पज्जलियपुष्फ-फल-पत्त-पलबंकुर-पलंबोलंब-सुक्क[? ड]-दुक्कड-विविधमणेगप्पगार-जोइक्ख-पगासण-विधी सकला । तुडिअंगेसु य पायवेसु किं ते आलिंग-मुदिंग-पडह-दुंदुभि-मगुंद-दंदि(! हुड). क्कि-भंभ-[हो]रंभ-पणव-पव्वग-भेरि-मुल्ल-किरि-करडक-डिंडिमक-मरुय-ददरग-संखडमर(?रु) अ-मइदिकच्छभि-स(सु) बोस-पत्रिसक-दुंब(?) तिसरि(१२)य-वर-वि(पि)रिलि-कंसतास( ल )य-वेगु-वीणा-विविध-स-संख-काहल खरमुहि-मुरवादि-पोखरादोज्ज-पवर-नत-वितत-घण-सुसिर-पयदि (१) !.. .संजुत्त-कंत-मणहर-अविराम-सहसुति-रसिय-मुच्छगोपु(?णाजुत्त-गंधव-गीत-वाइत-सुरलोगाणुकारि पवियंभमाणगंभीर-घोसो तेसु सततं अववि (स्थि)दो अस्थि । तह य कणग-मणि-रयणमइयं वदपूरिम(१)-पत्तिभतलक(?)-विविध-तकविद्व(तहगवड)-सोमं (:) कदलिक-करोड क-कुलक-कटोरय-वयस-सिप्पिपत्तग-सिरिमुंडकुंड(सिरिकुंड-मुंड)-पवरोवरेय(१)-धा(वा)रय-कक्ख(कक) र-यडग-कुंभ-कलसग-हंसिगरुला-जुवलय-वारय-सि(मि)य-विभव- (हग) खयर-गंधव-मिहुणागिती-विविधा भायणविही भिंगपादवेसु । [मणिअंगेसु ?] तह य वर मउड-के कटा(?कंट)क कुंडले (ल)-तिरीड-भादकहुरत्तच्छु(?)-गेवेज्ज-पवर-केऊर-चंदसूरमालिया-तालकंठिय-कणगसुत्तय-मत्थपदबंध-संखसंसियवलय-मेहलाकलाव-पवर-कंच(ची)दाम-रसणावलो-तरलपत्त--दोणारेमालियालग्गचक्क चकलता-मोरजाल-णे उर-खिखिणी-कणगसंकलोवलंबण-चूडामणि-तिलग-जालमा. दीया सगला आभरण-विही । कोवीणेसु जा य इमाओ जुत्तीओ भवंति, तं जहा-नलिण-कमल-कुवलयकुमुद-वैट्टियाओ, वियइल्ल-मल्लिय-जूहिय-वर-जाय(?इ)-केदगि-सिंधुवार-सहयारबकुल-वट्टियाओ य मरुवक-दमण-कुस-कास-करंबग-ददर-मलवुब्भव-काविमाण(?)चंचाल(?)-जुत्ति-ज उभव-णियवंधण कणित() गंधमादणग-वण्णव(ग) काम-कामवल्लभवसंत-पुत्तिवास(१)-पहरिसण सुरभ(भि) मियमद-गपूरमादओ एयाओ उडु-सुहदुमेसु ससदा वोणाउ(?) पत्तेय पत्तेय हरिचंदणं अणुत्तरं गंधवण्णग-विधिसु । १. कंकय ख० विना ।। २ ववट्टि० खं० ॥ Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८४ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखडे तह य मधु-विविठ्ठ(?त्त)-माज-वे(?मे)रग-सीधु-सुरा-हुर(?)-पसण्ण-तय-पत्तपुप्फ-फल-सुखंडामेलक-चंडसलागादि-मदिरा-विहाणाई परमाकत्तिमाई मत्तगय-पादवेसु सदासाणा(: सण्णा)इं । तत्तो य सुरभि-पवर-पंचवण्ण-कुसुम-णिम्माणाई सिरिदाम-गंडसेहर-मल्लगवीहलग-कण्णपूरग-कंठेउणमालहिक्कणिगादीया(?) मल्ल-विही समासओ ईभामिय उसभ-तुरग-णर-मगर-विहग--वालदिण्ण(१) रुरु-चमर-सरभ-संबर-कुंजर-वणलतपउमदल-भत्ति-चित्ता पमोद-पायवेसु पभूया । __ सभावओ(:समासओ) तव(ह) पभक्खण्ण-पाण-विधी विइत्ता तं जहा-पज्ज(पेज्जा)-ज्जूस ससावड(?)-तित्त-कसाय-धम्म(?अंब-म)धुर-लवण-रस-विधाण-परमाणगोधु(: धू)-मुन्भवा पभूत-घतपुण्ण-खंडलड्डुअ-मधुसिरि-वेढि-वेढिम-कवडग-पूर्वगसक्कर-गुल-खंड-सक्कुलि-इग-वर-पट्टिस-मियप्रिय घोरिअ-पेरिक्क-पिज्ज-कोसय-कुवलय-वर-कमलणाल-मोदय-तिलपप्पड-खारक्खभालएसकसणिय(:)-सुरभि(?) भूवलिय(१)-खडपूरग-प्सग-लंबकण्णिल्लगा-ऽप्लोगवट्टिय-तिरसय-गरम(?)-मंडय-सालिसित्थ-सेवइय-सिलोगमादिया खज्ज-विही । तह य विविह-कलमोदण मुग्ग-मास-सण(?)सत्तरस-धण्ण-पय-विसुद्ध-मउय-भोयण-सुरभि-पुंडिसादु-रस-पक्कराविवितगपत्त(?)-एल. पेलव-पवर-णागकेसर-सुगंधि-जीरक-विगवित्त(?)-फल-लेवग्ग(लवंग)-दि(ति)कडु-सोवचल-वणच्छोलाडिभिगुराइवर्ग(?)-धाण-संपण्ण-सूव-कट्ठिदिग-कट्ठिलग(?) गुलय-म(१वंसय-सोल्ल-सालइय-पिप्पलोप्साग-सागफल-वडय-मरिय-कुभंडक कालदुम-पुप्फ-विविहफल-गण-पालग्ग(कक)-पडोल-वालुंक-भयाविय(?)-सेडदालिय-पगयमादिमावि-उल्लणविधाणसुमहभूतणयच्छिमु(?)-मूलय-सुरभि-जंबीर-पवर-भरियय-समग्ग-णिज्जोज्ज(१)णारंग-पीयपूयग(गय)-कदल-ग(क)रमद-विव(?)-चिभिड-पिंडखज्जूर-बोर फणसंबजंबफल-सुरभि-संजुत्ता घय-मधु-णवणीत-दुद्ध-(र)दधि-सहिदा साकट्ठ-सर(?)-वर-वंजणोववेता अकत्तिमा अणोवमा य भोयण-विधी विइत्त(?त्ता) चित्तरस-पादवेसु । तह य एगसालग-दोसालग-तेसाल-चतुस्सालाई वट्टा-तंसा-चतुरंस-णंदीयावत्त-गब्भघर-जालघरय-पसाव(ध)ण-प(१)रयाई सदप्पणंजण-सित्थयसाला-गाल(?) त्तय-संपत्त-पवर-पासाद-भवण-भम्मिय-सगवक्ख-गरुल-पक्खग-पेच्छघर-विविध-मंडवक १.०दीहा म० खं० ॥ २.गोधसुब्भ प० खं०॥ ३. वेढ वे० खं०॥ ४.०मादे या० खंविना ॥ ५. सावदु०ख० विना ॥ ६, ०पेलपवर खं० विना ॥ ७. रोलादम खं०॥ ८. एसु साल० ख० ॥ Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fara agarगालंभो ८५ जमल-ज (!जु) वल- गब्भघर-घवल-समारतण के (? को) ट्टिम - विइत्त-चित्तोववेयाणि य घराई हाकारे । तेषु य विविधाई अंतो सयणासणाई भवंति तं जहा - सीहासणाईं भासणाईं हंसासणाईं गरुलासणाई पक्खासणाई' कमासणाई एवं अण्णा य विविधा सतलिमोवधाणा सरयोत्ताणा समित्ताणचामरो मरभअं क्यारासारोह (?)विधी य सयणिज्ज - विही सासदा पभूया य घय मधु - खीरोदामय-पयति- पाणियविधाणाणि यस क्रमलाई तहिं पभूयाई । एवं तेसु कप-पायवेसु मणचितोवदण(?णद) - पउर-प (व) र भोगेसु पिया-वंद-सहिओ अमर कुमारो इव जहा सुहं पविह रामि ॥ छ ॥ ॥ इति धम्मसेण-गणि महत्तर- कयाए वसुदेव- हिंडीए बिइओ अट्ठकण्णगा- लंभो णाम परिच्छेओ समत्तो ॥ २ ॥ १. ०णाई दिसारूवणाई कमा० सं० विना ॥ Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तइओ मेहमाला-लंभो अण्णया य मया भणिया हेमयसा-पिए ! चिंतेमि ताव पभावईऐ विज्जागाहणोवाय । तीए भणियं- अज्जपुत्त ! सज्जा हं गाहेदु, किंतु घत्तामो ताव किंपि विज्जा-पुरच्चरण-जोगं आसुकारि खेत्तं ति । मया भणिया(?यं)- सुयणु ! कौणि आसुकारी विज्जा-पुरच्चरण-खेत्ताई णवत्ता णि वा ?। तीए भणियं - अरहंत-सिद्धसाहुजण णिसेवियाणुग्गहियाणि य । सण्णिहिद सुर-वंतराई-सुर-काणणादीयाई उत्तिममज्झिमोवमाई बहूणि विज्जा-पुरच्चरण-खेत्ताई। णवत्ताणि पुण दस भवंति, तं जहा-मियसिरं अद्दा पुस्तो, तिण्णि य पुवाई, मूलमस्सेसा हत्थो चित्ता य तह दस विज्जाणं पसत्थाई । मया भणिया(?यं)-सुंदरि ! एदेसिं खेत्त-णक्खत्ताणं कतरं कतरमुक्कोसयं ? ति । तोए भणियं-खेत्ताण ताव उत्तमं आदियर-जिणायतणं चरणुब्भेयं उत्तर-सुर-सेवियं च णंदणवणं वरुज्जाणं, णक्खत्ताणं पुण पूसो । तओ मया भणिया हेमयसा- पिए ! लद्धं खु कयं भवेज जइ वयं गंदणवणं गच्छेज्जामो । तओ मया मेरू सणंदणवणो दिट्ठो हवेज्ज, पिया य पभावई उक्कोसखित्त-गया सुहेण विनाओ साहिन त्ति । तओ हेमजसाए भणियं-अज्जपुत्त ! अहमवि णंदणवणूपुई इच्छामि तुम्भेहि सहिया णंदणवणं सुरुज्जाणं गंतुं । चिरचिंतिओ मि (मे) एस मोरधो भावि णाम अहं पिय-प्तहिया णदणवणे रमेज्ज त्ति । तमो सज्जा हाहि"गमणाए त्ति। एवं भणंतीए तीए विउन्वितं पवर-सुर विमाणगुण-रयणकर-(वि)विधाण- वेलंबयं महा-विमाणं । तत्थ य ताहिं णवहिं वि जणीहि सहिओ कय-बलिकम्मो समारूढो हैं। चलियं च चलिय-चंचल-धय-"वेजयंती-पडागा-लोलतं, मधुर-घंटोरसंत-कल-णिणदकणकणालाव-बहुरं (हमहुर) गंभीर-सुस्सरं, उत्तर-दिसा-मुहं, जवेण तं विमाणं । भो(?चो)प्पालय-ति(?ठि)यस्त महं दरिसंति"पियाओ खेत्त-खेत्तर-पवर-वासधर-सिहर-हरद-महा-सरित-पवह-मग्गाई, बेंदि(ति) य-सिदच्छ !"पेच्छीसिहि 'दो १. ०वई वि० ख० विना ॥ २. कई आसु० खं० ॥ ३. ०त्ताणि ख० ॥४. सुणणादायाई ख० वा०विना । सुरकारणादी० ख० ॥ ५. सुर खं० ॥६. वुस्सो खं० ॥ ७. सुरा से० वा० ॥ ८. ०वणे दि० वा० ॥ ९. ०ज्जा खं० विना ॥ १०. चिरं खं० विना ।। ११. होह खं' विना ।। १२. विलं० खं० विना ॥ १३. ०य वियवियती ख० ॥ १४. ०णालोव ख० ॥ १५. बहुसं वा० ॥ १६. प्पियाओ खं० विना ॥ १७. वामवर खं० । वासधर वा० ॥ १८. पेच्छामिहि इ० खं० ॥ १९. इंदो ख० विना ॥ Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तइओ मेहमालालभो ८७ - ाणाविह कुसुम-लदा- विदाण- कप्पपादपाइण्णो सिरिणिपद - पउमदवा (ह)-स(ल) लिलसंडि (ठ) दोदरी मणि रयण-कूड उक्कर - वियत (त) - तालग्ग वुड-फुट्टमाण- जलद-संघादसंकुलो, विमल -विपुल-वर - हे मै - सिला - सहस्स - संघाय सोभिदूसिय-सिहरो, सुर- विज्जाहर- सिद्ध-गंधव - मिहुण-वियैरित-सिहर - कुहर - कंदरी, एस समदिच्छिओ सामि ! चुल्लहेमवंत - महिहरो | एतो य इमं वर-पंचवण्ण-मणि-रयण- पवर-रतण - कणग- वेइय- चउरंस-समभूमितलं, सव्वोदु- सुरभि - तरु- कप्पपायव-पवर-भैरिय-सोभं, रोहिदाए रोहितंसाए य दोसु वि महा-णदीसु पउम वर-वेइया- मंडियासु पविभत्त कंत-सीमं, परमेक्क- गाउदूसिय-पलियाउ-युग-पवर-पुर- सरिस-पर-मिहुण-सेविय - सासय सुहाणुभावं एवं हेमवयं हेमवण्णं समदिच्छितं वासं । पेच्छह य इमं वण्णं हेममयं हेमसिला - सहस्स-किरणुव्वरंत परिरंजिय-णहयलाभोगं कूडगण-विराइयं परं दु-जोयण-सदमुसियं विमल - महा-पउमद्दह- सलिल सुविउलतरंग-भंगाउल-जलं जलं वर- कप्पपायवाइण्ण-मणहरं, कुइर-घर - भासुरो देर- णिरुद्ध-सजलजल पर - णिणाइदं, अविसेसित • सोदामणि- किरण-कणग-सिला - सहस्स- माहप्प - भासियं, समहुर-कुहरंतर सं चरंत सुरमिहुण-सिद्ध-गंव्व-मुय (१३) द-गायंत-सीहर(?) - णिणादं, एवं समतिच्छिओ सि सामि ! महाहिमवंत महिधरं । एदं च पि (पे)च्छ तणु-पवण-चलिय- अरविंद सुरभिय-कक सारुणित- सव्व-दिसं, चामकर - रयण- परिफुरंत मणि-सकल-मंडिय- दिसा-विलसंत- कप्पतरु - सो हं, हरि-हरिकंतासु महानदी 'सुहा- परि(वि) भाइयं, सव्व- रयण-मणि- खइय-भूमिभोगुच्चरंत-रमणिज्जसोभं, सण्णिहिद- सव्व-रितु-छक्कं, 'दु-गाउदुच्चेहिं य णर - मिहुणेभं ( भिं) दु-गुणपलि उवम-द्वितीए सुवियरियं, रम्मं, सुर-लोग- समाणुभावं एतं ते हरिवंस-दीव - पुव्वपुरिसागरं (१) हरिवरिसं समतिच्छिदं ति । पेच्छय पिवु ( ! हु) यच्छ ! य ( ? ) विय-तवणिज्ज सच्छमं (?) चातु-जोयणसैंतमूसिय- मूलमाल - सिहरं, सिहरेसु विणिजय सयल-3 ल - जोइसय-पधं, रवि-ससि - वप्पालै१. सिर खं० ॥ २. हेम हेम सिला० खं० ॥ ३. बियारित खं० विना ॥ ४. सुरवितर खं ० विना ॥ ५. सरिय खं० विना ।। ६. रोहिडीए रोदितंताएं खे० विना ॥ ७. ०वणसमाहिच्छि० खं० ॥ ८. मणहर खं० ॥ ९. भासरो० खं० ॥ १०. चंदुभा परि० खं । चसुहा० वा० ॥ ११. तमि० सं०वा०विना १२. दुगाउ० वा० ॥ १३: पेच्छ पपि पट्टय वि सं ० विना ॥ १४. सतस्तसियत्तलमाल खं० वा० विना ॥ क० १५. ०ल विव खं० । Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी - मज्झिमखडे सिहर विवरंतर - संचरंत खत्त-कंति - दिप्पंत-पंति मणि-रग्म-विमाण संकुलं, तवणिज्जमयूह-ल[? दा]-जाल-परिपेल्लिय - म ( झ ) लंत रवि-किरण-पसरं, चल-तिल - कप्पपादवपवण-पर्क पिता भरण मणमो (म) णोरसिय- जलदग- जुत्तं, मुक्क हुंकार-फुडिय-रवोर संतगंभीर-थणिय- गिरि-भिज्नमाण - पल्लव्थ - जलघरं, कणग-गुहा- मुहै- सहस्स- संघाय पसिउज्झर - पलंब लंवंत सोभियं, जल- णिवह पलंतचुज चुगो (१) - रसितं छिण्ण- णिम्मूल-कडगप-भार- पडिय - फुड-खुडिय- लग्ग- कप्पपायव- णिमुद्ध मुद्ध-पप्फुरिय कुसुम-संघाय - धूलि धूसरं, सुर-सतुह ( मतूह) - देहसिरिं (?) पित्र वित्त - दट्ठव्व-सोधं ( ? भं), एवं कमलच्छ ! पेच्छ, तिगिंछि -हरद-परिमंडिय- सिहरं, णिसहं णाम महा-महिधरं । " ८८ मया य पुच्छियाओ पियाओ किन्नु खलु एत्थ सणिहिदो सयं सुरपाहो ? नओ इमो व ( (ए) रावण - कण्ण-ताल-घण- णिणद-सह- समुच्चरिय णिस्सा ( ( स ) - णो, पडिसुआ - सद-गन्भिणो, गहिर - सुर- दुंदुभि - णिणादो, सूसर - बहुर (?) - मासलिओ (?) य महुरो सुदि-विसय-हरो गंव वो सुणिज्जइ । तासु भणिय - पियदंसण 1 [ण ] एस दुंदुभि- णिणादो गीय-सदो वा । एस हु विसम-पहागदाणं जल-पव होज्झराणं, गिरि - वियड-कैरड तडि-फिडिय-तप्पडिभिज्झमाणे ग य जलधराणं, कप्प हुमाण य पवण - परिघट्टिया सुति-विसय हरो सदोत्ति । दिट्टं च मे तत्थ अच्छेरयं जा णिसभ-मिहरोवारं मतिच्छमाणाणं हरिचंदण - कप्पपायव- पभाव-परिणिग्गओ आसण्णगदो वि दिणगरो सप्ति व्व सौतलो पडिभायइ । तम्मिय समतिच्छिदे महिवरे, दाइति य मे पियाओ देवकुरुं देवलोग-सरिसाणु पावं, पेति (! बेंति) य - पितु ( हु ) यच्छ ! पेच्छ एदं, णाणा-माण-कण रयण-वर कप्पपायवाइण-महितलं, पवर - सुरभवण-सरिस-गेहा कारतरु विराइयं, कंचणग सेलवर-हर-मं डेयं सीओ-इ-जलीउलं, तिगुण-पलियायु- घराकं, ति-गा उदुस्सेध विग्गह, सुदेह-सुरमिहुण- सरिस र मिहुण- णिसेविओदार- सेदा-सुहिय-पउर-पवरोपें भोगमति-रम्म- रयण-वररयण-सामलि- विमल - महुम-सुरभवण-विराइयं । तं च दमाणीहिं चेत्र पणिओ हंपेच्छ पेच्छ ताव अज्जपुत्त ! एस सो सयल तिहुयण-माणखंभो उड्ढम हो- तिरियं च १. कंत खं० २. मुदा खं० विना ॥। ३. रका सु० खं० वा० ॥ ४. ० यं दसण खं० विना ॥ ५०ड डिफिडि तप्प० अभिच्छ० खं० विना ।। ७. पिच्छवच्छ पेच्छ पदं खं० विना ॥ ८. जाला ० खं• विना ॥ ९. सवा खं० विना ।। १०. वरोवि भोग० खं० ॥ वा०विना । रच्छो सु० खं० विना ।। ६. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तइ ओ मेहमाला लंभो सुरभवण-गति (१) णरादोसु तिसु च लोगेसु जोग-संगतो* गतो महिधराणं परं पमाणे पुरतो अविरिं(१) च मंदरगिरि पलोक्कति; जो भुमो-गय-भद्दसाल-वण-विराजित-पेढबंधो--सोमणस- विजुष्पभ गंधमादण-मारवंत-वक्खारगिरि-वरुत्तम - सरस(१ सीआ)सीओदक-णदीसु य मक्वड(खंड)-पविभद्द(त्त)-भदसाल-वणायाम (१) पुन्वावर. तिसामु-पत्तेयं बावोस-सहस्स-जोयण-मण्णित्थु(?ण्णिविट्ठ)त्तर-दाहिणेण य अद्र-तियजोयण जोयण-सत-विक्खंभं चदुहि - यास-जोयणंतर-गिरि-सन्निविट्ट-जिण-भवणं, पण्णासायाम- पणुवीस-विक्खंभ-च तास-जोयणं । चउ वि दिसि [स] पत्तेयं पवरपुक्खरणि-चदुक्कं जोयग-सदायाम-विक्खंभं बहु- मज्झ-'"देसासन्न- सुणिविट-रतणपासाद-चतुक्कं, पंच जोयण-सदूसित -"ग्गेयणेरित(?) -सक्क-संतिय-वायचीसाणं च पवाहण-परिग्गहतर- "जिणायतरो (ण)मंतरगयं; पंच-जोयण-सदुच्च-रतण-वणकूड-दिग्गयावास-सोभित-पमदवणं; पंच-जोयण-सतारभित-णंदणवणं; पंच-जोयणसतायाम-विक्खंभ-धारकं य हेम"-जिण-भवणं, सक्कीसाण-पुक्खरणि-विहार-पुव्वपमाण-पंच-जोयण-सदूसियंतरालग्ग-रतण-वर-कूड, अट्ठ-सुणिविट्ठ-सोभिय-दिसा-देवि". भवण-त-कूडा वेदेियामल-विराजिता; बासट्ठि-जोयण-सहस्त-पंचसयमविय(:)समारूढं सोमणस-वणं मणोहर गंदण-सरिस-जिण-भवण-"पोक्खरणि-सुरेस-पासादकूड-विरहि( राइ)त-पउम-वर-वेदिगामलं; बाहिर-वण-संड-मंडित-विइत्तै भूमि-भागातो, तओ छत्तीस-जोयण-सहस्स-विरूढ-गिरि-सिहर-संठियं पंडगवणं पउम-वर-वेदिकाबद्धं, सुविसुद्धतरे -जिण-भवण-पुक्खरणि-सुरिद-जुवल-पासाद-सोमित पंडुमति-बंभुत्त)कंबलसिलामल हेममतिरम्म-पवर-पत्तेय-माणप्पमाण--पंच-जोयणे-सदायाम-रुंद-प्रमाणपंच-धणु-सेंदूसिय--सिहरगय-जिणव भिसेय--सीहासण-कणग-सिला-मज्झसंठिद--गुणजोयण-विभूसिय-मूल-सहर जिण-भवण-मुकय परिवारं; पुण कोसायामढ़-सवुप्पमा १. णार० खं० विना ।। २. तो महि० ख० विना० ॥ ३. ०ण खं० ॥ ४. पुरवो खं० वा० विना ॥ ५. अहक्ख० ख० वा. विना० ॥ ६. वणुवीसं खं० विना ॥ ७. चउत्थतीस ख० ॥ ८. दिस खं० ।। ९. वडुक्क खं० ॥ १०. मज्झदेहसासत खं० वा० विना० ॥ ११. गेयणेरित खं० विना ॥ १२. जिणेय० वा. विना ॥ १३. हेव खं. । हेम्व खं० विना ॥ १४. भवेण खं० ॥ १५. पुक्ख. खं० ॥ १६. विइत खं० विना ॥ १७. रण जि० ख० ॥ १८. पंडुमतिपंडुरमतित्तरत्तकंबल० खं० विना ॥ १९. ०णायाम वा० । जोयणयाम० ख० वा० विना० ।। २०. सहसिय खं० वा. विना ।। २१. ०रय जि. खं० वा. विना ॥ २२. ०वरातिभेय खं० विना ॥ २३, संविद ख० वा० ॥ २४. ०मट्ठरुदुप्प खं० ॥ १२ Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे याणदेसूण (१)-कोसमसित-विइत्त-सोभा-भासित-तेलोक्क-मंडलो, जोयण-सहस्समहिमोगाढ-वर-वहरमयाधो-भो(१ भा)ग-विग्गहो, णवणउति-जोयण-सहस्सू-सितैसिहरो, चत्तालीसायग(?)-सिद्धायतण-चूलो, हेट्ठा दस-जोयण-सहस्स-वित्थारधारी, एक्कतीस-जोयण-सहस्साइं छच्च तेवीसे(१) जोयण-सए परिरएणं कमसो य विक्खंभ-परिर(१ णा)हो त्ति परिच्छेदमाणो उवरिवरि गोपुच्छ-महिंदद्धयाकारुस्सेधधारी, एग-जोयण-सहस्सं सिहर-तले आयाम-विक्खंमेणं, तिण्णि-जोयण-सहस्से बावट जोयण-सयं एक्कं किंचि विसेसाहियं उवरि-तळे परिक्खेव-धारो, जो य धरणितलोगाढं कंड हेटिम-परिच्छेदे दस-लो(? जो)यण-सहस्साई णउदि च जोयणाई आयामविक्खंमेण, एकत्तीसं जोयण-सहस्साई णव-जोयण-सयाई दसजोयणाई तम्मि(१ तिण्णि) य एक्कारस-भागो जोयण-सहस्स-परिरएणं, पउम-वरवेझ्यामल-विउल-बाहिर-वणसंड-मंडियाभिरामो, दु-मेहला-परिक्खित्तो, विविध-मणिरयण-कणग-संघाय-सोभिदुस्सेध-विग्गहो, सग्ग-(? व्व)सोग-वीसामो, गहिर-गुहा-मुह-सहस्स-वर-विवर-पसरियविमल-सलिल-व(?पोलंबोज्मरम(?)रंत-कंत-फेण-दृहास-णिवहो, जो पहसंतो(? सति) इव दर-विवर-वि(१ व)दण-संवि(! ठि)य- पालिय(१)-मणि-रयण-किरण-परिप्फुरियदसण-पंतीहिं, अवलोगेति व पवर-पविकसित-कमल-विपुलणयणेहिं दिसावधु-मुहाई, जंभा-यदि व कणगेगुहा-मुह-सहस्सेहिं विमल-जल-जीहदोहर-फुरंत-मणि-दंतुरेहि, णीससति व गुहा-मुह-चत्त-सीतल-सुरभि-कुसुम-व(वा) सित-चलित-मारुत-विमुक्कफुकार-करण-णिवहेहिं, गच्चदि [व] पवण-पचलिय-कप्पलया-वियाण-चल-किसलय. Sग्ग-हत्थेहि; गायति व सुरभि-कुसुम-मधु-सहिय मत्त-मधुकर-भमर-णि गुंजंत-बहलकल-विरुय-णिस्सणेहिं, वज्जति व कुहर-रममाण-जलधर-णिणाद-गंभीर-णिस्सणेहिं, गज्जदि व मुइय-दिग्गय-आडंबर-देवदुंदुभि-रवेहिं, पुकारेति व सारस-मयूर-कलहंसकोंच-कोकिल-कादंबुक्कोस-रसितेहिं, सव्व-गुण-समुइयागत-सण्णिहिय-सव्व-रितु-सारो सयल-महियले, स[व]-लोक-णाभि-भूओ, णाभिसुया(? ओ) इव सव्व-णरामराणं महिधराणं परं पमाणं गओ, सद्धिं मुणिगण-देव-दाणव-णिसेविओ, सि[य]-कमल-जालसुरभि-पुक्खरिणि-मंडिओदार-सस्सिरीओ, सक्कोसाण-महासुर-विहार-पवर-पासदे(१साद)विविध-जिण-भवण-संकुलो, सुरभि तोतल-कप्पपायव कुसुम संछण्ण-लच्छिपत्थित-गोसीस-दुमाकुल-णितंबो, पज्जलि उसवि(!हि)-जलंत-मणि-किरण-रंजिय-सिमिसि मिसिमेंत-दिप्पंत-महंद-दस-दिसा-चक्को, एस मंदगे गिरि-वरो त्ति । १.०८पदेसण खं० ॥ २. सत खं० विना ॥ ३, जोयण धरणि० खं० विना ॥ ४. परिपालिय खं० विना ॥ ५. मुहाउह सह० ख० विना ॥ ६. निकुजंत खं० ॥ Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तइओ मेद्दमालालभो २ एयं च चलिय-कप्पपायव कुसुम- समुब्भूय सुरभि-रयामोद- मारुयाइद्ध-सुगंध-गंधु द्रुमाद-सव्व-दिसं, त (न?) त्रय-पवण- पयलियाभरण-मुहदु (?लु) दाम-मणमणार्यंत कंत-थिरगहिर-सद्द-समुच्चरिय-भासुरं 'समभिलेंत-तुरिय- सुर-जण जाण-विमाणोवरंत-रेभंत-ललियकुंडल-मउड-मकुलोहसंत-संसत्त-किरण-भासुर - महासुरोतरण - जणिय - गंभीर-कलकलाराव- रसिय, सुइर - सुंदरी - जण रमण-कत करण-गमण-वि (णि) रंतर-संचलंत - पल लियपक्की लिय-मदण-जणिय-घण रमण-विसय-विलसंतं, ' वादि ( द ) बस - खित्त चलिदु (१द)चलच लिय-सय- मेहल - कळाव - क ( व 2 ) रे - रसणा-गूपुरोरसित - हसिय-भाव-गीत-वाइयणच्चंत -अ ( ? आ) दोज - रव - बहल - घण - [ थ? ]णिय- दुंदुभि णिणाद-वंसोर संत- कलकलबहल - कलाघाय-मधुर-मणहर - विपुल-म (वि) लेखलोरसित -भासुरं, रभसोवदंत सुरवतिरावण - कुविय दिग्गय-चित्त-बद्ध-प इ-पतिकु ( क ) र-पसर - पेल्लण - आडंबर - जलद - णिस्संगजिय-गंभीर- गुळगुळाराव- विउळ - णिप्पसर - पूरियं, दरिय-असह- णिसाण (?) -वसह-ढ (ढे)क्किय-सीभर-सद्द-समुच्चरिय(?) तरिय - पैरिमुट्ठ-पवर - सुरगु(ग)ण-विमुक्क मेक्का [र] वुक्कार- जयजय-सह- णिन्भर - दिसा चक्कं, एयं तं णंदणवणयं ति । इय दाएंतीण चेव तासि उवतिअं (ओयरिभः) विमाण-रतणं णंदणवण-मनयारम्मि | तमो अवतिष्णो हूं सह- पियाहिं विमाणाओ तत्थ य णंदणवण-संणिविद्वेहिं जिणायतणेहिं सुर-वधु -सुकय- पुप्फोवयार- कलिएहिं सव्व-रयणमएहिं, अप्पाणं जिणपैडिमाणं अभिगमण-वंदण - णमंसणेणं सुमणसं करेदूणं । तभ पच्छा परम-मुइएहिं सुर- मिधुणेहिं पेच्छिज्ज माणं ( णो) पियावंद - मज्झ-गभो, तासि भूसण-णिणाद-संघर्स - पणवंत (र) - सुर-वधूणं जूगथूणं (?) पिव करेंतो, णंदणवणाभिगमण- सरिस-कय- वेसो, विभिउत्तमाभरण-वसण-विश्लेषण- कुसुममाला- विराइओ, संताणय-तरु- पवर-पारिजातय- कुसुम मालाविराइओ, णंदणवणे अमर-पति व्व वरच्छरासमग्गो अभिरमिउ [पवत्तो ] । अशे इमं ति पैलट्ठतरं इममिमं ति जिणाय (जणिय ?) - वयण - सलाह (हा?)-[ह]रिसजणिय-रत (!म)णिव (ज) ण- णित्तसिद[ह] दृट्ठलट्ठ- वितण्ह-पविकसिय-चदुर-चल-लोय-(ल)-लो यणो, सुरभि-कुसुम- कप्पलता- रयण-कणग- जाल- विवरंत घरेसु संचरंतो, सुरदसुहासेवणाभितत्तो अभिरमामि णंदणवणे अमरम (व) इ चेव । एमेव अंतरफा आसि(!)वादिविस खं० ॥। ३. परिसुद्ध खं० विना ॥ ४. उवतिता खं० वा० विना ॥ ६. संघंसएण० वा० ।। ७. जूगथण ० र मिठं हं खं० ॥ १०. पलवद्धतरं इमं ममं खं० ९. ॥ १. भासरं खं० ॥। २ वि० खं० ।। ५. पडिमरणं खं० ॥ ८. वियाभि० सं० ।। विभूना ॥ ११. निसदट्ठ० खं० वा० ९१ Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिडी-मज्झिमखडे तम्मि समए उल्लरेंति य मे पियाओ कुसुमुच्च[य]-लाग-लोयणाओ सुरभि-कुसुम-लया"वियाणाइ-[ग]द-दयिदा-कर-कमलाकड्ढि उयय-कुसुम-भरोतासि(१)-करतल-फारिस-वसेण कुसुम-केसर-रोमंच-कंचुयं पि[व] वहंति, महदुमा सरहस-गिह(हि)दा(?दो)वहिदकुसुम-प्तमोभट्ठा पुणरवि-विमुक्क-धुत-किसलयग्ग-चल-लोव(हल)-वेविरोउ सदेवणाउ(:) व्व उण्णमंति कप्पपायव-लताउ, पहणंति य कुसुमेहि परोप्परं का यि(वि) सप्पहासाउ, मालेति य अण्णोणं किसलय-लोलेंत-कण्णाउ, कणग-तरु-संभवेहि मणहरगंध(धु)चिरंत-सुमएहिं मालेति ममं पि पुणो अच्छरसाउ कुवेरं व । एवं तत्थ चिरं मभिरमिऊणं अलिकुल-हलिउ(लह) लिदाउ पवर-कप्पदुमंतरेसु ताहे भणंति मम-अज्जपुत्त ! मावासेह इदाणिं । ततो तासिं अणुमएणं आवासिमो हं जाणुस्सेह-पमाणमेत्त-कुसुमोवका(श्या)र-कलिमो(?ए) पलंवंत-लंबंत-सुरभि-कुसुम-हत्थय-पवधर-प्पया(१)भिरामे, वर-पउमराग-मणि-सयण-संकुल-कुसुम-कच्छुरण-भार-गंभीर-भासरे, पवरकप्प-पायव-लता-जाल-सुरभि-घरए । तओ कएसु य मज्जणादीसु सम्वोवयारेसु, पयावितप्पयतस्स (6) मे ताहे मत्तंकय-पायव-कुसुम-लया-फल-गलिय-सुरभि-मयरंदसंभवं, अमद-रस-सम-रसं, परम-सादु-सीतलं, विमल मणि-सिलातल-कूड-भायणावासियं, सुरभि-कुसुम-वासं, पउमराग-मणि-सलागा-सरिस-प्पभ, पारावत-णयण-ससरुधिर-गुंजद्ध-राग-बंधुजोवेप( ! य)-जासुमण-असोग-कुसुम-रोग-सरिसमुल्लसिय-तेयमंडलं, देव-मधुं णाम अमय तिय-लोग-विक्खायं तं मे उवणीयं पियासु। तं च मरगय-मणि-भायणेसु लवलि-लवंगोळ्य-(१)बउल-नीलुप्पल-गंध-गम्भिणेसु पिया-सहिओ मदमदणं पेम्म-पीणणं णयण-मण-तुद्वि-वद्धणं पीयरं(पिययरं !) इच्छाए निघोट्टेमाणो विहरामि । “पउर-वरोवभोगो य अभिरमंतो सुह-सागरावगाढो गयं पि कालं न या[णा]मि । ___ एवं अभिरमिऊण य किंचि कालं तओ भणियं हेमयसाए अज्जपुत्त ! मम दो महाविज्जाओ हवंति । ते जहा - गोरी महापण्णत्ती य । तासिं कयराए दिक्विजउ पभावई ? । मया भणियं-पभावई चेव जाणिया एत्य । पभावतीए भणियं-पुष्वपरिचिया मे महापण्णतो, तं चेव साहिस्सं ति । ती दिक्खिया पभावई पण्णत्तिपुरचरणेणं ।। कय-मंगलोवयारं पूएऊण णागरायं ति (१) सत्त-रत्तोववास-गहिय १. वियाणइदयिदा ख० ॥ २. फसि ख० विना ॥ ३. सदेवणउ ख० वा० विना ॥ ४. परए खं० विना ।। ५. ०वजुयासु० ख०वा०विना ।। ६. रोभाग खं० ॥ ७ पउर-परोत्तभोगो ख० वा. विना ॥ Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तइओ मेहमालालंभो ९३ णियमा अवगाढा पभूय - फुल्ल-कमल-मउल-मालियं अवराइयं णाम पुकस्वरिणि । तत्थ य उर-स्थाह-जले लंबिय भुय - जुयला पर्यंपति (?) संगहिय-मुद्रयाए पडिमोवया णिक्कंपा अच्छति भगवतिं पण्णत्ति जवयंती अवसर (?) तोयम्मि । ततो एगंत संपत्ती उ भइ य ममं हेमयसा - अज्जपुत्त ! संपयं भारघ - विज्जाहराणं विसम-काल-खेताणुभावेण धरण - णागराय - सावयासेणं तण्णिओगेण य महाविज्जाओ महदा कस विधु / ? ५) रच्चरणेसु चिरेण सिज्यंति । जस्स पुण दुक्ख साधणिज्जासु पैन्बुदिट्ठास उत्तम-पुरिसो तुमं अण्णो वा चक्खु-पहं उवेति, तओ काळेण चेव विज्जा-सिद्धी होइ । पभावतीए पुण तुह सण्णिहि (य) तस्सेव भट्ठउछिट्टया तओ विसेसेणं दुक्खसाधणिज्जा इमा विज्जा, तं जइ से इदाणिं विग्धरूवाई ण उप्पज्जंति ण भजति च तेसु तउ सत्त-रत्ताइक्कमे तुह दंसणेणं खेत्ताणुभावेण य अवस्सं सिज्झदि भगवती पण्णत्ती । ण य एतीए पञ्चक्खं अम्हं केणई दंसणं दायव्वं एगागिणी य साधेदव्वा, एैस से उवयारो त्तितीए कहियं । चितेमि-अहो ! दुक्करं महाविनाओ साधिउँ, जं रायसुयासु वि बहुजण - समुइयासु एगागिणीसु अरण्णे विज्जा साधणं करणिज्जं ति । K ततो हं तीए विधवाय भीरू वच्छ- णिहितए (?)ण चिंतयामि चितेमि य कह णाम पुणो पभावई सिद्ध विज्जा दीसेज्जति । ततो अइगते तम्मि दिवसे समतिच्छियाए भणियाउ मे पियाओ - णत्थि मेघीती ( घिती) । आगच्छ[घ], पेच्छामो ताव पभावई दूराउ गुम्मंतर - णिलुक्काई । तओ भणियं मे पियाहि एह हला ! ( आ ) गच्छामो, णत्थि घिई अज्जपुतस्स तं सुहयं (आ) गच्छामो अपेच्छमाणस्स । ओ गयाणि मो पुक्खरणि-पदेसं वि (ठि) याणि मं ( ?मो) एक्कओ कप्पदुमलता-जालंतर-गयाइँ पेच्छणाई, पेच्छामो य पभाव धानु (?) - रक्खस-पिसायाउघाल(!ण) - त्रिभीसिया-वेढियं जणे ( ? )ण पाडिजमाणोवरिम- देहं (?) थोयु (!वु)ण-जो किधवण (?)-निब्बुड्डतिणासो (?) । पेच्छामो य एगंते विज्जाघरं खग्ग-खेडयपाणि अतीव-पडिरूवं लता - वियाण-विवरंतर-ठियं । तं च दट्ठूणं भणियं हेमजसाए - अज्जपुत्त ! एस विज्जाघरो मया दिट्ठ-पुव्वो । जंबुद्दीवग- भरदे वेज्ज (१य) - 9 १. समत्ती वा० ॥ २. पुव्वादिट्ठासु खं० विना ॥ ३ पसु खं० वा० विना ॥। ४. सिज्झति खं ० विना ॥ ५ एसेसे वा० । एसेप्ते खं० वा० विना ॥ ६ गतम्मि खं० ॥ ७. तच्छ खं० विना ॥ तिं खं० ॥ ८. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९४ वसुदेवहिंडी-मज्झिम खंडे इदुत्तर- सेढीए चिलायवद्धणं णाम विज्जाघर - वर - णगर, तत्थ मेहरधो नाम विज्जाहर-राया । तस्स अंसुमालिणी - देवीऐ एस पुत्तो घणरधो णाम, भगिणी य से कण्णा रुववई विज्जाहर लोग - विक्खाया मेघमाला णाम । एसो सुनिज्जइणियसवलवयस्स (?) इस्थि(?) सभाएणं असत्ता ( आसतो) उ जो हणणे हवेज्जा व (१) । तओ देहि ताव मम जायितं भगवतिं महागोरिं जा से दुरायारस्स दप्प-पसमणं करेमि त्ति । तीए य तह त्ति पडिवन्नं । तओ आराहिया उबट्टिया य महागोरी । तीए संदिट्ठाए अववट्ठिओ (? उवट्ठिओ) अहं महागोरीए । गहियाणि य मे सिप्प - विज्जाविगपियाई खग्ग-खेडयाई । उद्धा [इ] ऊण य मया आकारिओ रे रे दुरायार ! कु - विजाधर ! एस मे विट्ठो भारियाए में उवसग्गं करेमाणो । एहि इतो ममत्तेण (? ससत्तेण) जाव सिक्खं उवदिसामिति । 4 तओ सो आकारिओ समाणो ममं दट्ठूणं विद्वामासी (?) मईंदो इव ममंतेण (? ससत्तेण) परावत्तो अवधाविभो य मे सपsिहुत्तो, "वाहिओ य तेण पुव्वतर मम अदसि - कुसुम - मणहर - सामलो खग्गो । मयाय तं खेडएणं वंचेऊणं महओ अवसव्वं खग्गेण णह-पुरोगमणेण । तेण य दुधा-कओ पडिहओ मओ मो( १ मओ) इव महिदले फुरफुर तो । छेय-प्पहर-पडितुट्ठेहिं अंतद्धिएहिं जक्रखेहिं मुक्का मोरिंकुसुम-वुट्ठी । तं च कलेवरं खणेण तत्तो अवहियं जक्खेहिं । " अवगया पभावईए तक्खणं चेव उवसग्गा' समीवे च्चिय ठिया । सलिलं आयपि पभावर्ति अवसरिऊणं, तओ गओ हं हेमयसादियाणं सगासं ति । तओ जयाविओ हं पियाहिं । अणह- सरीरं च ममं दट्ठूणं परितुट्ठाओ भति य मे पियाओ - अज्जपुत्त ! हिओ दाणि तुम्भेहिं एस बलवग - विज्जाहरो, एयस्स पुण एक वइयो आता मंदरदेवो णाम परम-सिद्ध-विज्जो विज्जाघर लोग-बलवगो पिउणा समारुहिय-मउडो विज्जाहर-चक्कवट्टित्तणस्स कए णं किलिस्सइ । इयाणि तस्स पासाओ अप्पा सव्वादरेण रक्खियन्त्रो ते, अण्णेसि च तप्पक्खियाणं ति । तदा मया भणियाओ - सुयणु ! ण मे पायएईितो भयमत्थि, अओ वीसत्थो जहासुहं अभिरमामि । १. असुमालिए खं० वा० विना ॥ २. सब्भा० पाठस्त्रुटित आभाति । ४. जीवितं खं० ॥ ५. खं० विना ।। ७. वीहिओ खं० विना ॥ सभीवे खं० वा० विना ॥ ८. सं० विना ॥। ३. अत्रान्तरे कियश्चित् उट्ठाऊण खं• विना ॥। ६. विद्धामोभी वंधेऊणं खं० ॥ ९. सभावे खं० वा० । Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तभी मेहमालालंभो तओ गएसु य दोसु दियहेसु य [त]तिय दिणे दर-परिणते अहं पिया - सहिओ णंदणवणे सुरवरो इव वियरमाणो कमेण पविट्ठों हं एक्कं सव्व- रतणामयं सुरवरघे (पे) च्छा घर - मंडवं, विइत्ति (? त्त) - सुरभि रत्ता सोय-समुट्ठिय- विविध सुकरण-सालभंजियाकलियं। पेच्छामि तैत्थ एगा (?) सालभंजियं पडिपुण्ण-सुयात- सव्वंग- सुंदर गिं, सुंदरसुकुमाल सुचारु - सुकरण-ण-जहण-वदण-कर-चरण- कलिये, ईसि - दंसिय-रमणिज्जदयित-दैसणाघर, सुकरण- वर-वाम-हत्थ-कय-कडिखंभयं, सलील-ठाण-द्विर्ति, ईसि - पसारिएणय दाहिण हत्थेण कणमय- सणाल - गइिय-पवर-पंकय - हत्थं, साचीकय(वि) - तिरिच्छ- बलायणद्ध-गय-ललिय- लोयणं, अंक (? ज ) ण- पसन्न -दीहर-ललिय- लोयणावंग, एगुल्ला लिय-भुम-लदा-च्छि-पवर-कणट्ठि (!नीणि) यं सव्व - लक्खणोववेयं, मणिकुंडल- कणग-केयूर-हार-वैर-वलय- मेहला कलाव - कलर सणखिखिणी- जाल-मंडियं । किं बहुणा, पच्चक्खं अमर - विलासिणिव तं सालभंजियं पेच्छामि । तं च तग्गय-मणो पगरिसेणं अतीव पेच्छमाणो ण तिप्पामि सह पियासु । चिंतेमि य - अहो ! इमीए सालभंजियाए उत्तमं रूवं । जइ णाम एरिसेण आगार - भाव- परोवगारेणं काइ इत्थिया भवेज्जा, ततो ती करणं अप्पाणं परिचचणं अवंचिओ भवेज्जामि । से (? स) सति व हसति व विष्फुरति व सैज्जीवा इव उवेदि हिदयरस, काम- सरागभूमी रदि व्व णयण-च्छणभूया – एवं च अहं तं णिज्झायामि । भणियं च तत्थ हेमयसाए - अज्जपुत ! पिया एसा सालभंजिया अतीव ते अ (ए) त्थ अज्झोववण्णं लक्खेमि । मया भणियापिए ! अतीव मे वल्लभा एसा । जाणामि णं जइ से पासाउ स्वणमवि वि उभेज्जामि । तओ तीए पहसिऊण भणियं -- पिययम ! सुतं मया गुरु-सगास इमं रहस्सं-जा किर विज्जाधरी भट्ट - विज्जा पुरच्चरणं पडिवज्जइ, तीए फिर जो भत्तारो सच्ची भविस्सो वा सो किर सव्व-कणगमईए सालभंजियाए सुलक्खणाए परिणाविजई, तीए य सह एग-सयणे एक्क रत्ति सपडिमुहो सुबइ, तो बितिय दिवसे तं चैव सालभंजियं गहेऊणं तीसे पुरच्चरण- पडिवण्णाए महिलाए दरिसाव (सणं) देति तओ तक्खणादेव तीए विज्जा-सिद्धी होइ । तओ मया किं ताव पडिहास करे इ ( ? सि) उयाहु सच्चं जेव वदंति (दसि ) ? । तीए भणियं - अज्ज - पुत्त ! सच्चमेयं ति । तओ मया पत्तियंतेण भणिया उ- - पिए ! कहे ( ? रे ) ह मे एइए सह वियाहं, सिज्झतु पियाए पभावईए विज्जाउ त्ति । तओ तासि णिम्मियं ' एवं कीरउ' त्ति | " भणियं -सुयणु ! , १. तं खं० ॥। २. वण खं० वा० विना ॥। ३. दंसणा० वा० ॥ ४. धरण खं• विना ॥। ५. सझिया खं० विना ।। ६. तिख० । ते खं० वा० विना ॥ ९५ Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी मज्झिमखंडे I 2 तभी समावज्जियं ( या ) चैव सव्व रयणामई उवकसिया (णि) मे ' चादुरंतय ( ? या ) वेई । विज्जा - विउब्विओ य हेमयसाए बहुदो ( पहूदो ) हुदै हो । पत्ति यं कप्पपायव - 'पसूयाउ लाजलीउ । कयं कण्ण-पडिकम्मा य सालभंजिया मोइया सद्वाणादो, कय- कोतुय-मंगला उवणीया मे यासु ( ? ) सगासं । तओ मज्झवि कय-करणिज्जस्स उज्जु- करबद्ध कंकणस्स कयं वराणुरूव पडिकम्मं । णवरं च हेमयसाए से णं ग ( ? गा ) हिया मे सकमले चेव दाहिणे हत्थे, पयाहिणीकओ य मे पावगो । ततो हं तीए सहिओ सारदिये चंदो इव कंति - सहिओ पुण्ण-मंडलो णिवेसिओ ( हं ) पियाहि रयणुज्जीवितकप्पदुम- लता - जाल-परिगए गभै-सयणिज्जे । संपत्ते य पओस-काले सालभंजिया - सहिओ णिदं बहु-मण्णमाणो णुवन्नो हं परम-सुह - फास - कलिए सयण- तले । भणइ य मे हेमयसा - पियदम ! दुक्खं च सुहं च अज्ज एक्क-राई कढिणा वि णाम एसा सालभंजिया तुम्मेहिं संसहियव्वा एक्क-सयणे अपरंमुहा, पभावइ-कारणाणुवत्तीय — त्ति वोत्तूण अवसरिय (या) एगंते । तभो तत्थ भणिय ' विज्जुमईए - अहो ! अज्जपुत्तस्स पभावई पिया, जि - ( १ जी ) ए कएणं इमं कढिणं पि णाम सालभंजिय सुकुमाल - सुहो इओ एक्कसयणे वि सहति न्ति । तमो तत्थ सुवेगाए भणियं ---बहिरं (1) पुव्व - सिद्धू चिय विज्जं पभावतीए दाउं सयमेव अज्जपुत्रेण सह सुवंती ण य एयं सालभंजिय विसति त्ति । लोग सुंदरीए भणियं- घण्णा हु सालभंजिया जा अज्जपुत्त अभाव ( अणाय) - सत्ता सजीवा इव रतिं वेदयति । सुरंभाए भणियं - सच्चं खु सा सालभंजिया चेव जा अज्जपुत्त-अंकारोवणे उब्भिऊण पुलग-रोमंचिय-गत्ता ण कामाउरा जाया । एवं सेसाउ वि हु परिभसिऊणं णिद्दावर्स उवगयाउ । wro तया सा सालभंजिया मम बाहु-पंजरंतर गता सर्णियं सणियं फुरिदुं समादत्ता । संकिय-हिदयेण य मे (व) पर ( ? रा ) मुट्ठा करतलेणं । ततो अमरवधू- सरीरादो वि सुंदरदरं फार्स मण्णामि से । सविभयं च र्ति (! तं) पलोएउं पयत्तो हं । पेच्छामि सहसा चलिय- पुलय-रोमंचिय-सरीरं तिदसवधु विन्मम-हरं पवर- कुलबधु - रूव-द्वियं विना ॥। ३. मेयं ग० खं ६. विज्झमई खं• विना ॥ ७ ९. पुरिदु खं०वा० विना ॥ १. मो खं० ॥। २. मयासु खे० खं ० विना ॥ ५. गन्भे खं० विना ।। विना ॥ ८. सव्वं ख ० विना ॥ विना ॥ विना ॥। ४. सारदय सज्झषो खं० वा० १०. परमट्ठा खं० Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तइओ मेहमालालंभो सालमंजियं ज(व)लिय-संचालिय-कर-चरण-चलिउरजुवलं , सेहर-दहिण(?)-भावं , सुकुमाल-सुहुम-वर-खोम-जुवल-णिवसणं मम मुहं सुदि(? इ)-सिणिद्धाए दिट्ठीए णिन्वाग(?माय)माणी । मए य पडिपुलइज्जंतो सलग्जा ईसिं अवहरह लोयणाई । भणिया य मे स-विभिदेणं-सुंदरि ! का सि तुमं एयारिस-चरिय-रूवा ? । तया सा सहरं कण्णम ममं भणेइ-अज्जपुत्त ! तुह पादसुस्सूसिया है। ततो मे चितितं-अहो ! ताव महंतमच्छेरयं वत्तं, एस कणक-[क]ढिणा सालभंजिया होऊणं पुरा इयाणिं वेउब्धिय- देवद्धि व्व काम-रूविणी संवुत्ता। किं ण हु एसा देवता विज्जाधरी वा हवेञ्ज? त्ति । किं छलेतुकामा उदाहु सब्भावेणं चेव उवागया मे भवेज्ज ! तओ ह उव उत्तो पेच्छामि य "णिमिसुम्मिसण-परिणयचलिय-लोयणं अभिक्खणं च णीसासं परिणयं । तो मे चिंतितं-देवदी उ ताव एसा ण हवदि । सव्वं से पयति महिला-लक्खणं दीसदि । णवरं पुण स्व-गुणसंपया वि सोहेति तं गूणं खु एसा का वि विज्जाधरी ममं पयोग-पुव्वेणमुवागया। तो सा सणियं भणति कण्ण-मुछे। अजपुत्त त्ति भणिए वि दाहिएपएमेयं(?) ति । ततो तीए पउमदल-सिरीस-कुसुम-णियय(१र)-णवणीय-सुकुमालेणं फरिसिओ हं वच्छत्थले करेणं, अवलंबिदो य मि तीए गलयम्मि भुया-लयाहिं । ततो य मम तीए कर-कमल-भुया-लद(दा)-संफासेण सहसा सव्वंग-चलिय-पुलय-रोमंच. कैक्कसुब्मेयं कयं मदणाउरं सरीरयं मे । भणति य ममं वच्छ-देसे करतण गुकलेमाणी- अजपुत्त ! पणामेह कण्णं जा मे रहस्सं परिकहेमि । ततो से मया वाम-पास-ठियाए पणामिओ वाम-कण्णो, भणइ य - न एदम्मि कण्णे साभामि. दाहिण-समणं पणामेह त्ति । ततो मया ईसि दंणा(?उण्णा)मिय-वदणाए पणामिओ दाहिण-समणो । आवडियं च से बलमाणं मम मुहं मुहे तायो(तीए)। तं च तीए मुंडिकयग्घ(:)-करतलेहि पडिच्छियं लद्ध-फरिसेण य मया मदणाउलेणं बाल-कमलकेसरं पिव मधुकरेणं जहा मिलिओ से मय-णिच्छक्क-मंथरो परिपक्क-बिंबफल-सण्णिभो अधरोद्रो । तीए वि ण[व]-पाडलं पिव मधुकरीए डक्कं दसणीएसु(दसणेसु) ममाधर-पाडलं । तो पढम-समागम-वेविर-चकच्छागएहिंदया(?) मोपि(इ)या मे णियंछ(१)णं । ताहे रति-रभस-गाढालिगंण-पज्जलिय-जहण-पासंस-पदेसा, मुह-रस-विज्जंत १ सइहिर ख० विना ॥ २ ताइ खं० ।। ३ देवद व्व खं० ॥ ४ सुवुत्ता खं० ॥ ५. णिमिसुंमिसिण ख० ।। ६. देवदा भेउ खं० ॥ ७. रुक्कसु० खं० विना ॥ ८. कण्णं ख० ।। ९. .उरेणं खं० ।। Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९८ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे सुक्कार-'बंधणु(?)-वेव(हल)-लोयणा अभिरामिया मे जहा-सुहं । उवलक्खिओ य से कुमारि-वियारो । हासेण य सुरवधू विव मण्णिदा मे । रतावसाणे य 'उट्टिया परियट्टिय-वत्था । ताइं च कुमारी-भाव-सूयगाई वत्थाई एक्कदो णिक्विविद् कय-सलिलकज्जा पुणो वि मम सगासं समल्लीणा । पासे य मे णिसण्णा । सणियं च मे कण्णमूले तीए ममं किंच(चि) संखेवओ कहियं । तमहं परिघेत्तु परम-तोसमुवागमो गमेमि य सुहेणं तं रयणि ।। पभाताए रयणीए पुणरवि तिरक्खीकरण(?क्करणी)ए विज्जाए तं चेव सालभंजिया-रूवं काउंठिया। आगयाउ य मे पासं पियाउ । ताहिं य मे कय-प(?पा)भादुग-संगीत-मंगलाहिं विपंचि-वेणु-विणाणुसारेणं गंदणवण-कप्पपायवाण सुर-वंतराण य गीतं विसेसयंतीहिं गीत सुति-विसय-हरं वरंगणाहिं । तओ पच्छा तामो कयपणिवायाओ सपरिहासाओ य ममं भणंति- अज्जपुत्त ! सुहं वो रयणी परिणया वधु-सहियाणं ति । मया वि अंतोहियए जाय-हासेण चेव भणियाओ पियामो-अतीव मे सुहं हेमयसाए पसाएण ति । तीए भणियं- किह मम पसाएणं ? ति । मया भणियं-सुयणु ! जेण एस मे सालभजिया तुमे दिण्ण त्ति । तओ हेमयसाए सहासं 'उदेहि हला ! सालभंजिया ! सवत्तिणि !' त्ति भणंतीए समुक्खित्ता ममं पासाउ लहं, भणति य ममं- पिया दे, उदेह अज्जपुत्त ! इयाणि गेण्हह एयं सालभंजिय, वच्चामो पभावइ-सगासं, ज ते सालभंजिया-सहियस्स तुह दंसणेणं तीए सिझंति विज्जाओ। सओ मया चिंतितं- मम ताव सिद्धा विज्जा, पभावईए पुण जं होहि ति । तमो उदिओ है । कय-दव्वावस्सयस्स मम दिण्णा तीए सालभंजिया हत्थे । ताहिं य सव्वाहि य वि सहिओ पाय-चारेणं गओ हं पभावइ-सगासं । अवलोकिओ अंह आसण्ण-गओ पभावतीए, सिद्धा य से सपरिवारा भगवती पण्णत्ती, आगारियं च आगासे जहा-सिद्धा ते पुत्त पभावइ ! अहं सपरिवारा पण्णत्ती । तुद्वो ते भगवं णागराया । उप्पयाहि (णि) सिग्धं जलातो त्ति । तओ उप्पतिया पभावती जलाउ, उप्पा तेंती मम हियय-हरिसं, पडिया य मे पादेसु । पडमाणी दु हिदय-दुक्खं मे भणति य- अज्जपुत्त ! जाया मे विज्जासिद्धी तुह बधुजण-सहियस्स पसादेणं ति । मया य पियं भणतेणं अभिणंदिया। अषयासिया य मे सुयणु धम्मभगिणीसु वि य तहेव । १. बुधणु ख० ॥. २. बिंब खं० ॥ ३. उहिया ख० विना ॥ ४. हे खं. ॥ ५. आह खं० ॥ Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तइओ मेहमालालभो तओ व्हाया पभावई उल्ल-पडसाडया परम-सुतिय-पय-देहा कुसुमुच्चयं करेऊणं तओ भगवतं उसभ पामि से कुसुम-पयरंद-णपेहववेवणं (?)। तस्स पुरओ वर-णागरायं विज्जा-देवदाणि य ठवेइ । तओ पच्छा धूव-पुप्फ-गंधमल्लालंकारेहिं पूएइ आदिकर-पुव्वयं । तो सुय-परमत्था सालभंजिया विविधेहिं सुरभि-गंध-मल्लालंकारेहिं पूइऊणं तओ मज्झ वि य पियाजण-सहियस्स आदियरसंतियं सेसं पयच्छइ । सा य मे परम पवित्तीएण(?) ति सिरेणं पडिच्छिया । भणियं च हेमयसाए- वयंसि पभावइ ! एयं. सालभजियं इयाणि सलिले पक्खिवाहि । एस से उवयारो । तामे मया भणिय- को एतीए सलिल-पक्विताए गुणो ? त्ति । हेमयसाए भणियं- अज्जपुत्त ! एस मे गुरुजणोवएसो, अव-. स्स अगाध-सलिले पक्विवेतवा । एवं जंपतीए सयमेव घेत्त सलिले पक्खित्ता । पक्स्वित्तमेत्ताएँ सा सहसा वि तरिउ समाढत्ता, खणमेत्तेण य सलिलाउ उप्पतिउं मम वच्छत्थल-समस्तिया गले लग्गा । तो पैरं विभयं गयाओ मे पियाओ । भणियं च पभावईए- हला । ण से( ! सा) राया(? गया ) । सोदामणीए भणिय- अन्यो ! बलिया हु पभावई अज्ज अज्जपुत्त-लद्ध-सुरतासादा स्वणमवि विमोगं विसहया । इमा अचेतणा वि णाम सालभजिया एक्कं राई अज्जपुत्तेण सह वसिया संपइ लद्ध-रसा णेच्छति मोत्तूणं ति । तओ पभावई उववास-परिक्खाम-कवोला वि णाम मुद्धं हसिऊणं भणति- हला ! हला ! अज्जपुत्तो सालभंजियाए सह वसितो ? त्ति । हेमयसाए भणियं- आमं, तुह विज्जा-साधणत्थोवयार-करणेणं ति । तओ तीए मुद्ध हसिऊणं भणियं- अहो मे मुद्धता ! पेच्छह ताव अज्जपुत्तस्स अधरं (पिव) कामिणि- णियापीतं कु[रु] विंद-रूवं गच्छति( ? च्छंतं ) पवर-मधुगर-वधु-चक्खियं पिव आमुक्कधुरसरं( ? रस-धूसरं ) पाड-कुसुमं । इमाणि से रति-रभप्त-करण-जागरण-किलंताई णयणाई, अंगाणि य पवर-कामिणि-गाढालिंगण-खेदिदाइं अज्ज वि ण ताव मदणालसं मुयंति पेलवाइं । तं एसो परमत्थो, पेच्छंतीण[म हे(! म्ह) सालभजियाए रति-विलंब( ? पण कयं ति । १. च णाग० वा० । चर णाग० खं० वा० विना ।। २. त ख० विना ॥ १. ताते खं० ॥ ४. मेत्तीए खं० ॥ ५. पई विस्सय ख० विना ॥ ६. खं. विना नास्ति अयं पाठः । ७. सुरवासो ख० विना ॥ ८. पीत कुंचिदं खं० ॥ Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०० वसुदेवहिंडी-मझिमखडे ___ तो तीए एवं भणिय(ए) सहरं पहसिओ हैं । तो हेमयसाए भणिय - चोरियादो सिद्धिं गया कीस वा ण हसंति ? मया भणियं-सुयणु ! अवस्सं जोगो मे सिद्धिं गओ, णाहं चोरियं करेमि । तुमे चेव मे एसा हत्थे घेत्तं समसक्खियं दिण्णा, विवाहो य मे कओ। ण एत्थं कायि(वि) चोरिया । तीए भणियं-गय एवं णाम । संपयं सरूव-दसणेण ठिया एव सा अम्ह जेद्रा-पूर्ण करेतु त्ति । ततो तीए एव-भणिए भणिया मे सालभंजिया- सुयणु ! करेहिं दाणि जेटि-जेट्ठियाणं भगिणीणं स-सवेण पणामं ति । तमो सा एवं भणिया समाणो मोत्तण सालभंजिया-रूवं जाता तडि-तरुण-वितिमिर-रवि-किरण-सरिसतेया, महप्पभावा, तविय-वर-कणग-पुंज-पिंजर-सरीर-लोयणा(लायण्णा).घण-विवरविण(:णि)स्सरिया इव सोदामणी, फुरिय-किरण-जाला विगय-घण-पंक-मुक्का इव चंदरेहा, सव-जण-णयण-कंता(त)-सिरि व्व लच्छि, अ(व)लंबुसा-मीणगंध(ग व्व) पच्चक्खं सालभंजिया करणीतो, विसेसेण दूरओ विसिट्टतर-करण-रुवातिसया, सव्वलक्खण-गुणोववेया, परम-सुहुम-खोम-जुवल-परिडिया, सवाल कार-भूसिया, ईसिं लम्जोणत-वदण-पंकया, मम पणामं काउं तो पणया कमेण सव्वासि पि मे पत्तीणं । परियाणिया य हेमयसाए, कदं च णाहिं परोप्परं कंठग्गहणं, परं च णे विभयं गयाओ पत्तोओ। अहं पि ण य तिप्पामि से रूव-सिरि-समुदयं पेच्छमाणो । पहसियाओ य परोप्पर करतल घाएहिं मम पियाओ। सुइरं च हसिऊणं तओ तत्थ भणियं 'विज्जुमईए-हला! अण्णा वि या का पभावइ-सरिसं विजा-पुरच्चरणं पडिवज्जउ, जा अज्जपुत्तो पुणो वि अण्णाए सालभंजियाए परिणाविज्जइ । वरं से दुल्लभलाभियस्स अंतेउरं वड्ढइ त्ति । मया भणियं--आम, सुट्ट भणह, 'लट्ठो हु एस पयोगो' त्ति, मम पिया-लंभो बितियाय य(१ च ) से विज्जालंभो त्ति । एवं च परिहसिज्जमाणे भणियं हेमयसाए --अन'पुत्त ! पभावईए त्ति(!) सत्त-रत्तियं आहार-पच्चक्वाणं गहियं, अंतरा य से तुह पसाएणं विना-सिद्धो जाया । तं अणुयाणह से पारेउ एस त्ति । ततो हेमयसा १. सम सपक्खं दिण्णा वा० । समसक्खं दिण्णा ख० वा० विना ॥ २, करेदि ० विना ॥ ३. सिर सं. विना ॥ ४. विज्झमई० वा० विना ।। ५. अम्हाए ख० ॥ Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तइओ मेहमालालंभो कय-वयणाणुण्णाए मावासियाणि य मो कप्पपायव-घरोदरे, पारियं च पभावईए कप्पदुम-प्पभवं अमय-रस-पाण-भोयणं । तओ पभावइ-पारणावसाणे सा मे सालभंजिया वधू हेमयसार सह एक्कतं अवसरिऊण, किं पि सुचिरं मालवेठ, पच्छा ममं समल्लोणा। पहसंतो य ममं हेमयसा भणइ- अज्जपुत्त ! जं ते एसा णववधू विण्णवेइ तं' सुणाहि । त्ति अणुण्णाए भाणिउँ पयत्ता, भणइ य लज्जोणत-वदणारविंदा मत्त-कोकिल-णोहारि-सरेणं --देव ! सुणह, अंवुद्दीवग-भरह-वेयड्डुत्तर-सेढीए चिलायवद्धणं णाम णारं । तत्थ य मेहरधो णाम विज्जाधर-राया, असुमालिणो य से देवी, तीए पुतो घणरधो णाम कुमारो, भगिणी य से मेहमाला णाम । मेहरधस्स य रणो बितिय देवी मंदरा णाम, तीए पुत्तो मंदरदेवी पंच य कण्णाओ मंददरा (?)णामधेग्जाजो । तस्स य जेट्ठो भाया जलदसणो णाम । तस्स पचण्हं देवीणं सलक्खणाओ कण्णाओ तं जहा- रोहिणीए अरुणपदी, सुलसाए अरुणप्पभा, सामाए अरुणवेगा, गोरीए सुप्पमा, सूरणोए सुरकंता । तत्थ जा सा मेहरब-सुया मेहमाला तं ताव ममं वियाणेह । मम जेट्टपित्तिय-सुयासु पंचसु वि मह महंतो सिणेहो, ण सहामो परोप्परं वणमवि य वियोगेण( ? वियोगं)। सो य तासिं पिदा कम्हि यि कारणे संजणिय-वेरग्गो समणो पव्वइओ । 'ताओ य मम भाउणो घणरघेणं विज्जागहणं कारियाओ । अण्णया य तासिं ममं च आलावो जाओ--'हला ! किह णाम अम्हं आमरणंतियं अवियोगो हवेग्ज' त्ति । एवमभिक्खणं ठियामो । अह कयाइ मम पिउणा सिद्धादेसो मित्तिओ पुच्छिओ-'कया मम दुहियाए मेहमालाए भत्ता हवेज्ज ?' त्ति । तेण सुदिट्ठ-परमत्थेणं भणिओ राया--'ण हु भे मंतुं (?) काउं (.), पुच्छताणं अवस्सं कधेयव्वं । एसा तव सुया भादि-'विवायगस्स भारिया भविस्सइ । ण य णिमित्ते अतिकमो अस्थि ।' तं च सोउ राया चिंतावरो जाओ। सो य से सुदो इत्थीसु लोभिल्लदाए अंते उरे असंतुट्ठो बहुसो जणवदंतेसु अणायार-बहुला( ? लो ) हिंडति । १. यं. वा. विना ॥ २. भाणि खं० विना ॥ ३. 'मंददरा' पाठः ख० प्रत्यां नास्ति ॥ ४. जलदलणो ख० वा०विना०॥ ५. तओ खं. विना ॥ ६. विढिय खं० ॥ Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०२ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे ___ अण्णया य सो विरहिए परियणस्स पिउणा सदावेउ भणिो -'पुत्तय ! तुह सिद्धादेसेणं आसणं 'मच्चु-भयं आदिटुं । तं ण हु एकया वि विज्जाहरेसु महिगोयरेसु वा कोइ अविणओ कायब्वो' त्ति । तेणे य तह त्ति' पडिस्सुतं तस्स, ण पुण दोसेहितो विरमति । एवं च ताव ऎदं एज्झ( ? त्थ ) य दाहिणडूढ-भरहे साएदपुराधिवस्स अमोहसेण-राइणो पंच-देवी-सयाई, तत्तु ( ? स्थ ) सत्तरसण्हं देवीण तं जहा - जयाए जयवद्धणाए पुडइणीए सुप्पभाए पभावईए कुमुदाए एरावणदत्ताए पउमाए वसुसेणाए रज्जवद्धणाए वसुंधराए भागीरहीए अमलाए भासाए हंसीए चारुमईए सुया गुणदत्ताये(?ए) कोसंबगराय-दुहियाए य एदासिं सत्तरसण्हं देवीणं इमाओ सत्तरस कण्णगाओ एग-पसवण-कालंतरोववत्तिं जम्म-प्पभिइ परिवड्ढियाओ । तं जहा- वसुमई, वासवदत्ता, सुणेत्ता, सुंदरी, सुयसा, 'सेसवई, रतिसेणा, सीलमई, कुलवद्धणा, सुदंसणा, पियदंसणा, लच्छिमई, विमला, विमलसेणा, गुणवती, सच्चसिरि, गुणसिरी य । एयाउ पवर-पज्जत्त-जोवणामो एगयओ असोगवणियाए कीलमाणीओ किह वि य तत्थ-गएण मम भाउणा घणरण दिट्ठाओ । रूव-गुण-रंजिएण य ताओ तावतियाइं चेव रूवाइं विउविऊणं समयं अक्खित्तामओ, सवाओ य घेत्तुं वेयड्ढ. मागओ । एत्थ य उववणे पच्छण्णाउ ठवेउं मम सगासमुवागओ, कहियं च मम तेणं जहा--( मे ) सरूव-सरस-महिगोयर-राय-कण्णामो मया इह आणियाओ त्ति । मयो य तासिं अरुणप्पभिति पंचण्हं वि सगोत्तीणं णिवेइयं । तासु य सव्वासु वि भाउणा य सहिया गया] हि(ह) तासिं कण्णगाणं सगास । ततो य अम्मा पिउगपरिदुम्मण-मणाओ मया पियं भणंतीए एरसत्ति (1) ताओ, भणिया य मे--पियसहिओ ! अलं विसाएणं, घितिं करेह । पुण्णे[ ण ] सुह (? महि )-गोयरीओ विज्जाधर-राय पुणं (? तं) पई लभति । तदिच्छह य इच्छाए विमाण-गमणेण पुणो णिय-कुलहरं(?) । एवं बहुप्पगारं भणंतीए सगोत्ति-सहियाए मया घणरध-रूवगुणेसु य उप्पाइया तासिं धिती, जायाउ घणरध-वारिज्जाहिमुहीमो य । भणिया य अहं घणरधेणं सगोत्ति-सहिया जहा-मेहमाले ! सुगह, सव्वा मे पिउणा १. पच्चुपयं ख० ।। २. णेण ख० विना ॥ ३. एवं एदाए दा. ख०॥ ४. 'कुमुदाए' पाठः वा० प्रत्यां नास्ति । ५. ०दत्ता उ ललिता य वा० ॥ ६. सेसपई खं० वा० ॥ ७. 'सुदंसणा' खं० वा० प्रतौ नास्ति ।। ८. सिरि ख० विना ॥ Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तइओ मेहमालालंमो १०३ मंदर - गिरि - मेहला - लग्गे' अच्छर सा- सत-सहरस अविण्णायतेणस्स (? अविण्णा तेण) पडिभरिएँ णंदणवणे सुरवरुज्जाणे एयासि पाणिग्गहणं णो (१) चोरियाए काउं, जह मे तुमं सगोति-सहिया साहेज्जं करेण्जाहि । ततो मया तस्स पडिवन्नं 'एवं णाम गच्छामो णंदणवणं' ति । ततो घणरध - विउब्विए विमाणे आरूढाणि मो सह कण्णगा [हि] उप्पइऊण य इहमागयाई णंदणवणम्मि, एत्थ य मंदरकूडस्स हेट्ठा परिसंठियाणि उ णिवेसियाओ कण्णगाओ कणगलता घरे विसाळे । ततो हैं संगोत्त - सुयाय (हिं) सहिया अच्छामि, सो य सुंदर - नक्खत्त - घ तू (त्त ) ण-परो कम्म - वसओ विवाहे उवेक्खं करेइ | अत्तणो य मच्चुं मग्गमाणो इओ तओ य णंदणवणे परिभमिउं पयत्तो । दिट्ठा य णेण विज्जा-सरण-गया जळे पभावई, रूव- मोहियओ य चितेति - 'कहं हं एयं पावेज्ज' त्ति | विज्जा - भंस - [भ] एण य पुरच्चरणं पडिवण्णं णशवसइ ता (य) - वदियं गहेउं । तमो मरियन्वय- चोईय-मई आढत्तो य से पुरच्चरण-खा (खो)भणत्थे उवसग्गं काउं । तया तुन्भेहिं दिट्ठो विवाडिओ य । अवहियं च से इह जक्खेि कलेवरं लहुं चेव । अहं 'चिरं करेति' त्ति मग्गिउं पयत्ता, आरूढा तं मंदरकूड - सिहरतलं । तत्थ य दिट्ठो मया जिणायतण- णिसण्णो चउणाणोत्रगओ अमियभद्दो नाम चारण-समणो । कय-सिद्ध- णमोक्काराए पुव्वं सो विणएण वंदिदो भगवं, पुच्छिओ य मे जहा भगवं ! भाया मे एत्थ आगओ, सो ण दोसइ इन्हिं, कहिं गओ भवेज्ज ? त्ति । तेण य भगवया जहा भूदं कहियं घायणं तुह हत्थे | तं च सोऊण अहं विसण्गा गंतूण य कहियं मया सगोत्तीणं तासि च कण्णगाणं तु । णय तासि ममं वा खेत्ताणुभावेर्णं रोत्तव्वयं उत्तंति, महंती पुण चित्त - द्विती जाया । सुमरियं च मे णेमित्तिय वयणं । ततो हं सगोत्तीणं अणुमएणं इहा गया, दिट्ठा य मे अंत-द्वियाय तुम्मे दइयाजण-समग्गा, जाया य वो पढम- दंसणे चैव मम हियय-साधोणा । पुणो य अहं गया तासिं सगासं, कहिया य मे तासिं तुम्भ-संतिया रूव-गुण-समिद्धी, जायाओ य सव्वाओ वि तुह रूव दंसणोसुया । कह पुण अम्हं जावज्जीवाए अविओगो भविस्सइ ! ॥ १. लग्ग खं० ॥ २. पडिचरिए खं० ॥ ३. हं सह सगोत्त खं० ४. तायवट्टियं खं० । तायवद्भियं वा ॥ ५. इंद खं० ॥ ६. तं मि दुयं मंदर० ख० ।। ७. पवत्तं खं० वा० ॥ Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०४ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे ततो तासु भणियं एवं णाम, किंतु भणामो किह पुण सो अम्हाद (हिं) परमत्थो उवगंतव्वो त्ति । मया भणियाओ ताओ-तुब्भेहिं ताव अच्छह इहं चेव, जाव पुव्वतरायं णिहोण-कम्मा इहं चेव उवागच्छामि । तओ तं उवाय काहामि जेण तुब्भे वि सुहं उवागच्छोह व त्ति । तओ समग्गा वि यै दोसु दिवसेसु परिपेलवीभूत-भाइ-सोगाविज्जो(?वेगा) हं तइय-दिणे थोवावसेसे इहमागया अभिगमणोवायं चिंतयंती। तओ आभोगिणी- विजा-कधिय-पयोगा जाणति हेमयसाए गुरुजणोवइटुं सालभंजिया-विवाह-कारण-विज्जा-साधणथोवदेसिय(या) तत्थ सुरसंतिए पेच्छाघर-मंडवे जहा एतेण (१) एहिति त्ति विज्जाए अवितह-कहियकारणा सेलकरणीए विज् जाए वि तिरिक्खीकरणीए य अप्पाण थंभेडं सव्वलक्खण-संपुण्णं सव्व-रयण-रूवं इदं कणगमयं सालभजिया-रूवं काउं असोअलग्गा ठिता है। आगया य तुम्मे वधु-सहिया, लग्गा य वो ममोवरि दिट्ठो, पसंसिया य मि तुमे हियएणं । जाया य मे महती हियए तुट्ठी। मम पुण्णचोझ्याए य अणुग्गाहिया हं हेमयसाए। सेप्सम्मि सगहियत्थो ताव जाविमावेल्ल () त्ति । एवं सा परमत्थो । सामि! तुब्भे ममं पुज्व-दिट्ठा भत्तणो त्ति, ण य में अण्णहा अहं इ[ह] तक्कणिज्जा । __एवं भणमाणी पडिया मे पाएसु, भणइ य - खमंतु सामिणो अविणयाभिगमणं ति। मया य करयल-जुवल-मउलंजलीए घेत्तुं समुट्ठाविया अभिणंदिया य – पिए ! देवराय-वधु-सरिस-चरिते ! णथि ते कोइ अविणभो। भविणयविवज्जिए ! णिच्चकाल-सुस्सागयं तुम्मे । मयच्छि ! जहागया तह सुभायइ लच्छी। अवि य तीए सोभग्गाकरिसितहि पिय भणंतीसु पत्तीसु वि मे बहु अभित्थुया भादिवह-दुक्खिय त्ति य अणुवूहिया मो पिया य काणि ()॥ इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए तइओ मेहमाला-लंभो णाम परिच्छेओ समत्तो ॥३॥ १. कहामि ख०॥ २. यंसुय दो खं०॥ ३. मिच्छतु हि० ख० विना ॥ ४ मे खं० विना ॥ Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ चउत्थो बावीस - कण्णा - लंभो 12 अह पुणो वि मे सविनयं मेहमाळा भणइ - अज्जपुत्त ! देह आणं तासि पंचहं स्वयर-राय- सुयाणं सत्तरसण्ड य महिगोयर - कण्णगाणं जं जोम्गं करणिज्जं । ता मया भणियं - एत्थ सव्वाओ वि मे इमाओ पत्तीओ परं पमाणं । जं एयाउ तुमं भणितं मया करणिज्जं । ततो तत्थ केतुमतीए भणियं अंतो निगुढ-भासाए - किमेत्थ जा[ण] णिज्जं ? ति । पंच विय स्वयर- कण्णगाउ महिगोयर-वंद घेत्तणं कालधरं चेत्र णयंतु ति । लोगसुदरीए भणियं - अज्जपुतो पच्छाणुतावेणं * (?) वेइ । सुवेगाए भणियं - को एत्थ अज्जपुत्तस्स पर संतियासु कण्णासु पच्छाणुतावो ? ति । मया भणियं - परमत्थेणं ण ताउ पर-संतियाउ त्ति । सोतामणीए भणियं - कमो तुन्भं 'ताओ ? त्ति । मया भणियं - ताउ मे मेघमालाउ । सोदामणीए भणियं - मेघमाला तुम्भ कभ ? । मया भणियं- अच्छउ ताव सेसं । एसा मेघमाला हेमयसार दिण्णा । तीए भणिय - ताओ दे" को दाहिति ? ५ मया भणियं - मेहमाला, दाहिति । तीए भणियं-अम्हे ते ण देमो कामगाए (? का मुगाय) एत्तिए असंतुद्वाय । मया भणिय - सुयणु ! णाहं असंतुट्ठो । जा एक्का महानदी बहूई दि-सहस्साइं वेत्तुं सागरं समुवेइ, किं ताओ सागरो विणिच्छुभइ ! ततो हेममालिणीए भणियं - सच्चे ताव एयं अज्जपुत्त ! जहा णइ सहस्सेहिं सागरो इव दुप्पूरो तंसि विलग्गा ( ! या ) हिं । मया भणियं - नाहं दुप्पूगे | आणुकंपिए सरणागयवच्छलो य । तीए भणियं - जइ ते कोइ पर-वलेणं "जगदि ( डि) ज्जमाणो सरण उबेज, तस्स अणुकंप सरणं च करेज्जासि । तमो पुण संपयं ण केणइ अण्णाइजंति कण्णगाओ, सेव्वो (१) दाणिं अच्छाहि । विज्जुमतीए भणियं-हलाभो ! दिण्णे(०वे ) णं खु बलेणं ताओ " अन्माहयाओ, जुत्त ताव तासिं "का (वा) रं कार्ड | हेममालिणीए भणियं- कयरेण मण्णे बरेण ताओ "अम्माहयाओ ? विज्जुमईए भणियं-जेण ̈सगलं चिय तिहुयणं अज्जपुत्तो य विणिजतो । हेममालिणीए भणिय-हला ! केण पुण अज्जपुतो विणिज्जिओ ? त्ति । तीए भणिय - अणुपेच्छ, १. सन्वोओ खं० ॥। २. पेपच्छा० खं० ॥ ३. ण देई वा० ॥ ४. काओ खं० विना ॥ ५. ते खे० विना ।। ६. दाहिइ ख ० ।। ७. कामगार एकाए एत्तियं असंतुझ्या वा• ॥ ८. अपुत्तस्स जहा खं० विना ॥ ९ तुप्पूरो खे० ॥। १०. जगदिज्ज सरण खं० ॥। ११. अभयाओ खं० ॥। १२. गारिं काउं खं० विना ॥। १३. अमहयाओ वा० ॥ १४. सगणं खं० ॥ १२ Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०६ - तँ एसो परमत्थो अणंग-बाण-संतावियाओ 'हुयाउ (?) कण्णगाओ त्ति । ततो केतुमतीए भणियं - किं पुण एत्थ ण किंचि पभावइ भाइ, णूणं साणुमइया एसा जओ य संगहे कीरमाणे उवेक्खा कीरइ । मया भणिय - पभावई पंडिया जाणइ 'म व मुहेणं कण्णाणं आगमो' त्ति । पभावई हसिऊण भणइ - कहं मम मुहेण तु कण्णगाणं आगमो ? । मया भणिय- जेण तुह विज्जा-साघण- कज्जे सालमंजिया - परिणओ जाओ, तत्थ मेहमाला - मुहेण य कण्णगाउति । पभावईए भणिय - अहो ! मया महग्घं विज्जा - साधणं (यं) तीए (?), अदं ( हं) तओ असिद्धविज्जा चैव अच्छंती ण य सवत्ति-संगहं अणुव्वहंती । सललिये इसमाणी पुणो भण - महादुमदत्ता व एयं सालभंजिया एक्का ते मम मुहेण परिणीया, तीए पभवसि पइत्ते । सेसाणं णत्थि एत्थ अवगासो । मया भणियं सा मे पिता- मित्तं व सेसा मे एदीए मुहेणं । अवि य दीवादी दीव-सय, मित्तादो होय (इ) मित्त-सयं च । एत्यंतरे पभावईए भणिया हेमयसा – हला ! सुठु ते मज्झत्थदा भाविया । ण भणसि एत्थ किंचि धम्महिय ति । तीए भणियं किमहं एत्थ भणामि ? हसमाणीय वि पहुणा रुयंतीए वि चेव ' जाणसि तुमं केवइयाओ वि अज्जपुत्ते अम्ह सवत्तिओ कयाओ, केवदियाउ वि अणागए काले काहिदि ति । 6 अवि य वसुदेवहिंडी- मज्झिमखंडे विभम - चाव- विमुक्का कुसुमसरा जस्स वीसुया पंच तेण किर अगंगेणं सगलो वि विणिजिओ लोगो ॥ अवि य अवि य. जाहं तुम्मे जासि सा दोक्स्खाणुली मम एस मणोरहो चेव । अजपुत्तस्स विसिट्ठ-कुल संभवाओ बहुईओ पत्तीओ भवति ॥ ―――― पेच्छह पच्चक्खं जहा मेरु सागरो य णाणा रयणागरा | बहु- सत्त-साधारणा य एवं अज्जपुत्तो वि ॥ धीरा विणीय वयणा सत्थत्थ- कलासु वेयगहियाला ( ? ) | घण्णाण होति कंता सुभया बहु- पत्थणिज्जा य ॥ १. 'हुयाउ ४. रुसमाणी ख ० । ससमाणी वा० ।। ५ ७. भयंतीए ख ० विना ॥। ८. चेवेव ख० पाठः ख ० विना नास्ति ॥ २ जाओ वा० ॥। ३. गओ खं०वा० विना ॥ नहियंतो खं विना ॥ ६. पाहुणा खं० ॥ विना ॥ ९. सत्त सत्त खं० ॥ Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ चउत्थो बावीस-कण्णा-लंभो एयं सोऊण भणिय सुवेगाए-हला ! किण्णहु उस्सारेऊण मेहमालाए हेमयसा (१)। तो अम्हाहि वि 'इदाणिं अगुकूलाहिं होदव्वं । सा पुण अंतविक्खियं कयं पियं(?) ताण य ण णाहामो । तं उठेह, तत्थ वच्चामो, सपत्ति-वियाहं पियाहं केणइ वि कय-पुव्वं करेमो । मया भणयं-अवस्सं, जहा गहिया विज्जा मिस्स(?त्त)वस(?य)स्सेसु याद(?दाय)व्वा । तुम्भं ताव सपत्तो(ण) वि होउं पभावतीए विवाहो कओ । मेहमालातिणो वि ता सिं करेउ त्ति । एवं भणिए सव्वाउ वि पहसियाउ, भणंति य-अहो ! अम्हेहि एसा दोहा कु-लट्ठिया लहइ (लहिया)। एवं परिहसेज्जंते हेमयसाए भणियं-अलमलमियाणि परिहासेणं । उद्वेह, वच्चामो "जहिं तत्थ ताओ कण्णगाओ । मणोमवरि(? मण्णे णवरिं) विलंबणाए तासिं चित्तपीला हवेज त्ति । ततो कमेण णंदण[वण]-विवरंतरेहि पियाजण-सहिओ पुरवर-सुहं पिव' समासादयंतो अण्णोण्ण-कप्पपायव-रिद्धि-समसम(?)-खिप्पमाण-णयणो मेहमाला-देप्तियपहे कमेण पत्तो मंदरकूड-पएसं कण्णगाण य सगासं । दिवाओ य मे ताओ सव्वाओ वि सोम-दंसणामो, कण्णगाओ देवदाभो विव णंदणवणस्स, अच्छरामो विव सक्कालय-विणिग्गयामी, विज्जुलयाओ] इव जलधरंतर-लीणाओ, हंस-वधूओ इव माणससर-संठियाओ, सुहुय-हुयासण-सिहामो इव वेदितल-णिवेसियाओ, कमलिणीओ इव बाल-रवि-किरण-पडिबोहियाओ, सइ-विउव्वियाओ इव सुरवइ-मणो-तक्करीओ, वेरुलिय-सिलाओ इव सव्व-लक्खण-गुण-रयण-महरिय(?),दाओ (१) इव सवे सुसुरभि-सीयल-पवराभरण-भार-भासुरामओ, णव-सरय-सूर-किरण-मालाओ इव तेयसमुज्जलाओ, कोमुइ-पडिपुण्ण-विगय- घण-पंक-निम्मल-मयंक-रासीओ इव परमसीयल-सोम्म-कंति-कलियामओ, महा-णईओ इव विपुल-महा-जघण-पुलिणवईओ, "बर. हिण-णव-वधूओ इव सुद्ध-मणहर-पलोयणाओ, णव-सरय-काल रयणीओ इव पयइपसण्ण-सिरि-समुदय-समुज्जलाओ, रायहंस-वधूओ इव ललिय-गइ"गामिणीओ,"महमास-मत्त-कोकिल-वधूभो इव कलप्पलावाओ, मंदरगिरि-कंदराओ इव णाणा-मणिकणग-भूसियाओ, अमरवइ-सुंदरीओ इव विविध-राग-वसणुज्जलाओ, महुमास-दुमलयाओ इव पयइ-पसण्ण-सिरि-समुदय-विइत्ति(? त)-दवाओ, धोर-मण-सरस्सदी१. दाणिं ख० ॥ २.से पत्ति ख० ।। ३. पिया पिया वि के ख० विना ॥४. मेहमालिणा खं०॥ ५. । तहिं खं० ॥ ६ दवेज्ज ख० वा० विना० ॥ ७ पि खं० विना ॥ ८. पहं वा० । पह खं० वा० विना ॥ ९. पण खं० विना ।। १०. विरहर खं० विना ॥ ११. गय ख. विना ॥ १२. मच्चुः मावमत्त खं० ।। १३ कलप्पभावाउ ख. वा विना ॥ Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे ओ इव गंभीराओ, 'इंदाउघ -मालाओ इव सभाव - पसाधियाओ, पारावय-णयणं पिव सभाव-रत्त-कर-चरण- लोयण - वराओ, भमर वर- पणइणीओ इव सभाव- साम( संमी) लिय-मझदेसाओ, सज्जण-संपत्ती [ ओ] विव सभाव-भावण-सुह-फलाओ, सुचरिय-मणोरहा इव विलिल (?) - कल्लाण-भागिणीओ । a ૦૮ 2 दिट्ठो य ताहि वि अहं सवत्तिहिं (व) विबुद्धारविंद - कलिओ [ इव] सरो, लक्खेमि यतासि मम दंसणेणं जाया सरय- समुल्लसिय- बाल - दिवाकरा इव पुण्यदिसा मुहच्छाया । मिलियाणि य परोप्परं मम तासि च हिययाई | मिलिया य तासि पिया मेहमाला । मेहमालाणुम [ या ] ए य हेमयसाए सज्जिया दिट्ठीए सभाव'-मणोहरा [परि]णयण - वेदा । भणिया य मया मेहमाला - सुयणु ! "पुच्छाहि याव सव्वाओ वि एदाओ राय - कण्णगाओ जहा अहं वो भत्तार (? रो अ ) च्छामि णि (? ण) व ? त्ति । णे (? मे ) एत्थ काइ खिणदा बलकारो वा अस्थि ? ण याह किंचि परम्मुहीं वरेमि । भणव जं वो हियय-रुइयं ति । तीए य सक्खी ( क्खि ) यं पुच्छंतीओ भणंति-हला ! कस्स पुण युण्ण यंदे दिट्ठी न रमेज्ज ! णंदणे चारु- सुरवजा कस्स "मणो ण पसीदेज्ज ? जं" घत्तिणं (?) | मणोरहेसु वि दुल्लभो सो सव्व- लोग-मण-णयण - तक्करो सयमेव अम्ह पुण्णेसु इहागओ, किह मो ण भव्वं ? ति । कोला (? ल्हा) हल - तम्भणु (१) ज्जयासु विय अम्हासु सफलो सहयार- पायवो इव संपाविओ । अवि य, १० काय मणि कंखियाहिं, वेरुलिय-मणी हु पाविओ इणमो । १४ "जल पाण-ववसियाहिं व पुंडिच्छु-रसो इमो लद्धो ॥ एवं ताहिं संलते पियासु मे" कयं मम तासि च णव वराणुरूवं पडिकम्मं । हुदो य हेमयसाए विजा-विगपिओ हुयवहो, पक्खित्ताओ लायंजलोओ, उवणीयाभो वि सव्वाओ वि चातुरंतयं कण्गाओ, पगोयाओ य मंगलाई दइयाओ, पडुब्पग (वा) इयाई (१) च वेउव्जियय किंकरेहिं तुराहिं (? इं ) । ग" ( ! गा ) हिओ य म्मि (? मे ) मेहमाore अरुणवदीहिं दाहिण-पाणि, सेसाओ य एक्कवीस जणीओ तरतम १. इंदाइवमलाउ ० विना ॥ २. परोत्रिय खं० वा० विना ॥ ३. मणोरहो खं० विना ॥। ४. सवत्तहिं खं० ॥५. मुदच्छाया वा० ।। ६. सभव खं० विना ॥ ७. पत्थाहि खं० वा० विना ॥ ८. काय किण्णदा खं० विना ॥ ९. पुच्छंताओ खं० ॥ १०. कास खं० 11 ११. मणो णं प्पभीदेज्ज वा० ।। १२ घन्निऊणं खं० || १३. तव्त्र खं० विना || १४. ऊल वा० विना ।। १५. मो खं० विना ।। १६. गहियम्मि मेह० ० विना ॥ Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ चउत्थो बावीस-कण्णा-लंभो १०९ जोएणं तीए पिओ वि लाइयाओ। कंदप्प-कोलाहल-पिएहिं य अधा-सण्णि-हिदेहि देवेहि' णंदणवण-वियारीहिं, अच्छरसा-वंद-सहिएहि सहसा परिवारिओ हैं । पवादियाओ देव-दुंदुभीमओ, पगीयाओ अच्छाओ, गंधव्वा चेव परम-तुट्ठा हु मुंचंति य ममोवरि गंध-सुरभि-सुवण्ण-वण्ण-पघंस-पडवास-कुसुमाभरण- वासं सुरा । बॅति य गहंगणे सुरगणा-अहो ! रमणोया इमा बद्ध-मंडला वराणुयाइणी कुंजर-करायड्ढिया इव पय-पविगसिय-पंकया णलिणी विव सोभते वधु-पंती, पव्वयाणुसारिणी विय दप्पण(!) सविग्जुया जलदमाला । अवि य, छज्जोय पकड्ढेतो, अहयं वधु-मंडलं सुणेवत्थं । पप्फुरिय-रयण-किरणं, विज्जुलयाणं जलघरो व्व ॥ एवं च वटुंते वियाहे धू(दु)या-जलयं(?ण-दं)सणूसुओ वेयड्ढागरि-पायासमपयाओ य समुप्पइओ पवण- पविधूत-दीहर-घण-कुच्च-विसंथुलुब्वेल्ल-विलुलियजडा-कडप्पा दप्पुप्पेहड-पविधूय-केसरो इव महा-मइंदो, कण्हाइण-धवलोयर-सुगइ(१)वेगच्छक-मिलिय-सरीरो, वामुग्गाहिय कविण-कमंडलु-तिदंड-मंडित-वेत्तासण-अक्ख. सुत्तय-समग्गो, पायडिय-धमणि-जालय-पासुलिय-उ(? क)क्खडय-णियम-फरिसियपरम-दुबळ-सरीरो, विलुलिय-जडा-कलाव-गुललिज्जमाण-देहो पयलिय-विधि(:)-भुयंगम-भोग-समुच्छ[इ]ओ इव वामलरी विज्जाधर-राय-रिसी भरदाओ संपत्तो अम्ह सगासं ति । सो य ससंभम-पाणयाहिं अंतो-हिययम्मि विलियाहिं अभिवाइमओ विय पभावइ-मेहमालाहिं । ताओ य सव्वाओ वि अणुव्वहते(?तो) (णं) तेणं अभित्थुमो है। देव-गण-जणिय-सण्णिज्झं च मम विवाहं दह्रणं भणियं तत्थ रिसिणा-अहो । अच्छेरय महंत, ण सरिज्जइ ण वा सुणिज्जइ केण-ई महिगोयरेणं विजाहरेण वा णंदणवण-सुर-विदिण्ण-सणिज्झेणं वियाहिय-पुव्वयं ति । तत्थ य एक्को देवो महिड्ढीओ संखंक-कुंद-धव को णेग-सुर-वंद-परिवुडो मदी मे दि(वि)याह-जोग्गं पूयं करेइ, ससिणेहं च मे णिरंतरं णिज्झायइ, सोमकंत-कलिओ सो य लक्विओ रिसिण (णा) भणिओ य - हो रिद्धिमंत सुरवस है ! (त्ति) अतोव ते(!तं) एतस्स उवरि भत्तिमंत पेच्छामि । किं मण्णे अस्थि किंचि कारणं ? ति । सो य णव-जलद-णिस्सणो सुरो भणति - भो वणोकसा ! अस्थि १. देवदेहिं ख० ॥ २. वास मुरा खं० वा. विना ॥ ३. कण्हायण ख. विना ॥ ४.य खं० बिना ॥ ५.अदीवी ख० ॥६. ०वसुह खं० ॥ Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११० वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे कारणं । एसो य ए-अतरे भवग्गहणे महा-मुक्के कप्पे कणग-वडिसए महाविमाणे विज्जुमालो णाम देवो आसि । अहं च ससिकत-विमाणाधिपतो ससिकंतो णाम देवो । देव-भावे य परोपरं अम्हं गाढो सिणेहो आप्ति । सो य तओ पुष्वदरं च एयं जंबुद्दीवग-भरह-सोरिए अंधगवण्हि'-सुतो वसुदेवो णाम आयाओ । उत्तम पुरिसो भावि पिया राम-कण्हाणं पुव-क उदिण्ण-सुकय-सारक्खिय-दिण्णदेवति(हत)-सण्णेझो, इहं मे अज्ज णंदणवणोवगदेणं वधुजण-पाणिग्गहण-दिक्खिो दिट्ठो, ओहिणा य मे आभोइओ पुत्वं च जिण-वयणाइण्णो दिण्ण-कल्लाणो सो । सण्णिज्झं मया पुव्व-सिणेहे ण कयं] से । तं च देव-भासियं सोउं रिउ(सि)णो वधुजणस्सै य वधुतरं बहुममो जो(रजा)दो हं । णिवत्तेसु य वियाह-कोदुएसु मया विणएण पूइओ देवो रिसो य (मे), सुर-भावेणं दिण्णं च मे देवेणं सूरोदय-णामं दिवं देव-दूस-जुयलं, अमयप्पभाणि य कुंडलाइं, सूरतिलो चूलामणी, सयसहस्स-वंको (2)य कोडपक्व-मरगय-तरल-विभूसिउज्जलो जलदुभव-सग-जल-विमलमुत्ताफल-कलिओ चदुसटि-लता-कुलहरो(?)[हारो), सूरपति-प्पियाणि य केऊराई, सूरकिरणो य मउडो, अमलं च कण (ड)ग- जुवलं, विरयं च णक्खत्तमालं, सण्णिहितवधूसु (?)य सव्वासि पि दिव्वाभूसण-विजोगा(साई)। एयं दाऊण भणति मे सुरो-आवदि-काले सुमरेज्जसि । ति मं वोत्तण भदंसणं गमओ । अहमवि रायरिसि-कद-रक्खा-विहाणो वोसत्थतरो अभिरमामि । गयाणि य मे तत्थ सुमेण कइइं वि दिवसाई । आणंदा (अण्णदा) य ममं रायरिसी भणइ - सुण ताव इओ पुत्तय ! किंचि वो रहस्सं परिकहेमि । अवि य, जाणामि अहं जहा पुव्व-सुमो च्चिय तुमे अम्ह कलो(कुले) का(क)लि-पच्चतो वायुपह-सुतेण य वायुरहेणं सह वे लळियप(?पु)रि-पत्थिवेणं ति । सो य वाउरहो अतीव-संपण्ण-विज्जाबल-सामिणो(?णो) पिदिवेरमणुसरतो हेमदाढस्स रन्नो ममं च अभिक्खणं संदिसइ दूद-पेसणेहिं - तुब्भे मम पिदि-वेरिया, अहं च उदिण्णो संपयं वद्यामि । तं देध मम एताउ हेमयसादीयाउ अट्र वि कण्णगाओ । तो वेरं छड्डेमि । एतासु अलब्भंतीसु हेमदाढो अत्ताणं सुदि, करेसु । तओ तप्पभिई अम्हे तस्मातीव संकामो । वेरोवसमण-कज्जे य पुच्छिज्जतेसु मे चारण-पमणेसु सिटुं - जो एदासिं कण्णगाणं भत्तारो होहिति . १.० विहि ख० विना ॥ २ बंधुजग ख. विना ॥ ३. वधणबणव्वासि ख० ॥ ४. विज्जोगो ख० विना ॥ Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ चउत्थो बावीस-कण्णा-भो १११ (त्ति), तस्स पभावेणं दुद्धरसा भवीहिह [त्ति] । अतो परं जं सेसं अभिगमण-कारणं त तुह कधितं चेव कण्णगाहि' । वायुरहेण (ण) य एयं कि(क)हवि बिण्णायं जहा कण्णगाउ तुम उवागयाउ । महिगोयरो त्ति य तुमंतओ सुठुतरं परिभवइ । छिड्डावेके स्वीय सो संपयं तुह हेमदाढस्स य वइ । तं एसो परमत्थो । पुणो वि पच्छा ए-वधु-सहितो गंदणवणे रमीहिसि । संपयं तावउद्वेहि, बच्चामो आसमपयं । तत्थ मिलाहि हेमदाढस्स राइणों णियय-सालस्स । पेच्छतु य ते सेसो वि गुरुजणो परम-पयंसणूसुओ वदणं । तस्स य सत्तूणो तत्थ गया णिवारणोवायं चिंतेइवि(?)त्ति । एवं भणंतस्स मया पडिवण्णं 'गम्मउ ' त्ति । ततो रिसिणा विउव्वियं विमाणं । तत्थ य अहं बत्तीस-वधु-(स)परिवारो सह रिसिणा समारूढो । उप्पत्तियं च विमाणं जवेण त(च)लय-घाण(? घंटा)पडाग-बल-संकुलं, खणेण य मण-पवण-जइण-वेगं सत्तम-सत्तम(?)-महा-हिमवंतहीममंतादीणं महा-महिधराण कक्कर-सिहरंतरेसु परिघोलमाणं कमेण कमेण वेयड्ढदाहिणेण संपत्त कंचणगुहा-दुवार-वर-भूसणं पुफिय-फलिय-दुम-सुरहि-सणमहियं .(सिण्णिहिय) भरदाय-रिसि-भासमपयं ति ।। तत्थ य अवदिण्णा मो विमाणाओ। आवासिओ विज्मा-विउविए रतिजोग्ग-पासादे सह वधूसु, पूजिओ य अहं सपत्तिमो वणोगसेसु कुसुमग्घेणं । आगो य ममागमणं सोऊणं जणणि-जण-सहिओ तत्थ य राया हेमदाढो । सो य मे पणो कमेसु । मया वि य सबहुमाणं अवयासिओ । पूइमओ य मे विणएण । सुस्सुयगो तासु य अहं वत्थ(?धू)-सहिओ मधुराहिं मंगलाहि य गिराहिं' अभिणंदिओ अमिथुओ य । बहुसो य मम सर्व(१क) पिव सुर-बधुसहियं पेच्छंतीओ ण तिप्पंति । बैंति य पुणो पुणो-अहो से महाणुभागदा लक्खिज्जइ त्ति । एवं बहुप्पगारं अभित्थुणंति मे । उवणीया य मे विज्जाधर-लोगा ओ विउल-मज्जणाभरण-भोयण-विधिदु(?ओ) । मजिय-जिमिओ य कयाभरणो जहासुहं अभिरमामि त्ति । इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए चउत्थो बावीस कण्णा-भो णाम परिच्छेओ समत्तो ॥४॥ १. गावि वायुरहेण य ख विना ॥ २. सुद्धतरं ख० ॥ ३. वच्छ. ख. ॥ ४ मधुरह खं० विना ॥ ५ गिराह खं० ॥ Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पंचमो विरया-लंभो मह य समतिक्कंते सुहेणं तम्मि दियसे समदिच्छिदाए य रदि-संभोग-पउरपरिभोगाए णिसाए बिदिय-दियसे तदो अचिरुग्गदे दिणगरे अहं सुकद-पडिकम्मो हेमदाढ-सहिदो बाहिरोवट्ठाण-गदो 'गभयलोइ (?) सहसा णभ-दलेणं हेमदाढ-संतियं विज्जाहर-बलं एज्जमाणं पेच्छामि । तं च दद्रुण भणिदं हेमदाढेण राइणा-अज्जपुत्त ! ण विणा कज्जेणं इमं बलं अणाणत्तं इधं आगच्छदि त्ति । गृणं खलु आगालिदं वायुरघेण रण्णा । ततो पेच्छंताणं चेव समोवदिदं अम्ह सगासे किंचि किंचि पुण णहंगणे चेव परिसंठिदं । तदो केइ विज्जाधरा हेमदाढं विणयोवगदा विण्णावेतिसामि ! सुणध, तुब्भे पत्थेमाणो उवट्ठिदो एस अम्हमग्गतेणं राया वायुरधो। तुम्भं तुम्भ भगिणीवदिणो य तिन्व-जादामरिसो एस आगच्छदि आसमपदं तेण (2) विगदमज्जादो। एदं च तुह संतिएहिं चार-पुरिसेहिं णिवेदिदं मो । तं एस परमत्थो । तुब्भे वि तुरध सण्णहध लहुं विययाए दि (? त्ति)। ततो महदा परि(वि)त्थरेणं अहमवि सण्णद्धो सह हेमदाढेणं उवविदो य ममं विज्जाधर-जण-विम्हय-जणणो सुपडिउत्त-पवर-पहरणावरण-सज्जो, राय-रिसिपयुत्त-विज्जादो । एदं च तुह सण्णेब्मे(? ज्झे) (१), ऊसिद-झय-पडागातिपडाग-मंडिदो, सोलसद्ध-तुरग-संपयुत्तो, अमर-वर-विमाण-सिरि-वेलंगओ रघवरो। तं च अहं समारूढो वयर-जण-जणिद-जय-सहो । दिण्णा य मे रिसिणा जाइ-दारण-रभस-पच्चला भगवदी महागोरी । अधिदिदं च मम रध-धुरं सयमेव रण्णा हेमदाढेणं । उक्वित्तं च मे सगल-ससिमंडल-णिभं परम-पंडरं आदपत्तं । संचारिदा य में खयर-तरुणी चतुरो चार-चामरा-भारा । पुव्व-पडिकल्पिदं च जुद्ध-सज्जं ठिदं. हेमदाढ-सेण्णं सगलं एदम्मि देस-काले उद्विदं णभदलेणं पराणीयं । ततो अम्हे मोत्तण आसमपदं चलिदा णभंगणेण सपडिहुत्ता वायुरध-वाहिणीए । दिट्ठो य मे णियय-सेण्ण-पुरतो पवर-रध-वर-गदो राया वायुरधो । दाइदो य मे हेमदाढेण 'एस वायु-रधो' त्ति । ततो पहद-घण-घोर-परिघुट-तूरं उद्धंत-संख-सई विउरुव्विद-विविध वेदाल-पिसाय-रक्खस-वग-वग्घ-तरच्छ-भल्ल-खर-दीवि-संकुलं लग्गं . ' महा १. भयललोई का० ॥ २. इत्थं कां० मो० ॥ ३. खु कां० मो० वा० ॥ ४. दिट्ट ख० मो० विना ॥ ५. परिफुड मो० विना ॥ ६ लयं खं० मो० विना ॥ Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पंचमो विरया-लंभो मेरवं जुद्धं । खिप्पंत-सत्ति-दुकोणग'-कुंत-कर-मुक्क-सर-भिंदमाल-असि-परसुपा[हण-घण-संणिवा(१ णा)द-पउरं, परिवाडिद-हय-गय-रध-वर-पवरं -पधग-रंध. गारं, उज्जद-अदि-विसम-सेल- सिहरं, 'उल्कालिग्जंत-दित्त-महददुम-सीम(सिह)रध(?प)मुक्क हुंकार-सह- संकुलं, खग्गाहद-णिहद-जोध-करि-तुरग-भग्ग रध-वरं, वियंभदि(भिदं) महाभ[य] करं जुद्धं । सहसा य तं . पर-वलवय-जोध-अदिभरोत्थरिदं पसरत-घोर-हरहरा-बहुलं भग्गं हेमदाढ-सेण्णं णिराणदं । तं च पवर-वर-लद्ध-[भ]स वेगेण अभिपडतं वायुरध-सेण्ण ओत्थरिदै मया । णेगेहिं सर-सदसहस्सेहिं, खणेण य मे रण-रण(भ!)स-दक्खदाए विविध-पहरण-घादसंखोभिदं उव्वत्तिदं पराणीयं वि 'पलायितुं पयत्त । उवद्वितो य मे समरे सपडिपक्खि (ख) अधिक्विवंतो राया वायुरधो। माढत्तो य ममोवरि विविधपहरण-वासं वासिहूं। निरन्थीकरेमि य से अहं दक्खदाए ताई पहरणाई दूरदो एज्जमाणाई । उट्ठाइदं च सहसा तस्स सगासादो खर-फरस-भोसण-धोर-विगरांलविसम-वदणं पावस-कालुण्ण[य]-परम-घोर-सविज्जुद-महब्भ-संघात-विब्भमागारदरिसणं पभूदं भूदं,कह कह कह त्ति पहसिद-विमुक्क-दुद्रुष्टहास-सद्दालं, अट्ठ-सिरं, बहु-बाहुँ, घोर-सिधो(?सद्दो रसिद गंभीरं, विविधायुध-गहिद करं । महता वेगेण मम तेणं अभिपडिदु पयत्तं । समोत्थरितं मया बहूसु सरपधगरेसु । अगणेमाणं च तत्थ सरप्पहरे उवद्विदं परम-भीसणं मम रधे । तेण य एकक-गय-प्पहर-णिप्फुरा कदा अटू वि मम रध-तुरंगमा । रमसापडिदं च हेमदाढेण पहदं वलिद-मुद्विणा उरे । तेण पहरेण चिरं पवण-विधूद-पादवा इ[व] घुम्माविदं । मम य अणादरो तम्मि तदवत्थे । ताव य तेण पुणो समाससिदं पुणरवि य मुट्ठिणा अभिहणतो वि गहिदो भुया- पंजरेण राया हेमदाढो, अक्वित्तो पर-चमुं तेण होरिदु पयत्तो । तं च हीरमाणं दळूणं अहं खग्ग-खेडग-हत्थो गोरि-प्परिग्गह-पभावेणं हु(भू)दं उप्पदिदो । से मग्गेणं मुक्क-रध-वरो गगणे अभिधाविदूण मका हेमदाढं परिरक्खमाणेणं आहद खग्गेण तं भूयं, जादं च दुवे खंड़ाई । मुक्को य तेण हेमदाढो । विउरुव्विद-स्वाग-पाणी मम पिट्ठदो दिट्ठो(? ठिदं) तं च भूयं विणिए विण)१. तडणग खं० विना ।। २. खयरपगधरं खं०मो० विना । खयपरदगरंधकारं मो० । १. उत्तालि• मो०॥ ४. दिन्न महद्दुमसीमरध-मुक्क ख० मो• विना । ५.अभिरोत्थरिदं ख०मो०विना ।। ६. पुलाइदु मो• विना ॥ ७. दूरजो एज्ज० ख० मो०विना ॥ Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११४ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे दुमिदि मणिग्जमाण खणेण दुवे भूदाइं संवुत्तं । पुणो वि मे लहुकरणदाए दोण्णि वि दुधा छिण्णाइं । ततो चत्तारि जादाई । एवं छिज्जमाणेणं भूदसदाई संवुत्ताई । तदो अहमधि(वि)य' भूद-सण्णि ?सेणि)याए वढिदुं पयत्तो । तदो मम रूवेहि भूदेसु य खणेणं परिदं णभंतरालं । णवरं च परम भीसण-ममग्ग-प्पहारविद्दविद-देहं पुणरवि य स्खणेण एकदो संगलिदं विपलाइदूण य वेगेणं तस्सेव सरीरमणुपविढें । तदो हं तावेदियहिं चेव रूवेहिं वायुरधं उत्थरिद पयत्तो । भीदो य भग्गो य हद-प्पतावो वायुरधो विप्पलाइदु पयत्तो । ततो हं जाणतो खत्त-धम्मदं ण पहरा मि भीदे भग्गे पळायमाणे वा, *ठिदो हं संघरिदूण गोरि-विउरुब्धिदाई णि यय-रूवाई । गदो य सेण्ण-सहिदो सणगराभिमुहो वायुरधो। अहमवि विज्जाधर-त्रण-जणि इ-जय-जय-णिग्योसो अवतिण्णोतिण्ण (8)-विग्गहो आसमपदे भीदो(गदो)। सच्छ-वदणाहिं पियाहिं ससिणेहं पुलइजमाणो अल्लोणो हं। रिसिणां अग्घेण य पडिच्छिदो हं स-देवि-जणेणं । णिव्वण्णिदं च मे तेसु सरीरं रण-विणिग्गदस्त । अणह-घरीरो ति य(! अ)णिग्गहो त्ति तुट्ठो य रायरिसी । सपरियणो पविट्ठो य मि अंतेउरं । बेति य मे पियाओ-पियं णे, जियं णाम, जं से(?) अणइ[-णिग्गहो] णियत्तो अम्हे सु पुलइदो त्ति । ततो विधिणा अभंगिदुव्वालद-मज्जिद-गहिदवत्थाभरणो, दिव्वाभरण-प्पभावभास्सर-सरीरो, हरिचंदणाणुलित्तो, सुरभि-कुसुमामेलग-तुंग-लग्ग-विराइदुत्तिमंगो, परम-सादु-सुरभि-भुत्त-भोयणो, मुह-सुरभि-सीदल-सलिल-समायतो, पारियादं (द)सि(? सु)रभि-मुखवास-पक्खित्त-विसद-वदणो, हेमदाढेण सेविजमाणो तम्मि गंदणवणोवमे आसमपदे सुहं परिवसामि । आगदो य उद्दतो जधा सुप्पहरो कदो वायुरधो त्ति । ततो वीसत्थतरा जादा मो । एवं च वचंति केइ दिवसा । तस्स य समपदस्स हेट्रेण चंड-नल-वेग-वाहिणी वेयड्ढ-पचय-द(? 4)प्प-वहा विसमवाहिणी णाम णदा वहदि । अण्णदा य अहं सवंतेपुर-सहिदो हेमदाढाणुयाद-मग्गो पासमपदादो विणिग्गंतुं णदि-तोरं अणु मरामि । पेच्छामि य एगाथ णदि-कुल-सप्तिदस्स कुसुम-वण-संडस्स मझयारे रत्तासोग-साहावलंबिद-वामकर-कमलं घो(व:)सण-णिहिद-कुसुम-भरिद-दाहिण-हत्थ-पं यं, तंस. द्विद-चलण"दर वलिद-दाहिणोरु-खमं, ईसिं पारेकुंचिद-कणमय करले (! लि)ख भय-सरिंभ(-2) १. 'मथिय खं॰मो० विना ।। २. विदो ख० विना ॥ ३.सीददाससललिसलायंती खं० विना ॥ ४. दिद मो० विना ॥ ५. वर खं० विना ।। Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पंचमो विरया लभो वामोरु-पयास(), गंडतल-फुड-विलंबिणा य रत्तासोअ-किसलएण वाम-कद-कण्णपूरं, सुविरइद-विसे सयं, सुरभि-कुपुम-भरिद-सिरोरुहं, वर-कणग-तिलग-भूसिदुग्जलमुद्धद्ध-चंद-संणिभ-णि डालदेसं, पडिबुद्ध-मुद्ध-पोडरिय-सरिस-णयण-वदणं, बिंबाधररुइर-पविराइदं, गहण दुम-विवर-विणिस्तरिद-रविकिरण-परिच्छुरिद-पडिसूरय-पडिदपदिप्पमाण-रमणिज्ज-गंडदेसं सम-सहिद-सुयाद-सिहर-सिद-दसणं, सुंदर-सुपसत्थकंधरं, ललिद-कोमल-भुय-लदोव्व(?व)सोभिदं, सुंदर-कर चरण-णयण-वदण-थण-जहणपिधुल-कडितड-खंड' (१)-मंडिदं, सब लक्खण-सुपसत्थ-संथुदं कण्णगं पेच्छामि । तं च मे दळूणं चिंदिदं-अहो ! इमं अच्छेरय-भूतं स्वं कण्णगाए । एदेणं मण्णे कणगसरिस-प्पभेणं वपुणा सोदामणी व जलदं जघा उज्जोवेदि इमं उबवणं तु । पुच्छिदो य मे राया हेमदाढो-वयंस ! का संभण मे इय सुंदर-रूव-कलिता इमा कण्णग ! त्ति । तेण भणिदं-देव । णाहं एदं' वियाणामि । अवस्सं पुण कस्स वि वणोगस-रिसिणो सुदा होदि । ___ ततो हं तीय स्व-रंजिय-हिदयो णियत्ति, पविट्ठो आसमपदं चेव । एवं उववणेसु अभिक्खणं वियरमाणो पुणो पुणो य तं कण्णगं पेच्छामि चिंतेमि य --धण्णो हु सो पुरिसो जस्स एसा पत्ती होहिदि । एवं च गतेसु केसु-इ दिणेसु अण्णदा अहं वधु-जण-परिवुडो "णिग्गंतुं वासघरादो विसमवाहिणि-णिण्णगा-तीर-गदो महदा-जल-कलकलारावं माकण्णेमाणो पेच्छमाणो य विसम-जल वेगं बहु-जण-परिवारिदो अच्छामि । कति य मे पास-द्विदा वणोगसा-प्लामि ! सुणध इमीय णदीए माहप्पं । एसा वेयड्ढ-सिहर-प्पवहा महे।ड्ढय-कु (1)-णागदेवदा-परिग्गहिदा । विसेसदो य एत्थ पदेसे पदं उवरिएण अदिक्कमंता केइ विज्जाधर। णिवडिदा दुक्खेण य संपाविदा तोरं । सुणिज्जदि य जो एत्थ णदीए गगणगामी वि अवतरदि सो विसम-महावत्तावेग-विउब्भामिदो ण चाएदि पुणो समुत्तारेहूं णागदेवद-वभिदो(?) छुन्भदि य पादाल-तले णिराणदो । एवं च वईते समुल्लावे सहसा कुलकुलाविदं तावस-कुमारगेहिं--एसा भो! का वि अतरा(१) अविष्जाधरी य महि गोयर-कण्णगा देवदा-सव-धारिणी कत्तो वि वे(वि)सम-णदि-वेग-समक्खित्ता आणिज्जाद । परित्तायध, उत्तारेध एदं, जस्स वो सत्ती अस्थि । . १. एवंदं खं० मो० विना ।। २. णियंतु वासध ख० मो० विना ॥ ३. णागदेव देव्वभिदा खं० विना ।। ४. कुलक्कुला० ख० विना ॥ Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११६ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे तदो मया सपरिवारेण अवलोगिदा दिवा य मे विसम-जल-वेग-मज्झपडिता दूरतो आणिज्जमाणी, उब्बोलण-णब्बोलणाहिं विविघाहिं विमुहिज्जमाणो, जल-वेग-चवल-वीई-तरंग वग्गंत-' महणदि-कल्लोल-परंपरा-णिवहो(!हे)सु विणिच्छुभमाणी जल भरिद-रत्त चल-लोल-लोयणा, सजल जलधरोदर-गहण-पडिदा पप्फुरिदकिरण-ज(जा)ल व्व विसद-सोदामणो, बहल-जलाकड्ढग-प्पयादा णदिदेवद व्व कत्थ [[व] विरायमाणो, हीरदि जलेण विलवदि य कलुण-वयणा-सामि ! परित्तायध ममं जलेण होरमाणिं । विसम-विसमावत्त-पडिदा एस मदा हैं असरण त्ति । 'संजाणिदा य मे--अये ! एसा हु सा रूववदी कण्णग त्ति । साणुकंपेण य मया समासासिदा-भद्दे ! मा भायध ति भणतो भणिदो य मि पियाहि परियणेण य-सामि ! सव्वंतरा हु एस सरिदा । ण एन्थ पडिदं अण्णो उत्तार रे)दूं समत्थो तुम्भे मोत्तुं । महाणुभागा हु तुब्मे । तं परित्तायध इमं कण्णगं । ___तदो हं तं समासासयंतो स-वत्थाभरणो चेव वेगेण झत्ति सलिलेण समोत्तिण्णो । अभिधाविदूण य मया सिग्बय(मो)दिपणेण जल-तले णिमज्जमाणो गहिदा मे दाहिण-हत्येण । पडिदो य मि सह तीए विप्तमे जलावत्ते । लग्गो य मम तम्मि समए विसम-जल-वेगाणित-टुम-विलार-विमुक्को दर-कुंडलिद-कडग-संठाणो वर-विद्दुमंकुरो दाहिणे कर-पउटे । महदा जल-कलकलाराव-मुहलेण य जलावत्तेणं पदाहिण-गामिणा अक्खित्तो हं । तोय कर-जल-[लग्गो छूढो हं तेण मंडलावते भमामि कुलाल-चक्काइद्धो विव । जधा पेच्छदि य मे वुण्ण-मुहलो देवि-जणो मम गहण-कग्जुज्जतुप्पदण-ववसिदो, तधा चेव तावस-जणो रायरिसी हेमदाढो य स-परिवारो । सव्वे वि"उव(१प्प)दण-णिच्छिदाविदा(!) । ताव य तस्स जलावत्त मंडलिबंधस्त बहु-मज्झदेस-भागे जल-संसिदो णिमो हुदवहो पदिप्पिदु पयत्तो। दीसदि य णभ-तलातो तम्मि हुदासणे णिवडती आहति-धारा । उच्चरति य परम-सुगंधो आहुदि-गंधो । पहदाणि य मागासे सहसा अंतद्धिदाई तराई । गिज्जदि य मंगल-पदक्खरायुत्त-सोभरं(?) णभदले गेयं । पडदि य आगासादो ममोवरि सलिल-थलुब्भवं सरसं पंच-वणियं कुसुम' । १. महवि० ख० ॥ २ विहिच्छु० मो० विना ॥ ३ लोय मो० विना ॥ ४ महण मा० ॥ ५ विसढ मो. ।। ६ संजोणिदा खं॰मो० विना ।। ७ उविण-णि मो० ॥ Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पंचमो विरया-लभो ११७ एदं च एरिसं दटुं परम-विम्हयं उवागदो लोगो । अहं च सयमेव चिंतयंतो आवत्त-गदो तुरिदं पविभमामि । तदो आगासे वाया पादुब्भूया-'सुदिवस. सुणवत्त-मुहुत्त वत्तं पाणिग्गहणं' ति । अवि य 'तुह पुरिस-सुकदि(: किद)जिदा उत्तम-रूवा विसिट्ठ-कुल-वता । एस तुमे परिणीदा गुरु-दिण्णा उत्तमा कण्णा ॥ . एवं च सोदूण सुटुदरं विम्हिदो लोगो। ति य वरिसयो-अहो ! अच्छेरयं । इमं खणेण चेव इमस्स रिद्धिमंतस्स अबुद्धावडिदं वारेज्जं वत्तति । भणिदं च भरदारण रिसिणा- कमेत्थ अच्छेरयं ? अवि य -- पुण्ण-बलियस्स लोए हवंति वसणे वि ऊसव-सदाई। उप्पज्जति जलेसु वि णभंगणे भोगिणो भोगा । तं ण किंचि एत्थ अच्छेरयं । रदणागरो हु अम्ह जामादा महाणुभावो य । ण एत्थ विम्हयो मे । अदि-ईसालु प्रत्तणेण प्र पभावदीए भणिदा आसण्ण-संठिदा हेमयसा-हला ! दिद्रं दाणिं वो एदं जं मुहुत्तेण सलिल-मज्झे वत्तं ? ति । तीय य हसंतीए भणिदं-हला ! अदि-दि8 मया ताव एर्य अण्णेण य जणेणं ति । तदो सन्वादो सविम्हयं सविलासं च पहसिदाओ। ताव य उवसंतो भविदन्वदाय सो जलावत्तवेगो णियु(विमु)को य तुरियणिणादो सह गेयेण, उत्तिण्णो य अहं तं गहेर्दु जलादो । पूइदो मि सह तीय राइणा रायरिसिणा य । सा य भरदाय हेमदाडं च जणणि-वग्ग-सहिदं णमि दूणं, पणदा कमेण सव्वासिं पि मे पत्तीणं । ताहि य उत्तम-णाइ अत्तणेणं मम बहुमाणेग य पूइदा आगासवायातो य लद्ध - परमत्थाहिं। मए य विसिट्ठ- कुल-संभव त्ति य ण किचि पडिपुष्छिदा। भवि य ठिदं चिय मे हिदए जधा- ण होण-कुल-वंसाणं एरिसो वियाह-धम्मो हवदि । अवरस इदाणिं एत्य कारणेणं भविदद। - तदो हेमयसाए पवेसिदा अंतो-अंतेपुरं णववधू । मोइदा य तत्थ तीए माणो(? जलो)ल्लाणि वि पुष-वत्थाई, अण्णाणि य सखिखिणियाइं परिहाविदा, परेणं पयत्तेण य सवालंकार- विभूसिदा कदा । मम य तं णव-वर-कंकणभदं विदुम-खंड १. अह मो० ॥ २. किमस्थ मो० विना ॥ ३. अदिट्ठ खं० मो• विना । ४. परिहदा खं०मो• विना ॥ Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૮ बसुदेवहिंडी - मज्झिमखंडे उज्जु- हत्थादो व्यवहरिदुं पभावदीए सपरिहासं णियय- हत्थे कदं भणिदं च णाएअज्ज पभिति ते अज्जपुत्त ! सति माहप्पे अरोगस्स एदं चे [व] वरण-बंण कर्द, मा पुणो परिणेहिसित्ति । तदो हेमयसाए भणिदं - पलवसि हला ! अजाणिए ! एस ते अचिरेण अण्णा वि सवत्त समुपज्जदि । किं कारणं, जेण ते एदं सीस-पज्जोहारं कादं ण छडिदं एगंते, अत्तणो चेव हत्थे कदं ति । तीय य भणिदं -होदु हला ! णेमित्तिणि एवं णाम । नत्थ सदं तत्थ पण्णासा । एवं य परिहसिदूणं तदो हेमयसाए उवणीदाणि मे अहदाई विज्जाघर - लोगुगदाईं वत्थाई । परिहिदाणि य मया ताईं इदराणि य जलोल्लाई पभावदीय पडिच्छिदाई । कदं च ताहिं णव वराणुरूवं पडिकम्मं । अमदोवणोद-भुक्त भोयणस्स य सुहेण सम तच्छिदं दियसं । पदोस-काले य मज्जिद विज्जाघर-वण्णग-विलित-साधिदस्स वाघरे पवर - णिघवण (?) - सुह-ठिदस्स उवणीदा य मे पियाहिं मम पार्स णव वधू । सा यमयादिणाणुण्णा कणग-भदासणे णिसण्णा । ताहिं य पडिणिग्गदाहिंसा मे पणाम- पुत्रवं भणदि-अज्जपुत्त ! सुणध मम विण्णप्पयं । अतिथ वेयड्ढ - दाहिणाए सेडीए पच्छिम दिसा भाग - संसिदा ललिद-काणण-भवण-वर्णता ललिदा णाम विज्जाघर णगरी । तत्थ राया आसि वासुवेग-पुत्तो वायुपधो णाम । भादा य से कणीस पभंजणो णाम । वायुपधस्स य रण्णो 'अणिलाए देवीए पुत्तो वायुरधो नाम, विज्जा बलवका कण्णा य अच्छे रय-रूव कलिदा अणिलजसा णाम । जुग ( ! ) राइणो पुण पभंजणस्स देवी सुरंगमा णाम । तीय धूदा विरया णाम कण्गा, साति णादवा | सोय राया वायुपधो संगामे वट्टमाणे एदेण तु ससुरेण भरदायेण मारिदो । वायुपधेय मारिदे भेदोवप्पदाण साण ( ? म ) - संतो सिदासु पयदीसु मम पिदा पभंजणो भवसव्वि ( ( सारि) दो उक्कमेणं वायुरधो रज्जे ठाविदो । सो संपद तत्थ बलवगो राया वट्टति, जो हु तुमे चेव इहागदो जुद्धे भग्गमाणो कादं विसञ्जितो । मम पिदा अह सहोदर-सुदेणं पगदीसु य अवमाणिदोत्ति दूव-यति (?) जादो । एदं च तेण सह तुज्झ जुद्धं जादं । सो य तुम्भेहिं पराइदो हदपदावो भय- वेलदो इदो सुप्पहरो पलाइढुं णगरिं गदो । बोभेदि भे सुट्टु सो संपदं । मम य पिदुणा सच्चो णाम सच्च चयणो मित्ती पुच्छिदो - 'किचि मम कदाइ ललिदारज्जं हवेज्ञ्ज ?' त्ति । 'जो ते धूअं विश्यं परिणेहिदि तस्स पसादेण तुमं ललिदारज्जं सगलं भुंजीहिसि । सो य संपदि भरद्दायस्स रायरिसिणो आसमपदे परिवसदि । तस्सेव जामादुगो वट्टति, जेण वायुरधो जुद्धे णिज्जिदो' त्ति । १ अणिदाए खं० मो० विना ॥। २. दूषयिन्त खं० मो० ॥ Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पंचमो विरया-लभो ११९ तं च सोदूणं तुद्रेण तातेणं पूइदो मित्ती। कधिदं च णेण एदं कम्जं मम जणणीए ममं च । ताधे सो अत्तवग्ग-सहिदो कि पि समत्थे पूर्ण तुभ मणोगदसेवं भयमाणो ममं स-सहीजणं अभिवणं इधं विसज्जेप्सि(ति), सयं च 'अंतरुहिदो मागच्छदि । किं कारणं, बीहेंतो वायुरधस्स पणास-संबंधं परिहरेदि । अवि णाम कधंच दिव्व-जोगेणं एनागिणो पइ रक्के दीसेज्जाध ति । ण य ते विज्जाधर-जणपरिमाहिदस्स विरहं लहदि । चिंतेदि य अभिक्खणं केणोवायेणं मया एदस्स कण्णा संपादेदव्वा । णवरं च तुइ णदि-तड-विणिग्गमणं विजा-कधिदं वियाणित्ता एस जलवेग-हरण-प्पयोग-वीवाहो चिंतिदो कदो य । एदं ते विदिदं होदु । मा मं मण्णधा गणेध त्ति । तदो मया परितुट्रेणं भणिदा- पिए ! दिव्व-चरिदे ! को ते अण्णधा गणेहिति ? त्ति बेंतेणं अक्खित्ता मे, करतल-जुवले घेत्तणं णिवेसिदा मे उच्छगे। परिचुंबतेण य कमसो अभिवीसासिदा रदि जोग्गे य सयणिज्जे सुरद-सुह-रसण्णुई कदा । मे रदिमकरंद-णिघोडणं च करंतस्स सुहेण समदिच्छिदा रयणी । पभावदीए य संताणिदविवंचि-कल-भरिद-पवर-सराणुवत्ति-मणहर-गीद-द्धणि-पडिबोधिदो समुद्रिदो हं सयणिज्जादो । गहिद-सुरभि-मुचोवणो य सुकद-पडि कम्मो विणिग्गदो हं वासघरादो। ससुर-रिसिणो य कद-विणय-कम्मो किंकर-परिकम्मिते य ततो बाहिरोवद्राणे कणग-भद्दासणे सपादपीढे गिसण्णो हं । उवगदो य मम सगासं राया हेमदाढो। तस्स य पयुत्त-विणय-कम्मरस तदारिहासण-णिसण्णस्त कण्ण-मूले क धतो से मया विरया-कधिदो असेसो पच्चंतो। सो य तं सोतूणं तुद्रो मम जयावे, गतो भरदाय-सगासं, तं च विस्य पच्चंतं सवं तस्स परिकहेहि(इ)। तेण य तुद्रेण भणिदं- पुत्त ! णादं मया एवं आभोगिणी-विज्जा-पभावेणं ति । एवं ते रिवु-घर-परिभेदे परम-तुट्ठा जाता जधासुहं पविहरंति ॥ इति धम्मसेण गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए पंचमो तेत्तीसतिम भारिया-विरया-लभो णाम परिच्छेभो समत्तो ॥५॥ to मो० विना ॥ Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इसिदत्ता-कहा एवमहं तत्थ पर-परिभोगो दइदाजण-मज्झ-गदो जधासुहं अभिरमामि । अण्णदा य हेमदाढेण रण्णा भणिदो भरदाभो- ताद ! विसज्जेध अनपुत्तं, वच्चदु संतेउरो अम्हेहि सह कणगचूलं णगरं ति । तेण भणिदं- ण ताव हं एवं विसम्जेमि । अच्छदु इधेव किंचि कालं ति । तेण भणिदं - तात ! कि अस्थि किंचि कारणं ! ति । रिसिणा भणिदो-अस्थि कारणं । सुणाहि, वेदड्ढ-दाहिण-सेढीए अस्थि मुभि णाम जगवदो । तत्थ णगरं तादपुरणाम | राया य रिसभ-कुले देवरिसभो णाम । सो य मम बाल-वयंसो परम-पीदि-कलिदो य । तस्स य माणसवेगेणं महासिहरेणं य खयर-राइणा सद्धिं चिरकालियं वेरं। तस्स य देवरिसभस्स रण्णो मंदाकिणी णाम देवी । तीय अत्तिया कण्णगारूवेण सुरच्छरा णाम । तं च माणसवेगो वेर-संधी-णिमित्तं मग्गदि । ण य से देवरिसभो राया पय. च्छदि । बोभेदि पुण तस्ल । किं पुण ण देति कण्णं ।। तस्स किर मंदरेणं चारण-समणेणं वर-कज्जे पुच्छिज्जतेणं मम जामादा जामादुगो णिदिदो । भणिदो य किर तेण भगवदा जधा-'तस्स पभावे]ण तुमं माणसवेग महासिहरं च जिणीहिसि । तेण य देवरिसभेणं ममं संदिटुं जघा, 'तुब्भस्स नामादुगस्स पेच्छो आगच्छ है' ति । एदेण कारणेणं एदं तुह भगिणी-पदि ण ताव विसज्जयामि । मच्छदु इधेव, तुम्मे [पु]ण वच्चध त्ति । एवं रिसिणा कधिदे स-णगरं गदो सपरिवारो राया हेमदाढो। अहमवि पियाहिं सहिदो स्वयर-लोगोवणीद-परिभोगो जधासुहं परिवसामि । एवं गदाणि मे काणि वि दिणाई। ण य आगच्छदि देवरिसभो राया ! ___ अण्णदा य तम्मि आसमपदे सहसा दे(? चे)व मदि-महतो तावसजणस्स कलकलो जादो । बेंति य परिभीद-गग्गर-स्सणा वणरिसिणो- एस भो ! ए(! प)एसउप्पाद -भूदो महा-विगरालो महा-कायो महा-भय करो य अस्सुत-रूवो अदिट्रपुवो य को वि महा-रक्खसो संपत्तो । एवं भणंतो भीतो तावसलोगो पलाइदं पयत्तो। कोइ कोइ पुण दारुण-भयवाद-भग्गो ऊरुक्खंभइदो पवण-हत-स्सो(! लो)द्ध-पादवो इव तत्थेव थरथरायदि । कोइ पुण अतिरेयतरं मंद-सत्तदाए दटुं चेव जरिदो वणोगसो । केइ पविसत्त(!)-जडा-कडिल्ला फिल्ला(?)-मच्छि(१२थ)या पडिदा । तं च तथाभूदं भूदं एजमाणं दळूणं भयाओ में पत्तोमओ पवणाइद-कदलिवणवेलं वयं कुणमाणोओ पवेविदाओ व्व । आलोइतो य मया वि सो णिसिचरो Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इसिदत्सा-कहा १२१ भीद-तावसवधु-वंदेसु वेविर-विसम-विसंथुल-गमणेसु दर-परियत्त-णयणेसु णिज्झाइ(? य)माणो दूरावगदो ममंतेण आगच्छमाणो । अवि य पज्जलिद-फुलिंगुज्जल-जलंत-धूसर-महा-जेडा-भरो, अंजणगिरि-सिहर-सरिसपीवर-विगराल-घोरतर-दसण-धरणो, उक्कड-फुड-वियड-दढ-दाढो,विडंबिताणण-सोत्तो, पज्जलिंकिंगाल-पैगलंत-दित्त-चित्त--ल(? च)वल-लोल-णयण-संघादो, जमल-जुवलोरुअति-झुसिर-गुहा-सोत-सरिस-णा[सा]-धरो,दीहर-विकराल-पलंबाधरोद्व-भीसणय-मुहो, तिक्ख-विगराल-दसणो, पप्फुरिद-कविल-दीहर-पलंब-घोडयपुच्छ-सरिच्छ-गोच्छोच्छाइद-वदणो, मुहणेत-रुधिर-कवलग्गि-ज(? जा)लोलि-पिंगलो, बहु-बाहु-समाउलोभयपासो, पल्हत्थ-ताल-तरु-घोर-पालंब-संकुलो इव महा-सेलो, छुरिया-सरिच्छ-तिक्खणक्खो, पलंब-पोट्ट-पोट्टा(पेढा)ल-विउल-कुच्छि-देसो, स-सिर-बग्वाइण-चम्म-णिवसणो, णर-सिर-कवाल-माला-खलंत-पालंब-संकुलो, मज्जारोलक-सउणग-गहिद-पाणी, स-रुधिर-गय-चम्म-पाउदो, विविध-भुयंगम-सहस्स-माला-विसत्त-देहो, सिर-लग्गकंक-वायस-ग(गि)द्ध-विणवद्धपर(:)-वदण-देह-बीभच्छ-दरिसणो,सरड-कड-कण्णपूरो, घोर-सिवा-राव-मुक्क-पुक्कारो, हुदवह-ज(? जा)ला-विलोल-वंदणो, खर-फरुसणिठ्ठर-स्सणो, परम-घोर-युग-णिधण-कालठ्ठ-रत्त-समय-समुल्लसिदो इव मोघाइयकाल-जलधरो । तस्स य दंसण-हित्थ-हिदयो आसायि(? सि) दो मे देवि-जणो। अभिधावितो य सो मष वधाए णिसिचरो । तदो सो मया बद्ध-परियरेणं आकारिदो । गहिय-खगग-खेडय-पाणिणा वज्ज-मोग्गर-पाणी भणिदो मे-एहि एहि रे रक्खसाधम ! दुरायार ! जं दे दप्पं पणासेमि । ताधे सो वि तिव्वतरगहिदामरिसो आला-(उल्ला)लेतो महा-मोग्गरं अल्लीणो मे दुयं । पहरिदकामस्स य तस्स ममं मुग्गरेणं पाडितो से मया पुव्वदरं लहुहत्थदाए खग्गेण समुग्गरो चेव दाहिणो बाहू । बिदियं च ओहरामि त्ति खग्ग[....] णवरं च चिंतितं मे-एस णिरायुधो संपदं वति, णारहामि य खत्त-धम्मठितो णिरायुधस्स युद्ध पहरितुं स्वग्गेणं । तदो मे छडिदं वग्गं खेडयं च । सो य मे परम-णिद्दयो असिमुह तिक्वेहिं णक्खेहिं सरीरं विद्दवेउं पयत्तो, पहणति य ममं घण-मुद्वि-पउट्ठ-दढ-गाढ-वेढ-वले(१ लि)देहिं पहरेहिं । पहणा मि १. जटाभारो ख०॥ २. पगलजलंत मो० विना ॥ ३. लवणललोयणसंघातो खमो विना ।। ४. वलणो खं॰मो० ॥ Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२२ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे अहं पितयं णिग्वादापाद- महिघर - रसंत-सम- णिग्घोसेहिं घण-मुट्ठि-गंठि पहरेहिं । आहतोय अहं तेण वज्ज-मुट्ठिणा संख- देसे, तेण य मम्म- पहारेण अह जुज्झमाणो चेव स्वणमेत्तं णिमिल्लाविदो लोयणाई, लक्विदाणि य मे मुच्छावसेणं तिमिरायंताणि व दिसा-मुहाई । ममं च रक्खस-पहर-विधुरं लक्खेदूणं अदि-सिणेह ककंत-हिदयाओ तक्खणुज्झिदभयाओ चत्तारि मम पत्तीओ खग्ग-खेडय- हत्थगदाओ रक्खस-वधाय समुद्धाइदाओ, तं जघा - पभावदी, हेमयसा, सोदामणी, हेममाला य । रक्खिदाओ य मे अभिपतीओ । वारिदाओ य मया पिठुर - भिउडीए वायाए य- अलं, णारहघ अभिपडिदुं । ण य एक्को बहुसु घेपदि । णवा हं इत्यि सत्थ-परित्ताइदो भवामि। ततो मम वयणेणं उवसंताओ । अहमवि य जुज्झमाणो गाढप्पहार - पीण-बंधणो सुंभणेसु करणेसु य मच्छु (? छ) - वत्त-भुयंग- विक्कीलिदादीसु बहुसु खेदविदो सहसा अति बलवग- रक्स्वसेणं विसमगह-गहिदो अ ( उ ) क्खित्तो हं । णभतणं सरसभं (? भसं ) तेण हीरिढुं पयत्तो । विसण्णाओ य मे पिया ओ रायरिसी य । कल-कलाविदं च वणोगसेहिं । मए य सो अदूरुपतितो संवेल्लिदोद्ध-मुट्ठिणा पहदो सिरम्मि कर-दंड-घ देणं । तेण य पहारेण वज्ज- गरुण सहसा णिमिल्लाविदो णयणाई | सिदिलिद-भलंत गत्तो य मुक्क-गदिपदारो वसति धरणीतले पडिदो | मुक्को य तेण अहयं अवणि-दल-गदेणं । णय मे तधागदस्स पुणो पहरिदं जणं ( ? ) स्वत्त- धम्मं । सो यमुच्छा-वस- णिमिल्लिदन्छो सुचिरं महि-दले परिघोलिदूणं ताघे य लद्ध-चेतो, रसिदूण वीसरेण सरेण, उप्पदिदूण णभेणं स्वणेण अहं णं पत्तो । नयाविदो य अहं भीदासत्येहिं ऊसिद- हत्थेहिं वण- रिसीहिं णियय परियणेण य। दिट्ठा य अम्हहिं सा रक्खस या पुरा जम्मिसमए छिण्णा तम्मि समए सजल - जलधर - सिहर - संकासा अदि- पमाणा य आसि, पच्छा पुर्ण कणग-वण्णा संखित्ता पर्यादि-पुरिस-प्यमाणा जादा । सविहिद-मणा संबुत्ता मो । मलिदा य मे पियासु रक्खस पहरा । ण्हादो य मि विधिणा सव्व - रसोसघीसु, गहिद-वत्थालंकार - विलेवणो भरदाय - समीवे णिसण्णो हं । उवति (त्थि ) ता य एदम्मि देस-काले अम्हेसु उम्मुहेसु दीसमाणा अम्ह समीवे भाणुयस भाणुवेगा दुवे चारण-समणा । ते य सव्व जग-जीव-बंधवे बंधवे इव द तेसिं [स] भुगदा मो विणयेण य अभिणंदिदा । वंदिदा य मे सबंधु-वग्गेणं तिपदाहिण | मुणिणा भरद्दाएण वि स सीस-गण-सहिदेणं अग्घेण पडिच्छिदा वंदिया य घण-विणय-जुत्तें । असोग- वर-पादवस्त अधे विधिणा इरियादि- पडिक्कंता पडलेहेत्तु पुढवि-सिला - पट्टएसु णिसण्णा मुत्तिमंता इव सग्ग- मोक्खा । ततो हं सपरि Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इसिदत्ता-कहा १२३ वारो तेसिं पाद-मूले सुसीदले णिसण्णो सह-ससुरेण स-सीस-सहितेणं । मदि-हरिसितेण य मया पुणो भणिदं -सुस्सागदं महरिसीणं । अहो ! भगवंतेहिं दंसणेणं अप्पाइता मो। तहेव अभित्थुदा भरद्दाएण-सुस्सागदं दुक्कर-कारगाणं' ति । पुच्छिदा य मो-भगवं ! के-दूरादो इहागदा ? तेहिं भणिदं-अम्ह विज्जाधर-सेढीदो चेदिय-वंदि(द)या अट्ठावदं गता परणिधरं सम्मेदं च गिरिवरं । तत्थ य चेतियाई वंदंतेहिं मुदं देव-दाणव[वाणं संलवंताणं जहा-भदिलपुरे णगरे भगवदो अरहदो सीदलस्स जम्मभूमीए सुरभिवणे उज्जाणे राएसिणो कणगरधस्स इसिदत्ताए अज्जाए केवलणाणं समुप्पण्णं ति । तं च सोतण तत्थ वंदया पत्ता मो । वंदिताणि य मो ताई देवासुर-वंदिताई। णमिदूण य ताई जधा-सणिहिते य साधुणो दसम-तित्थगर-अम्मभूमि च तदो अम्हे पडिमत्थिणो पुरा सुसाधु-णिसे विदं इमं कंचणगुहं उदिस्स आगदा मो, तुम्मे य उम्मुहे दटुं इध समोतिता(न्ना) मो त्ति । ताधे पुणो अम्हेहिं विणएण पुच्छिता ते महे सिणो-भगवं ! जति वो णस्थि उवरोधो तदो अम्हं अणुग्गहत्थाए कधेध कणगरधो रायरिसी कदरम्म जणवदे पुरवरे वा राया आसि ! केण वा दुक्खेण पव्वइतो? ततो तेसिं मुणोणं एक्को सजल-जलधर-गंभीर-णिस्सणो भणति-सावया ! सुणध । अत्थि इधेव दाहिणड्ढ-भरधे रधमद्दणं णाम णगरं । तत्थ राया आसि हेमरधो णाम । तस्स सुजसाए देवोए अत्तो कुमारो कणगरधो णाम अतीव रूवसिरि-संपण्णो। कावेरीए य णगरीए राया सुंदरपाणी णाम । तस्स वासुलाए देवीए अत्तिया अतीव रूविणी रूविणी गाम कण्णा विविध-कला-गुण-सकण्णा । सा य पिदुणा कणगरधस्स दिण्णा । तेसिं च णगराणं दोण्ह वि अंतरं बहु-जोयणियं अद्धाणं । कणगरधो य पिदुणा महदा विभवेण बल-बाइण-समुदएणं रूविणि-वियाह-कज्जे संपेसिदो सुंदरपाणि-दूतसहितो । पविट्रो य कमेण वच्चमाणो महालियं अडवि । पुव्वं च करभ-संघार्डि सलिल निवाण भालेदुं पडिआगच्छदि, ततो पच्छा सो पयाणयं देहि (१३) सपुरिसणि रूविते णिवाणे । एवं च गच्छंतस्त पाणिय-णिवाण-भालण-विसज्जिदा करह-वामी सुचिरेण मागदा। पुच्छिदा य राय-सुदेणं सारधि पुरिसा-किं वा एवच्चिरं कदं ! ति । ते विणयगदा भणंति-सामि ! लहुं चेव दटुं पाणियं किह नु कारणं मुणध जदो विग(हल)रितं ति । अम्हे हिं इतो पुव्व-देसिय-विधितं तलिल-णिवाणं १. ०कारणाणं मो० विना ।। २. किं नुक्कारणं मो० ॥ Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२४ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे विमग्गमाणेहिं दिट्ठो एक्कम्मि गिरि-संकडे खुद्दाग-समुद्दभूतो फुल्लुप्पल-कमल-कुवलयाइण्णो मुइद-मत्त-कारंड-चक्कवाग-कलहंस-सारस-कल-कुलल-मिधुणाकुलो सरो । तं च मो महणेव(गहण-वण-)विणि-(?ण) द्व-पेरंतं पण?(१)-णीसह-करभा समल्लीणा । गहण-दुमंतरल्लीणा य सरं सव्वतो पलोएमो । पेच्छामो य सर-तीर-संठिद-सुयादजमलज्जुण पादवंतर-वर्ल्ड[त]-वल्लि रज्जु-कय-दोल-समारूढं एगागिणिं दिव(!न्व)रूविणि 'पज्जभु(१)-पवर-जोव्वणं वण-देवयं पिव कण्णगं । होज्जा णु सिरी कमलालया तस्स वा सरस्स सा देवत ति । सा य ततो दोलातो अवतरिदुं अवतिण्णा सरं सरो रु]हत्थं । तत्थ जल-मज्जणं का, ताहे पउमिणि-पत्त-कदाई कमलाणि य वहंती अवरम्मुही चलिदा सरातो । अणुसरामो य वयं वणमुहा तथि(य) कोदुएणं । गदा णादि-दूरं सरातो । तत्थ य गिरि-कोलंबे सुरभिवण-मज्झ-संड-संसिता देवकुलिया । ति(तं) अगुपविट्ठा । आगदो य तत्थ फल-भरिद-किढिणो जरा-परिणतो पंजरजडाकलावो तावसो। सो य णिक्खित्त-किढिण-भारो कद-मज्जणग्गि-होमो तीयोवणीदसामिवेयो (१) तीए य सह फलाई पभक्खिदो । अम्हे य तं सुचिरं पच्छण्णा णिरिक्खिदुं अवसरिदूर्ण उड्ड[व]-विलग्गा इध पत्ता । एतेण कारणेणं अम्हे [हिं] सुचिरं कदं ति । ततो रायपुत्तेण भणिदं-किं जाणध, काणि पुण ताई हवेज्जा ! ते भणंतिसामि ! होज्जा णु रक्खसाई तावसाई वा । रायपुत्तेण भणिदं-कदो रक्खसा फलाई खाइंति, अग्गिं वा होमयंति ! त्ति गुणं तावसाई भविस्संति । ततो पयाणयं दादु कणगरधो गदो तं सरं, तस्स पुद-पेरते आवासिदो। भणिदा य तेण ते पुरिसा--दरिसेध भो ! तं दोलं देउलियं च । तेहिं दसिदाई दोवि ठाणाई । पेच्छदि य सपरिभोगाई, परं कण्णा ण दीसदि । अच्छदि य महानणपरिवुडो देव-कुलियाए। पेच्छति य तत्थ अपुषे पुफिद-फलिदे सुरभि-सादु-कलिदे महदुमे । वारितो य तेण लोगो, मा कोइ पुप्फं फलं वा एत्थं पदेसे छिवेज त्ति । आगदो य सो तावसो फलाइं गहेदूं । रायपुत्तेण य विणएण पूइतो । तेण वि य से पउम-पत्त-विण्णत्थो पुप्फ-फलोदय-मिस्सो उवणीदो रायसुदस्स अग्यो । पडिच्छिदूण य तयं णिसण्णो पउम-पत्तासणे रायसुदो । पुच्छिदो य वणोगसेणं-कदो आगच्छसि रायपुत्त ? त्ति । तेण य सव्वं जघट्टिदं कधिदं । पलोएदि य सव्वदो समंता रायसुतो, ण य कत्थ वि तं कण्णगं पेच्छति । भणिदो य रिसएण रायपुत्तो-देव ! कम्म-वेला वति । तं च सि अतिधी । साधोणाई च मे फलाई। ताई घेप्पंतु । १. प्पज्जवतु पव० मो० ॥ Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इसिदत्ता-कहा १२५ रायसुदेण भणिदो- तवो-वड्ढी होदु मे । अलं फलेहिं । तुब्भं पुण जइ केण-इ भक्खरूवेणं अण्णेण वाहारजादेणं वत्थेसु वरुग(?)-चम्म-पडीसु वा पोयणं अस्थि, तदो गेण्हहेति । तेण णिवित्तिय पडिसेधितो । आढत्तो य देवद व्व [व]णे 'पयत्तिउं । अवसरितो य णिययावासंतेण सपरिवारो रायपुत्तो, अप्प-पुरिस-परिवारो य पच्छण्णो दुमंतर-ट्रिदो आसमपदं णिरिक्खंतो ताव ठिदो जाव दिट्टाकण्णगा:] रिसिणो आहार-काले तेण सह फलाई खायंती । पच्छा य पुणो अईसणं गदा। ततो पुवारण्ह-काले मज्जिद-निमिदो पुणरवि गदो तावस-सगासं रायसुतो । तत्थ य विणएण तयं पज्जुवासमाणो भणदि-जदि रिसिणो अणुवरोहो हवेज्ज ततो एत्थ सुरभि-सीतल-गंभीर-जले तुह भुय-परिग्गह-पवर-पादवोवसोभिदे वीस मेज्जामि कदिई दिणाई । ण य ते को वि एदाए दिसाए चतुप्पदं अल्लियावेदि पादवं वा लुंचति त्ति । तेण य भणिदो-वीसमध रायपुत्त ! इच्छाए ति । तदो रायपुत्तो वियाले पडिगतो आवासं । अदिच्छिदाए य रादीए गदो तावसो फलाणं । रायपुत्तो य देवकुलियं गदो । णिउणं च मग्गमाणेणं ण चेअ दिट्ठा कण्णगा । कारिदा य पेण हरितोवलेवणा देवकुलिया पुप्फोवयार-कलिता सुरभि-धूवंधयारिदा चेव । भागदो य सो तावसो । णमिदूण य, तयं अवकंतो। पुणरवि य दुमंतर-णिलुक्केणं आहारकाले दिद्वा । गदो य आवासं । तधेव मज्जिद-जिमिदो पच्छा वरण्हे गदो रिसिसमीवं, अभिवादणं च कादं भणदि-महरिसि ! ण मे धिती अस्थि तुह पादमूलं अणागतस्स । तेण भणिदं-सागदं वो भद्दमुह ! त्ति । पज्जुवासिदण य गदो आवासं । बिदिय-दिवसे य तधेव पुणरवि तं देवकुलिय आढत्तो सयमेव हरिदोक्लेवणं पुप्फोवयारं च कादं । आगदो य तावसो । तेण य भणिदो-किमेसा रायपुत्त ! सयमेव महंता उवचिती आढत्ता ? अच्चुवयारो संकं उप्पाएति त्ति । तेण भणितं-महरिसि ! तुहं (हो)वरि भत्ति मे बला करणिं कारवेति त्ति । ततो सो कालागरु-कप्पूर-तुर(?). केसु परम-सुरभीसु धूवं डहिदूणं णमिदूण य पुणो वि मंतेति-भणध महरिसि ! जति वो केणइ अट्ठी ति । तेण णिवित्तिय पडिसिद्धो अवसरितो य ततो । एवं दिणे दिणे उवयारं करेति । __अण्णदा य रिसिणा पुच्छितो रायपुत्तो, जधा--रायपुत्त ! ण विणा कज्जेणं एस तुह संतियो उवयारो भविस्सदि । तं भणध जं कारणं ति । तदो रायसुदो पणामपुव्वयं भणदि-महरिसि ! भत्यि वो इध का वि कण्णगा । तं जदि पसादमंतो सि महं तदो तं पदंसेहि, मे देहि य त्ति । तावरेण भणिदं-रायपुत्त ! कदो एत्थ १. पयत्तितं खं० । पयतित्थं मो० ॥ Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२६ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे कण्णग ? त्ति । तेण भणिदं-सामि ! मया सयमेव सा दिट्ट त्ति । ततो तेण सुचिरं किंपि चिंतेदूणं भणिदो हसंतेण-रायपुत्त ! किं भणसि सयमेव दिवा ! रायसुतेण भणितं जबा- णबेध(१) एव दिवा मे । रिसिणा भणिदं-तहिं तीय ते कज्ज ! ति । रायसुदेण भणिदं-आमं, कजं ति। सा बाला ण ताव पुरच्चरण-जोग्गा पयदि-सुकुमाला य । ततो जति तुम्भे पसादमंता मे ता तं पयच्छध मे । भुजदु ताव रग्नं ति । रिसिणा मणिदो-जति एवं ततो सुणध । अस्थि इधेव भरधे मत्तिया णाम णगरी । तत्थ राया आसि हरिसेणो णाम । तं ताव ममं वियाणध । अण्णदा य अहं कम्हि वि कारणे जाद-वेरग्गो पुतस्स अजिदसेणस्स रज्जं दादु णिरागरिद-पउर-जग्गो वणं पद्विदो । ममं च पियमती णाम देवी । सा धारिज्जती वि मे पिढतो लग्गा । सव्वालंकार-भूसिदा कदा(! कधिदुं) लग्गा मे-देव! णियत्तध । ण याहं चाइतो तीय णियत्तेदं । ततो सा मए चेव सह विस्सति-सगासे दिक्खं पडिवण्णा । इमं च मो वणं समल्लीणाई णागरितिकुमारग सहायगाई, पुव्वं रिसि-परिभुत्त य एत्थ आसमपदे परिसंठिदाई। एसा य देव कुलिया मया वणोगसे सु कारिदा। देवीए य गिग्गम-काल-भूदो गम्भो परिवढिदु पयत्तो । तावसे हिं य तं णातूणं चिंतितं - एसो राया रज्जं परिच्चइदु वणं पविट्ठो एत्थ वि अकिच्चं सेवति त्ति । ततो ममं परिच्चइदु अण्णतो गदा । देवी य कारेण पसूदा । परम-रूवा दारिया जादा । मया य से इसि-भाव-लद्धा ति] इसिदत्त त्ति य से णामं कदं । अभिणव-जादा(१) म(१मा)दा मया य । बहुं विलवंतेणं कतं से अग्गिकज्ज । ससोएण य मया एसा मधूग-तेल्लादीसु दुक्खेण परिवढिदा । खंधेण य णं वहंतो पुष्फ-फलाणं कधं वि वच्चामि । सावद-भयेण ण छड्डेमि णं उडए । परिव ढदा य कमसो । पच्छा ण चएमि खंधेण वोढुं जे । चिंतेमि य -जति उडए मुयामि तो कदाइ सबर-पुलिंदादीसु धरिसणा होज्जा, अप्रणेसु वा केसु वि हीरेज्ज वा बाला । ततो मे अच्चंतियं सोगो पावेज्ज । ततो मया पुवावधारिदं अंतद्धाणियं अंजणं कदं, दिण्णं च इसिदत्ताए । भणिदा य मे पुत्त ! मम विणिग्गदस्त एतेणं अंनणेणं अंजिद-णयणा अच्छेज्जासि । तदो ते कोइ अच्छीषु ण पेच्छीहिति । ण य केणइ हरिहिसि इतो । एतम्मि अंजणे साधीणे मम य विणिग्गदे जदा तुम कस्सइ दरिसणं दाहिसि तदा णाहामि जधा तुमं भोगाभिलासिणी। ततो तुमं परिवईहामि त्ति । तीय य 'तध त्ति' पडिवणं । एवं च वच्चदि कालो । आगच्छंति य एदाए वत्तणीए विविधा सत्था । आणेमि से ततो मम्गिदूणं विविधाई संपडिय-वस्थाभरणाई खजगाणि य । एदीय Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इसिंदत्ता - कहा १२७ वाह से (?) अकप्पियाणि वि वणरिसीणं पगेण्हामि एसा य ण य देखि कस्सइ दंसणं एवदि कालं । तं पूर्ण इहि परितंता वणवासस्स, जदो जणस्स दंसणं दादु पयत्ता । तं एम परमत्थो । रायपुत्त ! एसा हु सा अच्छदि । णवरं पुण आगच्छंतु छेयाउ परियार [या ] उ वत्थाणि य रायसुदा रिहाई । तेण य सव्वं उववादिदं । ततो रिसिणा मज्जिदपसाविदा पिणिद्धाविदा जणणि संतियं च मणि-रयण-कणग-परिमंडितं तिलगचोदसंत आभरण-विधिति । ततो उवणोता रायसुनस्म । भणिदो य रिसिणा रायसुदो-भो ! एसा वणवासाणुरूव- सुहित पयारा णिच्चं पि अदिट्ठ-विप्पिया सुह लालिदा य मया । तं जधा मे [तघा ] एदं विमाणेसि । तेण भणिदं देव ! पत्तीहामि ते आणं आराधेदु ति । ततो तेण भिंगारं उज्जमिदु दिण्णा तस्स । पडुप्पवाइद-तुरिय-रेवाकुलं च कादु अरणं तक्खणं चैव वीवाहिदा । तुट्टो य रायपुत्तो तीय लंभे । चितेति य- अल मे अण्ण- भारियासु परिणदासु । एत्तो चेव णियत्तितव्वं मे । तीय य घिदी-करणत्थं ठिदो तत्थेव बहुआ अहोरताई । भणति य-पिए ! एस ते लोगो सगलो वि किंकरो | देजाहि एदस्स आणन्ति । तुट्ठा अस्थ-पदाणं कुणसु य रुट्ठा दु णिग्गहं णियदं । सिखावेदि (a) णिदाणं एवं सो रायणीदीओ ॥ णिउण-परियार सभिदं च तयं जघा जोग्ग-वपदेस - णिउणं करेति । नादा कणगर-परम-भावाणुरत्ता । 'पिदुणा सह भत्तुणो (!) आपुच्छिदा (दो) भणदि य कणगरधं – सुणाहि । एसा ते परिता [ यवा ] | अहं पुण चरा - परिणदो झीणायू य वट्टामि । एसा असरणति । तदो णिग (? बित्र ) सदाए एवच्चिरं जीविदो, जेण से अण्णदो गदी वा सरणं वा णत्थि । मए मदे चुदे वा तं लद्धमिदाणिं एदीय सरणं । अहं पुण इदाणि सदेहेणं भगवंतं तावस- कुल देवदं हुदासणं तप्पे | कणगरघेण य भाव-पणदेण पणइदो – देव ! मा ताव बहुं मरणे तत्ती करेदु ( ? ) । इसिदत्ता वि रुममाणी भणदि - तात ! मा मं परिच्चयध त्ति अकय-पडिपुण्णं (?), बहुविधं कलणं च विलविदु पयत्ता । ततो रिसिणा पडिसुस्से तूण भणिता - पुत्त ! अलं ते रुण्णेणं । असमत्थदाए अग्गि-पवेसं अवसं कादुकामो अहं । किंतु गेण्हाहि इमाई हरिवरिसाणं हरिवंसुप्पत्ति-काल-कप्पपादवाणं बीयाई परम- सुमाई । एदाई जत्थ तत्थ व विष्वण्णाई मूलं बघति । १. पिदुणा दूण सह खं० । पिदुणा दूसण सह मो० ॥ Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२८ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे विणा वि सलिलेणं छम्मासेण य जोव्वणस्था महालया महंता सव्वोतुअ-पुप्फ-फला महा-पादवा भवंति । कण्णाए य पिदा ससुरकुल-पद्विदाए अवसं किंचि व (वि) धणं पयच्छति । तं मज्झ णत्थि अण्णं दातव्वमं । एदाइं पुण तावसेहिं कप्पपादवबीयाई (१) मम वीयाइं (१दिण्णाई)। एदाइं गेण्हाहि । जत्थ ते उग्नाण-भूमी पमदवणं वा हवेज्ज तत्थ वावेजसि । त्ति जंपतो अति महंतं पसेवयं बीय-भरि तीय हत्थे पयच्छति ।। ततो पुणरवि दो वि आपुच्छिद्र्ण हुदासण अतिगदो [गदो] य परलोगं । बहुं च रुण्णं इसिदत्ताए पिदि-मरणे । तत्थेव से मत-किच्चं सव्वं कदं कणगरहेणं । कतो य से तत्थ विव्वओ(.)तेहिं । ततो इसिदत्तं घेतणं सणगराभिमुहो संपढिदो कणगरधो । मुक्का य सुंदरपाणि-सुताए 'वियाह-तत्तो । इसिदत्ताए य मुच्चंते पेदिए आसमपदे महतं हिदय-दुक्खं समुप्पण्णं । संपद्विदा य पदिणा सह सिवियारूढा । गच्छति य सरक्ख(क्खे)व-मेत्ते समधिए वा एक्केकं बीयं पाडेदि। किं कारणं, चरिमे एसा पिदुणो आसमपदस्स चिंधभूदा कित्तणिज्जा य पाद[व]पंती भविस्तदि, अहमवि ससुरकुल-गदा पादव-पंति जणगासमपद-संबद्धं पेच्छमाणी घिति करेहामि । एवं आसमपदादो घेत्तुं लोगयवे(१) एक्केकं बीयं छड्डेती णीदा पदिणा रधमद्दणं णगरं । पवेसिदा य महदा विभूदीए ससुर-कुलं इसिदत्ता । दिण्णो य से सुद-परमत्थेणं ससुरेणं रति-जोग्गो पासादो, उवभोग-विधि य पज्जत्ता । जादा य कणगरधस्स पाणेसु वि पियतरी । मुंजदि य पिय-सहिदा उत्तमे भोए । एवं से गदाई पंच वरिसाइं। इदो य काबेरीए णगरीए तदा चेव सुंदरराइणा रूविणीय पितुणा [सुर्य] जधा-कणगरधो कुमारो मद्धोद्ध-पधे कंपि अण्णं अरण्णमज्झे तावस-कण्णगं परिणेदु पडिणियत्तो । कण्णा वि य रूविणी पत्त-जोषणा कणगरचं हिदएण अभिकंखमाणी दुक्खेण कालं गमेदि । __ अण्णदा य तत्थ बहु-प्तिक्खिदा सिद्ध-विज्जा काइ जोग-परिवाइया मुलसमामधेज्जा पुहविं परिब्भमंती कमेण कावेरिमागदा, अल्लीणा य तत्थ रूविणीए कण्णाए । तीय य पूइदा विणएणं दिण्णासणा य विविधाउ अक्खाइयाउ णाडियाउ य कयिदु पयत्ता । अविस्वत्ता य तीय बहु सिक्खिदाए सा रायसुदा । परितुद्वाए य से विउलो सक्कारो कदो । तप्पभिदि च दिणे दिणे अभिवणं राय-सुदा(१)। १. वियायह ख०मो० ॥ २. वो० ख०मो बिना ॥ ३. बंधभूता मो० ॥ Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इसिदत्ता-कहा अण्णदा य सुलसा राबधूदं पुच्छदि-पुत्तय ! पधाणं ते जोवणयं वति । ते पिदा अणुरूवं वरं] उववातेति । किं खु एदं एरिसं ! ति । तीय हसिदण भणितं --अज्जे ! जस्स अहं पिदुणा दिण्णा सो अण्णाए वणोगस सुदाए- परममुभयाए 'उवतरिदो त्ति । तीय भणियं-कस्स वा तुमं पिदुणा दत्ता....तीय,य कषिदं जधा-भूदं जाव तावम-कण्णगं परिणेदु अद्ध-पधातो पडिगतो ति । ततो.तीय पावाए पर-वसणाभिणंदी(?दिणी)ए भणिदा रूविणी-पुत्त ! अहं ताव तुमे सुटु सुकदोवगार-हडा कदा ! दे चिंतेमि य किध ते पच्चुवगारं करेज्जा । तं देहि मे पुत्त ! वयणं, जा ते गणिदेसु दिणेसु तं वरइत्तं इधमाणयामि । तीय वि पुत्त..! परवसयं(णं) अविण्णाद-परमत्थं चेदि । ततो तीय पत्तियंतीए पुणो वि पूएदं भणिदा-अज्जे ! एवं कीरदु, आणेह तं जति वो अत्थि सती। ततो य तीय मणिदा-पुत्त ! अचिरा इधमाणिदं दच्छिसि । एवं भाणिदु पर-कज्ज-तत्तिल्ला सत्येण समं पधाविदा धुत्ती । . कमेण य वञ्चती पत्ता रधमद्दणं णगरं । दिट्ठो य तीय रायपुत्तो इसिक्ता या सिदताए सोवणयस्स णिग्गम-पत्रेसाइ णादं पुत्वं चिय चिंतितोवाया इसिदताए धादणुज्जदा जादा । पुणो व चिंतिति-किं मम तावस-इस्थि-वधेणं? अण्णं से कार्य काहामि । सा पवा[इ]या ओसोवणि-तालुग्घाडणीसु विज्जासु कुसला। ततो सा रयणीए ओसोविद-जग्गय-जणा अल्लीणा रायंगणं । तत्थ य रण्णो दाराभिवदं वल्लभ-पुरिसं ओसोवेदु छुरियाए धादेति । तस्प्त एवं सरुधिरं च अंत-उंडलं घेतं पविट्ठा विहाडिद-दुवाग कणगरध-सोवणयं । तत्थ य इसिदत्ताए सह पदिणा दत्तोसोवणाए हत्थे मुहं च रुधिरेणं लिपति । मंसं पुण से उस्सीसय-मूले ठावेति । ढकोतूण य दाराई अहिद-ओसोवणी अवकता। दिट्ठी य दरप्पभाते.सो बल्लभपुरिसो घातितो । कदं च बहु-जणेण कोलाहलं महंतं' -एस केण वि राय. पुरिसो घातितो त्ति । तेण य सदेण विबुद्धो रायपुत्तो । सुतो य तेण कालभ-पुरिसो विवाडितो त्ति । अत्तणो य तेण वत्थं रुधिर-कलंकेतं लक्खितं । ताधे उवयुत्तो पदीय. प्पभाए णिरिक्खमाणो पेच्छति य इसिदतं बहल-रुधिर-कलंकित-कर-वदणं सिर-देसविणिविखत्तं च पुरिस मंसं । तं च तीथ तारिसं रूवं दठूण कणगरधो संकिदो नादो । ताधे तं सुह-प्पसुत्त उदावेदु भणदि- सुदणु ! का ते इमा अवत्था ? कधय १. वतरिदो ख० । वतरिदो मो० ॥ २. कध मो० । किंध ख०मो विनाः ॥३. अंत-कुंडलं मो० विना ॥ अंत-अंडलं मो० ॥ ४. ठावति ख० मो० विना..॥ ५. महंतरं खं० मो० । Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३० वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे किं सि रक्खसी संवुत्ता ? कीस ते एस अम्हं वल्लभ-पुरिसो घातितो ? त्ति । सा भीदा परम-लज्जिदा धणितं पवेवमाणी भणति-सामि ! णाहं पुरिसं मारेमि, ण वा हं रक्खसी धुवं । तेण भणिदा-किं खु दाणि ते इमं रक्खसि-सणेवत्थं ति ? पेच्छाहि ताव भत्तणो मुहं हत्थे यत्ति । ततो सा दळूणं 'वेड्डा-गहिता तुहिक्का ठिदा । भणिदा य तेण-जाव ते कोइ ण जाणदि ताव लहुं धोवाहि हत्थे वदणं चेदि । तदो सा विलिदा धोवदि कर वदणाइं । तं च मंसं सयमेव कणगरघेण लहुं णिक्खदं धरणीए । ददिय (हजादं य) रायकुले रोलं माहिलं (महल्लं)--केण मण्णे एस पुरिसो घाइदो त्ति। ततो अण्णदा (तीए) अण्णं पुरिसं घादेदं तीय पावाए तधेव रूधिरेण मालित्ता रिसिदत्ता। कणगरध-संतिया छुरिया य माणुस-मंसं च से सरीरविलग्गं कणगरधासण्णे ठवेदि । तधेव विणिग्दा दार-ढवणं काहुँ । सीदलमंस-फरिसेण विबुद्धो रायपुत्तो पेच्छदि य पुण-तं तधेव मंस-रुधिरोत्थदसरीरं । तदो बाहिं विणिग्गदो दारासपणे पुरिसं घातिदं पेच्छति । ताधे पुणरवि णियय-वासघरं अतिसरितो । भणति य तत्थ इसिदत्तं उद्वेदं-पिए ! णादा सि मया णिच्छिदं जधा तुम रक्खसि त्ति । दुण्णिवारणिज्जो य खलु रक्खसाणं सभावो। इमो हु अण्णो वि ते महा-दोवारिओ घातितो त्ति । तं अलं ते सुदणु ! परिस-मंसेणं । करेहि पसादं, विरम दोसादो जाव ते कोइ ण जाणदि चरितं । अहं ते सुदणु ! अण्णाई मिय-महिस-वराहमादीणं मंसाई पच्चम्गाई दिणे दिणे उबहरावेमि । उवसम । किं ते माणुस-मंसेणं । तदो सा असब्भूत-अयसाहदा परम-दुक्खत्ता रुपमाणी भणति-सामि ! अहं आसमपद संवड्ढदा । पुप्फ-फलासिणी हं, जध पत्तिय मंसस्स गंघं पि ण सहामि । एदं मे किंपि असुभ-कम्मोदय-संजणिदं अण्णादलिंग-उदिण्णं (मे)। ण य एवं-गुण-जादीओ पकास-चरिदो भवति । पच्छण्णं खु एरिसाणं चरिदं भविस्सदि । मम य पागडाइ मंस-रुधिराई दोसंति । एतं किं ण वियारेध ! कणगरण भणि दं-मए वि एद वियारिद, किंतु ण दु(ग)हिद-दव्वे अण्ण-हत्थे अण्ण-घर-गदे वा दोसमाणे अण्णो घेप्पदि । त णूण थंण-गिद्धि वियारो ते अस्थि, जतो ण चेतसि सुमिण-समं मण्णमाणी । पच्छा रुधिर-मंसेसु देह-लग्गेसु सहजति त्ति । एवं बहुप्पयारं उवालभिदृणं ततो सोयाविदा वदणं । तं च णर-मंसं पुणरवि धरणीय णिक्खंत तेणं । जादं च रायकुले णगरे य दारुणं रोलं । १. चिंता-ग० ख० विना ॥ २. एवं खं• विना ॥ Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इसिदत्ता-कहां ततो पुणो वि अण्ण-रादीए अण्णो वि मारिदो। तधेव कादं गदा पावा । 'चेतितं च रायपुत्तेणमुट्ठितेण। पुणो भणिदा गाढ-सिणेहाणुराग-पडिबद्धेण इसिदत्ता ओ पिए ! दे ताव सब्भावं मे परिकधेहि । मा इमं एरिसं करेहि अमाणुस-जोग्गं कम्मं । दे ताव जणय-जंपणस्स बीमे ह । कामं जति माणुस-मंसेण विणा ण संथरप्ति ततो ते अहं पच्छण्णं दिणे [दिणे अण्णदो हंतूण माणुसं आणावेमि । उवसम अंतेवासि-जणातो । भिच्च-जणस्त संति करेहि । अम्हे वि ते बीमेमि । तं उवसम । मा ते अयसो पसरतु त्ति । ततो परम-दुक्खिदा रुपमाणी भणतिपिययम ! णाहं एदस्स कम्मस्स कारिणो । कामं मे ण पत्तियध ततो मे दुक्खतकम्माए सीसं छिंदधेत्ति । ताधे तेण पुणो पच्छादिता । ___ एवं सा परिवाइया अणिविण्णा दिणे दिणे विसिवाई भड-भोइयाई णगर-पधाणे य पुरिसे धाते, आणेदुं मंस-रुधिराइं तधेव करेदि । पच्छादेति य जत्रोणं कणगरधो। रण्णा य विन्नाविदेणं मेलिदा मंतिणो सव्व पयदीमो य । भणिदा य मंतिणो-लभध भो! लहुं एदं माणुसरूवं रक्खसं, जो से पुक्खलं मज्जादं करेमि । ततो मंतीसु भणिदं-राय ! सव्वे ता एत्थं केइ कुपासंडिणो ते णिच्छुभंत(ति) णगरादो जति ताव तधा संती अविस्सदि । ततो सुंदरं अध ण होहिति,ततो अण्णं उवायं काहामो।जप्पभिदिं एस पुरिस-वधो पयट्टो तप्पभिदि पासंड-वज्जो ण मण्णो एत्थ को वि अपुल्वो पविट्ठो। तं गूणं पासंड-जणिदं एवं ति । ततो राइणा साधुमण-वग्जा माभूदा सव्व पासंडिणो, भणिदा य-भो ! णिग्गच्छध सव्वे वि मम णगरातो। को दोसो त्ति णगर-पउर-जणपदो मे केण वि रक्खसेणं खज्जदि । सो य ण विणा पासंड-प्पयोगेणं । एस णे मंति-जणस्स बुद्धी । तदो एदाए रक्खस-संकाए णिच्छुब्भधेति । एत्थंतरे उद्विदा सा धुत्त-परिवाइया, भणदि य रायं-मा अमंगलाई करेहि । ण वति पासंडिणो णिच्छुभिदुं । अहं ते रक्तसिं आइक्खामि जीय लोगो खज्जति त्ति । तेण य अणुव्हतेण भणिदा-मज्जे ! कधय, पत्तियामि तुब्भं धम्म-द्विदाए । तीय उस्तारे, रण्णो एगागिसा कधिदं-जप्प (!)-देवदाए भणिदा हं अज्जमुन्बोघितं, 'मजे ! अग्नं चिय पभाद-मेत्ते राया पासंडाइं रक्खस-संकाए णिच्छुभोहिति । तत्थ तुमं एदं रण्णो कधेज्जासि जा एस कणगरघेणं अरण्णादो तावसरूविस्स रक्वसस्स सुदा परिणेदु इधाणिदा, एसा ते सुण्हा पच्छण्ण-रक्खसी १. चरितं ख• विना ॥ २. चित्तावदेणं मो० विना ॥ ३. अभूदा खं० मो विना ॥ ४. वच्छ मो० विना ।। Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे लोग खायति । अभिण्णाणं च ते एसा अज्ज तुह संतियं अण्णं पि मणसं घादे, खाहिदिः । कुमार-विउत्तं च पच्चइत(य)-पुरिसेसु कल्लं दर-पभाते सणामगदंञ्चेव-पैच्छु(?)वेकवावेज्जासि । ततो से अवस्सं किंचि रक्खस-लिंगं दट्टुं पत्तिमिहिसि संयं चेव । ततो रण्णा मणिदा-वच्च । एवं णाम, पेच्छामि ताव एतं ति। ततो तदिवसं राइणा सुळ-गल्ल्य-ववदेसेण अप्पणो पासे सप्पयोगं, जूरंतो वि' तीय रक्सणा-हेतुं, सव-राति धरितो कणगरधो । ततो तोय पावाए रयणीए अण्णो रायपुरिसो धातितो। तस्स य रुधिर-मंसेसु इसिदत्तं कलंकेदु अवक्कंता । कदकरणिस्नायः 'चेतितो(?ता)य पुरिसो मारितो त्ति । पच्चुवेक्खा विदा य अणुप्पएस-सुत्ता चेव राइणो [पुरिसा]। दिवा य रुधिर-चिलीण-वदणा मंसपेसी-सहाइगा इसिदत्ता । णिवेदिदा य राइणो । कुवितेण य राइणा णिहरं अंबाडिदो भणिदो य कणगरधो-अरे ! धिरत्थु ते । तुमं जाणंतो वि माणुस-खाइयं रक्खप्ति परिय-: डदसि.त्ति । सो य णिण्हवति-पत्थि एरेिसं ति । रण्णा भणिदो-गच्छ ताव, सुत्ताए चेव, पेच्छ से मुहं ति । परिवाइया सच्चवादिणी, पञ्चकख-देवदा। तीय मे एवं जघद्विद्रं कधितं । तं च सोदूण लज्जिदो कुमारो । गदो इसिदत्ता-सगासं । पेच्छति य तं विबुद्धं तदवत्थगदं रुअंतिं । ततो सो वि गाढ-सिणेह-पडिबद्धो रुममाने भणदि---पिए ! काई वो(?) करेमि ? ण सि मम वयणेण णिवारिदा । पेच्छ, केरिस जादं ? ण य से(सि) गया कस्स इ कधिदा । कधिदा सि राइणो पाव-परिवाइयाए त्ति । एदम्मि देस-काले रण्णा सहावे, चंडालाणं समप्पिता, भणिदा य-सिग्धं एदं दुरायारि मसाणे णेदु मारेध त्ति । अमारेताण वा तुम्भं कुलुच्छेदणं करेमि । इसिदत्ताए य सह मरण-संपट्टितो क्ला णिरुंभाविदो राइणा कणगरघो। ततो रिसिदत्ता एगागिणो असरणा णिराणंदा पाणेसु गले वालेसु य धेत्तूणं आकड्ढिदा णगर-मज्झयारेणं विलइद-रत्त-कणवोर-कुसुम-कंठ-गुणा, उवणीदवडा-पाणा(!) उग्घुस्समाण घोर-रक्खसि-पैडहा, बहु-जणेण पेच्छिज्जमाणी, णिठुर-स्वर-फरुस-पाण-णिमच्छिद। कड्ढिदा पट्टिदा रायमग्गेणं । भणति य रूवगुण-क्सित्तर्महदयो तरुण-जणो--हा ! दुटु कदं वज्झं सभाणवतेणं । अहो ! मकान।। किं एसा मारिज्जति । वरि लोए तीय स्वज्जमाणा वि । बहुओ य लोमोतं- अणुकंपमाणो सोयति । अवि य, १. धाइयति ॥ २. पच्चुवे० मो० । पत्तुबे० ख० मो० विना ॥ ३. सव्वं मो• ॥ ४. रूल पगल्ल.. वं० ॥ ५. वेइंउ पु० मो० ॥ ६. अंताडिदो खं० ।। ७. पगले० खं० मो०विना ॥ ८ पडिहा मो० विना ।। Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इसिदत्ता कहाँ णयण-विहणं च मुह, चंद-विहण च सन्चरि-मुहं तु । लिणि-बिहूणो कर सरो, एदीय विणा दु जिय लोगो । जाजध(! तायध) सरण विणं, जुवती-रयणं इमं मुहुत्तेणं ।, जाहिदि णिरत्थदं चिय, रदणं व कुवट्टणावडिदं ॥ ओ जान दीसदि एसा, पति-भय-सविण('ल)क्ख-वेन्भल-सरीय । तध एदीय महंतो, एस असंतो दुहा(स)लामो ॥ एवं बहु-नणोतं अणुकंपमाणो अणुप्तोयति । भवरे-पुण भणंति ----ण एसा अणुपिदव्वा, जोय एत्तिमो लोगो खाइतो त्ति । एवं दीसमाणो बहु-जणेणं णोणिदा णगरातो।। तदो णीदा सीदाणयं . महा-रयाहरण-सरिच्छं । तत्थ य.. एकोणं अद्रिरोदेणं. पाणेणं समुज्जतो परसू , भगिदा य तेण-पावे रक्खलि ! सुदि, दाणि: अत्ताणयं करेहि । बहुमो ते लोगो खाइदो । तस्स- फलं दणि पावसु ति । ततो सा समुज्जद परसुं. दट्टण, इत्थि-सभावेणं भीदा थरथरायमाण-देहा कदजलि-पुडा, ते पाणे भणदि.- सामि ! कुणध पसादं मम अदि-पिया जीविदाए । मा मं मारेहि (ह)। गेण्ड्ध मम सरीर-लग्गाई. वत्थाभरणाई। मम सीदाण-वत्थाई दादं जोवंति मे विसज्जेध ! किं मए वो मारिदाए अधण्ण-पुण्णाए ? त्ति । तेहि भणिदं --- जदिः तुम.ण मारेमो, ततो मम्हं राइणा सत्त वि कुलाई उच्छेदिज्जति । जइ- किवा कया)इ इधं पुणो तुम जीवंती दीससि सुणिज्जसि वा, तदो जाणाहिः अम्ह के रिसं होति ? तीय भाणदं--परं मे तुम्भे जीवति मुयध, ततो तत्थ वच्चा मि जत्थ राया तुम्मे वा सुतीए वि ण सुणध । तदो तत्थ एककेणं पाणेणं जादाणुकंपेणं भणिदा-ता पाणा ! मुयध एदं अदि-कलणं । जोवंती अण्ण-देसं पावतु वराई । तेसु. भणिदं -एवं णाम, मुक्का हु एसा अम्हेहिं । जो अक्खेमं पुणः तीए, तुह: उवरिएणं । ततो तेण 'तध सि' पडिवणं । विसज्जिदा भणिदा य-तध दाणिं करेहि रक्खसी(सि) ! जध अप्पाणं ममं च रक् वसी(सि) । ततो तीय जीविद-प्पियाए, 'तध त्ति' पणदाए पडित्रपणं । दिण्णाणि य तेसिंतीय सरीर-लागाई वत्थ भूसणाई। ततो: सोदाणय-वत्थ-परिहिदा वेलु-वण-महणंतरेसुं दाहिण-दिसामुही तुरिद-, तुरिदं विपलाइहूँ पयत्ता । ताव य ताई कप्पपादव-बीयाई महालया महा-पादवा संवुत्ता, अपावरदा पादव-पंती: आसमपदं पमप्पदि । तदो सा विलण्णा चिंतेति -- कदा खु. दाणिं दिसि वच्चामि णिग्गदी-पधा अपुण्णा हं ! । पुणो य तीए चितितंबच्चामि इदो तं चेव चिर-पविस(वसि. १)दं सीह-गुहं पिव पिदु-संतियं. भासमपदं, १. दुछाहाओ खं०मा०विना । Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३४ नत्थ पुरा परिवढिदा गदि पधो । एवं चितेदुं तीए रुक्ख पद्धदीए । वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे अघण्णा हं । तं मात्तुं णत्थि मे संपदं एदं पत्ताए अण्णो चित्त दुक्खाहदा रुअंतो संपद्विदा । ततो लग्गा य इतरेहिं पि पाणेहिं अण्णाए सुसाणे देपहाण (? देह - पमाण) - समदाए जोसिदाए वरंगं विगमिदूणं (?) दूरतो दंसिदं लोए जधा एसा सा मारितति । इसिदत्ता वि य तदो महदा दुक्खेण समक्कंता कर्तत - संखोभिद सरीरा कलुणाईं विवमाणी स्वर - दम्भ - सूइ-कंटग खाणुग-गोकंटकादि-तिक्ख-विंधित-परमसुकुमाल-चलण -कोमलं गुलि-तलेहिं लोहिद-बिंदुगाईं विणिम्मुयमाणी जम-पुरिस-[स]रिस-परम- दारुण-घोर- चंडाल- मुहुम्मुक्का, वागुर-मुहुम्मुक्का इव हरिणी, भीम-भयचकिद - संकिदु ( द ) व्व अवयवखनी सव्वदो दिसीए बाधाई तं रुक्ख-पद्धर्दि अणुसरंनी अरणं समोगाढा | चिदेदि य रुममाणो धित्थु खलु गय- कण्ण-चंलाणं भगाधे जाणं । पुरा एदेणं चेव पवेण अहं महा- महंताए विभूतीए करि-तुरर्गपवर - रघवर-बद्ध (?पघ) कराणुवद्धा, महदा तुरिय- णिणाद-जय- साणंद-णंदिदा, चलचं बल-चारु-चामराडोव-धरिद धवळात पत्ता, पर-पादेहिं गदा । अकद- पुण्णी एहि पुण एगागिणी विसम- सावद-पडहोरडंत दुर्द्दन- तंत-हीहर-केर विसम-पक्खित्त दित्तगल-गहिदा पाएहिं महिं विगाहामि । कत्थइ अदि-विसम-गयकुलोर सिद-पडिसुआसद्द - भीमवि[स]त्था कत्थई दरिद-मयाधिव- हुंकार - विमुक्क परम- घोर-वि (व)उजासण-सरिस दारिद-हिदया, कत्थइ भल्लुंकि कंक- वै यस मिय-महिस-वराह-सदूल- गवय-खग्ग-गंडग- हत्थ (स्थि) --तरच्छच्छ मल्ल-- चिल्लल-रुरु - चमर - " -संबर- हरि-हैरिणदि ( चि) त्त- मैज्जार-कोव - कोक्कंत- महा सकुण-रसिद- परिभोद चलिद-क ( ग ) थतहिदया, भिल्ल-पुलिंदुद्दाम-सवर- पुक्कार-समुव्विग्ग-चेदसा कत्थइ णि (लु) कमाणी विपलायती य विसम-गहणेसु, कत्थई समभिभूदा रुयमाणी दुबख संतत्ता, कत्थइ गहणेषु रुक्ख-हेट्ठेषु वीसमंता, संपत्ति-वसेण केणम्बिइरअ (?) दिट्ठा रत्तीए सावद-भोदा गिरी-गुहासु णदि - णिगुंजेसु य वसमाणो, पुप्पुकण्णिद (?) - मुहला विसमसोग-संताप-हदा कमेण बहु-जोयणियं अद्धाणं विगाहमाणी तीय रुक्ख पंतीए पत्ता तं पेदियं आसमपदं (तु) चिर-काल- सुण्णं अतिरेय- भयंकरं रणरणार्यतं । पिदुणा परिभुक्त्ताणि य पदेसाई पेच्छमाणी सुमरमाणी य पिदुणो कलुणं कलणं परुण्णा । १. 'कर' खं० मो० प्रत्योः नास्ति ।। २. थायस खं. मो० विना । वाथायस खं०मो० ॥ ३. गयखयगंडगहत्थ खं० विना || ४. भाबर खं० मो० ॥ ५ हदिण खं. मो० ॥ ६. मज्जाकाकाक्कति खं विना ।। ७. थकत्थर्गेत खं• विना ॥ Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इसित्ता- कहा मणमणस्स मणसा अल्लीणा य चिर-काल-पवसिद-तावसं कयक (व) र-रयारुणं आसमपद- देवकुलियं उडवगं च । गदा । तं च पञ्चवख तत्थ य बहुं विलविदूणं पिदुणो चिन्द ( इ) गं पितरं पिव दट्टु पेरम-मह- दुक्ख पेल्लिदा मोहमुवगदा । विलविदुं पयत्ता हातात ! हा जणग ! हा मह ओरस-सिणेह - पूरिद ! हा, सुचिरेण य आसत्था अज वसण-भागिणी जादा हं तुह वियोगे । हा पिति ! हा मज्झ गुरु ! महायस ! दे ता बाहरसु ममं भीदं दुक्खिदं सरणागदं । सरणागद- वच्छला हु सप्पुरिसा । अवि य V दूसह - सो अभिहदं दुहिदं सरणागदं च भीदं च । उदाघएघ (?) अघणं धूदं वैसणहुदं तात ॥ आसि मै पुरि- संप (१ मि ) दं रण्णं तुमम्मि जीवंते । एहिं पुण तुइ विरहे हा अंदि-भेरवं जादं ॥ जैदि जीवंत चिय पेच्छंती ते इधागदा अज्जं । तो एस महतो मह वसणा चित्रय ऊसवो होतो ॥ एवं बहुं विलविदूणं पुणरवि उडयं गदा | तत्थ य रुअमाणी पउमपत्ताणिदेणं पाणिएणं तं आयतणं उडवगं च पिउणो भत्ताए संमज्जिदोवलित्ताई सुन्भूदाई करेदि । पच्चासन्न -परिस (व) डिद-पत्त - पुप्फ-फल-कदाहारा णाणाविधसगुण-सावदो रसिद सद- वित्तत्था, एगागिणा अडवीए पवणाहद- पंडु-पत्ताण वि सद्देण उब्वियंती तत्थ रुअंती परिवसदि । पंचमयस्स वरिसरस तत्थ भागदा सबरर-पुलिंद - लुद्ध-जादीणं च घरिसणा भीदा एगागिणी परिवसदि । चितेदि य कि णाम अहं अक्खंडिद-सीला वसेज्जामिहा (ह) जध पक्क-मंस खंड पिव (जधा ) सव्व तक्कणिज्जाउ हु इत्थियाउ । ततो सुमरिदा य तोए पुत्र्वं से पिदुणा जोवमाणेणं ओसधी दंसिदा, भणिदा य तेण-पुत्त ! एसा ओसी जह कि पि इत्थीए फाटेदुणं वामोरुए क्खिम्मदि, ततो सा सकल-विणिहि (ह) द - इत्थि - लिंगा पणट्ट-थणया सुव्वत्तं पुरिस-रूविणी होदि । उ []ढिदाए पुण पुणरवि इत्थिया चेव | दाहिणोरुणिक्खदाए वा पुरिसो इत्थी भविस्सति । एवं सुमस्तूिणं तीय गहिदा ओस), णिहिदा य दियाए काले१. परभूमंद खं० मो० विना ॥ २. दसो अभि० खं० मी० विना ॥ उदाएध ३. विना ॥। ५. महं पुरिसेदं पुरिव रणं खं० मो० मो० विना ॥ ४. वसणदुद्दतात खे० विना ॥ ६. अजदि खं०म० विना ॥ ७. ओ जदि खं०विना ॥ १३५ Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मझिमखंडे दणं-वामोरु-मञ्झे । ततो सुव्वत्तं पुरिस-रूविणी संवुत्ता । सलिले य णियय-रूवं दळूणं परियत्तिद-लायण्णा परं परितोसमुवगदा । ततो दोहर लुलिद-जडा-कलावा महिद-वककल- णिसणा तम्मि आसमपदे एगागिणी जूध-विभूता मइ व परिबसदि । एदं च ताव एवं । इदो “य तीय वियोगे महदा सोअ-पेल्लिदो किणगरथो] चितेदि-हा! हा ! अहो अकजं ! धिरत्थु खलु मम संघ णाम सा पिया मम पिदुणा संगणक्वित्ता अत्ताणा विय, मे पिया हिदयस्स किमेसा मारिज्ममाणी उवेक्खिदा ! वरि मे(: हं) तीय सह वणवासं चेव गदो होतो, वरि हं तीय खज्जतो वि ण य तीय विवाडणं विसहंतो मि(ति) । ववगद-हाण-विलेवणो सोग-पेलेलद-सरीशे सयण-तल-गदो कधंचि कालं गमेदि। भणिदो य पगदि-सहिदेण पिदुणा जणणीय य - पुत्तय ! णारहसि रक्खसीय कज्जे सोगं कादं । अलं ते तीय कडपदणाए । अम्हे ते अण्णाओ सरिस-कुल-स्व-जोधणामो विविहाओ राय-वरकण्णाओ उबवादेमो । ण लज्जसि तोय कज्जे अधिदि करेंतो ? । एवं बहुप्पगारं भणंतेहिं किध किध विष्पाराविदोकणगरधो। समदिक्कतेसु य तदो केसु वि दिणेसु 'पागदो सुंदरपाणि-संतियो दूता। सो य हेमरचं विण्णवेदि-देव ! अम्ह सामी संदिसदि---मया तुह पुत्तस्सदा दत्ता । सा य चिरप्पभिदि पत्त-जोव्वणा वदि । लज्जामा तीय घरे अछंतीए । अदि तीय कज्ज, ततो विसज्जेध कणगरधं, कीरदु से पाणिग्गहणं ति । अविसज्जयंताण वा तुम्भं कण्णालियं । अहं पुण कण्णगं “अण्णस्स पयच्छामि । ततो हेमरघेण संदिटुं - किं करेमि ? विसज्जिदो मे' मासि'विरोप्पा९(१) कुमारो, जाव मद्ध-पधे अण्णं तावस-एणगं परिणेदुं णियत्तो । तं पुणरवि एस विसज्जेमि कुमारं गच्छधेदि । सा य परिवाइया लेहेणं रूविणीए संदिसदि-धुत्त ! घाडेदं मे तुह कम्ज, थोआवसेस वदि । ‘रण्णा य पुणरवि' अमस्थिदूणं पुणो महदा बल-समुदाएणं महा-विभूतीए य वीवाह-कज्जे विसज्जितो कावेरिं कणगरधो । सुंदर-तिधि-करणेण य संपट्टिदो। पद्रिदा य तेणेव सह सा परिवाइया । कमेण 'य वाचतो पत्तो तं चेव सरं आसमपदं च इसिदत्ताए जम्मभूभी । तत्य या आवासिदो चिंतेदि कुमारो आसमपद१. धूवा ख०मा०विना ॥ Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इसिदत्ता-कहा संदसणेण इसिदत्ताए सुमरमाणो - हा ! एस सो सरो जत्थ मया इसिदत्ता हिस्सेण णिघि विव पाविदा । परुण्णो य गुणे सुमरितूण, भणति य अत्त-पुरिसेआगच्छघ, पेच्छामो ताव पियाए इसिदत्ताए जम्मभूमियं ति । गदो य तं देवकुलियं । दिद्वा य तेण तत्थ रिसिकुमारग-रूव-धारिणी इसिदत्ता अवितध-परियत्तिदरूवा। मारिद त्ति य जण-पागडं चिंतयंतेणं णेव संजाणिदा । तीय पुण भचा संजाणिदो । दुक्खं च कधं चि किच्छाहि तीय संवरिदं । दिण्णो य तीय पउमिणिपत्तणं ताव कुसलायारेण भत्तुणो कुसुमग्घो। कणगरधो वि तं पेच्छमाणो ण तिप्पदि । उप्पण्ण-गाढ-सिणेहाणुरागो य पुच्छदि-रिसिकुमारग ! केंवञ्चिरं ते एत्थ एगागिणो परिवसंतस्स ! कषं एमागी धिदि लभसि ? अत्थि वा ते इधं कोई विदिज्जओ । तीय मणि दं-एत्थ पुव्वं एक्को रायरिसी आसि । धूदा य से विदिज्जिया । सा य किर केण वि रायपुत्तेणं परिणे, स-विसयं णोदा । सो वि रिसी अग्गि पविट्ठो । एदं च आसमपदं सुण्णय जादं । अहं च एगागी परिम्भमंतो मिय-चारियाए पुव्व-रिसि ववदेसेणं इथं पत्तो । एदं च मुण्णं मासमपदं अघिद्विदो हं । एत्थ य मे एगागिणो वसंतस्स साधियं पंचमं वरिसं । ततो चिंतेदि रायपुत्तो-णूणं एस तदा चेव एत्थ ठिदो, जदा मे पिया परिणेदुं णीदा । तदो' चिंतयंतो गाढदरं सचितो जादो । रिसिकुमारेण य भणिदो-रायपुत्त ! सचिंतो इव दीससि । किमेदं ! ति । तेण य भावं संवरयंतेण भणिदं-ण वि मे काइ चिंता, परं मे तुह-दसण-संधुक्खिदो पुन्ध-भविमओ इव सिणेहाणुरागो बाघदि । ततो पुणो रिमिकुमारेणं भणिदो-रायपुत्त ! रण्ण-वासियो मह तुमं च स्वण-दसणम्मि को सिणेहो ? त्ति । तेण भणिदं-जाणामि एदं कर्ज। तध वि मे बला सिणेहो बाधति त्ति । ताधे पुणो रिसिकुमारेण भणियं-रायपुत्त ! तं सि अतिधी मम, तं पडिच्छध अरण्णवास-सरिसं आतिधेयं फल-संविभागं ति । ततो तेण सबहुमाणं भणिदो-सिरि(रिसि)कुमार | इच्छामि देह मे तुह हत्थसंसग्गि-सुह-सणाधाई कदिह फलाई ति। तेण य मं(व)वाडय-दालिम-णारंगणियोज्ज(१)-सहयार-णीयूर (खजुर)-बीयपूरगादीणं भरिदा पुडइणि-पत्त-पुडिगा उवणीना । तेण य तदो कतिवयाई घेत्तुं पणाम-पुन्वं पडिसेविदाई । भणिदं च रायपुत्तेण-कुणसु पसाद, घेप्पदु अम्ह हत्थादो जेण केणइ पयोयणं ति । तीय वि(हि) त्ति पडिसेधितो गदो आवासं । १. तध चि० ख०मो०॥ २. णीयरवीरथपूर० ख•मो०विना ॥ ३. णिवित्ति संमो०विना ।। Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे = तावे पुग्वावरण्-काले पुणो गदो रिसिकुमार - सगासं । भणदि य रायसुदो-, रसिकुमार ! ण मे संपदं तुमं अपेच्छेतस्स घिती अस्थि । तुब्मे य वणवास - णिरदा अ पुण भोग- पिवासाणुगदा, एस महंतो विरोधो । तुमं च मे पुग्व-संगदिओ इव जधा हृिदयं अदिगदो । तं दे ताव अम्हं पसादो कीरदु | पच्छा वि णाम तवं काहिघ, आगच्छध मए सह संपदं ताव रज्जं सुंजधति । रिसिकुमारेण भणिदं - रायपुत्त ! णत्थि मे भोग-तण्हा पदई वि । तेण भणिदं - रिसिकुमार ! नदि ष ण णाम । किंतु अज्जं ताव स्वधावारे मया सह सुविदव्वं । तो तेण भणिदं भो ! ण वट्टदि अम्हं गामं चतुप्पदक्कंता मही वि अक्कमिदं, किमंग पुण स्वधावारं नगरं वा पविसिदु ? ति । रायपुत्तेण भणिदं - जाणामि एदं कज्जं, तघ वि सिणेहो मे बाघदि । तं एस परमत्थो जदि तुमं अब्ज मया सह ण गच्छसि तदो मया वि इध चेव वसिदव्वयं होहिदि । एवं भणतो पडिदो से पदेसु-कुणदु पसादं, गम्मदु मे आवासं ति । १३८ रायपुत्तस्स णिच्छयं णादुं बहवे भड-भोइया लग्गा बेंति य-रिसिकुमार ! एस महिपाली माणणीयो सव्व- पासंडीणं । तं कुणध से वयणं । वसघ अञ्ज एक्क- रादि । 1 ततो किच्छाहिं तीय अब्भुवगदं । भणदि य - गच्छध ताव तुम्मे । अहं पुण देवदवणं कर्तुं संझा-काले सयमेव एहामि । ततो तेसु तघ त्ति पडिवण्णं । अवक्कता य एक्कदो । आगदा य तत्थ विष वि अमंती सा दुट्ठ परिव्वाइया । तीय य रिसिकुमारो त्ति का अभिवादिदा इतरा य । साय तं भणिदा । आढत्ता य साधुत्ती गदूती [वि] विइत्ताउ आलाव-संकधाउ जोएदुं । चितिदं च इसिदत्तापणूर्ण खु एसा पाव-परिव्वाइया, जीय अहं रक्खसी आणत्ता । ततो तीय हिदयलभणत्थं पुच्छिदा-अज्जे ! तुब्भे त्थ कदो आगदाउ ? तीय य भणिदं -- अहं कावेरीतो रघमद्दणं णगरं गदा आसि । इदाणि पुणरवि कावेरिं चेव चलिदा हं । तुमं पुण एत्थ एगागी अच्छंतो किष केण वि सावदेणं ण पाविज्जसि ? तदो इसिदत्ताए भणिदं ण मे सावदाई पभवति, मंतोसधि-वल-थंभिदाईं । ततो साधुत्ती हेवाइदा भणदि- रिसि कुमार ! अस्थि मज्झ वि दो विज्जाउ ओसोवणि तालुग्धाडणीओ सिद्धाओ । तुन्भं पुणकदरा विजा हवदि ? रिसिकुमारेण भणिदं मम दिट्ठ-पच्चयाओ बहूलु चोर - सावद-सतेसु थंभणि-विमोक्स्खणीओ दो विज्जाओ हवंति । ततो परिव्वाइयाए भणिदं - अहं तु ताओ दो वि सामण्णाओ पढिद-सिद्धाओ पयच्छामि । तुहः पि ३. काहिअधागच्छध खं० मो० विना ॥ २ महिपाली पंचमी लोगपालो माण० मो० ॥ ( पंचमो लोगपाको' इति पाठः मो० प्रत्यामेव वर्तते । ) Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इसिदत्ता-कहा मम थंभणि-विमोक्षणीओ सामण्णाओ कादं पयच्छाहि । रिसिकुमारेण भणिंदममेदाउ पच्चक्खं पेच्छ, एगागिस्त सारक्वणोओ, दिट्ठ-पच्चयाओ । इम इमं च कज्ज कदं मे । तुह पुण एदासु जं कज्जं कदं तं मे कधय जा ते धम्म-ठिदाए होतुं पत्तियामि । ततो सा सयमेव थंभणि-विज्जा-लोमेणं पुणो य भरण्ण-वासी रिसिकुमारो ति य वीससंती रूविणीदो घेत्तुं तं पच्चं(? उज)तं जाव इसिदत्ताए चंडाळ-समप्पणं ताव सव्वं परिकहेदि । रं च सोदणं चिंतिदं इसिंदत्ताए-एदीय (मे) पावाए तं महा-बसणं पाविदा हं। ताहे भणिदा तीय परिवाइया-सुणध, एसा थंणि-विज्जा सह विमोक्खणीए दुक्ख-साधणिज्जा, ण य सक्का थोवेण कारणं घेत्तु वा । अहं अरण्ण-वासी तुमं च जणवदोवसेविणी । विरुज्झति य अम्हं वणरिसीणं सावज्ज-विज्जा-पदाणं गेण्हणं वा । गच्छ, णत्थि ते विज्जाओ त्ति ।। ताव य पुणो आगंतूणं रायपुत्तेण सबहुमाणं णीतो रिसिकुमारगो ति सा णिययावासं । तत्थ य कधं चि जत्तेणं अणिच्छमाणो वि रिसिकुमारो ठवितो सयणिज्जे । ठविदं च से सयणिज्ज रायपुत्त-सयणिज्जासण्णे । सुचिरं च आलावं कांहूँ णिद्दावसं उवगदा । ततो जामाक्सेसाए सव्वरीए पविट्ठा सचिवा रायपुत्तं विण्णवेतिसामि ! पयाणय-वेला वट्टदि त्ति । तं च सचिव-भासिदं रायपुत्तो सोदूणं तं रिसिकुमारंग भणदि-सामि ! तुमे अम्हं अणुग्गहत्थाय कावेरिंणगरि जाव अवस्सं गतच ति। रिसिकुमारेण भणिदं-एदं चिय बहुं वदादिक्कमणं कदं । कदो मम इदाणि कावेरि गमण : ण वदि मे हलकंत भूमि समक्क्रमिदं । रायपुत्तेण भणिदं-मम सिणेहेण ते अवस्सं अवक्कमिदव्वा । तेण भणिदं-किंतु मए तत्थ गदेणं(गमिदं ?) ण वदि (मे)। कहिं णाम तुम रायसुतो, कत्तो य वयं वणोगसा । तं अलमेदेणं असग्गाहेणं । मा मे बाधसु । ण वच्चामि त्ति । रायपुत्तेण भणिदं-जदि तुब्भे ण वच्चध, ततो अहवि ण वच्चामि । अलं मे परिणीतेणं ति । रिसिकुपारेण भणिदं-ण णाम परिणेसि । अच्छ, अहं पुण ण वच्चामि । ततो मंतीसु रिसिकुमारो पणदेसु पमणिदो-सामि ! पुव्वं पि रायसुदस्स एत्थ पदेसे आगदस्स विग्धं आसि । इदाणि पि तं चेव । तं मा से इदाणिं तुह मुहणं वियाह-चलिदस्स विग्धं समुप्पज्जदु । उद्वेह, वच्चामो। कामं एतेण चेव पंथेणं पडिणियत्तो समाणो आसमपदं अधिट्रिहिसि । एवं भणंता मंतिणो सह रायसुदेणं पडिदा से पादेसु । ताधे भणिदं रिसिकुमारेण-वं णाम वच्चामि अहं इदाणिं । मा पुण मम पडियागदस्स लग्गेज्जाधै त्ति । तेहिं स-समयं 'तध त्ति' पडिवणं । ततो चलिदो १. लग्गेज्जाहि मो० । लग्गेज्जाधि ख०मो०विना ॥ Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४० वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे रिसिकुमारो रायपुत्तेण सह । अब्भत्थणाभि य विविधाहि कथंचि किच्छाहि णिययतल्लडीय समारोविदो। मासण्ण-सया(?यणिज्जा)सण-भोयणेहिं य उवचरिग्जमाणो वञ्चदि सह रायसुदेणं । - कमेण य परागदा कावेरि । गदा य पुण्ण-पतिण्णा परिवाइया रूविणिसगासं, पूजिदा य तौए । महदा य अग्घेणं पडिच्छिदो सुंदरपाणिणा कणगरधो । वत्तं च से विभूदीए रूविणीय सह पाणिग्गहणं । उवणीदा य पदोसकाले कणगरधस्स सोवणयं रूविणी । कणगरपो य मणमवि रिसिकुमारस्स वियोगं ण सहति । सो य रायपुत्तेण तं समयं सहाविदो । पविट्ठो य सोवणयं । दिण्णासणो णिसण्णो रिप्तिकुमारो तं रायपुत्तं भणति-किं मे वधु-सहितो अवेलाए सहावयसि ! पच्चूसे मिलीहामो ति । रायपुत्तेण भणिदंण मे वधूय कज्ज तत्थ, जत्थ तुम खणमवि ण पेच्छामि । तं एसो परमत्थो । एत्थ चेव तुमे सुविदव्वं । असुवंते वा एत्थ तुमे अहमवि इधं ण सुवामि । रिसिकुमारेण भणिदं-कमिलो(गहिलो) सि तुमं जो ममं बम्हचारिं वधु-सहिदो सुवंतो इच्छसि एग-वासघरे सुवावेदु । रायपुदेण भणिदं-एवं वा सुविदव्वं, ण सुविदव्वं वा मे इथं ति । तदो तस्स अणु भत्तीर अन्भुवगदं तेणं । ठविदं च से तत्थेव एक पासे जवणियंतरिदं सयणिग्नं से । मुचिरं च संकधाओ कादं णिहावसं उवागदो [रिसि]कुमारो, रायपुत्तो वि वधु-सहितो जहा-सुहं अभिरमिय । गदा य सा रादी । एवं दिणे दिणे तत्थेव सुवदि । गदाणि य से बहई दियसाई । जादा य उप्पण्ण-पीती पणय-सिणेहाणुरागा वधू । पेच्छदि य कणगरधो अभिक्खणं रूविणि-सगासे अल्लियमाणिं तं परिवाइयं । अण्णदा य अवर-रत्त-काले सुत्त-विबुदाणं सइरालाव-कधासु पयत्तासु रूविणी रायपुत्तेण सह परिहासं करेदि, इसिदत्ता य कण्णं देदि । कमागदे य तत्थ तदाणुरूवे बमण-पधे रूविणीए रायपुत्तो भणिदो-अज्जपुत्त ! अहो तुम तीय बहु-सिक्खिदाए तापसीए [वसी] कदो मासि । मम पुन्व-दत्ताए वि तुमं तीय पासठितो मम कि, पि सोडुं छसि । अहो ! मदि-प्पिया ते मासि सा तावसी ? तेण हसिदूणं भणिदं–ण मे सा पिया । अह पुण सा पिया होती, तदो हं तोएव सह जीवतो. मरंतो वा । ण य तुह सगासं आगच्छंतो । अवि य, कह सो पिउ ति भण्णदि भलिय-निबंध(? बद्ध)क्वरेईि वयणेहिं । जस्स 'वियोगुम्हवियं दर(व) त्ति जीयं ण विहातं ॥१॥ तं एसो परमत्यो गृणं मे [ण] पिया पिया(?) इसिदत्ता । १. वियोगुम्हहवियं खं० ॥ | Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इसिदत्ता-कहा जादो तोय वियोगे पिल्लज्जो अज्ज वि जियामि ॥२॥ जं च तं पमोत्तणं तुह सगासं आगदो है। तदो तीय देव-णियोगेण मावि(दि)द्वाए इव भणिदं-किं व तुमं सयंवसो मम सगासं आगदो ? मया चेव सो पयोगो कदो बेण तुमं मम सगासं आगदो । तेण भणिद-सुदणु ! कधय, कधय किध ते महं इहाणोदो ! अहो से(ते) मम अदिह-रूवस्स भावाणुरचत] ति । तोय भणितंकमि ते जदि मे तुम ण रूससि त्ति । तेण भाणदा- सुदणु ! वत्तमाण-गाहिणो पडिदा । अदीदत्थे को कोवो! तं कधय वीसस्था नं ते मम उवरिं बद-सिणेहागुरागाए साहसं वसितं ति । ततो सा अण्णाइदा इव इसिदत्ता-पुण्णेहि त सम्वं परिवाइया-दसणादीयं पुरिस-घादण--प्पयोग-रुधिर-लिंपणं च इसिदचाए जाव पाणेहिं घादणं ताव सवं परिकथेति । तच सोतृण तुट्ठा इसिदत्ता चिंतेति-साधु कद, मम ताव एदीए मत्थय-धोवणं कदति ।। (अवरे पुण पायरिया कति जधा-वधु-सहिदेणं रायसुदेणं पडिबोध-काले भणिदो रिसिकुमारो-कधेहि ताव किंचि अक्खाणयं ति । ततो रिसिकुमार-रविणा इसिदत्ताए पर-ववदेसेणं णियय-पच्चं(१)त-कधा चेव परिकघिदा । ) तदो सो रायपुत्तो एद अणिर्टी कधं सो दूणं पडिसीरिद-तीरो(सो) इव माणवो सुमरिदूण इसिदत्ता-विणिवाडणं पुणण्णवीकत-दुक्खो, अति-कोवेण दुहेण य दोहि वि समय समग(एक्कं)तो । ताधे खद-णिहिद-खारो इव सो तेण दुक्खेण डज्माणो. पजलितो इव कोवेणं, समक्कंतो इव सोग-पव्वदेणं, अदि-दीह-मुक्क-णोसासो, पगलिं(लिय)सु-लोयणो परावत्तिदूण सयणे परम्मुहो ठितो। तोए भणदि य-रूविणी! सिग्धं अवसर इतो पावे ! अलच्छि-भायणे । त्ति । एवं च अदिच्छिदाए ग(रा)दीए पभाद-काले रायसुतो सचिवे आणवेति-भो ! सिम्घ मे पुरीय बाहिं चितयं रएध । ण घरेमि सोग-पेल्लितो अत्ताण । तेहि य पणतेहिं विण्णवितो-सामि! अम्ह पि ताव एवं दुक्ख कहिज्जदु त्ति । तेसिं च च तं कारणं जद्विदं इसिदत्ता-विणिवाडणावसाणं कषितं । ततो ते वि दुक्खत्ता 'हा अकज्जमिति जंपमाणा परुण्णा- अहो ! साहसं ति इथियाए कदं । भणति य कणगरधं-- सामि ! कस्स इदाणिं अम्हे इध परदेसे परिच्चयध ? अलं वो उदाणिं अतीतत्थे अत्ताण(?सणो) परिच्चाएणं । साधारेध अम्हे अत्ताणं कुल Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४२ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे च । किध य अम्हे तुम्मेहिं विणा णरवति देविं च दच्छामो ? जीविदव्वं मरिदव्वं वा अम्हेहिं वि तुम्भेहिं चेत्र समं ति । एवं बहुविध-पलावाकुला भिच्चा पउरवाग सहिदा. संवुत्ता भीदा य वधू. चिंतेति-हा हा ! किं मे खलु अप्प-वधाए प्रभासिद ति । सुदं च ससुर-जणेण तं सव्वं । ततो अद्दण्णो राया संतेउरो पुरवरी य । ण चाइज्जति अग्गि-पवेप्स-णिच्छिदो कणगरधो णिवारेदु । भणदि य-जदि मे चिदय लहुं ण करेध, ततो परलोग-गमण-णिच्छिदो अत्ताणं छुरियाए विवाडेमि । ततो भोदुविग्ग-दुक्खितेहिं सयमवि य मरण-णिच्छिदेहिं सचिवेहिं तस्स णिच्छये चंदणागरु-देवदारु-कद्वेहिं रइदा चिदया । गदो य स-णगर-पठरपुरोहिदाणुयातो चितया-सगासं रायसुदो । आपुच्छदि य अग्गि पवेसमाणो (य) रितिकुमारं, भणति य-महरिसि ! खमावेमि ते । एस अहं हुदवह पविस्सामि त्ति । दुक्खितेण य उभय-रायकुल-जणवदेणं भणि दो -इसिकुमारो-महरिसि ! एसो हु तुब्भे[ हिं] उवसमदि । लग्गध, जति णाम कधचि वयणं वो करेजनः । रुपमाणा पारिसदा य परियरिति सव्वतो। भणितो य रिसिकुमारण-रायपुत्त ! किं खु इमं साहसं ववसिदं ते ? जदि य एरिसं कादुकामो सि ततो ते कोस अहं तवोवणाओ इधाणीतो ! इदाणि कोस मे छडेसि ! उवसम, मा अपाणं विणासेहि ! कधेहि मे सम्भावं किं च एदं मरण-कारण ति । ततो तेण कधितं जवा-मे पिया भारिया एदीए दुरायारीय कुरायवंसुप्पण्णाए महिलारक्खसीए परिवाइयं पयु()जिदूणं माराविदा मायाए । सो य माया-पच्चंती "णिरोहुर-पासंड-वुत्तंतो मया अज्ज जाणिदो । तं च अकारण-घातितं पयदिमुद्धि काहलियं दइदियं अणुचिंतयंतो एण्हि ण धरेमि अत्ताणं । ततो रिसि. कुमारेण भणिद- तं एण्हि अत्ताण घादेसि ? एदेण य तोय तुब्भ वा अत्थक्क-मरणेणं अस्थि को वि उवगारो गुणो वा ? [रायसुदेण भणिद-]. होदि एस गुणो, अग्गि पविसिदणं तस्सेव(१) सहलोगदं उवगच्छोहामि । तं एस परमत्थो, महरिसि ! तुम्भे वच्चध तवोवणं चेव । भणाहि वा जेण ते कज्जं तं ते सव्वं उवविधेमि । ते(ततो) अहं पुण णिच्छिदो हुदवहं पविसामि त्ति । तं च मरण-णिच्छिदं णादूणं रिसिकुमारग-रूव-ठिता इसिदत्ता भणति-रायपुत्त ! अलं ते अग्गि-पवेसेणं । अहं ते इसिदतं इह भवे चेव जीवंति दसेमि । मुय विसादं ति । तेण भणिदं-वयंस ! जा घादिदा ": १. पविसामि मो० ॥ २. कस्स ख०मो० ॥ ३. णिराहुर ख०मो० ॥ Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - इसिदत्ता-कहा.. १४३ पाणेहिं लोग-विदितं, [तं] कहिं दंसेहिसि ! तीय' भणिद-ण चेव मारिदों सा, जीवदि णिस्संसयं । किंतु पियक्खाणं मे किंचि देहि, जं मह मग्गामि, जा ते अमदस्स इध भवे चेव द सेमि ते पियं ति । ततो विमिदद-मतो सकीदुगो भणदि-रिसिकुमारक ! इतरफा वि य तुह ण त अस्थि जं ण देयं, तध वि जदि मे इसिदत्तं जीवंति: दरिसेहि, ततो अहं णियथ-जीविदमवि पयच्छामि । ततो तीय भणिदं-आगच्छ, णगरि पविसाहि, जा ते इसिदत्तं द सेमि त्ति । ततो. पत्तिज्जतो य तस्स वयणेणं पविठ्ठो पुरि । पइरिक्कावासगसस्स य तस्म तीए पेच्छंतस्सेव पुरदो ऊरुं विकत्तिदणं उत्थि(१ क्ख)दा सा भोसधो, जाता यः तक्खणं चिय साभाविय-रूवा जधा-रूव-टिदा इसिदत्ता । परम-परितुद्वेण य ताधे उ अच्छेरयं ति हरिस-वियसंत-णेत्तेणं अवतासिदा, भणिदाय-पिए ! दिव्वचरिते ! कधय, किमेतं एरिसं १ ति । तीय तस्स मदि-विमर्मतस्स साभिण्णाणेहिं वयणेहिं संवादिदो से अप्पा। ओसधि-कारणावसाणं च पाण-णीहरणादीयं च अत्तणो वसणं अपरिसेसितं सिष्टुं । ततो परम-तुट्ठो कणगरधो जादो, थापंदिता य पउरा, वत्थव्व-णरपति-कुलं च । गेहाविदा य हात-विलित्ता इसिदत्ता वत्थाभरणाइं । तं च लोए अच्छेरयमिव वत्तं । कुविदेण य कणमरणं कप्पिद-कण्गोढ-णासिया कदट्टि-माल-संकुला खरारूढा डिंडिमक-पुरस्सरा रासमेण भामेदं णगरि णिन्वितया पा(१५)रिव्वाइया कदा । इसिदत्ताए य पिअम्वाणणिमित्ते कणगरधो जाइतो--अज्जपुत्त ! एदम्मि पियवाण-प्पदाणे पैदोए तुमे राय-दुहिदीए वित्तेण णासिदव्वयं । अवकरेंतेण वि हु दुज्जणेणं सुयणरस उवकदं। [उवरुदं] चेव एदीय में दूसेतुं। पुणो मत्थयं णादंताण ये मम जीविददायगाणं पाणाणं परित्ता कायम्वा । तेण णासिदव्वयं करेंतेण वि तथं ति' पडिवणं, 'काहामिा पच्चुवगारं पाणाण' ति । णवरं च घेत्तण य इसिदत्तं रूविणिं च चलितो स[-णगर] कणगरधी । सुंदरपाणिणा में दो वि विभूदीए : पेसिवाउ, कणाधो विय तधेव । कमेण पत्ता य स-णमरं । सुद-परमत्येण य रण्णा हेमरघेण: संतेपुरेण पूजिदा इसिदत्ता । दुट-पासंडिणो य णिव्विसया कदा । अभिसित्तो य पितुणा कणगरधो महदा रायाभिसेएण । इसिदत्ता य महादेवी अभिसित्ता । कदो य ताणं चंडालाणं विउलो सक्कारो । हेमरधो य पुत्त-संकामिद-रज्जसिरी णमि-सामितित्थावञ्चिज्जाणं भद्दयसाणं अंतिए पव्वहतो णिस्संगो विहरति । कणगरधो १. उच्छिदा खं०विना० ॥२ एदी एदीय तुमे खं० ।। ३. मच्छयं दाणताण विमा ॥ Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४४ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे वि सुद-धम्मो इसिदत्ता-सहितो चेतिय-साधु-प्यणपरो रज्जं पसासदि । तेण वि य ते चंडाला इसिदत्ता-जीविदि]-दायग त्ति अत्थ-विभूतीए पूडदा । गतो य से सुबहु-कालो । अण्णदा य भगवं भद्दयसो सीस-गण-संपरिवुडो विहरंतो पुणरवि हेमरधरायरिसि-सहितो रघमण-णगरगुज्जाणे समोसरितो । संतेपुरो य राया कणगरको वंदो णिज्जादो। तत्थ य सुद-धम्म-कधा-विरामे पज्जुवासति रिसिं । इसिदत्ताए य विणएणं पुच्छिता आयरिया-भगवं ! तुब्भं णत्थि किंचि परोक्खं । तं कधेध, कस्स फलेणं मम रक्खसि-सदो जोविद-संदेह-करो आसि ? । तेहिं कधितं-तमे पुग्विं तीते काले संसार-गदाए एक्का साधुणी असंतेणं अब्भाइक्खिदा पदाणितं च कोए-एसा मडय-खाइय त्ति । तं च कम्मं बद्धं पुढे णिकाचित संसारे बहु-गुणं परिवेदितं । अण्ण-भवे तुमं सामण्णमस्सिदाए ईसिं समायो कद्रो य तवो अणुपालितो । तदो अणालोइद-माया काल-गदा समाणी ईसाणग्गमहिसी गमा(?) णाम आसि । ततो चुता समाणी मैत्तियावति-रण्णो हरिसेणस्स पिइमतीए देवीए कुच्छीय उववण्णा, आसमगदाए य जाता रिसिदत्त त्ति । तं च कम्मं संसारे परिवेदिदं, थोभावसेसं च इषं उदिण्णं ति । तदो सा एवं सोदणं समुप्पण्ण-जादिस्सरणा वंदिदूणं भणति-भगवं ! एवमेत ति । ततो राया कणगरहो सह-इसिदत्ताए परम-जाद-संवेगो मुत-संकामिद-रज्ज-धुरो णिक्खंतो सह-देवीए । समधीत-सुत्तत्थाणि य गुरु-सहिदाई विहरंताई भ]िपुरं गदाई । तत्थ य सीदल-सामिणो जम्मभूमीए समोसरिताणं सुक्क-माणोवगदाणं अजं ताण दोण्ह वि केवलणाणं समुप्पण्णं । अं पुच्छसि कणगरधस्स राएसिणो पभवं पञ्चज्जा-कारणं च एदं वो तं परिकषितं संखेवतो त्ति । इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए छट्टो इसिदत्ता-णाम परिच्छेओ समत्तो ॥६॥ - १. मैत्तियापति खं विना ॥ Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सत्तमो अमिळजसा - भो तदो अम्देहिं पणदेहिं भणिदा-भगवं ! सुभासिदं वो जयदु जिण- सासणं ति । एत्थंतरे भरद्दापण पुणो पुच्छिदा मुणिणो भगवं ! को एस मण्णे कदंतो इव भयकरो अम्हं जामातुगेण रणे रक्खसो जोधिदो ? भुया व से. समोगरा छिण्णा । सा य भुया तम्मि य समये' कसिणा अदि महंता य आसि, संपदं कणगावदाता पयदि- पुरिस-प्यमाणा य वहृदि । तेहिं भणिदं सो कहिदपुरपरिभवो वायुरधो जामातुस्स ते बद्ध- वेरो वधस्थे घोरं रक्खस-रूवं कादु इधागदो । एदेण य कप्पिद-बाहू - जुद्धे पराजितो कर दंडाभिहदो किच्छ-प्पाणो पलादोति । एवं कविदे वंदिदा णे ते भगवंतो मया सपरिवारेणं, वणोकसेहिं य भक्तिकलिदेहिं उवगदा य पडिमस्थिणो कैचणगुहं ति । तं च रक्खस-जु सोदृण [पुण] रवि जणणि-वग्ग-सहितो तत्थागदो राया हेमदाढो । कधिदो य से रक्खस- जुद्ध-पच्चंतो अपरिसेसिदो । ततो भरद्दारण भणितो हेमदाढो - पुत्त ! एस ते भगिणी-पदी बहुधा विज्जाघरेलु णिच्चकालं जोधिजदि हीरति य । ततो दिविखजदु एस मारोहिणि-पुरच्चरणेणं ति जेण दुइरिसो काम-गमो होदि । ततो हेमयसा- ज[ण ]णीए देवीए भणिदं - यदि दुक्करं खु महारोहिणीव पुरवरणं, एसो य अदि- सुकुमालो सुहोविदो' य । जाणिज्जाव असे विनासु । इतरथा चेव एसो दुइरिसो विज्जाधराणं ति । ततो मया पुच्छितो भरद्दाओ - केण पुण उवयारेण महारोहिणी साधिज्जति । ततो तेण भणिदं - सुणह, कद-कोदुअ- मंगलेणं सोधपासिणा पुरिस - सहस्सेणं सव्वादर - लग्गेणं जा एक्क-दिवसेणं दारु- चिती कीरदि, विज्जा- देवत ति । तीय पज्जालिदाए अभिरुहितुं ठाइदव्वं जाव आराधिता ततो पियासु मे सुरससु य अणुकंपमाणीसु भणिदं - किध एस सुकुमालो एव महतं संसयं समारोविज्जदि अहो भगवं ! साहसिय तिनो एवंविधं संसयं भट्टिदारयस्स उवदिसघ । तं अलं महारोहिणीय जत्थ जीविदे संसयो होदि । ततो भरद्दाएण भणिदं - मा एवं भट्टिदारयं भंगुरीकरेघ । णारह एवं भणिदु । महासत्तो हु एसो । ण एदस्स अगि - मज्झे विवसदो १. समए ख० मो० विना ॥ २. सुहोइदो खं०विना ॥ विना ॥। ४. ० ज्जति खं० विना ॥ ३. असाराधिता मो० १९ Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४६ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे भय अस्थि । ण य अणभवसितो इह लोइय पारलोइयाई सुहाई आसादेदि । मवि य___णवि दुक्कर अकादं पावदि पुरिसोति-दुल्लभं ठाण । सम्वत्थेसु सुणिज्जदि दुक्खेण विणा सुहं णत्थि ।। देव्वमवि पुरिसकारमेव अवेक्खति । किं व मया एस दारो परिच्चत्तो जतो एदस्स हिदे ण पयदामि ? __ भणितो य भरदाएग तत्थ आसण्ण-ठितो महारोहिणी-पुरच्चरण-पारदो(? गो) णियय-सी(डे)सो सच्चो णाम -भण ताम(व) भो सच्च ! वयणेण तुमं सि एत्थ गहिदत्थो । भणध जं इत्थ देस-कालोववण्णं जोग्गं वा । तेण य मणिदं-किं एत्थ पुच्छिजामि ! जोग्गो एस पुरच्चरणस्स । महदि देवदं (१) एसो । ण एदस्स एत्तो भय होति । किं पुण इदाणिं चेव भण्णदि । फुडं अ(च) रक्खिद-दिसेणं एगा(?सा) साधणिज्जा । बहूणि य विग्घ-रूवाणि समुप्पज्जति,तत्थ घितिमंतेण होतव्वं ति। ___ मया य तं अब्भुवगद सव्वं । ततो पविट्ठो हं अंतो अंतेउरं । ३ति मे तत्थ पियामओ तक्वणुप्पण्ण-हिदय-दुक्खाओ-अजयुत्त ! महंतं खु ते सुहोवितेण वि होतु दुक्ख उरल्लिद, तं ण णाजदि किं पि होहिति [ त्ति ] चिंतावराओ जादाओ । हेमदाढेण य रण्णा उवठविदं रिसि-वयणेण पुरिस-सह सं । तेण य पुरिस-सहस्सेणं जधा-विधि-ठितेण सच्च-वयण-परिक्खिदो(दा) अडविदेस-विसमावत्ताए णदीए वेदड्ढ-पव्वद-पवहाए पुरथिमिल्ल-कूले गय-जूधरमस-परिमलिद-गुविल-य(? वणराइ-पेवर-गंभीर-सुरभि-सीदल-पयु(? उ)मसंड-मंडिदमणुण्ण-विविध-मय-जूध-पसरित-वीसत्थ-धरंत-मुइद-मणहर-धव-धम्मणग्जुण-असोगतिलग-अस्सो?--कविठ्ठ-रिट्ठ-संसट्ठ- वेलवण-विविध-पादव-लदा-कु(१क)लिद-सस्सिरोए दिवसेणं अंजणागरि-'सिहर-संकासा रइदा दारु-चितया । उवद्वितो य मे हेमदाढो विणएणं भदि --उद्वेध, वच्चामो । सव्वं कद जं करणिज्ज ति । ततो है आभासिदणं ताओ अति दुम्मणाओ पियाओ पगलितंसु-लोयणाओ परिसंतेदूण णिग्गदो । ततो भरदाय-सहिदो हेमदाढाणुयात-मग्गो गदो हं दारु-पव्वद । ततो ह' तत्थ ससिरं व्हाइंदूर्ण उल्ल-पट्टसाडय-णियंसणो अरहताण णागरण्णो य कोसिय-पुव्वयाण य विज्जादेवदाणं ........] भरदाय १. पर० ख० मो० विना ॥ २. जाता ख० ॥ ३. व्वितो ख • विना ॥ ४. महा सं•मो विना ॥ ५. एकर ख०मो० विना ॥ ६. सर ख०मो विना॥ Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सत्तमो अणिलजसो-लंभो १४७ सच्चाणं वयणेण आरूढो मि दारु पव्वद । तत्थ य सिहास-रइत-पवित्त-दन्भासणे कद-कोदुअ-रक्खा-ममे (१मंगलो) कुसुम-कलित-पेरंते बलि-विदिण्णोवयारे णिसण्णो ह पुवाभिमुहो । तत्थ य दि(द)वि-मधु-घतक्खत-परम-परमण्णकाय-तंदुल-तिल-पलल-संपयुत्ता पक्खित्ता बलो विज्जा-देवताणं । रण-खेत्त-वणदेवताण य विइण्णा । ततो सच्चेणं मुत्तिमता सच्चेण य सयं इमो रक्खा-मंतो समुच्चारितो । तं जधा--णमो अरहंताणं । णमो सिद्धाणं । णमो भगवदो आदिकरस्स रिसभस्स महासेतस्स सेतुकेतस्स(सेतकेतुस्स)। णमो भगवतो धरणस्त णागराइणो उसम-पादाणुज्शातस्स । णमो रोहिणीए विजाए । णमो भगवतो सच्चस्स सच्च-पुरिस-पन्नत्तस्म । सच्चं परमं पवित्तं परमं रिसि-सेवितं । सच्च भणामि सव्वं सच्च मे अभिरक्खदु ॥ साहा ! ॥ तदो तेहिं एवमादिएहिं विज्जा-पदेहिं अभिमंतेदु भणितो हं जहा-ते अभोतेणं उवसग्ग-सहेण उविगदव्वधेण(?अवगद-विग्घेण) य होदव्वं । कल्लं ते उदिते सुरे सिद्ध-विज्जस्स दठुमागच्छीहामो त्ति । ततो ते मम मडयस्स व जधा अग्गि दादुणं जधागदं पडिगदा सम्वे । ततो हं पज्जलित-जाला-सहस्स-पवर-सित-धूम-पैसरित-पडिभिन्न-दूसह-हुतासण-धगधगेंतवेलु-फुटत-तडतडे त-फुडिदस्स(१) जाल-जलिद-तिंदुअ-दारु- फु ट्टहास-तडतडेंत वडिदेति(?) झेरुझर झरेत-सरल-डझंत-सिमिसिमिसिमंत-तडितिडिडा-सद्दय-सरिदविमिस्स-जाला-सहस्ल-गदो णियय-जलित-किरण-परिगदो इव पादरास-दिणगरो जलित-जाला-लता-ललित-देडो खणेण य जादरूव-मयो रघ(?अहं) संवुत्तो । ण य मे देहं थेववि डहाते हुतवहो, विज्जा-थभितो सीतलो मे पडिभासति । केवलं पुण असिद्धि--लक्षण-करी अडग्झमाणो वि डक्खा(!ज्शा)मि त्ति महदी हिदय-संका जाता मे । अच्छामि य तध वि सच्चोवदिढे महारोहिणि जवंतो । ततो गलितं तं दियसं । अत्थमितो य सह कमल-सोभाए दिणगरो । सो य दुजणामरिसो इव जघा सुठुनरं परिवढेति हुदवहो । संझाकाले य भयकरो खरो उपाइय-बातो पवादो । लग्गति य मे सरारे स-वम्महामो इव कामिणीओ जधा हुतवह-जालाओ, ण य पुण मे किंचि छविच्छेदं करेंति । १च्छाहा खं० विना ॥ २. पएसेरित ख०मो० विना ॥ ३. दाल ख० ॥ ४. तडित ख• विना ॥ ५. झरझरित ख० मो० विना ॥ ६. सिमिसिमंत खमो विना ॥ Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४८ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे ततो पसरित-बहु-भूत-विविध-सावद--सहस्स-भंज(!)-[सं]कुले संपत्ते पदोस-काले भागता तत्थ खर-भिउडि-कुडिल-णिडाला णिकढि[य]-उग्ग-वर-स्वग्ग- लग्ग-वग्गंतपाणिणो अट्ठ विज्जाधरा । ते य मे अपुव-दसणा पडिहायं[स] ति । ते य ममं णिठुराहिं गिराहिं उन्मच्छिंता आढत्ता तत्थ चिताए पुणो वि ममोवरि दारुआई पक्खिबिदु, जलिंर्तिगाल-पवर-वासं च तदावरि । भुजा सुचिरं च णाणाविधे उवसग्गे कादं संता तंता परिसंठिता । एक्को य तत्थ तेसिं ततो अवक्कंतो । ततो अचिरेणेव सो वि सयवेगो पुणो आगदो । सो य तेसु सह सणीयं संमंतेदं ताधे मणदि-सिग्धं भो ! एतं गेहध दुरायारं महिगोयरं ति । उक्खिवध, खिवध, मक्खिवध णभ-मग्गेणं वेरियं ति । ततो अहं चिंतेमि गुणं खु एस उवसग्गो विभीसिय त्ति कादं अभीतेणं अधियासेतव्यो । एवं चिंतयंतो चेव अहं तेहिं समुक्खित्तो मागासेण होरितुं पयत्तो । पहणंति य मे असमंजस । अहमवि विभीसिय त्ति चिंतयंतो सम्म अधियासेमि । ततो तेहिं अहं एगम्मि गिरिसिहरे ठवेदूं णिरारंभो सुबद्धो कतो । अध पुण वावतो, ततो अवस्स अत्ताणयं 'मोयेंतो । सव्वं च तं उवसग्गं ति मण्णामि । ताधे पुणो वि उच्चाली(लि)तो हं णिज्जा(?जो)मिय-बंधण-पीडितो जलितोसधि-णिवह-पज्जलित-जाला सहस्स-समुभासितस्त भासर-गिरि-गुहा-मुह-णिगुंज-दरि-कुहर-सिहर-समुन्विद्ध-गगण-मग्ग-मजोहरस्स महा-महिपरस्स उवरिएण(?उवरिं) ।खणेण य पवेसितो हं अति-मणोहररतण-जलत-वितिमिर-मरीइ-क(?)ध-उज्जलंत-विज्जाधर-पवर-पुरवरि । ताधे मे चिंतितं –ण हु एसा विभीसिया भवति । सच्चं वेसहंततो(१) अवहतो' त्ति । Yणं माणावितो हं सत्तुणा वायुरघेणं ति । अतिणीतो य मि तेहिं रयणोए वि रयणप्पभाए दियस-जातस्स विग्जाधर-नगरस्त मज्शयारेण खयरलोएणं दोसमाणो विविध-मणि-कणग-रयण-भवणप्पभा-परबंधयार-परम-सयपभुज्जोव-य(प)गासित-देहो । ममं च बंधण-पीलिदं तत्थ दट्टणं-जूंरंति बहुं खयर-वर-वधूओ अणुकंपमाणीओ, बेति य-अहो ! दुचरितं कदं तस्स जो एरिसाण वि पीलं उवविधेति । ताण य एकको सिग्घतरं पुरतो गंतूण तुरितं पडियागतो तेर्सि किंपि सण्णेप्तीय । ततो (हं) तेहिं तुंग-धवल-पागार-गोपुरं पवेसितो हं महाघरं एक्कं । ततो वि १. हजुंकुले ख०मो विना ।। २. लग्गंत-पा० खं० विना ।। ३. हीरंतुं खं०मो० विना ॥ ४. मोयतो ख०मो०विना ।। ५. गर खं० ॥ ६. समुद्धिह ख०मो०विना ॥ ७. अवरेएणं खे० ॥ ८. मिरीय-कध-युज्जलं वि० मो० ॥ ९. अवहितो मो० ॥ १०. ज्झरति ख० विना ॥ Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सत्तमो अणिलजसा-लंभो १४९ अंतो अण्ण णिरंतर उव्वरयं पवेसितो हं । तत्थ य तेहिं 'अणत्थुदाए भूमीए ठवितो हं तज्जयतेहिं । तत्थ ए एक्को विज्जाधरो आगंतूणं भणति ते खयरे-भो! स (सु)णेध , राया वायुरधो आणवेति, एस भे सत्तू अज्ज अप्पमत्तेसु रक्खणिज्जो । सुए य से जधा-जोग्गं काहामि । ततो अवितधं जातं जधा हं वायुरघेणं आणितो त्ति । चितितं च मे-परम-पच्चए समारद्धा सिरी लहुं विणासेति । मागास-गमण-कंखितेणं तधा-कतो अप्पा जधा महिगोयरत्तण पि मे ण जातं । अति-सिरिमिच्छंतीए थेरीय विणासितो अप्पा । अहो ! अहं वेज्जा-विभीसिय त्ति य एस अति-सदधाणतणेण दस्सु-वसमुवागतो। एवं चिंतयतो गाढ-बंधण-पीलितो णिरत्थुदाए भूमीए गमेम तं रयणं । रक्खताण य ताणं उज्जुत्तायुधाणं स्वयराणं समतिच्छिदा रातो । दिण्णा य वायुरधस्स पाभादुआ पडहा । उच्चारिदाणि से सूत-मागध-गणेसु मंगलाई । ततो पभादे पंडरे अभिणवुग्गदे दिवागरे आगतो तत्थ वायुरध-संतियो दारिद्वो, तेण य भणिदं-~-भो ! राया आणवेदि, आणेध किर लहु एदं दुरायारं महिगोयरं ति । तेहि भणितं-कथ संपत राया ! तेण भणि दं-एदेण चेव छिण्ण-जीत-रजणा() छिण्ण-दाहिण-बाहू विज्जु-णिपात-खडिद-सिहरो इव कणगसेलो परम-तिव्व-वेदणो वि एदस्स अमरिसेणं बाहिरुवट्ठाणसालाए सीहासणवर-गतो एस स-भड-वंदो अच्छति त्ति । उवणेध णं ति । ततो हं उच्चालितो तेहिं तदुम्मुहो। अतेपुराणि य से अहं ददन्यो त्ति सकोतुगाई वादायतण-जालगवखतरेस परिसंठिताई अवलोएमाणाई अच्छति, पेच्छति य ममं समच्छरलोयणाई । दिट्ठा य मे तत्थ णिज्जमाणेणं एगत्थ भवण-गवखतर-संठिता सहिजण-संपरिवुडा विज्जाधर-पवर-कण्णगा तविद-तवणिज्ज-पुंज-चंपग-कुसुम-दाम-सरिसवण्णा, सित-जलधरोदरंतर-विणिग्गदा इव सोदामणी, कणगामइ व्व देवता, ससिकिरण-सरिस-हार-वर-तरल-विवर-विणिस्सरिद-दीसमाण-पाण-णव-पयोधर-जुवक-णमंतरुचिर-गाद-लट्ठी, अवणद-पलंब-सललित-वर-कणक-कुंडल-दोलायमाण-भूसित-सवण. वदणारविंदा, सुहुम-किमिराग-पट्टवसणोवित-विग्गहा, पलंब-रसणाकलाव-परिणद्धविउल-जहणा, वियसितारविंद-कंत-सम-सरिस-णयण-वदण-पंकया, सव्वंग-सुद १. अणुत्थदाए खं० विना ॥ अणत्थदाए मो० ॥ २. दिसो य मो० । सि दिण्णा य ख०मो विना ॥ ३. दारिदो ख०मो०विना ॥ ४. वर-व० ख०मो०विना ॥ ५. पट्टवण्णोचित ख०मो०विना ॥ ६. जहुणा ख• ॥ Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५० वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे रंगी, मतत-वेगिद-सुरत- समर-रति- रभस-कैर-वरण दक्खा इव सा रती पच्चक्खा । तं च मे दट्ठू चितितं -णूणं एसा कण्णा वायुरध-भगिणी अणिलजमा णाम, जा मम पुब्विं विरयाए परिकहिता । सा य मे अणिमिसाए दिट्ठाए चित्तकम्मणिम्मिता पुत्त ल्लया इव अणवरतै पलोएदि । भणिदा य सा सहीए -हला वयंसि ! अणिलजसे ! एस ते सो भातुणो रिपू दुरायारो महिगोयरो गाढ बघण- बद्धो पसु विव सुणागार रायकुलं पवेसिज्जदि । एस पेच्छति । ततो तीए वयणं असतीए विव समच्छराए दिट्ठोए अवयक्खिता, दुम्मणा य मे लक्खिदा । दो य अहं वायुरध-सगासं । दिट्ठो य मया सो छिण्ण- दाहिणभुया - सिहरो सुरपति- कुलिस-प्पहार - खंडित - सिहरो इव हेम-पव्वतो, बाल-वीयणिहत्थासु खयर-तरुणीसु वीइज्जमाणो वायुरधो । तेण य अहं सभड वग्गेण मिठुराए दिट्ठोए निशाइतो । भणितं णेण - वज्झ महिगोयर ! लद्धो सिमे चिरस्स । करेमि ते युद्धं मैशात (? अज्ज वि) ति । ततो मया तदवस्थेण वि वीर रसण्णुपण धीरमच्चुज्जितं " च भणितो मे (सो) - किं भो वायुरध ! अक्कं (!) तं दरिसयसि ? किं ण हु ते अहं समरे पराजिणित्ता गहितो, यतो एवं ग (व) दसि ? अघवा को तुह एत्थ दोसो ? तुच्छता एसा | अकतत्थो वि हु साणो 'धूआरेण कत्थमिव अत्ताणं मण्णतिति । एवं भणतो पेच्छामि य तत्थ वायुरघासणे कणग-भद्दा सण- णिसण्णं कणग-वण्णं भासर - बोदि घरं सुभय-भद्द - णेवत्थं पुरिस-पधाणं विज्जाघरं । मम य बंघण - पीलिदस्स दंसणेण अतीव "वण्ण-वदणं हिदय- वेदण - पीलितं पिव लक्खमि । ततो मे चिंतितं - गुणं एस पभंजणो विरयाए पिता भविस्सति । णवरं च वायुरधेणं मम परम-रुसिदेणं भणिदा विज्जाघरा भो ! एस मे सत्तू कल्ले पोस- कण्हचाउदसीए, रिवु क्वय करे अभीइ-रिक्खे, विट्ठीए जमदेवते करणे, रोद्देमुहुत्ते, संग - विज्जादेवदाए रुधिर-बलो पक्लिवितव्यो । एवं भणतेण ते संकु[ग]विनादेवदह गोदगेण पोक्खितो हं । भणितं च णेण-पडिच्छंतु देवताओ त्ति । भणिदा य णेण खयरा - वच्चध ताव एतं वज्जमए कुंडे जाल-प १. करणकरण - दक्खा मो० विना "I २. मज्जते त्ति मो० ॥ मो• ॥ ४. थुराएण खं० मो० विना ।। ५. विण-वदणं खं० मो० विना ॥ ३. ० मज्जुजितं : ६ हि खं०विना ॥ Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सत्तमो अणिलजसा-लंभो १५१ विउविद-वग्ज-महा-जाल-परिवेढिते 'णिरुद्ध-भत्तपाणं 'महा-गुंपगदं रक्खध, बाहिरते गहित-पहरणावरणा । ___ ततो हं विग्जाधरेहिं गाढतरं बंधिदूर्ण पक्खित्तो गुप-गिह-चारए वरमकुडे । ढक्कितं च से तेहिं गुप-दुवारं । जादं च णवरिं णिरय-णिपातंधकार-सरिसं गुप-गिहं । ततो मया वि कतं सागारं सव-पच्चक्खाणं जधा-उवसग्गादो मुक्केण मे पारेदव्वं, मरणे वा अणसणाए ति । एवं कादं णमो देवाणं ति पंच-णमोक्कारयं मणसा जवयंतो अच्छामि । णवरं च सहसा हेट्रातो महिं वज्जमुहीय विज्जाए दालेदूणं, भूसण-रतणप्पमाए गुपं उज्जोक्यंती, दिणकर-किरण-माला इव सहसा सकल-परद्धंधकारा भूमिविवरातो संयंभू विव देवदा समुद्धाइता सा कण्णगा अणिलजसा । गहिदमणुण्ण-भत्तपाणा दर-परुण्ण पगलितंसु-णयण-कमला पणता मम णियग-णाम साधयंती । भणति य मे सैइरं दुक्ख-पीलित-कंठा--अज्जपुत्त ! हिजो वो तण्हा-छुधा-किलंताणं दारु-पव्वते जलण-परिगदाणं दियसं गतं । तं एतं वो मया पारणयं उवणीतं । पारेध । दुक्ख खु खुधप्पिवासासु बाधिता बंधणं सहध । ततो मया भणि अणिलजसा-सिहर (हरि)दसणे ! मया सागारं भत्तपच्चक्रवाणं कदं, उवसग्गातो मे मुक्केणं पारेतव्वं ति । किंतु पुछामि ते, किध तुम हेटातो भूमि दालेदूणं उद्घाइदा इधं ? ___ तीए भणिद-देव ! सुणध, अस्थि वेदड्ढस्स उत्तराए सेढीए गगणवल्लभणगराधिवस्स विज्जाधर-रण्णो चंदाभस्स मीणकेसाए देवीए अत्तिया बॉलचंदा णाम रायकण्णा । सा य मम बाल-सही होति । अण्णदा य मे तीय पासगदाए विज्जा-पुरच्चरण-दिक्खिदा माणसवेग-भगिणी तत्थ वेगवती दिद्वा । ततो पुच्छिदा य मे बालचंदा(ए) तत्थ-वेगवती[ए] किं वा एवं अण्णमेयं विज्जा-साधणं ? ति । तीय भणितं -एदीय पति-कज्जे विज्जा-भंसो आसि । तेण कारणेण पुण साधण करेति । ततो मया भणिदा-हवा ! को पुण वेगवतीए भत्तारो ? त्ति । तीय भणिदं--सच्चं नधा वेगवति-भत्तारं ण जाणसि ? त्ति । मया भणिता-सच्चं, ण जाणामि । तीय भणितं-ओ! दुक्खं जीवसि, जा तं णर-ससंकं ण जाणसि ति । एवं भाणिदूणं तोय ततो तुज्झ संतियो १. णिरुद्धं णिरुद्धभत्त० ख० मो० ॥ २. महीगुपगदं ख विना ।। ३. गुंफ मो०॥ ४. हेढातो ख०मो०विना ॥ ५. दूसण• खं०विना ॥ ६. सुइरं खं०विना ।। ७. बालचंद्रा खं मो० ॥ Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५२ वसुदेवहिडी-मसिमखंडे उत्पत्ति-पभावो चरितं च ते जधा-सुतं परिकहित मे । पुणो य तुम ताहिं चेव सहितो मया मिदास-णा गुप्पदा(त्ती) कोढगुज्जाण जत्ताए दिट्रो सि । तप्पभिदि च मे हिदयं पविठ्ठो ति । पुणो य सुदो सि मे भरदायासमपद-गदो मम भादुणा वायुरधेण सह जुडिशदो। भग्गा य ते विज्जाधरा । तं च ते माहप्पं सो, बैलिययतरं हिदयेण अभिकं खामि ते । पयोएण(? पओअणेण) य मे पुच्छिदा विज्जाधरा--अस्थि पुण केण-ति सो पडिआहदो महिगोयरो ? त्ति । ते बति---णत्थि । का सत्ती (१)। ण सो तिदसेहिं वि सक्का समरे आगलेदं अविज्जो वि, किमंग पुण विज्जाधरेहिं ? तं च सोतुं अदीव तुट्ठा हं । जातामरिसो य राया वायुरधो दिवस-देवसिय ते चार वहदि । सुदो य तुम रण्णा पुरच्चरण-पडिवण्णो दारु-पव्वते । तुझेण य विज्जाधरा विसज्जिदा। पुरच्चरण पडिवण्णं च जो तत्थ-गतं घातेति तस्स विष्जा भंसो होदि । तं चवहरंतेहि ठाण-म यणट्ठाए तेहिं तुहोवरिं दारुआई इंगाल-वरिसं च मुक्कं । जाहे य तुमं ण मुंचसि ठाणं, ण य चीमेसि, ण य, ते सुकद-रक्खस्स अगगी पभवति देहे, तहे एकरण इधागतुं रण्णो णिवेदिदं । तेण य तेसि बितिओ विज्जाधरो स-पुरिसो पेसितो जधा-- आणेध णं इतो । इधं चेव णं घादिज्जीहिति । आणितो य सि । ततो दिदो य सि अज्ज मए बंधण-पीलिदो पीलेमाणो इव घणं मम हिदय बंधणाई । सुतं च मे जघा तुम विज्जाबलि त्ति पोक्खितो । तं च मे सोतूण सहस्सधा इव हिदयं [...] | गद(सुदं) मे काल चउद्दिसिं च उदिक्खमाणेण इध गुपे छुहावितो सि । ढक्किदं वज्जकुंड हरण-भया । पुत्तेण य रण्णा विज्जाधराण अलंघणिज्ज महा-जाल-पतिविउविद-सवज्ज-जाल विसारितं तुह गुंपोवरिं, तिरियं च भूमि फूसिदूणं ठितं । तस्स य बाहिरेण वग्ग-पाणिणो विज्जाधरा अच्छंति । अहं च तुह बंधणदुक्स्व-पीलिदा विसेसतो य तुम तण्हा-छुहा-किलंतो त्ति य परिगणेती, इमं भत्त-पाण घेत्तणं, हेटा अणावरितं ति जालपतीए ण दुं विज्जा-पभावेण चेव, णिययवासघर-मज्झे अधे दालेदृणं महिं, महि-विवरेणं तुह सगासे समुद्धाइता । एदं बागमण-पयोयणं मे । तं पारेध, सामि ! संपतं । सफलो मे परिस्समो हो । १. ०पदे ख०मो विना ॥ २ मे ख०मो०विना ॥ ३. बलियतरं खं मो०विना ॥ ४. सक्क खंविना ।। .. च पहरंते दि ठाण० खं० विना ॥ ६. इधागतं खं मो० ॥ ७. गुंफे खं०मो• ॥ ८. वज्ज-कुड्डे खं० मो० ॥ ९. अवधि ख०मो• विना ॥ Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सत्तमो अणिलजसा - लंभो मया भणिदं - सुदणु ! ण पारेमि । कदं मे साधारं पच्चक्खाणं जधा, ण पारेमि जाव ण मुच्चामि उवसग्गातो ति । एदं च सोदूर्ण मम वयणं परुण्णा अणिलजसा, भणदि य ममं रुअमाणी - अज्जपुत्त ! ण जाणामि मंद-भग्गा कथं पि ते मोक्खो भविस्सति । अति कुराओ हु संकुगविज्जादेवदाओ जातिं रण्णा बर्लि पोक्खिदो सि । एत्थ तुमे मए वा एक्क दरेणं अवस्स मरिदव्वं ति । एवं वोचूण परम- दुक्ख- पीलिता पुणरवि तेणेव भूमि-विवरेण असणं गदा । गतं च मे तीय गच्छमाणीय सह संबंधण हिदयं । ताघे अचिरेण पुणरवि तेणेव भूमि-विवरेणं आगदा मम सगासं अणिळजसा । तीय पुणागमणेणं बंघण - पीलितं पि मे पुणो समासासितं हिदयं । चितेमि य -- णितरां* पीलिता अणिलजसा जा भणदि 'एत्थ तुमे मए वा अवस्स मरितव्वं' ति । व्यवि य पैच्छामि से मुहं (?) किघ वि दुक्ख भारककतं ण फुदि । वरं च अंतीए तत्थ मोइताई मे बंधणाईं । ताघे मद्दति य पउमदल- कोमले कर-पंकरहिं बंधण-संताविदाई अंगाणि मे । [मया भणिदा] - सुतणु ! कार ते बुद्धाए मम बंघणाई मोइदाई ? ति । सा भणदि - सामि ! असत्ता हं किंचि तुह परितं का। तदो चितेमि ता जविता (?) सुहिदो होहिति [त्ति ] दिवस रति च । तेण मे मुक्को सि, पच्चूसे ते पुणा साधारण बंधणं काहामि ते । ताधेय पुणो पुच्छिदा मे – सुतणु 1 कतो सि गंतुं पडियागदा लहुँ ! ति । तीय भणितं स - हिं गंण, (मे) मा मे कोइ इघमागदं वियाणिति ति, ततो मे तत्थ विदियं गियय-वं वितं परियणद्वार । तत्थ पडिबिंचं ठावे दु विर्दि अलभमाणो पुणरवि तुह सगासं आगदा । ततो मे चिनिदं नृणं अस मत्था अणिलनसा मम मोक्स्वणस्स । ततो तीय सह दुक्ख कधासु [ अ ] - दिच्छिदं मे तं दियसं रत्तो य । परडिदेषु य वायुरध-पडहेसु ततो कलुणं अंतर बद्धो हं तत्थ पुणरवि अणि उसाए । प्रवक्ता य मे पासातो तरितं सा सुनणू छादणीए विज्जाए छादयंतो तं महि-विवरं । - ततो पभाते समाणे समुग्गते य सवितरि सहसा उग्धाडितं गुप- दुवारं । पेम्छामि य तत्थ पुरतो बद्ध-परियरे णग्गित-खग्ग- हत्थे विविधे खयर-भडे समुट्ठिते । तेहि च घेतूण णोणिदो गुंपातो । पेच्छामि य पुरतो समूमित छत्त-चामरबालवीयणि-सणाधं विज्जाघर भड-वंद परिवुडं वायुरधं । ततो तस्साणत्तीय १. संबंधणं खं• बिना ।। २. णिरांतां खं • मो० ॥ ३. साधरण खं • मो० ॥ २० १५३ Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५४ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंड़े चालितो है संकुरु-विज्जायदणं । तेण पुणरवि गाढतर-बंधण-बद्धो महा-पसु त्ति पुरतो पट्टिदो ह । मग्गेण य में आगच्छदि वायुरधो । दळूण य ममं मारण-कज्जुच्चालितं अणुकंपमाणोओ बहु पारदेवेंतो विज्जाधर-वधूओ । बैंति य काओ वि-अति णिग्षिणा संकुका भविस्तति, जा एदेण बलि पडिच्छिहिति ति] । पेच्छामि य तं पवर-कतोवयारं संकुकायतणं पच्चव-पाडिहेरं । तत्थ य पुणरवि अब्भुक्खे दूण अवलोढितो हं कणगामई र संकुग-पडिमाए पुरतो । भणितं च वायुरघेणं-- भगवदि संकुके ! एस ते मया रुधिर-बलि-कज्जे महा पसू उवणीदो । पडिच्छदु भगवदी । आणत्तो य तेा एकको कालो पिंगलक्खो वंकणासावंसो घोर-दिट्ठी विज्जाधरो--भो ! एदस्स एव पडितस्सेव सुणिसिदेणं मंडलग्गेण एक्क-पहरेण से पाडिहि सिरं ति । तेण य जाणवेति त्ति भणंतेण ण गादो वग्गो, आढत्तो य ममं तेण वग्गंतो जमो इव सयं अभेपडिहूँ । अहं च अविसादमंतो पुब्धि होणं पच्छा पुण 'अहो ! इमं अकदत्थेहिं मरिज्जति (१) त्ति ताहे जिण-णमोक्कार-करण-सज्जो ठिदो, है । एदम्मि य देस-काले सचेव भगवती संकुग-विज्जा-मूल-पडिमा महप्पमाणा, संचलिद-विसम-स्वर-भि उडि-बुद्ध-चल-भुमय-फुरंत-फुरिदाधरोट-पागडिद-दसणप्पभोभामिद-वि-तेया, पागड-वयण-विवर-विणिरिगण्णाणल-जाला, सेस-वस-विमुक्कहुंकार-घोर-फुहासा, विप्फुरिद-दुरिद-रावा, धमधमत-रोस- पञ्जलिद-णयण-वयणा, णयणग्गि- जलित-पसरिद-धू-धूपर--सिहाल--ज्जलिद-जाला--सहस्स - परिमालिदा, जुगंत-कालतिम-णि पव्व()-विज्जु-पिंजर-फुलिंग-जाल-परि मासिद-पाम-दुप्पेवा,हा ! वझ वायुरध ! अकग्ज-कारि ! मतो सि त्ति जपमाणी रहसेण समुद्धाइता मणि पेढियादो । तं च तधाभूदं पडिमं दट्टणं भीदो थरथरथरेत-हिदयो वायुरधो सह विनाधरेहिं, 'भगवदि ! सरणमिति जपमाणो पडिदो उम्मत्थिो । ___ ताव य मा वि पडिमा ममं घेत्तणं मण-जइण वेगा णभंगणं समुप्पइदा । खगरेण य बहुं देवी देव दे(इ)दा ठविदो य मि तोए राम्म विविध-बछसुरभि-कुपुमेह-लदा-विदाण-गं पोर-सस्सिरी र(ण) महा-सेल-सिहर-माले । ततो चिंतियं मया- अहो ! भगवदीय संकुगाए अहं उबसग्गादो णित्थारितो त्ति माणणीया य मे प्य गज्जा य भगवद। । ताव य तोय वटवटस्स १. परिदेवंति खं० विना ।। २. पेडियादो मो०विना ।। ३. वीदिवविद्धा मो०॥ Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सत्तमो अणिलजसा-लभो २५५ (१ दवदवस्स) मुक्काई मम सव्व-बंधणाई । ततो पणमिदुकामेण मया दिट्ठी पाडिदा तीय चलणेसु । पेच्छामि य खण-परियत्तिद-रूव-कणग-कुमा-संठिते कमल-दलंसुकुमाल-सप्पभे लक्खण-सुपसत्थ-'पत्थिते वर-कणग-णेउरालंकिद-मणोहरे जुनदिपादे । चिंतितं च मे -अहो । अच्छेरयं ! किध ताव भगवदीर वणमेत्तेणं अण्णारिसं स्वं तं ? ति । अधवा कामरूविण। देवदा किं तं जं ण करेति । मया पुण एमा अवस्स पूयणिज ति । ततो पणमिदुकामो तीय रत्तुप्पल-कमलकोमलेहिं करतलेहिं वदणे घेत्तूण उण्णामिदो हं, भणिदो य तोय-मा अज्जपुत्त ! अहं अणिलजस त्ति पाद-[सुसूसिया वो । ततो मया उड्ढे पलोएतेण दिवा परम सोम्म-कलिता, परितोस-विगसितच्छी, णव-सरद-पसण्ण-सलिलसंपदा विबुद्ध मुद्ध-पंकया इव वाव), तिभुवण-जण-णयण-कुमुद-चंदळेहा चंदलेहा इव णवुग्गदा । अवि य, अब्भुत-पद-सेभिा-सुभया नण-हिदय-लोयण सुहल्ली । गलिद व्व णिम्मले महिदलम्मि कती मियंकस्स ।। इय तं अच्छेरय-रूव-कलिदं अणिलजसं वो(पे)च्छामि । पेच्छामि य एकतो अवणितल-गदं संकुग-विना-पडिमं कणगमई । तदो य मे कदो णमोक्कारों । भाणदा य मे अणिलजसा-सुतणु ! दुप्पडिमोऽयं मे तुह जीवि[ददाइयाए, तं भण किं तं इदाथि पडिपियं करेमि ते ? तीय भणिदं-एदम्मि परितोसे तुमे चेव सह जावोवाए अविपयोगो हवतु त्ति । मया य तध त्ति अभिणदंतेण अवतासिता भुयाभोग-पंजर-परिगहेणं । ति(तं) च घेत्तण सिला-तले गिसण्णो हं । भणिमा य मे--सुतणु ! कधय, को एस पव्वद-वरो नत्थ ते हं आणिता ? ति । सा भणति-अज्जपुत्त । एस सीमणगो णाम महा-मडिधरो 'हिरिमंती ति य भण्णति । एदं च से सिहरतले महंतं जिणायदणं णाभेयरस भगवदो धरणेण णागराइणा णिम्मविदं धरणुब्भेदं तिम्य भण्णति । एत्थ किर सुणिज् नदि, तप्पढमाद(! दि) भगवतो दियरस्स पडिमावगदस्स पुरतो णमिविणमोणं ओसप्पिणोय भरधे पढम-विज्जाधर-राईणं पढमं धरणेण विज्जाउ दिण्णाउ । एत्थेव य पुणो विज्जाघर-कज्जाणं मज्जादा ठाविदा-जो य एदम्मि पन्वते वसंतं काइ किंचि सत्तं पि अभिभवति, से तु स-कुला लहुं विणस्सदि । एदम्मि चेव पव्वदे १. पड़िते मो० ॥२. सोमा ख०मो विना ।। ३. मयंकस्स मो० विना ॥ ४. हिं ख०विना ।। ५. हिमवतो ख०मो०विना ।। ६. धरणुब्भेहिंदं खं०मो० विना ॥ ७ स कुलो लप्पकुलो लहुं ख०मो०विना ॥ Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५६ वसुदेवहिंडी-मझिमखंडे अचलस्स बलभदस्त तिविठ्ठ-मरणे सामण्ण-समस्सिदस्स केवलणाणं समुप्पण्णं । एदं च तस्स भत्तीय अण्णं पि बिदियं जिणायतणं तिविठ्ठ-सुदेण रण्णा सिरिविजयेण कारितं । रधणेवुरचक्कवालाधिप(दं)दिणा य विनाधर-चक्वट्टिणा अमिततेएण इदमण्णं तति यं पि जिण-घरं णिवेसितं ति । एदं च णिन्भय-खेत्तं अलंघणिज्जं च सत्तूणं पावचित्ताण य [ति कादं ततो सि मया इधाणितो त्ति । एवं तीय कधिते ततो सायण्ह-समये सह तीय साअड्ढेदु(१) गदा हं णागुब्भेदं हरदं । तत्थ य हाइदूणं ताधे संकुगा-पडिमं घेत्तणं गदाणि मो जिणायतणं । तत्थ तं पडिमं णिक्विविदूण वंदिदाणि मा चेदियाई । सुचि पग्जुवासि दूणं ताधे एकको अवताई। पुण्ण-पच्चरवाणेण य मया छुहाभिभूतेणं भक्खिदाई परम-सुरभि सादु-सोदलाई कक्कंधु म बोराई, पीदं च मे पवरगिरिणिज्झर-विवर-सोदलं सलिलं । ततो अवलंबतम्मि दिणगरे मत्थगिरि-मिहरवासघरं ताधे मया अणेग-वर-तरुण-पादव-कुसिमिद-लता-विदाण-मऊझे सव्व-सत्तसंचार-विरहिद-गंभीरे सुकुमाल-सीलातल-संपरिक्तित्त-सस्सिरीए पदेसे तत्थ दि₹ मे परिसडिद-पंचवण्णिय-सुरभि-वर-कुसुम-णियरुस्सेध-स्रोभ अब्भुद भूदं लदाघरय परम-रम्मं । तदो तत्थ आवासितो हं सह अणिलनसाए । ततो हं मणिलजसाए अभिरमणोवायं चितेंतो सुचिरं ठितो। सा वि य तम्मि समये कि पि सम्भावेणं चिय [ल]जावणत-वदणा इव अणुनिद-परि(१५ )-संगाभिलासिणी ठिदा पयदि-लीलावससण्णियट्ट-छोयणा सुदणू । ताधे मया चिंतितं-महंतो एतीय णियय पुरिसकारो पदंसितो । एत्तिो य "विलयाणं परमत्थो णयण-बदणेसु णिव्वडदि ण दु वायाए । पुत्वं चिय एदीए अवियोगं मग्गमाणीए ममं णिवेदितो अप्पा । एव य वियारे दूणं तःधे सयमेव-समप्पिय-हिदया, गंधवो णाम विभाह-धम्मो तेण विभाहिदा मे । तत्थ य विविध-कुसुम-सुकुमाल-पल्लवुत्थरणे अन्भूससंत-वरपंच-वण्ण-सुरभि-कुसुम-कलिदे रदि-जोग्गे कुसुम-सयणिज्जे लोलाय णिसण्णो हं सह पियाए । ततो अत्थमिते दिणगरे, संपत्ते सुरद-कम्मत्थ-बल-वड्ढण-[स]मत्ये पदोसकाले, उज्जालिद-विमल-ससि-प्पदीव भासरे, पसरंत-सगुण-रुद-थिमिद-णीसद्द णिब्भए पेलव-पवणुच्चालिद-सुरभि-कुसुम-वरिपिणीसु पादव-छदासु, दयिदा-सिक्कारविरचिद-करणासंक-जणण-सुणण-लज्जा-पद-विरहिदे तम्मि य समये, मया १. अभिगमणोवायं खं० ।। २. बिलायणं मो० विना ॥ Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सत्तम अणिलजसा - लंभो १५७ मयगलेणेव णलिणी जवा समक्खित्ता मणिलजसा, हिं ( उ ) क्खिविदूण य सलीलं ठविदा मे कुसुम - सयणीए । कमसो कर वदण- प्रसादणादीसु गाढा लिंगणपरिचुंबणादीसु य अभिप्पसादेदुं उवगूढा मे रदि- रसायण - गण - कंखिदेणं सरभसं कुय-गेहणादाढिद (?)-करण - सम्माणिदा । परिचुंबिदा मे सुरद-पद-संचाल - संमीलिदच्छी । अधेयं च मम सरीर-संफास - हरिसिद-तणूरुहा तैरदि व पवरपुलउमेद- करग्गेहि रदि- समुद्दे । दसद्ध-वण्णेण य पुष्फोवगा ( ? या ) रेण सुरभिणा सीदल-मारुदेरिदेणं सोभिद-सिरोरुहाई पविरइत- सुरभि कर-गेज्झ- कुसुम-थवएसु अण्णोपण - माल (ण) पविसोभिदाई | एवं अहं तत्थ वम्महो इव रदि-सहिदो जहा सुहं अभिरमामि, पढम-समागम-सद्ध सुप्पण्ण-खेद - समुल्लसिद- सेयं च अणिलजसं वत्थेणं वीयमाणो वीसामयंती य । सात्रिय तथैव जंघोरु-जण- सोणि-कडितड - पीणपयोधर - पडिपेल्लणासु य सुचिरं अण्णोण्ण- पीदि- बहुलं अभिरमिदं णिरुव्विग्ग-हिदयाइं आसण्ण-हरद-गहिदामदाई पुणरुत्त-रति- पसादण-करण-सँम्मुहाई (?) । एवं मे पिया - सहिदस्त अभिरममाणस्स सुहेण समतिच्छिदा राई । पभादे य संते तदोतमि चैव हरदे कद- प [[भा ] द कज्जाई । तत्थेव मुहं धोविदूर्णं, उदिते आदिच्चे, 1 सह-प्पियाए तं चैव सरं णागदेवद-प्रभावेण य जिणघराणुभावेण य णिच्चकाल - कुसुमिदपउमिणि-त्रणं ण्हाद मणिप्पय दो (?ण्डादुं णिप्पदिदो ) अवढो हैं सुरभि - विसदचिसावगुंठिद - दिसं । गहिदाणि य मे तत्थ पभूदाई पंकयाई । उत्तरितॄण य ततो गिरिसिहरंतर - जादाणं सम्वोदुग- सुरभि पादव - लक्षणं कुसुमाई उच्चिणित्ता गदाणि मो faraराई । तत्थ य मे समप्पयोगेण उग्घाडिदाई दाराई । तावे पमज्जिदूणं त्रिणघराईं, पउमिणि-पत्तत्तारितेण य पाणिएणं सुविसित्त-संमज्जिदोववणाई का अच्चदाओ for पडिमा । अरणि-मधिदेण य अगिणा कुंदुरुअ-देवदारु-चंदणादीसु तम्मि चेव संभूतेसु धूवं डहिदूण वंदिदूणं य वेदियाइ "ठविदा य मो (? मे) अंतो सा संकुगा-पडिमा । सुचिरं पज्जूवासिदूणं णिग्गदाणि मो ततो संबरिद - दुवाराई | ततो परिब्भमिदं पयत्ताई तम्मि महिघरे परम- रमे पप्फुल्ल-दुम-लदाविदाणंतरेसु मण - णयण - रमणिज्जेसु जधा-सुहं वियरामो । दिट्ठो य मया तत्थ महिघर - सिहरस छिण्ण- टंकस्सै अच्चूसितस्स अ ( उ ) वरिं अदि-मणोहर - विततवित्त-पक्स्व-पष्फुरिद-विरइत - पिच्छ-चंदग-समूह- सोवि ( भि) दुम्मिल्ल-पाला-घरो, पवर ४ १. ग्रहणाग ढेद खं• विना ॥ २ तेरदि खं० बिना ॥। ३. सुमुहाइ मो० विना ॥ ४. सुइसित्त समज्जिदेवोण्णवणाई खं० विना । सुहसव्व संमज्जिदोववण्णाई मो० ॥ ५. चेइंदिदा य मो खं० मो० विना ।। ६. ढंकस्स अब्भूसितस्स खं० विना ॥ Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५८ वसुदेवहिडी-मझिमखंडे बरुह-भारय-विगइत-भासरुज्जलो, बहु-मयूरि-परिवारो, णच्चमाणों मयूरी । तं च दळूण मया भणिदा अणिल नसा-पेन्छ, पिए ! किध लोभदे एस मधुर-मुक्क-के कारवो पिया-प्तमग्गो । तं सुतणु ! घेत्तूणं ममं उपदिदं आरुभाहि गिरि-सिहरं, पेच्छामो ताव एवं णच्चमाणं ति । ततो अणिल जसा तं सिहरवर आरुभिदं अचयंती परम-विसादोवगदा पगलितंसु-णयणा य सवुत्ता । पुच्छिदा य में सुतणु ! किं ण वहति ते विजाओ ! तंदो ये दुक्ख कंतकंठाए भणिदं - अज्ज उत्त ! भट्ठाओ मे सइ रोहिणीए सव्व-विग्जामओ । ण चाएमि य तासु भट्टासु येवं पि समुप्पनितुं । ततो मया ससंभमेण मणिदंअकज ति, पिए ! किह ते विनाओ भट्ठाओ ? त्ति । सा भणति-पियदम ! अच्छंतु तोव विजाओ, जीविदे वि मे संसयो आसि । केवलं तुह पाद-पसादेणं जीविदा हं । मया भणिदा-पिए ! किध ? किं वा 'एदं कारणं ? ति । __सा भणति-सुणध, अज्ज पुत्त ! संकुग विग्जादेवताओ अतीव उग्गाओ, अम्हं शिकायस्स णिच्च-प्यणिनाओ । तापिं च जो बलीए पोक्विज्जदि उग्गणागदेवदाणं तेण अवस्सं मरिदव्वं । जो वा तं अहिरदि तस्म वा सिरं सहस्सधा फुडदि । ततो मया हिज् नो तुह पधण[f]-कजन-समुट्ठिदेसु संकुगपुवागं विज्जाघरेसु, विज्जाओ नोविदं कुलं च सव्वहा परिचत्ताई । वितिदं च मे मरती वि अहमेदं एकाक्खेवेण चेव अवस्सं दूरे पक्खिवामि । ततो एदं णित्थारेदु मह मया नाम, एसो पुग सच्छंद-गमणो सुहमिच्छियं दिसं गमिहिई । एवं मे चिंतेउं अणुबंधण-करण-भीयाए य सच्चेव मूल-संकुग-पडिमा समहिदिया ताण वंचणढाए । तम्मि य समए. अण्णा वि हु कावि तुह पुन्वतधा(वा)गलिया तम्मि अणुपविट्ठा देवया । ताए वि य तुमं पुन्वयरं गहिओ । महपुण केल(लि)मेत-परिणामा 'ओद्वा । तमो य ते भेसेऊणं मया देवयासहेज्जियाए अक्वित्तो सि । खणेण य दूरं वीइपडिया(?वीइवइया)। नेय किंचि सिरि(१२). फुटणे(?ण)-वियारं लखेमि, आयु-उवक्कमण-कारणं वा । चितियं च मे, एयस्स उत्तिमपुरिसस्स एस पभावो जओ मे नीवियं न विदायं, केवलं पडिसायणा-दोसेणं विज्जा-भंसो मे जाओ। णवरं पुण अडाप्पयुत्त-पत्याणाए इमं सत्तूणं अॅगम्मं, जिणाय यण-पडि मंडियं, सोमाणग-पच्चारणं सीमणग-णा गुन्भेद-पवयं आणिओ सि । तं एमा १. फरुह भावबिरा० ख०मो विना ।। २. एध मो० ॥ ३. ब्भयणिज्जाओ ख०मो० विना० ॥ ४. केवलमेंत्त खंविना ।। ५. ओरद्धा खं०मो विना ।। ६. अहाप्पयत्तपत्थणाए ख०मो० ॥ Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सत्तमो अणिलजसा-लंभो १५९ परमत्थो । सामि ! तुह पसादेण मे जोवियं लद्धं । एयं मे बहुयरं विज्जो (ना) मुक्कं गहणं । विज्जाओ जीवियं च परिच्चइऊणं तुमे अवहिओ मि मे । एम पुण मे बीमो लाभो अं तुमं जीवियं च लद्ध। ण मे भद्वासु वि विज्जासु पोला तुम उवसग्गाओ मोअयंतीए । भट्ठ-विज्जा वि तुमे सहिया पुप्फ-फल कंदाहारा वण-तावृति व्य मुहं अडवीए णिव्वुआ कालं गमेहामि । तुद्र लंभे कयत्थं चिय अप्पाणं मण्णामि । अंसु-पाओ पुण मे कओ तुम मयूर-दसण-मणोरहे असंपडतम्मि । ण वि तह विजा-भंसो मज्झं पि हु वच्छ तावणं कुणइ । जह तुह भुवणमणच्छण) अम्माणि य-कारणा वाणी ।। तो सा एवं जंपमाणी बहुपगारं भणिया मया-सुअणु ! अलं विसादेणं । मम जीवियं दयंतीए संपाडिया तए सव्व-मणोरहा । तुह चेव मया दुप्पडियारं महग्य-जीविय-दाइयाए । तीए भणियं-एएण चिय तुम्भे पडिमुक्का जमहं तुज्झ पसाएणं समुप्पण्ण-मरण-कारणा जोविया हैं । तो मया चिंतियंअहो ! अणिलजसाए अज्जण(? वत्तं ! जा णिय-माहापं पि य मह माहप्पं परिगणइ । अवि य, एईए कुलं विउल विजाओ जीवियं च वित्तं च ।। तणमिव पडग्ग-लग्गं मज्झ-कएणं विणिद्धभं ॥ एवं चिंतेऊणं मया परम-समुप्पण्ण-सिणेहाणुकंपेणं अवयासेऊणं तककालाणुरूवेसु महुराणुकूलेसु य वयणेसु विगय-चिंत काऊण, ताहे तोए सहिओ वंतर-सुरो व्व गिरि कंदरासु वियरमाणो विग्ना-भंस-दुक्खयं ति य सुटुमर से विणो समुप्पाइंतो समारूढो हं एक्कं अचूसिय-पिहरं तरुवराकुलं गंड-सेलं । तत्थ य को वि माणस्सेव महुणो (?) महुणो गंधं लक्खमि । तेण य महु-गंधेण य आयमाणो इव सह पियाए पविट्ठो हं तत्थ एक्कं परम-राहणं लया-वियाणो अरं । तत्थ य सिलायले णिण्ण-मज्म-संथे बुद्धि वित्थिण्ण-सुरभि-बरिसोदग-पुण्णं णोरयजाइ-कविटु-स्वज्जूरि-मुद्दिया-माउलुग-णारंग-फल-रस-णीसंद-संभूमं अण्णेसु अ सुरभि-कुसुमेसु वर-चउल-वंगोल्लगाईसु खीरिय-पायवेसु अ सय-पडिय-पत्त-पुप्फफलंकुरेसु संदीवियं महा-महुं पेच्छामि । तं च पत्त-पुडेण घेत्तण मया अइप्तयरमणीयं आमाईतो महुँ अण्णे वि य(? सग-यं पिव अत्ताए(? ण)य मण्णीय । भणिया मे मणिहजसा-सुअणु ! आणेहि ताव कविट्ठ-कवालं १. अधूसिय मो० विना ॥ २. संचियं मो० ॥ Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे ति । तओ तीए लवंग-कुसुम-गर्भ काऊणं उवणीयं मे । तो हं अणिलजसं अंकमारोविऊणं तीर-सिलातलं निसण्णो । आढत्तो हैं सह तीए 'सीतंठवीएहि (0) तं महुँ णिग्घे टेउ । भणिया य मे-पिए ! अणुसरिसं खु तुह समागमस्त इमं पएसे आसवं च । भवि य, महुमिणमो देव-महुँ तुम च देवंगणा गिरि मेरा(? रु) व । नंदणवणं विय [वणं] पज्जत्तं किं न सग्गाय ! ॥ एवं परिहसंताई इन्छाए निघोट्टेमो । ताहे पुणो वि ईसिं दर-मत्तेण भणिया पिया विणोपत्थं-पिए ! णणु पेच्छ, जारिसं खु अम्हे अरण्णे वि परमं देस-कालोववण्णं महुमुवणयं ति । अवि य, गिरि-सिहर चिय भवणं उज्झर-सुरवा य दुंदुभि-णिणाया । महुकरि-गेयं गेयं मयुर-न व रज्ज(नÉ) ते ।। तो तीए भणियं--जत्थ तत्थ व अहं पासगया ते ण रज्जस्त सुरलोगस्स वा ईहामि । अवि य, तं रज्जं सा य सिरी सो सुरलोगो मुहं च तं चेव । जहियं सुत्त-विबुद्धा वणे वि तुमए पलोएमि ॥ भणियं च जहा, पिय-विप्पओग-मइयं दुक्खं नासेइ किं पुहवि-लं भो । ववगय-रज्ज-सिरि पुण पियाणुरागो रमावेइ तओ तीए एव लविए चिंतियं मया-णीसंसय विगय-सोगा संवुत्ता य मे पिया । ताहे पुणो भणइ मे मणिलजसा--पिययम ! केण भो एवं महं उववाइयं इहं अरणे ? त्ति । मया भणियं--सुअणु ! पुव्व-सुकएणं । अवि य .आहारत्ये सुण्हं खाइउकामस्स ससुरवग्गस्स तीए भवियन्वयाए लद्धो उ सय मओ हरिणो पुव्व-सुगएण सुंदरि ! उत्तम-पुरिसाण वसण-काले वि । उप्पति मणुण्णा रण्णम्मि वि उत्तमा भोगा ॥ एयं सोऊणं तीए भणियं--एवमेयं ति । एवं बहुमाई दिणाइ तम्मि महिहरे सुहं परिवसामो । इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए सत्तमो अणिलजसा-लंभो णाम परिच्छेभो समत्तो ।। १. सीतंद्धवीएहिं खं० ॥२. • मिणिमो खं० विना ॥ ३. वज्जते खं॰मो० बिना ॥ ४, भासेइ ख० मो० विना ॥ Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अट्टमो वेरुलियमाला-कंभी अह अण्णया कयाइ लयाघर - विवर - गयाई अच्छामो । पेच्हामो य विविहेहि नाण-विमाणेहिं करि-तुरय- रहवर-पवर - पहकर - सएसु य पूरियं णभंगणं । विज्जाहर - वंदे उवयमाणेषु खुक्खुभिउमाढत्तो सीमणग-पव्वय- वरो । तं च दण पुच्छिया मे अणिलजसा -- पिए! क्रिमेयं विनाहर जणोतरण-कारणं ? नि । तीए भणियं - अज्जउत्त ! एत्थ विज्जा- पढम-पयाण- भूमीए जिणाययणाणं संवच्छरुस्सवो एग-राईओ 'संपत्तो । अण्णो वि य होइ महो एत्थ । तत्थ अट्ठाहिया होइ हिमति । तणिमित्तं च एत्थं अजं विज्जा- जावोवयार- कज्जे सव्वविज्जाहर-सण्णिवाओ भविस्सइ । तओ उवयमाणे विज्जाहरे पैरिवाडीए परिकहैइ । भइ य - अज्ञ्जउत्त ! एसो चित्तकूड - फव्वय-ऋत्यन्वो पंडय - विज्जाहर-राया सत्तुसेणो नाम सपरिवारो देविजणाणुआओ । एसो य सोमाणिय-विज्जाहर-राया नीलगिरि-वत्थव्वो स्यय-मणि- कैवालु (ल) - सोसि (? भि) य- सिरो वज्जदाढ- पुत्तो सीदाढो हिरण्णवईए जणणीए सहिओ जिणघराई नमइ । एस य मत्तंगाहिवई पाहणो णाम राया नमइ जिणघराणं । एसो य मत्तंगगिरि - सिहर-निवासी दिवागीय पुतो मायंग विज्जा भो (णु) रूप गहिय- वे सो मायंगपुर पस्थिवो मायँगदेवो नाम नमइ णाहं तावय अण्णोवि मया दिट्ठो विज्जाहर-राया नभयला उपयंतो । चलिय- चामराडोव - सस्सिरीओ ऊमिएणं सिएण वर कणय-यण - दिव्व-दंडेणं छत्तरयणेण तालिय-पडु-पड - रवो महया - जुबइ-गण-विराइओ दिट्ठो मया सुरवइ विव समोवयंतो । पुच्छिया य मे पिया को एस जुइमंतो विज्जाहर-राय !ति । तओ तीए ईसि ईपावस- वाडिय - भिउडि-ल [य] - भंगुर - फुरंत भुमया- तरंग-वयणाए भणियं - ओ ! मुद्दों सि तुमं । कओ एयं [ण] त्रियाणसि ? । मया भणियामयच्छि ! मा रूसीहि । सच्चं न याणामि एयं ति । तीए भणियं -- एस में दुज्जया । जओ एयं ण - याणासि । एस हु सुवण्ण पुरि-पत्थवो पवणजवे। पभावइपिया, तुह ससुरो | जाणह एयं अहब ण जाणह ण णामति । तओ मया चिंतियंअहो ! एस तेयमंतो रिद्धिमंतो य विज्जाइर-राया | तेण चैव प्रभावई तहा-गुण-विणय१. पत्तो ख ० मो० विना ॥ २. महइति मो० ॥ ३. पडिवाडीए मो० बिना 11 ४. कंत्रालुसियसिरो ख ० मो० विना । कत्रालुसोवियसि। मो० ॥। ५. मावाहणो खं•मो० विना ।। ६. गाहे ख० मो० ॥ ७. जुइमओ मो० विना ॥ ८, ओ सत्तो सि खं• विना ॥ ९. णामि त्ति मो० विना ॥1 २१ - Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६२ वसुदेवहिडी - मज्झिमखंडे योवयावती । एवं सा मे अण्णे वि देवरिसभ - महासिहर - रयणंगय-असणिवेगसीयस - अंगारग हेफरी-हेमदाढ़णील--णीलकंठ - वायुरह- वायुवेग-पवणवेगमयूरग्गीव - माणस वेग- राडिमुंड - विज्जुवेग--ससिकंताइणो दाहिणसेढि -वासिणोउत्तरसेढि - वासिणो य [...] पहर- मेहरह-मंदरदेव - भंडाभमाइणो महा-विज्जाहरिंदा समोवयमाणा, अण्णे अ बहू तदाइयमि (? तदा दाइया में) पियाए स णाम-गोत्तेहिं । ते यणमिण जिणघराई जहारिहेसु अ आवासेसु आवासिया सव्वे । एवं खयर - वंदे सु उक्सोहिए सब्वओ "समता धरणुब्भेय- जिणाययणे महिमाए गयं दिवसं । 1 तओ अत्थमिए दिणगरे, उद्दाईतमतिच्छियाए संझाए, अ ( 3 ) ग्गाहियाओं स्वयरेहिं जिणाययण-संसियाओ दीव- पंतीओ | दीव-सयसहस्सेहिं पज्जलिओ' इव महिहरो संदीसिउं पयत्तो । एयम्मि देस-काले जणस्स कलंगलं-रवेणं' परम- महुरेण गंधव्व-गोय-वाइय-वेण य उवसोभिए महिहरे, तओ अहं सह पिया विणिग्गओ लया-घराओ । तभ दो वि जणाई संघाडि-प्पयोगेणं' उवरिं एग वत्थ-संघाडग-परिहियाई, जिण-पणाम - कर्य -वंदणाई, विज्जाहर-जणसमूहे केण वि अण्णायाई, विवि-पेच्छणय-त्रक्खित्त-लोल - कोयणाई, पज्जत्त-' दट्ठव्वय -लोभेणं इमो तओ य संकियाई परिभमिउं पयत्ताइ । इमं इमं ति य रमणीयतरं एत्थ सुंदर गीय-वाइयं णच्चियं च पसंसमाणाई परिब्भमामो । एगव्थ परसे अहलावय- पत्ताणं विज्जाहराणं भणिइँ सुणामो जहा - उप्पण्णो को वि महा वासुदेव - पिया वसुदेवो नाम, जो इमं विज्जाहर चक्कं सगल पर क्कमकय-कीवं णाएण भोच्छिहिइ पालिहिद य | दु- णिग्गह सिटू-पालणं च किर काहि त्ति । बीएण भणियं आमं, एवं वयंति लोगा गुणओ, सिद्धा य । तएण भणियं -- सुणिज्जइ, अस्थि सो जो किर यमेहिइ मंदरदेव - माणसवेगाइणो, "उदंते जेण तिसिहरो मारिओ, वायुरहस् य भुआ 'चूरिया । तं च सोऊं अणिलजसा परम- हरिसिया जाय। । अण्णस्थ य पएसे सुरोगाणु [रू ]अं पयत्तं गेयं । तओ तत्थ गयाणि मो'। तत्थ य सिय-सुहुम वत्थ परिहियाए पियदंसणाए विज्जाहर-राय वुड्ढाए भणियं - पुत्त ! वेरु [लि ] यमाले ! सच्चं ताव तुमं अज्ज णियमोववास- करिसिया । १. हेफुग खं० ॥ २. वसमता खं० मो० विना ॥ ३. संघाडिय प्प० खं० मो० वना ॥ ४. भणियं खं ० विना ॥ ५. ६. लोगमुणओ खं• मो० ना ।। ७. उद्दते जिण खं• मो० विना पिता खं०मो० विना ॥ ॥ ८. सूरिया मो• विना ॥ Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अट्ठमो वेरुलियमाला-लंभो तह.वि अवस्सं च तुमे अज्ज भागवओ सगल-तिहुअण-माणखभस्स उसभ-सामिणो भाग-रण्णा य सोववासाए णट्टोवहारो दायचो । तं ओअर पुत्त । 'पट्ट-सज्ज ति। तो सा तीए, अब्भत्थिया विणिग्गया पट्ट-जवणियंतराभो मणोहरा महाकण्णा ।।मविय सिहि-गलय-णील-मरगय-सरिस-वण्णा सा य उवागया तं पवर-मुरव-वंक्रमणहरं रंगभूमि । जिण-पडिमाण [क]य-प्पणामा पणच्चीय गीय-वाइयाणुरूवं, अह-मयकरण-संपउत्तं पत्तीमइ(बत्तीसइ)-भेयं णट्ट उवदंसयंती । तो हं तं क(? कु)ल-(कु)रूव-सोभग्ग-वय-समुदयाणुरूवं णच्चमाणि दळूण चिंतेमि --साहु ! अहो ! रुवाणुरूवं णच्चिय ति । जइ मे अण्णा वि कसिण-बाणा भारिया हवेज्ज, तओ एरिसी हवेज्ज त्ति । णवरं च ममं ससिणेहं पेच्छंतं. दटुं अाणिलजसा सासूम-कडक्खा : भणइ- अहो ! ते ऐस अवितित्ता अण्णासिया दिट्ठी। बहु-प्पभाया य संपयं रयणी वट्टइ । उटेह, वच्चामो लया-घरं ति । ताहे मं घेत्तणं हत्थे गया लया-घस्यं । समइच्छियाए य णिसाए, समुग्गए दिणगरे म समत्तं पव्व-महिमं काऊणं गयाइं स-नगराभिमुहाई खयर-वंद्राई । अहं च पञ्चूसे कय-समत्त-सावय-सामाइय-णियमो, गहिय-पच्चक्वाणो, कयस्थुइ-वंदणो, पच्छा तम्मि सरे अवईण्णो कुसुमुच्चयं काउं पउत्तो । अणिलजसा य सर-तीरे दिणगर-दिण्ण-दिट्ठी बालायवं सेवइ । एयम्मि देस-काले णमिऊणाययणाइं जिणघर-विणिग्गया वेरुलियमाला तं सर-तीरं उवागया । दिद्रा य तीय तत्थ परम्मुही बालायवं सेवमाणी अणिलजसा । ताहे ठविय-सहिजणा सहियं उवगंतणं करयल-जुवलेणं णयण-जुयलं परम्मुहीए ठएइ । तओ अणिलजसा तीए बाहुलयाओ परामुसि[उं] भणइ--विण्णाया सि, वयंसि ! मया । मुम मुमवेलियमाले ! त्ति । तओ वेरुलियमाला पहसिउं भणइ-जस्स महारोहिणीविज्जा-कयइ(?) संकुग-देवयाओ कहं सा ण णाहि ? ति । एवं बेंतीय मोत्तं णयणाई अवयासिया अणिलजसा । तीय वि तहेव परिदेवंतीए य भणियं अणिलजसाए-वयंसि ! को मे महारोहिणी ? भट्ठाओ मे सव्वाओ वि विग्जाओ त्ति । वेरुलियमालाए भणियं ---हला ! को कोवो देवयाणं ? ति । अणिलजसाए भणियं---वयंसि ! तुढेसु मे देवयासु भट्ठाओ, न उ कुविएसु । तं सोऊण विम्हिय-हियया भणइ-कहं तुद्वेसु भट्ठाओ ? त्ति । तीए भणियं-पिय-कज्जे में विष्ना-भंसो । तस्स य मरणपत्तस्स जीविय-लंभे विज्जा-भंसो वि मे सफलो, १. णदासज्ज खं० विना ॥ २. एसा आवि० ख०मो० विना ।। ३. पेहु० ख० । Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६४ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे उत्सवो य मे । तमो सा भणइ-केरिसो पुण सो पुरिसो जस्स लंमे विग्नाभंसो वि उस्सवो जाओ ! कत्थ वा सो संपर्य ? दे ताव दंसेहि । पेच्छामि ताव भगिणि-पई ति । अणिलजसाए भणियं- एत्थ सरे कुसुमुच्चयं करेइ । पेच्छसु सयं ति । तओ सा तं सरं सव्वओ समंता समभिलोएउं सो(थो)वंतरागय-णियत्ता, भणइ-वयंसि ! न एत्थ सरे कोइ माणुसो दोसह, एकोत्थ पर देवकुमारगो कुसुमुच्चयं करेइ । तं जइ सि अमच्छरी तो दरिसेहि तं भत्तारं ति । एवं भणंतीए हत्थे घेत्तण उट्टविया । तो अणिलजसाए भणियंवयंसि ! जं एयं पेच्छसि देवकुमारगो त्ति, एस चेव सो । तो सीए समभिलोएउं भणिया-साहु कयं । अहो ! ते वाणिज्जे लाभो । Yणं तुला-वा(रा)सिया सि, 'अहो य ते समग्घेणं पणिएणं महग्धं रयणमासाइयं ति । पुणरवि विज्जा भविस्सति, ण उ एयारिसो भत्ता । तं एहि एयं(?अहं) तुमे बेवि उवसप्पामि(१मो) णं ति। तो ताओ समंतेण चलियामओ। तो हं तं दठूण चिंतयामि-- इमा हु सा कण्णगा जा मे जिण-पूयाए णच्चमाणी दिट्ठा । तं सागयं से । एव इयं पि(पी)तो व चक्खु-पिति(?पीतं) करेमि । अहो ! इमा वम्मह-गुणक्वणी पायं पिव रह त्ति । तो सर-तौर-गयाए आहूओ हं अणिलजसाए । ताहे समुत्तिण्णो हं पंकय-सराओ। पुवयरं च उवागया ममं वेरुलियमाला दिदीए अणुप(?पि)यंती पुणो पुणो मे । पुष्वं हियएणं पच्छा काएण चेव पडिया मम पाएसु । पणमंतीय य तौए दससु वि कररुहेमु विद्धो हं । दिण्णा य मया आसीसाजगप्पहाणं पयं(?ई) पावसु त्ति । समुट्ठिया य संतो भणइ-वयंसि अणिलजसे ! जइ ते विज्जा भंसेण पच्छाणुतावो अस्थि तओ ते अहं सिद्धाओ चेव विज्जाओ पयच्छामि । दिज्जउ मम नियय-भत्तारो त्ति । इय तीए सपरिहासे भणिए पडिभणिया अणिलजसाए--हला ! मा तुर । सव्वं साहु भविस्सइ । विणा विश्जासु पाविहिसि य इच्छियं पयं अण्णं वा भत्तारं ति । तो वेरुलियमालाए भणियं-अलमियाणि परिहासेण । तं नामो होइ मित्तं जं एरिसे वसणे उवउज्जह । तुमं च मम बाल-प्पभिई चेव गाढ-सिणेहाणुमया । तुभ य अ(१म)ह य तह ग्चेव सिणेह-भावो य । सहि ! तं भण्णइ-सहि सक्खं मित्तयापयं एगटुं । मित्तं १. आभो ते ख०मो विना ।। २. मि खं० ॥ ३. पुव्वघर व उवगया खं० । ४. अणपंपंती खं• ॥ ५. सुवेद्धो ख०मो० ॥ Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ चहियाहि अट्टमो वेरुलियमाला - लंभो कब्जे हियं उवइसइ । अविय, मित्तं एक्कवीसाए कारणेसु उवचरियव्वं ॥ तं जहा -- आरंभे समवायेणं, समवाएहि उवएसेणं, विवाए संविभागेणं, वसणे अपरिच्चारणं, जणपए पसंसाए, अत्थे अलंघणयाए, कलत्ते ( है ) सु चैव अजंतणयाए, दुक्खागमे पेच्चक्ख डे (छे ) ग भणिईए, पराक्ख अपिसुणत्तणेणं, "अहिए पडिसेहेणं, हिए अणुपवत्तणयाए, गुझे अमंतभेएणं, कल्याण- छैणूसवेसुं आमंतणेणं, पच्चक्खोवभोगे" अविसेणं (?), परोक्स्खोवभोगे मणुण्णस्म ठेवणयाए, सजण समवाय-छणूसवे दूरस्थस्स सुमरणाए, सव्व-कज्जे सम्भावेणं ति । तं एम परमत्थो । पिय-सहि ! संदिसह जं इयाणि एव पत्ताणं मए कायव्वं वो । किंवा ते सह भत्तणा णियगपेयं नयामि, उदाहु ससुर- कुलं सोरियपुरं ! ति । अणिलजसाए भणियं -- वयंसि ! णत्थि मे अज्जउत्त-विरुद्धे पेइय-नगरे गमणं ति । वेरुलियमालाए भणियं -- सच्चं खु वयंसि ! संपयं ताव तुह स णगरि-गमणं त्रिरुद्धं । ससुरकुल- गयाए वि ते भत्तारो / अण्णासु सपत्ती सु सह सामण्णो भविस्सइ । दुक्खं च सावत्तए वासो | एत्थ वि ते अच्छंतीए कालेण कयाइ भत्तुणो ते सत्तपक्व जणओ तुह भट्ट - विज्जाए कोइ पच्चवाओ हवेज्ज । तम्हा आगच्छ सहभत्तणा वच्चामो अम्ह णवरं । तत्थ वो सहि भावाणुरूवं आणत्ति काहामि, वो नइ ममानुग्गहे बुद्धी अस्थि । तओ अणिलजसाए भणिओ अहं - अज्जउत्त ! एसा वेरुलियमाला मायंगपुर - परिथवस्स मायंगदेवस्स वेरुलियचूलाए देवीए अत्तिया, मम बाल-भाव-पही । एईए सह वच्चामो ण व ति । मया भणिया - सुयणु ! जहा तत्र रोअइति । तीए भणियं - जइ मम रुइणं तओ गम्मउ ति । मया वि तह त्ति हियए साणुग्गहं पडिवण्णं । 6 ओ अम्हे कय-त्रिणघर - फुल्लारुहण-वंदणेसु, वेरुलियमालाए मणि-कणगघंटा-पडाग-संकुलं विउब्वियं विमाणं । तत्त्र य अहं सह पियाए वेरुलियमालाए यस महीजणाए सहिओ समारूढो हं । तो चलियाणि मो चलिय- घंटा - रवेण विमाणेणं । खणेण य मम पेच्छमाणस्सेव झत्ति समोवइयं मायंगपुरे, स्वयरेंद३. अमंतणेण खं० ६. उवणयाए खं० १. पच्चक्खाडग - खं०विना ॥ विना० ॥ ४. तणूस ० सं ० विना ॥ विना ॥ ७ पुल्ला० खं०मो० विना । तुल्ला० मो० ॥ २. अडिए खं०विना ॥ ५. व्वत्तोमे खं०विना ॥ १६५ पक्ख-गहणेणं, उप्पण्णे वीसत्थयाए, कलत्ताण जह- सत्ति- णिवारणेणं, - Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६६ घसुदेवहिंडो-मझिमखंडे मंदिरे वेरुलियमाला-वासघर-पमयवणे । अवइण्णाणि य मोसन्वाइं विमामामो । भावासिमो य मि तीए संतिए वासघरोवरि मणि-भोमगे। बेलियमाला उण सह अणिलजसाए पियर उवगम्म पडिणियत्ता परम-मुइय-ण(१ )यणा मम भणह- सामि ! अहं तु 'गुरुजण-परिसंकिया आसि । तत्थ-गया समाहूया सइणा इयाणिं पुच्छिया हं-पुत्ति ! किमथिरं(?) । तओ से मया अमिलजलापच्चंतो जहटिमओ [कहिओ], तुह य संकित्तणं कयं । सव्वं च त्वरियं वो तस्स मया परिकहियं । तं च सोउं अतीव परितुट्ठो राया तुम्भ इहागमणे । तं वच्चह तुम्मे वि, पेच्छह खयरीसरं ति । तो मया वि गंतूणं बंदियो खरिंदो । तेण य अब्भुढेऊण पूइओ हं स भडवग्गेण । तो तेण सबहुमाणं सप्पणयेण वीसंभिओ, पडिविसज्जिओ गओ आवासं । तो वेरुलियमालाए सज्जाविया कुसुमो वयार कलिया मणि-भूमिया । तत्थ , य तीए किंकर-जणोवणीय [महुं] सह-पियाए णीलुप्पल-गब्मेण कणगचसएणं उबंजीवतो, विविहं कामिगाहारं 'सुवयोयण(?) ससुहो, संगीय-सह-पडिबोहिमओ विविहण्हाण-पघसण-वत्थालंकारा(रो) सुरभि-मल्लाणुलेवण-धरो मया स-या(घ)र-ट्रिमो , इव सुहं परिवसि पयत्तो । उवचरइ य मे वेरुलिय माला, बहुसो यपियं उवणिमंतेइ विज्जा-गहण-कज्जे । अणिलजसा उण संकुगा-णिगाय-गव्वेण णेच्छा मायंगी-णिगाए सीसत्तणं बालवयंसत्तेप(ण) य त्ति । अण्णया य अहं सह-पियाए हाम्प्रय-तलारूढो णाइ-पयत्ते पभोस-काले सिसिरकिरणं अचिरोदियं ससिं अभिलोएमाणो पियाए सह संकहासु अच्छामि । एयम्मि देस. काले कत्तो वि चलिए अंतरिक्ख-पडिवण्णे तुरगारूढे पंच विजाहरे णिसियासि(द)महिय-पाणिपुडे पेच्छामो । ते य अणिलजसं पलोएई मासण्णा पविलंबमाणवेगा भणंति परोप्पर-अरे ! एसा हु सा हीण-चारित्ता अच्छंदमत्तारा स्वयरिंद-वायुपह-वंस-दूसिणी इह लक्खिजइ त्ति । तं च सोऊण मणिलजसा परम-कोव रंनिय वयणा समि-मंडलोदय-संशाणुराग-रंजिय व्व पुम्वदिसा भईव रूसिया मह-विज्जा उप्पइउ-काम न लक्खिया मे । हत्थे मद्देमाणी १. गुरु परि खं०विना ॥ २. मया खं० ॥ ३. क्किमधिरं . मो० ॥ ४.. सबहुमाणा सप्पणयाण वी० मो०विना ।। ५. सुहों संमोय ख०विना ।। ६. पपंमण मो० ।। ७. अईव सिया सह विज्जा विज्जा विउप्पइउकाम व लक्खिया मे खं० विना ॥ Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अट्ठमों वेरुलियमाला लंभो । भणई य-वज्श ! वच्चह, किं वो कहामि जा संठ(भट्ट)-विज्जा हं । अण्णहा: य सिक्खा-पयं दसयंती। एवं वोत्तणं णीससिऊण तओ अवयरिऊण य हम्मिय तलामो,उबागया सह मए गम्भ-गिह-सयणं । विगय-णिद्दा य तं णिसं समच्छरा कह फि अभि(दि)कामे(? कमेइ) । तओ पभायाए 'खणयाए मह . समत्वे ताहे "विणभोवगया वेरुलियमाल भणइ-वयंसि ! गिण्हामि . इण्हिं. विग्जाओ । विण्णविज्जउ मम कज्जे राया । तो तीय सललियं भणिया--- पिय-सहि ! अरहसि तं भगवति-मायंगिं परिवहिडें । किंतु भणामि ते, अग्जउत्तमिह कस्स उज्यसि ? । मा उज्झ पिय-भत्तीए भत्तारं । मा ते मइ-दुल्लहो भविस्सह ति । अणिल जसाए भणिय - जहा तहा होउ, दुक्खं खु पर-परिभवो सहिज्जइ । खमं खु मे विज्जा-गहणं काउं । तओ गच्छामि।' एस ते अज्जउत्तो नहा मे ण उस्सुमो होइ तहाणं करेज्जासि । तो परिहासलक्खेण वेरुलियमाला तं वयण अणुघेत्त समभिगय-पभोषणा इव किंपि वि हासेउं गया पिउ-समीवं । अचिरेण य पडिआगया, भणइ-ह! विष्णविमो मे राया तुह कएणं । तेण य अब्भुवयं विज्जा-पयाणं । तं सामि ! विसजिजउ अणिलेजसा । साहेउ विज्जाओ त्ति । तओ अणिलजसा पर-परिभवासरिसर रूढ-धीर-हियया मम पाएसु पडिऊणं भणइ-अजउत्त ! दुक्खं खु तहातुह)' विभोगो सहिज्जह । तह वि ण ऊसुएण ते एथ ताव अच्छियव्वं जाव अहं विग्जाराहणं करेमि त्ति । मया दु इय विओगं अइ-दूसहं तुलेउ किह किह' वि दुक्खेण विसज्जिया । पणमिऊणं मम गया सह वेरुलियमालाए । जाय' च तीय विमोगे महंतं हियय-दुक्खं । अवि य, एएण मे न रोचइ पिओ जणो मुणिय-संवर-सुहस्स(१)। जं तस्त विप्पयोगे पडद निरालंबणं हिययं ।। कुल-रूव-जोव्वण-गुणाहिएणं जइ खलु जणेण संजोगो । होज्ज नराण न इट्टो न उ पिय-विरहो छिवे किंचि ॥ जुवइ-जण-विरहियाणं अणंग-सर-जाल दड्ढ- हिययाणं । अभिणव-जुवइ-समागम-रसंतरा णोसढं' होइ ॥ अहा ! हं अणिलजसा-विरह-दीण-वयणो अइ-ऊसुय-मणो य दिक्खाभूमी-गय-पडियागयाए वेरुलियमालाए उवचरिजमाणो वि ण लभामि घिई । निया ...१ खणयाए गए मह मो० विना ॥ २ विणयाविगया ख० विना ॥ ३ 'ण"खं० विना ॥ ४ करेज्जामि मो० ॥ ५. णो सट्टे ख०विना ॥ Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६८ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे ( न इ) च्छामि य उवणीयं पि पडिकम्मं काम कारवेडं पाण-भोयणं वा निसेवेउ । एवं च निराहारस्स गयाणि मे तिणि दिवसाणि । अण्णा य अहं वेरुलियमा लाए जेमाविओ सूययार-होडा (?) -पयोगेण सयसहस्सं पर्व (पार्क ) ति । एएणुत्रेणासेण अहं अमथिओ । कयरो सोइणयरो (?) । भुत्ते य मे णत्थि विसेसो ए (?) को चेव उज्झओ (? उज्जमो ) । भणियं सुदु नाणियत्ति-चित्ता-णुवत्तिणी उवचरइ मं देवमिव । तराइणा अण्णम्मिय दियहे माणं दाऊणं भणिओ-मया एत्थ चारणसमणो आगओ पुच्छिओ आसि जहा- को वेरुलियमालाए भत्ता भविस्सइ ? तेण भणियं जहा - एतो भत्ता चोज्जघरे आगच्छस (च्छिस्स ) इ, अणिलजसाए भट्टविजाए सह, सो इमीए भत्ता भविस्सइ ति । ता तुम्भ एसा पुव्व-कहिया चेव । एयं परिणे । मया पडिवण्णे राइणा कओ वीवाह संपओओ । पसत्थ- दिय ( य मया) गहिया य मे वेरुलियमाला उज्जु-हत्येणं दाहिण करे । आढत्तो यमि तत्थ जलिय हुआसं पाहिजेउं । एयम्मि देस-काले ला सणीयं ममं भणइ - अब्जउत्त ! जो किर विवाह-गओ, इत्थी पुरिसो वा अमुक्क पाणो, मोत्तण महा-विज्जं, अण्णं जं किंचि पारिसय विज्जा-रूवं महिड्ढियं पि गिण्हइ, बहू-वरो अण्णोष्ण-पासाओ, सा स ( ( अ ) पढिय-सिद्धा होइ । तं गिण्हाहि इव्हिं समए मम पासाओ सत्तु जण- रक्खणट्ठाए वि उवणागास-गमण-रण- विक्खेव-सहं भगवई महामाणसी विज्जं ति । तओ मया परम-तुट्टेणं भणिया-सुयणु ! पयच्छेतु मे । तओ तीय उच्चारिया भगवई महामाणसी, गहिया य मे पणय- सिरेणं । तीए भणियं — निस्संसयं सिद्धा ते एसा जहा ण वि एसारेह (?) ति । तओ हं तं गहेड विनं पुण पयाहिण -मंडलो घेतण चेव वहूं" सयणिज्जं समारूढो हं । तभो से मया कया तक्कालाणुरूवा विज्जा-गहण पूया । तओ तीय भणियं कया दाणि मो विज्जा-या गुरु-पूयं पि ताव इयाणि करेह त्ति । मया भणिया- सुयणु ! सा कस्स कया वा कत्थ वा किह्न वा करणिज ! त्ति । को वा मे गुरु ! त्ति । तीए भगियं -- आजम्मण भीई बहवो गुरवो समुप्पज्जेति । तत्थ ताव १५ एस विज्जा दिण्णा सो य ते गुरु । सो य भगवं अणंगो | तस्सं गोवयारेणं एसा तुमे लद्धा । सो य विज्जा-प्रयाणे गुरू । तस्स पूर्व करेहि । मया भणियं- १. ० विणासेण मो० ॥ २. उवज्झाओ मो० । उभयोओ खं० मो० विना ॥ ३. सुघु खं० मे[० विना ॥ ४. याणं दाऊ रियएणं भणिओ खं० म ० विना ।। ५. बहु खं० मो० विना ॥ - Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६९ अट्ठमो वेरुलियमाला-संभो सो मे कत्थ पूणिज्जो ! ति । एवं तीए भणिए मया हास-वियसियच्छेणं बहुयं तक्काकोयं भणियं । रइ-वक्वित्त-माणस[स] य मे लद्ध-णिदस्स सुहेण समहन्छिया राई । प्रभाय-काले य अहं गहिय-मुहयोवणो सयमेव पियाए कय-परिकम्मो तीय मभिंतर य-परिचारिया-अणेणं उवगिजमाणो पर-पवएपेणं बभिरमामि । एक व गयाणि मो कइह दिवसाई । मण्णया मम एक्का चेहरी भागंतूर्ण विणमोवगया भणइ-जउत ! पिवं वो निवेययामि । सिद्धामो अज-दुहियाए अणिबजसाए विज्जायो ति । तमो तीय मया परितुढेणं दिण्णा से जहा-मालिया माभरण-विही । ईसा-पसरूसियाए य स-कडवं अवलोकयंतीए विग्जिभो हं पेरुळियमालाए । ताव म भण्णा चेडी आगंतु विण भोवगया वेरुळियमालाए भणह-भहिदारिए | राया माणवेइ इयं किर अणिलजमा सिद्ध-विग्जा आगया । तं भागह लहुं, सीय गुरुनगाणुण्णं पेन्छहि त्ति । तमो सा परम चिंताकुलिय-हियया णिचकली कि पि सुहरं विचितेगं नाहे तं चेडिं भगइ-वच हला । ताव मागच्छामि त्ति । तओ गयाए तीए चेडीए वेरुलियमाला मर्म भणह-अजउत्त ! वाचामि अहं गुरु जण-त्रयणाणुवत्तीए । तुमे पुण इभो ताव पयमवि ण कहिं वि चलियब्ध । ण य ते इमो अणिलजप्ता दसणूसुएणं वाहिं णिग्गंतव्वं ताव जाव भहं पडियागया ते सगासं । ण य ते सा दूरस्थेण वि इइ अणागया जोएयव्वा । एवं भणंतीए महं कुसुम-दामेण दामि प्रो चलणेहिं मयगलो व्व संखलाए । तओ किंपि परिदुम्मणा मम भणइ-पिययप ! किंपि विओगाउरं पिव गियय-डिययं उखेमि, विरूयाओ। अम्न मे सुमिणो दिट्ठा । अवि य, हिययं किंपि पयणुअं एककल्लय-हरिणयं व उठिवगं । __ण वि णनइ कण्ण (Aण्णु) दिसं मेत्तण गय सरीरामो ॥ एवं भणंती पुणो वि मे आलिंगेऊण दीह-मुक्क-नीसासा गया अणिल नसासगास । तमो हं तार गयाए लमाणीर कुपुम-दाम-णियलं सइरं सारखंतो अवतारेउ' एककमी, ताहे रूहो ह एक्कं जाल-गवखंतरियं अवलोअणगं । तत्य य वेड्या. नालंतरेण वेरुलियमालाए दिटिए अ]पडतो ताथ-गय अणिलजसं तवोकिरत परिसाम-कवोल मायंग-वेसालंकियं महाकालि-विग्जा-पभाभा() पेच्छामि । रायाणं च मायादेवि-विष राहर-जण-परिवुडं अणिजसाए विग्ना-उण्ण(! उण्णयणे) करेंत पेन्छामि । णवरं च तत्थ-गयाए चेव दिट्ठो हकिह वि जालंतरेण ३२ Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७० वसुदेवहिंडी-मझिमखंडे अबलोगयंतो वेरुलियमालाए । सा य मे जण-छलेणं तत्थ-गया चेव उग्ज-करप[ए]सिणीए तज्जेइ सललियं मयच्छी । अह हं पुणरवि तत्थेव सरिउ तं कुसुम-दामं तहेव पाएसु काउं ठिमओ हं । ताव य समुट्टियं चेव वेरुलियमालं पेच्छामि । सा मे तज्जयंती भणइ-चोर ! मजायाइक्कमो सि मे लद्धो, कीस मेरं अइक्कमसि ! त्ति बेंतीए तमो काम-बाण-भूयेणं मिउ-कोमलफासेणं दाहिण-कर-कमलेणं सलीलं तीए तालिमो गंड-देसे । तओ मया पहसमाणेणं भणिया--पिए ! कीस कुविया सि मे ? पिहुल-सोणि । णाहं इओ कत्थइ पयमवि चलि भो । उद्दिढ़ खु तुमे कयं ति । तो तीए भणियं-- अइ धट्ठो सि दइयय ! जो पच्चक्खं पि दिट्ठो अवलविउमिच्छसि । एवं भणंती मया के णिवेरिया । तओ पहसिऊणं भणइ-पिययम ! पहर-भीदेण अहं अंके णिवेसिया । मया भणिया-मामं । जो माणुस-विसेसं जाणइ सो किह तुम अणंग-रक्खसीए न बीमेहिइ ? अवि य, कुरे(? फुरि)याहर-णयण-मणी-मंडिय-विलसंत-भुमय-गंडीवो(? वे) । कड्ढिय-अणंगबाणे मयच्छि ते को ण बीभेइ ? ॥ तो मया एवं परिहसिए भणइ-तुद्रा में पिययम ! जं मे तुम बीमेसि । त्ति बितीए तो तोय लहुं आणाविरं पाणं । भणइ य–पिययम ! अणिलजसाए पासाओ अइ-दुल्लभा मे तुम्भे भविस्सह । तं जाव एईए विज्जायणय(१)कीरह ताव इच्छामि तुम्मेहिं सह स्वणमेत पि ताव नीसावन्नं एगमवि पाणचसयं उबजीविडं ति । एवं भणंतीए दिण्णं मे हत्ये मरगय-मणि-मायणं, पज्जेइ मे पिया सयं पियमाणी । पयच्छइ रइसेणिया नाम चेडी । अह य यिंताणं चेव केण वि अदिद्रा तत्थ समुवटिया अणिलजसा । तं च तहाभूयं अम्हं पाण-विहिं अंतट्ठिया दट्टणं सव्वं तमओ पच्छा परम-कुविया दंसणं उवागया । णवरं च परम-दूसह-भिउडि-भंगुर-णिडाला दिट्ठीविस-णाग-कण्णगा इव अम्हे दिट्ठीए निदहंती विव भणइ-साहह किमियमविणयं !, भणइ य वेरुलियमालं-- धिरत्थु ते पावे ! णासयावहारिणीए । अहो ! इमं चंडालोए चंडाल-रूवं कयं ति । तो सा रोस-गविय-णयणा धमधर्मत-वयणा भणिया पहसंतीए वेरुलियमालाए-वयंसि ! अलं ते कोवेणं । मा मण्णु करेहि । णणु तया चेव मया भणिया सि(?), कस्स अज्जउत्तं परिश्चयामि ! णासिहौह तुह एस भत्ता, पुणो दुल्लभो भविस्सइ त्ति । तमो भणियं चिय तुम(१) जहा, मे अग्जउचो Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अट्ठमो वेरुलियमाला-लभी १७१ णिरसओ (रुस्सुमओ) भवइ तह णं करेग्जासि । तमो मया पिय-सहि ! तुह वयणं पूययंतीए चिंते एस उक्कंठा-णिवारणोवाओ को य । जइ एवं पि तुह वयणाणुवत्तीए कयाए दोसो होइ तओ किं सक्का(सक्का) अत्ताणयं वियारेउं ! अलं ते मण्णुणा । वयंसि ! णिवसउ पचखं एस ते मज्जउत्तो । तो सा परम-कोवदुन्निरिक्ख-वयणा भणइ-पाविहिसी सह एएणं अवस्स अविणयस्स [: फलं] । एवं भणिऊणं दुयं विणिग्गया य रण्णो मायंगदेवस्स सगासं । तत्थ य तीय परम-मन्नु-क्खयाए रूवमाणीए सव्वं निवेइयं तस्स । तेण य माणया--पुत्चय ! अलं मण्णुणा । एस ते सतुं ओ(वा)हरामि त्ति । । ताहे णाइचिरेण य तो वेरुलियमाला-संतियाओ [चेडी मो] राय-सगासाओ आगंतु वुण्ण-मुहलाओ भणंति-निवेइयं (ख) खलु अणिलजसाए राइणो तुज्झ संतियं चरियं । परं च कोवं तुम्भं दोण्हं वि उवागओ राया । सवहा सिवं वो होउ त्ति भणंतीमो परम-दुम्मणाओ संवुत्ताओ । णाइचिरस्स य अण्णाओ दो चेडीमो तत्थ आगंतूणं वेरुलियमालं भणंति -- भट्टिदारिए । आगच्छाधि लहुं, पिउणा सदाविय ति । तओ सा परम-दुम्मणा भीम-भय-मिग-हियया पगलियंसु. कोयणा ससिणेहं ममं णिशायमाणी, णिसागमण भोया इव चक्कवाइ सहचर, विसालच्छी भणइ य--सस्थि मे सया पिययमस्स । तत्थ राय-कुल-महयरियामओ(: हिं) ताहे(हिं) य हत्थे घेत्तणं नीया रण्णो सगासं वेरुलियमाला । आगंतूण य रइसेणियाए निवेइयं ममं रोयमाणोए- अजउत्त ! बद्धा ते पिया वेरुलियमाला रक्षणा विहिय-नियल-संगल(?खला)ईसु । अणिल जसा वि य गया समुपहउ। मबहा तुम्भं पि ताव संती हवेज्ज । विण्णवेइ य वो पाय-वडिया बेरुकियमाला--पिययम ! अहं परव्यसीहआ, नस्थि मे तुह संपयं दंसणं तु । तं पुण मम जीवेण साविओ सि जो एत्थ जुने नासि । जुझतस्स ते धुर्व मरणं, अजुझामाणस्स संसओ कयाई जीवि (2) मरणं वा । अवि य, कालं वेळ अडियं हियं च गुण-दोसमत्तणो थाम । जाणंति जे कमावक्कमं च किं ते ण आणंति ॥ तं एवं किर गाहं चिंतेऊणं खेत्तं कालं ममं च एयावत्थं परिगणेउं मम वयणाणुवत्तीए ण जुग्झियवं ति । जहा तुह कग्जे मया कुलायइ परिचत्ता तहा किर तुमे वि मम कम्जे सूर-ववएसो परिचइयव्वो त्ति । तमो मया तीय अणुवत्तंतेणं आवग्गयाए तह त्ति पडिवण्णं । गया य Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिडी-मझिमखंडे रइसेणिया । ताहे मया चिंतियं-अफज्जं जाय, जेण अत्तणो धूया बड़ा सो मम किह मरिसेही। ण य मे तीय निकाइयस्स जुझियव्वयं अस्थि । तओ मे चिंतिया सा बोवाह-काल-गहिया विजा । अगुणिजमाणो सा वि मे णागच्छह । अणागच्छंतीय य विसण्णो हं । एयम्मि देस-काले आगया मम सगासं बहवे विज्जाहरा । ते य उवगम्म मर्म भणति-महमुह ! अईव तुमे राया विरादिओ। तेग य तुह निणं समा णतं आसि । तमो विण्णविओ य सो अम्हे हिं-- एसो सामि ! सका हंतुं जे । उत्तम-पुरिसो राम-केसव-पिया य सुणिज्जइ । बहुउ नयमइस्स माणसवेगम पासाओ सयमेव भगवया णाग-राहणा परिरक्खि ओ, वायुरह-सगासाओ य संकुगाए भगवईए सारक्खिओ एसो । तं मलमेयस्स वह-दंडेणं । महइ देवो एसो साइसओ सुणिज्जा । तमो रण्णा भणियं ---जइ एवं तओ अलं वह-दंडेणं, णिव्विसयं मम रज्जामो करेह नेऊणं । इओ महिगोयरं विसवा(?मा)डवीए छड्डे । पावेउ मम कण्णं [तेपुर-घरिसा(! सणा)ओ अविणय-फलं सि । तं एस परमत्थो । एह नीणीमह(१) इओ ति । तो है तेहिं गहिओ आगासेणं अक्खित्तो । एगेण य तत्थ अणुकंपमाणेणं भणियं--हो ! सुणह तुम्मे ! स्वण-रुप्तिएण य तेण एयरस एस दंडो समाणत्तो । होहिइ पुण पच्छाणुताओ । एवं च भाणया वि अमिलनसा कुविय-भि उडि-भोसणा उडेउं गया कत्थ वि(:) । अहं च तीए चेव रयणीए केण वि विज्जाहरेण हरिओ । तेण अहं मुइय-मऊर-कुलाहले वणे छडिमो हं॥ इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेवहिंडीए । अटमो वेरुलियमाला-लंभो नाम परिच्छेओ समतो ॥ Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ नवमो इंदसेणा-लंभों वह वसंत-मासो । सो य एरिसो-- परहुय-रुयाणि चूयंतरेसु महुगरि-रुयाणि कमलेसु । सयण-तमु य कंची-रुआई मयणस्स तराई ॥ ससि-कमल-हार-चंदण-सुह-सेवण-सुरभि-कुसुमिय-वर्णतं । सहयार-कुंत-हत्थं दीसइ व बलं अणंगस्स ॥ इय एरिसे काले अहं दइया-जण-वियोग-दुक्ख-संताविओ अईव-समसुय-हियओ, एग-दिसाभिमुहो, सहरं अणुसरंतो,'मदेसिऊण(?) णद्व-दिसा-भागो, नंदणवणसण्णिभं वण-संडं पेच्छामि । तस्स य वण-संडस्स मज्म-देस-संसियं आययणं सचित्तकम्मं पेच्छामि । तं च पविद्रो हं । णवरं च तत्थ कामदेवं रह-सहियं पेच्छा म । सो य मे पिया-विरह-दुक्विएणं अंजलि काऊण भाणमओ--भय कुसुमाउह ! जह सि पुन्वि मम पसण्णो दइया-जण-समागम-कारणेण य संजोइओ ते हं. कोस पुणो मम कुविओ सि, जो ते लहुं चेव मम पिया-विभोगो कओ ! ति । एवं भणतो विणिग्गओ मि तो चिंतेमि य-जह एवं सुकय-सुसूर्स देवकुलं दिदं मे, तह आसपणे वसिमेण होयव्वं । रइ-सहियस्स य कामदेवस्स 'दंसणेणं पुणो वि मे संपयं कुओ वि पिया-जण-संपत्ती भवइ । एवं वियारिंतो एगं दिसं पट्रिओ हैं। तो अदूर-पयाओ य तत्थ पवर-तरु-सिंहर-बिलग्गे सुर-वर-कुमार-सरिस-स्वे(ण) एग-दिसाभिमुह-निवेसिय-लोयणे निहुय-वयणे पुरिसे पेच्छामि । अदूर-सामंते य तेसिं णाणा-मणि-कणग-रयण-चित्तकपरं (कब्बुर) सुर-वर-विमाणच्छंदागारं रहं पेच्छामि । तं च दणि चिंतियं मे-गुणं एत्थ को वि राया रायसुओ वा होहिइ । तस्स एस रह-वरो त्ति । तमो हं तेसिं पुरिसाणं पासं गओ । ते य ममं तामओ कामदेवाययणगु(व)णंताओ इंतं दट्टणं भणंति--भगवं कुसुमाउह ! इमं अप्प-विग्गहाणुरुवं वण-संड आययणं च पमोत्तणं कत्थ संपत्थिो सि ! ते य मया भणिया--भो ! णाहं कामदेवो कुसुमाउहो वा । अहं खु माहणो एस-पयह-रूमो त्ति । तो ते मम रूव-गुण-विम्हिय-मुहला पेच्छंता नेव तिप्पंति । पुच्छिया य मे ते परिसा ---भो ! साहह ,को एस जणवमो ? के वा भवंतो ! किं-निमित्तं वा रुक्स्वासढा पलोएह ! ताण य पमुहो एक्को अईव रूवस्सी तरुणो,तेण भणियं-देव ! एस वज्जी १. आदेसि. मो० ॥ २. पदेसणेण मो। पवेसणेणं खं० ॥ ३. एसापडलओ खं० विना ॥ ४. साहह कय को खं०मो० ॥ Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडो-मझिमखंडे नाम जणवमओ, वेसाली पुरी, लेच्छईणं खत्तियाणं महिवासो । एत्थ य मासि मंडिओ नाम राया,तस्स सागळा दितिका य दो देवोमो । सागलाए दो पुत्त-भंडाई । जेद्र-पुत्तो पोओ नाम खत्तिमो, जो संपर्य एत्थ राया वह पुरंदर-विक्कमो । भगिणी य से कण्णा सुरकण्णा, इव सुलक्खणा नाम । बिदियाए वि बे पुत्त-भंडाई । कुमारो रुहरदेवो नाम, अहं चेव सो। भगिणी य मे इंदसेणा णाम । ममं च महा-सोणा' दो तुरंगमा अस्थि, पोयस्स पुण चुल्ल-सोणा] नाम दुवे महातुरंगा । एय(ए) मइ एसु महासेाणेसुपणी(!णि)ए जिया । पुणो मया जय-लद्ध-रसेणं पोएणं सह विदियमवि पणी(?णि)यं कयं जहा--मे मस्थि केस(१सि)णीया नाम करिणी,तीय वि चुल्लसेणे रह-जुत्ते जिणामि त्ति । ते य चुल्ल-साणे तो पोओ एत्थ अदूर-देसे गइ-जोग्गे कारवेइ मम करिणी-जय-कारणे । तमो महं सपरिवारा तेण अदीसमाणो रुक्खारूढो ते तुरए धावते पलोएमि । ते य इहि करिणीमो तिब्बयर-जवा संवुत्ता । न सक्क एते इयाणी:णि) केस(सि)णियाए जेउं । नेय खमं अम्हा इयाणी(?णि) पणिय जय-परिभवं सहिउं । इच्छामि य जय परिभव-भएणं पोयस्स बद्ध-वेरस्स सगासाओ वेसालीओ अवक्कर्म काउं ति । एवं ने रुक्खारुहण-कारणं पि(ति)। तो मे भणिो ] सो विसाओवगओ रुहरदेवो-भद्दमुह ! दंसेहि ताव केसिणियं करिणो(णिं) । तो जं खम्म(म) तं काहिह । मवि य, उदारा ते वरा(१) पुरिस-लक्षण पझ्या जयं 'कइह । तमो सो भणइ--सामि! 'सिप्पाहवायण (सिप्पो हुवासणो व) ण सहामि य परस्स जय-कारणं । तमो में अवक्कमेउ । मया भणियं--रायपुत्त ! जइ पुण अहं केसिणियाए तुह चेव संतियाए महासोणे पढमं ताव जिणावेमि तमो पत्तियसि मं ति । तेण भणियं -जइ महासणे जिणावेसि तो पत्तियामिति । मया भणियं---सोम(म्म)। जिणावेमि त्ति । एवं भणिए अवइण्णो सपरिवारो रुक्साओ। तो सो ममं भणइ--सामि ! आरुहह मम संतियं इमं रहवरं ति । वच्चामो अम्ह गिहं, पेन्छह य करिणिं ति । तो तेय?ण) सयमेव संगहिय-तुरंगमं रहवरं समारूढो, पवेसिमो य मि तेण दणुय-णगरि-सरिसं वेसाली नगरौं । तो मम दसण-पणिया(पीणिय)-रूय-गुण १. सेणा मो० ॥ २. महासणेसु ख०मा०विना• ॥ महासूणेसु खं०मो० ॥ ३. जण खं० मो• विना ।। ४. उदाते धपूपुरिस खं०मो० ॥ ५. कहेयह खं० विना ।। ६. सिध्या हु० खं विना ॥ Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ नवमो इंदसेणा संभो १७५ कित्तण-वियावडरस जणस्स य वयणाई सुणमाणो गन्यो मि सुर - विमाण च्छंदागारं रुइरदेव- वरं । तत्थ भवइण्णो हं । पविसिऊण य तस्स बाहिर-कच्छाए चित्तकम्मनिवेसिय- लोगो जाव स्वण-मेत्तं विलंबामि, ताव य तस्स परियणेणं उवणीया मे महइ erre- पूया | तेणोवणीए भद्दासणे य णिसण्णो हूं । तमो अचिरेणेव चेडियाञ्चक्कबाल-वंद - परिवुडा कण्णगा सलिल-मायण- वावडाग हत्था, चेडियाए पुरोगमाए पयच्छिय-मग्गा, उवागया ममं भणइ महुर- भणिया अहोमुखी — देव ! पाए सोयामिति । अण्णाए य चेडीए उवदुविषं गयदंस पाडया - जुमलं सपडिग्गहं । तओ सा मयाऽणुण्णाया पउमुप्पल-कोमल- 'तळेहिं इत्थेहिं विदिणा पाए सोएड 2 अवक्कता । तो हं तरस मणूसेसु विहिणा मज्जाविओ । कय-मज्जणाभरण-विलेवणधूवणो भुत्तमे । यणेो य अणुरूप सयणतल-मत्रो तरुण जुवइ- संचारिय-तालियंटो तंपि कण्णगं अणुचितयंतो अच्छामि । चिंतेमि य-- किह मण्णे एसा कुण्णगा ममोबरिं णिरागा रागन्भत्था व दीसइ ? नृणं न सव्वो सव्वहि रज्जइ । मण्णोष्णगुण- पेयालओ लोगो | णवरं च रुइरदेवो ममं उवगम्म विणणं भणइ सामि ! पेच्छ ताव केसिणियं ति | मप्प ( १ ) पाढं ( ? बाढ़ ) ति य (?) सह तेण गओ हं करिणिसालं । दिट्ठा य मे तत्थ केसिणिया पहाण- करिणि-गुण-संपओय- चंपारा (वावारा) पग - भद्द - इस्थिणि कुल-पसूया । भणिओ य मया [सेो] - - सोम्म ! निव्वुओ होहि । जेहामि अहं सिणियाए चोल्लसोणेति । तओ से परियोसमुदागभो । गया । [r] रुइरदेव घर । तं दियर्स स्यणि च तस्स परियणेणं उवचरिजमाणा अईदिक्खा (मक्का) मेता बोय-दिवसे य अणुपए अहं केसिणियारूढो महासोणजुत्त-रहारूढेणं' रुइरदेवेणं अणुगम्ममाण- मग्गो गम कामदेवाययण-वण-पए तत्थ य भणिओ से - - रायपुत्त ! जा ते सत्ती, तीय वाहय महासोणे, जं ते जिणामि करिणीय (ए) त्ति । आवाहिएसु य जिणाविओ मया करिणोए । तुट्ठो जाओ । गया य मो गिहूं । परिचरेइ मं निराकारा इंदसेणा । पइदियसं च परिवड्ढमाण-सक्कारो वेसालीए सुहं परिवसामि । अण्णयाय यिय-दिवसे परिवुडो विर्णिग्गओ [रुइरदेवो ] पुरिओ पउरaar य विविह-रह-गय-वाजि - वाहणारूढो । उवडिओ य चुल्ल-सोण ३ संपते रहे [ण] राया पोओ । अहमवि अण्णमयं समभिमंती [3] उप्पीलिय समभिसंती ओप्पी • खं०मो० १. वलेहिं खं० ॥। २. तओ अव० खं•मो• ॥। ३. बिना । समनिमंतिओप्पी • मो० ॥ Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७६ वसुदाहिडीन्मझिमखंडे कच्छं कैसिणियं काउं समासढो है। तभी पेहाधिया य कहं पयामो(?) तह वेगेण पयाया मारुय-भिज्जंत-करकरा वाहा. जह पासणिय-नणेणं चलिय व्व दिसिपहा दिवा । निमिसंतरेण य मे जिणिऊण चुल्लसोणे धाव? वि)उं चेव पयाहिणीको रहवरो । केसिणियारूढणं पुरो धाविऊणं सर(म)सीसय-गएण मे जंतो पयच्छिो गया (१) । तो परम-विम्हय-गएणं उग्घुठं पासणिय-जणेणं- जियं भो ! दुजाइणा अइ जियं ति । महया हरिसिएण य पउर-जणेणं पक्खुभिमोदहि-सरिसो कमो कलकला-रो। भणइ य लोगो-अहो ! अच्छेरयं । ण एस पयइमाणुसो माहणो वा होहिइ । णूणं खु एस अस्सणि-देवाणं, अहवा सयं विस्सकम्मो सुरनाहो वा । कओ पयइ-ब(ल) हुगाणं एरिता सिक्व ? त्ति । ण अण्णत्थ सुणिज्जइ परं हरिकुल-तिलयस्स सग्गलोइयम्म वसुदेवस्म एरिसी प्तिक्खा । तमओ लद्ध-विनओ जणेण थुव्बमाणो पविट्ठो हं : णगर्ग रुइरदेव-धरं च । अभिणंदिभो रुहरदेव-परियणेणं । कयग्यपूओ ठिमो मि आवास-गिह-गओ सुह-सयणिज्जे । ती पुवावरण्ह-काळे य ममं रुइरदेवो भणइ कानपुत्त ! सुण विण्णव(वि)यं ति । मया भणियं-रायपुत्त ! किमियं अग्नउत्तो । ति । ' । तेण भणियं-- एवं पि एत्येव । पुणद, आगि अम्ह पिया मंडिगो णाम राया। सो य अचलस्स भणगाररस अंतिए [घम्मं] में णं निविण्ण-कामभोगो पोयस्स रग्जं मा य जुयरज्जं दाऊण पन्वइओ । तिा-संवेग-समावण्णस्स य तस्स अचिरेण चेव कालेणं वितिमिरं ओहि-णाणं समुण्णं । विहरंतो य पुणरवि इह समागओ। अग्गुजाणे सह गुरूपु समोसरियो । अम्हे य वंदया णिज्जाया । सुय-धम्मेण य मे वंदिऊण पुच्छिओ पिया- भगवं ! कण्णा इंदसेणा पत्त-जोठवणा वट्टइ । केरिसं पुण भत्तारं पावेग्ज ! ति ! तेण भणियअड्ढ-भरहाहिव-पियरं भत्तारं पाविही । मया भणियं- गवं । किड पुण सो अम्हेसु णायन्वो ? तेण आणतं-केसिणीए चुल्लर ने जो] हिर तं जाणेज्जाह त्ति । तमो अम्हे वंदिलं गहियाणुव्बया पुरी ५. द्वा मो । ते य चुल्लसोणा केसिणियाए जिणाविया तुम्भेहिं । एयं वो कणं मया णिवेड्यं, भा()ो एएण कारणेणं मया तुम्मे अज्न उत्त त्ति पूया-परणं ममाभट्टा । एवं बोत्तूण विणिग्गो रुहरदेवो । परियणेण य से उ२ .म्म तक्मणं चेन कासवय-सहिएणं कयं मम णव-वराणुरुवं पडिकम्मं । महया विभूईकव-गीय-बाइयरणं भत्त-वग्ग-सहिएणं कहरदेवेणं गाहिमो हं इंदसेणाए पा" । तमो तीम Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ नवमो इंदसेणा - लंभो १७ सहि पंचविह-विसय-सुहोवभोग-रइ- रसायण- पसंग-मुच्छिओ गयं पि कालं प याणाहित्था | इट्ठा मे सह विव इंदसेणा । एवं मे तीय सह अभिरमंतस्स सुद्देण (मे) वच्चंति केई दिवसा । अण्णा य मे रुइरदेवो सयमेव आगंतुं आणा-पडि [च्छ]ओ ठिओ विष्णवे - मत ! सावत्थीओ एणियपुत्त - णरिंद-संतिभो लेहहारओ दुवारे चिट्ठा | सो य तुम्मे दट्टुमिच्छइ । आणवेह पविसउ ण वत्ति । मए य पियाए पियंगुसंदरीप संभरणं परम- परितुट्ठ- हियएणं आणतो- सिग्धं पे ( ( प वे ) सिजउ ति । पवेसिओ य तेषां । दिट्ठो य मया तरुण- पुरिसो परिय [णा ]णुओगो (गओ) पुट्ठजंघो बहुओ य (?) विगाहण - पच्चल-स (११) य-जुअलो | तेण य मम पुव्व- विहाणेणं समध्विया बहवे केहा ! वाचिया य मे परिवाडीए । एक्को कुणाल- रण्णो संतेउरस्स । बोओ य पियंगु सुंदरिसंतियो । तइभो बंधुमईए | एवं भागेरहिदत्ता भागेर हिजसा - पियत्तदत्त -सागरदेवबंधु - सुबंधूण य अंसुमंत नंदोवणंदाणं गंगरक्खियस्स य सव्वेसि स-हत्थ-लिहिया हा | वाइया मे इमं वयंति जहा- सामि ! ण याणामो तुह णिच्छियं पउत्ति, जीवसि मो वत्ति । अतीव दुक्खिया मो तुह विरहे । तं जइ सच्चं तुन्भे एत्थ वेसालीए अस्थि, तओ अम्हाणं साभिण्णाणे लेहे देनाहि, जेण अम्हे घिई लभामो बहा, णी संसयं तुम्भे जीवहति । एएण य अत्थेणं वाइनंतेसु लेहेसु तत्थेव लग्गो से इथे नीलजसा - संतिओ हो । तओ मे पुच्छिओ लेहहारओ - किं भो लेहहारग ! सावत्थीए पियंगुसुंदरि सगा से पिया नीलजस ? त्ति । तेण भणियं - जहाऽणवेह | सावत्थीए देवी नीलजसा । मया पुच्छिओ - किह पुण सा तत्थ मागया ? सो मे रुइरदेव- समक्खं परिक हेइ - सामि ! सुणह, जया तुम्मे पियंगु सुंदरीए देवीए पासाओ केण वि रयणीए अदिट्ठा चेव अवहिया, तप्यभि देवीं पियंगुसुंदरी मुक्कण्हाण-सयण-' विठेवण-म (ण) यणं जणाभरणा अच्छिन्न-अंसुवेगा स्वणमवि रुयंती ण ठाय । सुहिणो य अंसुमंत - भिइओ तहेव राया वि पउर-वग्ग-सहिओ उरो दुखिओ जाओ । अह य तत्थ संपत्तीए प्रियंगु सुंदरीए सह जाय-सिणेहाणुरागा पियामहीए हिरण्णवईए सहिया नोलजसा पियंगु सुंदरि - सगासे समोवइया । तं च १. पासओ मो० विना ॥ समोवेईया खं० विना ॥ २३ Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७८ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे दण रुयंती पियंगुसुंदरी उम्भा(द्धा)इऊणं लग्गा नीलजसाए कंठे, भणंती यवर्षसि ! अस्थि केण] कहिं चि पिमो समोलदो जीवइ मओ व त्ति । एव य बहुयं उम्मतय-भूया विलवमाणी हिरण्णवईए परिसंठविया, भणिया य-पुत्त ! मा रुयह । खेमं वो भत्तुणो । पभावईए विग्नाहर-राय कण्णाए पुब्ब-भारिया-सगासं नीमो' । अहं चैव तस्स' जत्थ-तत्थ-गयस्त निच्च-कालं सरीरोदंतं वहामि । तं च वयेणं सोऊणं निव्वुया देवी, रायकुलं, वयंसा य ते । तओ पियंगुसुंदरोए पूइयामो हिरण्णवइ-नीलजसाओ । अच्छिऊण य किंचि कालं संपट्टियाओ स-नगराभिमुही ओ । तमो पियंगुसुंदरीए विण्णविया हिरण्णवई-अज्जिए ! अच्छउ किंचि काले इहेव नीलजसा मम सगासे । एदीए मे दीसंतीए न अजउत्त-संतियं विरहदुक्खं बाहइ ति । तमो तोए तह त्ति पडिवण्णं साणुकंपाए । ठाविया नीलजसा । गया य स्वयरलोयं नरवइ-कय-प्या हिरण्णवई देवी । अभिक्खणं च पुणो पुणो नीलजला-हंगेणं तत्थ आगच्छह । पुच्छिज्जतीय य सिट्रपियंगुसंदरीए जहा-भत्तारी ते संपकी वेखालीए रुइरदेव-घरे आगमो । तत्थेव य कइ वि दिणाई गमेहिह सह इंदसेणाए। एवं च सोऊणं पियंगुसुंदरीए पिउणो वयंसाण य ते निवेइयं । तमो रणा पत्तियंतेण देवोसु वयंसेसु य ते अहं गरुलवेगो णाम दिद(सिग्ध)-धाडिमो सिद्ध-पय-केवो लेहेसु य पयट्टि मो इहमागो य । दिठा य मे तुम्मे । वाइयाय वो कहा । एवं आगमण-पओयणं ति । एवं च सोऊणं रुइरदेवो परंपरिमओ समुवागओ भणइ य-धण्णो हं जस्स महं महाराय-कुल-वल्लभो स्वयरलोग-विक्खाओ य भइणीए पय(इ) । पूइओं य तेण लेहहारओ । मा वि य से क्रय-मज्जण-भोयणस्त दिण्णं सय-सहस्स-मोल्लं अलंकारियं वत्थ-जुयलं च । साभिण्णाणे य लेहे स-हत्थ-लिहिए दाऊण भणियों य. मे-वच्च सिग्घं । अहमवि सावत्थी चेव आगच्छीहामि त्ति । गमो य लेहहारओ। अहमवि परम-परितुद्वेणं रुइरदेवेणं उव वरिन्जमाणो पियाए इंदसेणाए सहिओ सुह-सागरोवगाढे। जहा-सुहं अभिरमामि || । इति 'धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए नवमो इंदसेणा-लंभो णाम परिच्छेओ समत्तो ॥९॥ १. नीलओ खं०मोविना ॥ Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दसमो लक्खणा - लंभो अण्णया य ममं उवगम्म रुइरदेवो भणइ - अज्जउत्त ! केसिणियाए एक्क-दिवसेणं केवइयं अद्धाणं वच्चेज्जा ? मया लवियं-अण्णेणं आरोहिएणं विसं जोयणाई वच्च । मया पुण समारूढेणं जोयण सयौं पि वच्चेज्जा । किंतु पुच्छामि ते किमेयं गमण-कारणं ? ति । सो भणइ - सामि ! सुणह, पोओ पणियुप्पभी ( भिई) चेव ममोवरि बद्ध-वेरो संवुत्तो । इंदसेणा य मम भणापुच्छाए कस्स वि अणाय - सीलस्स दिष्ण त्ति एएण कारणेण अवमाण- जणिय-मण्णू तुह मम य किर णिग्गहाय समुट्ठिओ । एएण कारणेणं अम्ह अवक्कमो सेओ । मया भणिओ - मा बीमेहि । नइ ण ठाहिई तओ हं चला ग ( ! ठ) वेद्दामि । तेण भणियं - अवक्कमो सेओ । मया भणियं - जई अवक्कमं इच्छसि तओ [कर्डि] अवककमिउं* इच्छसि ? तेण भणियं - सुणह, सामि ! कोसम्म जणवए छण्णउइ - गाम - सहस्स - परिमंडिए अट्ठार - अडवि- रज्ज-परिवुडे । तत्थ य अस्थि कोसलापुरि । तत्थ राया कोसको नाम मम माउलो । तं जाव एसेो ण णिग्गच्छइ, ण य वियाणइ हियय-गयं मे ताव सिग्धमवक्कमामो । मयास अपुत्र्व जणवय-दंसणूलुपण भणियं एवं करेमो तो सो उवगंतुं भणइ - अज्जउत्त ! उट्ठेह, सज्जा केसिणिया । आरुहह त्ति । ओ सिरोदय- राम्रि लग्गे सुक्क लग्गे य णिग्गओ मि । सण्णद्ध-बद्ध- कवओ. सुकप्रिय के सिणियं विलग्गो हं । लग्गा य मम पिट्ठओ इंदसेणा । तीए य पिट्ठओ जसदत्ता णाम अंग - परिचारिया विलग्गा । तओ बोय-पच्छिमा समिओ सिद्ध नाम समारूढो । रुइरदेवो य गहिय-सार-रयण-मणि-कणग- समुच्चयो अपुरत सिच्च भड-बंद-सहिओ सबहु (?) - बग्गे पवर-करि-तुरय रहवर - सेविय-दाणुआ ओ (१) गहिय-पहरणावरणो ममं परिवारेऊणं दुयं संपओि, ण केण समए समणुबद्धो । तमो विणिग्गया मो पुरीत्रो दाहिण-पच्छिमं दिसं भयभामा रयणीए । कमेण य पत्ता मो को सचि (?) पुरिं । बाहिं च उज्जाणवणे संठिया मो । तावय पुत्र्व निवेइयं पि रण्णा लेहेसु पुणेो णिवेइयं रुइर देव गमणं । णिवेइय- मेत्ते य राया संतेउरो पच्चुवागओ सभडवग्गो । महया अ विभुईए पविट्ठा मो णगरिं । तत्थ य त गएसु केसु वि दिणेसु अण्णया आगमिय-परमत्थो कोसल-राया अम्हं परिक हे इ --- सुणह, पाओ किर अम्होवर जुझ-सज्जो चलिओ त्ति । एवं चारेसु मे कहियं । तं एस परमत्ये । एथि १. पोओ य णिष्पभं चैव मो० | पोओ य णिय पणयप्पणभीं चेव खं० मो० विना ॥ २. अवक्कमियं खं० मो० विना ॥ Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८० वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे ण गंतव्यो । पुरिसकारे सिरी वसइ । सच्चं ताव लेच्छविणा बलवगा, तह वि णगरि गया चेव जोहइस्सामा त्ति । - तो मया लिहियं सावत्थि-गयाणं भागेरहिदत्ताईण भाईणं, अंसुमंतस्स, रणे। य एणियपुत्तस्स जहा-सत्तसु मे सह जुद्धं आसणं । सिग्धं बलं विसज्जेह त्ति कासलापुरि-गयस्स सगासं । साभिण्णाणेसु य लेहेसु पयट्टिो सलहुकरिणी वि(?सि)ग्घ-धाडिभो । तओ गएसु केसु-इ दिणेषु सुबइ पच्चासण्ण-गयं लेच्छवि-बलं । सावत्थीमो य रण्णा विसज्जिया पंच वि पुत्ता महया य बल-वाहिणीए सहिया, सहिया य अंसुमंतेणं नंदेवणंदबंधु-मुबंधसु । संपत्ता य कासला पुरि-पएसं । आगमियं च तेहिं आसणं लेच्छविबलं । अब्भाइयं च णेहिं पुरिमपत्तं । हिंडेालय-जुद्धेण य पविलुप्पमाणं कहं वि पत्त कासला-नयरीए बाहिरुदेसं । णगरुज्जाणेसु य आवासेउ पयत्तं पर-बलं । तं च दद्वणं खुभिय-चक्कवाल-सरिसं खणेण जायं कोसला-णगरं । तो णरवइ-वयण-णिउत्त-पुरिसाडिद्वियं च एणियपुत्त-सुअ-बलं पविटू-पुवं परिवेदियं कोसला-णगरे । उवगया य मम दंससुया सव-वयंपा । (ते) पणमंता य मे कमेण अश्यासिया । परं च धीइमुवागया मम समागमे [ण], ण तिप्पति ममं पेच्छमाणा । भणंति य-सामि ! अज्ज वि ण पत्तिजामो नहा तुभं मिलिया मो त्ति । पूइया य मया राइणा रुइरदेवेण य वा(रा)यपुत्ता । सुह-णिसण्णाण य एगो असुमंतो मम भणइ-अहो ! सच्चवाई अज्जपुत्तो जो लेहेहिं लिहिउं जहा, हं अचिरेण य सावत्थीए एहामि ति, णवरं कोसलं मागमो । सम्मयदेवेण भणियं-जइ एसो जहामणियं करे अजउत्तो, ण होइ बहु-जणस्स अजउत्तो । तओ मया भणियं -- सच्चं मासि मम सावस्थि-गमणाभिप्पाओ णवरं पुण दुव्वा या]हय-कास-कुसुम पिव बहा-कम्मेहिं अण्णओ पक्वित्तो हि(ह)। पुच्छिमओ य मे भागेरहिदत्तोसोम । किंचि(कच्चि) कुसल(?लेो) राया देवोजणे वा(य) ? तेण य सव्वं कुसलमावेहयं । पुच्छइ य मे असुमंतो-कत्थ कत्थ भा(मे) सावत्थी-विणिग्गएहिं भमियं, किवा सुह-दुक्खमणुभूअं ? ति । तमो मया तेसि सव्वेसि पि णियय-पिया-लभाजंतर-वत्ता परिकहिया । भणंति य-अच्छेर यं अज्ज उत्तेणमेत्तिएसु मासेसु छत्तीसं पियायो विद्वत्ताओ मेरू[ए] य नंदणवणो दिट्ठो त्ति । अह य परिणिट्ठियं लेच्छईसु सह जुद्धे दियसं । संपत्ते य तम्मि दिवसे ससेण्णो सगद्वा राया कोसलो, वयंसा य मे सह रुइरदेवेण । Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दसमो लक्खणा-भौ १८१ अहमदिय ण्डाओ कय-बलिकम्मो पूइय- देवभो पडिलाहिय साहु-वग्गं विणिग्गओ (हं) पवर मंदिराओ । पेच्छामि य घर-दुवार - देस भागे णरवइवयणेावणीयं गयं सत्तंग-पई ट्ठयं वीसइ-पसत्थ-णक्ख, सत्तुस्सेहं, दस-परिणाहं, वाययं व (1) पवण-जवं सव्व लक्खण-पसत्थं, ओसारिय-जमल- जुवल-घंटं, मत्तं, पव्वयमेत्तं, अभिण्ण-करडामुहं, गुलगुलेंतं जीमूमवाहणं नाम । तं च पुरओ उवद्वियं पासामि । तओ हं सक्का इव एरावणं बहु-अण-कय-ज [य] - सद्दो तं समारूढो हं । जय-जय- सद्दाभिदियो य चालिओ हं चलिय-हय-गय-रहवर-पवर-पहकराणुगओ पहय-परिफुडुक्कड पडु-पडह-कर्डव- तुरिय- णिग्घोसो, नगर- विलयासु य पासा - भवण- हम्मिय-गवक्ख-जलट्ठियासु णयण कड+स्खा (?) - विक्खिज्नमाणलायण्णो तासु अभिधुव्वमाणेो य णिग्गओ हं णगराओ । वयंसा य मे पवर-करि तुरग रहवरारूढा सव्वे वि सुसण्णद्धा ममं परिवारेऊणं सह रण्णा विणिग्या । पेच्छामो य पुरओ सण्णद्रं जुज्झ-मज्जं ठियं लेच्छइय बलं । मणिओ य मया कोसल-राया - राइ ! णारहसि सयं जुज्झेउं । भरहसि एगंतव्थओ गयारूढो सभडोवमो ( डवग्गो) ममं दद्धुं । जो (!ता) सो य दुक्खेण किहावि मम नियोगेण ठिओ एगते सचल-वाहणो । तओ हं वयंस-सहिओ पइय घण घोर भेरितूर - णिग्घोसो अभिपडह ( डिउँ) सत्तु- सेण्णे तु ( ? वू ) ह - पडिवू हेसु य पजुशिओ । उद्धार [ओ] य ममं पयाहिणं करेंतो अणुकूला मारुओ । तओ मए अहियं च अंसुमंतेण अण्णेहिं मम सहाएहिं तं पर-बलं भग्गं निराणंद कदं । णवरं माण- गहिओ पोओ सयमेव मत्त कुंजरारूढो समरे ममं पत्थेंतो उवट्टिभो । जुझियं च मे चिरं सह तेण पहर पडि [ प ] हरा ( ? ) - अस्थि (त्थ) अत्थवं चणासु । भाकण्णायड्ढएण य मे तोमरेण पहओ अलिय देसे । तेण य पहरेण सम्मोहमुवणीओ पडिओ य आसणाओ । सज्जीवो य गहिओ रुइरदेवेण करिणी समारोविओ । पलाया य लेच्छइणो । अम्हे य लद्ध जया पविसिउं आढचा णयरं । पविसंतं च ममं दट्टु पुरिसकारं अभिथुगइ राया णयर- लोगो य । जयजय-स देण य कमेण पत्तो मि राय-भवणंगणुद्देसं । णरवइ- संदेसेण य वुड्ढतेउर - कण्णंतेउराहूं मम अधे घेत्तूण विणिग्याई । दिट्ठा य तत्थ कण्णगा माणुम्माण- पमाणपडिपुण्ण-सुजाय-सबंग सुंदरंगी (य) वय - सिय-छत्त चामराड े व सस्सिरीया । अवि य, ससि सकल-सम्म वयणा पीवर थण जहण -भूसियाभोगा । मुत्तिमई वि (व) रस-कला इ कती मियंकस्स ॥ तं दट्ठूणं पुच्छिओ मे आसण्ण-ठिओ सर्णियं रुइरदेवो-कस्सा कण्णगा ? तेण भणियं - एसा मम माउलस्स रण्णो कोसलस्स अभयाए देवीए अत्तीया -- Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५८२ वसुदेवहिंदी-मजिसमखंडे सुकोसला नाम । तमओ एयं सोऊणं पडिच्छियग्ध-पूओ पविट्ठो हं इंदसेणा-सगास । तीय वि हरिसियाए लद्ध-विनओ अग्घेण पडिच्छिमो हं । आवासियो मि सवयंसो पवर-पासाए । उवचरह य रुहरदेवो पोरं । गएसु अ केसु-इ दिणेसु रुइरदेवेण पोओ उवणीओ मम सगासं । पाय-परि(डि)उट्ठिरण य रुहरदेवेण भणियं - अजउत्त ! एस ते मम (य) पा(मा)या पोओ मिच्चत्तणं अब्भुवाओ रोहविय-वणो तुब्भ सरण उवगओ । मरिसिजउ से(?) एयस्त असमिक्खिय-कमो अवराहो त्ति । पडिपो य मे पोओ पाएसु । पणमंतो य मे अवयासिओ । पवेसिमो य भगिणीए सगासं । तोए पुइमो सेवह मम पराए भत्तीए । ___ मण्णया य में भणइ पोओ सन्च-चयंस-पुस्मो सुणंतगाए चेव इंदसेणाए -अजउत्त ! जइ सि मम परितुट्ठो वा सायमंतो वा तओ बीयमवि मे भागणियं लक्खणं सुलक्खणं पडिमेण्हह त्ति । देह य मे आण । आणिज्जउ वेसालीमो इहेव भगिणी मे । मया भणियं-~-एत्थ कारणे इंदसेणा जाणिया । रुइरदेवेण भणियं-किं एत्थ जाणिज्जइ ? णणु अणुग्गहो एस. इंदसेणाए, जं भगिणीए सह जावज्जीवं अविओगो होइ । संमददेवेण भणियं -एवमेयं । किं पुण समिद्धं पि सपत्तिं णेच्छंति जुवइमो ? सो इंदसेणाए पहसिऊण भणियं --किं मे भावुल्लिहणं करेह ? की वा ण इच्छामि ? बहुआओ मे सवत्तीओ अस्थि । तस्थ किं मे भगिणीए अइ-रु (भ)रो होहिइ ! अवि य, सलिल-हणस्स णिपयं सराव(सदा य) पुण्णस्स बहु-णइ-पइस्स । पत्तिय ण हु अइ-भारं करेइ सरिया समुदस्स ॥ त एस परमत्थो । बहु-रयण-मायणो मे भलारो। आणिज्जउ लक्षण त्ति । तीय य अणुभए पयट्टिया वेसालिं दूमा । तेहिं य ववत्थावेऊण सं क्यिलिय रग्ज (१)। सो तेसु गणिएसु दिवसेसु महया बल-समुदएणं आणिया गुरु-मयहरग-दोवारिय-सहिया कोसलं लक्खणा । सुंदर-तिहि करण-दियस-णक्खत्तमुहसे य कयं मे वराणुरूवं पडि कम्मं । सज्जिया य वेई । महया य तरियगंवन्ध-गीय-वाईय रवेणं णीमो हं वेदि-प्तमी । उवगीया य वहु-णेवच्छ वस्थिया [लक्खणा] । अल्लीणा य मम लच्छि व माहवं । हूओ हुमकहो । अवकि(?की)रियामो लायंजलीओ । गाहिओ मि रण्णा पोएण तोए पाणिं । णिवत्त-पाणिगहणो य तीए इंदसेणाए य सह गयं मि(! पि) कालं " जाणामि ॥ इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए दसमो लक्खणा-लभो णाम परिच्छेओ समत्तो ॥ Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ एगारसमो सुकोसला-लंभों तमो गए सु अ केसु-इ दिणेतु रण्णो आएसेणं उग्घोसियं कोसला-णगरे माहय-पडहेहिं पुरिसेहिं सव्वमो समंता-भो ! भो ! सुणंतु सव्वे वि महारायसामंत-सेद्वि-सेणावइ-दृअ-सत्थवाहाइणो, वेसाह-सुख-पंचमीए सोम-जुत्ते मियंके रण्णो कोसलस्म दुहिया, अभयाए देवीए अत्तिया सुकोसला सयंवरा मोमरिही । सा जं वरेहिई तस्स राया अद्ध-रज्जं देहिई। तं च घोसणं सोऊणं तस्स रण्णो णिग्गुणो णाम आभिरामुमो तेण बहु-जण-पुरमओ राया भणिमो-देव - अच्छीणि णूण जाईसराणि सव्वस्स जीव-लोगम्मि । जं पढम-दंसणे चिचय, मुणति सत्तं च मित्तं च ॥ जा वि एवं बुह-सम्मयं तहा वि पोअ-सय-भमिनी-पई-बरे ते कण्णाए वसे अच्छा त्ति । पत्तिय, ण 'एयं महिला-हियय-रक्खसं अह कमिउं कण्णा अण्णं 'बरेहिई । तओ राइणा भणियं-- एयं अण्णं का जं सयंवस' वरेहिई से सो भत्तारो भविहि[लि) त्ति । तओ संपत्ते य तम्मि सयंबरे (र)-दिणे बाहिं नगरस्स उत्तरि(हर)-दिसा(ए)भाग-संसिया सज्जिया सयंवर-भूमी पवर-मंचाइमंच-कलिया । तस्स य मज्झे अणेग-खंभ-सय-सण्णिविट्रो णाणा-मणि-कणग-रयण-खइय-कोट्टिम-तलो पेच्छणयसहस्स-संकुलो सजिओ सयंवर-मंडवो । भणिओ य अहं राइणा-भद्दमुह ! तुम्मे वि दाणि सवयंसा अरहह सयंवर-मंडवे सण्णेज्न दाउंति । मया य तह त्ति पडिवणं । । तओ हं सवयंसो सुकय-पडिकम्मो सव्वालंकार-भूसिय-सरीरो सदस-खोमजुबलोवसोभिओ तरुणिजण-करुल्लालिय-चल-चामरा-[चा] रु-सोही समूसियसियायवत्तो पत्तो मि सयंवर-मंडवं । आरूढा य मो वरुच्छे(?च्चे) मंचे । - अह य सा कण्णा सुकोसला णाणा-देस-विदेसाणियाहिं सदेस-गहियणेवस्थाहिं विविह-वे सुज्जलाहिं चेडीहिं संपरिखुडा मयहरग-कंचुगि-दोवारिय-वंदसंपरिवुडा, आगया सयंवर मंडवं ति । तं च दळूण रूक-गुण-जोव्वणुम्माइलो किह किह वि. उम्बेल्लणं गच्छह रंग-सागरो । मणइ य लोगो उ-कस्स मण्णे मज्ज भगवं मगरद्ध प्रो पसण्णो जं एसा वरेहिह ! ति । तमओ से किड्डाविया पर प्पवाइय-तूर-णायाणुगया आढत्ता कुल-गोत्ताणुसारेसु णामेसु य राय-मंडलं दाएउं । १. एणं व हयरक्खसं मो० ॥ २, कोहिइ खंक्लिा । ३. समयंबस खं०मो० विना ॥ ४. सो ख०मो विना ॥ Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८४ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे कमसो य राय-मंडलं पलोयंतीए पडिया ममोवरि तीर दिट्ठी । लीलार(१ल)प्तगइ-गमणाए य आरुभिऊण मंचं णरबह-जणेण पेच्छिज्जंतीए छु(छ)ढा मम गले कुसुम-माला सिरे य सिरि-दाम-गंड मे । तो उक्कुटुं जमग-समयं जणपय-सएस 'साहु अहो ! सुवरियं' ति । तत्थ य केसु-इ अण्णाय-परमत्थेसु भाणियमह पुण कोइ एयं जाणइ, को एसो ! किकुलो य वा ! तमो तं च सोऊणं भणियं णिग्गुणेणं-महो! इमे पांडरा[या]इणो लवंग-पुप्फस्स उत्पत्तिं पुच्छिउं पयत्ता । अण्णेण भणियं-अरे ! अण्णाय-पभवो लवंग-पुप्फ-समाणो भण्णइ । तस्स ण य जुत्तं राय-कण्णा-संवरणं ति । णिग्गुणेण भणियं--जइ जस्स उप्पत्तो ण णनइ सो दूसिज्जइ, तओ कीस संभुणो अणाय-वंमुप्पत्ति-पभवस्स पवई भारिया जाया ? तं एत्थ कारणे संकरी मे णायं(म) । अहवा पच्चक्खं चेव णणु पेच्छह अण्णाय-प्पभवं लवंगकुसुमं पहाण-जणोवाज्जं देवारिहं चेव । महवा, जे च्चिय जाणंति णरा, वण्ण-विसेस गुणं च रयणस्स । ते चिय पूयंति तयं ण उ ससिकंतं जहा गोवा ॥ तं अलं वो एआए तत्तोए । तुहिक्का अच्छा त्ति । णवरं च तत्थेव रण्णा कोसलेणं संतेउरेणं विहिणा गाहिमओ हं मुकोसलाए पाणिं । महया य विभूईए वहु-सहिओ सिवियाए, गोट्टिएस पुरमओ माणच्चमाणे मु, पविट्ठो हं नगरं रायवारं च । आवासिओ य मि जाग्गे पासाए । भुजामि य तत्थ तीए सहिओ पंच-क्खणे काम-गुणे । सई-सहि प्रो र सुरवई सुरले ग-गो जहा-मुहं पविहरामि । अण्णया य में राया सयमेव विरहावगयं भगइ--भद्दमुह ! एसा कण्णा, तुह पढम-दंसणे चेव मया चितिया, एयस्स एसा दायव त्ति । किंतु भायणेग(भाइणेज्जा)-वग्ग अणुअत्तंतेणं, एएसिं समाउगाणं पीला हेाहिई, एयं वयणिजयं रक्खमाणेणं मया एस सयंवरा को ति । एवं कारणं एवम[व] गंतव्वं ते । तो मया सविणयं एस पमाओ त्ति मे भणिओ णरवइ ॥ हति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए एगारसमो सुकोसला-लंभो णाम परिच्छे भो समत्तो ।। Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बारसमो ललिदवेगा-लंभो एवं मे तिसु वि पियासु सहियस्स अभिरमंतस्स सुहैण वच्चंति केइ दिवसा । जत्थ य सो सुकोसला-सयंवरे' पागार-मंचो मासि तत्थ अज्ज वि विरइय-मंच-संठाणं 'जलोज णाम महंतं सिकया-थलं दीसइ पा(प)गासं । कोसलाए पासे य से जीवसामि(?)परिदू(?स)रे । तहिं चिय महु-मासो य समइच्छिमओ मे सुहेण अभिरमंतस्स । गिम्ह-समए य वट्टमाणे अभिरमामि परम-सीय-मज्जणवरि(वावि)मु पउर-परिभोगो। - अण्णया य तत्थ एक्केण आस-वाणियएणं इच्छिओहिद-मुल्लो धवलो भासो रण्णो उवटुविओ । अहं च राइणा सहावेउ भणिओ-परिच्छह ताव एवं आसं ति । मया सुंदरो आइट्ठो । तओ राइणा भणियं-- आग(१रु)हेहि । मंद मंद वाहिओ इच्छिओ मे वहइ । एवं वाहे उं ताहे अइ-चवल-दाहिण-चलणछुरिमो सकमो विसज्जिओ मे । लग्गे य पंचम-धाराए । एग-तरंत-परिधाविमो य संतो सहसा-आखंचिय-णियमणो दुट्ठ-सीसो इव जहा विणओदहि-वेलं वोलीणो म। लग्गो य दाहिण-पच्छिम दिसा-भागं । ण गणेइ धणिय-कड्ढियं पि खलीण । माकुलीभूयं च राय-कुलं वासा य मे । आलग्गं च जहा सण्णिहियं बल मग्गेणं । हरइ म भणोजवो तुरगो। घावंताई पिव दिसा-पहाई लक्खेमि । खणमेत्तं च महि-तले धाविऊणं तओ आगासेण समुप्पइओ । ताहे मे विण्णायंण एस तुरंगमो, तुरंगम-वेसेण कोइ अवहरइ [मं] । एवं चिंतयतेण पहओ मे मुट्ठीए संख-देसे । पडिओ य सहसा णिरालंबो धरणि-पट्टे । तस्स य सरीराणुमग्गलग्गस्स ण मे णिवडमाणस्स वि काइ सरीर-दूसणा जाया । सो य मम पहराउरो तुरंगो खणमेत्तं च महियले वेल्लिऊणं विज्जाहरो जाओ। चिंतेमि य-ण मे एस कयाइ दिट्ठ-पुन्यो । ताव य णभयलाओ घोर-दाढुक्कड-विकरालवयणो लोल-गंगूलो कत्तो वि महा-काओ समोवइओ ममोवरि महा-"मइंदो । सो य घोरोरसिय-मुक्क हुंकार- णिस्सणो वेगेण समोवयंतो मोत्तण तं विज्जाहर दाहिण-हत्थ-मुट्टिणा पहओ मे उत्तिमंगे तह जह गलत-गत्तो सो वि महितले पविट्ठो (? पडिओ)। जाव य सविम्हमओ तं पलोएमि चिंतेमि य- क्रिमेयं ति ताव दो वि ते विज्जाहर-मइंदा उप्पइउं खणेण असणं पत्ता । १. सयवरेण मो० ॥ कुलोज णाम मो० ३. स ख•मो विना ॥ ४. खणमेक्क • खं० मो० विना ।। ५. गइंदो मो० ॥ ६. णिस्सण्णो मो० विना ॥ ७. मक्षिणा . मो० विना ॥८. पव्विट्ठो खं० ॥ ९. उत्पति ख०मो विना ॥ २४ Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८६ वसुदेवहिंडी-मझिमखंडे तो हं विम्हिय-मुहलो चिंतेमि य - ण एत्थ कस्सइ गाम-समुत्थस्स उप्षयस्स पर्य पयारो वा दोसइ। जूणं अडवि-दि(दे)से कम्हिं वट्टामि । तण्हाए बाहिज्जमाणो उदगं मग्गिउं पयत्तो हं । पेच्छामि य सरवरं । सस्थ य पाणियं पाउकामो पेच्छामि कालं रत्तच्छं रोद-रूवं आणामिय-चा मम वहाकड्ढिय-पा(?बा)णं अदूरामयं पुलिंदं । तं च मे दठूर्ण तहा-रूर्व प(रि)हरिउ-कामं मया वि गहिमो हत्थ-रिसो(?) काल-पत्थरो । मुक्की कोण बाणो । सो य मे एज्जमाणो हत्थ-पहेण पडिच्छिमो मे । नाव कबीयं ण मुंचइ ताव मया दिठिं हरिऊणं पत्थरेण पहओ संख-देखे । पडियो य महियले मुक्क-बाण-कोदंडो । मया य त(?तु)रियाभिधाविऊणं पडिमो. (Im)-समुठिमो गहिमो केसेहिं । लग्गो य मम बाहु-जुद्धेण । पजुज्निया मो वह-गाढ-मुष्टि-पमोठ-म्पहारेहिं । र(ल)क्खेमि य सुठु-बलवगं पुलिंदं । जोहेइ मं काविसष्णो । तं च जोहेमाणस्स मम एक्को अंड-पमाणो रायहंसो मण-पवणजइण-वेगो अभिक्खणं पुणो पुणो णिहयं दढ-दाढ-प्पहारेहिं वयणे सिरे अच्छीसु म पहणइ मो(मे)। तेहिं य मुच्छि(दि)ज्जति लोयणाई । तओ मया तं पुलिदं अमुयंतेणं, समोधयंतो पणिउकामो सो हसो गहिओ चैलणे मे एक्कहत्थेणं । णवरं च सो गहिय-मेत्तो तक्खणं विमुक्क-हंस-रूवो महा-काओ संवुत्तो । तो मया अ-विसाय-पत्तेणं दो वि धणियं पाए गहिया । णवर देश वि परिवढिउं पयत्ता । साभाविय-गहिय-चलणा वणमेत्तेण य जाया समहियगाय-प्पमाणा दो वि । तेहि (सिं) य एक्वेकको पाओ जो मए अगहिओ, सो सरस्स उभय-पास-ट्टियाण पत्तेय-सेलाणं सिहरेसु णिक्खित्तो। जे पुण मया गहिया, ते गहण-गुणेणं पयइत्था । ण य मे ते तहारूवे दळूणं विसामो हाइ । ण य ते चाइति मम हत्थेहिता पाए विमाएउ । तो मया अविसाय-पत्तेणं दो वि समयं समाकड्ढिया, णिमुट्टा ब दो वि धस ति घरणी-तले पडिया। खणेण य ते पयइत्था मुक्क-वियड-रावा पडिरूका विग्जाहरा जाया । वसीकया य मे धणियं । मामुकक-पाएण य मया लाघवगुणो दो वि गहिया गीवासु । आढत्तो य मि ते परोप्पर खंलए इव सीस १.कस्स खं० मो० ॥ २. उउप्प० ख०मो०विना ॥ ३. वालो ख०मो० ॥ ४. चलिणे ख० मो० ॥ ५. एलए मो० विना । Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बारसमो ललिदबेगा-लंभो १८७ harg रमावे । तओ ताण एक्कस्स अह - णिदय-पहयं फुडियं सिरेमदेसं । सो म मोहमुवागयों । बीएणय भोएण भणियं - सामि ! वसुदेव ! मा मं. मारेहि | जिओ इ तुमे । तभो ते जीवंतो किंचि पियं तु ( उ ) पाएहामिति । तमो मया तक्खण- विमुक्क-रोसेणं भाणिओ- - मा भायसु । णत्थि वो इयाणि ममाहितो भयं अस्थि ( ! ) ति जपमाणेणं मुक्का दो वि । सो य सचेवणो पडिओ मे पाए सु समुट्ठि (?) विओ य सो हत्थे घेतणं । तओ भणिओ में में-- एयं बोथं सलिलेणं आसासेहि त्ति । तभो सो वि समासासिभ । तुरियं स्वयरेण सिलावयप उवरिं ठवियं णिषय-वत्थं । तत्थ य णिसण्णो हं वीसमिडं पयतो | है सो य में विज्जाहरो विणओवगओ भणइ सामि ! सुणह अम्हं विष्णप्पयं । अम्हे ललियपुर- पस्थिवस्स विज्जाहर - राइणो वाउरहस्स पडिहारा । तत्थाहं चंदायको नाम, एस पुण जंबुगो नाम णायव्वो च (य) । तेण य रण्णा तुह उवरिं बद्ध-वेरेणं विज्जा पुच्छिया -- कत्थ मे सत्तू संपयं परिवसइ ! तीए कहियं -- कोसलापुरीए ति । तभ तेण अम्हे दो वि पओइम - बह, जह जाणह तह [म]मेयं सत्तुं घारह वीसत्थं ति । अह ण सक्केह पाए तभो सप्पयोगं समुह - यावाले (? पायाले) पक्विवह त्ति । तथो हे सरस वयणेणं इहागया । एक्केण अस्स- रूवं कथं, बीएण विण (वणि) य क्रयं । सपरिवारं एएण उवाएणं रण्णो ससुररस ते समल्लीणा | बिज्जाबभावेण पुव्वं चिय नाणियं णो (1) अम्हेसु जहा तुम्मे समारुभीहह । मारूढा म तुम्भे । अविस्वत्ता य वो (? भे) णभयणं । बीओ पुण वि(व) णिय - रूवं मोत्तूर्ण अंतद्धियो 'अवरिएण (?) लग्गो | तुमे य विष्णाय कारणेणं पहनी तुरम- रूवी पडिओ य । बोओ सीह - रूवी समोवइओ, सो वि ते हिओ । तुह य विम्हय - चित्तोवगयस्स आसुसिऊणं दो वि छण पलाया मो । पुणो विमाण-सहियडिजिहिं इss विउन्चिय- पुलिंद-हंस-रूवेहिं जोहिओ सि । तत्थ वि पराइया । अहो ते मइई- देवया परिग्गहियं अच्छेरयभूयं च (ते) सत्तं । वायुरण य अम्हे परिचत्ता जेण नाणंतेण वि तुह परक्कम अम्हे तुइ सगासं विसज्जियां । अज्ज -पभिईं अलं णे (अहं) वायुरहेणं । तुह चेव चलण-जुअल सेवीद्दाम । जं च मया भए भणियं ' मा मं मारेंह, किंचि पियं वो उत्पाइस्सामि', तं सुणड़मो० विना ।। २. समावइओ खं० मो० विना ॥ १. अवरिए ए लग्गो खं० ---- Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे अस्थि दभाला ( ? ) ए जणवए पेढालपुरं नाम नगरं । तत्थ य हरिचंदो णाम राया । तस्स पुहवीए देवीए अत्तिया कण्णा कणगावई णाम, जा कैण्णगा सई विव देवया, सिरी विव सव्व-जिय- लोग-वल्लहा, वसंत लच्छी विव रमणिज्जा, ससी विवसव्य-गुण-समन्निया, बाल-मियंक - कला विव सव्व जण-लोअणाणंदकारिणी, सुसाहु-सोलं पिव "विउल-कल्लाण- फलदा । तस्स य णगरस्स बाहिं चंपगवणे उज्जा-णे परिसंठियस्स सुव्वय - अणगारस्स परम-सुक्क - ज्झाइणो केवल गाणं समुप्पण्णं । साय तत्थ रण्णो अंतेउरेहिं सह वंदि ( द ) या णिज्जाया । तत्थ य किह वि संपत्तीए बहवे वेयड्ढ - वासिणो विज्जाहर णरिंदा वंदया पत्ता । तेहिं य सा तत्थ दिट्ठा । तमो तीए रूव-गुण-विम्बिय-मणा पेच्छंता णेव तिप्पिया, णिव्वत्तिय केवलिंमंदे पडिगया सहाणाई | चिंतेंति य बहवो विज्जाहर-राइणो 'हरेज्जामो तं कण्णगं ।' पुणो य चितेति साणुकंपा 'अइ- सुद्ध-सहावा कयाई रहसविस्वत्ता भएण जीयं परिचएज्जा । तओ महंतो हु अम्ह संतावो हवेज्ज' त्ति कर्याणिच्छ[य] विहरणे पुणो ते सिढिकायरा होति । वित्थरिओ य से महिगो भरेसु खयरेसु अ जसो । सा य एत्थ आसाढ मासं सुक्क पक्ख-पंचमीए पुन - फरगुणिजोग - जुत्त-मियंके सयंवरा भवतरिहीति । तत्थ बहवे विज्जाहर-रायाणो सण्णेज्झ दार्हिति । सा य तुह राया (रुवा) गुरुवाति, एस परमत्थो । जहा तुमे अम्ह जिवियं देतेणं पियंकयं, तह अहमवि सत्तीए पयईहामि त्ति तुह कब्जे पयट्टेउ तहा हं तीं ( तं) करेमि जहा सा सयंवर काळे तुम्भेहि वरइति । भांति यदेव ! वच्चामो, विसज्जेह मो । तओ ते मयाणुष्णाया उप्पइडं असणं गया । गएसु अ तेसु अहं सरं समवगाढो । तत्थ य गंभीरं कोट्टुभग-तरकं महंतुं मजिम हं । सोअल-दो (१पी) य-सलिलो य समुत्तिणो असोग - हेट्ठा परिसंठियों हं । पेच्छामि य तत्थ "तीरय-ठिओ महंतं हव्थिं । सो वियंभाइउं पयत्तो । वियंभायमाणस्स य से मुहाओ, घण-विवराओ विव सोदामणी नहा, विणिग्गया दिव्य रूविणी कण्णा । चितेमि य ण एत्तो अण्णं लट्ठयरयं रूवं अस्थि । एवं च तं कण्णयं पेच्छामि । सो य कुंजरो पसारियग्ग- हत्थो वीसत्थो पत्तो । सा वि य तत्थ एगागिणी वि परम-वीसत्था महा-कमलाणं समुच्चयं काउं समुत्तिणा सराओ । सर-तीरे य तत्थ सा किंपि इट्ठ-देवयं कमलेषु अच्चिणित्ता पणया तस्स भत्तीए । चिंतेमि य तं देवयं जं एसा कमल-पत्त-लोअणा पणमइ ति । दिट्टं च १. कणगावई खं०मो० ॥ २. रिउल खं ० मो० विना ॥ ४. कोहु भगन्तरकं खं० ॥ ५. तीरेयहिओ खं० मो० विना ॥ ३. वे खं० । वि मो० ॥ ६. ०मायस्स मो० विना ॥ Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बारसमो ललिदवेगा-लभा १८५ तस्थ अच्छेरयं । णवरं च तीए कय-वचरणाए (?च्चणाए) गंतूण अप्फालिमो सो कुंजरो । तेण य महा-सेल-गुहा-मुह-प्पमाणं कयं मुहं । तत्थ पविट्ठा पुणरवि सा कण्णगा। उठेऊण य .पट्टिमओ कुंजरो जहागएणं मग्गेणं । "अहं च से चक्खुविसयं परिहरंतो मग्गेण लग्गो, हत्थी कत्थ मण्णे एस वच्चइ त्ति । पत्तो सा(?सो) सराओ धवल-पवयं । चिंतियं च मे-किह मण्णे एस पव्वओ बहुणं कसिणपचयाणं मज्झे एक्को चेव अईव धवलो दोसइ । सो य हत्थी वं महंतं रूवं संखिविऊणं महिसो इव संवुत्तो । संखित्त-सरीरो य तस्स धवलगिरिस्स हेटा "महंतं गुह, तम्मि पविट्ठो । तम्मि य पविढे समाणे गओ हं तं गुहा-मुह-दारं दारं पिव णरयस्स । पिच्छामि य तं पव्वयं माणुस हेडु-रासिं । अवि य, __ सर-कवाल-माला-वियाल-पासुलि-जुत्तं धमधमधमेंत-गोणसं सूसर(१)-रसणमुक्क-सुंकारं भीसण-भुअंग, अयकर-बिराल-मंगुस-गोहुदुर-सरड-पयलियं, बहुविहकुहिय-कलेवरं, भिणिभिणिभिणित-मच्छियं, कहकहकहंत-वायसं, ससंत-मज्जारं, कहकहकहंत-पहसिय-डाइणि-बग्गं, पेयपइ-रायहाणि-सरिसं, आवासं पिव कालकण्णी(?ण्णा)ए, महा-सुसाण-समाणं तं पव्वयं पेच्छामि । तीय य गुहाए दुवारदेसे माणुस-मंस-रुहिरोक्खिण्णं रत्त-कणवीर-कुसुम-केस-मीसं कयच्चणं मंडलं पेच्छामि । तं च दळूण मया असंबज्माणाविहियए' (?) लोइय-सुईए रक्खस-चरिय-वयणिज्जा या(? सा) पत्तिया दढं पच्चक्ख-भावेणं । तं च तारिसं भयाणगं लोम-हरिसणकरं ठाणं चिरं दळूणं विम्हिय-हियो अवक्क्रमिऊणं गओ हं सरं चेव । पेच्छामि य तस्थ मम मग्ग "दिगा(?सा)भागाउ(: णु)तारेणं तुरगारूढा विविह-किंकरणर-तरुण-सहिया गहिय-संबल-पच्छयणा भागेरहिदत्ताइणो भायरो अंसुमंतो पयो(पोओ) य राया रुइरदेव-“पभिइओ सेसा य मे सुहिणो सरे समागया सव्वे । दिट्ठो य तेसु अहं । परम-पीइ-संप उत्ता पणया मे पाएसु । पुच्छताण य मया तेसि कहिओ णिरवसेसो तुरगाइ-हरण-पच्चंतो जाव पुलिंद-हंस-जुद्धावसाणं, ण उ हत्थि-वयण-कण्णगा-दंसणं । तं च सोऊणं भणियं रुइरदेवेणं-तो चेव १. कयवग्गवरणाए मो० । कयवयरणाए खं०मो०विना ॥ २. अहं चक्खु. मो. विना || ३. तत्थ खं० मो० विना ॥ ४. महंलं मो० विना ॥ ५. हाड खं० मो० विना ॥ ६. विहियप लो० खं० ॥ ७. विगाभागा० खं• विना । हिलभागा मो० ॥ ८. परियओ खं• मो० विना ॥ ९. सयणया खं० मो० ॥ १०. जुदाव० ख० मो० विना ॥ Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मजिसमखंडे सो मस्स-बाणिो मग्गिजमाणो वि तत्थ ण दिद्रो ति । संदंसिया य मे तेसि नियय-जुद्ध-भूमि । जेसिं च (मे) सिहरेम तेहिं बिउब्विय-विजाहरेहिं पय-णासो कमी ते य मे सेला वयंसाण दंसिया । तओ तेसिं सेलाणं तेसि गामाई कयाई चंदपय-जंबुअपय ति । अज्ज वि कोसला-रज्जे विखाया ते चंदपय-जंबु[अपया] णामेहि णज्जति । तो तेहिं भणिो हं-सामि | मारुहह तुरंग, वच्चामो त्ति । मया भणियं–ण ताव वच्चामो, अस्थि मे एत्थ कि पि कज्जं । इह एक्कं ब दो व दिवसे पडिवालेमो अडवि-मज्झे । तेहिं य तह त्ति अब्भुवगयं । मणिया यते मया-मणत्थ-पएसे मावासेमो, ण उ इहई दु। किंचि कारणं अस्थि सि । तेहिं भणियं-मत्थि इहं अदूरे सकमल-वणसंडो सरो, तत्थ वच्चामो त्ति । ताहे मया मो तहिं । मावासिषा मो तत्थ सुरभि-सीयल-जल-कमल-भासरे सरे । अणुमम्मेण य कोसलिय-राया आगच्छए, पवइय-जणो य । तत्थ य मस्जियलिमियाणं श्रोमावलेसे दिणगरे मम विरहे अंसुमंतो पुच्छह-अग्मपुत्त ! किं पुण तं कारणं जेण अम्हे अग्न इहं तुन्भेहिं अरण्णे : साविया मो! मया मणिमो-वयंस ! अवस्स तं कारणं मया तुह कहणिज्ज । किंतु संपयं ताव ण काहयामि । सुए कहेहामि ते । तमो अथमिए दिणकरे मुहं पसुत्तो हैं । माइचिर-पसुत्तो य सुमिणतर-गयं पिव पवर-कररह-कोण-विघट्टियाए वेयालियाए वीणाए सई सुणामि । ताहे पुणो कोहीरमाणो चेव वव्वीस-तुंबवीणाणं एक्कमो संजुत्ताण कंसयालाणुगयं* गंभोर-क्यिभमाणं सदं सुणामि । तओ तल-तालाणुवक्षिमेलियं च सज्ज-गामे सुद्ध-सज्ज-मुच्छणा-कलियं 'छद्दोस-विमुक्कं उर-कंठ सिराघुपये "ति-स्थाण करण-सुद्धं महुरं समं सललियं अद्व-गुणं णव-रसं मउ सम्मं महुर-मणहरं गेयं समुच्चारियं । इमेण अत्थेण । अवि य, दइया-महुकरि-वल्लभ, "णिय-रिवु-सीय-णिज्जिय-प्पसर । तुह 'सूर किरण-बोहिय-भुवण-सर-पंकय जयाहि ।। दाऊण अम्ह अकयच्छलाण उणियं विसालच्छ । कि. सुवसि अत्तणा कणग-वण्ण जिय-णाह बुज्झाहि ॥ . १. एयंणा खं. मो० विना ॥ २. •णुकयं खं० विना ।। ३. सद्दोसविहविगुनक यो । ४. तित्थाणसुद्ध खं० ॥ ५. निट्ठय खं० मो० विना ।। ६. सूरि कि० ख० विना ॥ ७. वुच्छामि खं० मो० विना ॥ Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बारसमो ललिदधेगा-संभो १९१ एयं च एयारिसं गिज्जत सोऊणं मम अवगया णिहा । अणुम्मीलिय-णायणो य चितेमि-को मण्णे एस गायइ ति । तमो मे ठियं हियए-एस महिलाणं गायंतीणं सरो, अस्थाण-करण-भेएण य ताडे(?ले)णं लक्खेमि कण्णगाणं एस सहो । को पुण एयाउ इहमागयाओ ! तो उम्मीलियाई णयणाई जाव तस्थ ण किंचि पेच्छामि । णट्ठो य सो गीय-सदो सह वीणा-सद्देण । सम्वे य वयंसे 'सह जागरिएहिं सुत्ते णिच्चेयण-भूए पेच्छामि । तमो चिंतियं-अवस्सं ताव एस सुमिणे(?ण)वित्तो, ण एत्थ सच्चं । एवं च चिंतयंतो अच्छामि जाव तत्थ सर-सलिले[....] विव जहा दीसंति पागडाओ। तासिं च मज्झे एक्का पवर-सुर-बहु-समाणविगहा अईव-रूवस्सिणी दोसइ । चिंतियं च मे-कि मण्णे एसा सिरी भगवई इमं पउम-सरं कीलाए व्व उवगया । एवं चिंतयंतेणं मया चिंतियं विय पुणोकिह मण्णे सत्वे वि मे वयंसा एयासिं बोलं ण सुणेति ? Jण ओसोविदा एदै । मछुरिदो य मे दाहिण-हत्येणं मासण्ण-पसुत्तो अंसुमंतो, ण य सक्कदे विबौघेदुं । ताधे मम "ठिदं हिदए-णीसंसयं ओसोविदा एदे । ततो हं तीय रूव-गुणाकरिसिदो दीव-सिह-दंसणागरिसिदो इव पदंगो उद्धाइदो है, मोत्तूण तं लदाघरयं अल्लीणो तासिं सगासं । दर-लीणस्स य मे तामोवीदंसय-विक्खोभिदामो विव हंसीओ नधा णभंगणं समुप्पइदामओ, सणेण य असणं गदाओ । ततो हं कमत्थोडिदो इव मइंदो विप्पुदं पलोए, हा(हे)वाइदो उगमे(?) गहेर्नु ति चलितो, तमेव लदा-घरं पविट्ठो हं । तत्थ य णिसण्णो ताओ अणुचिंतयंतो अच्छामि । मुहुत्तंतरस्स य ततो पुणरवि तीरासण्ण-संठिदाणं जमय-समयं पलविदाणं सारसमिधुणयाण सई सुणामि । चिंतिदं च मे - णणं खु बले(ण) केण वि एदाई माणुसेणा छेरिदाई(१), जदो वि रत्ति-'वेलाए अदि-मणहरं कुहदुं पयत्ताई। तदणंतरं च सवाए(१) वि परमायास-भासिरीए लविदं सुणामि । ततो मे चिंतिदं-ण हु सारसमिहुणं सवाए(?) विणा दुपदेणं एवं रसंति । सव्वा () हु सच्चा । ततो हं तीप करणगाए दंसणेण ‘हेवाइदो 'णिहुदुस्सासो कण्णं दादु पयत्तो हं। गवरिय मुणामि "सहसा कंची-कलाव-कल-वलय-मेहल-णेउरादोणं संचालिदाणं संघस १. जह खं. विना ।। २. दिट्ठ खं० विना ॥ ३. दोवंसय ख०मो० विना ॥ ४. जादा मो• विना ॥ ५. रत्त खं० मो० ॥ ६. लविदुं खं० विना ॥ ७. सव्वायतिणादुपदणं मो० ॥ ८. देवाइदो मो० । दोवाइदो खं० विना ॥ ९. णिहुदठुस्सासो ख०मोल विना ॥ १० सहिसा खं० ॥ Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९२ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे समुद्रिदं मणोहरं 'झणझणोरसिद-कोमलं सदं । सुणामि य भूसण-रव-भिण्ण"णिस्सणं पयोग-संचालिदक्खेव-दीहर- भो(दो)लारूढोच्चारिदं पिव हिंदोलए गीयमाणं । अवि य, रण मुह-कुंतग्ग-हदो, मवि णिदं पाउणेज्ज सयणम्मि । ण य मदण-बाण-विद्धो, पावदि जिद्द पदणुअं पि ॥ आहव-मुइम्मि सुभडा, ण वि तह विधिति तिक्ख-बाणेहिं । णाराएहि मणूसं, जध कामो कुसुम-बाणेहिं ॥ तदो एदेणं गीदत्थेणं मम सुठुदरं संदीविदो मदणो । चिंतिदं च मेणियमा कामेति मे का वि एसा, ण य मे सहसा संकं उवेदि । ताधे हैं उठेदृणं तदो तं गीद-रवं अणुसरंतो पुणो वि संपद्विदो तं दिसं । दिवा य मया तत्थ सा कण्णगा कणग-खंभंतर-बद्ध-दोला-रूढा, सहिजण-करतल-छूढ-विग्गहवदी, दीहरकणग-रज्जु-विक्खेव-पबाधिणी, भूसण-रदण-किरण-विछुढ-तिमिर-जाला, विज्जुलदा इव जलधरंतर-विसप्पिणी, अणुवरद-गमागमा इव सागर- 'जलप्पीलाहदा, मुहे गदागदाई कुणमाणी, पवण-बल-णोल्लिदोदधि-जलंत-पडिदा इव चंद-च्छाया, थाण-भट्ठा इव तारया, उभय-वाद-वेगंतर-पडिदा इव हुदासण-सिहा, डोला-वसेण परिधावमाणी णभंगणे सहि-प्तहिदा, कत्तिय-सगडाणुगदा इव भियंक-लेहा । तदो में चिंतिदं-किध मे एसा वाया-मेत्तेण वि ता (मम) अणुग्गहं करेज्ज ? त्ति । ताधे सणिय भणिदा मे - सुंदरि ! अहो ! ते इमं मरणं रयणीए वि सुरलोगाणुकारिं कदं ति । जति ते मम दंसणे अणुग्गहो कदो तदो मे बिदियमवि पसादं करेहि । अहं ते “एद डोलं 'विज्जावेमि(?) त्ति । एवं च भणिद-मेत्ते पुणो वि असणं गदाओ त्थ । तदो मे चितिदको एस पच्चंतो ? किं मपणे एदाओ वंतरीओ व हवेज्ज ! पत्तो य मि तं हिंडोलय-त्थाणं जाव ण तत्थ कणग खंभा, ण वि य रज्जू, णवरं पुण सिकदाए चंदुज्जोवेणं पल्लत्थ-णेवुर-मगर मुह-बिंबाकुलाई पदाइं दीसंति । ततो ठितं मे-णीसंसय ण एदाओ वंतरीमो होदि । एवमणुचिंतयंतो य पेच्छामि अदूर-देत-ठितं अकंटकं संवगागारं कुसुम-लदा-मंडवं । तस्स य सिहर १. जाणजणोर० खं० विना ॥ २ जिस्सणं खं० मो० विना ।। ३. लोला. खं० मो० विना ।। ४. करतलुबूढविग्गहरहो खं० मो• विना ॥ ५. जालु० ख० मो. विना ॥ ६. वलि णो० ख० मो० विना ॥ ७. णदं खं० मो० विना ॥, ८. सज्जावेमि मो. विना ॥ Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बारसमो ललिदवेगा-लंभो १९३ तले पिच्छामि 'णिवाद-घर-दीव-सिहा-सरिसं ओसधि-सिहं बलंति । चितिदं च मे-कावि एसा महाणुभावा ओसधी । अवस्स मे एसा घेत्तव्वा । तदो से मया पसारिदो दाहिंण-हत्थो । अदि-विकडंतर-ठिदाय ण य चाइग्जदे घेत्तुं । तदो हं तं लदा-मंडवं (समारुहिदु पयत्तो । अंतरा य तोए ओसधि-सिहोए एक्कं कुसुम-भार-णमिदं चंपग-पादव-लदं पेच्छामि । ति(हत) च दाहिण-हत्येण अवलंबि, तं छत्तागारं लदा-मंडवं) समारूढो हं । आरुढ-मेत्तस्स य मम अविमुक्कचंपग-लदस्स कुलाल-चक्को इव 'अणुपदाहिणो सो लदा-मंडवो दित्तोसधिपेरतेणं तरिदं परिभमिदु पयत्तो । मागासे य वाया पादूम्भूदा-वत्तं पाणिग्गहणं ति । पेच्छामि य तत्थ तक्खणं चेव अषगय-लदा-रूवं ति(तं) कण्णगं दाहिण-कर-ग्गहिदं सम-भूमि-पट्ट-ठिदं च अत्ताणं सह तीए । तदो तीय कर फरिस-संदसणेण य दिणकर-कर-पधकराहदं पिव पंकयं बधा ममं कलंबाइदं अंग । पेच्छामि य तक्वणं चेव सकुसुम-लदा-परोदर-गदं अत्ताणं । पासण्णे य तत्थ दिव्वं सयणिज्जं विरइदं पेच्छामि । ततो मे सा मदगण व कुसुमिदा सपल्लवा इव सहयार लदा सम('मुक्खित्ता, गाहिदा य मे सयणिग्नतलं । कमसो य 'सवडकम(?सबहुकाम) गुललेमाणेणं उप्पण्ण-पीदि-पणय-वीसंभरसा संपादिदा मे भारियत्तेणं । एदम्मि देस-काळे अदूर-देस-ठिदाए विलयाए मधुरं गीद-सदं सुणामि । जधा, 'वणिदं(१) पि सपुण्णाण भरण्ण-मज्मम्मि 'तक्खणोवणदं । उत्तम-कुल-प्पसदं ण(ल)हु सुलभं होदि मुकलत्तं ॥ तं च मे' गीदयं सोदण चिंतिदं-कपिदं मम एदीए बधेसा उत्तमकुल-पसुद त्ति । ताधे सा वि रदावसाणे उद्विदा मम सगासादो, सरं च समवगाहिदूर्ण कद-सलिल-कज्जा आगदा पुणरवि मम सगासं, णमिदूण य मे पासदो णिसण्णा । आगदामो मे चक्खु-पधं तामो विय सहियामओ से । तासु वि मे कदो पणामो । मया य मधुरमालत्तामओ एकदो णिसण्णामो । सा य णव-बधू मे पणाम कार्दु भणदि-अज्जपुत्त ! णिवेदितं पि ते एदासु गीद-च्छलेणं, पुणो वि अ ते अत्तणो कुलं णिवेदयिस्सामि । सुणध, १. णिवादघर० ख० मो० विना ॥ णिवागघरप्पदीव० मो० ॥ २. विकटुतरविदाणय खं० मो० विना ॥ ३. गुणप० ख० मो० विना ॥ ४. तरिदुख० मो० विना ॥ ५. पट्टिदं न खं० मो० विना ॥ ६. सचदुकम खं० विना ।। ७. वणदं खं० मो० विना ।। ८. तक्खणोवदणं खं० मो• विना ॥ ९. मो ख• विना ॥ २५ Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९४ वसुदेवहिडी-मज्झिमखंडे अहं स्खलु वायुपंधस्स विज्जाहर-राइणो ललिदपुर-पत्थिवस्स नलिदाए देवीए अत्तिया, वायुरधस्स अणिलजसाए य एक्क-बिदिया भगिणी, विरयाए पित्तिय-धूदा ललिदवेगा णामः । तं च सि मया वायुरधेण विना-पुरच्चरण-पडिवण्णो वधकज्जे आणिदो ललिदपुरीए दिट्ठो, हिदयं च मे पविट्ठो सि । तत्थ य संकुगा. णिवेदिदो अवहिदो य. सि अणिलजसाए । पुच्छामि य तुह कज्जे विग्जं । सा मे कधेदि दिवस-देवसिय तुह उदंतं । तुद दसण-राग-संधुक्खिदेणं य गहिदा हं महंतेण केण वि . .अकल्लएणं [ण रोयदि मे आहारो । ववगढ-हाणविलेवणालंकारा य ण णिसि ण दिहा(! दियहे) णि णिवुदि वा लमामि । मम य पिदि-दिण्णामो अट्ठ परियारियाओ सम-सुह-दुक्ख-सहाइयाओ अणिग्गदरहस्साओ, तं जधा--संकुंतला, वणराई, मुद्दिया, लदा, 'मालदी, (सुलसा) सुलसमंजरी, णलिणी, एरावणदत्ता य । एदाओ चेव जाओ तुह पुरदो चिति । एदाहिं य मे सा कामायल्लय-अवस्था विण्णादा । पुच्छिदा य अहं एदाहि-सुदणु ! किं ते एदं वदणं कमल पिच हिमाहदं जघा चिंताकिलामिदं लक्विजदि ? एदासि च मे वीससंतीए जधा-भूदं तुम दंसणाणुराग-समुद्विदं दुक्खं कघिदं । ततो एदासु अहं भासासिदा-सुदणु ! णिव्वुदि लभध । अम्हे ते तधा काहामो जधा अचिरेणेव तेण सह मिलीहिसि । एवं बच्चदि मे कोइ कालो । हिज्जो य वायुरध-संतिया पडिहारा चंडादव-जंबुया तुम्मेहिं वधणुज्जदा इधं अरण्णे णिग्गहिदा, तेसु य तत्थ गदेसु तुह पुरिसकारो विग्जाधर-लोग-समक्खं वण्णिदो । तं च सोदूण अहं गाढदरं मदण-विसविमुहिदा तुह दंसणाग(हम)द-कंखिदा जादा । एदासिं च मे कघिदं–हला ! जदि हं अज्जपुत्तं ण पेच्छामि, तदो अवस्स जीवियं परिच्चयामि । णवम-स्थाणगदं मे मदण-विसं वदि, दसम-स्थाण-गदं पुण अवस्सं मारेदि । तदो एदाहिं अहं भणिदा-तामिणि ! कीस जीविदं चयसि ? उद्धेहि, वच्चामो अज्नउत्तसगासं ति । तदो पदोस-काले 'अज्ज ललिदपुरीतो उप्पदित्ता विग्जा-देसिदपधाओ इधागदाओ। तुम्भे य ताव निद्दावसं उवगदा । मोसोविदा य ते मया सव्वे वयंसा सह नागरिएसु । अल्लीणाओ य तुह सगासं, दिट्ठो य सि मया सुहप्प १. गालदी खं० ॥ २. कामामल्लय-अवदढय-अव० मो० ॥ ३. उवग्गउसो. ख. मो० विना ॥ ४. ह खं० ॥ Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बारसमो ललिदवेगा-लंभो १९५ सुती । ततो भणिदं - म ( अ ) हो ! वम्महो दुक्कुलीणो इव भीदाभिपादी मदमारओ य जो ममं पर्यादि - काहलाए जुवदीए उवरिं णिसिरिदि कुसुमबाणा, ण एदं सरिसं विविंद (? विद्दविदि ) जो एदं अगणेमाणो कामं कलि ( कल ) सुहं सुवदि । तदो सकुंतलाए भणिदै-उवगच्छदु भगवदी, किमच्छीयदे ? तदो मया भणिदं - वयंसि ! किघ अविण्णाद- कारणं अज्जपुत्तं 'उवगच्छामि ! तं बोधेमो ताव एदं । ततो से सच्छंद - ललिदस्स कोदुगं उप्पाएमो । ताधे से जदि ममोवरिं पीती होहिदि तदो उवगच्छीहामि । इतरघा ण जुत्त ं मे सव्वधा अप्पाणयं तुलावेदु ं । तदो "एदासु वि तत्र त्ति पडिवण्णं । विज्जाविकपितातोज्ज"वेण य साभिप्पाएण य गीदेणं पडिबोधिदो सि णे । तुह णयणुम्मीलण - काळे य एगदो अवक्ताओ पेच्छामो ताव किं करेदि एसो त्ति । चिता-पविट्ठ च ते णादु ताधे सर-सलिल-गदाहिं 'दंसणं दिण्णं । रभसागदस्स य पुणो अद्द - सणं गदाउ भाव-परिमा ( ना? ) णणा हेदु । पुणो य ते सचित जादु एगंते ठिदाए डोला - गद-गीद-भूसण - सदावितोय गं (तं) आगदो सि मम समीवं । चितियं' च तुम्भेहिं— नदि मे एसा वाया मेत्तेण वि ताव मम अणुग्गहं करेज्ज । तं च ते भावं णादृणं परं परितोसमुदागदा हूं पत्येदि मे अजपुत्त त्ति । पुण तुम्भेहिं डोलं विच्छुभामि त्ति भणिदो ( दे) पुणरवि असणं गदाओ । किं कारणं ? वारिद-वामो हु कामो, दुल्लभेसु अभिणिवेतं गच्छदि, सुलभेण पसीदति चित्तं । चिंतितं च मे - अभिरुइदा खलु अहं अज्जपुत्तस्स । किं-पुण दुत्तरं एदं जं कण्णाए सयं भणिदव्वं वा आगच्छ ममं वीवाहेहि त्ति । एवं चितयंतीए ओसधिदंसणवारण गेहावितो सि मया अभणतीए वि णियय-पाणि । सहीसु य मे भणिदं मागासे—- वत्तं पाणिग्गहणं ति । दंसिदो य मया तुह विमोहणिज्जा-मोहिदस्स कर - गहिदो अप्पा | पत्तो य मे" चिर-चितिदाणं मणोरघाणं फल-रसोति । एदं ते मया नियय-कुल- णिवेदणं कदं 'ति । ततो मया पहट्ट - वदणेणं गाढालिंगिदा परिचूं बिदूणं भणिदा - पिए ! विसालच्छि ! " सुंदरि ! सुस्सागतं ते । पुणो य मे भणिदा – पिए ! पिधुल १. अवग० खं० ॥। २. तओ ते मो० विना ॥ ३. दोहिदि सं० मो० विना ॥ ॥ ददाहिं खं० मो० विना || ९. पदं खं० मो० विना ॥ ४. एदीसु खं० विना ॥ ५. रहेण मो० ॥। ६. मदाहिं मो० ७. जोला खं० मो० विना ॥ ८. चितिउ खं० मो० ॥ १०. पत्ते य मो खं० मो० ।। ११. सुंदरिसुंदरि सुस्सा० मो० सुरसा० मो० विना ॥ । सुंदरि संगगि सुंदरि Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९६ वसुदेवहिंडो-मझिमखंडे सोणि ! अस्थि 'पुण जाणसि मगिणियाए अणिलजसाए उदंतं ! कत्थ सा होज्ज ! ति । तीय भणिदं-अस्थि, सुदं मे वायुरध-सगासे उल्लाविज्जतं जधा-अणिलजसा भरहायस्स भासमपदे चुल्ल-तातय सुदाए विरयाए अण्णासु य तुह वधूसु सहिदा अत्ताणं सारक्खमाणी अच्छदि । तं च मे सोदणं परा णेन्बुदी जादा । तदो पुणो भणदि मं ललिदवेगा-अज्जपुत्त ! तुब्भे ताव अज्ज वि अपरिणिद्विद-भमिव्यय-दोहला ण ताव एक्कहिं ठाणे धिदि करेघ । तं संदिसघ, मया ताव कुल-घर-विरोधिणीए कत्थ वसिदव्वं ति । ततो मया चितेदु मणिदा-सुदणु ! तुब्भे वि वच्चध बासमपदं चेव, तत्थ भगिणियासु सह मच्छाहि । अहमवि य तत्थ अचिरेणेव आगच्छोहामि । मम वयणेणं धम्म-भगिणीणं सम्वासिं पुच्छणं करेग्जासि रिसिणो य ति । त वच्चह चेव, बहु-प्पभाता रयणो वट्टति । ततो सुमुही णादि-चर-लद्ध-णेवुत्तो दुगुणतरुप्पण्ण-वियोग-दुक्खा सह परियारियासु ममं पदाहिणेदूर्ण विसाल-णयण-जलवरिसिणी वयंसाण मे अवहिदोवसोवणा मम सगासादो उत्पतिदु भारदायरिसि-आसमाभिमुही गदा । गदो य अहमवि तीय चरिदं अणुचिंतयंतो वयंसनण-सण्णिहिद-सोभंत लदा-घरय । अवगदा य रयणी । पडिबुद्धा य मे सुहिणो । सर-सलिल-सोहिद-मुहाणय उदिदो अंसुमाली । ततो उदिते मादिच्चे असुमंतो ममं भणति--अजपुत्त ! एस्थ मया पल्लत्थ-णेपुर-गठि-सण्णिहिताई विलयाण पदाई लक्खिदाई। किमेद ! ति । तदो मया सन्वेसि पि वयंसाणं कधदो ललिदवेगा-लंभो समत्तो । तं च सोतूणं ते परै विम्हयं गदा । एदाए य कधाए पमुदिदाणं गदो सुहेण 'पुरिमण्हो । इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए बारसमो ललिदवेगा-लंभो णाम परिच्छेओ समत्तो ॥ १. • णिहिल ख० ॥ ०णिट्ठिय मो० ॥ २. वर लद्धि णेवुत्ती ख० मो० विना ॥ ३. पुरिमट्ठो मो० । पुरिमदो खं० मो० विना ।। Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तेरसमो चित्तहा-लंभो अधाहं ममण्ड-काल-समए अंमुमंत-सहितो गदो (हं) तं चेव पढम-सरं इंसोरसिद-णाम । दिट्राणि य मो तत्थ ताई विविधाई मय सावद-कुलाई तीरपरिसंठिताई । ततो मया असुमंतो भणिदो-वयंस ! एस्थ सरे मया हिजो किंचि अच्छेरयं दिटुं। तं अवि णाम अज वि कदाइ दीसेज्ज । तं तुमं ताव एत्थ रुक्खारूढो विडिम-विवरंतर-णिकीणो पछण्णो दिसावलोगणं करेंतो' णीसदो अच्छसि । अहं पुण सर-मज्झे सलिलावगुंठिद-सरीरो अच्छीहामि त्ति । तेण य तध त्ति पडिवण्णं । मारुढो य सो महालयं महा- गदि-रुक्खं । अहमवि सरं समविएव)गाहिदूण गंभीर-सलिल-णिहिद-देहो सरुप्पण्णस्स महा-पुंडरीयस्स हेढा पउम-पत्तसंवरिद-सीसो पच्छष्णो ठिदो (हं) । अध य सहसा भग्गाई ताई मय-सावद-कुलाई पलाइउं पयत्ताइं । पेच्छा य अंसुमंतो । आगओ य सो कुंजरो । तहेव हाओत्तिण्णस्स वियंभमाणस्स विणिग्गया मुहाथो कण्णगा । सुत्तो य सो कुंजरो। सा वि तहेव सरं समवगाढा, मजणावसाणे तहेव महापहाणाई कमलाई बोइणिउमाढत्ता । भागया य पुंडरीयं घेत्तुकामा मम सगासं । मए य उम्पइऊणं गहिया दाहिण-करे । तो सा. मम दसणेणं हास-विसायकंता अणुवाए वि विलिया संवुत्ता, 'सज्झसेण य पवेइया । भणिया य मया-मा 'भायसु, सुअणु ! ण ते ममाओ भयं अस्थि । किं-पुण कहेहि मे, कासि तुमं ! को वा एस कुंजरो ? ति । तीय य लज्जणीय-वयणाए सुइरं भणियं-सामि ! एस रक्खसो हथिरुव-ठिओ । अहं पुण माणुसी कण्णगा य एएणं जणवयामो हरिऊणं इहाणीया । परिपालेइ य मे दुहियं पि[व], जहा ण मे भयं दंसेह न वा मारेइ (वा) मं । तं एसो परमत्थो । मुबह मुबह मं । अवक्कमह य सिग्धं इमी नाव ते एसो न जाणइ । मा पुण एएणं अकाल-हओ मम हियय-दाहं काहिसि । - तमो मया भणिया-सुंदरि ! ण ते मुआमि, हरामि ते एस संपर्य एयस्स पासाओ । जइ तुह कम्जे जुम्नमाणो अहं एएण मारिओ, 'तओ [एवं] णाम (१)। एवं भणतेण मया हत्थे घेत्तणं माकड्ढिया । १. करितो खं०मो विना ॥ २. अच्छामि ख०मो०विना ॥ ३. णदि मो० विना ॥ ४. अन्भुब्वियाए मो० । अपुव्वयाए खं. विना ॥ ५. ससज्झ खं० मो० ॥ ६. भणसु ख० मो० विना ।। ७. लज्जेणीय-वायणाए खं० विना ।। ८. तओ गमो एवं भवितेणं मया खं• मो० विना ।। Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९८ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे __भणिया य मे-सुयणु ! जइ ते अहं रुच्चामि, तमो आगच्छ, णेमि ते । णाहं रक्ख सस्स बीहेमि । तओ. तीए भणियं-सामि ! सुणह, विष्णप्पयं । णधि मे संपयं तुब्भेहिंतो कोवि पिययरो । पियं च मे तुम्भेहिं सह गमणं । किं-पुण भणामि ते एयस्स संपयं पडिबोह-कालो वट्टइ । ण एयस्स इण्हि पलाइउं तीरइ । जं अम्हे वास-सएण वि वच्चीहामो, तं एसो एक्केणं चेव मुहुत्तेणं पक्कमइ । तह वि जइ तुह एवं रुइयं तओ रयणीए आवासं से आगच्छेज्जासि, तत्थ एसो जं रयणीए वीसत्थो ममो. विव, णिच्चेयण-भूओ सुवइ ण य विए(बो?)हिउं तीर । ममं पुण एसो भुआ-पंजरे परिग्गहियं । काउं पिया विव दुहियं जहा अंके काउं सुवइ । तं अइ ते' सत्ती अस्थि, तो तत्थ सुह-पसुत्तं' रयणीए आवासाओ हरिज्लासि त्ति । तमओ रत्ति-प्पा(प्पया)णेणं (१) सुहं क(!कु)ओइ संतरिस्सामो । इहरह इहि चेव दो वि विणस्सामो । तमो मया भणिया-भीरु ! एयरस कत्थ आवासो ! तीए भणीयं-सामि ! दिवो च्चिय तुम्भेहिं एयस्त आवासो । तत्थ अंतो सव्व-रयणामयं दिव्वं भवणं णिचुज्जोवं सयंपभं । तस्स माझे वित्थिण्णो कणय-पल्लंको । तत्थ एसो ममं भुमोरु-पंजर-परिग्गहियं काउं सुभा-सहिओ विव रक्खसो सुवइ । किं-पुण तत्थ पयइत्थो मुक्क-गय-रूवो अइ-भयाणग-घोर-बोंदि-धरो य होइ । एयरस चेव पासाओ मम सो पसामो पुव्व-भव-बंधवस्स व, जेण से तहा सयं रूवं पेच्छमा. णीए वि मम सतधा ण फुट्टए हिययं । अण्णो पुण जो एयं तहा-रूव-ठियं पासह तस्स अवस्सं ताव भएण हियय-मुद्धाई फुडिहिंति सहस्सहा । एसो य णिदाभिभूमो मओ विव णिद्दओ सुवइ त्ति । __ एव कहिए मया तहा-ठिय-सूव-दसण-सद्धालुएणं मुक्का, भणिया य-बच्च, एहामि तत्थ । विदियं त(?ते) होउ । इह चेव अहं एयं पहणतो, केवलं तुह भीरु भय-चित्ताणुवत्तोए इहमेयं न पहणामि त्ति । एवं भणिए ममं पणमिऊणं गया । कय देवयच्वणाए य अप्फालिओ कुंजरो, विबुद्धो य । अइगया य सा से मुहं । गमो य तं अद्वि-पवयंतेणं । अह वाय) उत्तिण्णो य पायवाओ अंसुमंतो परम-विम्हिओ य ममं भणइ-अज्ज उत्त ! किमेयं एरिसं ? ति । मया भणिओ--. भो ! दिटुं ते एयं ति । तेण भणियं-णिरामं(य) ताव मया एयं दिटुं, ण पुण १. मे खं० मो० ।। २. पसुत्तस्स खं० मो० विना ॥ ३. रत्ति घाणेणं खं०मो० विना ।। ४. पुव्वंभवन व खं० मो० विना ॥ ५. आहणंतो खं० ।। ६. मुदं ख० मो० विना ।। Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तेरसमो चित्तलेहा-लभो १९९ 'सेवणि(सद्धणी)यमवगच्छामि किमयं ति । मया भणियं-एयं कारणं असद्धेयं ति काउं, तुह हिजो पुच्छमाणस्य वि मया ण सिद्रं । अज्ज य ते सयमेव दिटै ति । कहिओ से मया अमिप्पाओ जहा-हं एवं हरिउकामो एयस्स गय-रूविणो रक्खसस्स, एयं ते विदियं होउ । तो तेण भणियं-अज्जउत्त ! मलं एयाए रक्खसीए, कयाइ किंचि वो 'मक्खेमं हवेज्ज त्ति । मया भणिय-सोम ! ण होही मे किंचि वि अकुसलं । मा भायसु । अवस्सं मए एयं करणिज्जं ति । एवं भाणिऊण सह तेण गमो हं सुहि-सगासं । तेहिं य सहिमो सर-जले मज्जिऊणं कय-कमल(लु)च्चएसु कैयाओ कुसुममईओ जिण-पडिमाओ, तासिं कयमच्चणं वंदणं च । ताहे सर-तीर-गयस्स महालयस्स णंदि-रुक्खस्स आहे कयावरिसण-कुसुमोवगा(?चा)रस्स णिसण्णा मो, पउमिणि-पत्तेसु अ दिण्णा मो सुरभीणि सहयार-बीयपूरग-णारंग-मुद्दियाईणं फलाणि फैकरसो य खंड-वड्डआदि य । कमसो य कयाहारा, सत्थत्थ-कलासु अ दिवसं गमे[....] | गओ संझाकालो । ताहे मया भणिया पोराय-पमुहा सव्वे सुहिणो भो ! तुम्भे सव्वे वि सण्णद्ध-बद्ध-कवया जुद्ध-सज्जा होऊण कण्ण-चक्खु-बलिया अम्ह मागमणं उदिक्खेज्जाह, जं पुण कारणं तं पडिआगया कहेहामो । त्ति भाणिउं गो हं अंसुमंत-सहिओ । गओ तं परम-घोरं सस्सिवाणुचरितं दियसदो वि भयंकर रक्खस-गुहं । दाइतो य मया अंसुमंतस्स अट्ठि-पव्वओ गुहा-मुहमंडलगं च । तत्थ ठादूणं भणिदो य मे अंसुमंतो-कुमार ! धोरयं अबलंविऊणं इधई अच्छदि(हि) ताव जाव अहं गुहं पविसि दूणं तं कण्णगं तुह सहायं विसज्जेमि । ततो जति सा तुह सगासं आगदा हवेज्ज ततो मा मे स्वणमवि उदिक्खिहिसि । तं घेतण इतो लहुमवक्कमिदं सुहीण सगासं गंतूणं ममं तत्थ उदिक्खेज्जासि । ततो अंमुमंतो मम मरण-भय-संठि(?कि)दो भणति जहा-हं रक्खस-सगासं पविद्धस्स तुह उदंतं अलभिदूणं इतो [ण] अवक्कमीहं । ताहे सो मया भणिदोकुमार ! ण मे रक्खसादो भयमस्थि । णीसंकिदेण ते अवस्सं सुहि-सगासं गंतवं । . ति भणि, ताहे पंच-णमोककार-करण-सज्जो तं गुहं पविट्रो हं। सणियं च संजमिद-पय-णिक्खेवो बद्ध-परियरो तत्थ छुरिया-सहेज्जो अभीद-हिदयो अवस १. सोवणिच्छयमव० खं. विना ॥ २. अक्खेवं मो०। । ३. कुयाओ खं- मो.॥ ४. तहो ख०मो० विना ॥ ५. फलरसोपक्खंडवडुआविय मो० विना ॥ ६. चरित खं० मो० विना ।। Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २०० वसुदेवहिंडो-मझिमखंडे रितो हं अंतो । दिदं च मे तत्थ दिव्व-रयण-विइत्तं भवणं सयंपमा-ऋदुम्जोवं । मंतो य कणगमय-विउल-पल्लंक-तल-पसुत्तो दिट्ठो विकराल-घोर-पज्जलिद-दित्तरूवो सो रक्तसो मुत्त-हत्थि-रूवो । उरु-भुया-पंजरंतरल्लीणा तस्स दिवा मया सा कण्णगा अंजणगिरि-कुहरोदर-गया इव कणय-पादव-लदा । तीए पासं समल्लीणो हं । सा य जग्गंती अच्छति । दिदो य. अहं तोए, मच्छि-छोमेण य संन्नेति मं-पेच्छ केरिसं दित्त रूवं ति । मया वि सण्णाए थेव भणिदा-सुदणु ! णाहं एदस्स बीहेमि । ताहे सयणे णुवण्णो हं तीए अणुपासतो। तोए सरीरेण सह एगीभावं पिव गदो हं । भणिदा य मे सा सणियं कण्ण-मूले-सुतणु । जदि ते अहं रुच्चामि तो ते अवहरामि, म.णच्छमाणि वा ण छिवामि ति।। तीए य कण्णे पडिगिदो हं -सामि ! मणोरहो मे एसो, किं-पुण तहा कुणह जध स-बीविदं रक्खसं च रक्खध त्ति । ततो मया चिंतियं-एदं एस्थ दुक्करं नं रक्ससो वि रक्षणीयो । णूण से एस बंधवो होति । भणिदा य मए-भीरु ! एवं काहामि । तदो तयि(?ताय) इसि रक्खस-णियय-सरीरंतरेण य मम दिण्णो अवगासो । तत्थ मया सप्पयोगेणं संसारिदं णियय-सरीरं । तीए य मुकुमालथण-जहण-विग्गह-फरिस-रोमंचिदस्स ण मे रक्खसे भय-सण्णा पत्थि । रक्ससोरजयंतर-संगहिदाण य से जंघाणं अणुसारेणं मया छूढा एक्का णियय-जंघा, तीए य सणियं सणेउरा कड्ढिदा एक्का । तदो मया बिदिया छुढा, तीए विदिया कड्ढिदा । तीए बाहु-ठाणेसु मया णियय-बाइ सारिदा दो वि, तीए य दोवि कड्ढिदाओ भुया-लदाओ । ततो तीए य सिरमवि कड्ढिदं, तत्थ मया णिययं सारिदं । एवं तीए द्वाणं पूरेदं णिदो हं रक्खस-णीसास-'धुव्वमाण-केसो[सा] य सहरं संगहिद-भूसणा उद्विदा पल्लंकामओ । मम णिद्धाए दिट्ठीए णिज्जाइदणं ईसि विहसिद्ण य सणियं विणिग्गदा गुहादो । गदा य मया दिण्ण-संकेदा सह अंसुमंतेणं । अहमवि चिंतेमि-जुत्तं मम एदं एव-मुत्तं चेव विवाउदुं । पुणो य मे चितिदंण जुत्तं मम खत्तियस्स छल-घादित्तणं । पडिविबुद्धमेत पडिसत्थीभूदं घादेहामि । एवं चिंतेदूणं तस्स विबोध-कालं उदिक्खमाणो अच्छामि । णवरं च सो मम भुया-पंजर-गदं चेव अमुयंतो णिमीलिद-लोयणो अच्छदि । बिदिय-पासेण य परिय १. पुव्वनाण खं० मो० विना । छठवमाण मो• ॥ २. विवाहे, ख मो० विना ।। ३. मेन ख० मो० विना ॥ ४. खादेहामि ख० मो० विना ॥ Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तेरसमो चित्तलेहा-लभो २०१ त्तिदुं ण य संचाएति मम सरीर-गुरु-भरकंतो । अचएतेण 'एदं एरिसं ति' एवं भणंतं णिज्झायंतं च अहमवि 'तम्मुही(?ह) पडिणिज्झायामि । लक्खितो य मया, ण हरेदि मे दिट्ठी-तेयं । ततो मे चिंतितं-णाहं एदस्स गम्मो । पुणो य घेण भणिदं-अहो धट्टदा ! अहो ते वज्जमयं हिदयं ! ति । किह ते मम एदारिसरूवस्स दंसणे चेव हिदयं न फुडिदं ? किमंग पुण भुया-पंजरंतरं उर्वतस्स ? भणति य मं-अरे माणुस ! को सि तुम रक्खसादिसयो ? तो मया अभीदुज्जिदाए अभिण्ण-सत्थ-समुभवाए सरस्सदीए भणितो-अरे रयणिचर ! अहं हरिवंस'कुल-खेत्त-समुद्भवो वसुदेवो त्ति । ततो तेण भणिदं-कीस ते एस छुरिया दाहिण-करेण संगहिदा ? मया भणितो-जति विउबसि तदो ते एदीए विणासेमि । ततो मया एव भणिते तेण अवहसिदूणं दढ-दाढुक्करिसित-मुहेण दंसिदा मम णिक्कड्ढासि-पमाणा णियय-कररुहा, भणति य मे-पेच्छ एते । जाव तुमं एवं ण कड्ढसि ताव सि मया णक्खेसु चिरं विदारेंतो । मया भणिदं-भो रयणिचर ! कामिणि-सरीरे पयति-मउए णतावहंति(:एते ताव पवहंति) , ण दु म(मे) सरीरे त्ति । अह ते सव्वा(?द्धा) ततो उट्रेहि । तुमं मया व(वि) चिर-सुत्तो त्ति कादं परिरक्खिदो । ण वदृदि मे स्वत्तियस्स अपडिवण्ण-सत्थं जुज्झमाणं च अरिं विणासेदुं । एहि पुण घडिबुज्झ, गेण्ह जं ते पहरणं त्ति । एवं च मया भणिद-मेत्ते सो रक्खतो पहसंतो भणति-साधु भो ! उत्तिमपुरिसाणं दुरिसं सत्तं ति । एवं भणतेण तेण तक्खणं चेव भवहिदं रक्खसरूवं, तस्वणं चिय दिव्व-रूवी सव्वालंकार-भूसितो कणग-पव्वद-गोरों सोम्म-दसणो परम-कंति-कलितो विज्जाहरो संवुत्तो । उट्ठेऊण य पल्लंकाओ पडिओ मम पाएसु भणइ य-देव ! अहं ते चित्तगई णाम विज्जाहर-राया पाए पणिवयामि । मया य अवगा(या)सिओ पल्लंक-गएणं, अद्धासणे णिवेसिओ, भणिो य मे-राय ! कहय कहय, को एस पच्चंतो ? ___ तो तेण भणियं-देव ! सुणह, अत्थि वेयड्ढस्त उत्तराए सेढीए उदहिघोसं णाम विज्जाहर-णगरं । तत्थ राया चित्तगइ णामा । सो य अहं ति णायव्यो । ममं च देवी चित्तवेगा णाम । तीए दुवे पुत्त-भंडाई। तं जहा, कुमारो चित्तरधो, कण्णा य चित्तलेहा नाम अईव-लक्खणवई । तत्थ य वेयड्दुत्तर सेढीए चिलाया णाम जणवो, चिलायवद्धणं णगरं । तत्थ राया १. तम्मुदो खं० मो० विना ॥ २. खेत्त-कुल ख० ॥ ३. विमाणोसेटु मो० विना ।। ४. पव्वदागारो खं० मो० ॥ २६ Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २०२ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे मेहरधो नाम । तस्स दुवे देवीओ, अंसुमालिणी मंदरा य । मंदराए पुत्तो मंदरदेवो, पंच य सुलक्खणाओ कण्णाओ, उवरिं पि य दारओ एकको ! अंसुमालिणोए पुत्तो घणरहो णाम, जो तुमे चेव नंदणवणे मारिओ । भगिणी य से मेघमाला णाम जा रोहिणि व्व चंदं तुमं चेव उवागया । तत्थ सो मंदरदेवो पुण्ण-बलिओ जं जं विज्जं साहेउं इच्छइ सा सा थोवेणं कालेणं 'उवद्वायइ । सो य विज्जाहर-चक्कवट्टित्तणस्स करणं किलिस्सइ । तेण य सह मम अच्चंतियं वेरं । जुद्धे य तेण अहं णिज्जिओ। पेल्लियं च मे तेण उदहिघोसं णगरं । अहिद्वियं च णेण मह संतिय रज्जं । अहं च तेण स-विप्तयाओ णिच्छुढो समाणो हिमवंत-पव्वयस्स उसभ-कूड-मूले णिविट्ठो मि कहंचि कालं गमेमि । पेसिओ य मे तत्थ-णिविट्ठस्स मंदरदेवेण दूओ-जइ मे कण्णं चित्तलेहं पयच्छसि, ते स-रज्जं णिसिरामि । मया य अंतोहियए समच्छरेण भणि ओवञ्च, ताव चिंतेहामि त्ति । तो परिगमो दूओ । अण्णया य अहं सपरिवारो दोसु वि पुत्त-भंडेसु सहिओ हिमगिरिसिहरत्थं पुन्व-दिसाभाग-संसियं सिद्धाययण-कूडं समारुढो हं। तत्थ य चेइयाणि वंदिताणि मे । दिवा य मे तत्थ महाणुभागा अइसय-णाणिणो दुवे चारण-समणा अभयघोस-धम्मघोस-णामधेया । ते य मे वंदिऊण पुच्छिया-भगवं ! होज्जा है संजम-जोग्गो ? तेहिं भणियं-सावय ! होहिसि तुमं जोग्गो संजमस्स, किंतु संपयं ण ताव पव्वयसि । मया भणिय-भगवं ! कोस ण पव्वयामि ! तेहिं भणियंतुमं संपयं रज्ज-भट्ठो माण-गाहिओ चिंतेसि, किह नाम पुत्तं चित्तरहं रज्जे ठाविज्जामि । एएण कारणेगं न पव्वयसि । ताहे मया पुणो वि भणिया-भगवं! होज्ज चित्तरहो णियय-रजस्स आभागी : तेहिं भणियं-होहिइ त्ति । मया भणियंभगवं ! कस्स पभावेणं ! तेहिं भणियं-जो से भगिणी चित्तलेहं परिणेहीति सो एयं मंदरदेवं जुद्धे जेहिई, तुम्भं च स-रज्जं वितरेहिइ त्ति । मया भणियंभगवं ! कत्थ सो संग्यं ? तेहिं भणियं -तो संस्यं कोसलाए परिवसइ हरिवंसकुल-प्पईवो वसुदेवो णाम । सुए य वायुरह-संतिएहिं पच्छण्ण-रूवोहिं पडिहारेहिं हीरमाणो जुज्झमाणो य विज्झाडवीए हंसोरसियं णाम सरं पाविहीति । तत्थ-गयस्स से पहाण-कण्णा-लाभो होहिति त्ति । सो भे स-रज्जं मोएहि (!) त्ति । एयं च १. उवट्ठायइ मो० विना ।। २. पव्वयस्स मो० ॥ ३. जेहिंई खे० मो० विना ।। ४. सुयए य मो० । सुयुए य खं० ॥ Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तेरसमो चित्तलेहा-लंभो २०३ सोऊणं वंदिऊण य भणिया मे ते सुविहिया–भयवं ! जा(?ता)व पुत्तं रज्जे पइट्टियं पेच्छामि, पच्छा अवस्सं पव्वयामि त्ति । ___ एवं भाणिते वंदिऊण य चेइयाई ते य सुविहिए, तो उप्पइत्ता आगो हैं सपरिवारो णिययावासं । तत्थ य सुही-सयणेण य सह संपहारेउं सह कण्णाए चित्तलेहाए तुह सेवा-णिमित्तं इमो तइय-दिणे उप्पइत्ता इहमागओ वसिओ मि एक्क-राई सह धूमाए । हिज्जो य तुब्भे इह पत्ता । दिट्ठो य सि मया सधूएणं जुज्झमाणो सह विज्जाहरेहिं । चिंतेमि य, जइ से विहुरो होही तओ से साहण्ज कप्पेहामि, जाव न कयाइ सूरो स्वज्जोय-पयावो होहि त्ति । गएसु अ तेमु 'मया पुण तुह सत्त-परियाणणदाए विउविमओ बीहि(१ विहो)सणो माणुसद्वि-पचओ, वेयाल-विज्जा-विउव्वियं च इमं भूमीधरं । कदं च महंतं कुंजररूवं । भोसारिताणि य मे विज्जासु मय-पक्खि-सावद-कुलाइं । अंतद्धिताए य चित्तलेहाए सहितो तुह दंसणं दादुकामो गतो मि सर-तीरं । दिट्ठो य सि मया विज्जा-पभावेणं लता-घरंतर-गतो । न्हादुत्तिण्णा हरित-पंसुणा(१) य मया मोहणिज्जा मुह-प्पदेसादो विणिग्गच्छंती दंसिदा चित्तलेहा । ठितो य मि सुत्त-विधाणं कादूण । विज्जा-पभावेणः य मे णातं जधा-सो काहिति कोतुकेण अणुबंध, ततो से रक्खस-रूठितो सत्तं परिवस्तीहामि । चित्तलेहाए यं ण्हादुत्तिण्णाए कद-कुसुम(मुच्चयाए पूइतो भगवं आदिकरो धरणो य। आगदा य मम समीवं । पुणो वि य विज्जाए पच्छादिदा, तुह पुण मायाए मुहं पविसंती दाइता । आगदो य मि इमं विज्जा-विगप्पितं माणुसस्थि-सेलं गुहं । आगदो य तुम पि अम्ह मग्गेणं इमं पदेसं । दंसितं च से(ते) मया दारे रक्खस-भावचिंधं बीहावणथं य मंस-रुधिर-मंडलं । जाणामि य कद-णिच्छदो(ओ) एसो । पेच्छामि ताव काईपि करेति त्ति । पडिणियत्तो य सि । ततो मिलिमो य वयंसाणं । मम य चिंता-संपरिहातेणं तुमे अण्णत्थ णिवेसो कारितो । रयणीए य ते वायुपध-सुता ललिदवेगा संपादिता । अज्ज सि पुणो एक्केण रायपुत्तेण सहितो इमं सर-तोर अम्ह दसणत्थे आगदो सि । ततो तेण च कमेण मया कण्णा-सहिदेण दिण्णो से(?ते) दरिसावो । मुणितो से(?प्ति) मया सर-सलिलजिल्लुक्को । भणिदा य मे चित्तलेहा-पुत्त ! जति ते एसो किंचि भणेज, ततो तुम एदस्स इमं च इमं च पडिभणेज्जामि । किं-पुण, एदं कारणंमवि णाम एसो गुहं पविसेज्ज तो से सत्तं पारखीहामि । कण्णा वि विदिद१. महया खं० मो० विना ॥ Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૐ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे परमत्था मम वयणेणं सर- मज्झे वंकाईं ते परिकधेति । पडिविसजिदा य तुमे कदक्खणा । तधेव अहं कण्णा सहितो इहागदो | णादं च मे जधा एसो अन अवस्सं गुहं पविस्सतिति (स्सिहिति ) । ततो विज्जा - विहिदं तुह बोभावणत्थं भीसणं रक्खस-रूवं कादुं भणिदा हु मया कण्णगा-पुत्तय ! पढमे सावे (नामे) मम मद - सामाणा ( ? मण्णा ) इव णिदा । तं जति मम सुह - सुत्तस्स सो ते कधंचि हरिढुं इच्छेज्ज ततो से देज्जाहि हारं (?), मया वि जामादुएण सह खेलितं होदुति | संपतीए (पत्ते) य तम्मि देस - काले अहं च णिद्दाए सुत्तो णिच्चेयणो जादो । पविठ्ठो य तुमं गुहाए । एस्सुहुमं च ते कण्णा णीसारितो (ता), बधा सि मया ण चेव चेतितो । एसो वि मण्णे उत्तम - पुरिस - पभावो चेव । सा पुण मम वयणेणं अणुकूला चेव गदा मित्तेण ते सह । मया य बितिय - पासुव्वत्तिणा गुरुअताए विण्णातो सि । पेच्छंतेण य ते मया लक्खणाणि, तदो भ(जा) णिदं तेण से एदं एरिसं ति । जेण से एरिसाई लक्खणाई, तेण एरिसं चरित - चेट्टिदं सत्तं च । तदो मया परिच्छिदं ते सत्तं महाणुभागत्तणं च । तं एदं ते मया परमत्थं कधितं । अज्ज अहं सुहं सुवीहामि । अज्ज य मे (१ मि ) "सणाधो जातो, जातो मे नं तुमं जामादुगो । एवं भणतेणं अकि ( भित्तो हं चिरं । मया वि यसो गुरु-भावेणं बहुस्सितो । भणदि य - उद्वेध, बच्चामो वयंसाण मे सगास ति । तदो णिग्गदा मो हातो । पेच्छामि य तं च दणं (१) ममं च रक्खस-पासल्लीणं सोतूणं परं वेमणसं उवगदा, सह अंसुमंतेण किघ वि अक्कंदणं करेंति । सणिहिदण य सव्वे चलिदा रयणीए गुहा मुहं । दिट्ठो य अद्ध-पहे चेव विज्जाघर -राय-सहिदो अहं । तहिं ततो परमं परितोसं गदा । [ गदा] य मो सर-तीरं ति । तत्थ य विजा-विविताए वेदीय मुदित-वयंस- सहिदस्स कदं मे वर- पडिकम्मं । विज्जाविउन्विद - दिव्व-तुरिय गीद-वाइत - रवेण य गंभोरेण हरिसायमाण - ह्रिदयो गाहिदो हं ण्णा चित्तलेहाए पाणि । वत्ते य पाणिग्गहणे पविट्ठो हं सह चित्तलेहाए विज्जा - विउव्विदं पासाद, विज्जा- विउव्विदं च सयणिज्जं । तं "समारोविदा य मे 1 १. पढमो खं० मो० ॥। २. दारं मो० ॥। ३. संपयं तीए य खं० विना ॥। ४. तेण मे एवं परिसं ति खं० मो० विना ॥। ५ ण सुणाधो खं० मो० विना ।। ६. सगाणं खं० मो० ।। ७. मोत्तू खं० मो० विना ॥। ८. समारोवितोरो विदा य खं०मो० विना ॥ Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तेरसमा चित्तलेहा-लंभो २०५ सुरद-सलिल-सित्त-भारिय त्ति । अभिरमंतस्स य अतिच्छिदा रादी । पभाद-काले य सुहिजण-जय-सहामिणदिदो विबुद्धो हं । गहिद-मुहधोवणं च ममं चित्तगदी भणदि--देव ! जाणसि, जध मम मंदरदेव-विरोधिणो पिढदो वेगल्लं वट्टदि । तेण कारणेणं तुरागि, तं भत्तणो छंदेणं विसज्जेध चित्तलेहं । छंदेण य पुणो मिलिहिध । वच्चामो एवं ति । तदो मया तस्स अणुअत्तीए कधं चि किच्छाहि विसज्जिया से । ततो सह पिदुणा उप्पदिदं थेवंतर-मग्गावलोगिणी वलमाण-गलणयण-जुमला चक्काई विव सूरथमण-काल-वियोइदा जधा कलुण-वदणा खणेण असणं गदा । इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव हिंडीए तेग्समो चित्तलेहा-लंभो णाम परिच्छेभो समत्तो ॥ Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ चउदसमो हरिकता - लंभो एदम्मि देस-काले अम्हं पि कोसलाभिमुहाणं चलिदुकामाणं रण्णो पोदस्स महंतं ह्रिदय-सूलं समुप्पण्णं, ण सहदि गमण वाहणं पद संचालणं वा । एदेण कारणेणं पुणरवि अपयाणयं जातं । णवरं च तत्थ सपरिहासं अंसुमंतेण भणिदो हंअज्जपुत ! तुभेहिं दुवे रयणोओ एत्थ अरण्णे वसिंदा | दुवे चेव उत्तमा कण्णालाभा आसि वो । अज्ज ते ण णज्जदि कावि वट्टमाणी होहिति त्ति । मया भणिदं - किं भो ! पैलायणे पलायणे सुरत्ती होदि ? तदो सम्मददेवेण भणिदं - ण विणा कज्जेण रण्णो पोदस्स स्सल-समुट्ठाणं । अवि णाम अज्ज वि अज्जपुत्तस्स काइ विल्ली फलेज्ज । एवं परिहसंता अच्छामो । णवरं च भागेरधिदत्तस्स संतिओ वाहो जमसत्ती णाम, सो मय-वध-कारण विणिग्गदो । अचिरेण य 'उद्भुसिय-रोम कूवो उद्भुद्धाइद - सिरोरुहो भय-वेविरंगमंगो पुणरवि अम्हं समल्लीणो । भणति य सो अहं सव्वेसि पि विणयोवगदो - सामि ! सुणघ, महंत खु मया सभयं अच्छेरयं दिट्ठ । अहं इद विणिग्गदो सूअर - पैदाणुसरतो एक्कं गिरि-कुहर - कंदरोदर - गदं महंतं वण-लदा गहणं पविट्ठो । तत्थ उवलसिला-जाल - गुहंत रल्लीणो सुहप्पसुत्तो हुद वह फुल्लिंग-जालोलि- णिवह- सरिस-विक्विण्णकेसर-सफुज्जलो विगराल - घोर-वदणो समिकर- गोक्खीर-हार-घवलो विसम - विणिग्गद-महंत तिक्ख-दाढा- विडंबित-मुह दिट्ठो मे पंच-पहरण-विसारदो महंतो महाकेसरी | तस्स य सोइस्स सुहप पुत्तस्स पासदो णिसण्णा दिव्यरूविणी, लोगच्छेरयविग्गहा मदण-सर- मैं पक्क भूदा, पुण्ण-चंद-परिस-वदणा पंक्रयायद-लोयणा, पीणुपणद-पवर-थैण-कलसा, सरिवत्तवली (सरियाचत्त-तिवलि) - विभंगुर - ललिद-तणु-मज्झदेसा, वर- हस्थि-मत्थय-पसत्थ-वित्थिण्ण-सरिस-कडितड नितंबा, पवर- बिंवा घरोट्ठी, सिहि- पेहुण- सरिस वा (?) सिण- सिणिद्ध केस हत्था, संगद- ललितोरु- बाहु - जुवला, रत्तुप्पल-सरिस-सुपसत्थ-करतला, सुंदर-चलण-पंकय-विभूसिता, कणियार-कुसुम-केसरसरिसवण्णा कण्णा । सा य तस्स सोहस्स करतले केसर-सढं विरयमाणी दिट्ठा मया पितु समोवं ठिदा इव वोसत्था अच्छमाणी । ण य पुण तोय दिट्ठो [हं] ति । एदं एरिसं अच्छेरयं गहण-पादवतरिदे। अहं दट्ठूण सभय-चलिद रोमंचो सणीयं समोविकसितणं पच्छा पधावंतो तुज्झ सगासं समल्लोणो हं । १. पयलायणे पयलायणे खं० ॥। २. उदूधुसिह मो० विना ॥। ३. पदानुसारेण अणुसरंतो मो० विना ॥। ४. समक्कब्भूदा खं० मो० विना ।। ५. वेण खं० मो० ॥ ६. वासिस मो० ॥ Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ चउदसमो हरिकंता - लंभो २०७ • ततो एदं वाह- भासिदं सोदृणं भणिदं असुमंतेण -- साधु कद । एवं पि ताव ण होहिदि णिक्कारणं । णूणं तदिया वि रयणो अज्जपुत्तस्स अजं सफला होदुकामा । भागेरधिदत्तेनं भणिदं - पलवदि जमसत्ती । को एदं पत्तिज्नीहिदि, जधा सीहस्स कण्णगा केसर-सढं संठवेदि' ? अंसुमंतेण भणिदंएदं पुणको पत्तिज्जो हिदि जधा कुंजर-मुहादो कण्णगा विणिग्गदत्ति ? | सम्मददेवेण भणिदं --अहं ताव एदं सुठु पत्तिज्जामि । किं कारणं, पुण्ग बलियस्स अत्था व अत्थीभवंती, भय-द्वाणेसु वि णिम्भयं भवदि, सत्तू वि. मित्तदं उवागच्छदि, देवा विवसं उवणमंति, तिरियरूवो कं गहणं ? अवि य, पसिद्धं चिय लोए इमं वयणयं जघा - उप्पज्जेति सभग्गाणं हन्थि लेंडे वि मोदगा । भ (? मड) पि कंचणं भवति (? मोदि) जधा सम्मस्स गामडं ॥ एवं ताणं संलावो वट्टति । भणिदं च मया - आगच्छध, भी ! वच्चामो तत्थ, पेच्छामो ताव तं मयवदिं कण्णगं च । ततो अम्हे सण्णहिदूणं गहिदायुध-पहरणा संपदा मो । वाह - देसिद पत्रा (य) पत्ता य मो तं महा-गईदालयं । णीसह वयण-पद-संचारा सपोर्यं समल्लीणा मो । दिट्ठा य में सो वण-महिसइत्थि - मत्थय-महंत - मय ज - जूध-मोडण करो मइंदो सु[ह] पत्तो | साय से पासे परमुही केसर लग्गा महा-रूवस्पिणी कण्णा । तं च दण परं विम्हयं उवगदा मो । तदो मया भणिदा सुहिणो-सुणध, अवस्सं मे एसा कण्णगा पाविदव्वा | तं भणध एथं जं जोगं ति । तदो तेहिं भणिदं - - देव ! एसो पच्चक्खं जमो इव भयकरो केसरी | णय एदं जुतं जं एसो सुइ-पसुत्तो बोवेदव्वो गुहा-गदो । ण य एवं णिक्कारणं सीह - रूवं । ण य एस अप्पमाहपताए एवं मच्छदि । "अघ पुण च अवस्सं कण्णा पाविदव्वा, तदो एदं पसुतं चेत्र सव्वे समयं पड़णामो । कि-पुण, एलो मारिज्जमाणो वि अवस्सं मे किंचि पडिमारेहिति । तत्र वि पड़ णामो ति । ततो मया सणीयं मणिदा-भो ! सुगध । ण एस स्वत्तं धम्मो जं एक्को बहूहिं समयं पहणिदव्वो । ण य एसो आयारो जं अणायुधो सायुधेण नोवेदव्वो । तं अच्छध सच्चे तुम्मे, अहमेतं एक्को चेव अणायुत्रो जोधयामि . १. संत्रवेदि ० विना ॥ २ सुपसिद्ध खं० मो० विना ॥ ३. मो. खं० मो० विना ॥ ४. अप्पच्छदि ० मो० विना ॥ ५ अवसुगध अवस्सं खं० ॥। ६. पड़िभणिदा मो० ॥ Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २०८ वसुदेवहिंडी-मसिमखंडे - त्ति कक्षं चि मया अन्वगच्छाविता । अहं च अणायुषो ते सव्वे वि अदूरदे से वेदु गागी तं समल्लीणो । परम्मुहीण पेच्छदि सा कण्णा । तदो मे चिंतित - किं मम एदेण सुह-प्पसुतेणं छेरिदेणं (?) ति, एदं चिय सुरवधु -सरिसरूविणं कण्णं हत्ये घेणं आकड्ढामि । तावे जदि ताव ण लग्गदि मग्गेणं तदो सिद्धं चिय पयोयणं । अध पुण उट्ठेहिति मम वधाए तावे से जहाजोगं काहामि । एवं चिंतयंतेण मे सणीयं आसरिदृणं गहिदा मे उज्जु-हत्थे । सप्पयोगं च मे आकढिदा सुदणू । तदो तीय परियत्तिद-मुद्ध-वदण-लोयणाए झिइदो हं सविलासं । लज्जा भर' - पेल्लिदाए य इसि समक्खित्ताई गत्ताई । रभसाकड्ढिदाए य तीए केसर-सढे संचालिदो सीहो । उद्धाइदो य सो मुक्कहुंकार - पैडिसुझा - सह - गब्भिणाइ दिसी-पधाई करे तो । उद्बुद्धाइद- देहो समयमुज्ज - दग्ग-चळण - कुलिस- जुवलो विs चिद - भीम-वदणा दुतं समल्लोणो मे । गहिदे । य मया रभसागदेा वदणे । अवमो ( ?ओ) डग - गहणेण य मे वलिद-विसम-ग्गीवो बाव (? वा ) डिदो महि- पट्टे । अक्कंदा य मे पडिद- मेतो पादेण गळे । पेच्छामि य अतीव मुदिद-वयणं त कण्णगं । सो य मे केसरी पादक्कतो मया नियपुच्छाह (?) - सत्तीए अवधूद- पादो समुट्ठिदो । समुट्ठियंतो य मया खेल्लिदुकामेण तुलिद-वोरिओ स्वधोवरि-पसारितणं वाम- हत्थेणं गहिदो वाम - कण्णे मइंदो | धरिदो य में फिंदे। अवनाडिद-मुहो । सुहिणो य में तं मया परिभूद-बलविरिय - परक्कमं मइंदं दट्ठूणं मुक्क-विसादा पहसिदा, भणति य--अज्जपुत्त ! ण सुणिञ्जइ केणइ सोहो पट्ठीए वाहिद- पुव्वो । अवि य, तक्वण-वण-वासगहिदा वि सुणिज्जति मत्त इत्थिणो पुरिसेषु वाहिद पुव्वा, मईंद पट्टि वाहणं पुणण सुणिदि कर्हिचि । तं जदि सत्ती अस्थि तदो आरुहिज्जदु पोए । सो य अवणाडग (णाडिद) - गहिद-कण्णो बलवओ मय-राया ममं पट्ठीए पेल्लिदुं पयत्तो । पेल्लेमाणा य मया सुद्दि - जण-वयणाणुवत्सीए ऊरु-अंतरेणं पडिच्छिदों । कदं से या तुरगस्स व वरारोहयत्तणं । अप्फालिदो य मे दाहिण- हत्थेण पिट्ठदो जहणदेसे, अवणाडिद-वदणो य मंदं मंदं पघाविदो । एदम्मि देस-काले आगासादो वाया पादुब्भूदा, अवि य, उत्तम - पुरिसारोहय ववसाय पवाहिदस्स तुह अजं । सिद्धा ते सीहमुही गोरी गंधारि - विज्जा य ॥ १. भरिद मो० विना ॥ २. पड़िसुआ खं० ॥ ३. करेंति मो० ॥ वय • खं० मा० ॥ ४. सहिऊण Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ चउहसमो हरिकंता-लंभो २०९ एवं भणिते पडिदाई णभ-दलादो तस्स मम योवरिं गंधोदय-कुसुम-वासाई । ताधे मया चिंतिदं-ण एस पयति-सीहो । संकिदेण मे लहुं विसज्जदो । सो ये तक्षण चिय विमुक्क-मय-पडिरूवो दिव्व-रूवी विज्जाधरो संवुदो, पडिदो य मम पादेसु, भणदि य–देव ! तुह पसादेण नणिद-मणोभिलसिद-सिद्धि-फलो' अहं ते हरिवेगो णाम विजाधर-राया पादेमु पणिवदामि । ततो सो एवं भणंतो मया परम-विम्हिदेणं हस्ये घेत्तण समुदाविदो, भणिदो य मे-भो खयरपदि ! मरिसिज्जदु मम एस अवराधो मं मया भजाणमाणेण मइंदो त्ति कादं वयंस-वयणेण पट्ठीए वाहिदो त्ति । सो भणदिसामि ! जणु भणुग्गहो मे एसो नमहं तुम्मे वाहिदो । एदेणं चिय मे कदत्थदा बादा, ण हु अ(सं)पुण्णाणं तुम्मे पट्टोए समारभध । परम-विम्हिदेसु य मे 'मुहीम पणिवदितो खयर-राया । एदम्मि देस-काले णभ-तणं विविध-वस्थालंकार-गहिद-सुंदर-वेसुज्जलाभरणेहिं विज्जाधरेहिं विग्जाधरीहिं य पवराहिं परिकिण्णो, पवर-कडग-तुडिय-कुंडलग्जलाभरणधारी, गहिद-विविध-बलि-विधाण-वत्थालंकार-भत्त-पज्जत्त-पाण-विधाण-हत्थेो, उज्जोवेतो णभंगणं सुर-कुमारो, विव विज्जाधर-कुमारो उवद्विदो तत्थ। पणदो य सो वि मम सपरिवारो। दिण्णासीसो य मया पणदो तस्स विज्जाधर-राइणो सपरिवारो । सा य कण्णगा परम-परितोसायत-वियसंत-कंत-लोयणा सिणिद्धाए सलज्जाए य दिदीए ममं पेच्छंतो ण तिप्पति । महमवि य तं तधेव । ततो तेहिं तक्खणं चेव पहद-तुरिय-गंधव-गीद-वाइद-रवेणं कदं तत्थेव विग्जा-देवदाणं णिज्जादणं । तदो पुणो अम्हेसु सह सपरिवारो सो विज्जाधर-राया मासरितो तं चेव सर-तीरं । तत्थ य हाद-पयदेण विज्जाहर-राइणा ठविदा कणगामई तत्थ भगवतो णाभेयस्स पडिमा, तस्स य पुरदो वाम-पासे धरण-पडिमा । 'विज्जा-देवयाण य पडिमाओ निव्वा(म्मा). विदाओ, ताओ य विविधेहिं गंध-मल्लेहिं धूवेहि य गीद-वाइद-रवेणं पइदाओ। कदपूमओय सो खयर-राया ममं भणति-देव ! भट्ठम-भत्तस्स मे मज पारणयं, तं इच्छामि तुमे सवयंसेण सह पारेदं । कुणध मे पसादं तिं । मया तध त्ति पडिवन्न । __ ततो सर-तीर-गदस्स णग्गोध-पादवस्स अधे खयरेसु मज्जिदा भोयण-भूमी, गंधोदय-सलिल-संमजिदा, जल-थल्य-भासर-सुरभि-कुसुमोवगा(चा)र-कलिदा उग्गाहिद-धूव-घडियाउला । तत्थ य विधिणा मज्जिद-गहिद-वत्थाभरणाणुलेवणा जब १. फलिदो खेमो विना ।। २. सुट्ठा पणि• खं० विना ॥ ३. विज्जा विज्जा० मो० विना । ४. अहो मो० ॥ २७ Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे क्कमेण णिसण्णा मो विग्जा-विकप्पिदेसु य 'वरासणेषु । ततो पउमिणि-पत्त-सत्थरेसु णास्थानो कणग-फेलामो; पासेसु य विविधक्खद-परिया मणि-कणग-रयद भायण-विधी। ततो उक्खित्तेसु उक्खेवएसु, पचलिदेसु बाल-वोणि-चमर-तालियंट-णिवहेसु, पुण पक्खालिदेसु य भायणेसु, ततो चूडा-बंधण-भय-संगहिद-केसुत्तमंगोहिं सुणेवत्थाहिं विमाहर-तरुणीहिं उक्खित्ता भोयण-विधी मणुण्णा । अवि य अखंड-कलम-सालितंदुळ-चिर-प्पसूद-गो-गिट्रि-खीर-[द]धि सलिल--संसाधिद-सुरभि-परमण्ण-घद-मधु-संजुत्त-तिसुगंध'-णागकेस[२] सिधि(?द्ध)-दीविंद-खंडगोइय(?मोदय)--सुरभि-सहिद--घदपुण्ण-खंड-सक्कुलि-पवर-पेरक(!)-वट्टिम-धु(!घु)सिर(सिर ) वेढिमग-पव-पूरिक--सीहकेसर-ससिसूर-किरणक्खवालगादो-खंड-सक्करा-तिरसमादीया कलमोदण-वमसि(:)'घद-मंड-पप्पडगा, विविध-वडग-सुरभि-तोवञ्चल कलिद-विविध-दव्व-संभारसंजुदा य एवमादी बहुविधा पज्जत्ता पेज-भक्ख-प्पभूद-भोज्जा, सागटारस-बंजणाकुला 'पोरे(रो)ग-कुसल-पाग-पक्का गुढाणुलोम-गेहा स्वयर-लोग-सबस्सभुदा परीति, मम-पुग्विगा विविध-सुरभि-पाण-कम-भिण्णा दिज्जदि, भुज्जदि य विविधह(एफ)ल-हरिदय-संजुत्ता सुरभी-मणुण्णा बल-वण्णय-सादण-करी(?करा) मज्झे य सवाल-लवंगेल(ल)य-णीलुप्पल-बकुलै-भि(वि) उल-पाटला-वासिदाई "अमदाई, परिति मणि-संख-सिप्प-भायणेहिं, पुणरुत्त दावण-गैहण वियर[ण]-विच्छडाए दिज्जदि य पगाम । कमेण य भुत्त-भोयणाणं दिण्णं लवलि-लवंगेल्ल(?ल)ग-जातिफल-कप्पूरवेधितं तंबोलं पूअप्फल-"संखकोविद मत्ताए(?) सुरभि-तंबोल-विसतीकद-वदणाण य दिण्णो विष्जाधर-लोग-वल्लभो विज्जाघरो णाम मुहवासो । भवकढिद-भायणाण य थोवंतरं चंकमिदणं पादव-च्छायाए पुणरवि णिसण्णा मो सीदलाए "छत्तोक पादव छायाए। अध य ममं सुह-णिसण्ण सवयंसं उवगम्म सो खयर-राया भणदिमुणध सामि ! मम विण्णत्ति । मया य भणध त्ति भणिदे भणदि अस्थि वेयड्ढस्स उत्तराए सेटीए अमरणंदणं णाम खयर-णयरं । तत्थ राया अजिदवेग-पुत्तो अहं हरिवेगो णाम । मम य सुवेगा णाम देवी । एसा इधं चेव आगदा । एदीए य दुवे पुत्त-भंडाई, तं जहा, कुमारो हरिवाहणो णाम एसो जो १. थिरासणेसु समू । ततो खं० ॥२ गिट्ठो ख० मो० विना ॥ ३. सुगंधि मो०॥ ४. सिरा ख० मो० विना ॥ ५. किरणक्खताल• मो० ॥ ६. ज्झद खं. मो. विना॥ ७. पप्पडगा मो० विना ॥ ८. पोरेगा ख• विना ॥ ९. बकुलाणिउल मो० विना ॥ १०. आमदाई ख० मो० विना ।। ११. माहणवयर मो० ॥ १२. विछड्डाए खं० मो० ॥ १३. भोयमणाणं खं ॥ १४. सख को० खं० मो० विना । १५. छन्नोवपाद० ख० ॥ Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ समो हरिकता - लंभो २११ स्वर - लोएण सह इवागदेा । कण्णा य हरिकंता-दि-जाद-दोहल-पसवा हरिकंता जाम, एसा जा तुम्मेहिं मम सीह-रूप-ठिदस्स पासे दिट्ठा । तत्थ य उत्तराए सेटीए गगणणंदणं णाम विज्जाघर - नगरं । तत्थ राया सुवेगो णाम । तस्स देवी भाणुमदी णाम । तीय पुत्तो भाणुवेगो णाम कुमारो । सो वि राया अचंतजिण वयण भाविद-मदी सावओ । अहं पुण अच्चंत मिच्छदिट्ठो जिण-वयण - बाहिरो । तस्य महं च पिति पिदा मह-परंपरागदं दीह कालियं वेरं । सोय विनासु ममाहिओ अब बलवओ, ण चाएमि तं संजुए जोधेदुं । सो य पभवंतो वि ममं मरिसेति । अहं पुण तस्स असतीए खमामि । अण्णदा य सो राया गुणदिण्णागाणं चारण-समणाणं अंतिए घम्मं सोदृणं जाद-संवेगो भाणुवेगस्स रज्जं दादूर्ण पव्वइदा अधिगद-सुत्तत्थ मित्तारि णिन्त्रिसेसो खंतिस्वमो जिदिदिओ जीविदासमरणभय-विप्यमुक् को संजमं समधिज्जमाणो विहरदि । * अणदाय अहं दाहिण-भरध- दट्ट्व-सप्पिवासो वेदड्ढोवरिएणं लंघे दूर्णं अद्वावयं फवदं पत्तो । तत्थ य जिणायदण-संसिते सेल- सिहरे एगंत - देस-ठिदो मया गागी राय-रिसी सुवेगो निच्चल-वोसटु- चत्त- देहो पडिमोवगदो सेलो इव णिक्खोभो दिट्ठो । तदो हैं तं महरिसिं दद्रूणं कागो इव पर पहदि- छिद्दण्णेसी पुव- वेर - बद्धाणुसओ, एस मे रिवू हंतव्वोत्ति एवं चितयंतो अच्छिद स्वग्गो समल्लीणो (हं) तदो अहं तस्स पहरिदुकामो | संपत्तीए य तम्मि देस-काले धरणो नाग-राया सव्विड्ढीए आदिकर-परिणिव्वाण-भूमीए वंदओ पत्तो । दिट्ठो य अहं सयमेव णाग - रण्णा रिसिणो पहरिदुकामो । तदो भणिदो हैं णाग- रण्णा - हा हा दुरायार ! कुविज्जाघराधिपदि ! गगण-गमण-गव्विद ! मा रिसिणो पहरीहिसि मा ते दप्पं पणासेमि । एवं भणंतेण तेण अच्छिण्णाओ मे सव्य विज्जाओ । ततो विजावहारंणादूणं परम-भय- मेइदो पणदो [ह] मुणिणो णाग-रण्णोय । सुवेगरस य भगवदो तं समयमेव परम-सुक्क - ज्झाइणो सुहुम-किरियं तदिय-भेदंतरं अणियट्टिकरणं पविट्ठस्स केवल-णाणं समुप्पण्णं । केवलि - महिमा - णिमित्तं च अहासणिहिदा सुरगणा विज्जाघरा य उवागदा तत्थ । कदा य मे तेसु महदो केवलमहिमा । कधिदो य तेण भगवदा संसार-विमोयदो (ओ) धम्मो सुर - विज्जाघरादी । करतल-गर्द पिव तेण दरिसिदं पुण्ण - पाव फलं मोक्ख- मग्गो य । इदो य मम तत्थ जिणाभिहिदो घम्मो, गहिदाणि य मे सावय-वदाई | पणदेण य मे १. अच्छंदि खं० मो० विना ॥ २ रुदियिदो मो० ॥ Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१२ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे भणिदो केवली भगवं ! स्वमध मम णिहीण - कम्मरस अच्चासायण त्ति । तेण य भणिदं - सावय ! ण साधुणो कस्सइ रूसंति तूसंति व त्ति गद-रागा । एस परमत्थो । तं ! I तदो तं खामेदूण केवलिं, ताधे पणदो हं णाग-राइणो, भणिदो य मे -- देव ! संते अवराधे तुम्भेईि दंडिदो हं । दिट्ठो कोवो, संपदं पसादा कीरदु । दिजंतु मे पुणरवि विज्जाओ त्ति । तेण भणिदं - अरे ! विज्जाघरतणमदावत्ति ! क (कु) देा ते इदाणिं विज्जाओ कैप ( ?प्पे ) मि ते पाण- मज्जादं ति । रिसि-घादणं जिण-भवण-लंघणं च दुवे तुह एत्थ अवराधा । एदेण एदेसिं फलं पाविहिसि पाव ! ति । तदो मया भीदेण जाइदो णाग- रण्णो । सब्वे विजाधरा जे तत्थ सणिहिदा तेहिं य मरणे (? सरणे) वगदेहिं नाइदो - - देव ! पसीदध एदस्स, अणुकंपध य से विज्जा-पदाणेणं ति । णागिदेण भणिदं -- सच्चिय से अणुकंपा जे रिसि-वघगो जिण भवण-लंघओ य एस एवचिरं जियदि । कि-पुण भणामि संपदं जदो एदेण खामिदो केवली, केवलि-पण्णत्तो य धम्मो अहिरोइदो, तेण से महाविज्जा- विरहिदाओ सेस - विज्जाओ वैशेर्हिति । ततो मया पणद-सिरेण पुणो वि विष्णविदो -- सामि ! सव्वस्स वि ताव सावरस अंतो होहिदि । तं करे मे किंचि महाविज्जाणं ति । ततो णागिदेण भणिदं - - वच्च । एस ते पुणप्पसादो सावरसंतो य, जदा तुमं विजापुरच्चरण- पडिवण्णो केसरिरूव-ठिदो उत्तम-पुरिसेणं पट्ठिए वाहिज्जीहिसि, तदा ते सीहमुही गोरी गंधारी पुणो विसिज्झीहिंति । एदं च दुक्खं सुमरमाणो पुणो एरिसं ण काहिसि । तदो तेण एवं आणते अह पणमिदूण केवलिं जिणायदणाई णार्गिदं च ततो उपतित्ता गदो सणगरं । कधितं च मे परियणस्स सुहीण य विज्जा-हरणं हरणकारणं च । तं च सोदूर्णं अणिग्वुद-हिदयो जादा मे सव्ज - परियणो सयणो य । गमेमिय परम-दुक्खिदो कदिइ दिणाईं । । कण्णाए हरिकताए अण्णदा य मया अट्ठग- महानिमित्त पारओ पुच्छिओ मे अवंझो जाम मित्ती - सामि ! अघ कदाइ होज्ज मह जीवमाणस्स पुणरवि महाविज्जा - सिद्धी ! तेण य आभोएदूण भणिदं भवितहवादिणा - राय ! जो ते भविस्सदि भत्ता उत्तम - पुरिसो हरिवंस-पसुदो पच्छण्ण-रूवो संपदं विज्जाघर - पुघविं परिब्भमदि, तस्स ते पभावेण एस १. केएमि खं० ॥ २. विहीहिति खं० मो० विना ॥ ४. सहोस ० ० विना ॥ सदो (? दे) स-च्चूदो अचिरेणेव काळेणं ३. सोबतो मो० विना ॥ Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ चउदसमो हरिकंता - लंभो २१३ - अवस्स- रूविणी महाविज्जा-सिद्धी होदि । मया भणिदं — सो कत्थ संपदं परिवसति ? तेण भणियं – सो संपयं कोसळापुरे रण्णो कोसलस्स नामादुगो वहति । सुए पुण वायुरध-संतिएणं अस्स-रूविणा पडिहारेणं हीरमाणो हंसोरसिदं सरं गमीहिदि । तत्थ य से अण्णे दुवे पघाण - कण्णा [णं ] लाभो होहिति । तं तुमं विज्जा - पुरच्चरण- दिक्खिदो सीहरूव-ठिदो य सह हरिकंताए साभाविय-रूवधारिणी सहिदो तत्थ बच्चाहि, दरिसावं च से देहि आसाढ - कण्ह - पंचमीए । "सो तव कण्णाय लोभिदो वाहिति । विज्जा- सिद्धी य ते अणायासेणं होहिति । एवं च सोण "परितुट्टो हं । चितिदं च मे - किघ सो ममं सीहरूव-ट्ठिदं वाहे हिति । पुणो य मे चितितं - सीह सगासे कण्ण त्ति कोदुहलीणस्स सयमेव से ऊरुअंतरं म ( ? ) दी ( ?दा ) हामिति । एवं चितेदूणं सुहि-सयण-विदिदेणं गहिदद्रुमोववासो Arege - गोरि - गंधारीणं पडिवण्ण-पुरच्चरणो सह हरिकंताए इमं देसमागदो विज्जाओ जवंतो अच्छामि । वत्तेसु य तुह दोसु य कण्णा-लाभेसु अज्ज वो सगराभिमुहाणं संपद्विदाणं मया सकज्ज- साधणपरेण विज्जाए उदीरिदं पोढ़- रण्णो सुलं गमण - विग्धकारयं तुझं । सीह-रूव-ठिदेण य मे दुहिदा सहायेणं दिण्णं से मित्त-संतियस्स ते वाइस्स दरिसणं । तेण य तुब्भं कधिदं । आगदा य तुम्भे मम सगा | जादा य मे तुब्भं पसादेणं विज्जा- सिद्धी । तं एस परमत्थो मया कधिदो मे । एतो पुव्व-जिद्दि हरिकंतं पतिगेण्हाहि त्ति । 1 तदो मया भणिदं - स्वयरपदि ! जं तुम्मे आणवेध तं मे अवस्स - करणिज्जं । तदो तेण तक्खणं चेव विउव्विदा सव्व रदणमइया वेदी । कदं च मे तेसु वराणुरुवं पडिकम्मं | पडुप्पवाइदाणि य तूगई । उच्चारिदाणि य मंगलाई । पगीदा चिय धन्वा | पणचिदाओ य विज्जाघर - पवर-णट्टियाओ । हुदो हुदवहो । उवणीदा य सुकद-पडिकम्मा मम सगासं हरिकंता हरि-कंता- सरिस - वपु-लायण्णा सा ललिदविलोल- कुंडल-मणि-खंड- मंडिय-गंडप्पदेसा, सुभ-वसण- कँति-पविराइता, विविध-रयणकंची-गुण-रसण-राविद - विउल-जहणाभोगा, सभमर-कमल-दल - विउल-चदुर-णयणा, चल-वलय-चहल-कलालाव - भुसिद-भुया - जुबला, सव्व-सुभाभरण-विराइद-विगाहा, "रोत्ताग- कुसुम-सरिस-तणु-राग-व सण परिहिदा, उवरिं "सिद- सुहुम-दूस संबुद सरीरा, सारद-ससि-किरणानुरंजिदा इव कणग-गिरिकंदरा । तदो तीय अहं स्वयर - राइणा गाहिदो पाणि । णिवत्ते य पाणिग्गहणे ततो सज्जिदाए पाण- भूमीए अहं सवयंमो १. से त कण्णा० खं० मो० ॥ २. पडितहो खं० मो० विना ॥। ३. हिरिकंता खं• विना ॥। ४. दोनाग खं० मो० विना ॥ ५ सिटु खं०मो० विना ॥ Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे विग्जाहरि-जण-जट्टोवहारेसु गंधव-गीद-वाइद-रवेण य 'भक्खिज्जमाणो णिसेवामि खयर-जणोवणोदं पाणं । अदिन्छिदे य दियसे संपत्ते पदोस-काले विज्जा-विउम्विदस्स पासादस्स अंतो रदि-जोग्गे सयणिज्जे ठिदो हं । उवणीदा य मे पासं हरिकता। तीय य रदि-मगरंद-णिघोट्टणं करेंतस्स खणमिव समतिच्छिदा रादी । खयरपदि. पाभादुग-पडह-बोधिदो य गहिद-मुह-धोवणो वंदिदो हं खयरेसु सुहीसु य । भणिदो य अहं स्वयरपदिणा-देव ! तुम्भे वि कोसलपुरी-गमणूमुआ, आणवेध मया कि करणिज्ज ति । तदो मया भणिदो- राय ! वच्चध तुम्भे सह सुदाए सणगरं चेव । अहमवि तत्थ अचिरेणागच्छिहामि । अस्थि मे उत्तराए सेढए पयोयणाई ति । ततो तेण भणिद-पविसध पासादं, आभासध वधुति । तदो पविट्ठो हं हरिकंता-समीवं । सा य आपुच्छिन्नमाणी "णि(? वियोग-कारण-पडिउप्पण्ण-सिणेहाणुरागा परोदिता मणमणस्स । मया य अंके णिवेसेदं परिचुबिदा सुस्पिदा य मे-पिए ! मा अधिति करेहि । अचिरेण ते अहं पिय-पाहुणो एहामि त्ति । ततो सारदण-दीव-देवदादिद्रुतं मम कधेदणं भणदि-मा तारिसा होहध त्ति । ततो 'मया वोसंभिदा वीसज्जिदा, ममं पणमिदणं णिगदा । आभासेदण य ममं सवयंसं राया सह सुदाए सपरिवारो णभंगणं समुप्पड़ता । हरिकंता य कलुणावयक्खण-बलिद-गल-णयणा गदा अईसणं। ताहे अम्हे वि तुरगारूढा चलिदा कोसलाभिमुहा । वच्चंताण य घणासखंधाए भणिदं तत्थ अमुमंतेणं -अहो ! अज्जपुत्तस्स महाणुभागदा, जस्स अडविमज्झ-गदस्स वि उत्तमा भोगा उवणमंति । अहो ! से पुण्ण बलियदा ! महारायपोदेण भगिदं-ण केवलं अज्जपुत्तो पुण्ण-बलि भो । जे वि से एकक पध-जाइणो ते वि पुण्ण-बलिया चेव । किं-कारणं, ते वि एदस्स पसादेणं विविधाइं अच्छेरय-सदाई पेच्छंति । रुइरदेवेण भणिदं-एदं ताव अस्सावहार-कारणं अज्ज उत्तस्स सफलं मासि, केवलं लहुं चेव पडिणियत्तो, अण्णधा एसो जावदियाई दिणाई एत्थ अरण्ण-मज्झे अच्छंतो तावतिया चेव से उत्तमा कण्णा-लाभा हवंता । सागरदेवेण भणिदं-कदो एत्तियाओ कण्णाओ होहिंति ? भागेरधिदत्तेण भणिदं --- भो ! एवं मे चित्तस्स अवत्थिदं-जदि अजपुत्तो कंडग-साहं पि परिहास लक्खणं छिवेज्ज, सा वि तक्वणं चेव परियत्तिद-रूवा अवस्सं विउजाधरो अच्छरा वा हवेज्ज । १. अक्खिप्पमाणो सामि ख० मो० विना ॥ २. होधणो ख• ॥ ३. णियोगकरेणं ख० मो० विना ।। ४. रणदीव खं० मो० ॥ ५. मया समय वोस० मो. विना ॥ ६. करणं मो० विना ।। ७. हवंति मो० ॥ Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ चउद्दसमो हरिकंता-लंभो एवं परिहसंता कमेण पत्ता मो कोसलं, मिवेदिदं च 'पुन्वदरायं रण्णो कोसळस्स । तेण य 'परम-तुठेणं णगरे अकाल कोमुदी आणत्ता, संतेपुरो य मम अग्घेण णिग्गदो । महदा य विभूदीए पवेसितो हं णगरिं, जण-सदेसु थुन्धमाणो । णरपदि-भवणं अवतरिदृण य तुरंगादो पविट्ठो हं णिययंतेउरं । दिवाओ य मे तिण्णि वि पियायो । पियंतीयो इव ममं णयण-कमलंजलीसु, दुव्विसह-पिय विरहदुक्खिदाओ तक्खण-समासत्थ-हरिसिद-मुहीओ पणदाओ ममं । मया य अणुपरिवाडीए तिण्णि वि अवतासिताओ, सुहं च पुच्छिदाओ। एवं दंसण-मेत्तेण तामओ अभिप्पसादेदु, तासु चेव सहिदो सुरवधु-सहिदो इव नलकुब्बरो रमिदो हं जधासुहं । सुतं च ताहि जध मया तत्थ अरण्ण-मज्झे तिण्णि विज्जाधरीओ परिणीदामो। तं च सोदूण भणिदं इंदसेणाए-अज्जपुत्त ! सुणिदो सि मया जध तुमं दिण्ण-संकेदो विउजाधरेसु अस्सावहार-ववदेसेणं कण्णा-विआहे-कज्जे अडविं पविद्रो सि । तं कीस तुमं एत्थ वीभेसि, जतो ते अम्हे चित्त-दुक्खिदामओ कया? इध चेव ते आणावे, किण्ण वीवाहिदाओ ? त्ति । तदो लक्षणाए भणिदं-जति ते अम्हं उवरिं अण्णासि पि.संगहो कदो, तदो अम्हं पासग्गय पि ताव संपदं देध त्ति । सुकोसलाए भणिद-होदु हळा ! मा अज्जपुत्तं बाधप्नु । एदं चिय एदस्स पासादो पासग्गयं जं एसो ताओ णववधूओ मोत्तुं अम्ह सगासमल्लीणो । तदो हं तामओ ईसा-वस-पणय-कुपिदाओ अभिप्पसादेदु ताहिं सहिदो जधामुहं मभिरमे । इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए चउद्दसमो हरिकंता-लंभो णाम परिच्छेओ समत्तो । १. पुव्वदराई ख० मो०विना ॥ २. परितुटेण मो० ॥ ३. सहेसु मुव्यमाणो खं. मो० विना ॥ ४. अवदिद्ण ख० मो० ॥ ५. कण्णावहार खं० मो० विना ॥ ६. कधाओ इध विव ते ख० मो. विना ।। Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई - लंभो एवं वच्चति केइ दिवसा । अण्णदा य अहं हम्मिय-तलए सुकोसला - सहितो सुरद - वायाम- किलंतो सुह-प्पसुत्तो, केर्णाव 'संवाहिज्ज माण- चलणो विबुद्धो हं । चिंतेमि य - अणणुभूद पुग्यो कस्स मण्णे एस हत्थ मा ( फा ) सो ? कढिणघणंगले पीण - गहणदाए य मे विष्णादै पुरिसस्स एस पाणि- फासोति । को पुण एस एरिसाए वेलाए इघमागओ ! एवं चितयंतेण उम्मीलिद णि मे णयणाईं । दिट्ठो य मया चंद- किरण - आभरण-रयण- पभा-पकासिद - देहो पुरिसो । पच्चभिजाणितो य मे चंडादव - विज्जाघरो । तेण मे कदो पणामो । ततो हं सुकोसलाए संकंतो सणोयं उट्ठेदुं पयत्तो । तेण य भणिदं - सामि ! वीसत्था उट्ठेध, ण देवी चेदेदि, ओसाविदा एसा । तदो हं उट्ठदो सयणिज्जादो । पुणरवि य पणमंतो उवगूढो मया हु (! भु) या-लदासु । ठिदा य मो एगंते । तत्थ अहं, सणिहिदाए पैरक्क (? फरक ) - पेढियाए सिणो । सो य पणाम- पुव्वं भणदि - अज्जपुत्त ! ससुरो भे पभंजणो सरीर वट्टमाणि पुच्छदि । मया य गुरु-भावेणं तदो अंजली पेसिदा । पुच्छिदो य मे सो-सोम्म ! किंचि कुसली राया पभंजणो ? ति । तेण भणिदं णिच्चमवि कुसली तुह पसादेणं ति । किंतु भणिदो आसि वायुरघेणं विष्णाद- कारणेणं, तात ! कि पुर्ण कदो वि विरया ण दीसति ! त्ति । पभंजणेण भणिदं विदिद तं तुह विज्जा बलेणं कत्थ विरयत्ति । तेण भणिदं सव्वं खु एदं मम विदिदं, एदेण चैव कारणेण पुच्छामि । जुत्तं तुमे मम सत्तस्स कण्णगं दादु ? ति । पभंजणेण भणिदं - तुमे पुण कीस सत्तणो भगिणी अणिळजसा दिण्णा ? वायुरघेण भणिदं -तीय सयमेव सो पडिवण्णो । पभंजणेण भणिदं - - जध तुह भगिणीए सयमेव पडिवण्णो तध 'चेव विरयाए वि । एवं भणिते तुण्डिक्को ठिदो । अम्हेसु य विदिद" - कारणेसु तुब्भं सगासादो पडिगदेसु ससुररस ते अप्पा पभंजणस्स तुह सेवणा- णिमित्तं णिवेदिदो । ललिदवेगा य देवी सीदा इव महा-नदी सागरं पिव तुमं समल्लीणा, सा वि सोमदेणं ( ! ) ति । तदो मया भणिदो - सोम्म ! जाणसि कत्थ संपदं देवी ललिदवेगा ? तेण भणिदं - जाणामि, भरदायालए भगिणीणं मिलिदा धुवं । ताधे मया भणिदं - सोम्म ! मया लळिदा-रज्जं जेदु पभंजणस्स दादव्वं, तस्स य तुमं परं पमाणं होहिसि । तं एस परमत्थो से १. संधाविज्जमाण खं० मो० विना ॥ २. हत्थामासो मो० विना ॥ ३. दिट्ठो य मे खं० मो० विना ॥ ४. परक्कम - पे० खं० विना ॥ ५. विविध खं० विना || Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई-लभो २१७ विज्जाधर-पभनण () ति । तेण य मे पणद-सिरेणं अभिणंदिया गिरा । भणदि य में परम-तुट्टो - देव ! कण्णासु विजाघरेषु य एवं अभिगम्ममाणेसु तुब्भेसु अदीव भादो भे वायुरधो, ण णिसि ण दिवा णिदं लाद 'जणिदावराधो दु । पुणो य मे भण दे -सामि ! सुणध इदाणिं ममागमण-कारणं । तदा सि मया भणिदो-कणगवदि-कज्जे जधा हं 'उरदे (?आरदो) चेव सयंवरस्स पुणो मे दरिसावं दाहामि त्ति , तं कारणं सुमरधेति । मया भणिदं-अहोय (१) सुमरामि त्ति । तदो तेण भणिदं-देव ! सुणध परमत्थं, जो कोइ जीव-लोए रदि-संगं सुकलत्तं वा इच्छदि, तं च पावेदि, तदो से अण्णं "पियदरं ण भविस्सदि । सा य तुह अविदिदा आसि, ततो मे पियंवदाए शिवेदिता । तत्थ सुणध कारणं । अहं तदा तुम्भं सगासादो जंबुवं विअणातुरं गहेदुं गदो वेदड्ढे । वेयड्ढादो य तुह सा(स)रूवाणुरूव त्ति अणुप्तरिस-संजोग-कज्जेणं आगदो पेढपुरं । तत्थ मया विदिण्ण-सयंवरा पयटिदा(पस्थिदा) पच्छण्णं चेव तुह कज्जे, विज्जा-विणिम्मिदं च चित्तपड-लिहियं तुई रूवं से मया दंसिदं । तदो सा अतीव हरिसिद-वदणा जादा य अदीव तुह दंमणोसुई। अहं च णाय पूइदो । पूएदूण य तीय अहं चेव ते दूओ विसज्जिओ । पभादे य अज्ज कण्ह-दसमी होहिदि । जोण्ह-पक्ख-पंचमीए य पुवह काल-समए सयंवर होहिदि । तत्थ य तुम्भेहिं अवस्सं सपणेज्झं दादव्वं । एमा कणगवदीय विष्णत्ति । । ततो मया सो भणिदो-सोम्म ! जदि मया अवस्स गंतव्वं ततो ताव तुम चेव उदिकस्वाहि, जाव अहं सुरुग्गमण-काले सुहिणो आपुच्छामि । ततो जदि अण्णधा मम गमणं ण होहिदि तदो तुमं चेव णेहिसि मे । तेण भणिदंएवं णाम । सुणध, दाहामि तो(?ते) पमद-वणे ताए वेलाए दरिसावं ति । एवं वोत्तणं अतद्धिदो जादो। अहमवि सयणिज्जं संपाविदो । तत्थ य अवहिदोवसोवणाए पियाए सुकोसलाए सहितो सुहेण गमे दूण रयणिं णरपति-पडह-रव-पडिबोधिदस्त सुकद-पडिकम्मरस उदिदो भाणू । अध य मम समीवं रुइरदेवो आगंतणं विणयोवगदो भणदि-अज्जपुत्त ! राया वो कोसलो विष्णवेति, जहा-मे पेढपुर-पत्थिवेणं हरिचंदेण दूदो विसज्जितो । साढ-जोण्ह-पंचमीए पुढवीए देवीए अत्तिया कणगवती णाम कण्णगा, सा सयंवर अवतरीहिदि । १. जलिदावरावो ख. मो. विना ॥ २. उत्तरदे मो. ॥ ३बद्ध-संग मो. ॥ ४. पियांदरंण खं.। पियरं मो. ॥ ५. पियट्ठदाए खं. मो. ।। ६. एघटिदा खं. मो. विना । पडिया मो. ॥ ७.सयंवरो खं. मो. विना ।। ८. आगच्छामि खं. मो. विना ॥९ सयंवरा मो. विना ॥ २८ Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१८ वसुदेवहिंडी-मझिमखंडे तत्थ तुम्भे वि अरुहध सण्णेशं दाएं ति । तं अहमपि तुब्भे भणामि, जदि वो रोयति तदो तत्थ अहीण-काले गम्मदु । मच्चासणं च किर सयंवर-दिवसं ति । तदो मया वि सुहिणो आषुच्छिदा-भणघ, भो ! कि रण्णो संदिसामि ! त्ति । तेहिं भणिदं-सामि ! अवस्स गंतव्वं । दद्ववो हरिचंद-सुदाए लोगच्छेरयभूदो सयंवरो । तदा मया संदिटुं राइणो-सज्जो हं गमणाए दि (त्ति) । एदम्मि देस-काले पविट्ठो य (मे) तत्थ चंदादवो। सो मे विणएणं भणदि-सामि ! किं वो णिज्जादं ? मया भणिदो-गमणं मे ससुहिवग्गस्स । तं वच्च तुमं विसज्जिदो सि । सो य ममं पणिवदिदं गदो । ताव य पुणो रुइरदेवो उद्विदो भणदि -अज्जपुत्त ! उवद्विदाणि ते सवयंसस्स उववज्जाइं हय-गय-पवहणाई, णिग्गच्छध त्ति राया मे करिणि-विलग्गो गमण-सज्जो उदिक्खदि । तदो पविट्रो मि अंतेउरं । तत्थ य अहं वियोग-भय-भीयाओ तिण्णि वि पियाभो परिसंथवेदूणं विणिग्गो भवणाओ । पेच्छामि य सुपडिकप्पिदुप्पीलिय-कच्छं केसिणीयं करिणिं । तं च सयं रुइरदेव-संगहियंकुसं समारूढो है। चलिदा य मो चलिद-सूद-मागध-गणुग्गोदमाण-थुति-सदा । जमय-समयं च पोद कोसळ-राइणो महेड्ढीय-पहद-गंभीर-तूर-रवोत्थरिद-दस-दिसा-भागा संपत्विदा । विणिग्गदा य मो कोसलपुरीदो । पयादा उत्तरामुहा ।। अध य दूर-पयादाणं णिग्गुण-वइ(डु)मो कोसल-राइणो पुरदो ठाएं भणदि-भो, भो, राय ! महंतं खु मे कोदुगं समुप्पण्णं । दे ता कधेध कत्थ इमं गम्मति : त्ति। राइणा भणिदं-वयंस णिग्गुण ! किं न जाणसि नधा वयं हरिचंद-सुदाए सयंवरे चलिदा मो ! त्ति । णिग्गुणेण भणिदं-तत्थ गदाण वो किं फलं भविस्सदि ! राइणा भणिदं-एगं ताव सव्वे च सयंवर-गदा दिवा होहिदि, बिदियं पुण कदाइ दळूणं पुण्ण-संपत्तीए अम्हं कंचि वरेज त्ति । तेण भगिदं-एम वो णिरस्थिया सद्धा । मा गम्मदु तत्थ । मलं परिस्समेणं । ण सा तुम्भं कंचि वरेदि अण्णं मोत्तूण ते जामादुगं । तं णियत्तध । अलं वो एदाए सद्धाए । सा तुभं धूदुआ होदि, धम्म-भगिणी सुकोसला[ए] दु । राइणा लविदं-किध भो ! एदं, जेण संपतं पुढवीए अण्णो एदारिस-रूवो सोभग्ग-गुण-चक्कवट्टो णस्थि ? अध पुण नाणासे धूद ति, मे सा अवस्स ददन्वा । ततो जेद्रियाण धम्म भगिणीणं पासे आणिद स-ण गर-गदा चेव विणय-कम्मोवगदं दधि त्ति । भणिदा य णेण ताधे मम मुहिणो -किं भो ! तुम्मे वि पर-कल्लाण-पेच्छया चलिदा : तेहिं भणिद-भो णिग्गुण ! जाणामो तुह Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई -लभो 'अभिवायं । ण वयं पर - कल्लाण-पेच्छया चलिदा, वयं णियय-भद्दाभिनंदिणो चलिदा । किं कारणं, जेण जं अज्जपुत्तस्स कल्लाणं तं अम्हं चेव सुद्धोवजिवं ति । एवमादि- णिग्गुण-वयण-चंपु (?) - चडकर - जणिद - हासा बच्चामो । रमाई विज्ञगिरि- कंदरोदराई विविध दुम-संकुलाई पेच्छमाणा, कमसहि-सुडो (!हा) इदंगा, पच्चंत -गाम-महिलासु सकोदुगासु दीसमाणा, छत्तच्छाणु(?छत्ताइच्छत्तु)च्छलंत - सोभा, सुहेण पत्ता मो सयंवर - दिणस्स आरदो देव पेढपुरं । अन्भुग्गदो य राया हरिचंदो सबहुमाणं कोसळ- पोद-राइणं दूरदो चेव संतेउरो | तेण य कदग्ध-पूमा बाहिं णगरस्स कच्छिरमणे उज्जाणे पुबणिम्मीदेसु आवास-पासादेसु आवासिदा मो उज्जाण घरेलु य विविधेसु । सुणिज्जदि य जधा किर तम्मि उज्जाणे णमि- सामिणो समोसरणं आसि । तं जदा किर तत्थ भगवं समत्रसरिदो, तदा तत्थ लच्छीए भगवदो पुरदो भक्तिजुत्ताए बहु- सुरवधु- सहिदाए रासो रमिदो । तेण तं लच्छिरमणं णाम उज्जाणं भणिज्जदि । तव्य य पुत्र्व राईसु भगवदो भत्तीए महंत जिणायदणं विविध-धय-छत्त-पडागा-मालाउलं ठाविदं सुरभि काणण-सकमल-जल-पउमवेदिगा-परिखित्तं, विरमं (!) तं दोह- कालियं पच्चक्ख - पाडिहेरं, महड्ढिग- गणधर - केवलुप्पत्ति-साणुग्गहं, बहु-सुरोतरण-दिण्ण-सण्णेज्झं । तत्थ य अम्हे वेदियाईं वंदितुं परिसंठिदा | हरिचंदेण य मो सव्वं सुविहिदं [कदं] | विविधेहिं य सयंवर - कंखिदेर्हि णरपदीहिं य समम चलिद हय-गय-रध-पधकर-पवर- पुरिस- किंकरपुरोगसेर्हि विविध विभूदि भासरेहिं पूरिदा पुरवर - दिसाचक्का । " २१९ तत्थ तरिदागदेहि (ण) हरिचंदेण य पोद-कोसलिय-राइणं विणोदत्थं पेसिदाई कुसल - णाय (इ) गा-जुताई गाडा पेडगाई | तेसु य पवरादोज - गीद - णचणक्खित्तहिदया सुहं अच्छामो । अदिच्छिदं च मो सुहेण तं अहोरतं । ततो बिदियदिवसे उदयंते दिणगरे अहं तु कद-दव्वावस्समो समारूढो हं जिणायतणजगर्दि | वंदियाओ य जिण-पडिमाओ । कद-पदक्खिणा य जगदि- समारूढा दिसा - पधाइ अवलोगयंता पेच्छामो य मइदा जण णिवह सदेसु चउद्दिसिं आपूरमाणं णगरं णव- पाउस काल पुण्णेहिं व सरिदावेगेहिं सागरं कलकल-रवफुडिद- णिग्धो । पेच्छानो य सहसा सव्व रदण-मयं तेयसोभामिद - दिणगरं अण (ज)गर-करि-मगर-तुरग व सभ-ज्झय इण्णं परडिद- पडु - पडह-संख-दुंदुभि - णिग्घोसं १. भणिप्पायं खं. मो विना ॥ Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२० वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे परम-मधुर-गंधव-गीद-गभीर-सद्दाउलं विमाणं । एतस्स य मग्गेणं णेगाइ विज्जाधरवंद्राई एज्जमाणाई पेच्छामो । तत्थ य पुष्वदरं समोवदिदो अत्ति एक्को सुर-कुमारो । सो य अंसुमंतेणं पणमिदणं पुच्छिदो-- देव ! को 'एस विमाणेण आगदो ? त्ति । तेण भणिदं -- एस एरावण-वाहणस्स भगवदो देविंदस्स उत्तर-दिसापालो वेसमणो णाम लोगपालो कारण-वसेण इमं सिद्धायदणमागदो ति । इधगदो य संतो मणुयलोग-रमणिज्जं सयं वरं च पेछाहिति । तदो एस पवर-पुरवधु सुर-जक्खखयर-मिधुणणुयादो य एम अवतरदि । वितितं च मे-अहो ! महाणुभागा हरिचंद-राय-दुहिदा, जोय सयंवरे देवा सविज्जाधरा आगद ति । सच्चं खु तं चंदादवेण भणिदं जधा, तिभुवणच्छेश्यभूदा कण्णग त्ति । ताव य धणदो विमाण-रयण-मरीइ-कवयेहिं ओभामितो दिणकरं उवतिदो संति-सिद्धायदणे, आमुत्तण य विमाणं विविध सुरवधु-परिपालो अणेग-सुरगणाणुयाद-मग्गो अवणीदछत्त-चामरा-भारो आसरिदा कदंजलि-पुडो वि जिणायदणं । तत्थ य पहददुंदुभि-गीद-वाइद-मधुर-घोस-संदाणिदेा पडिदा पडिमाण पादेसु । ताधे चारिदसुरभि-मल्ल-धूवो दिव्व-देवड्ढि-सहिदो जिण-पडिमाणं पुरदो णट्ट-विधि उवदंसेसीय । महदा य सुरवधु-पवर-भूसण-संजणिद-सलंखलो(खणखणो)रसिद-सह-णादिद. दिसो थोदूण य पदाहिणं जिणघरं च कादूणं ताधे आवासिदो विमाणम्मि । तं च से वेसमणागमणं सोदूर्ण दळूण य कोहलिय-जणेणं खुभंति दिसा-वधु-मुहाई, कल कल-रवेण फुदि व अंबर-तलं, वियलदि व तमुज्जाणं, 'दलदि व धरणी अदि-भरेणं । भणदि य लोगो-अहो ! कणगवती धण्णा, जीय देवा वि. य सयंवरं दद्रुमागदा । अहमवि चिंतेमि ---अहो ! धण्णो कुवेरो जस्स एरिसा जिण-भत्ती । अहो ! महाणुभागं जिण-सासणं जं सव्व-तिभुवण-पुज्जे ति । तदो णिधिणाधो खयर-णर-पस्थिवोवणीतम्घ-पूजो हंस-विमाणे सोहासण-ठिदो उभदो-लोल-द्विद-सुरवधु-संचारिद-चारु-चामरा-भारो गंधवेसु उवगिजिजदुं पयत्तो । अहं च णेण पुरदो तदुम्मुडो आलोक-ठिदो सयमेव अग्गंगुलीय सण्णिदो जण-समक्खं, गदो य से अहं पासं । विणयोवगदेण य मे भणिदो--देव ! आणवेध । तेण य अहं सइरं सरहस्सं च सामाणिय-देवसुरवधु-समक्खं भणिदो य --भदमुद ! वच्च मम दूदत्तण हरिचंद-सुदाए कण १. एसो खं. मो. विनाः ।। २. वलदि खं मो• विना० ॥ ३. दूदत्तणेण मो० ॥ Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई-लंभो २२१ गवदीए सगासं । तं च भणाहि, सुंदरि ! वेसमणो तिलोगपालो आणवेदि, तुम किर पिदुणा दिण्ण-सयंवरा सच्छंदा इदाणिं, तेण तयं भणामि । तुम चिय 'भण्ण(!जाणा)सि, किं तेण मणुय-मेल्जि-मज्झे रंगावतारेणं ! घर-द्विदा चेव ममं वरेहि ति सब-मणुय-विज्जाघर-सुरगण-लोगस्स य सामिणी होहिसि । एवं भणिदूण णिउणं पडिवयणं तीय मम णिवेदेहि त्ति ।। तदो मया भणिदो-देव ! जाणवेध, वच्चामि । किंतु विण्णवेमि भे, सा कण्णगा सज्ज-वट्टमाण-वारेज्ज-कोदुगा, अभंतरोवट्ठाण-ठिदा, वण्ण-पासाय-गदा, महदि-राय-कुलंतेउर-मज्झ-गदा, मम अविण्णाद-कुलसोलस्स अणुइद-दंसणस्स य दुल्लभ-दसणा होहिदि । तं आणवेंतु सामिपादा किध सा मया दट्ठव्व ? त्ति । तेण भणिदं-बच्चाहि तुमं वीसत्थो, ण तुमं केणइ वारिज्जीहिसि मम पसादेणं, दच्छिसि य सुहेणं । सा संपदं एगागिणो पमदवण-पासाद-गदा कदमंडणा अच्छदि । तदो हं तं वयणं पूययंतो तदो विणिग्गदो, गदो य णिययावासं । तत्थ य मे विसज्जिदं जघा-परिहिदं वत्थालंकार-मंडणं, अण्णाणि य मे परिमलिणाई अंबराइं परिहिदाई । ताणि य परिहेदूं लहुं पद्विदो । दिद्वो य मि तारिस-वेसो वञ्चमाणो धणदेणं । तदो तेण पुणरवि सदावेदु भणिदो हं-भो रायपुत्त ! सव्वो वि ताव दूतो अवेच्च(?) उज्जल-वेसाभरणो कोरदि, तुमे पुण कीस मलिणो वेसो कदो ! मया भणिदं—देव ! वत्थु पप्प मलिणो उज्जलो वा वेसो कोरति त्ति । मया एव भणिदेण सविम्हयं पाडिदा सामाणिएसु दिट्ठी । भणिदो य मि तेण-वच्चाहि लहुं, एवं णाम त्ति । ततो हं तं किंपि विड-कवड-णाडग-पयोगमिव मण्णंतो संपट्टिदो पेच्छंतो णगरं सुरलोग-सरिस-घरो[व]वण-संकुलं मुइद-जण-समाउलं सदा-रम्मं । संपत्तो य मि हय-गय-रध-जोध-पवर-करणादि-संकुल-लोग-मंडलं सक-विमाणंगणं पिव णरपदि-भवणंगण-द्दारं । तं च पविसिदं पयत्तो हं परम-गंभीर-रयण-सिरिसालभंजिया-कट्ठकम्म-मणिकोटिमुज्जल-चित्तकम्म-णिम्माद-णिबंधं बहु-दिवस-वण्णणिज्ज । पेच्छामि य विविध जंबुल्ल(?मंजुल)-गोद-वाइद-णिग्धोसं महा-समुदकुच्छि-भूदं मंदर-कंदरा-समाणं । ण य मे कोइ तत्थ पविसमाणं णिवारयदि । चिंतिदं १. भिण्णसि मो० ॥२. तो स्त्रं. मो० ।। ३. अणुविद मो० ॥४. हतो अविच्च वै० मो० विना ।। ५. करणरणरणारिसंकुला मो० ॥ Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२२ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे च मे-गुणं धणद-पसाद-पभावेणं एस जणो ममं ण पेच्छदि चेव, तपकि: संकिदो सइरं परिकमामि । अवि य, अविदिद-पढम-समागम-णिमित्त-गुण-विणय-भंसणा-भीदो । अणियद-मदी विलग्गे। वियार-दालं पिव मणूसो ॥ पण यस्य य स.लस्स य माणस्स य विवर-संकड-तडत्था । हत्थि व्व सेल-तड-संकडेसु अत्तेण गच्छामि ॥ पेच्छामि य रायते उर-भूमोओ विभव-सहिदेहिं उस्तवाणद-बद्ध-चिंधेहिं पच्चइत-पुरिसेपु कंचुगोसु य कम्म-करण-वावड-परिजणेसु आरमाणोओ। बहुसो य दोसति-सिढिल-वैल-विलंबमाण-देह-छविणो कणग-पट्ठ-वेत्तलदा-बावडग्गहत्था पतरिद-परिसक्कणा-[जणणे)द-वेग-खलिद-गमणा, सिद-वस्थ-बद्ध-परियरा पयदिपयडंड-सरिस-वयणा कंचुगि-पुरिसा ।। तदो हं तं देव-प्पभाव-देसिद-पधो इव पविसमाणो अदि-गदा हं राय-मंदिरस्स पढमं कच्छतरं । तत्थ य दिट्ठ' मया तेलछ-कोट्रिम आदस-मंडलादिरेयं पयदि-पसणं जधा-परिहिद-वत्थाभरण-णयण-वदणंग-पच्चंग-तिलगादि-फुड-पडिददिद-पडिपिंव-रसादल-पडण-भय-कारंग अणुइद-पवेसाणं विलासिणि-जण-वदण-णिहितछाया-विभूसिदं । तत्थ य बाल-भावाणुरूप-लहुदर-विभूसणाणं जोव्वणादिसय-वावोणं पिव णवुप्पदण-वारि-चक्कवाग जुवल-सरिस-थण-जुवल-सोभिदोरत्थलाणं कमलपत्तसरिस-राग-वसण-परिहिदाणं पयति-साम-वण्णाणं एग-वय-एग-रूवाणं एगावलि-सुत्तगग(?सम)वस्थिदाणं भरध-णाडय-गुणण-वावडाणं चेडीणं वंदं पेच्छामि ।। तदा पविठ्ठो हं बिदिय-कच्छंतरं । तत्थ य दिटुं मया पवरं द[धि]कोट्टिमं जं तं वर-हार-दधि-दग-रयद-सरिस-भासं पच्चग्गं पिव घर-रेहाविभाग-पविभत्तं कद-सोभं गव्वं दधि(:)। तम्मि य विविध-खमेसु पदिद्विद-वैलद्विदसालभंजिया-कलिदे पेच्छामि सुकदाई देवतायदणाई चंदणाणुलेवण मल्लदामालंकिद-चामर-भरंधयाराई पयदि-विणोद-सुइ-पयद-वेस-परियणाधिद्विदाई। सजल-जलघरसरिस-वण्णाण य गुंजद्ध-राग-सरिस-दुगुल्लय-परिहिदाण य ससि-किरणामलविमल-मुत्ता-गुण-पवर-सारेस-भूसण-सरिस-वत्थ-परिहिदाणं चेडोणं णट्ट-सुत्त-गुणणवक्खिताणं वंदं पेच्छामि । १. लोसणा खं• मो• विना ।। २. वणे वि० ख० विना ॥ ३. पुड खं० मो. विना ।। ४. विसालिगी मो० विना ।। ५. पवरदधिगदरयद ख० मो• विना ॥ ६. वलहिद खं० विना ।। Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२३ पण्णरसमो कणगवई-लंभो तदो पविट्टो हं तदियं कच्छंतरं । तं च पेच्छामि तसि-किरण-खीरसागर-सरिस-बहल-तरंगाउलं फुरंतं पिव सफेणं दुद्धं पादम्फिडितं च । कढिणत्तणेण विण्णादं मे जहेदं खीर-कोट्टिमं । खीर-चिरिका-भयेणं संकिदो इव तत्थ पादे ठवेमि । तत्थ य पेच्छामि पउम-पत्त-गोरीणं सरिस-वयाणं सम-सरिस-गहिद-णेवत्थाणं तवणिज्ज-वण्ण-वर-खोम-परिहिदाणं सरिस-[२]दणावली-ववत्थिदोरत्थलाणं पीण-थण. भार-भरिद-विग्गहाणं हल्ली पय-गीद-गुणणि]-ददर-पुड क-तल-ताल-पिट्टणाणुगदाणं चेडीणं वंदं पेच्छामि । कणग-संचय-सयाणि य सुलक्खणाई गय-तुरग-भंडगाइं च दीसंति तत्थ विइत्ताई। तदो पविट्ठो हं चउत्थं कच्छंतरं। तं च णव-सरद-काल-वियलिद-तरंगसंकुल-फुरंत-कंत-वर-विमल-सलिल-पुण्णं पिव सरं । चितिदं च मे-एद जलं । जल-कोट्टिमं एद पूर्ण खु । एत्थ मंते उर-वर-जणो आदस-गहणालस्सालुओ पेच्छंतो अणायासेणं अत्ताणं पसाधयति । तत्थ य पेच्छामि विविधाई कुट्टिगाइ कणग-पंजर-जुताई सुभग-सारिगा-हंस-कोगिल-मयूर-वर-चकोरादीणं मेधुणाई कुसलजण-संगहादस-मंडल-जलकोट्टिम-संकंत-छाया वलोगणाई सुभासिद-गहण-संजोइदाई सिलोग-पढण-मम्मण-भासयाई चिट्ठति । तत्थेव पहुद-हेम-वण्णाणं सरिसरूव-वपु-वय-धारिणीणं णील-सुहम-पट्ट-परिहिदाणं सरिस-मणि-रयण-रसणा-कलावपैविराइद-विपुल-सुद्ध-जहणाणं सरिसाभरण-भार-धारीणं पभूद-जोवणाणं वीणासारण-तंति-प्पहार-मुच्छणा-वादण-गीद-करण-वावडाणं चेडोणं वंदं पेच्छामि । तदो पविट्ठो हं पंचमं कक्खंतरं । तं च पेच्छामि पवर-मरगद-मणिरदण-पेहला-विराइदं हरिद-पउमिणि-पत-संछण्णं पिव वावो-जलं भदीव-सस्सिरोयाभिरामं । विण्णादं च मे कघिदं जहेदं पउम-पत्तकं णाम मरगद-कोट्टिमं ति । उवरिं च विसत्ताणं पउमराग-मणि-मोत्तिय-विहु म-दाम-चामरादीणं तत्थ छायामओ संकंताओ दोसंति । चिंतितं च मे-किध ताई सोभा-करणाई एस्थ णिहिदाई दीसंति ? तदो उवरि अवलोएतेण ताणि दिवाणि मे। तत्थ य णाणा-विधाणं कणग-रयण-मणि-मोत्तियाभरण-मंडयाणं मज्जण-सोधण-विधारणससंजोगमावत्तणाइ बहुसो संति । तत्थेव य विविध-करणि-रा(ग)य-दंतसंपादिम-खंभ-परिग्गहावलग्गाणं भिंगंग-मयुर-कंठ-वर-सरिस-वण्णाणं पीद-वास १ भार-रद-भरिद खं•मो० विना ॥ २ जुद्धियाई खं० । जुट्टियाई मो० ॥३ मिहणाई मो० ॥ ४ साएयाइ ख० मो० विना ॥ ५ परिवाइद ख. मो. विना ॥ ६ वोच्छोमि मो० ॥ ७. याभिगम खं० मो० विना ॥ Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२४ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे साणं वर-पउमराग-मणि-तरल-मंडिद-चतुसहि-लदाकुल-पवर-हार-भरिदारसाणं सरि. सालंकार-वय-वस्थ-ला यण्णाणं छत्तय(!)-प्पयोग-गुणण वावडाणं कुसु(!सुकु)मालाणं चेडीणं वंदं पेच्छामि । तदो पविट्ठो हं छटुं कच्छंतरं । तं च णव-सरद-समय-समुदिद-बाल-दिवागरकरावलिद-वर-कमलामल-माला-संछण्णं पिव सरं णियच्छामि । चिंतितं च मेकिं गु खलु एस पउममरो एत्थ रोविदो ? ठिदं च मे हिदए जघा एदं तं पउमकोट्टिम णाम । तत्थ य णाणाविधेसु णाणा-मणि-कणग-रयण-परिमंडिद-मिम्मयसंख-सिप्पिमयेसु दारुमये भायणेसु जधारिहेसु पत्त-पुडगेसु य विण्णत्थामो हिममंत-मलय-दद्दर-सुरभि-समुब्भव-अणुलेवणग-सुह--वार(स)-धूवविधि-विधाण-पवि-- भत्ताओ जुत्तीओ सग्जिज्जाते, धूविज्जति, वेधिज्जति, रूविजंति (2), वासिज्जति य। जध:क्कमेणं अवतदाओ तत्थेव य पवर-पेल-मंजुस-करणवर-तालियंट-रदणकरंडय-पाति-सुप्पतिद्रिय-सोस्थिय-भद्दासण-रइद-भंडय-विहाणामओ'अंडय-पोडय-चवकवालय चम्मय-किम(मि)यमादियाओ विविध-वण्णाओ वत्थ-विधाभो चिट्ठति । तत्थेव य णील-वत्थ-सम[व] थुदाहि मंचिगाहिं विण्णत्थाओ उदधि-प्पसूद-रयणमुत्ताफलगाणां विदुमय-हारद्धहार-कडग-केयूर-म उडेगावलि-मुत्तावलि-रदणालि-भुसणादियाणं विविधाणं णा-णारि-भूसणणं सज्जण-संयोग(य)ण-कम्मत-संपयुत्त णं छेय-जण-प्तारक्खिदाणं अणेगाओ रासीओ चिट्ठति । तत्थेव य वीयण-उक्खेवयतालियंट-वर-वालवीयणि-चमर-जुवलादमावपडक(?)-विविध-कणग-मणि-रयण भायणजूया संघाडह(ग)दयपवरावरेय(१) कटतलक-(!)-वर-कणर्ग-(!)खंभ-मणिमुत्ता-जालय-ललंत-सुविभत्त-कंत-अदण(१)-विदाण सयणासण-विकप्पवेत्ताधारय-विष्णस्थाणि य रायोवकरणाई चिट्ठति । मधु-सीधु-सुरासवाणि य सुरभि-वासाई एगंतमणाबाधे अणुरूव-भायण-गदाई तत्येव चिटुंति । तत्थेव य सित-संखपत्त. गोरीणं किमिराग-पट्ट-णिवसणाणं वर-कणग-णेउरालकिद-चलण-कमलाण सरिसमणि-मेहल-रसण-संगहिद-विपुल-जहणाणं पीवर-पयोधराणं वीणा-विवंचिय-सिप्पितुब-तिसरिया-गुणण-वावडाणं चेडोणं वंदं पेच्छामि । __ तदो पविट्ठो भि सत्तमं कच्छतं । तं च सुविभत्तं संख-विर इद-पउमावलि-छिण्ण-कंत-कक्केदण-रयण-मणि-मुत्ता-विभत्त-विरइद-विभाग-चदुरस्स-करणिमणि १ अडयपोण्य ख० मो०विना ॥ २. संघाडहदपवरा० मो० ॥ ३. कटंतक्क मो० ॥ ४, कणग-तुक्कणग-खंभ खं० ॥ ५. गोराणं मो० ॥ Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई-लंभो २२५ पत्ताउल-बद्ध-कोट्टिम-विमल-भूमि-पट्र'-पायीरं पंच-वणिय-णाणा-मणि-कणग-रयणविरइद-पुक्खरणि-कणग(?)-मज्झ-ठिद-सजल कमल-हंस-मयूर-मगर-मरगद-रयद-मणि'लोहिदक्स्व-वक्खित्त-अवणि द लुल्लोग-खभ-विभमब्भुद-भिसंत-भासिदं संखागर(१) कोट्टिमं मणि-रदण-पज्जलिद-मिरोइ-संकुलं । तत्थ य विविध-संघादिम गथिम्परिम-वेढिमाई कुसुमाभरण-माला-सेहरय-पवर-सिरि-दामगंड-लडभ-विधि-निधाणाई सग्जिति । णाणा-मरियण-कणग-गयदः मयाणि य. णतप(?णेत्तपट्ट)संगहिदाइं 'सरसोत्ता(त्तर)पट्ट-चित्तय-दृस-समत्थुद-तूल-तूलियागाई विविध-वण्णरागोवधाण-कलिद।ई सृविग्इद-विदाण-कणक रदण-घडिया(?घंटिया)-जाल-चामरासार-कुसुमदामोववेद-परिमंडिदुल्लोम-सस्सिरीयाई णरपदि-सयणासणाई मत्थरयमउ-मसूरयादीणि य रणो वुड्ढ़तेउराण य चिट्ठति । - तत्थेव य विविधा हय-गय-णर-मगर-तुरग-वालग-ईहामिय-उसम-संबरकिण्णरमिधुण-हंस-सारस-मयूर-पारावद-चकोरामरासुर-महोरगादीण य सन्व-रयणकणगमयाई मिधुणाई, पुष्फिद-फलिदा य रदण-कणग-मया साभरण-भार-गंभीर. भार: रा य कप्प-पादवा णिरूविदा, सिरिदेवि-भवणं च हरद-मज्श-ठिद-वर-कणगकमल-कलिदं । विविध-कुसुम-कप्पूर-वासिदाणि य सुरभि-विमल-सलिल-पुष्णाई पवरारंजर-फलस-कक्करि-करवि-घड-भायणादीणि-चिंटुंति । तत्थेव य विविध-वण्णाणं विविध-वेसुजलाण विविध-देस-भासा-विसारदाणं कणग-स्वइद-सितद्धसे(दूस)-णिवसणाणं मणहर-मणि-हेम-कुडल-विलोल-मंडिद-गंडस्थलाणं विविध-देसुब्भवाणं विविधक्खाइया-कधिगा-गंधव-कव्व-सीलण-सयणासणाभरण-रयण-कुसलाणं पुरिसिस्थिलक्वण-गहण करणुज्जदाण य काणइ विविध-सिक्खा-विसारदाणं अण्णोषणबद्धि पेयालण-पगणं मणि-कणग-रयण-मोत्तिय-परिच्छागमुप्पत्ति-कधण-लक्खण-गहणा-. लग्ग-मुहलाणं सुरवदि-पवरंते उर-चक्कवागीणं (१) व चेडीणं वंदं पेच्छामि । तं च सव्वं पि दळूणं चिंतिदं मे—णूणं णत्थि एत्थ रायकुले कोइ अणागममंतो अवकासं लभदि । अण्णोष्ण-सार क्खिदाओ य कलालग्ग-मुहलाओ भंडागाराणं रक्खपालीओ णिउत्ताओ । एदम्मि देस-काले पमदवणखडक्किया-दारेणं सुद्ध-मणि-कणग-मेहला-बद्ध-विउल-जहणाभोगा, पियकतरु. . १ पहं खं० मो० विना ॥ २. सकमल मो० विना ॥ ३. लोहिदक्खिवक्खिवक्खित्त ख. मो. विना ॥ ४.०मभुद मो० विना ।। ५. णत्तय-संग० मो० ॥ ६. सरसोत्तपेट्टचित्तयदूसममच्छुदत्तलियागाइ ख• विना ॥ ७. सितइस णिव खं. मो० विना । सितद्ध सेणिव० मो० ॥ ८. पेयावण मो० ।। ९. सद्ध मो• विना ॥ २९ Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२६ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे कुसुम-सरिस-वपु-विराइदा, विनाधर-भत्ति-णिहिद-वर-पट्टसाडय-जुवलोवसोभिदा, लोल-कुंडल-मुही, सुरूवा,' कणगमय-कमलपत्तग-गहिदग्ग-हत्था मागदा तत्थ चेडी । सा य अण्णाहिं संलत्ता-हला पियगमंजरी ! कदे। आगदा सि ! तीय भणिदं-पमदेवण-'छ(१क)णक-पासादातो, अज्ज-दुहिदाए कणगवदीए सगासातो ति । तासु भणिदं–हला ! को से बिदिज्जओ ? तीय भणिददेवदा-सहजिया संपदं ताव एगागिणी अच्छदि त्ति । तासु भणिदं-हला ! ण जुत्तं अज्ज तोयं दिक्खिदाए एगागिणीय मच्छिउं ति । तीय भणिदं-- कदाणि से सम्व-मंगलीक्याराई, विविध- कत्तव्व-वियावडं च रायकुलं मुहुत्तलग्गोदय-मग्गण-परं सव्वं 'मक्खणियं । अहं पि कारण-विण(णि)ग्गद त्ति । तदो हं तीय वयणादो उवलभिदुभवसरिदूण रायमंदिरादो पविट्ठो हं खडकियाए पमदवणं । दिदो य मे तत्थ कुसुमिद-सुरभि-पादवंतरल्लीणो तुंग-पायारपरिगदो सत्त-तलो पासादो । चिंतितं च मे-एत्थ तीए: भविदव्वं । तदो हं तं सुरवर-विमाण- छंदागारं बहु-दिवस-वण्णणिज्ज णिवणेतो समारूढो हं सुरकुमारो इव मंदर-सिहरं । तस्स य सब्दोवरिमाए [भूमिगाए ) बद्ध-मणि-कणग-रदणकोहिम-विराइदाए विविध-विभूदि-कलिदाए आरूढो हं । तत्थ य अवरि विततविदाणय-पवर-सुरभि-चामर-भार-रयण-मणि-मोत्तिय-कुसुम-दामोवसोभिते कणग-भद्दासणे विवित्त-मणि-रयण-पादपीठ सुह-णिसण्णा एगागिणी देव-णियोगेण चेव मण्णे, तम्मि समंए दिट्ठा मया कणगवती कणगमई विव पुत्तल्लिया, कुसल-णर-गंथिदा इव सव्वोदुअ-सुरभि-कुसुम-मालिया, तिणयण-कु(१चू)ड-भूसणी विव"चंद केहिया, मणि-रयणं-किरण(?णो)वसोभिदा इव गिरिमेरु-चूलिया, सारद-घण-विवरंतर-ठिदा इव "तडितरुण-जलिद-किरण-छडा, रयत-गिरि-कंदरोदरुग्गदा इव कप्पापादव-लदा,माधववर-वच्छ-णिवासिणि व्व वर-कमल-पत्त-छेच्छिमा लच्छिमा, हिमगिरि-सिहरुम्भवहरद-पवरारविंद-संठिदा इव रूव-भासिरी [...],तिभुवण-जण-णयण-पियकारिणि व्व सुरपदि-हिदय"-घर-वासग्गी [सिणी] सई,सकल-लोग-विक्स्वाद-गुणा इव रदि, सा रंभा १. सुरूव खं० मो० विना ॥ २. गहिटलग्ग० ख०॥ ३. छकणपादातो ख०मो• विना ॥ ४. कतव्य खं० ॥ ५. सुहभत्त-लग्गो ख० मो० विना ।। ६. अक्खणयं खं. मो० ॥७. छदगोरं ख० मो• विना ।। ८. पुवुलिया खं० मो० विना ।। ९. नगरंपिदा खं० विना ॥ १०. चंडाले० ख० मो० विना ॥ ११. पडित० सं० विना ।। १२. परपदवासयीसयांसेकल खं० मो० विना ॥ Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२७ पण्णरसमो कणगवई-लंभो रंभा वियसिय-वर-कमल-सक्सि-लोयणा इव पयदि-सुद्धावलोषणा कणगामई मई(१), सव्व-सुर-गुण-सम्मदा इव सव्वामर-वणितुत्तिमा तिलोत्तमा, असक्क-वण्णणा-गुणसमुइदा, सुंदर थण-वदण णयण-कर-चरण-जाणु-जंघा, कडितड-वियड-ककुंदरोदारसोणि-मंडला, णाभी-वर(विवर)-पवर-तणु-मज्झ-संगदा सुयाद-बाहु-जुवल-गीवा-वरसीस-कसण-धम्मेल्ल-सोभिदा, सव्व-गुण-समण्णागदा सव्वोदुग-सुरभि-कुसुम-भरिदतरु विराइदा इव वसंत-लच्छी । सा य पुव्व-गहिद 'चित्तपड-णिवेसिद-लोयणा, तत्थ य सुकदं पुरिस-रूवं पेच्छंती मच्छदि । णवरं च तत्थ केणइ वि अदिट्ठो गदो, अदूरागदो य दिवो हं तीए । चितिदं च मे धणद-प्पभावो एसो, जदो अण्णेण केणइ मदिट्ठो दिट्ठो मि एतीए । ___ ततो सा तं पडय-चित्तं पलोएदं ममं पलोएदि, ममं पलोएदं तं चित्त-पडं पलोएदि । एवं पुणो पुणो णिवण्णेदं ताधे मुद्ध-पसन्नावलोगणाए दिवोए ममं उप्पल-मालाए व्व अणुबंधमाणो उद्विदा वेगेण भदासणादो, भणिदं च मधुर-मणिदाए-सायतं ते सामि ! अज्जपुत । मम हिदय-मणोरध-कुसुममाला-पवर-पासाकड्ढिद ! सकल-महिदल-तिलग ! पवर-पुरिस ! सायतं ते । एवं भणंती रभसागदा पणमिदुकामा मया णिवारिदा, भणिदा य-मा रायपुत्ति ! मा कणगवदि ! ममं पणमीहिसि । णाहं तुह पणामारुहो, पणामारुहा तुम चेव सगलसुरासुर-णर-लोग-पणामारुहा । सामिणी य सि तुमं । जो ते अणुरूवा पूणिज्जो य हवेज्ज तस्स पणामं करेज्जासि । अहं पुण ते भिश्चो त्ति, देवि ! एवं गणेदव्वं । तदो सा एवं बहु-पगारं पि मया भण्णमाणी पणदा ममं जुवदि मुद्धा सुद्धेणं । पणदुण्णता य संती वेडा-गहिदा मह वयणेहिं सणीयं [स]लज्जं च भणदि मेमज्जपुत्त ! मया अणुचिद-दुक्खाए ण मे कदाइ एरिसं दुक्खं भासादिद-पुष्वय, मारिसं इमं सुह-भोद(त्त)व्वयत्थाणे तुह समागमे त्ति । मया भणिदा-कि कारण ! ति । भणदि य-कीस भे मम दंससुआए परमुक्कंठिद-हिदयाए अबुदावरिददसणासत्थ-चेदणाए पुणो वि मे मण-विघादो ? ति । मया भणिदा-रायपुत्ति ! को वा हं जेण तुमं ममाण्णाद-कुल-सीलस्स पणामं करेसि ! तीय भणिदंसामि ! तं सि मम देवदा-णिदिद्वो भाव-पडिवण्णो भत्तारो ति । मया भणिदा. भई । णाहं तुह भत्तारो त्ति । अहं ते तस्स देवदा-णिदिगुस्स भत्तुणो आणत्तिकिकरो । तीय भणिदं-- अण्णो को मम भत्ता ! मया भणिदा--सुदणु । १. चित्तपडिणि० ख० विना ॥ २. अदिहो मि एतीए खं० मो• बिना ॥ Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२८ वसुदेवाहड-मज्झिमखडे सगलामर-लोगपालो सकल-तेलोक्क-विवाद-यसो य सुरवधु-मुहकमल-मयरंदमधुकरो धणदो तुद्ध भत्ता । जस्स अणंगो २(f)दो रूवे, तस्म अहं तेलोक्कसक्कदस्स आणत्ति किंकगे, दृदो' य तेण तुह सगासं विसज्जिदो त्ति । तदो तीय धणद-गामग्गहण-पुल्याइद-गत्ताए कदो धणदाभिमुहीए णमोकारो सह अंजलीय । मणाद य. सुदं मया लोग-वयणादो जधा, धणदो लच्छिरमणे जिणायदणे समोवत्तिदो त्ति । तं साहध, किं तं दृद कारणं ति । मया भणिदा -णिसीयध भदासणे जा व सव्वं परिव.धेमि । तीय भणि दं-णाहं तुह पुरदो संपदं ताव आसणे णिसं यामि, तुम्भे चेव एथ मम संतिए भासणे णिसीयध त्ति । मया भणिदा-णाह गुरुजणासणे णिवेसामि । तु म चेव णिसीइदं धणदाणत्ति सुणाहि । सा भणदि - एतं ते मत्तणो आसणं, ण एदं गुरुजण-संतियं ति । तं अलं, मा मे बाधसु, कुणध पसादं, णिसीयधेति । ततो मया भणिदा-तुम्भे णिसोइदूणं एस्थ आसणे, तदो ममं पि दूदाणुरूवं पयच्छध आसणं ति । एवुत्तरेसु(१) बहुसो जाधे ण सा मए मणिसीयंते णिसीदि ति, ताधे मया तह-दिदा चेव विरइदंजलि-पुडेणं परम-विणयोवगदेणं भणिदा-रायपुत्ति ! सुणेहि धणदाणत्ति । पुणरवि तीय कदंजलिपुडाए ततो कद-प्पामाए ‘णमो भगवतो धणदस्स' भणतीए भणिदं-- माणवेध त्ति । मया भणिदा--सुणाहि । सुदं चेव ते धणदागमणं । तेण य अह तह पासं विसजिदो जधा, किर जाणामि अहं जधा, तुम पिदुणा सयंवरा मुक्का, ण प्पभवदि ते सो इदाणिं । तेण तुमचेव भण्णास । सुणिज्जदि किर पुराणासु लोइय-कधासु जधा वत्त-पुवो दिव्य-माणुस-संनोगो । तं च सोदूण अहमवि सयं-मुणित-रूव-जोवण-गुणाए तुह समागम-कंखितो सुरलोगातो इधागतो । तं भलं ते सगल-पुधवि-रंगावतारेण णडोय व । जधा स घर-ठिदा वि मम रेडि, तदो सुरलो गस्स वि पुज्ना होहिसि, किमंग पुण स्वयर-ण(ग)रादीणं ति। तीय भणिदं - सामि ! मलं एदेणं जंपिदेणं । सिलट्ठा हु एस संधी । अवसव्वमेव एवं ति । कि-कारणं, जो कणगामयो सव्व-रदणामयो वा परिमागदो देवदायदण-णिवेसिदो, परम-देवद-मत्तीय पूयणिज्जो, जस्स य दुक्ख-णिवारणा-हेदं णमोक्कारो कीरदि, किध-णाम सो सुभय ! भत्तारो वरिज्जदि ? अवि भत्तारो महिलाए" देवो, दासो य कारण-वसेणं । किं-पुण कारणं, जेण पणय १. दुरो ख० मो० विना ॥ २. एवुत्तुरेसु खं ॥ ३. महा खं० ॥ ४. असिलद्धा खं. विना ।। ५. महिदलाए ख० ।। Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पारसमो कणगवई - लंभा २२९ कुविदा जति पति कदाइ पारेण वि यहणदिति । प्रदेश कारणेण अभिकखमाणी त्रि मणेणं, अजोग्गा हं घणदस्य भारियत्ते, पडिमा सुस्सूसिया-जोग्गा हौं, पत्तोओ पुण से समाण देह - परिमाणाम्रो सुरंगणाभ त्ति । तदा मया भणिदासुण ताव परमत्थं । फुड-विसदं कडु-मधुरं हिदमहिदं सुदणु ! उभय पक्स्वस्स । जं ण भणादि घड़े तो तं दूरविणसिद जाण || तं तु ( (पु)ण ताव इध खलु पुरिसाणं तरतम जोगेण कमसो उवरुवरिं गामउडगंडग-भोगपदिक-रायस्थाणिक-मपमदा ) णरपदिणो आभिवच्चे वति । तेर्सि पि णरपदी अधिया राम-केमवा । तत्तो वि चक्कवट्टिणो | चक्क विवंतरा महेड्ढीया । तत्तो वि य जोदिसिया । जोदिसवासी भवणपत्र, भवणपदी वि माणिया । सुराणवि सोघम्मयाणं सत्रको । सक्क-समाणो य धणदो, जेण सो वि से महाराय णिउत्तो लोगपालो त्ति । तं च वेसमणं पदिं' लभिदृणं लद्धं चिय होदि सयलं पि तेलोक्कं । तं भणामि ते हिदं । वरेध वेसमणं ति । अवरिज्जैतो कदाइ अवझंसंपि (? अवंझं सावं) ते देना । अवि य, सुणिज्जदि लोइय-कपासु जकिर विदन्भेसर- सुता दमदंती देवदव्भस्थिदा बरेदुं अणिच्छंती सावेण संजुत्ता । तं तु वित्तं वेसमणं वरेदुं । मा ते कोइ सरीरस्स उवघादो हवे 3 । तीय भणिदं - देव ! सव्वं ताव मम एस धणदो ति । पुत्र्व संगहिओ व "द-सहावेदि । किंतु जिण-वयण-विकोविद-हिदया णाहं सुत्रिणेनि एदं पत्तियामि जधा महाड्ढयाणं सुराणं पर्याद माणुसीण य संजोगो होहिति । कह पुण सुक्क सोणिद-संमुदस्स उदारिय- सरीरस्स असुइ-दुग्गंधस्स, दिव्वरस य तेयपिंडरस परम-इ- सुरभि णिराबाध-गुण-पारण' मस्स सुर- सरीरस्स " संजोगो होहिति ? णु पत्थणा वि एसा असिलट्ठा "विदुस (?) -जणणी य । अवि य सुहाति चिय मे अतीव धणदो त्ति पुत्र्व दइदो व्व | किं-पुण, ण पूदि- पुण्णं, गारि-सरीरं सुरो छिवदि !! तं जाणति एदं कज्जं धणदो णाडग-प्पयोगो चेव एस को वि घणदं मम वयणं विष्णवेध - देव ! सरिस जोगं पसंसंति पंडिदा । ण दु वि यघा विरुज्झतित्ति । किं-पुण, कवडकारण-वसेण पउत्तो । तं वच्चघ, सामि ! पिओ सि मे स-जीविदादो वि, तह वि उत्तमो हीणं हीणो वा उत्तमं पत्थेदि । ३. माणुणीण खं० मो० विना ॥ १. पदं मो० ॥ २. धणिदं खं० विना ॥ ४. जोगो खं० ॥ ५. विठुसजणी खं० विना ॥ 1 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे अजोग्गा अहं तुह देवस्स माणुसी भारिया, जोग्गा ते देव-कुल-कदरस अहं पाद-जुवल-सुस्सूसिया । एव णं पणाम-पुव्वयं भणेग्जासि त्ति ।। तदो तीय एव भणिदे अहं जहागदेणेव मग्गेणं केणइ अदीसमाणो रायमंदिरादो विणिग्गदो गदो धणद-सगासं । विणयोवगदेण य मया भणिदो-देव ! सुणध, कण्णाय विण्णत्ति ति । तेण य पहसिद-मुहेण भणिदं-अलं, भद्दमुह ! विण्णविदेणं । विदिदं मे सव्वं पि जं तह तीय य तत्थ वत्तं ति । एवं भणंतेणं तेण भणिदा सामाणिया देवा-भो ! दिढे होउ उत्तम-पुरिसस्स णिब्वियारं चरिदं ति । तेहिं भणिदं-देव ! अवितववादिणो तुब्भे । णवरं च परितुद्रेणं वेसमणेणं दिण्णं में 'सुरवतिप्पियं णाम देव-दूसं । मुक्काणि मे पुराण-वत्थाई, दिण्णाणि य मे अभग्गा(अमदगब्भा)ई कुंडलाई, तेसु वि पिणिद्धेसु तदो दिण्णो मे ससि-मयूडो हारो, सूरप्पभो चूलामणी, सुद्ध-सारदा य णक्खत्तमाला, विलसिरा विय कंठिया, ललिदप्पभाणि य केयूराई, सुदरिसणाणि य सुद्ध-मणि-खंड-मंडिदाई [कडयाइं], सरदारुणं च कडिसुत्तयं । एदाइं परिहिदो हं, विलित्तो य मि ताधे घणद-विदिण्णेणं [विलेवणेणं], भोमालितो य मि गंदण-तरु-संभवेणं सुरभिणा मल्लेणं । दिवो य अहं धणद-पूइदो कोसळ-पोद-राइहिं सुहीहिं य । दळूण य मं तधाभरण-भारसं(ग)मीर-भासर-सरीरं परितोसमुवागदो, ताव य तत्थागदो सयमेव राया हरिचंदो । सो य धणपदि पणमिदणं विणयोवगदो विण्णवेति-देव ! अणुग्गहिदं ते सयलं भरध-वासं एदेण तधा-तार-दसणामद-पज्जण्णेण, विसेसेण ते अहं । तं जति सामि दा मणुय-लोग-धम्मं सयंवरं दटुमिच्छंति, तदो वेला वट्टदि । सज्जिदो सयंवर-मंडवो, विरहदा मंचादिमंचा सज्जिदाई(१)ते । एवं भणितो तदो उद्विदो धणदो सुरवधु-संचारिद-चारु-चामरा-भारो, वेरुलिय-रयण-परिमल-दंड-मणि-मल्लदाम-सोभिदुजल-सकल-ससिद-सितातपत्तो,सुरसद-विण्जाधर-णर-गण-जय-सद्दाभिणंदितो, चलितो सयंवर-मंडवं । तेण अणुयामि य से अहं सह सुहीसु ससुरेसु य सहिदो जण-सदेसु य पणमिजंतो । पत्तो य सुरपति-समं पिव बहु-दिवस-वण्णणिज्ज संयंवर-मंडवं विविध-मणि-रयणचित्तं, णाणा-मणि-रयण-बद्ध-कोट्टिम-तलं, चंदण-घड-सुकद-तोरण-वणमाला-विराइदं, उग्गाहिद-धूव-घडियाउलुज्जलं, सिद-झय-वियय-वेययंती-घंटा-पडाग-चामरादंसकमल-हत्थय-पेहुण-कलाव-माला-चलाउलं, सोत्थिय-सिरिवच्छ-णंदियावत्त-वद्धमाणग १. सुश्यंति० विना ॥ २. मुद्ध-मणि-खंड-मंदिराइं खं० मो• विना ॥ Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण रसमी कणगवई-लभो २३१ कलंस-मच्छजुवलोवसोभिदं, विविध-करि-तुरंग मगर-मयगण मयुर-पारावद-कविकोरजुक्ल-विरइदं लोलट्ठिद-सालभंजिया-कलिदं, सुभि-कुसुम-माला-वसंत-संसत्तस्र्यण-किरण-मिर्सिमिसेंत-दिपंत-सस्सिरीय-रूवं, विविध-पेच्छणय-समाउलं । तत्थ य गंतूणं कद-मंगलोवयारे वरुच्चे मंचे आगासत्ये संहासणे णिसण्णो हंसवाहणों, पासण य से सुरवधूलो सुरा य । तस्स य णादि-रे अह ससुहिवग्गो सह कोसल-पोद-राइंसु णिसण्णो है, सेसा य 'जधाकम रायाणो विज्जाघरा मणुया य ठिदा मंचेसु । एदम्मि देस-काले धणदेण स-हत्थातो खित्ता मम कुबेरकता णाम दिव्व-रयण-'विदीविदा(? वेयडिदा) मज्जुण-सुवष्णमया मुद्दा । सा य मे दाहिणहत्थ-कणिट्टियाए पिणिद्धा । पेसिदा य से मया अंजली । णवरं च भणंति मे सुहिणो-मसंपुत्त ! तुम्मे इदाणि धणद-सरिस-रूवा दीसध । चिदिदं च मयागूणं एदीए मुद्दाए एस पभावो त्ति । ताधे लोगो पभणितो-अच्छेरयं, भगवं कुवेरो दोसु रुवेसु ठित ति । एदम्मि देस-काले समाहदाइं मादोजाई, पगीदा गंधवा, पणच्चिदाओ णट्टियामो। उवगदा य सयंवर-मंडवं विविधाए विभूदीए कणगवदी चल-चामराडोव-छत्त-सित-[कत]-णभाभोगा, पर्चालत-सितहंस-कुला इव सउण्ण-यंदा [२]द-रयणी, सित-सुहुम-खोमजुवल-णीसास-वात-होन्भ(खुद्ध)-संवि(? वी)त-सरीरा, णयण(?)-कमलिणि व्व पवणाहद-सलिल-जणिद-फेणदृहासा, ससि-किरणोविदा इव कणगसेल-कंदरा, दग-रय-तुसार-णिवहोत्था इव महोदधि-वेला, सुकद-डिकम्मा, दिव्वालंकार भूसितंगी, चेडिया-चक्कवाल-पु(?)रिसघर-महदरग-कंचुगि-वंदाणुयाता, गंधंग-मणि-समुग्गय-पडलय-पुप्फधरोहिं य किड्डावियासु य समग्गा, गहिद-कुसुममाला-समुज्जला इंदायुधमाला-विराइता इव सरदारुण-किरण-जिता जलद-पंती, कुसुमायुध-बाण-सल्लिदा इव सिंगार-रूव-करणेक्क सा रती, रतीस-वम्मधाहिय-णयण-विस-किरण-जालाहिं पलीवेमाणि व्व रंगसागरं उवागदा सयंवर-मंडवं, महोदधिं पिव महानदी सीदा । तीय य दंसण-चंदोदउद्धंतवम्मधासलिल-परिदो महोदधि व्व महा-रंग-महोदधी किध वि उज्वेलं ण गच्छति । आढत्ता य से विडाविया वेसमणं आदि का, वित्थर-वण्णित-कुल-वंस-णाम-गोत्तेहिं पत्थिवे संविग्जाधरे अणुपरिवाडीए दाएदं । दायंती य गदा अंतं । ण य से किंचि १. जधकम्मं ख० विना ॥ २. विदाविदा मो० ॥ ३. सव्वा रयणी खं. विना ॥ ४. कहिं मो•॥ Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३२ वसुदेवहिंडो मज्झिम-खंडे दिट्टी पसीयदि । एवं बितिय-ततिए वारे भूयो भूयो वि कद-वेसमण-प्पणामा ण किं. (क)चि तहिं वरेति । सम्बतो य भमंती परम-विलिता रंगसागरं समभिलोएंती सहसा विसादं उवगदा । चितेमि य-किण्णु एसा कंचि हिद-इच्छिदं पुरिसं ण बरेति ? णिदा य सा किड्डावियाए----सुतणु ! किं विलंबसि ? वरेहि जो ते हिद-इच्छिदो वरो । मति-विलंबणाए दोसो । खणेण खुन्भेज्जद तह स्वमदण-मोहिदो इमो रंगसोगरो,[मा] होज्जदुते एत्थ काइ अयसस्सता कुलस्स विउलस्स । तीय एव भणिदा समाणी किंपि विलिता इव ठिता अधोमुही, पादंगुद्रेण घट्टयंती महीतलं हिदय-समुप्पण्ण-वेमणस्सा सइरं परुदिता णीसइंसुपातेहि । एतम्मि देस-काले विष्णवितो वेसमणो मासण्ण-ठिताए एक्कीय मच्छराएदेव ! मा मे मणुय-भवंतरितं पिय-सहिं विसुरावेध । भलं परिहासेणं । दंसिज्जदु से मणोभिलसितो भत्तारो। तदो चंदुजोवतिरेय-पहसित-दसण-प्पभा-कदुज्जोवेण भणिदो हं धणदेणं-कुमार ! अवणेहि ताव हत्थातो कुबेरकंतं मुई ति । ततो मया अवणे, मुद्दा ठविता मंसुमंत-हत्थे । एदम्मि देस-काले पुणरवि अवलोकयंतीए संपाडिता ममोवरि दिदी, वियसितं च से मम दरिसणे बाल-रवि-किरण-समाहतं पिव सरद-पंकयं जघा वदणपंकय तीय, भारूढा य सा जण-सदेसु पेच्छिज्जमाणी मम सगासं, सहरिसारूढा य तरितं तीय मम गलए कुसुममाला । एतम्मि देस-काले महतो जण-कलकलपरितुटुक्कद्वि-साधुक्कार-सद्दसु भरिदं पिव णभ-तलं-- अहो ! सुवरितं सुवरित ति। जमय-समयं च वेसमणाणत्तीए पहताई परम-गंभीराइं सुतुराई, पगीतामो य सुरवधूमो, भणति य [जणो समंततो जहा--- अहो ! रूवाणुरूवं भत्तारं उवगता कणगवती। मभित्थुतो धणदेण राया हरिचंदो-धण्णो सि रायं ! जं ते जगप्पधाण-पुरिसं पति पति उवगदा सुता । राइणा पणदेण भाणतं-देव ! तुह पसादेणं ति । ततो वेसमण-वधूसु अण्णमयं सयमेव साधिता अणात-परमत्था कणगवती महं च । धणदाणत्तीय गुज्झगेहिं विउव्विदा य जण-णयण-विम्हय-करी चातुरंतयवेदी, हुतो य हुतासणो, कणगवदि-कुलायरि एहिं पक्वित्ताओ लायंजलीमो, सरवधू-गीत-वाइत-रवेण य गाहितो हं रण्णा धणद-जलि(णि)तब्भुतातिसयो कणगवदीप पाणिं । अमोह-दरिसितेण य जधा-मिलित-जणवदस्सुवरि वरिसाविता वसुधार(रा) धणदेण गुज्झगा(गेहिं)। जातो य मो मणुय-लोगच्छेरयमतो १. हुग्ध हु मो. ॥ २. रसिद मो०॥ Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई-लंभो २३३ वियाहो मे । परं च विम्हयं गदा मे सुहिणो। वित्त-वारेज्ज-मंडलाए य कणगवतीए दिण्णा आभरण-वसण-णिज्जोग-विधी समत्ता वेसमण-वधूहि । मंडला वसाणे य ठवितो हं 'लटे उवट्ठाणे । तत्थ य उस्सारिते जणपदे धणदो पवरासणत्थो ममं विणयोवगदं भणदि-कुमार ! सुण ताव ममेहागमणं सोसंतं (ति] । मया य विरइतंजलि-पुडेण सप्पणामं भणिदो-माणवेध त्ति । सो तदो सणीयं मम परिकधेति, जधा-- अत्थि इधेव भरधे एस इदो अणंतरं कोसला णाम जणवदो, कोसला चेव पुरी खाता महि मंडले, जत्तोहिंतो तुम्भे इधमागदा । तत्थ य आसि पुरा पुरंदर-विक्कमो रिवु-विमदो णिसढो णाम णरवती । तस्स चंदसेणाए देवीए दो पुत्ता,णलो कुब्बरो य । ताण य जेट्ठो णलो, सो पुण तदा सयले मणुय-लोगे अच्छेरय भूदो रूवेणं विग्गहमंतो अणंगो त्ति लोगेण परिकप्पितो। तम्मि य काले विदब्भा-जणवदे कुंडिणपुरीए णगरीए राया भीमरधो णाम | तस्स पुष्पदंतीए देवीए दुहिता दमदंती णाम कण्णगा रूव-गुणेसु विक्खाता दुधं दाहिणड्ढ-भरघे जहा संपदं कणगवती । सा य पिदुणा सयंवरा मुक्का । तीय य पुधवि-परिंदेसु सयंवर-णिमित्तं समागदेसु तत्थ णलो वरितो । वत्ते य पाणिग्गहणे महदा विभूतीय णोता णलेण कोसलं दमदंती । जादा य से जीविदादो वि पियतरी । __ अण्णदा य णिसढो राया जलस्स रज्जं दादूण कुव्वरस्स जुयरायत्तं, तदो भद्दयसाणं थेराणं आतए पव्वइतो , गहिद-सुनोवदेसो य संविग्गो विहरति । णली य अड्ढ-भरध-विक्खातो अणण्णसम-कोस-बलतेउर-वाहणो राया जादो। ण सहदि य से सिरिं भाता कुव्वरो, पयदीओ मेदिदं पयत्तो । ण य से पयदीमो भेदं गच्छति । णळस्स य रण्णो जूदे वसणं । भादरेण] य से कुदो वि तष्णिमित्त अक्ख-हिदय-मंतो अधिज्जिदो, [भणिदो] य तेण णलो-राय ! खेलसि मया सह जूदेणं ति । सो य बाढमिति भणदुं पखेलितो जुतेणं । ण य णाम णलो अक्व-हिदयं जाणदि, जाणदि य परं आदिच्चपागं अणळपाकं च सूव-सत्थाई । तेसिं च तत्थ दति-सदेण पढमो परिणिद्वितो पाडो । तत्थ अक्ख-हिदय-मंत-प्पभावेणं कुव्वरेणं णलो जिदो । ताधे दंति-सहस्सेणं पाडिदा मक्खा, तत्थ वि जितो १. सुहे उवद्दाणे ख०मो विना ॥ २. पाटमिति खं० मो० ॥ ३० Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३४ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे चेव । एवं णवहि दंति - सहस्सेहिं । तदो सव्व-तुरगाणीएणं, सव्व- रघाणीएण य सव्व-कोस-बल-वाहणेण य । पुणो पुधवीए य अपच्छिमं सव्वत्थ विणलो जितो । सव्र्वते उर- वरेण य । तेण समय-' खत्तिय सणगर - बल-समक्ख उवट्ठो (१) चरित्रेण णको भणितो य कुव्वरेण-तुमं सच्च-पतिष्णो इक्खाग - वंस-पस्तो वत्तिभो, जितो यसि मया पासणिय- समक्स्वं णीसेसो । तं इदाणि सह रायसिरीए देवी दमदंती पविसदु अंतेउरं । तं पुण सि मया विसज्जिदो एगागी । वच्च जत्थ ते गमणं रोयदि । णत्थि ते इदाणिं मम विसए अवकासो । सिग्धं अवक्कम इतो जाव मया ण मारिज्जसिति । तदो एतं कुब्बर- मुहुग्गदं चयणं सोदूणं लेण चितिदं-धिद्धी अहो ! अकज्जं । घिरत्थु भोगाण जाण दुक्कदेण पुरिसो सहोदरं विय रागेण णिरच्चयं चयति । तदो सो राया विसण्ण-हिदयो अपरक्कमो संवृत्त । परुदियाय कुव्वर - णिरुद्धा देवी दमदंती । तदो भणितो वत्तिएहिं कुव्वरो -णारहसि तुमं रण्णो णस्स पिय-भारियं दमदति "अच्छिंदिदं । एसा हु एदेण वियुत्ता अवस्सं पाणे परिच्चयति । ततो राईस (?) महंतो अयसो होदि । ण यारहसि जे-भादुजं बला भुंजितुं वा । तदो तेण खत्तिय वयण - लज्जिदेणं तस्स विस दादमदंती । दिण्णो य से भादुणा पच्छयण- सुपडिउत्तो तुरगायुक्तो रघ-वरो | भणिदो य तेण - एत्थ आरुभिदु जत्थ जाणसि तत्थ सिग्घं अवक्कमाहि मम देसादोति । 3 तारायाणको दमदंति सहिदो, समुदिण्णासुभ-कम्म- णिरिक्खिदो, सेस-विरत्तसयण - परियणो, एगागी, असहायो, सयं-गहिद - तुरय- रस्सीयं राया र समारूढो । चलिदो य परम- दुम्मणो ससुर - कुलाभिमुहो । णत्थि से कोइ अलक्खि [द]णिरिक्विदस्स रध-सारधी वि जादो । अंतरा य एगम्मि अडवि - पदे से काल - कलि (1) णिरिक्खिदो चोर- सेणाए अब्भाहदो हिदो य से स पच्छयणो वि रध-वरो । किंपि परम-विसादोवगदो । अणायुधत्तणेण य जुज्झिदो थेवं । जाणग- चोरेसु य अणुकंपतेसु दोण्ड वि वत्थाई ण चेव अवहिदाइ । अणह- सरीरो य विसज्जिदो सभारियाओ । तदो पादेसु पडिदाई पयति-विसम खाणु-कुल- कंटंग अडविं विगाह - १. खेत्तिय मो० ॥ २. अछिदिदुं खं० ॥। ३. पत्थयण मो० विना ॥ ४ से पत्थणो खं० मो० विना ॥ ५. कंदक खं० मो० विना ॥ Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई-लंभो २३५ माणाई । अदि-सुकुमालदाए य दब्भ-कंटक-विदारिदा दोण्ह वि रुधिरं गलंति पादा । णियय-वत्थ-पल्लवेसु फाले दूण राइणा दमदंतीए वेढिता चलणा । णेति य णं सयरं वच्छ-छायासु विसमंतिं । कमेण य जणवदं विगाहिदूर्ण जध-तध-कदाहाराइं महालियं अडविं अणुपविट्ठाई । महदा य उण्ह-संतावित-सरीर देवि सयमवि य संतत्तो अग्गंगुलि-लग्ग अणुक ड्तो पंथं वाहेति । अण्णत्थ य पुलिंदेहिं अब्भाहदाई । तेग रण्णा कट्ठ-खंड गहेदूणं पलाइदा पुलिंदा । सो य राया रज्जसिरि-परिभद्रो बहुणि हिदयेण चिंतयंतो परम-दुक्खिदो खिन्न-चित्तो संवुत्तो । ___ एगत्थ य अडवि-मज्झे वच्चताण अत्थमितो दिणकरो । तत्थ य सुण्णे विविधसावद-समाउले चिरकाल-विवसिदे तावसासमपदे आवासिदाई जुण्णे । अडवि-मज्झे देवीए दमदंतीए असोग-पल्लवाई भजिदूणं कदो सत्थरो । तत्थ य ताई च जधा तण्हुण्हच्छुधा-सम-किलंताई णिवण्णाई । अघ राइणा तत्थ भणिदं-देवि ! अहं ताव इदाइ (!णि) वसण-पल्लस्थिदो अलच्छीय समभिभूदो विसण्णो णिरुच्छाहो मुण्ण-हिदयो य, स्वण-पणढ-चेदो य अभिवण ण जाणामि किं पि पुणो वि पाविदुकामो, ण याहं संदा(चा)एमि एण्हिं अणावेक्खियाए तुह पिदरं अण्णं वा रायकुलं ओलग्गिहुँ । अवि य, . पुरिसेण माण-धण वज्जिदेण परिहीण-भग्गधेज्जेण । ते देसा गंतव्वा जत्थ सवासा ण पेच्छति ॥ तं अलं मम इदाणिं पर-राय-कुल-सेवाए। इच्छामि ताव सत्तेणं वणवासं चेव जिसेविदु । तुमं पुण परम-सुकुमाला वण-वास-चरियाए असत्ता। महंताणि य वण-वासे देवि ! दुक्खाई । तं तुम भणाहि, कत्थ ते णयामि ? किं पेदियं उदाहु कुव्वरस्स सगासं ? सा रुअंती भणदि-हा हा अहो ! अह(१क)ज्ज ! रणो रज्जहरणे पेलविभूदं सत्त । भणदि य-सामि ! मा विसाद वच्चाहि । मम पिता एवगदं तुम ण अण्णधा पेच्छीहिति । सो ते णियय-रज्जं चेव पयच्छीहिदि । तत्थ वच्चामो जति मं तत्थ-गद ण छड्डेध । अध मे तत्थ णीतं सतिं छड्डेदु इच्छध, तदो ण मे पिदुणा दियरेण वा कज्जं । जत्थ तत्थ व वणवासे गामे वा तुमे चेव सह जीविदव्वं मरिदवं वा मे । १ संसत्तो खं० मो० विना ॥ २ ठाई ख० मो० ॥ ३ अणावकियाप खं० विना ॥ ४ गंधव्वा खं० मो० विनो ॥ Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३६ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे ततो सा एवंविधेहिं कलुण-वयणेहिं रुपमाणी तेण भणिदा-होदु पिए ! अलं विसादेणं । एरिसं ता सि, मा रोध । जधा तुम भणीहिसि तथा काहामि त्ति । एवमासासिता ठिदा रोत्तव्वयादो, भणिदा य राइणा-पिए ! सुवाहि तुमं वीसत्था, अहं जग्गामि । सावद-भयं एत्थ वणे अस्थि । मा पमादो होहिति । सा भणदिसामि ! अहं चेव जग्गामि, सुवध तुम्भे, मा पुण मे किंचि जग्गमाणाणं मदं(१) भवाहिति । तेण भणि दं-णाहं सुवामि पमाद-भएणं । सुवाहि तुमं चेव वीसत्था । ततो सा रण्णो साडय-कोणं अक्कमिदूर्ण छ।दुवादा णिच्चेदगा गाढं पसुत्ता । सो य राया रज्ज-वियोग-संताविद-हिदयो चिंते, पयत्तो-अहं ताव एण्हिं सन्ध-लोग-परिभूदो गद-ववसायो । णस्थि मे किंचि आलंबणं मित्त वा णिरत्थदं गदस्स । अवि य, जस्स धणं तस्स जणो जस्सऽत्थो तस्स बंधवा बहवे । घण-रहितो हु मणूसो होति समो दास-पेसाणं ॥ तं ण जुत्त मे तत्थ अल्लिइदु जत्थ ममं को जाणति । णयाह एतं सुकुमालं देवि अटाणेसु अरण्णेसु य परिपाले दुं समन्थो । ण य एसा प्रमं बद्धाणुरागा वणमवि मोत्तुं इच्छति । तं जुत्तं मे एदं जुवई सुत्तं चेव छड्डेदं । पभाते अवस्सं ममं अपेच्छमाणो एदाए देस-वत्तणीए कंचि अणुपहियं लभिदूणं पेतियं ससुर-कुलं वा गमोहिति । एवं चिंतेदणं दीहै णीससंतो, थिमिद-पगलत-अंसु-जल लोल-लोयणो, तं देवि च णियं सुत्त परम-वसणाभिमृदं पलोएंतो, बहूणि य हिदयेणं सागरो इव उम्मि-सहस्साइं वहमाणो, कतंत-मोहिद-मदी,अस्थाण-परिच्चाए णिरवेक्खो,अवस्स-भविदत्वदाय दोसेण सइरं तीय पासादो उट्टेदु पयत्तो । पेच्छदि य खोम-साडयेक्क-देसं तीय सुव. माणोए घिति-कारण-सक्कंतं । तदो तेण मा एसा वेदिहिति त्ति साडय-कोडी फाडे, विमोइता। उद्वेदूण य सणीय णिग्गदो से पासादो,वच्चिदुकामेण य चिंतितं ---- मा णाम एसा एत्थ एगागिणी केणइ सावदेणं रत्तीए इधं चेव सुह-प्पमुत्ता वज्जेज्ज त्ति । एवं चिंतेदुताधे एगंते वण-विवर-गदो लोगय-वेरक्खतो(१) चिरं ठिदो, अरुणुग्गम-काले य सावदाणं आलय-वेलं जाणिधवे(?जाणिय)तम्हि पंधे दो अक्खर-पंतीमो लिहदि, जधा, एसो जाति विदम्भं पंथो एसो य कोसलं जादि । पेदिय-ससुर-कुलाणं जत्थ पियं तत्थ वच्चाहि ॥ १. छादुवा० णिच्चे. ख० मो० बिना ॥ छाढव्वादो मो० ॥ २. आणुप० मो. विना ।। ३. रिरं हिदो ख० मो० बिना ।।४. जणिधवें ख० विना ॥ ५. य वे दो ख० विना ।। ६ पंथा ख० ॥ Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई-लंभो एवं पंथ-ववदेसं लिहिणं दुक्स्व-समोत्थरिद-हिदयो दुदं उप्पधेणे पधाविदो एग दिसं घेत्तुं । देवो वि तम्मि सुण्णासमपदे छादुव्वाद-पसुत्ता एगागिणी सूरोदय-काले पडिबुद्धा,पेच्छदि य सत्थरं विणा पिएणं । तदो भय-भीदा पलविदुं पयत्ता-हा सामि ! कत्थ सि तुम ! अलं वसण-काले एरिसेण परिहासेणं । का ते विहीए वर-वसणपल्लस्थिदस्त परिहसि । बीभेमि मंद-पुण्णा । देहि मे देव ! दरिसाव । तं च खोमद्ध छिण्णं दळूणं विसण्णा जाणदि-णीसंसयं वसणुदुतो खिण्ण-चित्तो मोत्तणं मं पलादो राया । ताधे दुगुणतरं विलविदु पयत्ता हा दइद ! कत ! सामिय ! पियदम ! जियणाध ! कत्थ सि पलादो!। कि ते मया अवकदं ण हु जुज्जसि में पमोत्तणं ॥ तुह मग्गेण पयाद मिल्ल-पुलिंद॑धयारिते रणे । बहु-सावद-सद-कलिते सरणागतियं तु मा मुच ॥ सामि ! एसा दे अंजली । पसीय, देहि दंसण । एस मदा हं अकद-पुण्णा । एवं बहुप्पगारं सरण-विणा परम-भय-भीदा सोयुद्दुता एगागिणी उक्कंठ(ठुल)यम्मि वणे विलवति कलुणेण सद्देणं, विपलोएंती य सव्वाइं दिसी-पधाई। तम्मिणिरधिर (8) य वणे एगागिणी पदाइं से मग्गिदु पयत्ता । पेच्छति य ताई पधे लिहिदाई पंथववदेस-वयगाई । ताणि य दळूण सुटुतरं परुण्णा, सुबहुं च रोदि दूणं सुक्कोट्र-कंठतालु-जीही पेदिय-रज्जावि(भि)मुही चलिता पथेण रुअभाणी । सोग-समक्कंतहिदया य खिण्ण-चित्ता वच्चमाणी णट्ठ-पंथातो मूढ-दिसोभागा य बहु सावताइण्णं गहणवणं अतिगदा। तत्थ वि विसम-वाणु-कंटग-कुस-सूइद-ल(?त)च्छिद-सुकुमालचलण-तला पगलत रुधिर-बिंदुगा छादुव्वाता कलुणं रुण्णा ततो पच्छा कत्थइ पदमवि गंतं अचाएंती, सोग-समुच्छाए य णिहाए समेण य बला हीरमाणो, एगम्मि पादवगहणे पसुत्ता । सुह-प्पसुत्ता य दाहिण-पादे अयकरण गहिदा । ततो चेदती पडिबुद्धा, पेच्छदि य णियय-चलणं बाल-मियंकं पिव अपव्व-राहुणा गिलिज्जत । भीदाए य आरसितं तत्थ, भणिदं च असरणाए घोरायकर ! णिराहुर होजाजि(सि) ण पदिवदा हु जति महयं । तो मुच्चेज्ज जियंती तुज्झ मुहादो अधण्णा है ॥ १. पसुत्था खं०।। २. वे खं० विना । ति मो० ॥ ३. पल्लच्छिदस्स मो० विना ॥ ४. सोयहत्ता ख० । सोयदुवा मो० ॥ ५. जीधा खं० ॥ ६. अपुव्व खं० मो. विना ॥ Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३३८ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे एवं भणतीए कमल-दल-कोमलेणं करेण तालितो सिरे अयकरो । तालिद मेत्तेण य विसज्जिदो पादो । भय-हित्थ-हिदया य पट्टिदा एक-दिसाभिमुहं । तदो अण्णत्थपदेसे वच्चमाणीए उद्धाइदो पविधूद-केसर-सढो घोरोरसिद-निठुरो मइंदो। तं च रहसागदं दळूणं भीदा थरथरती कदंजली य भणदि मयपति ! सुण विण्णप्पं इध तुमे रोधिता य रण्णम्मि । णस्थि महं अण्ण-बलं मोत्तण पदिवदावाद । जदि मि अहं पदि-भत्ता सुविणे वि अलंधिदा पर-णरेणं । तो तुह अज्ज मुहादो मुच्चेज्ज मइंद ! जीवती ॥ तुह-सरिस-विक्कमेणं मयपदि ! तुह-सरिस-मझदेसेणं । जध हे पदिणा मुक्का तधेदाणिं तुम पि मुंचाहि ॥ एवं तीय भणिद-मेत्ते आलोलिद-घोर-णंगूलो महिं आहदणं ओरसिदण य गंभीर पदाहिणेदणं गदो एग-दिसा-मुहो सो सोहो । ताधे तदो सिह-भयुम्मुकका संपद्विदा रुअंती, अण्णत्थ-पदेसे वच्चमाणी सहसा जम-पुरिस-सरिस-रूवेहिं पूरिद-कोडड-कंड-हत्थेहिं दोहिं पुलिंदेहिं समय गहिदा, बहुसो कड्ढाकड्डि कीरिददं पयत्ता । ततो ते 'एस महं एस महं' ति विवदमाणा दो वि भिडिदु पयत्ता । गदा य दो वि ते परोप्परं मारोमारिं पुलिंदिया । ताधे तेसिं हत्थादो फिडिदा समाणी पद्विदा एग-दिसिं तेण(?) कलुणं कंदमाणी । दिदा य सा एगत्थ-पदेसे घासं लुणमाणेहि सस्थिव्व(?ल्ल)य-पुरिसेहिं । तेहिं य पुन्छिदा-भगवदि ! का सि तुमं, रण-देवदा माणुसी वा ? किं च रुममाणी दीससि ! ति । भणदि य-भौद ! अहं माणुसी, सत्थोहीणा पध-पणट्रा इध अरणे बसणाभिभूदा एगागिणी परिम्भमामि । तं (:)सरणागदा मि तुम्भ,दे ता दरिसेघ किंचि वसिमं ति । तदो तेहिं भणिदा-एस अदूर एत्थ सत्थो आवासिदो। आगच्छाहि, तत्थ ते णयामो। ताधे तेहिं समं गदा सस्थावासं । तदो तेहिं णिवेदिदा धणदेव-सत्थवाहस्ससामि ! एसा कावि मरण-गट्ठा एगागिणी विलया विलवमाणी सत्थोहीणा अम्हेहिं तुह सगासं आणिदा । तदो तेण पुच्छिदा-पुत्तय ! साहाहि का सि १. • मुहीं मो० । मुहि खं०॥२ अधा-वलं ख० मो०विना ॥ ३. पिडिदा खं०॥ ४. सव्विव्वय खं० मो• विना० ॥ ५. ताव ख० विना ॥ Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई-लंभो २३९ तुम ! तीय भणिद-वणिय-दारिया हं, पदिणा सह पे(य)तियं चलिदा महदि-सत्थ-सहिदा । सो य मे भत्ता रयणीए सुत्त-बिबुद्धहिदाए पच्चूसे ण चेम दिट्टो, ण णज्जति कपि अवस्थतरं उवगदो । तं च विमग्गमाणी सत्थादो फिडिदा हं। उप्पध-पवण्णाए य मे एते तुह संतिया पुरिसा दिद्वा । एदेसु य इधाणिदा हैं । तं इच्छामि इदाणिं तुम्भेहिं सारक्खिदा किंचि वसिमं संपादितुं ति । तेण भणिदपुत्त ! अहं अचलपुरं गंतुकामो । आगच्छ, तत्थ ते णयामि । तदो इच्छाए पेदियं गमीहिसि । तीय य पसादो ति णे पणद-सिराए अमिणदिदं वयणं । तेण य सा सुदाणुरूवेणं उवयारेणं परिग्गहिदा, सुसारक्खिदा य पवहणाहिरूढा सव्वसुविहिदेण णोदा अचलपुर णगरं । तत्थ य बाहिं णगरस्म णिविट्ठो बग्गुज्जाणपदेसे सो सत्थो । भणिदा य तेण सस्थवाहेणं --- पुत्तय ! तु(म)हमिदाणि अण्णदो गमिस्सामि । तं जति ते एत्थ काइ णत्ती अस्थि, तदो तस्थ पविसाहि । ताधे सा तं सत्थवाहं पिदि-भावेण विणयोवगदा पणमिदूर्ण पट्टिदा णगराभिमुही । तम्मि य णमरे 'रिवुसत्तु णाम राया । तस्स चंदयसा णाम देवी । सा य दमदंतीए माउस्सिया होति । ण य तं दमदती वियादि । तीय पुण दमदंती बाल-भावे दिट्ठ-पुवा ण पुण संजाणदि । दमदंती य णगरंतेण वच्चंती चिंतेदि-कस्स मे एत्थ अणादाए समल्लिइदव्य ? अवि य, दहदि पिय-विप्पयोगो दहदि अणापत्तण पर विदेसे । दहदि य अब्भक्खाणं दहदि अकि, कदं पच्छा ॥ तं ण जाणामि अकद-पुण्णा के सरण उवेमि ? को वा मे किंचि 'वोच्छामि(१)। कि वा हं कस्स किंचि पडिवयणं देहामि ? अपुव्वदाए जणस्स परम-विसादोवगदा, पत्ता एक्कं णगरासण्णं सलिल-पुण्ण वाविं । तत्थ य पेच्छदि कणग-रयत-कलसगहिद-हत्थाणं सुवेसाणं चेडीणं वंद सलिल-कज्जागदं । तामओ चेडीओ तीय रूवं दणं विम्हिद-मुहलाओ भणति-हला ! का सि तुम! एदारिस-रूवा अवसणभागिणी वसण-पत्ता य दीससि त्ति । तीय य कहिद जं चेव सस्थाहस्स कहिदमासी। ताहे तत्थ हत्थ-पादे वदणं च पक्खालेदुं सोग-विसण्णा तत्थेव वावि-तडे णिसण्णा हअंती अच्छदि । ताओ य चेडीओ सलिलं घेत्तूणं गदाओ, जधा-गदेणं १. किंपि खं० विना ॥ २. पुत्ति ख० मो० विना ॥३.रिवुसत्ति खं० । रिवुसत्ती मो.०॥ ४. समलिंदियव्वं मो० ॥ ५. अकच्चं मो० ॥ ६. वेच्छामि खं० ॥ Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४० वसुदेवहिंडो मज्झिम-खंडे पादि-चिरेण य पुणो आगदाओ, दमदंति भति-हला ! विण(वणि)य-दारिए । एस्थ जगरे रण्णो रिवुसत्तस्स दुहिदा चंदयसाए देवीए अत्तिया अम्ह सामिणी कण्णा चंदवदी णाम । तीय अम्हे इमादो सादु-सलिलादो वावीदो पाणियं णयामो । इदो गदाहिं य अम्ह-मिस्साहिं तुम तोय णिवेदिदा जधा-दिट्ठा जट्ठिदा य । तदो तीय वि णियय-जणणीय णिवेतिता सि जधा-अन्यो ! कावि एदारिस-रूवा तरुण-जुवती [अभूतपुव्वा वसणुदुता वावि-तडे एगागिण) अणाधा रुती अच्छदि । ताहि य दोहिं वि जणीहिं अम्हे आणत्ताओ-हला ! इत्थी पदो(?डि)वध त्ति । भाणेध इधेव णं ति । तं हला ! भइणो(?णि) ! दुक्खं खु इधं एगागिणीय मच्छिदं । उद्वेहि, वच्चिमो घर, राय-सुदा-सगासं चेति । ... तदो सा ताहिं सहिता गदा राय-कुलं, मल्लीणा य तासिं जणणिधूदुगाणं सगासं । ताहिं य परम-संभमेणं पडिच्छिदा । पुच्छिदा य तं चेव वणिय. पच्चंतं साहदि । तदो तासु दोसु वि भणिदा-हला । इमं ते अत्तणो घरमिति चिंतयंती जधा-सुहं ताव अच्छाहि जाव ते कदो वि सो भत्ता अण्णो वा कोइ बंधू दे इधमागच्छति त्ति । तीय य तध त्ति पडिवणं । तं एवं तासु परिग्गहिदा पिया विरह-दुक्खिदा तत्थ गमेति कालं । दमदंति-परोक्खं च चंदयसा णियय-धुदुअं भणति --हला ! चिरकालं मए बालत्तणे दमदंती दिद्व-पुवा, अण्णारिसी तीय पसण्णदरा मुह-च्छाया । किं-पुण बहुं इमा तोय सारक्खिदं वहदि । कदो पुण तीय परमिस्सरिय-ठाण-ठिदाए एरिसा अवस्था, इधमागमो वा ? तओ तीय पच्चक्खं पच्छिदा-हला वणिय-दारिए ! किं णामधेज्जाणि ते पेदिय-ससुर-कुलाणं, आलयणगराई(ण), किं च ते णामं ? ति । तदो सा तीय पुच्छमाणोए सव्वाणि वि अण्णमण्णाई णामधेज्जाइं परि कधेति । किं-कारणं, ण जुत्तं मम एव वसण पत्ताए परमत्थाणे अप्पाण पगासे,, केदाइ अगोरवेण मे पेच्छेज । तदो तदणुरूवे गोरवे अकीरमणे गाढतरं हिदय-दुक्खं भवेज्ज । इदरचा पुण आदाण(अणाद)परमत्थाए जदि गोरवो ण कीरदि, ण णाम ! अवि य, ¥यापद-आहुदि-सक्कदस्सं पहुत्त-णिच्च-होमस्स । संतिघर-हुदवहस्स व मज्झं पच्छण्णदा सेयं ॥ १. इच्छाए गदा वच्चेह त्ति मो० । इत्थी पदोंगवच्चधि त्ति ख० मो० विवा॥ २. पइणो ख० मो०. विना ॥३. हवाद मो० ॥ ४. परिमिस्सिरिय खं० को बना॥५.कुदो वि ख० मो० ॥ ६.पूयापर ख० मे० विना ।। ७.सदसअ खं० मो० ॥ Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमा कणगवई-लंभो २४१ त एवं पिइज्जा(पूइज्ज)-पद-विरहिदाए पच्छण्णदा सेयं । एवं परिचिंतेहूँ अप्पगासिद-परमत्था णिहुदा अच्छति । ण य चदयसा कदो वि तं दमदंतीए वसण-कारणं सुणदि, णवरं पुण पंडिरूवाभूदपुव त्ति य दीसदि । सरिविलगा(१)भावेण य अणुकंपमाणीए कण्णाए जेटिया भगिणी दुहिदाभावेण] 'बुधि(!ज्झि)या । एवं तासु सुपरिग्गहिदा वित्थ(य) भत्तार-वियोगदुक्खिदा चिंता-सोक-सागर गदा, उपह-णोसासाणल-दँड्ढ-मुह-च्छाया, अभिक्खणं रुपमाणी, रयणीसु वि अलद्ध-निद्दा गमेदि कालं । सा य देवी चंदयसा किध(१व)ण-माइण-वणोमगाणं इदेस्साण य रोय-घर-पागारबाहि-णिवेसिदाए सालाए अणादिच्छयं भिक्ख च(१पडि)लाहेति । णवरं च दमदंतीए गोविद-णियय-णामाए भत्तुको मग्गणा-हेदं विण्णविदा चंदयसा-देवि ! इच्छामि अहं तुम्भाहिं अब्भणुण्णादा अणाघसालाए अणादिच्छय-भिक्खं तुह संतियं कप्पडियाणं पति-मग्गणा-हेदु सयमेव पयच्छिदं । तीय भणिदं-सुते ! सक्केहिसि एहमेतं खेदं सहिदुं ? ति । तीय भणिद-पच्चला हं एत्थ कारणे तुह पसादेणं । तदो तीय अब्भणुण्णादा । विसेसदो य तत्थ पउरं अण्ण-पाणं काग्दि । तत्थ गदा य विततजइणियोवरिएण (1) देति दवावेति य पिंडं वइदेस्साणं । पुच्छति य परिवाडीए तत्थ कमागदे वइदेस्से-अस्थि घो(भो) ! कदाइ कहिंचि एदारिसरूतो पुरिसो दिट्ट-पुष्यो सुतो वा ण व त्ति ! अकधिदे य मणिविण्णा अण्णं पुच्छदि । एवं वच्चति कदाइ कालो । इदो य सुदं दमदंती-पिदुणा विदब्भाधिवेण राइणा देवीए य से जधाकिर णलो राया भादुणा जूदे हद-रज्जो दमदंति-बितिओ णिविसयो कदो, ण णज्जति कंपि अवत्थतरं उवगदो त्ति । एवं सो दूणं संतेउरेण परम-दुक्खत्तेणं जामादुगरप्त पिय धूदुगाए य मगाणः-हेउं सम्व-दिसाभिमुहेसु विसज्जिदा पंच्चइदा य चार-पुरिसा | एकको य णेण हरिमित्तो णाम माहो दमदंतीनणणीए बलोलग्गओ मादिय--पक्वकुलो कालिग(?लक)मागदो, रणो वि य परम-पच्चयत्याणं, सो वि य राइणा भीमरधेणं कत-संबल-पच्छयणो विसज्जिदो । भणिदो य-- वयंस ! वच्चाहि णाणाविधेसु देसंतरेसु जिउणं १. पडिक्कवाभूदं खं० मो० विना ।। २. दुधिया खं० विना ।। ३. वट्ट खं० विना ॥ ४. वयदेस्साणि खं• मे० विना ॥ ५. सयाघर मा० विना ॥ ६. अणाइच्छइभिक्खं बता ताहेति खं० मा० विना ॥ ७.लोविद खं० विना ॥ ८. पच्चइदय ख• मो० ॥ Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९४२ पसुदेवहिंडी-मजिसमखंडे गविसमाणो, मम जामादुगरस धूदुगाए य उदंतं वहाहि, जीवति मदाणि व त्ति, के वा अवत्थंतरं उवगदाई । 'सिद्ध(य)त्थो य लहुं पडिणियत्तहि ति, जाव मे पाणा ण उक्कमति । .. ताधे सो संपट्टितो विणिग्गदो य विदब्भादो, णाणाविधे य जणवदे परिब्भमंतो, कमेण पत्तो अचलपुरं णगरं, अल्लीणो य देवीए चंदयसाए सगासं । सीय य संणादो कप्पडय-वेस-ठिदो वि, आभट्ठो पुच्छिदो य-हरिमित्त ! का ते इमा अवस्था ! किंचि कुसली राया विदब्भीसरो ? खेमं वा मम भगिणीए देवीए पुप्फदंतीए ? तेण भणिदं-देवी ! दोण्हं वि ताण कुसलं सरीरस्स । किंतु महंत पुण [अधिदि]-कारणं वदि । परम-संभंताए य तीए भणिदं-हरिमित्त ! दे केरिसं खु अधिदि-कारणं ? ति । तेण भणिदं-किं ण सुदं ते जघा सो ते जामादुगो णलो [णि] यय-भादुणा जुद-हिद-रज्जो सह दमदंतीए णिव्विसयो कदो, ण णज्जदि किंपि दिसिं गदो। ण वि से पउत्ती वि अस्थि । एदेण कारणेणं महंतं तत्थ वसणं वट्टति । अहं च ताण मग्गणा-हेदुं विसज्जिदो, परिब्भमंतो कमेण इधागदो त्ति । एदं च सोदूणं उक्कूविदं सधूदुगाए चंदयसाए अंतेपुरेसु य । तदणुवत्तीए माउलीभूदं रायकुलं णगरं च । सो य माहणो अतीव छुहाभिभूदो, तेण चिंतितं-जाव एदं (भा) रोवणयं वति ताव मणाधपिंड-सालाए गंतुणं भत्तं मग्गामि । गदो य अणाधसालं । तत्थ य भत्तं मग्गंतो परियाणिदो दमयंतीए । तेण वि सोक-दड्ढ-वदणा विषण्ण-लायण्णा किध किध वि किच्छाहि संजाणिदा [दमदंती तदवत्था । तीय य रुअंतीए भणिदं-सुस्सागदं मादुलस्स त्ति । तेण वि रुअंतेण चेव भणिदा-हा! हा ! देवि ! का ते इमा अवत्थ ? त्ति । पुवदरं च हरिमित्तण गंतूणं सधूदुगा भणिदा चंदयसा--देवि ! दिवा ते घिदो (१धूदा)। मा रुमघ । एसा हु ते दमदंती घरे चेव अच्छदि त्ति । तीय रभसुद्धाइताए मणिद-हरिमित्त ! कत्थ कत्थ मे धूआ दमदंती ? तेण भणिदं-देवि ! एसा हुँ जा अणाधसालाए दीण-किम[णा]णं पिंड-दे(दा)इया ठविद त्ति । ताव य सा वि तत्थ-गदा रुअंतीय य अवतासिदा, भणदि य कंठ लग्गा रुसतो-हा ! पुत्तय ! ण वि सि मया फुड विण्णाता । का ते इमा अवस्था ? सयल-पुधवि-सामिणी हो, सयल-जण-सोयणिज्जा जादा सि । आसि मे बालत्तण-दिट्ठाए वि सारिक्खय-संका, संघवि पुच्छिज्जंतीए किह ते अप्पा ण पगासिदो ! सुचिरं च दो वि रोव१. सिद्धयतो खं० ॥ २. हिरिद खं० मो• विना ।। ३. दंतदथपत्था मो० ॥ ४. तेण भातेण खं०॥ Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई - लंभो २४३ २ अवि य, लक्खिज्जदि जधा दमदंति ति । [य] पणट्ठा से || माओ किच्छाहि कहंचि परियणेण णिवारिदाओ । जादो य महंतो तत्थ आणंदो । गहिद- मुह-घोषणाए य चंदयसाए दमदंतीए मुहं पलोएंतीए भणिदं - हरिमित्त ! सुमरामि मम धूदुआए देवीए दमदंतीए सभावेण चिय कणग-रत्त-वण्णो णिडाके तिलओ बसि । सो दाणि ण दोसति एहि । किघमेतं ? ति । तेण भणिदं - समेतं । किं-पुण, तक्काए जाणामि सो से चिंतावस- समुद्वितेहि मुक्क-मुहतत्तीए 'वंगेसु (?) मलेण अपिल्लि (हि) दो । एसा सव्वा वि आगार - मेतेण (१) जा पुण पर्यादिच्छाया सा सव्वा वि चंदरसाए य से सयमेव घेत्तणं करंगुट्टण गाढं उम्बट्टिदं णिडालं, उवद्वि य से णव-सरद-बाल-दिणकर - समप्पभो तिलओ । तं च दणं परम-तुट्ठाए णिवेसिता तीय कणग-पुत्तल्लिया इव णिय उच्छंगे, पुच्छिदा य तीए - पुत्ति । इदाणि पि ताव सम्भावं परिकधेहि मे । कि वियुक्तो कत्थ वा णको राया गदो ? ति । तदो तीय जधाणुभूदं सव्वं परिकहिदं । तं च सोदूणं पुणो परुष्णा चंदसा - ओ पुत्तय ! महब्भयाणि ते एगागिणीय समनुभूदाई । बहुं च परिदेविदूणं ताधे सयमेव चंद साए सदुआए अब्भंगिदुव्वलिदा बला हाणिदा [परिघाविदा] य धवलं खोम - जुवलं । पूइदो य हरिमित्तो । उवचरिदूण यकदिइ दिणाई चंदयसाए पसण्ण- देहच्छवी महदा कंधावारेण सह दमदंती सुपउत्तेणं पेसिदा पेतियं चेव । कमेण पत्ता, मिलिदा य मादा- पितुस्स । रुष्णं च पगामं गुरुसमागमे । गुरुसु वि तव पूइदो हरिमित्तो । पुच्छिदाए य गुरूणं सिद्धं णिययवसणं । अभिक्ख (म)णं च रुममाणी सुमरंती नियय-भत्तणो भणिदा पिदुणामा रुमहि । परं ते जियदु त्ति सो भत्ता, तो णं तथा काहामि जधा अचिरेण चैव तुह सगासं 'एहिति त्ति । एवं पिदुणा समासासिता गमेति कदिइ दिणाईं । एदं च ताव एवं | ४ इदो य णलो राया तदा चैव अडवीए परम वसणाभिभूदो दमदंति दूणं महालियं बहु सावद - सेविंद अडविं अणुपविट्ठो । दिट्ठो य तेण तत्थ वंस-लदासंस-समुट्टिदो बहु- सत्त-खयंकरो घोरो वण-दवो । तेण य धूमंधगारेणं जालोलि-विसु य उब्विग्ग-मय- सावद - कुलाई ठइदाई दिसा मुहाई । अध य सुणदि तथ राया सर्द कस्स वि भीदस्स - अवि धा [व] भो ! एस डज्झामि परित्तायघ, १. वंमेसु मो० ॥ २. य पेलिओ मो० ॥। ३. ओर्घाट्ठदं ख० मो० विना ॥ ४. एभिति खं० ॥ Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४४ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे परित्तायध त्ति । तदो सो एदं सोदणं गदो तत्थ जत्थ सो सद्दो सुव्वदि । पेच्छदि य सो तत्थ वण-दव-जालोलि-णिवह-परिक्वित्तं हार-णियर-प्पगासं जलिद-मणिसिहं महा-मुयंग डज्यमाणं । सो य माणुसीए वायाए भणदि-राय ! तं सि उत्तम-पुरिसो पधाणे य इक्खाग-वंसे पसदो, जिण-भत्तो' य आणुकंपिओ जीवाणं । तं परित्तायसु ममं । मा हं तुमे दिट्ठो अगणि-वसं गच्छामि । राइणा भणिदं-भो भुयंग! किष तुमं मम वंस-पसृदिं जाणसि ? किह वा तुमं माणुसीए वायाए भणसि ! त्ति । तेण भणिदं-~-अहं जादिस्सरो, पुव्व-भवे माणुसो मासि । तो तेण पुञ्चम्भासेण मम माणुसी वाया पयट्टा । नं पुण वंस-पसूदिं जाणामि तं अस्थि मे ओधिजाणं जारिसं तारिसं ति। तं एस परमत्थो । परित्तायसु मे त्ति । तदो राइणा 'मा भायमु' त्ति बेंतेणं आसरिदण भूमीए पसारिदो णिययुत्तरीय-पल्लवो, तत्थ समारूढो णित्थारिदो य वणदावा,णीदो दूरमद्धाणं । णिब्भये य ठाणे राइणा अवतारिण्जमाणो हत्थं से वेढिदूण ठिदो, भणिदो य तेण राया--रायं ! कतो ते महंतो उवकारो । तदो ते अहं पि पच्चुवकारं करेमि त्ति । एवं भणंतेण खईदो राया दाहिणे हत्थे । तेण य कद-विप्पिएण वि सो सइरं भवतारितो धरणि-पढे । मणिदो य राइणा--भो भुयंगम ! स-उवगारस्स एस पच्चुवगारो तुमे कदो मे । एवं भणतो विस-वेग-पीडिदो मोहमुवागदो, खणेण य पच्चासत्थो राया, पेच्छदि य णवरि तक्खणं चेव अत्ताणयं एग-पादेणं मंट, कडि-भागे वियलं, पट्टीए कुज्ज, उदरे कुरु हिलं (!), एग-हत्थे कुंटं, एग-णयणेण काणं । तं च कणगावदादं सरीरं पयदि-काल-फरुस-च्छवि-समाणं जादं । तं देवकुमारोवमं रूवं खणेण कुडिल-गदि-गमण हुंडं दुस्संठाणं जादं । सो णेण भुर्यगो अदूर-देस-ठिदो भणिदो -साधु, भो भुयंगम ! महंतो ते मम पच्चुवगारो कतो, ते सज्जणत्तणं दंसिदं । भुयंगेण भणिदं-- तुमं असंतुट्ठो होइं एवं भाससि, मया पुण महंतो तुह उवगारो कदो। रण्णा भणिदं--पेच्छ, भो ! केरिसं कतं ते । मया रज्ज-परिभद्रेणं भरणे देवी छडिदा, किं-कारणं, चरिमे अहं किंचि जणपदं संपाविदु जइण. सासणं पडिवज्जीहं । तदो हं पव्वइदुकामो तथा कदो जघा ण इधलोगस्स परलोगस्स जादो हैं । ततो उरगेण भणिदं--सोम्म ! ण ताव तुमं संजम-जोग्गो होसि, जदा पुण तुमं संजम-जोग्गो होहिसि तदा. पुण साभाविय-रूवो होहिसि । रण्णा भणिदं--को पच्चयो एत्थं ? ति । तेण एवं भणिदे समाणे भुयगो भुयग-रूवं १. भद्दो मो० ॥ २. पुव्वभासेण ख० ॥ १. अच्छितं मे खं० मो० विना ॥ Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई-लंभो २४५ पमोत्तणं खणेण य परियत्तिद-रूवो दिव्वाभरण-भासर-सरीरो महाणुभावो मुरो नादो, भणदि य नव-जलद-भरिद गंभीर-णिस्सणो--पुत्त ! अहं ते पिदा णिसढो णाम सामण्णं समस्सिदो, कालं कादूणं बंभलोए इंद-समाणो उववण्णो । इमं च ते महंतं पुन्व-कदं 'उवधिदं दमिधमागदो हं । चिंतेमि य-एस अदीवरूव-कलिदो, कदाइ से कोइ संजाणिदण पुन्व-विराधितो सरोर-जीविदाणं किंचि उवघादं करेज्ज । तदो वण-दवालिद्ध-भुयग-रूव-दंसणागदेण सप्पयोग डक्को सि, परियत्तिद-लायण्णो य सि कदो विमोहे, विरुवो दु(: त्ति)। जाणामि य ते संजमाभिमुह-संपट्टिदं । ण य तुह अज्ज वि संनम-कालो, पुन्वकद-कम्म-दोसेणं संतराय सविग्धं च ते पेच्छामि । जदा पुण संजम-जोग्गो होहिसि तदा ते अह चेव णाहामि (१) । - एवं भणंतेणं सुरेणं दिण्णं से हत्थे दिव्वं बिल्ल-फलं रदण-करंडो य । भणिदो य तेण-राय ! जाव ते एसा असोह-दसा वट्टदि ताव एरिसेण चेव स्वेणं एदाई रक्खमाणो अच्छेज्जासि । होहि सि य पुणो वि रज्जभाई। तं नदा जाणेज्जासि, जति अहं पुणो वि पोराण-सरीरो हवेज्जामि, तदा एदम्मि करंडए अलंकारियं, दिल्लयं देवदूस-जुवलं, एदाइं परिहेज्जासि, तदो साभाविय-सरीरो होहिसि । किंतु भणाहि संपदं ताव ते कहिं णयामि ? णलेण भणिदो-देव ! णेहि मे मुंसुमारपुरं णगरं । तेण य खणेण णोदो तहिं, ठविदो य बाहिं णगर-उजाणे । ठवेदूण य जधागदं गदो सुरो। णलो वि णगरं पविट्टो । तत्थ य रिदुवण्णो णाम राया, तस्स मल्लीणो सेवा-पुव्वयं । रिवण्णेण य पुच्छिदो-- भी खुज्जय ! अस्थि किंचि विण्णाणं जाणसि ? ति । खुजकेण भणिदं-राय! पोरेगं जाणामि आदिच्चपाग-सहिदं ति । रण्णा भणिदो--कदो ते आदिञ्चपागस्स भागमो ? खुज्जफेण भणिदं-राय ! रण्णो जलस्स पासादो । तस्सेव य संतिओ सुवकारो हं हुंडिओ णाम । राइणा भणियं-किध पुण तुमं तस्स पासादो अवक्कतो? हुंडिएण भणियं--- सो भादुणा जूदे हड-रज्जो वणं पविट्ठो । सुणिज्जदि य तत्थेव णिधणं गदो। तस्स य वियोगे अहं अवि से सण्णु(अणु)याणं अण्ण-राइणं पासे धिर्ति भलभमाणो इहागदो हं । तदो तं णल-विणासं सोदूणं महतो अक्कंदो कदो तेण राइणा । भणिदं च णेण-अहो ! मम णलो राया पसादमंतो भासि । १. तवच्छिदं मो० विना ॥ २. विल्लेय खं० ॥ ३. खुिवण्णो मो•॥ ४. पोरगं ख० मो० विना ॥ Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे परिदेविदूण य चिरं ताहे पुणो भणिदो राइणा हुंडिओ-भो हुंडिय ! जदि जाणसि तदा अज्ज सज्जेहि मे आदिच्चपागं ति । तेण तध त्ति पडिवण्णं । सज्जिदा गेण चरुआ थालोओ य सुकद-परिमज्जणामो दवावक्खर-भाग-वड्ढि. क्खयाणुरूव-संजुद-संताणामो सुणिरूवित-सव्व-दव्वो [व]करणाओ पक्खित्तपोग्गल-चाउलोदगाओ । जण-संपाद-विरहिते हम्मिय-तलए निरावरणे ठविदामो थालीओ चरुगा य । दिण्णं च उरि सम्वेसिं सूरिय-विज्जा-परिमंतिदं सुरोदयं णाम सदसं वत्थं । मुहुत्तेण य भादिच्च-किरणाओ तं तारिसं पक्कं जारिसं. णलो पयति । जस्स अज वि णल-गंथिदाओ सूवकार-सस्थ-संघिदामो लोए पयरंति । भोयण वेलाए य तेण उवट्ठविदं रणो परम-सादु चक्कवहि-जोग्गं भोयणं । भुत्तं च इट-जण-सहिदेणं तेण राइणा । परं च विम्हयं गदो राया । 'तुद्वेण य पादक-सद-सहस्सं मणहर-वत्थ-जुवल-सहिदं च अलंकारियं दिण्णं । तं च तेण जण-चित्त-गहण-कज्जे पडिच्छिदं । भणिदो य पुणो राइणा पुण्णागरिसिदेण-गेह गाम-सदं ति । हुंडिएण भणिदं--ओलग्गामि ताव तदो गेण्हीहामि । एवं दिणे दिणे तस्स भोयणं अग्गिपागं सूरपागं च करेति । ___ अण्णदा य रिदुवण्ण-संतिओ दूतो विदम्माधिवस्स पासं गदो । तेण य तत्थ भोयण-पत्थावागदं भणिद-जारिसं संपदं रिदुवण्ण-राइणो हुंडिय-सुवो सुरपागं भोयणं सज्जेति, तारिसं णत्थि अण्णस्त । तं च वयणं सुदं दमदंतीए । तीय पिदा विण्णविदो-ताय ! विसज्जियदु कोइ चार-पुरिसो, तं सुवकारं दद्वैमागच्छदु । रण्णा भणिदं–एवं कोरदु । ताधे पच्छण्णं चेव राइणा विसज्जिदो कुसळो णाम माहणो-वच्चाहि भो ! तं सुवकारं णादणं लहुं एहि को वि सो होज्जा । तस्स य णीणेतस्स संपत्तीए णंदी(दि)ताभिध-माहणेण, पधाण-गुणो त्ति अहिणंदितो णदी। दमदंतीए य अब्भुटेदण पूइतं मित्तं ।गदो य माहणो कमेण सुसुमारपुरं। तत्थ य कमेण पुच्छमाणो अल्लीणो हुंडियरस । दिट्टो य णेण वियड-बीमच्छ-दुस्संठिद-सरीरो । तदो से' परा णिरासदा जादा, चिंतेति य--किध णाम तारिसो सगुणो गिरत्थदं गमोहि ति ? । तदो परम-विसादोवगदो सो माहणो दीहं णीससिदणं हुंडियावासयस्स अच्चासण्णेणं पुव्वादो 'णिसण्णो वीसमिदं पयत्तो। वीसमंतेण य तत्थ इमं तेण गीदयं गीदं-- मदि-णिग्घिणं खु कम्मं तेण कदं कमल-पत्तलच्छेणं । जेण वणे दमदंती सुह-सुत्ता एक्किया मुक्का ॥ १. मुद्धेण ख०मो०विना ॥ २. णेवत्थ मो० विना ॥ ३. सण्णेणं मुव्वादो खे० विना । . सण्णे पंथुव्वादो मो० ॥ Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई - लंभो व्ययकर-वग्घेहिं वणे तध वेव पुलिंदएहिं रोदेहिं । वेलविदा दमदंती रण- विमुक्का पियदमेणं ॥ हा ! जघ अदि-दुव्विसहं विसमदरं रयण (?णरय) - भीसण- दुहातो । पार्वति दुई अवसा विसयामिस-मुच्छिदा जीवा ॥ २४७ एदं च गीदयं गतं सोदूणं आसण्ण-ठिदो परं मोह- दंडुवागदो ( ) हुंडिओ । गलिताणि य से कोयणाई । दुक्ख समुग्धादक्कतो य दीहं णीससितुं पयत्तो । दिट्ठो य सो तदवत्थो माहणेण भणिदो य-ते किं भो ! एदं अधिति कारणं ि इंडिएण भणिदं - - को एदस्स अत्थो ? माहणेण भणिदं - - अहं ण याणामि । एदं मे कदो विभतं पारिप्पघ (?) - वयणं कण्णाहाड (ण) एणं गहिदं । हि मे पुणकिं कारणं रुण्णं ? ति । तेण भणिदं - - तुह कलुण- गीद-सद: संखोभित-हिदयेणं गंधव्व-रसं च जाणतेणं मे रुष्णं । गीदकरस पुण अत्थं ण बाणामि । एवं भणतेण पुणो पुच्छिदो माहणो कधेहि, कदो सि इधमांगदो ? तेण य से ताधे कधिदं - - सोम्म ! अहं कुंडिणपुरीदो णगरीदो केणइ कारणेणं परिभमामिति । हुंडिएण भणिदं - - केरिसं पुण तं कारणं ? कधेध नदि सुट्ट ण रहस्सं ति । तेण भणिदं --- कधेमि ते मा कस्सइ कधेज्जासि । राया णको भादुणा जुदे हिद- रज्जो सह देवीए य दमदंतीए वर्णं पविट्ठो । साय देवी तेण रयणीए सुत्ता वणे छडिदा, कहंचि किच्छप्पाण- गदा अयकर-वग्ध-पुलिंदेसु विलुप्पमाणी वणे पुरिसे दिट्ठा । तव सव्वं परिकधेति जाव पेदियं णीदा । तत्थ यस पिय-वियोग-दुहिदा रुअमाणो अच्छदि । इदो य तीए सुदं जधा -- रिदुवण्णस्स रण्णो को वि आदिच्चपागं ओदणं करेदि । तदो तीय पैदि-कम्मसारिक्खदाए पिदुणो मदेण अहं इध विसजिदो । किं कारणं, जहा किर मोत्तूण starfari at roणो आदिच्चपागं जागदि ? णवरं च मया इधागदेण कोइ पुरिसो पुच्छिदो -- को एत्थ आदिच्चपागं जाणदि करेति वा ? तेण तुमं दाइतो । आगच्छेवरस य मम सुंदरा सउणा आसि, ण य रण्णो जैदी (बुद्धि) लद्वा । एत्थ य में विफलं पुरिस - कारणं । तस्सेव संतियं चरितं गीदं । तुमे य अधिदी कदा । पुच्छितो यसि मया एदं आगमण - पयोयणं ति । एव कधिज्जते व परुदिदो हुँडिओ | १. पदिस्स सारिक्ख० खं० मो० विना ॥ जुई मो० | जदी खं० मो० विना ॥ Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४८ वसुदेवहिंडी मज्झिमखंडे ताधे पुणरवि परम - विम्हि देणं माहणेण भणिदो--भो महत्व ! दे ताव सम्भावं कधेहि, किं ते रोतव्यं ? ति । तेण भणियं -- भो विप्प ! मया वि एदाए अणुसरिसं किंचि अत्तणो चरिदं समरिदूणं मे रुण्णं । एवं परिकधिदे, माहणस्स पुण णत्थि हुँडिए गळ- संका । किं-पुण, णल- चरिदाणुकित्तण-समये परुदिदस्स दुक्खं दणं महंतं कोदुगं समुप्पज्जदि । तदो सूवकारेण भणिदं - - भो माहण ! अस्थि ते कोइ इधं णती ? तेण भणिदं-णत्थि त्ति । ततो हुडिएण सो अत्तणो आवासं पवेसिदो, मज्जाविदो भोइदो य । दमदंति - उदंत- णिवेदण-परितुद्वेण य अंतो- बहिणिगुढ-भावेणं तेण भणिदो सो माहणो-- सोम्म ! तुमं मम मिति कातुं मह सगासं आगदो । तं अहं ताव एरिसो हु हुंडो, णलो पुण राया देवकुमार - सरिस रूवो सुहेण (?) य तुमे महालयं कंतारं विगाहिदं । ततो ते मा विफलो परिस्समो होदु । एवं भणतेणं दिण्णं से रिदुवण्ण-राय-दिष्णं पादक- सत-सहस्सं अलकारिय वत्थ- जुवलं' च । एदं च एरिसं परिच्चागं दहूणं विम्हिदो माहो चितेति - अहो ! सूवकारस्स दिव्वाईं चरिदाई | आदिच्च पाग- सारिकखदाए तुमे दिट्ठो पच्चवखं एस सुणिज्जदि । मम एवं चिंतेदुं तेण माहणेणं तं तस्स दायं गहेदुं अप्प - लहु-महग्घ- मुल्लेर्हि रयणेहिं विणियोइदं, अलंकारिय-वत्थाणि य घेतूण णिग्गदो सुमारपुरादो । कमेण य पत्तो कुंडिण - नगरि, अल्लीणो भीमरधस्स रण्णो दमदंतीए य । तं च सव्वं पितेण णिवेदितं तेसिं जध-सो काणो 'कुंटो य मंटो य खुज्जो वामणो हुंडो विरूवो य । चरिदाणि य से दिव्वाई, ण य सूवो णवि य पयदि- माणुसोति । जध य गीदत्थे परुदितो, जारिस य सो परिच्चागो, एव दिव्वाणि से चरिदाई । तदो दमती एदं सोदूणं पितरं भणदि — तात ! होज्ज केणइ कम्म-विवागेण सो एरिसं अवस्थंतरं गदो ति । माहणेण भणिदं - पयदि भव- पच्चइयं से तारिसं चैव तं रूवं आगारेणं दि । अण्णं च रण्णो णहस्त कणगावदादं रूवं । सो पुण सूत्रकारो पयतिकसिण वण्णो दिव्य चरिदो य सरिसो जलस्स चरिदेहि । ततो दमदंतीए पियस्स सुमरंतीए पुणो कलुण-स्सरेण बहुं रुण्णं । भणिदा पिदुणा-पुत्त! अलं विसादेणं । तं ताव सूवकारं पुणो पुरिमाणेमि ततो पच्छा अण्णत्थ मग्गण-गवेसणं काहामि से। दमदंतीए भणिदं - किध सूवकारो पुरिमाणदव्वो? २. कुंड मंडो य खं० विना ॥ ३. परिणामेदव्वो १. वत्थ- कुलं खं ० मो० विना ॥ ० विना !! Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४९ पण्णरसमो कणगवई-लंभो रण्णा मणिदं -पुत्ति ! सुगध, सो राया सयंवर-काले तुभं रूवं दखूणं उम्मत्ततं पडिवण्णो आसि तुह कदेणं । अतीव इट्टा तुमं तस्स । तं एण्हिं पुणो वि तुह अलिय-सयंवर-घट्टयं पताणेमि, तस्स य सप्पयोगं दूतं विसज्जेमि । जहा सो(?) एदं कज्ज अस्सद्धेयं पि पत्तियंतस्स एवं कधेदव्वं जधा-कल्लं चिय दमदंतीए अण्ण-सयवा होहिति, तं जति ते सत्ती अस्थि ततो तत्थ वच्चाहि । तं अति ते सो भसा तत्थ होहिति तदो सो एग-दिवसेण चेव तं णर पदि घेत्तुं इधमेहिसि । अध सो तत्व ण होहिति तदो ण एहिति चेव । किं-कारणं, सो तुह भत्ता अस्सहिदयं जाणदि जेण पेलवा वि आसा दियसेण अपरितंता जोयण-सदं पक्कमति । तं च णगरं इतो जोयण-सते साधिए वा । तं जति ताव सो तुह भत्ता केणह जोएण पच्छण्ण-रूवो तत्थ होहिदि तदो सो विदिदं [ सयंवरं] कदं सोदणं,भारिया मे अण्णेसिं दिजिनहिति त्ति माण-ग्गहिदो अवस्सं पागडीहोदि आगच्छदि वा । दुक्खं स-दार-लंधणं जीवंतेहि सहिज्जति । एदेण कारणेणं अस्सहिदय-जाणगो' य सो एक्क-दियसेण जोयण-सदं आणेदु आगंतुं वा वमो ण अण्णो । तस्स सो [मतो] देवदाए दिण्णो, अण्णस्स णस्थि संपदं इथं भरधे । त' पुण सप्पयोग दूतेणं सूवकास वि कधेतन्वं ति । तदो दमदंतोए भणिदं - तात ! एवं कीरदु त्ति । ताधे तध चेव सुणिक्खाविदो कादं विसस्जिदो [स]लेहो दूदो। कमेण पत्तो रिदुवण्ण-सगासं, पडिहार-पुत्र सिट्ठो य पविट्ठो । दसितो य से साभिण्णामो लेहो । संपत्तोए य हुंडिओ वि तम्मि समए रिदुवण्ण-सगासे चेव अच्छदि । दूतेण य णाद-परमत्थेणं तस्स सुणंतस्स व गहिद-लेहत्थस्स रण्णो वाइगं कधिदंरायं ! विदब्भाधिवेणं तुह सगासं विसज्जिदो हं । सुतं घिय तुम्भेहिं होहिति, जधा, राया णलो वणे विणट्ठो । दमदंतीय सयंवरे सो वरिदो मासि । सो य अदिक्कतो । सा य दमदंती इस्थि-रदणं । अवविद-जोव्वणाय तीय यः पिदुणा बितियमवि सयंवरं विदिणं । एत[दत्थे य अहं तुह सगासं पेसितो । मम य पद्धपधे अकल्लत्तण जातं । तेण कारणेण गलितो कालो । अध्चासणं च दियसं संवुत्तं । सुए पंचमीए प(पु)वावरण्ड-काले बहु वर्माते [सुभगेणं मुहुत्तेणं बितियसयंवरं होहिति । अम्ह य सामि विदब्भाधिवो केण वि कारणेणं णिरात(!) तुह १. हिदयं घण्णेण खं० मो० ॥ २. ताव खं० मो० विना ॥ ३. सयंवरो खं. विना ।। ४. अंकलज्जत्त जातं मो०विना ।। ३२ Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५० वसुदेवहिंडो-मझिमखडे तत्थ गमणं पियावेति() । तं केणइ उवाएण तत्थ वच्चह । संभावेध य सयंवरं । तं खु राया सप्पयोगं तम्मि य समये तुह दादुमिच्छति अक्खतं इस्थि-रतणं ति । तेण भणिर्द-पियं मे एदं जं भीमरण संदिठं ति । किंतु गथि मे सत्ती पंचसु वि दिणेसु जोयण-सदं गंतुं, किमंग पुण तिसु पहरेसु ! एवं भणिदुं अतीव चिंतोवगदो ठिदो राया । णवरं च एवं दृद-भासिदं सोदणं चिंतितं राइणा णलेणं-एवं खलु मया रज्ज-वियोगे परम-दुक्खिदेणं महता अण्णवि(वी)भूतहिद एणं णिक्खमणाभिमुहेण य मालित्ति(?मावत्ति) य(! म)परिंगणेदु दमदंती वणे छहिडता, देवेण य संतरायो त्ति कादु णिवारितो हं, पुणरवि य [रन्ज]-भागो(गि) त्ति णिद्दिट्ठो । सा य मे अणण्ण-सरिसा पिय-भारिया, तोय य सह गुरुजणेण अहं णीसंसयं विणि(?ण)ट्ठो त्ति संभाविदो। जदो एरिसं समाढत्तं, तं किमहं तं मण्णस्त दिज्जति उवेक्खामि ? वच्चामि णं सयं चेव संभावेमि त्ति । अवि य, जादस्स जीय-लोए दोषिण गुणा होति माणुसत्तम्मि । भुजंति य काम-गुणा कीरदि य तवो पयत्तेणं ॥ तं संपदं ताव णस्थ तवो सुर-वयणं पमाणीकरेंनो 'अहीण-काले । तत्थ केणइ उवाएण वच्चामि त्ति । एवं चिंतेदुताधे हुंडिएण भणिदो राया रिदुवष्णो-रायं ! मा विसादं वच्च । अहं ते तत्थ ऊणेसु दोसु पहरेसु णयामि जति वो रुच्चति ति । तेण भणिदं--भद्दमुह ! जति ते कोइ आगम-सत्ती अस्थि, ततो कीरदु पयत्तं ति । तेण भणिद--अस्थि मे सत्ती । किंतु उद्वेध,रधं आसे य परिच्छामि ति । तदो उद्विदो राया, दरिसिताणि य से तेण राणीय-तुरगाणीयाई । तदो हुंडिएण वरिदो रधवरो। तुरंगेसु य अणिज्झायमाणेसु, रण्णा हंडिओ णीदो अभिंतरियं वल्लभस्स बंदुरं । तेसु य अस्सेसु सूवकारो अल्लियंतो चेव सावलोगेहिं खुरमहम-चतुरवगरि(१) पवर--करण-पणच्चिद--साडोव हेसित-गंभीर-घग्घस(र)-सरेहि अभिणंदिदो महाभागो । तं च णिमित्तं दळूणं विम्हिद-हिदयो राया भणति-अहो! सूवकारस्स महाणुभागदा । ण एदस्स किंचि दुक्करं अत्थि । किं मण्णे एस पच्छण्ण-वेस-धारी कोइ देवो हवेज्ज ? परिच्छिदा य तेण तत्थ हय-संघादा । तदो गदम्मि तम्मि य दियसे रातीए य अरुण-सिहा-समय-काले सुवेग जोइदो १. मुहिण कालेण य ख० मो० विना ।। २, परिच्चिद ख• ॥ Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पणरसमा कणगवई-लभो रधवरो, गहिदाणि य तेण ताई देव-दिण्णाइं रदणकरंडय-बिल्लफलाई वत्थ-गदाई कडीय मोबद्धाई । राया वि रितुवण्णो छत्त-चामराधा(घ)र-परियट्टय-तंबोलद('दा)यादि-कम्मतिय-सहिदो रधवरं समारूढो । तदो संगहिद-हय-रस्सिओ संपद्वितो हुंडिओ । णिग्गंतूण य णगरीतो उजड]-एक्कंतारण-गामिणिं वत्तणिं गाहिदा तुरंगा । ततो उच्चारिदो तेण आस-हिदय-मंतो । पधाविदा य गरुलादिरेयतर-जवा महा-तुरंगा । ण कस्थइ गदि-वसेण दिट्ठी रूवं बंधदि । चलिताणि व कत्थ वि संदीसितुं पयत्ताई दिसामुहाई। मागासुप्पदिदो इव लक्खिज्जदि रघवरो। कत्थइ चलंति अणुधावंति च कहिंचि महिधर-धाराओ, पल्लत्थंति धवलमाणो(?)दधि-विसमावत्त-सलिल-वेग-सरिसजवाओ वणराइओ । परं च विम्हयं गदो रिदुवण्णो। एव य पवण-मण-जइण तरवेगस्स वच्चंतस्स रधवरस्स णादि-चिरोदिदे सूरे मास-हिदय-मंत-परित-तुरगजवक्खित्त-विसंथुलस्स रणो अभिमुह-पवण-समुच्छालितं उत्तरिज्जयं गलिदं वेगेण अवणि-देसम्मि । ततो रण्णा भणितो सारधी--धारय धारय रधवरं, वातक्खित्तं मे वत्थं पडितं ति । तेण य ते बाल-रवि-किरण-परिवड्ढमाण-सिग्धतर-वेगा कथंचि किच्छाहि विधापरता [मासा] । ततो राया पडियं बहुत्तो अवलोगेंतो ण चेव पेच्छति तं वत्थं । सारधिणा भणिदं-राय ! किमवलोगेसि कहिं च ते तं वत्थं ! ति । तेण भणिदं-भद्दमुह ! एण्डिं चेव मे वत्थं मारुतक्खित्तं पडितं । तं ण दीसति त्ति । डिएण हसिदण भणिदं-रायं । उत्तरीयगं एत्तो पंचवीसाए जोयणेसु ति । राइणा भणिदं---किघ एदेण चेव स्वणेणं एद्दह-मेत्ते भद्धाणे उब्भि(शि)तं ? ति । हुंडिएण भणिदं--रायं ! ण जाणासि आस-हिदयस्स माहप्पं ति । तदो एवं सोदण विम्हयं गदो राया । तत्थ य विधारित- रण रण्णा दिट्टो फल-भरोतसालो विभीतय-पादवो, भणिदं च -- भो हुंडिय ! महंता ते भास-हिदयं पति सती । तं महं पि ताव मागम-सत्ति पेच्छ । अहं अगणिदाई पि जाणामि एदम्मि विभीत-रुश्खे अट्ठारस-विभोतय-सहस्साई । हुंडिएणं भणियं--रायं ! झाडे, गणिज्जंतु । रण्णा भणियं--पघ-वलि(?वेला)-भंगो होहिति । [हुँडिएण भणिदं]--अहं ते इति(१)-वेलं णयामि । तदो राइणा भणियं--एवं णाम, शो(शा)डावेह त्ति । तदो हुंडिएण भणिदं--रायं ! पेच्छ मम सामत्थं, १. तमागेण तमालो खं० ॥ Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५२ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे महमेयं अक्ख-रुक्ख-खंधीए मुट्टिणा तहा पहणामि जधा एग-मुद्वि-प्पहारेण चेव णीसेसाई फलाई महियले पइंति । रण्णा भणिदं--मम पुण सामत्थं, ताई फलाई सव्वाई उद्ध-बंधणाई पडिहिंति । हुंडिएण भणियं--एदमसक्कं ति । __ तदो अवतरिदं रधादो हुँडिएण मुद्विणा तालितो खंधीय विभोतय-पादवो, णीसेसाणि य पडिदाई फलाई, सव्वाणि वि उद्ध-बंधणाई । विम्हयं च गदो हुंडिओ । गणिदाणि य खणेण अट्ठारस-सहस्साइं। तदो भणियं हुंडिएण--- रायं ! कस्सेस पभावो ? रण्णा भणियं--अस्व-हिदयं जाणामि इच्छिदाणुकुलस्व. पाडण-समत्थं । फल-संखा पुण सव्वण्णु-भासित-गणिद-बीय-पच्चएण वि णज्जदि, अण्णे वि य अस्थि पयोग त्ति । हुडिएण भणिदं-रायं ! देह मम अक्खहिदयं, तुमं च अस्स-हिदयं गेण्हाहि त्ति । राइणा तह त्ति पडिवण्णं । ततो 'दिण्णा गहिदा य तेहिं परोप्परं मंता देवता-दिण्णा पढित-सिद्धा । तद' पुणरवि समारूढारधवरं, पयाता य मण-जइण-तुरित-वेगा तुरंगा । एतं च ताव एवं । इतो य दमदंतीए णेव्वुति-आराधण-पराए आयंबिलेसु गच्छदि कालो । तं च रतणि-चरिम-जामम्मि सुमिणं पेच्छदि जहा किर णेव्वुदीए स-रूवेणं भागंतुं भणिदा-पुत्ति दमदंति ! एतं ते तं पुराणं अभिरामियं कोसालच्चयं उज्जाणं पुष्फिद. फलिय-हरित-[स]हकार-विज्जमाण-सोभतं विविध-विहय-सुहालयं तुह हिदय मणोरधपरगं । इधागदाए वि ते आगासेणं समुद्रितं । पेच्छाहि एदं ति । तदो तीय अवलोकयंतीए दिटुं गंदणवण-सण्णिभं तमुज्जाणं । तं च किर सा पविसिणं पुव्व-परिभुत्तं फलियं सहकार-पायवं समारूढा । आरूढ-मेत्तोय जेव्वुदीए धवलं. बर-धारिणीए तीय सरसं अरविंदं पणामियं । तम्मि य गहिद-मेत्ते चेव पडिबुद्धा पेच्छति य पभातं । तोय य कद-दव्वावस्सयाए पूएदुं जिण-पडिमाश्रो णिव्वुर्ति च कत चेतिय-वंदणाए सह-सेसाए पिदुणो जणणोए य णिवेदितो सुमिणो । तेहिं भणियं-पुराणुज्जाणं तुह पुत्त ! कोसला-रज्जं, पुव-परिभुत्तो य सहकारपादवो जम्मि मारूढा सि सो राया णलो । ण एत्थ संदेहो । तं आणितो ते कदो वि भगवदीए णेव्वुदीए पदी । जधा पुण ते पभात-काले दिट्ठो तथा जुत्तं अज्जेव तुमे पतिणो मिलिटुं ति । एवं भणिदाए अंजलि-पग्गहेणं अब्भुढेदूण पडिच्छिदो मुमिणो । आढत्ताणि य से सरीरे पिय-समागम-सूयगाई णिमित्ताई वहिदं, १ संधीए मो० ॥ Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगबई-लंभो २५३ पप्फुरितं से वाम-लोयणं बाह-लव-मंडिद, बाहा-लदामोदर-तडं च तिलस्व(?) च । 'चुरुचुरेति य से वामय-पाद-पण्ही, सऊसुअं च अत्थक्के रोमंच-कंचुअं वहति अंगाई । ताव य ते वि रधेण संपत्ता पुरि-प्पदेसं । णिवेदिदं च अदूर देसविधारित-रध-वरेसु विदब्भाधिवस्स नधा मागदो रिदुवण्णो त्ति । तदो भणिदं राइणा भीमरधेणं-णूणं गदो मे जामाता, ण एत्थ संदेहो । रिदुवण्णस्स य अण्णग्गदियाए(!) विणिग्गदो सभड-वग्गो राया भीमरधो । रिदुवण्णो वि णगरासण्ण-गदो किंचि तत्थ सयंवर-कारणं अपेच्छमाणो विसण्ण-हिदयो हंडियं भणदि-भो हुंडिय! ण एत्थ किंचि सयंवर-लखणं लक्खेमि । अहं च सव्वबल-विसज्जिो असहायो य । एस आगदो सव्व-समुदयेण भड-कडएण य भीमरधो । तं ण सुंदरं एतं । लहुं परावत्तेहि रथवरं, पलायामो पडिपधेणं ति । हुंडिएण भणिदं-एक्कस्स चेव जोयण-सदस्स एक्क-दियसेण पभवंति एदे तुरंगमा, ण बितियस्स । मा य विसादं वच्चध । णस्थि वो किंचि भयं मैमम्मि साधीणे । ताव य णगठब्जाण-विधरावित-तुरगाणं महदा अग्घेण सपरिवारो अल्लोणो भीमरधो । दिदो य सपरिवारेणं रिवण्णो सुवकारो य । पणामितरण य विदब्भाधिवेण पूहदो रिदुवण्णो । उत्पाडित-पीति-पणय-वीसंभो य पवेसिदो पुरि णियय-पासादं च सबहुमाणो । दिट्ठो य पविसमाणो हम्मियतलामलुगदेहिं रायतेउरेहिं दमदंतीए य सुवकारो। तं च तधा-रूवं दळूणं निराप्तीभूदाई अंतेपुराई । दमदंतीय य भणिदं--अब्बो ! एवम्गद-रूवे वि एदम्मि बलियं मे अणुरागं वहंति हिदय-णयणाई। अवि य, मेह-णिरुद्धम्म ससिम्मि उ माणदेण कुमुद-संडाई । सूयति समुग्गदयं इय दइदं हिदय-णयणाई ॥ एवं तारिसो संलावो वट्टदि, ताव य पवरोवटाणम्मि ठविदो रिदुवण्णो । दमदंति-संदेसेण य विदम्भाधिवेणं भणितो रिदुवष्णो-रायं ! एसो किर तव संतियो रध-मूतो आदिच्चपागं ओदणं कप्पेति । मया तु मादिच्चपागाई णल-राय-कप्पिदाइं बहुसो जिमिद-पुवाई । तं संदिसध एतं एसो वि ताहे १. दुरुचुरेति खे० । वुरुचरति खं० मो० बिना ।। २. ममं पि खं॰मो० ॥ ३. अणुरागो खं०मो० विना । Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५४ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे मज करेदु मादिच्चपागं । पेच्छामो ताव केरिस पि एसो करेति त्ति । ततो तेण आणत्तो हुडिओ-कुणध मादिच्चपागं ति । तेण य समसं इतरं च सविसेस सज्जितं भोयणं सूरपागं तु । भोयण-वेलाए य महासणस्थाणं मुंजणुज्जदाणं अणुरूव-भायणेसु परिविप्तति हुडिओ। जेमेतुं च पयत्तो भीमरधो सह रिदुवण्णेणं । आसादिदम्मि य भोयणे सुक्का(मुक्क)-भोयणो परुदितो राया भीमरधो। भणिदं च णेण-अहो ! अविसेसिदो अणुहरति एस सादो मम जामादुअ-कप्पितस्स आदिच्चपागोदणस्स । ततो पुणरवि सलिल-पम जिद-वदणो कहंचि जेमावितो राया । विसज्जिदा य दवदंतीए अम्म-धाती पिदुणो सगासं -तात ! विसज्जेध मे एत्तो आदिच्चपागोदणातो सि विसेस-जाणणत्थाए । तेण य सवाहारातो 'विविधं पभूतं च पेसितं तीय अंतेपुराण य । ततो तं मसिदं दमदंतोए । गदो(दा) य से(४सा) पिया-पास । भणिदो य तीए-तात ! णिस्संसयं खु भत्तार-विहितं मे एदं आदिच्चपाग ति। तेण य भणिदा.-पुत्तय ! सो ते भत्ता दिव्वरूवी, देवाण वि विम्हयकरो रूवेणं, किमंग पुण पयति-माणुस.गं ? सो य कणगावदातो, इमो य अति-फरुस कसिण. वण्णो हुंड-विहुंडो काणो य । णणु एदं विरुज्झति जण-हासयं च । तीय भणिदंगूणं असुभ-कम्मोदएण से सरोर-वेगल्लं वण्ण-पश्यित्तो य जातो। एस पुण णीसंसयं सो त्ति। तेण भणदं-पुत्त ! कधं जाणसि ! तीय भणिदं-तात ! जाणदि सुअंधयारे वि वच्छो मातरं अभिपडतो । दइतं च मुणति हिदयं पेम्मं जाणंति णयणाई ॥ एक्कं ताव एदं । बिदियं च परिमाणिज्जदु एसो । मोत्तु तुह जामादुगं एक्कं ण वि मे अण्णेण छिक्काए वि अंगं रोमंचिजति । ततो सदाविज्जतु ताव एसो । भलं वितस्काए । पुच्छामि ताव किंचि वयणयं । ततो सहावितो राइणा, उवद्वितो य कत-प्पणामो राइणो । तेण भणितं - देवी ते दमदंती किंचि पुच्छति ति । एवं भाणिदु विणिग्गदो राया । सा य घग्घर-कंठा तं भणति-सुपुरिस ! सरिसाणि हु ते मम पियदमस्स चरिताई। तं जति सि तुमं केणइ कम्मोदय-दोसेणं एतं वे(दं)गल्लतं उवगदो, तघ वि तुम मम देह(१३)तं चेव । (देव दे ताव सम्भदं कधध, को सि तुमं ! विसुरति मे समागम-कंखिदं हिदयं । तेण भणिदं -देवि ! अहं तव भत्तणो सगासे आदिच्च १. सममं ख• विना ॥ २. पिसप्पिध खे० ॥ Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई-लंभो २५५ पागं मास-हिदयं च सिक्खिता । ण य णाम अहं तव भत्ता भवामि । तीय भणिदं-छिवाहि ता मे हत्थेणं करतलंगुलेसु । तेण य छित्ता । पुलइतं च से गत्तं । दाहिण-पवणाहदा इव णलिणी जघा अतीव विराइता दिट्ठा य सा जालंतराव. लोयणा परियणेणं । भणिदं च सघग्घरुक्कंठ-भरित-कंठाए दमदतीए--सामि ! तुमं मम भत्ता । अंगाणि मे कषयंति । कीस मे अवलवसि ? सो य णाहं तव भत्तारो त्ति जंपमाणो तरितं विणिग्गदो से पासादो । सा य हा सामि ! दुक्ख. लद्धय मा मे विमाणेहि ति बती मोहं उवगदा सुतणु । ततो कुलुकुलावितं अंते उरेसु । अद्दण्णं रायकुलं । णलो विय देवी मोहमु. वागत त्ति सोदूण तक्खणं चेव सूवकार-सालं पविट्ठा । तत्थ य तेण विहाडिदो देवदिण्णो स्यण-करंडो । तत्थ य दिवाई तेण दिव्य-संघादाई मऊड-कडग-के युर-हारकुंडलादीयाई आभरणाइं । ताणि य स्खणेण पिणिधिदूणं ताधे य णेण तं पिफो (पम्फो)डितं बिल्लं । तत्थ दिव्व (ढ) देव-दूस-जुवलं । त च परिभिद तेण, णवर च तक्खण चेव वेउब्धिय-सुरवरो व्व दिव्व-रूवी जादो साभाविय-सरीरो य । दिवाणुभावेण सविसेस-रूवो इव राया णलो विणिग्गदो य सूवकार-सालादो । दिदो य सो दोसु वि राई(ए)सु अंतेउरेसु में माणंद-बाह-णिभर-णयणेषु पञ्चक्ख-वम्मघो इव कुसुम वाण-विग्ग-(?गय)-हत्थो । गदो य तदवत्थाए देवीए समीवं । दंसितो य से तेण अप्पा-एस अहं पिए ! पेच्छसु म णलो त्ति । तदो सा रुममाणी चेव पडिता से पादेसु । तेण पियं भणतेण धणितं अवतासिता, परिसंठिदा य कम्मोदय-वत्थुसंदीवएहिं सिलोगेहिं य धोरीकदा धरिता रु प्रमाणी । अवि य, पुत्र-कद-असुभ कम्मो पुरिसो असुभस्स उब्बियंतो वि । णिवडति विसम-खलिदो कलि-कलह-किलेस-कालम्मि ॥ असुए(भे)ण कदं असुयं(भ) अयसो व यसो व पायडो होति । तत्थ णिभंचिय(?) कत्ता पुन्व-कदोदीरितं तं सो ॥ लंधिज्जत मइंदा मत्त-गइंदा य आगदा समुहं । लंधेदूण ण तोरति कतंत-मति-णिम्मिदा लोहा ॥ एवमादिसु ववत्थाविता । आणता य विदब्भाधिवेणं णगरे अकाल-कोमुदी। पडिदो य सो राया रिवण्णो णलस्त पादेहिं, भणदि य--देव ! मरिसिजतु जं सि मया अयाणंतेण णोय स्थाणेसु कम्मावितो त्ति । णलेण य उद्वे, भणिदो १. परिसंतिदा मो• विना ॥ Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५६ वसुदेवहिडी-मज्झिमसंडे रायं ! तुम सि मे पिता, ण एत्थ संदेहो। तुह पाद-च्छायाए वसण-पत्तेण वि मे सुहं कालो गमितो त्ति । ससुरेण य तक्खणं चेव महता वर-तुरिय-णादित. रवेणं, कणग-रुप्प-मणि-मिम्मएसु य कलसेसु, सिहासणथो [...] णमयमज्जे (हमियय-रज्जे) अभिसेइतो, समारुभित-मउडयस्स य संचारित चार-चामरा-जुवलस्स सह सितातपत्तेणं कदो से राई(ए)सु जय-सहो । हरिसत्थं च भीमरघेणं पूएदूण जिणघराई, सुविहिदे य [मुहुत्ते] असुभो त्ति य सो आसि त्ति णिराकरितपुच्छ-मुहुत्तेणं अण्णमयं ताण वोवाह-कोतुगं पदंसितं । ततो तेसिं अण्णोण-संगमसमासस्थ-हिदयाणं सुहेण समतिच्छिता कदिइ मासा । कधिताणि य तेहिं परोप्परं अण्णोण्णाणुभूताई दुक्ख इं ।। अण्णदा य आणंद-पीति-सिणेहाणुराग-धरिदो तत्थ अध्छमाणो भणिदो णलेणं रिदुवण्णो- रायं ! सबल-वाहणेण य मम स-रज्जाणुट्टाणे साहज्ज दायव्वं ति । तेण य अणुग्गहमिति अन्भुवगदं । मावाहितं च रिदुवण्ण-राइणा णियय-बलं । आगदं च तत्थेव । ततो रिदुवण्ण-भीमरधाणं संतिएहिं बलेहिं तेहिं य ताण य मित्तामत्तेहिं सबलेहिं (तो) सहिदो य दमदंतीए गदो कोसलं णलो । बाहिं च उजाणेसु णिसिदणं, वेसासिय-समय-संप उत्तेसु दतेसु मिलितो राया कुव्वरो, भणिदो य णलेण राइणा-मया पुणो वि एत्तियं बल-वाहणं विढत्तं । तं एहि पुणो वि जूदेणं खेलामो त्ति । जेदण वा एदं पि गेण्ह, जितो वा मम स-रज्ज पयच्छाहि त्ति । तेण य लद्ध-रसेण अन्भुवगदं । पधाण-पासणिय. समक्खं च खेलिदं पयत्ता । अभिणव-सिद्ध-सिक्खितक्ख-पादेण य णलेण जितो 'कुव्वरो, भणिदो य ते[ण] ---- अहं तुमे जूत-जितो 'मुसि, एगागी विसज्जिती । तं णाहं तारिसं णिरियणं करेमि, जारिसं तुमे कदं । मागग्छ, इदाणिं मए चेव सहिदो रउजं भुंनाहि त्ति । एवं जंपिदो समाणो परम-लज्जितो पडिदो पादे सु । पाडेवण्णं च णलेण कोसला-२ उजं । पूएदूण य स-रज्जाई बिसज्जिदा भीमरघरितुवण्ण-राइणो । णलो वि दमदंति-सहिदो बहूणि वास-सहस्साई रज्ज-सिरि अणुभविदूर्ण णिसढ देव-पडिबोधितो सुतस्स पुक्खरस्स रज्जं दादूणं सह दमदंतीए संतिस्सामि-तिस्थाहिच्चि नाणं जिणसेणाणं थेराणं अंतिए पन्चइतो, कुसु(सुकु)मालताए य ण संचाएति जधामणिदं संजम-धुरं अणुपालेद्, कालं गदो. सोधम्म-कप्पे वग्गु-विपाणे सकारस देव-रण्णो दु-पल्लोवम-ठितीए वेसमणो णाम लोगपालो समुप्पण्णो । सो य अहं ति णादवो। दमदंती वि य जधा १. कमारो मो० विना ।। २. मसितो ख०विना ॥ Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पण्णरसमो कणगवई-लंभो भणित-सामण्ण-समस्सिता, विहरिदूणं, महं उवरिं अव्वोच्छिण्ण-सिणेहाणुरागा, माराधणा-पदं चुक्का, काल-गदा य समाणी, मम चेव अग्ग-महिसी समुप्पण्णा । तस्थ वि य णे परो सिणेहो आति । भोत्तम य देव-सुहं देवो दमदंती हस्तद्वितियतरत्ताए मम पासादो पुवतरं चुता । चइ ण य इधं हरिचंदग्ग-महिसीए सुता जाता। पुव-भव-बद्धाणुरागेण य मया एतोय जम्मे साहराविताओ से जम्मभवणे णेगाओ कणग-णिधीओ । कणग-णिधि-लंभे य पितुणा से कणगवती णामं कतं । कमेण य परिवढिता गहित-कलाभिधाणा जोवणत्था जाता । अण्णदा य अहं सपरिवारो महाविदे वासं सुपम्हविजयं विमलस्सामितिस्थकर-वंदओ अवतिगो । सो य मे विधि सुत-धम्मेणं धम्म-विरामें पज्जुवासमाणेण पुच्छिदो--भगवं ! अस्थि मे इ.। 'चुतस्स हवेज सुलभा बोही, आसण्ण-भव-सिद्धियत्तणं वा मम किंचि अस्थि ?:त्ति । तेण भगवया अहं भणिओ--इमो चउत्थे भवे सिज्झिहिसि त्ति । तं च सोऊणं परितुद्वो हं । तो मए पुणो पुच्छिो तिहुअण-गुरू कणगवइ-कज्जे ओबद्व-सिणेहाणुरत्तेणं--भगवं ! जंबुद्दीव-भरहे पेढपुर-पत्थिव-सुआ कणगवई, सा भविआ अभविआ वा ? एयं णे परम-गुरु ! परिकहेह । भगवया आणत्तं--सा चरिम-सरीरा एयम्मि चेव भये सिज्झिहि [ति त्ति । मया भणियं - भगवं ! सा किं भुत्त-भोगा सिज्झिहिति अभुत्तभोगेहिं [वा] ? भगवया आणतं-भुत्त-भोगा णिक्खि (क्ख)मीहिति सिज्झिस्सइ य । मया भणियं-जगबंधु ! के भत्तारं पाविहिइ ? सामिणा आणत्तं --अड्ढभरह-प्पहाणं उत्तम-पुरिसं हरिवंस-कुलुब्भवं राम-केसव-पियरं वसुदेवं भत्तारं पाविहिति । कल्लं च से भरह-ठिईए सयंवरोतरणं होहिति । तं चिय देवयावयण-पुव्व-णिहिट्ठ स्वयर-चित्त-पडिदाइय-रूवं वरेहिति । तो हं चरिम-सरीर त्ति य सोऊणं सुटुअरं से बद्ध-सिणेहो जाओ । तत्थ य ममं सामाणिय देवा भणंति- किमेयं उत्तम-पुरिसत्तणं ? ति । मया भणिया---सुणह, उत्तिम-पुरिसा सत्तिया, अविसा इणो, मणिग्गय-रहस्मा, गंभीरा, अपराइयां, बहुं सहति, थोआओ वि दाणं पयच्छंति, अणलिय-वाइणो, पीलं सहंति, पर ण पीलेंति, पराणुवत्ति-करणुज्जया, समर-सयल-लद्व-लक्खा, 'ति(१ते)यस्सिणो, सरणागय-वच्छ ठा, जहा-संदिट्ठ वयण-संपायगा, कयण्णुमा, १. धम्म वाविरामे खं० ।। २. अदो मो० ॥ ३. भुत्तस्स खं० मो० विना ॥ ४. आवि० ख० ॥ ५. मिय० मो ॥ ३३ Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५८ षसुदेवहिंडो-मज्झिमखंड अमायाविणो, अदीह-रोसा, पर-गुण-गहणेक्क-मइणो, सग्गुण-गहण(?णु)सूआ, वसंणपत्तेसु मतसु वि अणुकंपिणो, भाभट्ट-सूरा, णिश्चमकत्तिम-धम्म-सासण. रया,[मविकस्थणा, अपितुणा, अलंघिय-पर-दारा, परेण य अलंधिय-कलत्ता, पियदसणा, पुवाभासिणो य ।। : : एवं एयाए कहाए चिरं तिस्थगर-पायमूले ठिया मो। एयासु य से पुत्ववयंसीसु अच्छरासु देवेसु य महं अमस्थिओ-देव ! इच्छामो चक्खु-पच्चरखं कणगवईए सयंवरं दट्ठति । तओ मया वि चितियं-जुज्नइ चेय महं पि तीसे चरिम-सरीराए पुव-मिणेहेण य तत्थ उम्भावणं काउं । तओ इमं महड्ढियं जिण घरं णीसं काऊणं अज्ज सपरिवारो भारहक(?भरहड्ढ-वेयड्दोवरिएणं विज इर-जणाणुगओ इहागओ हं । एय.ण य देवाणं जहा-भणियं पत्ति[य]-हेडे, उत्तम-पुरिमासव(साणं च) जुइ-चरियाओ दंसेउकामेणं, अजुज्जमाणे कम्हि वि कज्जे असब्भुदासदेये य तुमं चेव कणगवईए दूमो विसग्जिमओ, जहा ममं वरयाहि त्ति । तुमे य पढमे चिय पत्थाणे विमुक्क- जुवण(:)-वेसेणं रंजिया सह मए तियसा । गम्मि य तुमं(?मे) कण्णगा सगासे अहमवि सुर-सहियो उवउत्तो । दिदै च तं(ते) देवेसु णिब्वियारं चरियं । सयंवर-काले य परिहसिउकामेण मया दिण्णा ते णियय-णामंका मुइ' उतम-वइर-रयण-कोबेर-परिमंडिया । तीय य मम हिययाणुबंध ए (सा) "दिव ए परियत्तियं ते] रूवं । तुमं च अपेच्छंतीए महइ चिंता कदा, णियय सुरवधू- चोइएण य मया मुंबाविमो सि मुदं, को य सि साभावियरूवो। दिवो य सि त ए, वरिओ य । तित्थकर-वयणं च पमाणीकरतेण सिज्झि पइ त्ति य तओ णं संबोहिया धम्मे । तं एईए पुवाणुगेणं तुह य पुन्वभा-मण तणाइण्ण (:) जण-पुकय-सुविहिय-वेयावच्चोदिण्ण-पुण्णोदय-फलस्स कयं मे उब्भावणं । तं सव्वहा भद्दमुह ! एयं ते मया णिययावतार-कारणं कहियं ति । एवं तेण कहिए कमओ से मया विणय-प्पणामो । गओ य सो उपइउं सुरलोगं सपरिवारो । जायं च तं मम व रेज्जं लोगे अच्छेरय-भूयं । मज वि विदमा-लए तं वेसमणावतारं ति सयंवरस्थाणं भण्णइ । तओ हं कणगवईए सह पन-कखग विसयोवभोग-समवगाढो गयं पि कलं ण याणाहित्था । इति धम्मसेग-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए कणगवई-लंभो णाम पण्णरसमो परिच्छे भो समत्ती ॥ १. कंतिम खं० मो०।। २. जुवल मो० विना ॥ ३. देवाए मो० विना ।। ४, सोइएण मा० विना ॥ ५. मुजाविओ खं० विना ॥ Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सोलसमो सागरदत्ता-लंभो अण्णया य अहं ससुहिवग्गो सपत्तीओ कोला-पुव्वं लच्छिरमणं उज्जाणं गयो । तस्स य उजाणस्स अदूर-देसे वेलुबई नाम अथाह हरया गई अस्थि । मह य तत्थ ससुरस्स मे कोसलिय-राइणो संतेओ जोमभवद्धणो णाम गंधहत्थि तं णिण्णयं समोयरिओ । सो य तत्थ गाहेणं चलण-देसे या(ग)सि ओ । णिवेइयं च कारणं मम सवयंसस्स । तओ हं केसिणियारूढो रुइरदेव-संगहियं कुसो गओ गय-सगासं । दिदो य गयवरो । तेल्ल-प्पभोगेण गाहो य अच्छोसु छोभिओ । "विज्जु-करणेण य चडिऊण अप्फालिमओ, पहाविमो गयवरो वेगेण थोवंतरं । तमो पच्छा विहगो इव सहसा आगासेण य समुप्पइओ । आगास-गओ य पेच्छामि मुक्क-गय-रूवं खग्ग-पाणिं णीलकंठं विज्जाहरं । तेण य भणियं-जीवलोगं सुदिटुं करेहि, णस्थि ते मया गहियस्त जीवियं ति । एवं भणंतो खणमेत्तेण चेव धाविमो पच्छिम-दिसाभिमुहो, गओ दुरं । तो मया परम-रुसिएणं संवेल्लिउद्ध-मुद्विणा पह मो संख-देसे, पहर-समं च मुच्छावस-णि मोलिय-लोमणेणं छडिप्रो णमुद्देसे । ती पडिओ हं अणोरपारे समुद्द-सलिलम्मि, दुज्जण-हिययं व भयंकरे, संसारं पिव अणोरपारे, सज्जण-हिययं पिव पयइ-गंभीरे । तत्थ सुचिरं तरिऊणं अदिद्व-पारो ताहे विसण्णो हं परिचत्त जीवियासो, अरहंत-नमोक्कारतप्परो, वीइ-परंपरुच्छलि भो, देव्व-गिओगेणं संपाविमो हं वे काउलं । पेच्छामि य तस्थ सेल-णियंबालागं फुल्ल-फल-कमल-सोभियं साउ-सलिल-हरयं । तस्स य पासे तासासमपदं । तो हं तम्मि हरए सरीरं पक्खालेउं घणय-दत्ताभरण-भूसियसरीरो कुबेरकंत-मुद्दा-विज्जो विय-सुभय-दिव्य-पभावो गो आसमपदं । तेहिं य वणोगसेहिं अहं देवो त्ति काउं विणएण पूईयो । दिट्ठो य मे कुलवई जरा-परिगय. वो 'जडिलकोसिओ णाम । तेण य भणिओ [हं] --एहि, सागयं ते पुत्त ! हरिकुल-णभंगणामल-मियंक ! वसुदेव ! त्ति । तओ णिसण्यो हं। अण्ण-मुहुत्तस्स य तहिं भागया दुवे कसिण-वण्णा पयइ-रत्त-लोयणा पीणखंधा कढिल(?ण)-कवोला कोडंड-कंडग-गहियग्ग-हत्थ-वर-खग्ग-पाणिणो पच्चक्खजम पुरिस-रूविणो केइ किराय-पुरिसा। तेहिं य अहं तावस-कुल-मज्झ-गो परम्मुहो १. विजजकरणेण मो० ॥ २, जडियको० ख० मो० विना ॥ Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६. वसुदेवहिंडो-मझिमखंडे अच्छमाणो वीसत्थो णव(?)दक्खदाए पच्छा-बाहुओ सुबद्धो कओ । ण य ते तावसा ममं बज्झमाणं दळूण वि किंचि वि भणंति णिवारेंति वा, जहा कीस एस आकारी बज्झइ त्ति । अवि य मज्झं वि अस्थि सामत्थं बंधण-छेयणं किराय-णिवारणं च काउं जे, तह वि य किंपि भवियव्वयाए, सइ सामत्थे, मंदायरो चेव । तओ आकड्ढि ओ हं तेहिं उज्जय-खग्गेहि एग-दिसाभिमुहो । णीमो य मि एक्कं उदहि-जल-परिगयं दीवं । तत्थ य पायाल-गतो' महतो अंध-कूवो दोहर-तण-वल्लिसंछण्ण-वयणो । तत्थाहं तेसु णियं समुच्छुढा । तो लेठू विव जहा तडपमुक्को पडिओ हं अंध-कूव-तले । णरयपालेहिं व तेहिं दुक्खयकारी जहा तमाओ वि तमतरं खित्तो हं । ण याहं पवडमाणो वि तरि(हि)यं कहिंचि दूमिओ। तं च कूव-तलं पढम-पडिय-मेत्तस्स णिरंधयार-सरिसं होऊणं पच्छा उज्जो वि] यं जायं । पेच्छामि य तत्थ तिमिर-घेण-णिहिय-रूवाइं विगराल-घोर-दित्त-वयणाई महन्मयाहिं(?ई) विविहाई भूम-रूवाइं । ताणि य पभूआई भूआई गहिय-पहरणावरणाई मञ्झं जुद्धेण उद्वियाइं । मया य तक्खणुप्पण्ण-तिब्वामरिसेणं "गिट्रोएणं () हुंकारियं, धोरं छिण्णाइं बाहु-बंधणाई मे । तओ घण-घाय-पण्हि-पहरेसु य निब्भछियाई ठियाई एगते । महागया तत्थ अण्णा परम-घण-घोर-दिव्य-रूआ महा-काया रक्खसि । सा य ममं भणइ परम-दित्त-णयण वयणा-इ(१क)हं भो ! दुरायार-माणुस ! मे एयं आरक्ख-गणं तासेप्ति ! त्ति जंपमाणी य जुज्झिया मए सह । सा य मया इस्थि चिय, तओ अणायरमंतेण' अभिपडंती पहया 'पोल्ल-मुद्रिणा सिरे । तओ सा य पड्या समाणो तक्खण विक्किय-मुक्क-रुवा दिव्वरूविणी देवया संवुत्ता । अहो य "सिद्धं मुई(मह) पओयणं मे(त्ति) जंपमाणी पणच्चिया । अहं च वलिओ तं पलोएमि । खणमेत्तं णचिऊण य सपरिवाराए कओ मे पणामो । विलइया य तीय परितुद्वाए मम गलम्मि सव्व-रयण-चिंचइया सम्वोसही णाम माला । खणेण य तत्थ पवाइयं पगोयं च अंतरिक्खे सुइमणुण्णं, पडियं च ममोवरि सुरभि-चुण्ण-सहियं कुसुम-वासं । भणइ य सा देवयापुत्त ! हरिवंस-भूसग ! वसुदेव ! सुगाहि ता[व] इमं अहं माणिभहस्स जक्खराइणो विसय-वासिणी अच्चिमालिणो णाम जक्खिणी । सो य जक्ख-राया १. गलो ख० मो०।। २. घर खं० मो० विना ॥ ३. पहरणतरणाई मो. विना ॥ ४.णिद्वीएणं खं० मो० ५. रसतेणं मो० विना ।। ६. खोल्ल मो०विना ॥ ७. सिद्धी मुह खं० विना । सिद्धि सुइ मो० ।। ८. विलिओ मो० ॥ Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सोलसमो सागरदत्ता- लंभो २६१ सक्क-समाणत्तीय कयाइ सव्विढिए णंदीसर-वर- दीवं जतं गभ । तत्थ णीसेसजक्ख-लोग-गमणे अहं सपरिसया ण गया निणाययण जत्तं । पडियागएण य जक्ख-पइणा परम- रुसिएणं अहं सपरिवारा जक्ख लोगेण असंभासा निव्विसया विय समाणत्ता । मया य जक्ख जण - समक्खं पणयाए विष्णविओ जक्ख-रायादेव ! सच्च अवराहिणी संते दोसे दंडिया हं, किंपि विष्णवेमि । सव्वरस वि सावस्स अंतो होइ, तं मज्झवि ताव एयस्स दंडस्स किंचि काळ - परिच्छेदं आणवेह त्ति । तेण य सहासेण भणियं -- वच्च, जया तुमं अंध- कूव तल- पविट्टिया तत्थागणं, पुर्वी सबंधणे, पच्छा सयमेव छिन्न वि (णि) यय-बंधणेण, उत्तिम - पुरिसेण रक्खस रूव-ठिया भंडमाणी मत्थए मुट्ठिणा तालिया होहिसि तया पुणरवि जखलोग सामण्णा होहिसि । तओ हं ओहिणा एयं तु एत्थ आगमण णाऊण नियय-कज्ज - संघाडणपरा स कज्जुज्जुए किराए एयम्मि कज्जे णिउंजिऊण तुम रक्खंती (!पडिक्ती) इमं कूवं अहिउं ठिया । आगओ सि सागरोत्तिष्णो । तं सि अज्ज इहं [ति ] कहिओ असि मया अंतद्धियाए किरायाणं तेसि पि तुह लंभ- कज्ज -पेयलियाणं । तेहि यसि मया चेत्र लंभिय-गतो (तो) बंधिऊण आसमपयाओ इहाणिओ, प ( ( ) क्वित्तो य कूत्र - तले । कोविओ यसि मए पुवं यिया रक्खेहिं । पच्छा सयमागया, पहया य तुमे उत्तिमंगे, जाया य विगय- सावा । मम पक्खिय नक्खेल परितुट्ठेसु कया एस ते आणंद-पूआ । एस य ते मए तुट्टाए रोगसोगावहारिणी अपराजिया सव्वोसही णाम माला दिण्णा । अज - भिई च तंसि मम पुत्तो परिपालणिज्जो य । आवइ-कालाइ य सुमरि (१२) णिज्जा हं । एवं बैतीए गहिओ हूं करतलेसु, उत्तारिओ य कूवायो । तत्थ य ममं तडे ठत्रे पय हिणं च काउं असणं गया । दिट्ठा य मे तत्थ कूत्र-तडठिया किराया । ते य दो विपडिया मे पाएसु, भणति य -- देव ! ण सि अम्हेहिं दुट्टयाए कुने पक्खित्तों, पक्खित्तो य सि देवया-वयणेणं । तं पुण तुब्भं वि (? वे ) किच्चं चेव । तं खमह मो सामि ! अवराहं ति । मया भणिया-स्वमियं वो भद ! वुई लभह । तभो तेसु यणउट्ठिएसु हे सुहं सुवीहामो, जं सकल- पुहवि-सामी लद्धो सि । कण्णु खलु एए संलवंति । एवं चितयंतो चेव तेहि सह णिसण्णो हं तत्थ 1 १. पडियाणं खं० विना ॥ दोसु वि भणियं -- तओ हं चितेमि- Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६२ वसुदेवहिंडी-मज्लिमखंडे तमाल - पायवरस अहे । तेसिं च मे एक्को भणइ - - सामि ! खिवण-कारणं सीसंतं । सुणद्द, अस्थि एत्थ अदूरे किराया णाम जणवओ मणिवद्धणं च नगरं । तत्थ या सामि ! महासिंहो नाम । इमं च दीवं तस्सेव भुत्तोए । को पुण एत्थ परिभोगों ? एस कूवो, जव्थ तुमं अम्हेहिं पक्खित्तो । एसो सुवण्ण- रसं स (सि) रइ पगाम । तेण य कारणं एयस्स दीवस्स सुवण्णदीवं चेव णामं ति । एयं च तेण अहं बहु पुरिस संठियाणं रक्खणाए समप्पियं । अण्णया य सो राया बलमै काऊणं, वग्घो णाम अमच्चो, तेण वीसंभेण ' पे (घा) इमो । एसो यक्वो दिवस चेत्र घोराए रक्खसीए अहिट्ठियो । न से कोइ अल्लियण लभइ । जो अल्लियइ [सो ] णामो विणासिज्जए तीए । अम्हे य बहु- पुरिस सहिया, तह वि एयं ण मुंचामो, रक्खामो य । तुह कूत्र अण्णा य तस्स महासिंहस्स राइणो घूवा दिव्व-रूविणी कण्णा ससिसंख-चक्ख-गो खीर-धारा-धवल-वण्णा लोगच्छेरय-भूआ सागरदत्ता णाम, सा हम्म तलाओ दिव्व रूव-लुद्धेहिं दोहिं विज्जाहरेहि समयं गहिया । होरिउ यता ते य 'मह एसा मह एस' त्ति विवयमाणा आगासे चैव भडिउ पयत्ता । भडता य इमं जडिलकोसियस्स आसमपर्यं पत्ता एत्थ य आगासे अदूर - ट्ठियो झमाणा उवरिं अंतद्धियार देवयःए भणिया- मा जुज्झह, भो विज्जाहरा ! हु एसा तुब्भं कस्स वि भारिया होहि । एसा अद्ध-चक्कवट्टि पिउणो वसुदेव भारिया होहति । ण सक्का हु एसा तुम्मेहि अण्णेण वा केणइ पयइपुरिसेणं परिभुंजिउँ । तं छड्डेइ एगं (यं) । मा यो ( वो) सिग्धं विण. सेमि । तओ तेहि भीएहिं एत्थ आसमपए छड्डिया । सुभं च तं देवया-वयणं तावसेहि । अम्हेहि य आसमपय गएहिं दिट्ठा सागरदत्ता । संजाणिया य मो सामि दुहिया । जडिलकोसिस्स वि सागरदत्ता कणीयसस्स सहोअर[स्] सुआ होइ । तेण य अम्हे सारक्खामो य आसमपय - हि ( ( ठि) यं । णवरं च गगणेण उवइया एस्थ आप्तमपए दुवे चारण-समणा विमल वाहणा । ते व रिसी बंदिया | आसीणा य मुहुत्तमंतरं आसमपए । तेहिं य कहिओ तावसाणं अम्हं च सवण्णु-भासियो घम्मो । आगया य तत्थ कयलिघरंतराओ वंदण हेउ सागरदत्ता, कय-वंदना य एगंते ठिया पज्जुवासइ । जडिलको सिएण य ते वंदिऊण पुच्छिया - १. इओ मो० ।। २. अदूरट्टियाए खं० ॥ Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सोलसमो सागरदत्ता-लंभो २६: भगवं! एसा कण्णगा देवयाए अद्ध-चक्कट्टि-पिउ-भारिया आइद्रा । तं कहेह, णे भगवं! कत्थ सो एईए पावियन्वो ? तेहिं भणियं-सो सामण-मास- कण्ड-पक्ख-पडि. क्याए समुह-मज्झामओ इह समुत्तरिहिति । तओ अम्हेहिं वि विणएणं वंदिऊणं पुन्छिया साहुणो-भगवं ! होज कहं चि अम्ह एयरस सुवण्ण-कूवस्त रक्खसि सगासायो माक्खो ? त्ति । तेहिं भणियं--सागरदत्ताए भत्तुणो पभावेणं 'पडिसुज्झिहिद देवया । एवं वोत्तणं ते चारण-समणा असणं गया । अह य पुणो भागासाओ देविगी वाया पाउन्भूया--भो भो किराया ! सुणह परमत्थं । सामण-मास-किण्ड-पडिवयाए दिव्य रूपी पुरिसो समुदाओ उत्तरिहिइ । तं गं तुम्भे घेत्तुं बंधिऊण य कूवे छुहेजाह । तओसा देवया तस्स सवोसहि-मालं देहिइ, तुम्भं च सुवण्ण-क्वं वितरिहिह । सो य ससागराए पुहवीए सागरदत्ताए य पई भविस्तइ । चारण-समण-देवय वयणं च(१) बंधूदि पासे सुय-परमत्येहिं संदिटुं--अहो पियं निवेइयं । तुहा मा। किंतु एस्थ चेव पावउ गुरु-सगास-ठिया सागरदत्ता भत्तारं ति । तं च वयणं परिघेतं ठिया मो । आगया य अज तुम्भे । देवया-वयणेण य तहेव बंधिउं छुढो सि कूवे । देवयापइओ य सि पवर-मालालंकिमओ समुत्तिण्णो । मुक्को य तुइ पसाएणं कधी तेण देवएणं । सुयं च तुइ भागमणं सागरदत्ताए । दिट्ठो य तुमं तीए सयमेव वण-विवर-गयाए रिसि-सगास-गओ । तुब्भे कूवे छुब्भह त्ति तओ सा अईव विवण्ण-वयणा आसि । तं एस ते परमत्थो कहिओ । तं सि सामी अम्हाणं । उटेह इओ, वच्चामो मा समपयं ति । तमो तेहिं सहिमओ उदहि-पुर-सलिलं उत्तरिऊण गमो हं तं चेव जडिलकोसियासमपयं । तो जडिलकोसिएण वि परिसंठिओ(परिसंठविमो) हं, भणि मो य-पुत्त ! खमह मे जं मया कारणं पडुच्च किराएसु बज्नमाणो उवेक्खिमओ सि । तं जामाउगो ममं ति । मया विविणय-पुव्वं भणि ओ-जं मे गुरुणो आणति ति। णवरं च सागरदत्ता-सगासाओ कालोववणं उवणयं मे एहिं भोयणं । भुत्त भोयणो य अच्छामि सुरभि-कुसुमिय-वणंतरे रिसिगण-सहिमो सुहं । __मह य पुवावरण्ड-काले णेग-रिसिकण्णगा-परिवुडा लयामो बाहिं विणिगच्छंती दिट्ठा मया सागरदत्ता घण-विवर-विणिग्गया इव रिक्ख-तारगागण-परि१. पडिमुज्जहिई खं० ॥ २. इमो खं० मो० विना ॥ ३. चारण समरणाए देवय वयम् व बंधूहिया सेसु परमत्थेहि खं० मो० विना । चारण समणाए सो देवय वयण बंधूहिय सेसु परमत्थेहिं मो० ॥ ४. सो खं०मो० ॥ ५ उठवणीय मो• विना ।। Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६४ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे वुडा चंदलेहा,ससिकर-गोखोर-हार-दगरय-मुणाल-गयदंत-मलिलयाकुसुम-गोर-वण्णा । तो मत्थमिए दिणगरे समइच्छियाए संझाए य पत्ते पोस-काले तत्थासण्णगतो णिमो 'जडिलकोसिएणं कोसंबको-वच्छ ! अभिगच्छ एस कुमारोपुव-दत्तं भारियं ति । तस्स य मएण कोसंबको ममं भणइ-सामि ! अम्ह किरायाणं एस आयारो, अभिप्पाओ चेव वियाहो त्ति । तं अभियच्छह पुवाणुण्णायं भारियं सागरदत्तं ति । तओ हं कोसंबकेण चेव सहिओ समइक्रते पढमजामे गओ हं आसमस्स एग-पास-ट्ठियं अणे-रुक्ख-समाकुलं पणय-केतकी-संडमंडियं फुल्ल-मल्लिया-लया-घरयं । तत्थ य ममं भणइ कोसंबको-एसा ते एत्थ जाया । अल्लियउ भवंतो । एवं वोत्तणं सो अइक्कंतो। पविट्टो य अहं लयाघरयं, पेच्छामि सागरदत्तं । तओ मम दट्टणं भणइ सा सणोयं सलज्जं चसागयं अज्ज उत्तरप्त । तओ मया भणमाणी पडिवण्णा भारियत्तेणं । अभिरमतस्स य मे सुहेण अ-वेइया गया रयणी। तो पभाए संते उइए सुरे कय-दव्वावस्सो सागरदत्ता-सहिमो सागरवेलं(?सेणं) दठुमभिणिगो । अह य सहसा णभयरेणं विहग-सम-जवे पुरिस हिय-सरोरे दीह-गंगूले पवण-पविहूय-केप्तर-सढे वाणरे एज्जमाणे पेच्छामि । ताहे चिंतियं मे-अहो! अच्छे रयं , जं तिरिया वि णाम वाणरा वि विणा पक्खे पु मागासेणं वञ्चति । सागरदत्ता उ ते दठ्ठणं सहरिसा तेसिं सपडिमुही पणाम उकामा ते(?आ)सि। भणिया तेहिं माणुसीय वायाए-णारहसि अम्ह पणमिउं, इयाणि पणामारहा तुम चेव । तओ सागरदत्ताए भणियं-तुब्भे वच्चह, इयाणि मम जणणोए भाउणो य एयं मम अन्न उत्तम य समागमं णिवेएह त्ति । तो ते उत्पाउं गया । अण्ण-मुहुत्तस्त य आगासेणं वाणर-बलाणुमायं वाणरेसु चेव सिविया-गयं समु क्वतं सागरदत्ता-भायरं सागरसेणं पेच्छामि । तमो मे वितियं-Yणं पच्चासण्णे चेत्र क प्रो वि एयरस आवासो त्ति, जो एस लहुं चेव आगओ त्ति । सो य धरणी पप्प अवतरिऊण सिवियाओ पणओ मे कमेसु । मया वि य सबहुभाणं पणमंतो चेव अवयासिओ। पंदिया इमेणं जेटुभगिणी सागरदत्ता तहि, तीय वि सतिणेहमवयासिमो भाया । तो हं तेण भणिओ-देव ! आरुहह पव्वयं, देविं पेच्छह त्ति । तओ जडिलकोसियं आपुच्छिऊणं सिवियारूढाई तिण्णि वि जणाइं। णभुप्पइय-वाणरुक्खित्ताई १ जलिल० ख० । जविल० ख०मा विना ॥ २ कोसंबक ख० ॥ ३ अभिल्लयउ भवंति मो• ॥ ४. मं मो० ॥ ५ वज्जति मो०चिना ॥ ६ इयाणी खं० मो० ॥ ७वि मो० ॥ Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सोलसमो सागरदत्ता - लंभो २६५ आरूढाई मो अमग्गेण चैव अच्चूसिय-विसमं मलय सिहरं । पविट्ठो यमि गिरिसिहर-सण्णिविदूं ऊसिय-ज्झय-पडागा- मंडियं सागर सेणस्स संतियं निवेसं । अन्भुवगया य ममं अग्घं घेणं सागरदत्ता-जणणी देवो पउमा णाम । तोयं पूइओ हं । सा वि य मया विणएण पूइया । आवासिम य मि तहिं रइ-जोग्गे निकेयणे । तत्थ य संपाइय- सव्वोवभोगो सुहं परिवसामि । अण्णाय ममं उवगम्म कंचुगी विष्णवेइ - सामि ! सुणह, इमरस रायकुलस्स विण्णत्ती । अस्थि सागर - सुवेला - लग्गं गामणीवद्धणं णाम नगरं, राया महासिंहो, देवी य से रीण (?) राय-दुहिया सागरदत्ता णाम, जा एसा तुह पत्ती । - तोय से एस सागरसेणो । सो य राया नियय-मंतिणा वग्वेण बलं मेऊण मारियो । तं च रज्जं तेण सयमेव पडिवण्णं । रूव-गुण-लुद्वेण य देवो विसएसु निमंतिया । एईए य कुल-प्पसूयाए निन्भच्छिओ । छलेण य अत्त-वग्ग-सहिया पुत्त-भंडाईं घेणं णट्ठा। तो इमं च पयइ - विसमं मलय- सिहरं समारूढा । एत्थ य वाणरबल - परिरक्खिया सुहं सत्तु-निम्भया परिवसइ | अण्णा य सागरदत्ता आयवं सेवमाणी हम्मिय-तलाओ विज्जाहरेसु अवहिया, तुमं च पत्ता । पुव्वं च सिद्धाएसेणं चारण-समणेणं पुट्ठेणं समाइट्ठ - सागरदत्ता-भत्तारो मे सतूं वहिउं रज्जं उवाएही । तं अरुहह इमस्स रायकुलरस रज्ज-लभेणं पसायं काउं ति । तओ मया कंचुकी पुच्छिओ-सोम ! कहय कहय के पुण एए माणुस - पलाविणो महत्यमाणा य विजय - विहि-विहाण-कुसला आगास- गामिणो वानर ? त्ति । तेण भणियं -- सुणह । पुर्वीीं सुणिञ्जइ एथ विस 'सुवण्णवम्मी नाम बलवओ राया आसि । सो य पुव्व-संगइय-देवपच्चएणं विज्जाहराणं वि अगम्मो, किं पुण माणुसाणं ! इओ य वेयड्ढ-गणिवासी सुग्गीवो णाम विज्जाहर-राया, सो य बलवएणं णियय-भाउणा रण्णा वालि - णामधे जेणं, तारा णाम विज्जाहरी रुववई सुग्गीव-पत्ती, तीए निमितुपण्ण-वेरेण, वहेउ कामेणं, परिन्भममाणो वाणर - रूवधारी इहागओ सपरिवारो । तेण य से सुवण्णवम्मेणं पुण्व - संगइय-देव-साहज्जएणं साहज्जं कपियं । रामलक्खण-सहिएण य तेण [घाइ] ओवाळी । सुग्गीवेण भणिओ सुवण्णवम्मो- राय ! तुम भास्स (? असहायरस) साहज्जं कप्पियं । तं भणहमियाणी, किं भो पच्चुवया रं करेमि ! तेण भणिदं - जइ सि मम पसायमंतो, तो मे देहि दुए १ सुवण्णधम्मो खं० ॥ २ ममाभायरस खं०विना ॥ ३४ Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६६ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे व[राई]- एसा 'किक्किंधि[ए] "तुह मह य वंस-पसूयाणं सएह(?व) संतइ भन्योच्छिन्ना भवउ । बीयं च तुमे सव्वहा मलयसेलो ण मोत्तव्यो, जेण ते इह वसंतो अभिक्खणं पेच्छामि । मम वंसस्स य तुह वंसो निच्च-कालं सरण-भूओ भवउ । तेण य तह त्ति पडिवन्न, नवरं पुण वाणर-रूव-ठियाणं विज्जाहराणं तुह वंसयाण य संदंसणं होहि । एव य ताणं सिणेह-निरंतराणं बहू कालो अईओ । __ काल-गए य सुग्गीवे वंसया से केइ आरिंजय कुलभुत्तीं गया, केइ इहेव किक्किंध-मल एसु वासहर-महिहर-सरिस-सोमेसु परिवसंति, विज्जाहरा वाणर. रूवेण य तं विज्जा(?) एत्थ दंसणं समु३ति । तेण य कारणेण अज्ज वि इमओ पएसो वाणरमलो त्ति भण्णइ । तेण अज्ज वि एए जत्थ तत्थ य (वा) निवासिणो संतई ण मुंचति । एयं च रायकुलं सुवण्णवम्म-वंसयं आवइ-पत्तस्स इयाणों इमस्स रायकुलस्स विनाहर-होगाओ वि आगंतुं दिणे [दिणे] देंति सण्णेज्झं । . तं च सोऊणं मया भणिओ -- वच्च भो ! आसासेहि देवी, एस 'अचिरेणेव सागरसेणं रग्जे ठवेमि त्ति । तओ मे थेव-कालेण "सामोवप्पयाणमेयाइसु भिण्णं वग्घामच्च-बलं पोर-जणवओ य । तओ पच्छा मया वाणररूव-विज्जाहर-बल-सहिएणं अकंतो वग्घामच्चो । लग्गो य मे जुद्धणं । महासंगामे य वद्धमाणे मारिओ मया सो सामिद्रोहओ । समक्तो विसओ णगरं च । अभिसित्तो य मे तत्थ सागरसेणो महया रायाभिसेएणं । विसज्जिया य वाणर-रूविणो खयरा। गया [स]ढाणाभिमुहा । अहमवि सागरदत्ता-साहिओ स-गर-णिविट्ठ-ससुरकुल-विहिय-सव्वोवभोगो रइ-सागरावगाढो गयं पि कालं. ण याणामि त्ति । इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए सोलसमो सागरदत्ता-लंभो णाम परिच्छेओ समत्तो ॥ १ किंकिंचि खं० मो० ॥ २ तुह य मो० ॥ ३ एसहि सं० मो० ॥ ४ अत्थोछिन्ना ख० । अट्ठोछिन्ना खं०मो० विना ॥ ५ पेच्छामो ख०॥ ६ हचिरे० खं.॥ ७ सामायप्प० मोविना ॥ ८. णिबद्ध ख०मो०विना ।। Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ससरसमो मलयसेणा-लंभो अण्णया य ममं सागरदत्ता भणइ-अहो ! अअउत्तेण 'परिद्ववियं इम रज्जं सवओ वि निभयं जायं, परं दमिल-रण्णो सुमुहस्त पासाओ संपयं भयमस्थि त्ति । मया भणिया-पिए ! कत्थ सो सुमुह-राया ? तोए भणियंसो इओ अम्ह रज्जस्स पुन्व-दाहिणेणं अणंतरं सलिलंतरिमो 'मिडा णाम जणवो। तत्थ णगरं णागपुरं । तत्थ राया सुमुहो णाम । तस्स य अम्हं चिरप्पभिई विरं] पयत्तं । तं जइ अज्ज उत्तो केणइ उवाएणं सुमुह-रायस्स सगासामो सागरसेणस्स दारिया संबंधं करेज्ज, तओ मे णिक्कंटयं हवेज्ज । मया भणियं-पेसेहामि से दूयं, अवस्स दाहिइ कण्णगं ति । ताहे मया विसज्जिो कोसंबको तस्स दूओ कण्णगा-कज्जेणं । भणिओ य मे दूतो-भो ! पुवं ताब ममं महासिंध-जामाउकं ति जाणेज्जासि, पच्छा मम संतियं वयणं ति । सागरसेणेण भणियं-देव ! जाणइ च्चिय तुम्भे तेण(?जेण) वग्घामच्च-णिग्गहण-पगासिय-माइया । मवि य, संदिलं चिय मे दुतेसु तेण जहा-जइ णिययभगिणी-पइयं मम सगासं विसज्जेहि, तओ ते अहमवि पच्चुवगारं काहामि । एएण कारणेणं जाणामि जहा जाणइ सो तुम्भे(हिं) ति । ___ तो मया विसज्जिो गओ दूओ। अह य कस्सइ कालस्स परिदृयसहिओ पडियागमओ, ममं सागरसेणस्स य रण्णो सागरदत्ता-समक्खं परिकहेइ. भणइ य-सुणह, अम्हे एत्तो पयाया अंतरोदगं णावासु लंघेऊणं सत्तहिं अहोरत्तेहिं उवागया मो मळ[य] ऊर(?ड)-निविट्ठ णागपुरं णगरं । पडिहार-पुल्व-सिद्रा य. पविद्रा मो रायकुलं । दिट्ठो य अम्हेसु राया सुवण्ण-भूमिगा-निसण्णा मंतिजण-परियालो । पणामियं च से मया निखिलं पण्णागारं । निवेइयाणि य अज्जउत्त-दत्ताई सासणाई । कहियं च से कण्णा-वरण-कारणं ति । दिण्णावासा य ठिया । सर्व मे सुविहियं कयं । णवरं च मतीसु सह पेयालेऊणं तेण कस्सइ कालस्स पुणो आहूया मो, भणइ य-भो ! जाणामि अहं महासिंह-जामाउगं सिद्धाएस-वयणाओ, सागरसेणं पि जाणामि । मम य अस्थि दुवे कण्णगाओ नागजसादेवीए अत्तियामओ जहा [एक्का] मलयसेणा णाम, बीया जसदत्ता णाम । तं जइ से भगिणी-पई मलयसेणं कण्णं पडिगिण्हइ, तओ जस १ पतितथियं ख०मो०विना ॥ २.इमिडा खं० विना ॥ ३. णिबद्धं ख०मो विना ।। ४. देण्णाई ख०मो०बिना० ॥ Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६८ वसुदेवहिंडी-मज्झिमखंडे दत्तं पि सागरसेणाय पयच्छामि । अपडिच्छंते वा तम्मि ण पयच्छामि । एवं भाणिउं विसज्जिया 'पूइउं । इमे य वरिल-पमुहा पडिदूया विसज्जिया । जं वा करणं तं एएसिं भणह त्ति । ___तओ मए विसज्जिया स-दूआ, सुमुह-दृआ य विधारिया। उवगया य तत्थ सागरदत्ता। तो तीए सुणंतीए चेव तेसु जहा-संदिटुं भणियं मे । गं(तं) च मे अवधारिउं ते दूभा मया पियावया(?) सकारिया य । तेसु य गएसु सागरदत्ता मम सासूयं भणइ-अहो ! ते सकजाणुट्ठाणे तरियत्तणं अस्थि । स्थि य ते लज्जा । तभो हं लज्जिमो जाओ। त(क)हिं वि जत्तेण सागरदत्ता मणुणीया मे । तओ मुक्क-वारेज-वावारो अहमवि मज्झत्थो ठिओ। णवरं च पुणो मयणो(?भाउणो) [3]वग्गह-कज्जे सागरदत्ता ममं भणइ-अज्जउत्त ! कोरउ पसाओ, गम्मउ णागपुरं । कामं तुह विवाह-पुंचकं पि ताव मम भाया संपण्जउ कण्णका-संबंधेणं ति । तओ कहं चि मया अब्भुवगयं देवि-वयणगो(?णाओ)। खणद्धेण त(इ)मो हं सज्जिय-पज्जत्त-सव्व-दव्वोवकरण-पच्छयणो सह सागरसेण-सागरदत्ताए य विपुल-पोरजण-सहिमो पयाओ, पढमं णावासु जल-पहेणं, ताहे अवतरिय णावाओ तुरग-मग्गेणं । कमेण पत्ता मो णागपुरं । तमो पेच्छिज्जमाणो पविट्ठो मि पडिहार-परंपरा-वेइओ रायकुलं । दिदो य मया तत्थ राया मुमुहो । कयं च मे अभिवायणं । तेण य अब्भुटेऊण अवयासिओ [निवेसिमो] य अद्धासणे । अणिमिसच्छो य पेच्छंतो में ण तिप्पइ । तहेव य सागरसेणो वि तेण पणमंतो अवगासिओ निवेसिओ य कणग-पीढे । सुचिरं च उवासिउं परोप्परं तेण विप्तज्जिया गया मो आवासं । पज्जत्त-परिभोगा य मुहं परिवसिया मो । बीय-दिणे य रण्णो बाल-वयंसो छलिओ नाम, सो मम उवगम्म भणइ-आगच्छह, वियाह-सज्जो सदारो राया उदिक्वइ । तमओ हं महया विभवेण विहिय-पडिकम्मो पविट्ठो रायकुलं । तत्थ य रायभवणे रण्णा संतेउरेण सुमुहराय-तणया मलयसेणा उवणीया मम सगासं । गाहिमो हं सुमुह-राइणा तीय पाणी। बीय(इ)य- दिणे सागरसेणस्स वि वत्तं पाणिग्गहणं विभूईए । सागरसेणो पेसिओ सुमुह-राइणा । रज्जं विसीयइ त्ति महया विभूईए बहु-सहिमो विसज्जिओ स-रज्जं । अहं च राइणा भणिओ-भद्दमुह ! मया १ दूएउ खं० ॥ २: सकलागुठ्ठाणे खं०मो विना ॥ ३. पुव्वं कं पि खं०विना ॥ Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सत्तरसमो मग्यसेणा-लंभो २६९ कयाइ नेमित्तिो पुच्छिो -को मलय सेणाए भत्तारोः छोहिति । तेण भणियं -महासिंघ-जामाउगो भविस्सइ भत्तारो मलयसेणाए । तओ ते मया आणवेडं कण्णा दिण्ण त्ति । अण्णया य तत्थ मम सुमुहं च उवगम्म कुरतका णाम 'द्रविड़ा विण्णवंति-सामि ! सुणह अच्छेरयं । जं तं चंदणवणं महंतं, तत्थ महा-खंघी परम-सुरभि-चंदण-पायवो समुदिओ। आगास-वाचा जहा, एयं गोसीसं नाम चंदण-रयणं मया अच्चिमालिणीए जक्खिणोए अद्ध-चक्कवटि-पिउणो वसुदेवस्स उववाइयं ति । एवं च सोऊण राया ममं सबहुमाण णिज्झायमाणो पर्ससइ । चिंतियं च मया-एयं तीए कूव-जक्षिणीय चंदण-रयणं उववाइयं ति । कया य तस्स(त्थ) महई अकाल-कोमुई । अभिरमामि य पूइय-चंदण-दुमो पिया-जुयल सहिओ । कणग-प्सत्ति हुंडियंवे (१) निग्गएणं सच्च-रुहिर-सन्निगासेणं गोसीस चंदणेणं अणुलित्तंगो सह-पियासु जहा-सुहं अभिरमामि । __णवरं च बीय-जामे सयणिज्ज-गओ गगण-तले कस्स वि सई सुणेमि, जहा -अहो ! एयस्स चंदण-पायवस्स लोभेणं अज्न उत्तेणं चिरं एत्थ विलंबियव्वं । एयाणि य अण्णाई भुज्जो कारणाई ति । एयं च गिरं सोऊण मया चिंतियंकस्स मण्णे एसा असुय-पूव्वा भारई होति ? एवं चिंतयंतो गमेमि रयणीं । बीयदिणे य चंदण-वणंतघ(र)-गो दिव्व-रूविणिणं कण्णाणं बंध(वंदं) पेच्छामि । तासिं च कीए भासण-गया सहो भण्णइ-हला ! अई अइ, 'सुवर-सूवं पेच्छम् णं ति । तो तीय हसिऊणं भणियं-हला ! ण सुंदरं से रूवं ति । तमो सेसासु भणियं-हला! पडिहया सि णिव्विसेसा। कि अण्णं एत्तो सुंदरं स्वं अत्थि ? तीए भणियं-अस्थि, सुयं मे कस्स सिणेहाभिपावसे (पायस्स) त्ति । तमो तीए पढमिल्लुयाए भणियं-हला ! सुंदरो मंगुलो वा एस मे(!ते) भत्तारो त्ति । एवं परिहसिउँ अद्दसणं गयाभो। गयं च तं दिवसं मम तासी(!सिं) गुण-विम्हियमणस्स । णवरं च आगामियाए रयणीए अहं पिया-रइ-पसंग-खेइय-सुह-पसुत्तो गगणतले सीयल-मारुयाहओ पडिबुद्धो हं। चिंतियं च मे-को मण्णे ममं हरइ ! तओ मे अवगय-निदेणं सकोउगेणं रति(!) । पेच्छामि य णवरि सिरीमिव सुरूवं १ इविडा ख०मो विना० ॥ २ इंडिओविनिग्गएणं खं० विना । हुंडिओ एविनिग्गएण मो० ॥ ३ पुज्जो मो०॥ ४ अओ मो० ।। ५ सुरवर ख०मो विना०॥ ६ण मो० विना० ॥ ७ इयं ख०मो विना ॥ Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वसुदेवहिंडी-मजिसमखडे तं चंदण-वण-दिहूँ कण्णगं तु । गवरं च तोय अहं सहसा चक्खु-संफास-लज्जियाए विव एक्कम्मि गिरि-सिहरे दुमंधकारे निक्खित्तो। णिक्विविऊण' य ममं 'संपट्रिया णभयलेणं । सा य सहीए पास-द्वियाए भणिया-हला ! किमियं साहसं अणुट्टियं ? कीस ते एस एत्थ आणेउं एगागी छडिओ ? ण य तासी. (सिं) जाओ, ण चेव तुभं ति । तीय भणियं- वयंसि ! जं एत्थ कारणं तं ते पुणो कहेहामि । एहि दाणिं वच्चामो त्ति । एवं भाणिउं अईसणं गयाओ । तो अहमवि सिला-तल-निसण्णो तोए कण्णगाए चरियं हियएणं चिंतयंतो बच्छामि त्ति । इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए सत्तरसमो मलयसेणा-लंभो णाम परिच्छेमो समत्तो ॥ १. णिक्खिवेण य खं• ॥ २. पट्टिया मो०विना ।। Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अट्ठारसमो अवंतिवद्धणा- लंभो अह य पभायाए रयणीए उदिय-दिणकर - किरणाए बेलाए सइरं अवइण्णो इं गिरि - सिहराओ । ताव य जुवईए कलुण - रसिय-सद सुणेमि । तमो भणिया मया - भेतव्यं ति । एवं जंपमाणो पहाविओ मि तं पएसं । णवरं च तत्थ पेच्छामि मुद्ध-कण्णगं । तीय य सगासाओ उद्धाइओ रक्खसो । [ सो] य ममं []निठुररसणो भणइ - अरे ! 'अणुकंपिय दुरायार माणुस ! दिष्णो ताव तुमे एयाए अभयो, तुह पुण मया पहयस्स इयाण को दाहिइ अभयं ? ति । एवं भणंतेणं संमाहओ हं वज्जसारेण मुट्ठिणा सिरे । तेण य पहारेण अहं निम्मिल्लाविओ स्वर्ण लोयणाईं । ममं च तहागयं पेच्छमाणी सुदुयरं आरसिड पयत्ता सा कण्णगा । मया तहागरण विभणिया — भदे ! मा भायसु ति समासासिया । सो य पुणो पहरमाणो मया वीरियं अवलंबिऊणं पुव्वतरायं आलीढ - द्वाण-ट्ठिएणं पहओ मुट्ठीय सिर- बंधणे । तो सो वैज्ज - निहादाहओ इव अंजण- गिरी घस त्ति धरणी-तके पडिभो, सुचिरेण य आसंत्थो । आसत्थ- मेत्तो य मुम्मुर - [सरि ] सो दुयमदंसणं गओ । तेण य अम्हं जुद्ध-संरंभ-सहेणं आगया तत्थ वण-विवराओ बहवे तावसकुमारगा । ते य मे पुच्छिया के दूरे मे आसमपर्यं ? ति । तेहिं भणियं -- एस इह व्यदूरे व्यम्ह आसमो । आगच्छह वच्चामो, "पेच्छ[ह] णं ति । तभो तेहिं सह ओ [] आसमपयं सह तीय कण्णगाए । अल्होणो य मि तत्थ कासवस्स कुलवणो | तेण य मे सागयं दिण्णं । ण य पुण मया तस्स अभिवायणं कदं । निसण्णो अमि तस्स समीवे सीयलाए साल-पायव - च्छायाए । चलणच्छि-वियारेसु य चिरेण मुणियं तेहिं जह - एस न देवो, माणुसो त्ति । तओ लद्ध-विसेसा भणंति - किं भो सुरवर - सरिस - बोंदी-घर ! अईव तुमं केण वि मएण गव्विओ, जयो रिसीणं अभिवायणं पि न कए (?) ते (ति) । मया परिहसंतेण भणियं - नाहं केण वि मरण तुम्भं [न] नमामि । अहं खु समणोवासभ अभिगय-जीवाजीवो उवळद्ध-पुण्ण-पावासव-संवर- णिज्जरा मोक्ख किरिया - विविह-कम्म-कुसलो । नाहं साहुवग्गं सावयं वा मोत्तूर्णं अण्णस्स घम्म-सद्धाए पणामं करेमि अण्णत्थेहिक (?) संवैघेण वत्ति । तेहि मणियं किं कारणं ? ति । मया भणिया -- जेण अण्णत्थ T १. आणु० ख० विना ॥ २ सानासारिया खं० विना ॥ ३. अलीढ खं० मो० ॥ ४. विज्जनिहावाहओ खं० मो० विना ॥ ५. मुम्मुरुसो खँ० मा० ॥ ६. पच्छा णं ति मो० ॥ ७. लद्धि मा० ॥ Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २७२ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंड धम्म चेव ण पेच्छामि । तेहिं भणियं--पेच्छ भो । अम्हे ताव अच्चंतं पत्त-पुप्फफा-कंद-मूल-पवालंकुर-पणियाहारा वण-वास-निलया बंभचारिणो अहिंसगा य । किह भणसि साहु-वगं मोत्तणं अण्णाथ धम्म ण पेच्छामि ? त्ति । मया भणियं -: काम-कोहे अणिज्जेउं किमरपणे करिस्सह । मह भे णिज्जिया एए किमरपणे करिस्सह ॥ अण्णं च सुणह, जइ पत्त-पुप्फ-फलाइयाण य कयाहाराणं धम्मो होइ, तो ग(वि)विहाणं तिरिय-मय-पक्खि-सि(?स)रीप्सिवाणं सवर-पुलिंदाण य किण्ण होइ धम्मो ? तेहिं भणियं-किं अम्हे णेसी(सिं) सरिस-चरिया ? मया भणिया--भो । सुण समासेणं । दुविहो जीव-गणो, तं जहा--तसा थावरा य । तत्थ पुणो सम्व जीवा वि दुविहा-- सुहुमा बायरा य । तत्थ केइ मणुआ सुहुम-घायगा, केइ बायरघायबा, केइ उभय-घायया, केइ उभयो अघायया । तत्थ सवारंभ-णियत्तीमो उभयो वि अघायया साहुणो भगवंतो, जेण सुउवएसेण परिसुद्धं दीह-सामण्ण हेड केवलं उंछं उवजीवंति । अवि सुणिज्जइ लोइय-सुईसु वि जहा--किर पुन्व-रिसीम जमो पुच्छिमओ कि होज्ज परम-सेयं ? किं वा परमो तवो । उववास-परं किं वा ! किं वा दाणाण अहियं ! ति ।। जमेण पडिभणियं-- एगवखरं परं बंभ पाणायाम(! मो) परं तवो । उववास(सो) परं भिक्खा दाणाण य अभय-दाणं ति ॥ उभय-घायगा पुण तत्थ दिट्ठा महारंभ-परिग्गहा रायाणो य, केवट-लुद्धया इस्थितावसाइणो अण्णे य बहवो संति । सुहुम-घायया पुण तुम्भे, कारणेण पउदा बायर-घायया वि, जेण कुंथुद्देहिय-घुण-भमर-सरडाईणं अण्णेसिं च बहूर्ण इंधणबयाणं अग्गिं जालेमाणा, संपाइमाण य सत्ताणं खयंकरा तुम्भे, अणुवमोगगमणेण य पहे पूअरगाईण य जले बायर-घायका अहव । तत्थ बायर-घाई एगदिवारेणं एक्कं वा दो वा जाव संखेजा वा घादेज्ज । पुहुम-धायया पुण 'खणे १. पाणिदाहारा मो० ॥ २ खणेण अणत मो० ॥ Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अट्ठारसमो अवंतिवद्धणा-लंभो २७३ खणे अणंत-जीवासि(१व त्ति)। तेण विविह-कंद-मूल-पुप्फ-फल-पवालंकुर-गए य तया-गए य अणंताणंत-गुणिए जीवे घायति । तावसेसु भणियं--कि वणस्सई वि ते जीव चेव ? मया भणियं-चिण्हुबयण-प्पामपणे जीव त्ति । अवि य, अहं तु पिहिवीए त्था () वायमिा-जले वि य । वणस्सई गओ वाहं तम्हा एए ण हिंसए । जो मे सव्व-गयं णाण हिंसेज्ज कयाइ वि । तस्साहं ण पणस्सामि सो य मे ण पणस्सइ ।। तम्हा जीवा । अवि य, सन्वो वि किसलओ स्खलु, 'उगममाणो अणंतओ दिवो । सो चेव य वढंतो, होइ परित्तो अणंतो य ।। एवमेयाई वत्थूई अगाणमाणा बालिसा भवंतो सामाग-वरुग-कूरि(र)ग-णीवारकंडु(गु)गाइएसु दुमग-तण-बल्लि-गुच्छ-गुम्म-लया-गए सलिल-समस्सिए य खितिमारु[अ]-अमिग-सहिए य जीवे धाएमाणा कालं गमेह । अगणि-संधुक्कण-होमजलावगाहण-पयत्तिया णिचं छण्हं जोव-निकायाणं घायया तुम्भे पच्चक्खं दीसह । जं पि य किंचि बंभचेरोववासाइसु पुण्णं समजिणह तं पि अण्णाण-कएणं जीवधाएणं सय-गुणं "उवहणह । अधि य, जह हाओ वण-हत्थी पुणोवि गुंडेइ रेणुणा देहं । तह धम्म काऊणं पुणो अहम्मेण गुंडेह ॥ उज्वेल्लेउ बुंदो(१) पुणो वि वेढेइ तेत्तियं चेव ।। अह बुंदो(?) तह तुम्भे धम्मे धम्ममधम्मेण पेल्लेह ॥ तेहि भणिय-सुटु भणसि तुमं, किंतु अभ्हं आभोग-कयं पुणं वा दिदूं, अगाभोग-कएण णस्थि दोसो । मया भणिया-जइ पुण तुम्भे अजाणमाणा विस-कंदं अमय-कंद ति कादं भक्खेज्जा, तेण य भक्खिएण जइ मरेज्जह, तओ सँकम्मसद्दद्विदु(१) अणाभोगकयं ण "लग्गति त्ति । तओ ते एवमादीहिं बहूहिं हेऊहिं 'मया निवारिओ(आ) कहिओ मया तेसिं जिण-प्पणीओ अहिंसा-लक्वणो घम्मो, १. पगम मो० ॥ २. उवणेह मो० ॥ ३. गाओ ख० ।। ४. स्सक्कसहट्ठिदु को० ॥ ५. लग्गत पा० ॥ ६. मया अन्नाणदोसो निवाओ (की० १ प्रते: संशोधक-कृतः पाठः) । Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २०७४ वसुदेवहिंडो-मज्झिमखंडे धमाधम्म-मणिदा य गदि-विसेसा' । सुय-धम्मा य भणति मे-सोम ! पतीहामो जिणवयणं माराधिउ, दिन्ना तुमे अम्हाणं उत्तमा धम्म-सुती । 'नइ 'नवरं किंचि सुबिलिय-पेच्छामो, तस्स सगासे अवस्सं पव्वयामो ति। किंतु कहेह इदाणिं तुब्भे को आगत ? त्ति। मया भणितं -पुध-विराहिय-जविखणोए मलयादो हरिदं इह छड्डिओ हं, सा य मे एत्थ कण्णगा रक्खस-गहिदा भीदा "रुयंती पडिमोक्खिदा (मे)। महा(पह) एदीय इहागा तुम्भ"सगासं ति । तं इदाणिं तुम्भे कहेह को एस पएसो जणवओ वा ? जाणह एयं तुब्भे का एसा "कण्णगा रक्खसो वा ? तदो कुलवणा भणितं-भो पियदंसण ! एस ताव अवंती-जणव ओ, इमो य असितगिरी "पत्रों । इओ अदूरे उज्जेणी नाम नगरी, अवंतिसेणो णाम राया । "धम्मपदि(?)वं रुय (!) मग्गणाओ ""हेर्नु च गदेणं मया "अवंआ(ति)राइणो सगासे दिट्टा मे सा एसा कन्नगा, "तस्स राइणो धूदा । एदं पुण रक्तसं न जाणामि त्ति ।। - तमो भणिओ मे "सो कुलवदी-तात ! विसज्जिज्जतु केइ रिसि-कुमारगा, कण्णगाए पिउणो सगासं, णयंतु एदं कन्नगे । अहं पुण वच्चामि जो मे गंतव्वयं ति । एवं मया भणिदे सा कण्णगा विवन्न-वयणा संवुत्ता, भणदि य "मं पाद-पडिदा - सामि ! णारहेह मम बंधुजणस्त अमिलिदं "मोतु(त्तं) जे । तओ मया मणुकंपंनेण भणिदा-अलं भदे.! "विवादेणं, घितिं लभाहि । ण मुयामि त्ति । विसज्जिदा य कासवेण रिसि-कुमारगा कन्नगा-णिवेदण-हे उ उज्जेणगराइणो । मया संठिना य अह कन्नगा(ए) । णाति-चिरेण य तो तावम-पुरोगमा आगता महता फणं रन्नो सचिवा सुमंत-मतिपूरण-नामधेज्जा । ते य विसज्जिय-वाहणा पणदा मम पादेसु । तेसु य अहं सबहुमाण-लग्गेसु १. वसेसा की० ॥ २. सो पा० ॥ ३. जिण-धम्म आराहेउ पा० ॥ ४. सुत्ती पा० ॥ ५. जह की। ॥ ६. क्वरं ली० ॥ ७ हिय ण ज. पा० ॥ ८. हरिचन्द पा० ।। ९.म पा० ॥ १०. रवंतो की० ॥ ११. तुज्झ की० ॥ १२. कवगा पा०॥ १३. अर की० ।। १४. मपिदि व पा०॥ १५. हेडंव गदेणं की० ॥ १६. अचिंआ पा० ॥ १७ वस्स पा० ॥ १८. नो पा० ॥ १९. कचगं पा० ॥ २०. वद्धासि पा० ॥ २१. संपातपडिदा की० ॥ २२ सोभुज्जे पा० ॥ २३. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अट्ठारसमो अवंतिवद्धणा-लंभो २७५ भाभि?)भिभो' करिणीए, उक्खित्ताविया पुरिस-जाणेण कन्नगा। समुक्खित्तं च मे तेनु धवलं आतपत्तं । चिंतितं च ममेते अणात-परमत्थं छत्तं धारयति । एवं चिंतयंतो णीमो मि तेहिं उज्जेणिं, महता अग्धेण अब्भुवगओ संतेउरो मम राया', पविसि(?सा)विओ य मि विभूदीए रायभवणं । तेय?तमओ) रायाणत्तीए सचिवेसु महं विधिणा मज्जाविमओ (हं) नुह (1)-भोयणायवविउलद्धो(१) उवट्ठाणे । कुबेरकंत. मुद्दा-पभावेण य ममं ते देवें(?वो) त्ति मन्नंति य । मच्छामि य रायारत्ते(द्धे)हिं नाडएहिं 'उवगेज्जमाणो । मह य आगो तत्थ राय-सगासाभो हरिसेणो णाम कंचुगी । सो मं विणयोवगो भणति-सामि ! सुणह विन्नत्ति । एस अम्हं राया चंद-बडे सय वंसप्पसूदो अवंतिसेणो नाम । एदस्स मंजरी नाम देवी, तीए दुहिदा कन्नगा परमरूविणो अवंतिवद्धणा नाम, जा तुम्भे अज्ज रक्खप्त-मुहामो मोइदा । सा य संपत्त-जोवणा वर(ण)-जोग्गा च वइ । अन्नदा राइणा अइसय-नाणी समणो पुच्छिमओ-भगवं ! को मे सुदाए भत्ता होहिति ! तेण य य सव्वन्नु-पुत्तगेण भणितं-एसा ते कण्णा इतो अविरेणेव इच्छिदालंभिदेणं महाविज्जा-बलवएणं भूयविज्जाहरेणं होरिहिति । हरिउं च जत्थ अडवीए निक्विविहिति तत्थ तस्वणं चेव संपत्ताए दिव-रूवी पुरिसो एहिति । सो भीतं रुभमाणिं तस्स हत्थाओ मोएहिति । सो चेव से भत्ता होहिति । जग-प्पहाण-पुरिसो अड्ढ-भरहाहिव-पिया सो होहिति । तं च सव्वं पि जह-भणिदं संवदिदं । सो य तुमं ति, एस परमत्थो। राया वि कन्नगं तुभं पयच्छति त्ति । एवं भाणिउ गमो कंचुगी । ताहे सुदरे "तिहि-करण-दियस-नक्खत्त-मुहुत्ते महदा विभूईए राइणा गाहिओ हं अवंतिवद्धणाए पाणिं । तमो हेद्वात(हिदंत)रेणं राइणा देवतामिव उवचरिज्जमाणो णाडय-गीत-गंधवाओज्ज-वाइत-रवेणं अवंतिवद्धणा-सहिओ "तिपुर-गओ इव कामो सह रदीए जहा-सुहं "अभिरमामि । इति धम्मसेण-गणि-महत्तर-कयाए वसुदेव-हिंडीए अट्ठारसमो अवंतिवद्धणा-लंभो णाम परिच्छेओ समत्तो ॥ १. अभभिउ पा० ॥ २. ०वय पा०॥ ३. रायाए पा० ॥ ४. तय य राया पा० ॥ ५. उवणज्जमाणो की० ॥ ६. चंद- वड सय वंस-पन्नदो पा० ॥ ७. वलएणं की० ॥ ८. रंभमाणिं पा० ॥ ९. सा की० ॥ १०. तिह-करणोदियस पा० ॥ ११. गहिओ पा० ॥ १२. तिरिपुर की० ॥ १३. अतिरमामि की० ।। Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ APPENDIX-I Some Parallel Passages From the Kathasaritsagara (See Introduction p. 66-68.) (1. Wioning of Jayendrasenā) From the Velá-Lanbaka नमताशेषविनौषवारणं वारणाननम् । कारणं सर्वसिद्धीनां दुरितार्णवतारणम् ॥ एवं सशक्तियशर्स प्राप्यान्या: प्रथमार्च ताः । रत्नप्रभाद्या देवों च मुख्य मदनमन्चुकाम्॥ २ अतिष्ठद्विहरन्वरसयुवरानः सुहधतः । नरवाहनदत्तोऽथ कौशाम्ब्या पितृपाश्र्वगः ॥ एकदा च तमुद्यानगत देशान्तरागतो । भ्रातरी गंज पुत्रो द्वावकस्मादभ्युपेयतुः ॥ ४ कृतातिथ्यप्रणतयोस्तयोरे कोऽब्रवीच्च तम । वैशाखाख्ये पुरे राज्ञः पुत्रावावां द्विमातृको ॥ ५ नाना रुचिरदेवोऽहं द्वितीयश्चैप पोतकः । जधिनी हस्तिनी मेऽस्ति तुरगो द्वावमुष्य च ॥ . तन्निमित्त समुत्पन्नो विवादश्चावयोईयोः । अहं जवाधिकां वच्मि हस्तिनी तुरगावयम् ॥ ७ अहं यदि नितस्तन्मे पणः सेव करेणुका । अय यदि जितो वा स्यात्तदश्यावेष तो पणो ॥८ तेषां जवान्तरं शातुं क्षमो नान्यस्त्वया विनी । तदस्मद्गृहमागत्य तत्परीक्षां कुरु प्रभो ॥ ९ प्रसीद व हि सर्वार्थप्रार्थनाकल्पपादप: । आवां चाभ्यागतो दूरादेतदर्थ तबार्थिनी ॥ १. एवं सचिरदेवेन सोमर्थितोऽश्ववशारसात् । अनुरोधाच वत्सेशसूनुस्तत्यप्रत्यपद्यत ।। तदुपानीतवाताश्वरथारूढस्तदैव सः । प्रतस्थे प्राप वैशाखपुरं ताभ्यां सम च तत् ॥ १२ कोऽयं स्याम्किस्विदप्राप्तरतिः कामो नवोद्भवः । किंवा द्वितीयश्चन्द्रोऽयमकलको दिवाचरः।। १३ उत वा पुरुषाकारो धात्रा कामस्य निर्मितः । तरुणीहृदयाकाण्डसमूलोन्मूलनः शरः ।। इत्युन्मदाकुलोत्पश्मलोचनाभिर्विलोक्य सः । वर्ण्यमानः पुरस्त्राभिस्तद्विवेश पुरोत्तमम् ।। १५ श्रृङ्गारकमयं तत्र युवराजो ददर्श सः । पूर्वैः कृतप्रतिष्ठस्य कामदेवस्य मन्दिरम् ॥ १६ तस्मिन्रतिप्रीतिपदे प्रविश्य प्रणिपत्य तम् । कामदेवं स विभ्रम्य क्षणमध्वभम जहौ ।। १७ ततस्तदेवसदनाभ्यर्णवर्ति विवेश च । प्रीत्या रुचिरदेवस्य मन्दिर तत्पुरस्कृतः ॥ वरवाजिगजाकीर्ण तदागमनसोत्सवम् । ऊर्जितश्रि स तत्पश्यन्रेमे वत्सेश्वरात्मजः ।। १९ तैस्तै रुचिरदेवेन सरकारैः सस्कृतोऽथ सः । तत्र सद्भगिनी कन्यां ददत्यिद्भुताकृतिम् ॥ २० तटू पशोभाकृण्टेन चक्षुषा मानसेन च । न सोऽपश्यत्प्रवास वा विरह स्वननेन वा ॥ २१ सापि दृष्ट्येव नीलजमालयेव प्रफुल्लया । प्रमनिक्षिप्तया तस्य चकारेख स्वयं वरम् ॥ २२ ततो जयेन्द्रसेनाख्यां तां स दध्यौ यथा तथो । आसतां निशि नार्योन्या न निद्रापि जहार तम् ॥ २३ अन्येयः पोतकानीतमपि वातसम जवे । तद वरत्नयुगल' वाहविद्यारहस्यवित् ।। स्वयं रुचिरदेवो या तामारुह्य करेणुकाम् । तद्वेगेन बिगायैव जवाधानबलेन सः ॥ २५ ततो रुचिरदेवेन वानिरस्नयुगे जिते । यावत्स वत्सेशसुतो विशत्यभ्यन्तर तत: ॥ २६ तावतस्य पितुः पाश्र्वाद्दूतोऽन्तिकमुपाययो । स दृष्ट्वा पादयो तस्त प्रणम्यावीदिवम् ॥ २. ૨૪ Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 Vasudevahindi : Majjhima-khanda इह प्रयात बुद्धवा स्वा परिवारात्पिता तव । राजा मां प्राहिणोत्वां प्रत्येवमादिशति स्मच ॥२८ इयरमनावेद्य यातोऽस्युद्यानतः कथम् । अधृतिर्नस्तदायाहि मुक्तव्यासङ्गसत्वरम् ॥ २९ इति शृण्वन्धितुर्दूतात्प्रियाप्राप्ति च चिन्तयन् । नरवाहन दत्तोऽभूत्स दोलारूढमानसः ॥ ३० तावत्क्षणाच्च तौकः सार्थवाहोऽतिहर्षलः । दूरादेव नमन् नेत्य युवराजमुवाच तम् ॥ ३१ ११२ अभवदतिविनम्रो वत्सराजात्मजेऽस्मिन्स किल रुचिरदेवो दृष्टमाहात्म्यहृष्टः ।। प्रादाच्च तां स्वभगिनीमुपचारवृत्तिमालम्ब्य युक्तिमनुरागहताय तस्मै । प्राग्दिरिसतां सुसदृशी स जयेन्द्रसेनां सद्य करेणुतुरगोत्तमयुग्मयुक्ताम् ।। स च तामादाय वधू साश्ववाँ रुचिरदेवमामस्य । नरवाहनदत्तः स्वां कौशाम्बीमाययौ नगरीम् ॥ तस्यामास्त च विहरन्नन्दितवत्सेश्वरस्तया सहितः । अन्याभिश्च स सुखितो देवीभिर्मदनमन्चुकायाभिः ।। (2. Winning of Lalitalocana) From the Saśānkavati Lambaka एकदा च निशि स्वप्ने नभसागत्य दिव्यया । कयापि कन्ययात्मानौं हियमाणं ददर्श सः ॥ ६ प्रबुद्धश्च महाशैलसानी सच्छायपादपे । अपश्यस्थितमारमान ता_रत्नशिलातले ॥ ७ तां च कन्यां स्वपार्श्वस्था निशि द्योतितकाननाम् । ईक्षते स्म स्मरस्येव विश्वस मोहनौषधिम् ॥८ अनयाहमिहानीत इति मत्वा च वीक्ष्य च । लज्जाविलम्बितेच्छां तां कृत्वा चालीकसुप्तकम् ।। ९ प्रलपन्निव जिज्ञासुरेव धूर्तोऽथ सोऽब्रवीत् । क्व त्वमालिङ्ग मामेहि प्रिये मदनमचुके ॥ १० तच्छ वेव तदुद्धातास्मृत्वा निर्वीडयन्त्रणम् । रूपं तद्दयितायाः सा तस्याः कृत्वालिलिङ्ग तम् ॥ ११ ततः स ने उन्मील्य दृष्ट्वा तां स्वप्रियाकृतिम । अहो विज्ञानमित्युक्त्वा कण्डे जग्राह सस्मितः॥१२ साथ हित्वा त्र रूप स्वं प्रदर्य जगाद तम् | आर्यपुत्र गृहाणेमां मामिदानी स्वयंवराम् ।।१३ एवमक्तवती तां च परिणिन्ये स कन्यकाम् । नरवाहनदत्तोऽत्र गान्धर्वविधिना तदा ॥ १४ नीत्वाथ तत्र तां रात्रिं यथावत्स तथा सह । प्रातस्तां दयितां युक्त्या कुलजिज्ञासयाभ्यधात् ।। १५ प्राप्तखड्गश्च सपन्नः स तया भार्य या सह । कान्तिमत्या कृती वामदत्तो विद्याधरोमः ॥६७ ततो रजतकूटाख्ये श्रृङ्गे मलयभूभृतः । कृतं पुरवर तेन नि जसिद्धिप्रभावत: ॥ ततो विद्याधरेन्द्रस्य तत्र कालेन कन्यका । तस्यां पन्या समुत्पन्ना नाम्ना ललितलोचना ॥ ६९ जातमागैव या विद्याधरमच्चक्रवर्तिनः । भार्या भवित्री निर्दिष्टा गगनोद्भूतया गिरा ॥ ७० Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Appendix - I ७१ तामार्यपुत्र मां विद्धि विदितार्था स्वविद्यया । अनुरक्तां तवानेत्रीमस्मिन्स्वे मलयाचले ॥ [ द्वितीयस्तरंगः ] ५६ ५७ ६३ ६५ ६६ ६७ तत्र प्रियायां सुप्तायां तस्यां सुप्तविनिद्रकः । नरवाहनदत्तोऽसौ स्मृत्वा कस्मात्किलाब्रवीत् ॥ भगीरथयशः प्रीतिविस्मृता एव ता मम । अन्यभार्याः कथं तत्स्यादिति चात्र विधिः प्रभुः ॥ सचिवा ये च मे दूरे तेभ्योऽपि मरुभूतिकः । बिक्रमैकरसेा नीतिमागे हरिशिखः स्थितः ॥ ५८ ताभ्यां न सांप्रत कृत्य गोमुखश्चतुरः पुनः । सर्वावस्थासु मे मित्र विदूरस्थो दुनोति माम् ॥ ५९ इस्युल्लपन्स तत्राशु निद्राघ्नं मधुरं मृदु । हा दुःखमिति शुश्राव नावोदीरित बचः ॥ ६० श्रुत्वा च दीप्रदीपेऽत्र सर्वतो यावदीक्षते । तावन्नार्या मुख दिव्य गवाक्षान्तर्ददर्श सः ॥ ६१ समलो व्योम्नि दृष्टोऽय चन्द्रोऽनेनेति कौतुकात् । अयोनि दर्शितं धात्रा चन्द्रमभ्यमिवालम् ॥६२ अङ्ग शेषमपश्यंश्च तस्यास्तदर्शनोत्सुकः । तद्रूपाकृष्टनयना छगित्येवमचिन्तयत् ॥ आतावित्यो युक्त्या प्राग्ब्रह्मणा सर्गविघ्नकृत् । आश्चर्य पश्य गवाशेत्युक्त्वा प्रेष्यत नन्दनम् । ६४ तत्र तेनाद्भुताकारे दृष्टोऽङ्घ्रि: केवल स्त्रियः । विपन्नश्च तदन्याङ्गदिदृक्षाव्यसनेन सः ॥ एवं ममापि धागेद मुखमात्र विपत्तये । सृष्टं स्यादिति यावच्च सेोऽत्राकलयति क्षणम् तावद्रवाक्षाद्दिन्या स्त्री प्रदर्श्य करपल्लवम् । इत एहीति साङ्गुल्या संशां तस्याकरेरात्तदा ॥ ततः संसुप्तदयितारस्वैर निर्गत्य वासकात् । तस्याः समीप' संप्राप स सोत्को दिव्य योषितः ।। ६८ अन्यासक्त प्रशंसन्ती पतिं मदनमञ्चुके । हा हतासीति सा चास्मिन्निकटोपगतेऽब्रवीत् ॥ ६९ तच्छ्रुत्वा तां प्रियां स्मृत्वा प्रज्वलद्विरहानलः । नरवाहन दत्तस्तां पृच्छति स्म स भामिनीम् ॥ ७० का व कुत्र वया दृष्टा प्रिया मदनमञ्चुका । मामुपेता किमर्थ च भवती कथ्यतामिति ॥ ७१ ततो विदूर नीवा तं प्रौढा राजसुत ं निशि । शृणु सर्व स्वमित्युक्त्वा साथ वक्तुं प्रचक्रमे ॥ ७२ नगर्या पुष्करावत्यामग्न्याराधनपिङ्गलः । अस्ति पिङ्गलगान्धारो नाम विद्याधरेश्वरः ॥ तस्य प्रभावर्ती नाम सुतो मां विद्धि कन्यकाम् | आराधितप्रसन्नाद्धि वरात्प्रातां विभावसोः ॥ ૭૪ साह तदाषादपुर द्रष्टुं वेगवतों सखीम् । अगच्छ ं न च तां तत्र प्राप क्वापि तपःस्थिताम् ॥ ७५ तन्मातुः पृथिवीदेव्या मुखान्मदनमञ्चु काम् | बुद्धवा तां त्वत्प्रियां चात्र स्थितां द्रष्टुमगामहम् ॥ ७६ अपश्यं तामनाहारकृशां पाण्डुरधूसराम् । बद्वैकवेणीं रुदतीं त्वद्गुणैकप्रलापिनीम् ॥ वृतां विद्याधराधीश कन्या वृन्दैरुदश्रुभिः । तद्दर्शनस्वच्छ्रवणप्रोद्यदुःखसुखाकुलैः ॥ तयोक्तत्वरस्वरूपा च भवदानयनेन ताम्र | आश्वास्य तत्कृपाक्रान्ता त्वद्गुणाकृष्टमानसा ।। ७९ विद्याप्रभावाद्बुद्ध्वा च संप्रति स्वामिह स्थितम् । भगास्मि तवाभ्याशं तदर्थस्वार्थसिद्धये ॥ ८० विस्मृताय प्रियं दृष्ट्वा त्वामिहान्यप्रलापिनम् । मया हा दुःखमित्युक्त्वा सा ते भार्यानुशोचिता ॥ ८१ इत्युक्तः स तथा सोको राजपुत्रो जगाद ताम् । नय मां तत्र सा यत्र नियुङ्क्ष्व च यथेच्छसि ॥ ८२ तच्छ्रुत्वा सा तमादाय खमुखस्य प्रभावती । विद्याधरी चन्द्रवत्यां गन्तु प्रववृते निशि ॥ ८३ यान्ती क्वाप्यग्निमालोक्य ज्वलन्त सा प्रदक्षिणम् । नरवाहनदत्तस्य तस्यादाय कर व्यधात् ॥ ८४ तेनाद्वाहविधिं युक्त्या प्रौढा सा निरवर्तयत् । संकल्पैकप्रधाना हि दिव्यानामखिलाः क्रियाः ॥ ८५ ततो नभस्तलात्तस्य पृथिवों वेदिकामिव । नदीर्भुजंगी सदृशीव' ल्मीकानिव पर्वतान् ॥ ७३ ७७ ७८ ८६ तानि तानि तथान्यानि कौतुकानि पदे पदे । दर्शयन्ती प्रियस्यात्र ययौ दूरं क्रमेण सा ॥ ८७ आकाशगमनश्रान्ते तृषार्तेऽस्मिन्जलार्थिनि । नरवाहनदत्ते सा व्योममार्गादवातरत् ॥ ८८ 279 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2801 Vasudevahindi : Majjhima-khanda निनाय च वनान्त त चन्द्रांशुधवलाम्भसः । राजतेन द्रवेणेव मृतस्य सरसोऽन्तिकम् ॥ ८९ तत्र शान्त मलतृषो तस्य पीताम्भसे। वने । उत्पन्न रमणीये तु कान्तासभोगतृष्णया ॥ ९० ततो हठार्थिता कृच्छारसंभोगे सा प्रभोवती । सानुक्रोशा कृतश्वासां ध्यात्वा मदनमचुकाम् ॥९१ नरवाहनदत्तस्य तस्य प्रववृते तदा । परार्थप्रतिपन्ना हि नेक्षन्ते स्वार्थमुत्तमाः ॥ ९२ नगाद त च मा मस्या मार्य पुत्र वन्यथा । अभिप्रायो ममास्तीह तथा चात्र का अणु ॥ ९३ पुरा पाटलिपुरोऽभूत्कापि स्त्री मृतभर्तृका । बालकपुरा तरुणी निधना रूपशालिनी ॥ ९४ सा चात्मपरितोषाय पर पूरुषसंगमम् । विदधाना ययौ गेहाद्रात्रौ रात्रौ यतस्ततः ॥ ९५ मोदक पुत्र ते प्रातरानेष्यामीति त सुतम् । बाल चाश्वास्य सायासीत्तं च सान्वहमानयत् ॥ ९६ सच बालो गृहे तुष्णी तयासीन्मोदकाशया । एकदा नतयानीतो विस्मस्यास्य समोटकः ॥९७ याचमान च त बाल मोदक सा किलाऽब्रवीत् । अह स्वकामुक वेनि मोदक नापर सुत ।।९८ तवा नानयानीता मेोदको मेऽन्य सक्तया । इति तस्य निराशस्य शिशोहदयमस्फुटत् ॥ ९९ तद प्रिय पूर्व स्वां सुतरां स्वीकरोमि चेत् । तन्मयैव कृताप्रवासा वास गममहोत्सवे ॥ १०० मत्त एव निराशा चेबुवा मदनमञ्चुका । भवेतद्धदय तस्याः स्फुटेरकुसुमपेशलम् ॥ १.१ तदेतेनानशस्येन तामनाश्वास्य सप्रति । न तथाभिलषामि स्वामपि प्राणाधिक' प्रियम् ॥ १.२ इत्युक्तः स प्रभावत्या तया सानन्दविस्मयः । नरवाहनदत्तोऽत्र तत्काल समचिन्तयत् ।। १०३ अहो नवनवोश्चर्य निर्माण रसिको विधिः । अचिन्त्योदारचरिता येन तृष्टा प्रभावती ।। १०४ इति ध्यायन्स तां प्रेम्णा स्तुत्वा राजसुतोऽब्रवीत् । तर्हि मां नय सा यत्र स्थिता मदनमन्चका १०५ तकृत्वा च गृहीत्वा त नभसा सा प्रभावती । क्षणेन प्रापयामास तमाषादपुर गिरिम् ।।१०६ तत्र संगमयामास तेन शुष्यत्तनु चिरात् । पूरेणेव नदी वृष्टिः सा ता मदनमन्चुकाम् ।। १०७ सोऽप्यपश्यद्वियोगार्ता कान्तां तां कृशपाण्डुराम् । नरवाहनदत्तोऽत्र पर्वणीन्दुकलामिव ॥ १०८ स तदा प्राणलामाय तयोरन्योन्यसगमः । बभूव जगदानन्दी शर्वरीशशिनोरिव ।। १०९ विरहानलसततावाश्लिष्टौ दंपती च तौ। स्वेच्छलाद्रवीभूतावेकतामिव जग्मतुः ॥ ११. ततः प्रभावतीविद्याबलेन निशि कल्पितान् । बुभुजातेऽत्र तो सद्यः स्वर भोगानुभावपि ॥ १११ न ददर्श च तद्विद्यावलेनैवात्र कश्चन । नरवाहनदत्तं तं विना मदनमन्चुकाम् ।। ११२ प्रातस्तं चात्र मुम्चन्तमेकवेणी निज प्रियम । सा जगादाहितामर्षवशान्मदनमन्चुका ॥ ११३ हते मानसवेगेऽसौ मोक्तत्यार्यसुतेन मे । मृतायाः पक्षिभिर्वापि नेणी दाह्याथवाग्रिना ॥ ११४ इति प्रतिज्ञातभून्मया साद्य मम त्वया । जीवस्यस्मिन्नृपे मुक्ता तेन मे दूयते मनः ॥ ११५ क्षिप्तोऽपि न मृतो ह्यष गवत्यामिपर्वते । स्व चाहश्या प्रभावल्या विहितोऽत्र स्वमायया ॥११६ भन्यथा स्वरसमीपे हि शत्रोरस्यानुशायिनः । इहैते संचरन्तोऽद्य स्वां सहेरन्विलोक्य किम् ॥ ११७ एवमुक्तस्तया परन्या साच्या कालानुराधवान् । नग्वाहनदत्तोऽत्र सान्त्वयन्स जगाद ताम् ॥ ११८ संपत्स्यतेऽयं कामस्ते हनिष्याम्यचिरादमुम् । शत्र विद्याः समासाद्य प्रतीक्षस्व मनाविप्रये ॥११९ इत्याधुस्त्वा समाश्वास्य स तां मदनमन्चुकाम् । नरवाहनवदतोऽत्र तस्थौ द्याधरे पुरे ॥ १२. भय प्रमावती तस्य नके विद्याप्रभावतः । अतर्य रूपमा स्मीय स्वयमन्तहिता सती ॥ १२१ स तपेन तत्रासीद्राजपुत्रो यथासुखम् । अशक्कितः प्रकाशोsपि तद्विद्यासिद्धभोगभुक् ॥ १२२ वेगवस्या क्यस्येयमेता मदनमम्चुकाम् । उपाचरति तत्प्रीत्या निजसत्यवशेन च ॥ १२३ इति प्रभवतीत्येनं तद्रूपच्छन्नविग्रहम् । मन्वानाः सर्व एवोचुस्तत्र मानसवेगतः ॥ Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Appendix-I 281 १२५ अथकदा प्रसङ्गेन तस्मै मदनमन्चुका । नरवाहन दत्ताय स्ववृत्तान्तं शशंस सा ॥ तदा मानसवेगो मामिहानीय स्वमायया । प्रवर्तयितुमभ्यग्छद्भाययक्ररकर्मभिः ।। १२६ तावच्च प्रकटीभूय भगवान्भैरवाकृतिः । उद्धृतासिललज्जिह्वः कृत्वा हुंकारमभ्यधात् ।। १२७ इयं विद्याधरेन्द्राणां भाविनश्चक्रवर्तिनः । भार्या कथं त्वयास्मास स्थितेष परिभ्यते ॥ १२८ एवमुक्तो भगवता पपात धरणीतले । पायो मानसवेगोऽसौ मुखेन रुधिरं वमन् ॥ ततस्तिरोहिते देवे समाश्वस्तः क्षणादसौ । गतः स्वमन्दिरं भूयो मयि क्रौर्यान्यवर्तत || १३० अथ मीता वियोगातो प्राणत्यागोन्मुखीमिह । एत्यान्तःपुरचेट्यो म सान्त्वयन्न्योऽब्रवन्निदम ॥ १३१ मुनिकन्यां पुरा कांचिदृष्ट्वा रूपवती हठात् । हरन्मानसवेगोऽयतद्वन्धुभिरशप्यत । परनारीमनिच्छन्तीं यदा पाप गमिष्यसि । तदा ते शतधा मूर्धा विदलिष्यत्यसाविति ।। १३३ अतो नैष बलादगच्छेपरस्त्री मा भय कथा:। देवादेशाच्च भाते भयो भाव्येव संगमः || ११४ एवं ममोक्ते चेटीभिः क्षणाद्वेगवती स्वसा । सास्य मानसवेगस्य संबोधयितुमागमत् ॥ १३५ मद्दर्शनकृपाविष्टा सा खदानयनेन माम् । आश्वास्य त्वां यथा प्राप्ता तथैव विदित तव ।। १३६ अथ ज्योत्स्नासितैर्वस्त्रैश्चान्द्री तनुरिवामला । दर्शनेनैव सौम्येन सिञ्चःती सुधयेव माम् ।। १३७ उपेता पृथिवीदेवी माता साध्वी दुरात्मनः । अस्य मानसवेगस्य सस्नेहमिदमब्रवीत् ॥ १३८ त्यक्त्वाहार शुभोदर्क किमात्मानमुपेक्षसे । शत्रोरन्न कथ भोक्ष्य इति मा च कृथा हृदि ।। १३९ गवत्या मे राज्येऽस्मिन्वितकल्पितः । भागोऽस्ति सा च भळ ते परिणीता सखी तव ।। १४० तद्धन भर्तृ संबन्धि तव चात्मीयमेव च । तदेतद्भुक्ष्व विद्यातो ज्ञात्वा सत्य वदामि ते ॥ १४१ एवमुक्त्वा सशपथ भोजितास्मि तया तदा । अवस्थोचितमाहार सुतास बन्धबद्धया ।। १. ततस्त्वया सहागत्य वेगवत्यैष निर्जितः । भ्रातेह रक्षितस्त्वं च शेषमत्र न वम्यहम् ॥ १४३ अथ वेगवतीसिद्धिं तदेवतवचोऽप्यहम् । स्मरन्ती नामुच प्राणांस्त्वत्प्राप्त्याशावलम्बितान् ॥१४४ ततो महानुभावायाः प्रभावत्याः प्रभावतः । स्व शत्रुस कटेऽप्यस्मिन्प्राप्तस्तावमयाधुना ॥ १४५ चिन्ता तु मे विलुप्ता चेद्भवेदत्र प्रभावती । नश्येच्च तव तद्रूप ततोऽस्माक नु किं भवेत् ।। १४६ इत्यादि ब्रुवती धीरीकुर्वन्मदनमचुकाम् । नरवाहनदत्तोऽसौ वीरोऽत्रास्त तया सह ॥ १४७ एकदा च प्रभावत्यां यातायां भवन पितुः । प्रभातसमये नष्टतद्रूप तदस निधेः ॥ १४८ नरवाहनदत्तं तदृष्ट्वा पुरुषरूपिणम् । पारदारिक एषोऽत्र प्रविष्ट इति साकुलः ॥ १४९ भयाद्राजकुले गत्वा सर्वः परिजनोऽभ्यधात् । वारयन्तीमपास्येव भीता मदनमञ्चुकाम् ॥ १५० ततो मानसवेगोऽत्र स राजा स्वबलान्वितः । नरवाहनदत्त त धाविश्वा पर्यवेष्टयत् ॥ १५१ अथ त पृथिवीदेवी माता सस्वरमेत्य सा । राजानमब्रवीत्पुत्र हन्तव्योऽयौं न ते न मे ॥ १५२ न पारदारिको ह्येष वत्सराजात्मजो स्वयम् । नरवाहनदत्तोऽत्र निजां भार्यामुपागतः ॥ १५३ विद्याबलेन जानेह कोपान्धः किं न वीक्षसे | जामाता चायमस्मा पूज्यः शशिकुलोद्भवः ॥ १५४ एवमुक्तस्तया मात्रा तर्हि शरय मम । इति मानसवेगोsसो जाताम! जगाद ताम् ॥ १५५ ततः सा त पुनर्माता जामातृस्नेहतोऽभ्यधात् । नाधर्मो लभ्यते कर्तु लोके द्याधरे सुत ॥ १५६ इह विद्याधगणां हि धर्मार्था विद्यते सभा । तत्रास्य तत्प्रधानाग्र दोष शिरसि पातय ॥ १५७ ततो यस्क्रियतेऽमुष्य शोभते तदतोऽन्यथा । विद्याधरा विकुर्वीरन्न सहेर श्व देवताः ॥१५८ एतस्या वचेा मातुर्गोरवात्प्रतिपद्य सः । सभां मानसवेगस्त नेष्यबन्धु प्रचक्रमे ।। १५९ Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 Vasudevahirndi : Majjhima-khanda स च बन्धासहिष्णुः सन्स्तम्भमुत्पाटय तोरणात् । नरवाहनदत्तोऽत्र तद्भत्यानवधीद्वहून् ॥ १६० तन्मध्यात्खड्गमेकस्य हतस्यासाद्या तत्क्षणात् । जघान से।ऽन्यानपि तान्वीरे। दिव्यपराक्रमः ॥ १६१ ततो मानसवेगस्त दिव्यया निजविद्यया । बबन्ध भार्यानुगत नयति स्म च तां सभाम् ।। १६२ तत्र भेरीमहाशब्दसमाहूता इतस्ततः । विद्याधरा मिलन्ति स्म सुधर्मायां यथा सुराः ॥ १६३ भागत्योपाविशच्चात्र रत्नसिंहासनोपरि । राजा वायुपथो नाम सभ्यो विद्याधरैवृत: ॥ १६४ व्याधुन्वद्भिरिवाधर्म वीज्यमानस्य चामरैः । तस्य मानसवेगोड स्थित्वा पापोऽब्रवीदिदम् ।। १६५ मोऽप्यन्तःपुरध्वंसकारी विध्वंसकः स्वसुः । शत्रुर्ममाय वध्योऽय स्वाम्यकामः किलैष नः॥ १६६ तच्छ्रुत्वा तेन सभ्येन पृष्टः प्रत्युत्तर प्रति । नरवाहनदत्तोऽत्र वीरो विस्रब्धमब्रवीत् ॥ १६७ सा सभा यत्र सभ्योऽस्ति स सभ्यो धर्ममाह यः स धर्मो यत्र सस्य स्यात्तत्सत्य यत्र न च्छलम्।। १६८ बद्धोऽह माययात्रव स्थितो भूमावयं पुन: । आसनस्थश्च मुक्तश्च को विवाद: समोऽत्र नौ ॥ १६९ एतद्वायुपथः श्रुत्वा तमुपावेशयक्षितौ । न्यायान्मान सवेग स त मुक्त चाप्यकारयत् ॥ १७० ततः सर्गेषु अण्वत्सु तत्र वायुपथाग्रतः। नरवाहनदत्तोऽसावेवं प्रतिवचोऽभ्यधात ॥ १७१ हृतानीतामनेनंतां भार्या मदनमञ्चकाम । निजां प्राप्तोऽस्मि चेस्कस्य शद्धान्तो ध्वंसितो मया ॥ १७२ अस्या रूपेण चाभ्येत्य विप्रलभ्य कृतो यदि | अहं भर्ता भगिन्यास्य तत्र का मेऽपराधिता ।। १७३ स्वाम्यकामोऽस्मि चेत्कामः कस्य कुत्र न जायते । एतस्त्वा विमृश्याथ राजा वायुपथोऽब्रवीत् ॥१७४ धर्म्यमाह महात्मायं भविष्यत्सुमहोदयः । अस्मिन्मानसवेगत्वमधर्म भद्र मा कृथाः ॥ १७५ इत्युक्ते तेन नाधर्मान्मोहान्धो यन्न्यवर्तत । सेोऽत्र मानसवेगस्त क्रोधं वायुपथो ययौ ॥ ९७६ ततो मानसवेगेन सह संनद्धसैनिकः । बभूब तस्य संक्षोभस्तत्र धर्मानुरोधिनः ॥ १७७ धर्मासनोपविष्टा हि दुर्बल बलिन परम् । आत्मीय बत जानन्ति धीरा न्यायैकदर्शिनः ॥ १७८ विहाय मायां युध्यस्व स्पष्टमेव मया सह । यावदेकप्रहारेण हन्मि त्वां पश्य पौरुषम् ॥ १७९ इति मानसवेग च तदावोचद्विलोकयन् । नरवाहनदत्तोऽत्र दिव्यकन्याः सकौतुकाः ॥ १८. अन्योन्य जातकलहेषु च तत्र तेषु विद्याधरेषु सहसैव सभान्तरस्थात् । स्तम्भोत्तमाहसदिति प्रविभिन्नमध्याद्देवोऽथ भैरववपुः किल निर्जगाम ॥ व्याप्ताम्बरोऽजननिभश्च विनिहनुतार्को विद्युल्लतातरलदीप्रविलोचनाचिः । दन्तप्रभाविततपङ्क्तिपतलाको गर्जन्महाप्रलयमेघ इव प्रचण्ड: ।। न भाविविद्याघरचक्रवर्तिनः राभवोऽस्यास्ति शडेति स ब्रुवन् । अधोमुखं मानसवेगमीश्वरो निराकरोद्वायुपथ प्रहर्ष यन् । आदाय त च भुजयोभगवान्भुजाभ्यां संरक्षणाय नरवाहनदरामाशु । प्रापय्य पर्वतवर शुभमृष्यमूकमास्थापयत्स किल तत्र ततस्तिरोऽभूत् ॥ प्रशशाम परस्पर सभायामथ विद्याधरस भ्रमः स तस्याम् । स च वायुपथो यथागत तैः सहितः सौरपरैस्ततो जगाम ॥ सोऽपि च मानसवेग: कृत्वा तां मदनमञ्युकां पुरतः । हर्षविषादाकुलितामाषाढपुर निजं ययौ विमः ।। Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Appendix-I 283 (3. Winning of Vayavegayasas) From the Panca-La mbaka विद्याधरकुमार्योऽत्र तपस्यन्तं तनुत्सुकाः । नेत्रप्रभाभि: संबीतकृष्णाजिनमिव व्यधुः ॥ तच्चिन्तान्तर्मुखत्रैः करैश्चोरःस्थलार्पितः । अदर्शयन्निवान्यास्तं प्रविष्टं हृदि तत्क्षणम् ॥ ८४ पञ्चपराश्च दृष्ट्वा त सद्विद्याधरकन्यकाः । मदनानलसंतप्ताश्चक्रिरे समय मिथः ॥ अयं पञ्चभिरस्माभिः सखीभिर्युगपत्पतिः । वरणीयो विवाहश्च तद्वत्कार्यो न भेदतः ॥ ८६ एका यदि पृथकुर्याद्विवाहममुना ततः । प्रवेष्टव्योऽग्निरन्याभिस्तामुद्दिश्य सखीद्रहम् ॥ इति दिव्यासु कन्यासु क्षुभ्यतीषु विभाव्य तम् । तत्राकस्मान्महोत्पाताः प्रादुरासंस्तपोतने ॥ ८८ VVVV ८७ अत्र दृष्टचरी तेन कन्या वायुपथस्वसा । वायुवेगयशा नाम शुद्यानस्थाभ्यवाञ्छयत ॥ १५३ सा हेमवालुकनदीतीरे द्यानविहारिणी । स पूर्णचन्द्रवदना सौम्यालापमनोरमा ।। १५४ सितहासा गुरुश्रोणिभारा सङ्ग्रहशालिनी । वीक्ष्यागतं त तद्रक्तचित्ताप्यन्तर्दधे तत: ॥ १५५ विलक्षोsथ स तां मत्वा हेत्वन्तरपराङ्मुखीम् । नरवाहनदत्तोऽत्र निजमावासमाययौ ॥ १५६ तत्र गोमुखमैदग्ध्यवशेन मरुभूतिना । वृत्त राज्ञः सहस्थेन वृत्तान्तमुपलभ्य तम् ॥ १५७ देव्यश्चित्रान्परीहासानसम्राजस्तस्य चक्रिरे । मरुभूतेरमैदग्ध्यात्सत्रपे गोमूखे स्थिते ॥ १५८ सलज्जमथ राजान वीक्ष्याश्वास्य च गोमुखः । वायुवेगयशश्चित्तं जिज्ञासुतस्तात्पुरं ययौ ॥ १५९ ततो वायुपथोऽकस्मात्पुर द्रष्टुमित्रागतम् । दृष्ट्वा प्रीतिकृतातिथ्यो नीत्वैकान्ते जगाद तम् ॥ १६० वायुवेगयशा नाम कन्यास्ति भगिनी मम । सिद्धैः सा भाविनी चक्रवतिभार्या किलोदितः ॥ १६१ अतस्तामिह दित्सामि प्राभत चक्रवर्तिने । नरवाहनदसाय तन्मे त्वौं साधयेप्सितम् ॥ १६२ आगन्तु प्रस्तुतश्चाहमेतदर्थ तवान्तिकम् । इति वायुपथेनोक्ते मन्त्री त गोमुखोऽब्रवीत् ॥ १६३ यधप्यरिजिगीषार्थ प्रस्थितः प्रभुरेष नः । विज्ञापय तथापि त्वमह ते साधयाम्यदः ॥ १६४ इत्युक्त्वामन्च्य तं गत्वा सिद्ध कार्य न्यवेदयत् । नरवाहनदनाय गोमुखोऽभ्यर्थनां विना || १६५ अन्येधुच तमत्रार्थ मेत्य वायुपथे स्वयम् । विज्ञापयति राजानौं तं धीमान्गोमुखोऽब्रवीत् ॥ १६६ न कार्योऽभ्यर्थनाभङ्गो देवी वायुपथस्य ते । भक्तोऽयं यद्बतीत्येष कर्तव्य तत्प्रभ रिति ॥ १६७ तत: स प्रतिपेदे तद्राजा वायुपथोऽपि ताम् । तस्मै प्रादादनिच्छन्तीम यानीय निजानुजाम् ।।१६८ विवाह्यमाना सावोचदनिच्छन्ती बलादहम् । भ्रात्रा दत्तेति नाधर्मों लोकपाला ममास्त्यतः ।। १६९ एतद् अवरयां तस्यां च सर्वा वायुपथाङ्गनाः । चक्रुः कोलाहलं येन नान्ये तच्छुअधुर्धचः ॥ १७. ततो राशस्त्रपादायितद्वाक्याशयलम्धये । गोमुखो युक्तिमन्वेष्टुं तत्राभ्रमदितस्ततः ॥ १७१ भ्रानवा ददर्श चैकान्ते विद्याधरकुमारिकाः । अग्निप्रवेशं युगपच्चतस्रः कर्तु मुद्यताः ॥ १७२ कारणं तेन पृष्टाश्च जगदुस्ताः सुमध्यमाः । समयोल्लङ्घनं तस्मै वायुवेगयशःकृतम् ।। १७३ ततः स गोमुखो गत्वा राज्ञस्तत्सर्वसंनिधौ । नरवाहनदत्ताय यथावस्तु न्यवेदयत् ।। १७४ तबुद्ध्वा विस्मिते राशि वायुवेगयशास्तदा । जगादेोत्तिष्ठ गच्छामस्स्वरित रक्षितु वयम् ॥ १७५ Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 Vasudevahirndi : Majjhima-khanda आर्यपुत्र कुमारीस्तास्तते। वक्ष्यामि कारणम् । इत्युक्तः स तया राजा तत्र सवै: समं ययौ ॥ १७६ ददर्श च कुमारीस्ता: पुरःप्रज्वलितानलाः । विधायें ताश्च राजानं वायुवेगयशा जगौ ॥ १७७ एषैका कालिका नाम कालकूटपते: सुता । विद्युत्पुम्जा द्वितीयेयं विद्युत्पुम्जात्मसंभवा ॥ १७८ मन्दरस्य सुता राजस्तृतीयैषा मतङ्गिनी । चतुर्थीयं महादंष्ट्रसुता पद्मप्रभा प्रभे। ।। १७९ पञ्चम्यहं चेति वयं दृष्ट्वा त्वां मारमोहिताः। सिद्धक्षेत्र तपस्यन्त व्यदधम समय मिथः ॥ १८० समं पञ्चभिरस्माभिराहार्योऽय प्रियः पतिः । नात्मार्पणीयस्त्वेतस्मै क्याचिदपि भिन्नया ॥ १८१ एका चेत्पृथगेतेन विवाह विदधीत तत् । प्रविश्यो वहिरन्याभिरुद्दिश्यैतां सखी द्रुहम् ॥ १८२ एतत्समयभीताह नैच्छ परिणय पृथक् । न चात्मा तुभ्यमधुनाप्यार्यपुत्र समर्प्यते ॥ १८३ ममार्यपुत्र एवात्र लोकपालाश्च साक्षिणः । यद्येष समयोऽद्यापि स्वेच्छमुल्लवितो मया ॥ १८४ तदार्य पुत्र ता एता उपयच्छस्व मे सखीः। युग्माभिरेतोः सख्यो भावनीय च नान्यथा ॥ १८५ एवं तयोक्ते तुतुषुः समाश्लिष्यश्च ता मिथः । कुमार्यो मरणोत्तीर्णा राजाप्यन्तहर्ष सः॥ १८६ बुवा तत्पितरस्ते च तत्र तत्क्षणमाययुः । नरवाहनदत्ताय तस्मै प्रादुश्च ताः सुता: ॥ १८७ शासनं तेऽपि तत्कालं जामातु: प्रतिपेदिरे । कालकूटप्रतिप्रष्ठास्तस्य विद्याधरेश्वराः ॥ १८८ एवं पञ्च सम प्राप्य महाविद्याधरात्मजा: । नरवाहनदत्तोत्र माहात्म्य स पर ययो॥ १८९ यो देव चन्दनपादपः ॥ १९८ अस्यां भुन्यस्ति तं तावत्सायाभीष्टसिद्धये । नाचक्रवर्ती निकटं तरोः प्राप्नोति तस्य च ॥ १९९ श्रुलौतन्मन्दराद्रात्रौ निराहारो यतव्रतः । नरवाहनदत्तोऽगात्त चन्दनतरु प्रति ॥ २०. गच्छन्वित्रास्यमानोऽपि वीरो विध्नैः सुदारुणैः । न स तत्रास मूलं च प्राप तस्य महातरोः ॥ २०१ दृष्ट्वा च तं महारत्नं निबद्धोत्तुङ्गवेदिकम् । एत्याध्योरुह्य सौपानवर्वन्दे चन्दन द्रुमम् ॥ २०२ चक्रवर्तिन्नयमहं सिद्धस्ते चन्दनद्रुमः । स्मृतस्य संनिधास्ये ते तदिता व्रज सांप्रतम् ॥ २०३ Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ APPENDIX-II Notes And Emendations For Some Corrupt Readings [Abbraviations--DN. = Desi namamāla-Hemacandra, PSM = PainSadda-Mahannavo, PV = Prākrta Vyakarana-Hemacandra MW = MonierWilliams' Sanskrit Dictionary, VH = Vasudevahimdi-Sanghadāsa Gani, VHM = Vasudevahimdi Majjhima Khamda — Dharmasena Gani. Sk= Sanskrit] Page.Line Printed text - पत्त-लडहच्छा 1.1 2.12-13 चक्किमुह... 2.15 ... माफल 2.22 -विययमा 3.3-4 इतो ... परिणीताओ 4. 1-2 चकवह-जणरत (?) - 42 4.3 4.17 5.22 5.23 66 7.9 -कमलं गुडाय जावणं (१) उड - णामय से विज्जाहर काग- दिठयाए दवस्स च स - परमत्येा । - काय-कायणो हु Emended text or Notes In VH the reading '०पत्तलदलस्था' has been preferred instead of '० पत्त-लडहच्छे।" Compare माक्सु च विसाल, सन्षहसुह अणुत्तर ं जं च । जे सुचरिय - सामण्णा, ण दुल्लह दुल्लह तेन ॥ -VH. P. 288 ...मा (? मोक्ख ) फलReading fя is preferable here 'There seems to be some corruption in the text. The sentence does not construe. चक्क वह ( ? ट्टी) - जण (?णे) रत [जणेरत=जणेरय== Sk. जनयितृ, जनक ] कमल गुट्ठीय- जाव [ ए ] उड (? फुड') णामयं से (१) Reading preferable. विज्जाहरलाग- वियाए द (?)वस्त्र [=Sk. दूताय ] च ( १ ) स परमस्था । लय (?) कायणो [लोगो ] हु is Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 Vasudevahindi : Majjhina-khanda 9.5 मए 7.20-8.1 णि उणेण बच्छराहि वे(१)सुज्जला णिउम-वच्छ-गहि (?) वेमुज्जला[Possibly राहि is corrupt for गहा-शोभा] 84 -गुणित गुणि (१लि त[गुलिय, Sk.. गुलिफा ]. शुक appears twice in the same com pound as सुय and सुक. अवणमितिदु(?)हित- .. अवणमितिदु(?) [परि]हित910 पवरवात ?) लच्छी पवर-वात(१पस)लन्छी 9.14 दिणगा(?णा)भ =दिणणाह, [Sk. दिननाथ]] 9.6 परिभात परिभात(?न) [-Sk. परिधान] 10.9 पितकतरूवधर(१)कुसुम पितक-तरु-व(घ)र-कुसुम 1222 तादेध (?) ता(१छा)देध 12.25 -कक्कस कक्कसं(?यं) 138 भाणी भाणी[य] 13 16 गधवदत्ता गंधश्वदत्ता[ए भणित]154. अभि (?) अंदोभि (? अम्हे हिं) . 15.5 मए(म) 1517 ततो वि य विति मे ततो वि(ती)य वि तिदिठ मे 16.2 तत्तो म तीसु यर जतुमादाय(?) ततो मतीसु य जतुमादाय(१) विवि(वय)विवित्थवितो (?) स्थवितो 16 12 सविसेसतर-विदीधित(?) सविसेसतर वि दीधि (पित 175 बितिज्जिता =Sk. द्वितीया, सहायिका 17.6 पलो (१ला)ए तो पलोए (लाइव 176-7 एसा य मए(?) पुच्छिता- एसा य मए (?मे) पुच्छिता(१पुच्छति)17.14 सामलीए ? ति । एव तो तेण सामलीए ! त्ति । एवं तोतेण(? भणतेण) 1722 सावक्कयो(? 4) होति । सावक्कयो होति ! 17 24-25 एव गान, वन(?)ती एव णाम, वच्च ती(?त्ति) 19.23 अह माणव वुत्त (?)...रादीए । अह माणध(१)-युत्त(? बुद)तेपुर-वर-गतो परिबुद्धो...... अभिरमितु । समदिपिछताए रई-विमुहा(?) रादीए परियुद्धो...... 19.24 -भाउग(पा उग्ग)-पडह -[पा]भाउग-पडह19.25 --पेवक --(पावक20.5 सावस्मय सावस्सय(? सास्थरय)211 -विगार-कुंडला -विगार-कुंडला(? उजाला) 21.11 सभारुधिर - सभा(?स)-रुधिर-- 21.12 -कुमुयवरा -कु(म)यवरा Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Appendix-11 287 21.12 मिकस्सभ(?)-णि(? णी)ला मि[अ]कस्स अणि(?णी)ला 21 17 18 सम्म-परिणता, गु [?]णा सम्म-परिणता(?त)-गुणा, 21 22 कणखइतंतु (?)-कम्म-तणु- कणखड(? कणह-वर)-तंतु-कम्म-तणु , 22.1 -सुरभिल(?)-वण्णा , -सुरभि-ला? लावण्णा, 22 10 एतासु या पहेयं । एतासु सिं) या(१य) पहेयं(?णं) 22.11 अणवतिवे(घेरिक-बाल- अणवदिठत-वेधेरि(?चेडिय)-[चकवाल-- वरिसघर-मुहतरक(?) वरिसघर-मुहत(?महत्त)रक22.12 -सज्जासु (?) । ततो -सजा सुततो(१) 22.14 -सागर-मुद्दा सागर-[स]मुदा(? स्था) 23.1-2 रिसि सिद्धा... Second line is metrically defective. 233 य ज मणुयाण वि ण तं य, जं मणुयाण वि [? कहंति] ण तं 23.9 महति (१ महंता) The emendation is not necessary. महति is महा + अति. 23 14 कल[?] खण कल[को चिय] खणेण 2316 से से काले (? सकाले) वि. The reading सेसकाले is preferable. 2317 -परिहास लीलयाए । परिहासली(?सी)लयाए 23 18-19 ताओ । वयंसा में मे ततो ताओ, वयता य मे । ततो 2321 -वलसमिवादभिव पयस (१)। बल-समिान्नि वादमिव पयतां । 2325 कागजतु?) कोवगजतुं(कोठग-जत्तं) 24.5-6 कन्नह(१ हुल्लत वियय- कन्न(? कत) हल्लत-वियय-वर (१ र) - वरं चेवय(?,-पंतिमाला. चेवय(चिंघय)पति-मालो. 248 -रसत -रस(१)त-- 24.9 --वियसंत-कन्न -वियसंत(१ ता)कन्न2413 गम्ममाणो [भ]]गम्ममाणो 24.19 “यपु(१ पु) -ब ? चंपु)24.19 विविधभूतलित विविध-भू-त(१क)लित 24.28 -गंभीराइघातवन्नगणि -गंभीराइघात(?)-वन्न(?वनंत राणि 25.1 सुपरीमिरी-उल्लसंत ...... सुपरी(१उपरि)-मिरी उल्लसंत-कत-जाला तापदिप्पमाणी घण-विवर-विणिग्गता सादामणी-सेय-ता (?) पदिप्पमाणी 25.3 ममुति(१) ममुति(? झड त्ति) 25.24 -विजित-कन्न -विजि(१चि)त्त-क(?व)न्न 26.2 -रिति-मयाए -रिति(१६ठ)मयाए Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 - Vasudevahindi: Majjhima-khanda 266 -कतारूव (?) कता(?)स्व267 कप्पकाम-पयत्त कप्पका(? दु)म-पयत्त(?त्तय)26 13 -कलि -कलि(? डि)26 17. सरासुवे। (१) सरासुवा(? वासवा) 26.25 साहति । साहति [त्ति । 28 19 त्ति ति (?) 2824 भणित स्थ मदणवेगाउ . भाणता? तेत्थ मदणवेगाउ(१९) 295 पहणत्ति(?) ति । पहणत्ति(ति) ति?त्ति)। 29.10 -गंभीरासन्न -गंभीरा(? र)-[प]मन्न29 13 -सेवाणवह The reading सोवाणवध is preferable. 30.1 -सुसिर(?) -सुसिर(१सिसुमार)304 -सुभगाहिं य संचरिउ इव सरा, सुभगाहिय-सचरिउह(?)-व ११)सरे। 30.20 आढत्ता तम्मि... The verb for 'coming' seems to be missing after 2916TIL. 32.5 तेलोक्क......... लक्ख' तेलेोक्क-वीसरत-तीय[य] वि रतिलक्ख 32.10 -साह(?)नगुलीएम -साहन (?)गुलीएसु 32.14 संगण संगेण =Sk. स्वाङगेन 33.1 पुच्छियातो Possibly to be emended as पुच्छियाइतो (i. e. पुच्छियाइओ), which is past active participle occurring in Haribhadra's 271937*-fe and a few other texts. 33.11 देवीए पुत्! देवीए [दा] पुरा. 33 12 भरद्दायस्स [.........] The text is defective. We require here something like भरद्दायस्स सत्ता कन्नगाओ । हेमजसे वायुपधेण विनाहर राइणा 33.16 मतिदुक्कर परि० म िदुकर ति] परि० 34.1 दिन्नासु व ? दिन्नासु [न] व? 34.1 अरडिंभ. अ(१ )रडिंभल 34 18 वलिं एगंगयाई(१) .. वलिं-cf. बले [PV. 2.185] एगंगयाई = Sk एकत्रगतानि 35.2 अप्पिएण अप्पिएण (१) Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35.2 वीसज्जाविया 35.11 अहि नव्ह लायणा 35.13 वितिरिछालीसु 35.14-15 चक्खुपहातो 35.15 उप्पयणक 35.23 सदि-पास ० 35 24 36 1 36 6 36 8 36 11 36 20 37.17 37.24 38 18 38 20 38.24 39.19 40.2 40 2 40 18 40.22 41.5 41.9 41.14 मतं उद ेति - अवरुयगा हातासाई (2) (१) ती साहित्याय (?) मत्थि -afifafan (?) [दिट्ठा] महागम (?) पि सुयं (१) तदाणि सग्ग ( ?व्व ) - जग - विसरद - णिसेय पज्जालिते य (?) पज्जालिते [सु] य (?) विप्प (? पे) सु, सुता (?) लंकितो० विप्प १ प्पे )सु, सुता ( ? सत्था ) लंकितो ० नीगइत [=SK नीराजित, 'lustrated') निराइत मत (म) म पाण नीउभण पणितसतिगतो (2) नय मे सिग्ध जणवतो जणवतो ते पिया पियगु० 41 15 भणती 41.21-22 दूरुप्पतिगा (!) या Appendix - II For वीसज्ज् see PSM under वीसज्जिय. अहि ? वि) तह- लोयणा May be emended as fafafalg [[तिछि=तिर्यक् ] A word or two meaning 'disappeared' should be supplied after this. The sentence ends here. ०क seems to be redundant. The reading af is preferable to सदि. तदा णिसग्ग-जग - विस(र) द = Sk. निशेषः [हि]ति । -अ [र]रुयगा तण्हाइता सा(?) ई सु (१/सू) ययती साहिप्पा (? सहिभाव)मस्थि - परिमिसि (मलि)त--- [पेच्छामि ] महाग ( 2 जोर) म पि [अ] सुय = Sk. मत्प्राण ओम (१ ज ) * नय मे सिग्ध, ज ( ? ( ? चेतेति ) पिया पियौं गु० भणती ( ? भणति ) दूरुपतिगा (१ ता) य 289 पणितमतिगतो (ता) ) ण ( वत्तोजण) वतोते Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 Vasudevahindi : Majjhima-khanda 41.22 -रमणिज्जच्छेग Reading रमणिज्जाच्छण is preferable. 41 23 वाइज्जत वाइज्जत(?)43.1 -चच्चग (१) चच्च(? पव)ग43.3 -संवुट (?) -संवु(? घा4315 गोघाधाइ (?) गोधाघाउलाई 43 17 वा वि (?) वावि(गोव)4323 अवि रमंतं अवि(? भिरमंतं 44.4 पयति-कलहा पयति-कल(?वल्ल)हा 44.11 अणारेराह अणारी( रु)ह-[अणारुह=Sk. अनह। 45.19 जपि तदेव यावतय-पडिजायण- ब पि तदे(?)वयाव(?यि)तय-पडिजायण(?)ण्हवण. ण्हवण. 45.26 सुप्पसु सुह]पसुतां 46.22 वि[अ]घ(?)ट्टतो विघ(? निघो)टता 48.1 सतुर मतुर(?सुरत)484 आरतेण(?) आरते(१ ब्भ) ण 487 विग्गग्गहाविसयभूतेण (2) वि(ग्गग्गहावि(दि)सयभूतेण' 48.18-19 कामयसीति य भणित ससी- कोमयसीति? [तीय भणित - स[वा]सी(?मि) (?) पितु पितु 48.28-49.1 चलितुम्वेल्ल ... चलितुम्वेल्ल-पएल्ले(?वेल्ल)-पविकरिय-सुरभिगतत्तणं (१) व्हाण-वासितेकस-मित्ति-पल्हत्य-पसत्थ-लक्खणे(१ण)-सुरभि-कुसुम-तारय-विचितेसु सतत सुहभागी-समुद्धतेसु गतेत (सु) ण 49.10 मधु तत्ति (?) मधुत(१मधुत्त) ति 49 15 गायति (१) May be emended as #1a[=Sk #tal] but fæ remains unaccounted. 50.2 सय-विलुपणं पणा-लेवण सय(च)-विलुपण' पईण्णा-लावण च काउ' च काउ, जेण] अकुलिय० जे | यकुलिया 50.7 सव्वज्जवता =Sk सर्व + आर्जवता 50.8 अग्ग-भासित्ताण अग्ग(१प्प)-भासित्तण 50.14 एभाविता (3) पभाविता 50.26 दाहिगुत्तानम दाहिणु(?ण)-[हु]-नभ51.2 मोण-दुबल-सरीर मी(?खी)ण-दुन्बल-सरीर 51.3-5 पवरम.........सेसित Possibly due to some scribal error in copying the q274 here has got inserted from परम-सोसित. occurring in the succeding lines, Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Appendix-11 291 सुह(ण)सु वन्न(?) मुही(? सही) ! दिट्टि(१धिट्टो) -हिदया भ(? ध)रित वत्था -कठ-गाहितो(ता)। भणि. विमा[स]हिता य । समरे(?णु)भूत दइयद(?वो) सम्मुहे। वो मया तुह सगास परिसतय तेण भणिदा 51.6 सुहसुवन्नमुही ! 51.9 दिदिठ(?) 52.7 -हिदयाभरितवत्था (?) 52.10 -के-गाहि । तो भणि 52.18 विज्ञाहिता य? 53.3 समरे(?)भूतं 536-7 दइयद ! सम्मुहे। (?, वो 53.16 मया तु हस.......भणिदा 53.22 तलवेलय 54.11-12 भूतनरच्छिस्तुदीय54.25 के (1) 55.2 मरहावहरणं(?) 55.3 कप्पदाउ(१) वप्पभवंतो पिय. 55.7 -मधु-करवण (2)56.7 तत्थ पडिरूवं चेडि-जुवलयं(?)। 5617-18 न याह इच्छिदा | ववसितो 56.25 भत्तार वाडेहिह (?) 57.16 सबधा य' काउ 58.12 (अ)विप्पसम्न 59.14 एसा पडि.' 59.15 तवा(घा)गलिदासु =केण मरहा()यहरणं कम्पलदा-(उव)प्पभव तोपिय(?). -मधुकर-बणतस्थ [आगत] पडिरूव चेडि-जुवलय । न या इच्छि[य] | दाव विवसितो भत्तार [ण विवाडेहिह सबधा य' [रित] काऊ अवि(! दि)प्पसन्न एत seems to be missing after एसा. तवागलिदासु [-तप-आकलिताभिः].Emendation is unnecessary. दी[सति] सु (१ सि) मुहल is used in the sense of मुह in several places in VHM. So emendation is unnecessary. 371a'a = to wait तावि(? व) यThis is a Gatbaकाल वेलं अहिद हिद च गुणदासमत्तणो थाम । जाणंति [जे] गमा वेक्कम' च किं ते न-याणंति ?।। Possibly for विवत्ती we should have निवत्ती-Sk. निवृत्ति. 59.17 59.23 59.26 दी(?), सु(खु) -मुहलो(?ओ) 60.11,14 ओल बिज्जङ, ओल बेह 60.12 ता विय (2) 60.12-13 काल.........न याणति ? 60.14 विवत्ती Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 Vasudevahimdi : Majjhima-khanda 6022 सगलस तसिद (2,-सिदादपस्तो सगल(? मुल्ल)सत-(सिद)सिदादपत्तो 60.24 मम सगास (?) । मम सगास पित्तो] । 611 दे उअसमीय (?) दे, उअ('व)समीय(?मेहि) 6118 सुणंतु से ये केयि णियमा वा- सुगंतु, से ये केयि णियमा बा(? धा)रेह, (घा)रेह 61 19 जयवीहिदि (?) यवी हदि(?दं) 61.23 विरुज्झनाणगे अधिगया(? ए) विज्झमाणगे। ग) अविणया(?यं) 61.4 पच्छायावगे। पच्छा-यावगा(?बाहओ) 628 अवणीयस्स अ[5]व(वि)णीयस्स 62.9 कह.........आयाइस्सति(?) This seems to be a blend of active and pasive construction. आयाइस्सति=Sk. स्वीकरिष्यन्ति. 62.15 पिव [लोग], लोगहिदि व पित्र लोगठिहिं (व तत्थ) पेच्छामि तस्थ पवर. तत्थ पेच्छामि तन्थ पवर० 636 पावति(१) पावति ? बाधति) 63.19 णसूशओ(?) णसू (?पूरिदाओ 64.10 पोलयामि ओल्लवामि =Sk. उल्लपामि 64.11 परितूसुरेहितो(?) परितूसुरेहितो(? पि रिबुसु राहिता) 61.13-14 कीस ससिपादय(!)-पुरिसे। कीस(स) सि पादय(? यद)-पुरिसे। 64.23 अच्छले(?) ण अच्छलेण(?अच्छेण) 65.11 तुज्झ तुम?न्मे) 6522 धरिसिओ घरिसि(?स)ओ 65 23 तात तात (१३) 66.2-3 एण्हि...पणासेमि ।। एहि वि ताव पेच्छह, मुचह य मम ...||१ लग्गतु मएस (?ममेस) विज्जाहरा (म) अविज्जा. धरस्स जुधेणं । जा से (स)परिवारस्स वि खणण त(? द)प्पंपणासेमि ॥२ 67.9 महदियणस्था महदि य(अ)जस्था 67 16 रयवगिरि रयब? द)गिरि67 18 भाव -मे। (ग) 68.8 -विक्वविक्खत(?) -विकखविकखत(विकस्सर) 68 16 कंचण-पसेय = कचनप्रसेक, Sprinking of Gold(?) 69.1 अहे। स्थ अहे। [रस्थ 69.8 तिप्पमुस्त Reading faqga is better. 69.24 सरोदर-घर -सरोदर-घर Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Appendix-11 293 70.9 -ताए (?) ताए (१ हे) 70.10 -समुविघट्टिया (?) समु(१ सम्म) विघटिया(?ओ) 70.13 फरिसासितांता फरिसता(? फरिसितु) ता? हं) 70.15 गुललिता (?उल्लसिता) Under PV 4.73 we find the verb गुलल् with the sense to flatter". Possibly this is the past participle of the same verb, but used in the sense of 'exciting'. In that case emend ation would be un-necessary. 70.15 सेयफालिया (2) Possibly this contains अम्फालिया 'struck' as the verb. 71.20 तीय इच्छिया (?) []ती(? त्ती) य(? अ)इच्छिया 72.8 जाति जीए, जाति तो) जीए 72.10 देवाणुय देवाणु ? वज)य 72.19 Possibly we can supply 'तस्स मुद्धं' in the gap. 72.22 सायणता य सायणताय 73.8-9 जणियो...धूमियावालियय (१) __ जणियओ[विज्जाविणास-(दु)कएण जह धूमियावा(? जा)लियय 73.16 -विवरेस -विवरे।रु(? रायर)73.23 अवलिंपिऊणमाणेति अवलिंपिऊण माणे(?ले)ति 74.4 कदातिसेा (?) कदाति[रे।]से। 74.12 पडिहायति । पडिहाति य । 77.16 सयमेवाहु (१) ......हाइ ? सयमेवाहु (१ हो) ...हाइ। 78.3 ते विग्गएसु 78.5 मा कुवि(पु)रिस-चरिएण। Some verb seems to be missing here. 78.19 -कमलताए -कमलताए (१) 79.9 मदीया (?) =Sk. मस्या 79.12 सुह मुह सुहमुह (? मुहुँ मुहु) 80.22 स स(? से) 80.25 नीतस्स(?)वि मल्झवसायव(?)। जीवितस्स वि मज्झ वसायब(?) । Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 Vasudevahindi : Majjhima-khanda 88.21 81.11 भिक्खुता (१) मि(! होक्खुता 81.14 या (? आ)ति या(? तासिं 83.16 -ककटा(? कट)क --(क)कटा(?ट)क86.7-8 मियसिरं......पसत्थाई । We have here a Gatha : मियसिर अहा पुस्सा, तिणि य पुन्वाइं मूलमस्सेसा । हस्था चित्ता य तहा, दस विज्जाणं पसत्थाई ॥ 88.5 -पलंतचुनचुगा(?)-रसितं -पला? इं)त-चुजचुगा(थुगथुगेग,रसितं 88.11 -बहुर(?)-मासलिओ (१) य -बहुर(?लामासलिओ य धराक, ति ति-गाउदुस्सेध-विग्गहं 89.2 अविरि (2) अविरि(? वरिं) 89.8-9 बह-मज्झ-देसासन्न...... Emend as बहुमज्झ-देसासन्न-सुणिविठवायवीमाण सक्कसतिय-रतणपसाद-चतुक्क, पंच-जोयण सदसित-अग्गेय-णेरित-वायवीसाण' 91.19 -संघस-पणवत(र)-सूर-वधूण ___ संघसएण वतरसूरवधूण जूगणंजूगण (?) (? जुगच्छण) 92.2 -दयिदा-कर-कमलाकदिउयय- Emend as-दयिद-कर-कमलाकडिउउयकुसुम-भरातासि (१) कुसुम-भरोनामि[य] 92.18 -लव गोलूय (?) -लव गोलू(? गेल)य93.2 संगहिय-मुद्धयाए पडिमोवया संगहिय-मुद्रया पडिमेवया(? मा) 93.3 जवयंती...... संपत्तीउ जवय ती । अवसरितो य मि ततो एगत सपत्तीओ । भणइ य मम... 93.17 समतिच्छियाए भणियाउ समतिपिछयाए [सझाए] भणियाओ 93.22 धानु (१)-रक्खस-पिसायाउधाल- धानु(दणु)-रक्खस-पिसायाउपाल(?पिसाय ..? ण) -जाउधाम)93.24 -निम्बुडतिणासे (?) निम्बुडतिणासो (? निम्बुड्ढत-णास) 94.5 तओ देहि तओ [मया भणिय-] देहि 94.17 समीवे Reading and is preferable. 94.17-18 सलिस आसे दूण ......अव- Meaning is not elear. सरिऊणं, . 95.14-16 से (? स) सति व ... This is a Gathaघणग्छणभूया से(? स) सति (व) हसति (व) विष्फुरति व, सज्जीवा इव उवेदि हिदयस्स । कामस (?स्स) रागभूमी रदि व्व जयणच्छणभूया ॥ 95.19 उम्मेज्जामि From उद् + भिद् meauiug bese, perated'. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Appendix-11 295 95.23 दरिसावं (? सण') देति दरिसाव देति-The emendation is unnecessary. 96.4 मे यासु (?) मे [पि]यासु 96.8 णिवेसिओ (ह) णिवेसिओ है 96.12 परमुहा अपरम्मुहा (=Sk अ-पराङ्मुखा) 96.16-18 तो तत्थ......विसह ति त्ति । The purport is unclear because it can not be made out to whom this remark refers. 97.19 सामामि साहामि (=Sk. कथयामि) 97.22 मुडिकयग्ध(?)-करतलेहि मुडि ?संपुडि)कयद्ध-करतलेहिं पडिच्छियौं । पडिच्छिय लद्र० 97.26 -वेविर-चकच्छागए हिंदया (?) May be-वेविर-यगगिय-हिदयाए माइय मे मेोपि(? ३)या मे 98.7 . तिरक्खीकरण(? करणी)ए This form stands for 11:120g or तिरकरणीए. Possibly it is not to be emended because on p.104 also, we find तिरक्खीकरणीए. 99.6 पवित्ताएण (?) ति सिरेणं । May be emended as पवित्ता त्ति पणत-सिरेण 101.21 मंतु(?) मन्नु 102.19 अरुणप्पभिति अरुण[पह]-पभिति 102.21 एरसत्ति (?) ताओ, Emend as परिसथविभाओ ताओ, 104.7 जाति Emend as spojat 104.8 ०वदेसिय (?या) 0वदेसिय 104.9 एतेण (?) एहिति Emend as एते (ण) पहिति 104.14 जाविमावलेल (?) त्ति । Emend as जाविमा वेल्ल(? ल) त्ति । 105.19 सेरम्वो (?) May be azza? (=Sk. Fa :) 106.3 हुयाउ (?) Emend as एयाओ 106.9 अहे। मया महग्य विजा-माणे Emend as अहे। ! में महच विना-साधणं (? यंतीए, अद(?ह)। तीए अ(?क)दं । 106 10 अगुवहती। अणुबहती [त्ति। 106.20 जासि सा दोरखाण की Emend as जानिमा दक्वालगी 106.26 वेयगहियाला Emend as चेय गहियथा Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 Vasudevahindi : Majjhima-khanda 107.4 कय-पुर Emend as अकय-पुष' 107.7 कु-लट्रिया =Sk. कुलस्थिता and कु-यष्टिका 107.18 महरिय (?), दाओ(?) इव। emend as सहियाओ, लदाओ इव 108.2 सभाव-साम(? संमा)लिय- It is also possible that alh is a मज्झदेसाओ corruption of खाम i.e. Sk. क्षाम. 108.16 -तन्मणु (?)जयासु Emend as भक्खणुज्जयासु 109.7 दप्पण (2) Emend as दप्पण (? दिपए) 109.20 अणुज्वहंते (ता) अणुबुह ते 110.4 -सारिए Emend as सोरिपुरोध 112.3 भयलाइ (?) Emend as 012731gas 112.9 आसमपदं तेणं (2) Emend as आसमपदंतेण 112.18 चतुरे। चतुरेरा (?) 113.2 संणिवा(?णा)द संणिवाद (=Sk, सन्निपात). The emen dation is unncessary 114.10-11 अवतिण्णो-तिष्ण (?) विग्गह। Emend as अवतिष्णो तिष्ण(१अणह) विगहे। 114.15 बसे (?) अणह [-णिग्गहे।] Emend as जं सि अणही-विग्गहे!] 115.10 का संभणे मे । Emend as कास भण(? मणे) मे 11523 णागदेवद-वभिदा (?) Emend as मादेवद-गभिदे। (i.e.-गहिदे।) 11811 -णिधवण(१) Emend as• णिधुवण119.3 अतरुहिंदे। = Sk. अन्तर्हित 121.4 विडविताणण May by विजाभताणण122.15 भलंत -खलंत(=Sk. स्खलत) 122.16 पदारो -Sk.प्रचारः 122.17 पहरिदं जणं May be पहरिदु जणस्स 123.4 मो 124.3 महणेव......करभा Emend as गहण-वणविणठ-पेरंतं पणठ णीसह-करमा 124.12-13 तीयोवणोदसामिवेया(१) तीयोवणीदसामिया(=Sk. तया उपनीत-साभिधेयो, 124.14 अवसरिदूण उडु[व]-विलग] =We who were in the vicinity of इध पत्ता । the hut moved away. 125.2 वरुग(?) वरंग125.16 वरण्हे =Sk.अपराहने 126.3 जधाण--बेध(१) Emend as णणु इध 126.18 अभिणवजादा (?) म(?मा)दा Emend as अभिणव-जादाए से मादा मया मया य । मे Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Appendix-II 297 127.9 पत्तीहामि May be घतिहामि=Sk. यतिष्यामि 127.17 सभिदं =सहिदं=Sk. सहित) 128.5 पसेवयं D.N. 'bag', M.-पीसवी 128.9 विचओ(१) The same obscure word occurs at once p 135, 13. There it has been taken as being corrupt for चिइगा:Sk.चिता. But possibly at both the places there is some different word meaning some thing like स्तूप or समाधि. 128.16 आलेगयवे Emend as आलोग-पधे 129.4 उवतरिदे। This can be taken as corresponding to Sk उपचरितः (=served). If we take into consideration the variant Ja'afiar anda afat perhaps the corresponding form अवान्तरितः 'intercepted' yields better sense. 129.17 दाराभिकद =Sk द्वाराधिकृत, द्वारपाल 130.3 रक्खसि-सणेवस्थ -राक्षसी-सश-नेपथ्यता 'demoness-like behaviour 131.6 बीभेमि बीभेमि(१मेो) 131.18 आभूदा =Sk.आहूता 133.9 महा-रयाहरण-- 133.22 तध दागि......ममच रकबसी This is metrical: तध दाणिं करेहि रक्खसि । (?सि)। जय अपाण मम च रक्खसि ॥ The metre is वियोगिनी or वैतालीय. 1345 विगमिण Emend as विमग्गिडूण 134.23 केणविहर(?) दिटठा Emend as के वि इर अदिटठा. इर-किर (=Sk. किल) 135 10 उदोधएध (2) Emend as gente 136.3 जूध-विभूता =Sk. यूथ-विधूता 136.19 विराप्पाए (?) Emend as वारेज्जाए 141.6 अहे। से?ते)...भावाणुरततति If से is emended as सि no other . emendation is required. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 Vasudevahindi : Majjhina-chanda त 141.26 च त 143.20 णाद'ताण =णादे'ताण(=Sk.न+आददानानां) 144.9 पदाणित -Sk. प्रतानित 145.9 पडिमस्थिणो =Sk. प्रतिमार्थिनः 'intending to observe the Pratimă penance 147.19 पादरास-दिणगरे। =Sk. प्रातराश-दिनकर:, Sun at the time of the morning breakfast'. 148.1 -मज (?)-[सं]कुले Emend as जूह-संकुले (compare the variant हजु कले) 148.19 वेसह ततो (१) Emend as वेयड्ढतो 149.5 सिरी लहुं विणासेति Emend as सिरि लहुविणासे: 149.15 छण्ण-जीत-रज्जगा(?) We require something like छिण्ण-जिण्ण-रज्जु-णिभ150.7 धूआरेण =Sk. धत्कारेण 150.22 अभीइ-रिक्खे, विदठीए जमदेवते अभीई-रिक्खे, [...] विठ्ठीए, जमदेवते करणे, करणे, रोद्दे मुहुते रोद्दे मुहुरो , 150.26 वज्जमए कुडे Read वजहए कुब्डे (See variant no. 8, p. 152) 152.19 बज-कुड The reading वज्जकुडु is to be preffered. 153.11 मुहं(?) The context requires here हिदयं instead of महं. 153.15 जविता(?)..... होहिति[त्ति] Perhaps we can emend as बध तं मुहिदो हेाहिसि [त्ति] 154.3 परिदेवती The reading angala is preferable. 154.19 -णि सम्व(!)-विज्जु This should be -णिस व विज्जु -- 155.16 दुप्पडिमोऽयं May be दुप्पडियार. Compare p. 159 1.11-मया दुप्पडियार महग्ध- जीविय-दाइयाए। 156.17-18 लीलावस-सणियट =Sk. लीलावश-सन्निवृत्ता. 157.4 कुय-- गहणादादिद(?) =Sk. कुचग्रहणायादृत-(?) 159.1 एयं में...गहणं । Emend as एयं मे बहयरं । विज्जासु क गहण ?। Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Appendix-11 299 159.8 भुवणमणच्छण(?) =Sk भुवनमनःक्षण. (क्षण-उत्सव). It is to be taken as a tem of address referring to वसुदेव. 160.11 मयुर-नट्ट व रज्ज(नट)ते । The suggested emendment is unnecessary in the light of अनिलयशा's subsequent remark viz. न रज्जस्स...etc. So the text should be मयुर-नट्ट च रखजते । 161.11 -कवालु(ल)-सोसि(१भि)य-सिरे Looking to the variants कवालुसिय. and कवालुसोविय. it appears that the original reading may be perhaps कवालुसविय. Compare PSM ऊसविय-Sk. उच्छित and DN 1143 ऊसविन ऊवी कृत. Therefore we can read कवालूसविय. 163.5 अह-मय Emend as अटूठ-सय 164.19 विद्धो Perhaps to be emended as faget (=Sk स्पृष्टः) 165.2 मि एकवीसाए कारणेसु The text enumerates twenty उवचरियव्व। grounds instead of twentyone. 166.5 किमथिर (?) Emend as किमेयच्चिर 167.12 समभिगय -Sk समधिगत 167.21 मुणिय-संवर-सुहस्स(१) । Emend as मुणिय-संगम-सुहस्स । 168.3 होडा =Competition (Guj. हेाड) 168.3-6 Read the passage as followsअण्णया य अहं वेरुलियमालाए जेमाविभो सूययार-होडा-पयोगेण सहस्सपाक ति। एएणुवजासेण अह अन्भस्थिओ, 'कयरा सेाहणयरे?' [स] । भुत्ते य मे णस्थि विसेसो, एक्को घेव उज्जमे।। भणिय', 'सुठ जाणय'-शि चिसाणु वरिणी उवचरइ म' देवमिव । 168.19 वि एसारेह (?) Emend as faata 169.4 पर-बबएसेणं =? Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 169.12 गुरुजणाणुवर्ण 170.17 171.27 172.2 तीय निकाइयस्स 172.14 नीणी बह (?) 172.17 एवं च ... कत्थ वि ( ? ) 1 173.7 अदेसिऊण 174.16-17 वपूरा ( ? ) विजवायणय (?) की रई कुलायइ 174.18 तओ में अवक्कमे । मया 174.25 दणुय. 177.8 Vasudevahimdi : Majjhima-khamda 190.23 183.7-8 अच्छोणि... मिस च ॥ 191.17 उगमे(?) गहेदु ति 195.13 भूषण - सद्दावितो 197.15 अणुयाए 204.2 कदक्खणा 175.5 यच्छय 175.15 मध्प ( ? ) पाठ (? बाढ ) ति य (?) ह Emend as मया बाट ति भणियं । सह तेण ... तेण .. 175.19-20 अईदिक्खा (? अईक्का) मेता भ(ई) टिक्खा (का)मेशा 176.8 अस्सणि देवाण बहुओ य (?) 177.23 -म (१ण ) यणं जणा भरणा 179.17 सिद्धो नाम समारूढा । 181.3 णक्वं May be emended as गुरु-जणा शुण्णयनं Emend as विज्जे [0]यणय कीरह Emend as कुलाइई 'with those belonging to her विद्या-निकाय. ' नीज्जिह This seems here to be quite out of context. = Sk. अनुद्दिश्य Read a in light of the variant धपू Emend as तओ सम्मं अवक्कमेड मया This should be read as घणय ( = Sk. धनद) = Sk. प्रदर्शित Read अस्सणि देवाण' = ' अश्विनिकुमार among the gods.' Instead of aga there should be something like बहुपह मंजणा भरणा सिद्धो नाम [ मिलिओ ] समारूढो । This should it be लक्ष्मान ? See Hemacandra read-लक्ख' = आयई लायहा लायणई, बाईसरइ न भंति । अप्पिए दिइ मउलिअहिं, पिए दिड विहसंति ॥ Metre is defective here. Perhaps we should read तिभुवण. Emend as उग्गम गहेदु त - भूमण [सद्द ] सद्दावितो ? = Sk. कृतक्षणा Somehow it is to be taken in the sense of Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206.26 समेोविकसिष्ट्रणं 208.3 डेरिंदे (!) 208.27 उत्तम - पुरिसाहिय 210.14 सांदण 211.22 परम-भय-भेदेा 212 9 214.1 214.17 पणास संघार 217.7 रदि-संग 217.9 पियंबदाए 217.11 सा ( ? )रूवाणुरूव 218.29 दच्छिभ नाग - रणो अक्खनमाणो 221.19 मया एवं भणिदेण 222.11 पांड 222 23 224.2 Notes and Emendations छाय(१) -योग 224.27 -- करणिमशि- पत्ता ० 225.9 - कुसुमदामैश्ववेद225.24 कला-महलाओ 226.21 - सा रंभा सुद्धा लाभणा 2.7.1 कणगाव मह(?) 229.8 मपमदा (?) 229.22 विदुख (?) --जननी 231.15 छ- सि 231.27 किंचि उद्वेग (PSM). Emend as समेा सकिक तू Compare खेरि खेद, So fre would be equivalent of खेरिद= Sk. उद्वेलित or 'disturbed. Perhaps • आरोहण would proper meaning. give Should be something like संपादण. Compare 'भय-भेलइद-दिट्ठी' in Vh. (PSM) Emend as णाग-राओ 301 Emend as अक्खिश-मणेो Emend as घणास-ख धारेण The reading बद्ध-संग is preferable. The reading पियट्रठदाए is better. सा माणुरूव The emendment is unnecessary. सालभ'जिया... महलदा माल किद- सालभजिया-कलिदे [सु] पेच्छामि सुरुदाई [वि] बतायदणाई चंदणाणुलवण - मल्लदा माल किटछत्तय-पयोग = Sk. छत्रक-प्रयोग, a type of dance. - करणि-पत्ता ० उपवेद = Sk. उपेत ( PSM ) Instead of second person singular we have here plural. Emend as मया एव भणिदे [ते]] =? =1 सा रंभा रंभा (?) त्रियसियसुद्धावले अना, गामई (मई), १ गामपदी = Sk. विद्वेष-जननी Emend as-faa-r Emend as कम्मि Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 Vasudevahimdi : Majjhima-khamda 232.16 सहरिसारूढा Here आरुढा-Sk ओरेपिता 233.20 पाडे। =Sk. पातः 'a throw (of dice)' 23 .2 सयर सहर 236.23 आलोगय-वेरक्ख तो(?) Emend as आलेागप, [णि] रिक्ख तो 237.13 उक्क ठ(ठुल)यम्मि Should be read as उक्कंठिया मि. 239.20 केो वा मे किंचि वोल्छामि (:)। Emend as केो वा मे । किं च वोच्छामि । 239.21 अपुव्वदाए 240.11 -स भमेण =Sk. आदरेणं० 240.14 त =Sk तत् 241.4 सरिविलगा(१, Emend as after 10 211.21 परम- दुरखा जामा० परम-दुक्खत्रोण [तेण] जामा. 242.16 एद' (आ) रावणय read as पद आ(ओ)रावणयं. (ओगेवणय = ओरुण्ण) 245.10 तदा ते अह चेव णाहामि(?) Emend as तदा त अहं चेव णाहामि । 245.15 विल्लय The reading facã o is preferable 247.5 मोह दडुवागदे।(१) Question-mark is not necessary. For मेहदंड f. अनर्थ-दण्ड. 247.9 पारिप्पध(?)-वयणं May be arrica-agot See qificar 'floating' (MW). 247.18 किच्छप्पाण-गदा =Sk. प्राणसंकट प्राप्ता 248.12 सुहेण Emend as महेण द्वारा 'with the help of. 249.3 -घय ='arrangement?. 249 17 सुणक्खाविदो 249.20 वाइग =वाचिक 'Oral massage'. 249.27 जिरात (?) Cancel the question-mark. णिराय अतिशयम् (PSM). 250.1 पियावेति(?) ='favours'. The question mark is not necessary. 251.9 धवलमाणा(?)दधि Emend as च वलमाणोदधि251.27 इति ? -वेल Emend as इयति वेल'=Sk.इयत् वेलो 253.1 बाहा-लदाओदर-त Read बाहालदा उदर-तड' 253.7 अण्णग्गदियाए(१) Emend as अण्णे गइयाए. 253.15 -विधरावित Emend as -विधारित Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Notes and Emendations 303 253.23 समुग्गदय 255.16 बाण-विग्ग(गय)-हत्या 255.23 णिभ चिय(१) 257.21 -पडिदाइय260.13 पिछीएर्ण (१) 261.14 -पयलिया 261.26 यणउठ्ठिएसु. 262.3 मणिवद्धणं. 266.1 वराई] 268.6 पियावया(?) =Sk. समुद्गगतम् बाण-विग्ग-हत्या. [विग्ग=Sk. व्यग्र] Emend as fofag =Sk. प्रतिदर्शित =Sk. निष्ठयोण 'spitting (in anger)' Emend as difearoi [पेयाल= to thinking about'] . य+अण उठिएसु Emend as गामणीवद्धणं[See p.265,1.7] Read alt] Emend as fagtag='favour was shown' Emend as -हुंडिय-विनिग्गएणं (the reading is - हुंडिओ विनिग्गएणं) अण्णत्थेहिक-अन्यत्र+ऐहिक. The question mark is not necessary. Emend as सक्क सद्द हिदु (cf. the variant सक्कसहदिठदु) 269.11 हुडियांबे ?) निग्गएण 271.24 अण्णत्थेहिक(?) . V. 273.24-25 सकम्मसहदठिदु(१) , Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Appendix-III Index of Importan: Words [Abbreviations : - Ag. Agamic term, AH =Avasyakavrtti-(Hari. bhadra's) DN - Désināma māla, Guj. = Gujarati, H = Hindi, HP - Hemacandra's Prakrita Vyakarana. KP = Kathakosa Prakarana by Harisena. M_Marathi, Pk. Prakrit. PSM -Paia-Sadda-Mahannavo, Sk. - Sanskrit.] मकरस्य 194.7, अमलसण 249.25 अफस्यत्व, अनारोग्य, अस्वस्थता मकाल-को मुदी 215.2. 255.26, 269.10 अकाल कौमुदी अक्खणिय 226.9 (दे.) व्याकुख, 'full of', 'devoted to', 'given to'. अक्ख-हिदय-मंत 233.23 अक्ष हृदय-मंत्र अग्घायं 67.20 आघ्रातं अच्चिणित्ता 188.27 अर्चयित्वा अच्छाभ (to be corrected as अस्थाभ अस्थाह) 29.9 अस्ताघ भग्नपुत्त 176.'3, • उत्त 176.26, 180.21 आर्यपुत्र. 'son of a revered person' मज्जव 64.24 ऋजक भझोवा 95.17 (अभ्युपपन्न) अत्यंतासक्त भणरधुद 149.1 अनास्तृत.. भगादिच्छय 241.9 अनादिरिसत भगाभोग 71.16 (अनाभोग) प्रमाद अणारोह (to be corrected as अगरोह = अगरह) 44 11 मनई अणावेक्खियाए (to be corrected as अगवेक्खियाए) 235 14 (अनपेक्य) भणयह 81.16, अणुवुह 108.20 अनु+ , अनु+मोदय अण्णमय 232.23 (DN. 1.28) पुनः भण्णग्गदिया (to be corrected as अगोगाया) 253.7 भनिधि-सरकार. of. राया सपरियणो अम्मोगस्याए निग्गओ | AH p. 293/2 and नीहरिभो रन्नो अन्नोगयाए KP. p. 30, 1 25, p. 46, 1 15. अतिगत 31.7 प्रविध अतिरेयतर 120.26 अतिशयम् मस-पुरिस 137.2 आप्सजन Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Important Words भत्ता 59.13 (DN. 1.51) सखी असिया 5.18; 123.19; 181.9 आत्मबा अत्थक 142.23 (दे.) अकाण्ड, अस्थाह-हरय 259.2 अस्ताव हद असमय अत्थोडिद (in कमत्थोडिद) 191.17 (दे.) भाकृष्ट (कमत्थोडिद= आकृष्ट वरण) अण 142.4 व्याकुल (DN. 1.15) अद्धोद्ध-पर्व 128.22 अर्घार्धि - पथे, 'midway' अपतिष्पकिन्न 36.18 अप्रतिप्रकीर्ण, मंगत पाइत 123.3 आप्यायित अप्पनधाए 142.2 आत्मवचाय अन्भुव 24.7 अद्भुत अभिकंखीय 64.20 अभिकाङ्क्षया भभिरद 123.3 अभिस्तुत अम्ह - मिस्सा अयकर 237.22, 25 अनगर अरभित्र 34.1 ( ? ) See Appendix-II, Notes. भरजर 225.16 अलिम्बर, 240.4 अस्मद् - मिश्रा: ( 2 ) घट भल्लिबाबू 125.10 दापय्. ef. अहिलवू HP. IV 39. भवासिअ 268.19 (= अवयासिभ ) आश्लिष्ट भवणाडिद 208 17, 22, 25 अवनामित. cf. अवनाय 'flat-nose' अबपष्फुन्न 13.8 प्रपूर्ण अवलादित 154.6 अवलोकित, 'made to wallow' भवया 81.6 दृश् (HP 4. 181 ) अवयक्यू 38.14 ? अवरुयगा 38.18 = ? possibly अक्षरोडगा अवलोयण 16.9, अवलोअनगं 169.25 'veiwing spot ' ( window etc.). भवसति 47.4 उपहसति Maft 5.19 भवहत मसिल 228.23, 229.22 afz भविखित्तण 76.20 अपेक्षिरख, 'concern'. अहासन्न 63.19 यथा-आसन्न at 17.3, 199.10 अवस् 305 (Panini 5.2.31) Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 Vasudevahindi : Majjhima-khanda अंतरूहिद 119.3 अन्तहित अंतेउर-घरिसि(१स)अ 65 22 अन्तःपुर-धर्षक आकारी 260.2 उत्कृष्टा कतिधारी आ केकर 5.2 (स.) 'squinting slightly आगमिय 179.26, 180 9 आगमित, ज्ञात आगल् 152.7 (आकल) 'to tackle' आभदठ 28.9; 242.6 आभाषित, उक्त आभास् 32.25; 214.9 आ+भाष , वच आभिरामुअ 183.6 अभिरामक 'jester'. आय-बल 64.19 आत्म बल आयलय 194.12 (काम जन्य) व्याकुलता आरदो 217.5; 219.6 आरतस् , अर्वाक आवस्मय 20.5 आधार, आश्रय आलस्सालुअ 223.11 अलस (on the analogy of दयालुअ) आलिद्ध 8.9 आलीढ, आश्लिष्ट. आलोयणग 24.10 गवाक्षादि-प्रकाश-स्थान. cf आलोय in Ayāramga (PSM). आहिवञ्चिज्ज 256.26 आधिपत्यवत् , अधिपति इहरह 198 11, इहरहा 62 2 इतरथा उकाट्ट 42.19, उक्किट्टि 30.21 (उत्कृष्ट) हर्षवनि उकूव 61.16 उरकूज्; उकृविद 242 14 उस्कूजित, पूक्कत उक्खिण्ण 186.15 अवकीर्ण (DN. 1.130) उक्लेवय 210.3 वासोत्क्षेप उन[] 51.5 निर्जन (DN. 1.96) उज्जाणिया 19.21-22 उद्यानयात्रा (cf. Guj. उजाणी) उम्मेणग 274.19 उज्जयिनीसम्बन्धिन् उड 43 ? उहुवि] 124.14 उबुप उड 27.:3 पादिखनक (DN. 1.85) उत्तारि (in उत्तारि-कुसुम) 43.21 ! उत्थरित 42.19 आक्रमण उस्थंभिम 80 22 अक्टम्भित उदिवस 20.7; 49.10 प्रतीक्ष (cf. DN. 6.144 उदिक्खि अवलोकित). Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Important Words उपयकर 56.21 [ उद- का] हर्ष हर cf. Old Guj ऊप= उहन्त ( Vasantavilasa v. 27) उद्दात 162.8 शोभनान. cf. 'उत्रत्रणेसु परहुय - रूप - परिमित - स· कुलेसु, उद्दायत रत-इ दगोवय-थोवय - कारुन्न- विलबिएस -- Nāyādhammakahao ( PSM ). उद्देहिय 272.23 ‘white-ant' (DN. 193). उन्नामित 49.2 ( उन्नामित) 'raised ' उद्घनाद 9.12 ( उमात) भृत, व्याप्त उपजीव 30 19 ( उपजीबू ) उपभुज्, 'to make use of '. उप्पदा 76.2, उप्पया 767 उत्पत्ति उपच्छ 71 28 त्रस्त cf. उपित्थ, DN 1. 129. उब्भावणा 258.8, 22 उभावना, गौरव (an āgamic usage). उम्मस्थि 154.22 अधोमुख (DN. 1.93). उम्हविय 140.28 संतप्त उरहिलद 146.16 अर्जित ? उदाहु 97.8, उयाहु 95.25 उताहो, अथवा उल्ला विज्जन 196.2 उल्लाप्यमान, कथ्यमान उल्लोग 225.3 उल्लोच उवकसिय 96.1 विरचित ( DN 1.138, सर्जित ). उवचिती 125.21, उपचार उतणम् (=उवणम् ) 1. 12, उवणम् 29 प्रापय् उवय 161.3. 8, 16, 220 11 (अत्र+पत् ) अव+तृ, 'to fly down'. उबवज्ज् 4.23; 218.9 उप+पद् उवविध 148.24 उप-वि+धा उथवेद ( उवेद ? ) 225.9 उपेत Bata 42.13 उप+याच् उat 149.1 धर्म (DN. 1.87) उग्वित् (for उग्विय्) 2.6 उद्+विज् उवेल्ल-पएल्ल 48.28 turning this way and that way'. उल्लिय 4.3 उद्वेष्टित (HP. 4.223). ऊसुगं 35.23 औत्सुक्यम्: उसु भिद 58.20 (DN. 1.142) रुद्धगल - रोदन, 'choked weeping'. उंडल 129.18 (DN. 1.129 निकर ) 'rolled up into a lump'. उपिच्छ 71.28 त्रास (cf. DN. 1. 129 उपित्थ = प्रस्त; PSM उच्छ) एकमेक्क 13.21 एकैक 307 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 Vasudevahindi : Majjhima-khanda एगयओ 102.14 (एकतस्) एकदा एगसरत 185.11 शीघ्र (cf AH. p. 367 b. एकसरासहैव) एगेयर 59.9 (एकेतग्म) अन्योन्यम् ए, एव (compounded) = इयत् , एतावत् as in एदीह 76.19, रञ्चिर 58.2 एस्सुहुम 204.8, एबच्चिर 123.26 एवति, 54.22 10 26, एवदि 127, एवइय 164.14, 15 इयत्, एतावत् ओइण 196.13 अववि अगुंडित 68.2. अंगून 13.7 उपग्रह ओभाम् (=ओहाम् ) 7.4,8.18 9.19 154.15; 220.11 तिरस्कृत् भोयत्तिय 46.0 उपवर्तित 'brought near'. भोलग्गा 29.3, 4 सेवा भोलब 60.11, 14 अव+लम्बू 'halt' ओवित 7.2 परिकर्मित cf. ओग्गा, DN. 1.148 ओहोण 238.20 अवहीन ओहुद3 43.20 अवघाट) लिला. cf. DN. 1.196 ओहरितचन्दन-घर्षण-शिला. ककुंदर 22.4 (Sk.) कच्छमी 26.2 (काछपी) आभूषण-विशेष कटपूदणा 136.11-12 कटपूतना कर्डव 181.४ वाद्य-विशेष कणई 31.19.21.22 लता. cf. Sk. कनीनि, कणीचि. कनियार 8.16 कर्णिकार कण्णालिय 136.19 (कन्यालीक) कन्या-कौलीन-दोष कण्णाहाण 247.9 (कर्णाभाणक) कपिपर्ण-वार्ता कदो 124.17 कुतः कधिगा 225.19 (कथिका) लघु-कथा कम्मावि(ति 255.28 'treated as a servant' (from कम्मार 'servant'). कराल 3.113; 6.14; 24.5 'magnificent, imposing'. कठय 8.4 सूकर [DN. 2.51). काय 62.15, 72.10 कन्दुक कंबर 31 23 (DN. 2.13 कबर-विज्ञान does not fit here]. कानिजल 38.16 कपिजल कारुन्नवित 0.9 कारुण्य प्रेरित कालेयक 20.18 (Sk.) कावडिय 39.6 [कापटिक) 'fraudulent'. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Important Words 309 यात्रा कासवय 176.28 (काश्यपक) नापित किच्छाहि 18.26; 137.6 (from Sk. कृच्छ) कण्टेन किहाविया 183.25, 231.20, 26 (cf. क्रोडनिका, क्रीडापनिका in Divyavadana) क्रीडन-घात्री किदिण 124.11 (कठिन) 'bamboo basket'. कीव 162.19 (क्लीय) निर्वीर्य कुकुदर 70.16 ककुन्दर कुकीलति 44.8 चिक्रीडति ? कुप्पासत 15.24 (for कुप्पासय) कूसिक कुलल 46.15 कुरर कुलली 61.9 कुररी कुसुमायई 40.12 कुसुमायते कुत 46.15 शुक [DN. 2.21] कूडागार 26.4 [कागार] 'room on the top of a house.' केत्तिमय 30.1 कृत्रिम केवइय 106.17, केवदिय 106.18 कियत् केवचिर 137.8 केच्चिर 72.10 कियन्चिरम् कोकणग 22.1 कोकाद कोकासित 26.5-6 विकसित काटुंभग-तरक 188.20 ? (cf, काभ-करहतं जलम्-DN. 2.47) कोहलिय 220.18 का दूहलीण, 213.9 कुतूहलिन् काल'ब 43.15 (in गिरि- कोलंब); 124.10 द्रोणी, उपत्यका 'valley'. कोसलञ्चिय 252.15 कौशलक belonging to Kosala' खडकिकया 225.26, 226.10-11 ((DN. 2.71) 'small gate', 'wicket'. Guj. खडकी) खंड-बाम 199.12 खण्ड-वर्तक खलीकर 60.26 तिरस्कृ. खहयर 27.5 खेचर (from Sk. खयर, Pkt. खयर influenced by नहयर) खडाखडी 17.3 खडगाखड्गी, 'mutual combat with swords'. खिल्जयत 41.15 खेदयत् खिखिणी 7.4 किंकिणी खुप्प् 56.1 मस्जू (HP. 4.101) Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 Vasudevahindi : Majjhima-khanda खुड्डाय 29.9 क्षुद्र गज्न कुर 32.6 यवांकुर (गज्ज-यव DN. 2.81) गणिद-बीय 252.8 बीज-गणित गठिमण 208.10 गर्भित गायट्टि 37.9 गोयलट्ठी, 40.1 , 21.2, गात-लष्टी 38.5, गत्तयट्ठी 38.15 गात्रयष्टि गुलल 97.18, 109 16 to fendle' (cf. HP. 4.73 गुलल-चाटक) गुडित 68.2 लिप्त (रमोगुंडित-रजोलिप्त) गोच्छ 121.7 केशगुच्छ ! गोवइय 27.16 ? घट्टय 249.3 पडह ? छत्त= यत् (AH) घत्तण 103.8 गवेषण (HP. 4.189) घोहण 30.11 पान (HP.4.10) चउर 23.18, 19, 24.3, 26.11, 13, 59.17; 112.18 चतुर; 22.6,23.18-19 रमणीय, सुन्दर चक्कलय 55.24 कुण्डल, वर्तुल (DN. 3.10) (compare Guj. चाकळो) चडकर 219.3, चडगर 24.19 समूह, यूथ चरिता 18.12 (for चरिया) चर्या चंपु-चडगर 18.19 (so to be read), 219.3 चातुर्य-निवह चिहगा 135.3 (possibly for चेहगा, a diminutive of चेइम) 'small Caitya' चिरिका 223.3 'splashing' (cf. DN. 321 चिरिकका तनु-धारा) चिलीण 51.2; 53.2 'disgustingly sticky or greasy'. चिल्लल 70.27 shining' [PSM. attests the word from the Nayādhammakaha चीणविट्ठ 30.5 चीनपिष्ट, सिन्दुर-विशेष चुल्ल-तातय 196.3 'father's younger brother' (M. जुलता) पचुल 31.26 ? चोज्ज 18.4; 168.9 अद्भुत चेतित 41.18 ज्ञात छविच्छेद 147 अंगविच्छेद (used in Jain Agamika literature) छादुम्बात, छादुव्बाद 236.7, 237.2, 20 शीण, खिम (DN. 1.102, 3.33) छेयायरित 31.26 (छेकाचार्य) शिल्पाचाय' छेरिद 191 21,208.3 क्षोभित जहण 67.15 जविन् (used in Jain Agamic literature) Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Important words 311 नगरिजमाण 205.17 कदर्यमान जगदी 219.14 जगती नंमीर 54.11-12 बीर बमयसमय 80.18 युगपद् (An Agamika expression) जाणिया 182.13 शायिका बाहे 17.8 यदा बादिस्स। 244.7 जातिस्मर, 'having the memory of the previous birth'. मीनीवय 46.16 चकार ठाय 30.22, ठहद 243.2 आच्छादित रिंभरूव 34.1; 51.22 बालक णत्ती 34.16%; 239.11; 248.6 नपत्री णाडग-पेडग 219.21 'troupe of dancers'. णासिदन्वय 143.19, 21 न्यासितव्य णिकाश्य 172.2 नियमबद्ध, नियंत्रित णिक्खद 130.6 निखात णिघोड 46.20, 22; 119.13 निकाम पा (पिब) णिच्छक 97.23 PSM. gives निर्लज्ज, पृष्ट as the meaning, but it does ___not fit in this context. णिज्जोग 233.72 राशि (DN. 4.33) णिज्जोमिय 148.15 रज्जू (DN. 4.31) णिधुवण 54.9 शय्या, 'bed'. णिप्फुर 113.17 deprived of throbbing,' lifeless'. णिभुग्ग 26.14 निभुग्न ‘bent' [but in the corresponding phrase in ___the Aupapatika we have जिमग्ग : सामुग्ग-णिभग्ग-गूढ-जाण] ... णिम् 78.24 स्थापू (HP. 4.199) मिम्मिय 95.27 निश्चित (HP. 4.258 णिमिय-स्थापित) णिरत्युद 149.9 निरास्तृत गिरात (for णिराय) 249.27 अत्यन्तम् गिरायं 198.27 प्रकटम् । णिरूसुयं 51.26 निरुत्सुक, उरकण्ठा-रहित णिराहुर 142.20; 237.25 निर्दय (cf. DN. 4.37 निराह-निर्दय) णिसंत 68.5 'being sharpened'. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 fofag 202.11 निसृज् - णिसिटु 57.16 निसृष्ट forg 186.24 fafaa (HP. 4.258) णिसेय 36.6 निषक Vasudevahimdi Majjhima-khamḍa णीस 158.9 ( निश्रा) आलम्बन, 'goal' (An Agamika word ) णीहारि 10.23, 14.11 निर्ह्रादिन् णिसहिता 12.12 स्वाध्याय - भूमि ( An āgamika word) हाणिद 243 15 स्नात तका 243.5 तर्क (An āgamika form ) तरियतण 268.7 स्वरितत्वम् तल्लडी 140.2 शय्यो ( DN 5.2 तलब = शब्या; 5.19 तल = शय्या) a'afaa 25.25 (?) ताडिय 161.20 तत तालमेलिया 43.2 वाद्यविशेष तालायर 43.2 तालवादक ताहे 18 तदा तिरक्षी रणी 104.10 तिरस्करिणी तिंगिच्छि 30.5 कमल- रजस् तेंदुआ 80.18 कन्दुक ताण 10.11 तूण दयालुणी 34.10 दयालु (fem.) दरिसाव 95.23; 203.26: 27.5 दर्शन दीपारमालिता 32.4 (for व्या) निष्कमाला, कंठाभरण विशेष दोहसुला 71.3-22 दीर्घ सूत्रिणी दुगुल्ल 21.5 दुकूल दुपडिमो 155.16 अप्रतिम दुब 71.28 त देवाय 72.10 देवानुज, देवार्य देविगी वाया 263.7 देवी वाच् दोक्खाणी 34.7; 106 20 दोषदर्शिनी भणिद ( for भणिय) 52.7 अतिशय (DN. 5.58) after 65.21 वर्ष कः रिय 64.21 पर्यं Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Important Words धूदा 218.27, धूदुआ 218.25, 240.1, धूदुगा 243.11, धूदुया 109.10, दुहितृ निकर ब 319 (Sk.) निराहत 36.20 नीराजित, 'on which Nirajana ceremony is perfor med'. नियत्ति 34.28 निवृत्ति, अध्यवसायविशेष [PSM णिअटूटि ] परिक्क 45.22, 49.17 एकान्त स्थान पउदठ 272.22 प्रद्विष्ट, द्वेषयुक्त पक्खीलिय 43.16 प्रक्रीडित 'started playing. ' पण 166.14 [प्रघर्षण ] उद्वर्तन पच्चु खेत्र 43 18 [ प्रत्युत्क्षेप] 'reflection'. पच्छाबाहओ 62.4, 65.7 See Notes. पञ्जण 30.10 चयन 'making some one to drink [used in āgamic literature] पटसाडय 226.1 [पट्टशाटक] पट्टांशुक पहिंसुआ 208.10 प्रतिशब्द पडिताणीता 5.22 (for पडिआणीआ) प्रत्यानीता पडिपुच्छण 379 ( for पडिपुंछण) रनोहरण (?) पडिभिन्नति 58.6 प्रतिभिनति पडित्थीभूद 200.25 ( प्रतिस्वस्ग्रीभूत) स्वस्थीभूत परिसायणा 158.25 आशातमा परिहाय् 74.12 प्रति+भा पढमेल्लुंग 27.9 प्रथम (An āgamic form) पणाम् 3.22, 49.3 अर्पू (HP. 4.39) पण्णागार 267.20 (2) पतस्य 32.13 आभूषण- विशेष ( An Agamic word) पतरिद 222.10 प्रश्वरित पाल 31.12 तीक्ष्ण पवई 137.6 प्रतभ्वी बकर 36.15, 113.2, 16, पहकर 24.26 ( पहकर in the āgamic literature) निकर पदमाणी 72.2 प्रक्रन्दन्ती पयच्छिय 175.5 प्रदर्शित परितावित 61.11 (2) परिक्षा 143.11 परित्राण 313 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 Vasudevahindi : Majjhima-khanda परिपब्बात 31.15 परिम्लान (HP. 44.8 पब्बाय-ग्ल) परियडय 251.2 रजक (DN. 6.15) परियदति 13.10 वदते, स्तौति परियाल 19.20, 267.20, परिआल 220.12 परिवार परिलि 43.1 आताध-विशेष (also occurs elsewhere as पिरिली) परिवाइणि 42. 24 वाघ-विशेष परिहारी 15.21 प्रतिहारी पलाद 237.7 पलायित पविकरिय 48.28 प्रविकृत्य पवेलंबिता 49.5 अवलंबिता पसेय 68.16. पसेवय 128.5 स्थगी, “bag'. पहकर 24.27 See वधकर पाड 233.26 पात, 'throw of dice'. पाडिहेर 67.6 प्रातिहार्य, देवकृत-पूजा-विशेष पादरास 147.19 प्रातराश[काल] पादंक 246.11, 248.13 दीनार ? पाभाग 214.5 प्राभातिक पाय पिव 164.15-16 प्रायमिव पारिषध(१३) 247.9 (पारिप्लव)[पारिप्पव-वयण='floating words', 'hearsay"] पारिसय 168.15 ? पार्षद (१) पासग्गय 29.6; 215.14,16 'penalty' ! पासणिय 176.2 साक्षिन् (DN. 6.41) पिणद्ध 127.5, पिणि 255.11 (denominative from पिनद्ध) परिधा 'to wear' (as an ornament) (पिगिद्ध is confined to the Agamas). पित्तिय 194.2 [पैतृक पितृभ्य पिया 26.6 250.1, to favour', 'to show favour'. पितक 10.9 प्रियक पुत्त-भंडाई 33.11 [पुत्रभाण्डानि] issues,' 'children' [cf. DN. 6, 109 भण्ड= दौहित्र and Guj. भाईमांड, भांडरडां] पुत्तल्लिया 226.18 पुत्रिका, शालभंनिका पुरस्थिमिल्ल 145.19 पौरस्स्य [An Agamic form] पुरंचरण 17.18 (for पुरच्चरण) पुरश्चरण पुष्वतराय 104.3, 270.10, पुग्वदराय 225.1 पूर्वम् [पूर्व+तराम पुर्वि 64.19 पूर्वम् Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Important Words 315 पेटाल 121.10 वर्तुल पेदिय 128.11 पैतृक पेयाल् 175.14, 225.21, 261.14, 267.22 चिन्त्, विचारय, प्रमाणीकृ (cf. DN. 6.57 पेआलप्रमाण) पेयालिय 2161.14 विचारित, विचारयुक्त पेलावेभूद 235.22 पेलवीभूत 'weakened', 'enfeebled'. पोइया 47.7 वल्ली-विशेष (Guj पोई) निद्राकारी लता (DN 6.33) पोरोग (१) 208 12, 245.22 पाकशान (cf. Sk. पौरोगव inspector of _royal kitchen'). फरक 216.10 फलक (DN. 6.2) फिड 14:20, 69.10,80.7 [स्फिर] प्रशू, ज्यु फे। 186.9, 187.1 “turban' ? (Guj. फॅटो, H. फेटा) फेला 210.2 'strip' १ बलिय 5.12 अतिशयम् बले 19120 निर्धारणे निपातः (HP. 2.185) बहुत्त 251.16 प्रभूत (HP. 1.233) बहुस्मित 34.23, 68.26, 204.10 अतिशयात ? बंधूव 9.18 बन्धुक बैंती 13.15, 225.7 अवती बोदि 19816, 270 20 शरीर (DN. 6.99) भंगुरीकर 145.24 (भगुरीक) to dishearten', 'to break the spirit. भाण 35.8, 145.25, 203.3 भण् , कथ भादुज्जा 234.15 भ्रातृजाया (DN. 6 103) भिमु 76 16 भृगु, पर्वत-शिखर, मिगु-प्पवयण 79.19 भगु-प्रपतन मिस् 10.16 भासू (HP. 4.203) भुम 24.18 भौम भुमया 38.25 5 मेरव 135.12 (भैरव) भयंकर मेलाद 211.22 मेलित, मिश्रित, युक्त (cf. VH, 'भयभेलवियदिठी') भोव (? भोग) 67.18 भोति 32.23 भवति (सम्बोधनार्थ) मणितक 42.23 मणित मणि-पेद 63 15 मणि-पीठ Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 Vasudevahimdi : Majjhima-khanda मण्णुइत 16.18 मन्यवित, कुपित मण्णे 130.7 मन्ये (HP. 1.171) मदगल 44.11 (मदकल) elephant'. मद-मार 195.2 मृत-मारक मयण 30.16 (म्रदन) 'bee's wax'. मसक्क 206.18 (मशक) 'quiver'. मसुरअ 22.9 मसूरक 'a kind of pillow'. महति-महालद [for महालय]60.7 महाति नहत् [AJain canonical expression] महालय 46.2, 197.7, 128.1 महत् ; महालिय (f.) 123.23 महती महिमा (f.) 211.16 (महिमन्) माहात्म्य महमह 32.17 मधुमथ, विष्णु म भीसंत 60.6 'मा भैषोः' इति वचनेन आश्वासयत् मादिय 241.24 मातृक 'maternal'. मारामारी 238.16 mutual fighting.' मिय-वारिया 137.13 मृगचर्या 'a kind of pinance.' मियमद 30.16 मृगमद "musk.' मिरी 25 11 मरीचि 'a ray of light.' . मुइंगालिया 59.1 (Desya) 'ant' (cf. M. मुगी) मुहिया 199.11 मृद्वीका, 'grape.' मुहल 7.7, 9.1, 9.5, मुहल 59.9 186.1, 239.24 मुख. मेयक 31.11 मेचक black'. मेली 66.24, 221 3 मेलापक (DN. 6.13 मेली=सहति) यावतय 45.19 उपयाचितक योक्योई (2) 24.17 शास्त्रविशेष रमण 30.10 जघन रसण्णुई 119.12 रसज्ञा रहचलण-मिहुण 46 16 रथचरण-मिथुन, चक्रवाक-मिथुन रामण 2.1, 39 27 गवण रासबंध 43.16 'formation for the Rāsa dance'. रूसित 10.8 (रूषि.) 'smeared with'. रेसिय 70.8 अक्षि-निकोच 'contraction of the eyes' (DN. 7 15 रेसणी= अक्षिनिकोच) रोताक 31.24, रोत्ताग 231.26 पुष्पलता-विशेष Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ रोल 130.7 (DN 7.15) केालाहल रोहविय 182.6 रोपित लज्जालुय 41.21 लज्जालु लड 100.22, 188.24 (DN 7.26) मनेाज्ञ लंभ 17.23 (in कन्न - लंभा) लाभ, प्राप्ति लंभत ( = लंभय) 2.24 लम्भक लीहा 32.1 लेखा, रेखा बदेस 241.16 वैदेशिक Important Words वय 36.18 व्रज, गो-कुल वरई 44.4 वराकी वरालिय 12.18 : वग्गणा 42. 19 (वल्गना ) ' sound'. वट्टमाणी 15.6, सरीर - वट्टमाणी 216.12, सरीर - कुसल - वहमाणी 15.12 वर्तमान ' news '. वत्थिद 4.4 अवस्थित बद्दल 68.7 (DN. 7.35 ) मेघ ( Guj. वादळ ) वधा 60.8 हत्या वलंबमाणी 38.12 अवलम्बमाना ववव् 59.7 व्यवस्थापय, आश्वासय वसिम 238.22 वसति - स्थान 100.23 (in विज्जा - लंभ ) 100.22 (in पिया-लंभ) वंदुरा 250.23 (मन्दुरा) अश्वशाला वाइग 249.70; वाइय 4.15, 16 वाचिक 'oral message'. वाग 9.19, 268.9 (वल्क) त्वचा वारेज्ज 81.21 (DN. 7.55) विवाह वाव 45.10 वाव 317 वाहर 79.11 'to call'. वाहर - सद्दो 36.26 आमन्त्रण - शब्द 'call'. विकोविद 229.18 विकासित ( cf. PSM विकोअ, विकोवण = विकास, विस्तार) विक्खाल 74.14 विक्षालय विगार 21.1; 29.19 विकार विग्गअ 78.3 व्यग्र विच्छहत 24.26 आच्छादित विच्छित 10.19 ? [DN. 7.91 gives पाटित, विचित and विरल as the meanings, none of which is applicable here.) Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 Vasudevahimdi : Majjhima-khamda विणिग्गिण 154.16 विनिर्गत {DN. 4.26 णिग्गिण्ण-निर्गत) विगप्पय 187.10 विज्ञप्ति वितका 68.23 वितर्क (See तक्का) वितिरिच्छ 5.2 वितिय च, वक्र वितिरिछाली 35.13 विनियञ्च पाली, वक-पक्ति विदुस- जगणी 229.22 विद्वेष जननी विहात 140.18 विनष्ट विहिरिल्ल (विगुरिल्ल ?) 25.20 साटेप, आडम्बर-युक्त [PSM. विडिर-भाटोप, आडम्बर] विधारित 595 विशेष-धारित, समाश्वामित विधारिय 268.4 'detained'. विभेच्छेत्तण 79.26 'having terrified' (१) वियर 32.! गर्ता 'pit' (PSM.) विय गिय 79.4 (व्यङ्गित) खण्डित, छिन्न विधावड 62.15-16 व्यापृत (HP. 1.206) वियाह 95.27 विवाह विलईय 260 23 (दे.) आरोपित विलंखल 91.9 (to be emended as विहलंखल) व्याकुल, विह्वल (cf. PSM.) बिलाय 46.2 आरोपय (१) विलिद 130.6, विलित 232.2 ब्रीडित, लज्जित विवाङ् 56.25, 74.6, 74.14, 103.13 विपादय विवेलाए 37.19 असमये विसत्त 223.22 विषक्त विसिदठ 43.26 वसिष्ठ (ऋषि) विहुर 203.7 विधुर, व्याकुल (DN. 1.15) विहेढिद 81.6 कर्थित वोद सग 191.15 hawk or similar bird of prey' [ PSM. विदंसग. An Agamika word] वीहलग 84.5 'some sort of floral ornament'. बुन्न-मुहल 59.26 उद्विग्न मुख (बुन्न-उद्विग्न, DN. 7.94) वेगल्ल 205.3, वेगहलता 254.26 वैकल्य वेड्डा 130.4 227.20 ब्रोडा, लज्जा (बिट्टा लज्जा, DN. 7.61) वेदालि- विज्ज 81.5, 7 वैताली-बिया वेधित 220,18 भावित Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Important Words 319 बेलवित 6.16 पश्चित वेलईद 118.24 पीडित वेल'षय 7.6, 120.28 विडम्बक बोरसंत 7.5'sounding'. सएज्झित 39.17 प्रतिवेश्मिक [DN. 8.10 सइज्झिम) सक्कद 228.3 सस्कृत, समानित सगहियस्थ 104.14 गृहीतार्थ सन्छभ 8.21 सरश (DN. 8.9 सच्छह) सजिझलगा (१) 241.4 भगिनी सणेवस्थ 130.3 समनेपथ्य 'similar external appearance'. सन्नेस 58.15 सान्निध्य, साहाय्य, शुश्रूषा सरिथरलय-पुरिस 238.18 'band of workmen.' सपिवास 211.12 स-पिपास, इच्छुक सफ 206.15 शष्प, तं सब्भूद 254.27 सद्भूत, सत्य समग्गाविय 104.4 (१) समण 97.20 श्रवण समगुबहत 37.4 समनुपहत, शुद्ध समतित्थ 45.5 सम-तीर्थ ? समदिच्छिद 19.25, समइच्छित 44.2 समतिक्रान्त समवहित 16.19 समवधृत समल्लिय 239.19 समाश्री-- समाभट 176.26 समाभाषित, उक्त समायंत 114.19 समाचान्त समोकिसू 206.26 (to be emended as समोसक्क्) समपससमोवइत 46.14 समवपतित समुन्छौगय 69.9 (समुत्सङिगत) आलिङ्गित समुच्छर 43.7 समाक्रम् सयर (for सर) 235.2 स्वरम् सरि 10.9; 40.8 सदृश ससण (in करि-ससण) 26.14 श्वसन, शुण्डा ससिवेष 30.16 kind of fragrant unguent'. सहिण 10.19 लक्ष्ण संख-देस 122.2 शङ्खप्रदेश 'temple, forehead' संगार 76.24 (संगर) संकेत Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 Vasudevahindi : Majjhima-khanda संगालिय 11.19 gathered together' (cf. HP. 4.113 संगल-संघर) संघस 191.25 संघर्ष, घर्षण संघाडग 162.13 युग्म (Jaina canonical term). संघाडि 123.23, 162.12 (in संघाडि-प्पओगेणं) युग्म. See संघाडग. संचाय 235.14 सं+शक संधुक्कित 9.21 सधुक्षित, प्रदीप्त सपत्तीए 14.16; 240.21; 249.19; 275.16 सप्राप्स्या, योगानुयोगेन संपाउत 46.27 सप्रावृत संभालिय 44.7 'having been careful (about)'. संवटदग 192.26 सवृत्तक 'circular'. संसम्गि 13724 संसर्ग ० सहिता 22 22 समृता (१) साद 254.7 स्वाद सायमंत 182.11 'well-disposed'. सारक्खिद (2) 240.17. सारिक्खय 242.28 सादृश्य साहिप्पाय 39.19 सखीत्वम् सिप्प 174.18 सिक्त सिप्पी 224 24 kind of stringed musical mistrument'. सिरिसह 38.16 शिरोरुह सिलिंब 9.12 (DN. 8.30) शिशु , सिहरि 10.18; 26.8; 21.6 शिखरिन् ‘pointed' (in सिहरि-दसण). सीदाण 133.14, सीदाणय 133.9, 25 स्मशान सीय 150.22 श्री सुए 19.19 श्वसू 'tomorrow'. सखंडामेलक84.2 श्रीखण्डपीडक 'garland made from sandal'. सुण तग 182.10 अण्वत् सुहा 160.22 स्नुषा सुद्धमय 39.1 शुद्ध सुभागिणी 75.5 सुभाषिनी सुभात 21.16 (सुभात) सुशोभित मुम 21.17 सुम, कुसुम सुसवण 79.1-2 सुश्रवण मुसाण 134.4 श्मशान मुहल्ली 155.12 मुख (DN. 8.36) Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Important Words 321 सुहासयणीय 4424 सुखाश्रयणीय सूत्र 246 16 सूद 'cook'. सोध-पासि 145.18 (?) सोब्भ 63.13 शुभ्र सोवणय 129.19; 140.7.8; शय्यागृह, (DN.6.58) सोमाण 29.16 सोपान हड 245.26 हृत (DN. 8.59) हर ति 78.23 हहा इति हरद 44.16, 20; 73.17 हट हरहरा 113.6 'हर-हर'-शब्द हल्लीसय 223.6 हल्लीसक, (DN 8.61 हल्लीस) हस्स-ट्रितिय-तरत्ताए 257.3-4. हस्वतर-स्थितित्वेन हि(?ह)क्खुत्त 52.9, भि(?भ-ह)क्खुत्त 81.11 उरिक्षप्त (DN. 8 60%; cf. AH 206a हिक्खिविऊण) हित्य 14.23, भय-हित्थ 42.20 (DN. 8.67) त्रस्त हिरि 7.15 ही हुड 244.20 कुरूप हुंड-विहुंड 25415 अतीव-कुरूप हुँडिभो 245.24,25 हुडिका (lit, 'having a misshapen ugly body') 'name assumed by Nala'. हेवाइद 138.24; 191.17, 24 'become fondly attached or covetous'. cf. Sk. हेवाकिन्. होमय 124.16 to offer oblation'. Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Appendix-IV Page, Line 2.1 2.6 2.7 2.14 4.4 4.15 5.23 6.7 6.10 Corrections Printed text णिहस उन्वित(?) तंमणोभि"बुद्धि मंगल. णिहित्ता घरोदर-गता Correction णिसह उन्वि(१)मणोमि -बुद्धि-मंगलणिहिता घरोदर-गतं द्रिष्णा 6.16 6.20 6.20 7.1 7.4 7.12 7.14 8.4 8.4 8.5 8.22 9.2 9.8 9.10 9.12 9.15 9.19 9.20 दिण्णं अन्नं अवर-जुतस्स -हसतवाण •वय-बेरय ओभासित चक्खु-दसण पिया उ१४(१जु) असिंग-कण्ठय -गुणितचदम डलकत-सन्निभ-पत्ता परिप्पयंत अन्नो अवरजुतस्स (१) हसतवारण -वय(?). -वेस्य (?) ओभामित चक्खु-दसण पिया-उ१४ जु). अजसिंग-कंठय -गुलितचंदमंडल-कंत-सन्निभ-प(व)त्ता परिप्पवंत सि णीलासा सुदुक्कार-सुद्ध-मत. पर' णीलजसा सुदुक्कार(?)-मुद्ध-मतः वर(१) -छवि -पइणातिगवरेण(? -पदणातिगवरेण ૨૨ 9.20 लोषहा •लोवहा. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Corrections 323 म-कन्ज सिल मम का सेल आभट्टा कह व चरिमसरीरी [ण अ] हरि(?)ति मु(झ)त्ति रोत्तवय' सिहरि-दसणे तुम 10.4 12.7 13.13 13.21 14.10 14.13 14.13 14.21 15.2 15.10 15.19 15.24 17.4 18.2 18.3 188 18.13 18.19 18.26 19.9 19.10 19.22 20.10 20.15 20.15 21.5 21.7 21.10 21.17 22.8 22.15 22.19 23.4 23.6 23.10 आरुहा कह च नरिमसरीर (ण अ) हरिति मु(झ)त्ति गेतब्वय सिहर-दसणे तुमे सुकय•पर-परि० -पितिसम्मत्तदेवो -मणियपीति-. काहिं आसुअन्त तन्व(१)सिद्धीए सह-पत्ती सुसज्जा -जिग्गह-सहात्तिमंग-कदल-गम्भ सरिस-तणु. -सरिसमुदय -स(?सहित -सुरत ममरउवगता यण-हरिणी मसुरप भत्तुणा -जितासणाए अकोववेसणेण(?) सुकया. -वर-परि० -पीतिसम्मतदेवो -भणिइपीति किच्छाहि. आसुअंत तब्व(वञ्च) सिद्धीए मह पत्ती सज्जा -णिगाय • रुइरुत्तिमग(१)•कदलि-गम्भ. सरिस-तणु स(?सि)रि-समुदय -सहित(?संहत) -सुरत-समर-- उवागता णयण-हारिणी मसूरए मत्तणो -जिजतासणाए कोववेसणेण Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 Vasudevahindi : Majjhima-khanda पगासिते कंत काउंस्सग्गबालचंद्रा कत पगासित कति का उसगाबालचंद्रा । कत 23.10 24.2 2423 25.5 25.10 27.11 27.11 27 12 27.13 27.18 27.24 28.5 तलायरउत्तमय-जुहाईणक 28.6 28.10 28.13 28.17 28.18 29.2 29.7 299 2919 30.2 30.5 30.7 30.9 30.11 31.12 32.21 33.9 33.25 3326 34.10 36.10 36.18 36.25 सविप्प-सणिमाहित होहिति एक्कए पेच्छह आयासिता य दसेति वित्थ प्पभायय अट्ठ(१ज्ज)पुत्ता ਐਸ -विरागुज्जल - -केत्तिमय-तिगिच्छ-- तज्जलकरण डढणा-- •पयस्कर ससववो(१हो)णीन. सित-मसित४पूजितो सललित, भगव, कासि ताय त्ति कि तालायर-उत्तमय(१)-जडाईण -उड सविग्घ-सणिहित होति एवं कर पेच्छहि भायासिताय दसेति वि एस्थ पभायय अट्ठ(१ज)पुत्त अत्थाम -विगारुज्जलकित्तिमयतिगिच्छितज्जल(?)-करण-कहदण - पयर-कर० ससववो हो)वणीत. सितमसित - पूजितो, सललित भगव । कासि ताव त्ति । कि सिदठा तिस्थाभिमुहेसु समण -जुव(बुध)• कारो(१ री) सिद्धा तिस्थाभिमुहे सुसमण. -जुवकारो(? Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Corrections 325 37.5 37.6 379 37.21 387 3811 3821 3927 40.1 40.25 41.6 41.21 42.19 45.5 45.10 48.27 सपुन्न मरवि-दपत्तलपडिपुग्छण-- दुप्पसायणिज्जा स झासरि •भूतए ओसोयणिज्जे -पईणा(?ण्णा) निबधइय करेति भतेउराई दिणभ(?)व -- कामादरा देस कालो पिय च संपुन्न मरविंद-पत्तलपरिपुग्छण(१)-- दु पसापणिज्ना संझासिरि भूताए ओसोयणिज्जे(?जा) -पाणा(?) निबद्धइयकरेहि । अंतेउराई दिण्णअ(१ए)व कामादुरा देस-कालो. पिय च(?). -परिपालणकत-पदिण्णाए गीया चिंतेमि 49 15 50.1 50.18 5019 50.22 50.24 51.4 51.18 53.3 53.5 53.19 55 15 57 19 5721 57.26 58.28 कत-पदिणाए णाया चितेमि एवं समावतिता -मुहालद्ध -पहणा समरे(१)भूत जाणह -सषीणो समोवतिता -मुहालिद्ध -पइण्णा समरे(?णु)भूत जाणहि - सामीणो मम मण्णु'......हिययाई । त -सतित । चेरीहि मम मण्णु.........हिययाई त -सतित चेाहिं भोद Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 Vasudevahindi : Majjhima-kharda पहणा कस्सह -पय डेण, -महा-लदो उपदिया -बाल-वीयणीयो दस्स पवेदिता सालिणि -णिसुटु. वेगवति -कउषधणे जहाऽहिखुत्ता तुझे पढम-प्पाय-पयत्ता पाणो कस्सह । -पय डेण । -महानदी उप्पदिया(?) -बालवीयणीमो ५दस्स पवेविता सालिणि -णिस० वेगवती -कउवधाणे जहा हिखुत्ता तुम्भे पदमुप्पाय-पयत्तो 59.12 59 17 5924 607 60.21 6023 61.4 61.15 62.14 62 19 6516 70.1 70.5 71.18 72.23 72.27 73.17 73.22 74.6 7421 74.22 75.1 75.5 75.6 75.21 76.1 76.17 77.6 77.8 77.12 78.13 -पति -पयाति-प्पदरहं विश्नाह हिति । तासि पावित सुभाणिणि. किवि है। विज्माहोहिति । तासि साविउ सुभाणणि किंपि. पभापण कोमा-पणे पभावेण कोमुह-विणेसु 'जहाणबेहि इहागयामो कारणे इहा-गयाभो कणे अलच्छीए? पिय-सहिनहिमुस्जिदा कारणा . 81.2 81.4 81.20 भलपछीए ! लियसहि ! सहिजुझिदा . कारणो Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Corrections -रूवं । परि० पहसाणी य •वणत-(?ता) -विभव- ग)खयर. -गप्पुरमादयो -घोरिभ-खरपूरग 82.3 82.15-16 8224 8314 83.25 84.11 84.13 86.7 8722 88.19 89.1 89.3 895 89.5-6 89.10 89.18 पुरिसागर(१). -मणि-कण । रयण•भवण-पति बंधो-सो. तिसासुअबठ-तिय-जोषण नोयण-सत•तरो (?णमंतर. -सुरिदसहस्सू-सित -रूवं परि. पहसमागीय •यणत (सा) -विभव(?हग)-खयर. -कपूरमादमी -घो(घा)रिभ-खंडपूरगतहा पुरिसागरं . -मणि-कणग-रयण•भषण-पत्ति बंधो, सो. दिसासुअडद-तिय-जोयण-सत तरो(?ण)मतर० -सुरिंदसहस्सूसित 90.2 कं नभा-प्रदि -महद 908 90.16 90.28 91.1 91.4 92.3 92.4 92.22 93.10 93.15 93.19-20 93.21 949 95.7 958 96.15 -भासुर-महा० वहति, महदुमा समोभदठा हेमथसाप . तउ चिंतयामि सुहय (भा)गच्छामो भपेष्ठ --प्पदेस एस मे -हत्येण(वि)-तिरिन्छ-बलायणद्ध भावदि । -महंत-गंधु-भासुर महा. वह ति महदुमा, समोभठहेमचलाएतओ चिंतयामि । . सुहय अपेछ -पदेस, -हत्येण, . . -वितिरिच्छ-बलाणयद्ध -सहो इभो . Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 Vasudevahimdi : Majjhima-kharnda चितित -परिणयहोहि ति । विसहया -विलुब(?पण सुठ चिंतित -परिणय होहिति । बिसहिया -विलुब(?)णं पयत्ता, बितिय 97.6 979 98.19 9915 99.26 100.22 101.6 101.10 101.17 102.4 102.23 102.26 103.20 103.21-22 1044 104.15 पयत्ता । बितिया भाउणा भाउणो. -राय पुण्ण(तं) सव्वा मे विसण्णा चिराद्विती समग्गा वि य. सा ण य मे णिच्चकाल कारसितहि मो पिया य काणि (१) । -रायपुण्णं(?) सव्वा मे ।.. विसण्णा । चिसाधिति समग्गाविय से ण य'भे पिच्चकाल करिसिताहिं मे पिया । यकाणि(?) ॥ a अहा ता सि किंचि जाएण अधा-सण्णि-हिदेहि 104.20 104.22 104.23 105.11 106.23 107.6 108.12 109.1 109.1 1109 111.3 111.4 111.5 112.8 112.22 115.20 116.21 जह तालि कचि जोएणं अघोसणिहिदेहिं बधुतर तुम तभो क्सी य ताव उझेहि भम्ह मग्गतेण वायुरघो तुमसभो सखीय सावउहि, भम्हमग्गतेज वायु-रधो -5 (१)स-परिवारो । स-परिवारो सम्ये Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117.7 118.5 120.17 122 13 122.27 123.5 123.6 123.8 125.24 126.5 130.28 132.19 132,24 138.21 141.1 141.17 142.14 143.1 145.15 145.21 146.1 147.27 149.2 149 5 152.20 152.24 153.14 153.16 153.23 153.23 154 12 155 15 155 25 155.25 सुदर' ! णेमित्तिणि गदा कल-कलाविद [स] भुगदा अम्ह - दाण [? वाण ] अजार के ० अट्ठा पयच्छ मे । भुजदु णिक्ल' त दुरायारि • तुम्मे स्थ पभोत्तण पडिसीरिद परियरिति कहि सुहोविदो य । जाणिज्जाघ सुस्सूसु इह लोइय पार० भे तस्थ एएको चितितं पुत्ते घेत्तणं बुद्धाए कदिा पुणा डो विकता (१) ति भे Corrections बिणमोण घरणेण सुदठुदर णेमित्तिणि ! गदो कलकला विद [अ] भुगदा अम्हे - दाणव (१ दाणवाण' ) अजाए य के० अठो पयच्छध । मे भुंजदु णिक्खत बुयारं छाडा तुमेस्थ मोसून पडिसारिद परियरिति कह सुहोविदो य जाणिज्जाव । सुस्सू सुसु इहलोइय-पार• मे तत्थ य एको चितितं पुवेण घेणं बुद्धीए पुणो बद्धो अवकता सि मे विमी धरणेण 329 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 Vasudevahirnds : Majhima-khanda -कुसिमिदपरिसडिदपगलितंमुसवुत्ता -कुसुमिदपरिपडिदपगलितंसुसंयुत्ता सीमाणगपि ह वच्छ भकमा. णिग्ध टेउ सीमणगपिहबच्छ अंकमा. जिग्घोडे 156.12 156.14 158.5 158.5 158.17 158.27 159.7 1602 1603 160.14 164.24 164.25 167 23 16726 169.20 170.22 170.26 1715 171.23 17215 176.1 176.7 176.23 176.24 176.25 178.12 179.8 1799 180.4 1809 18023 180.30 181.3 181.9 पय नामो -गुणाहिएण -रसतरा दिदठा अतदिठया रोस-वियपाविहिसी अजुज्झामाणस्स भक्खितो पयाओ(१) कलकला-रओ बुल्ल...[जो] पुरी ! मो। कण भशारा ठाहिई एय नाम - गुणाहिएण -रसंतर' दिट्ठो अंतद्धिया रोस-रावियपाविहिसि अजुज्झमाणस्स उक्खिसो फ्याओ(१) । कलकल-राओ चुल्लसोणे [जो] पुरि पविण्ठा मो। कारण भशारो ठाहिद सासु कोसलापुरिजहा-कम्मे हिं सण्णद्धा पट्टय -अमडियासु कोसलापुरिजहा कम्मेहिं सम्णद्धो पारि -जालट्रियासु Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Corrections 331 अत्तिया अशीया राज(०)। सोम-जुरो वरेहिई......देहिई । सरी भोम-जुरी बरेहिह......देहिई। सत्तं अइकमिड पा(प)गास, परिदू(?)रे तहिं सहसा आ. य, तस्स तेहि पच्चाईय 18131 18223 183.3 1835 183.8 183.10 185.3 1854 18512 189.7 1903 190.11 191.9 192.11 193.1 1934-6 193.18 194.6 194.7 194.18 194.20-21 196.3 198.12 199.2 199.13 199 16 2009 201.11 202.14 203.7 20325 205.6 207.11 अई कमिउ पा(प)गास । परिदू(स)रे । तहिं सहा-आ० य तस्स तेसि पवयकि -दोला-रुदा, -घर(समा०......मड) सपुष्णाण तुद अकल्लएण चडादव-विसविमुहिदा -तातय सुदाए भणीय -दोलारूदा, -घरसमा.......मडव सपुण्णाण तुह पुस्छमाणस्य सुहिणो अकल्लएण। चदादव-विस-बिमोहिदा -तालय-सुदाए भणिय पुच्छमाणस्स मुहिणोसरिसवाणु अणिमाणि णिकहासिसमारूढो नह सो सर-तीरं सस्सिवाणु आमच्छमाणि निकालासिশাৰী सर-तीर सा गाम गोमवं Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 Vasudevahindi : Majjhima-khanda -गइंदालयं पह णामो -मइंदालयं पहणामो त सुमिजंदि परीति -मि(वि)उलअमदाई, परिति अच्छिदअ) दी(?दा) हामि समुप्पड़ता चंदिय-- अतद्धिदो पणयस्य दुद्धं पादपिकडितं च । कढिणसंपयुत्तणं पुत्तल्लिया सुणिजिदि परिति -मि(?)उलअमदाई परिति, उच्छिदअदीहामि समुप्पईतो चंदादवअंतद्धिदो पणयस्स दुद्धं । पादम्फिडितं च कढिण संपउत्ताणं पुत्तलिया कप्पापादव 207 14 20724 208.14 20४.21 210.13 210.15 210.15.16 211 16 213.10 214.15 216.7 217.22 222.5 223.2 224.16 226.18 226.21 227.17 227.28 22,9 22823 2295 2297 230.1 230.11 231.2 23211 237.6 237 11 237.20 23721 237.25 अणुरूवा किकरो कप्पपादव अणुरूवो किंकरो . कि-कारणं --विणा सदं तु(१पुण देव-कुल-कदस्स विलसिरा विय कंठिया -माला-वसंतचंदुज्जोवतिरेवमोसणं कि-कारणं -विणासिदं. तु(?)ण देव-कुल-गइस्स विलसिरा (वि) य कंठिया -मालावतंसचंदुजोवातिरेय-- मोत्तणं मुंच रुण्णा । ततो सोग-समुस्थाए होग्जानि(मि) रुण्णा ततो सोग-समुच्छोए होज्जाजि(सि) Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Corrections 333 तघेदाणि कीरिदु पुलिंदिया चितितं सम्बा -पुत्तल्लिया -भरो णतपिगिघिदूणं सिहासण. पुच्छ-मुत्तोणं णलो 238.5 238.10 238.15 238.16 242.16 243.7 243.11 251.22 255.11 256.3 256.7 256.15.24 257.4 257.8 257.9 257.10 258.21 259.20 261.14 261.22 263.5 263.20 264.9 266.19 268.19 269.18 271.14 272.10 272.13 274.10 275.13 275.16 इधं तष दाणि करिदु पुलिंदया चिंतित सच्चा -पुत्तलिया -भरोणतपिणंघिदूर्ण सिंहासण. पुत्र-मुहुत्तेणं एलो चइदूण महाविदेह-वास विधिणा इहदो चुतस्स वारेज्ज पूहओ आसि पयाहिण मोक्खो उदहि-पूरवोत्तण -सहिओ अवयासिओ महाविदे वास विधि इ चुतस्स व रेज्ज असि पय हिण मोक्खो उदहि-पुरवोत्तण -साहिओ अवगासिओ कीए काए सम्वे सव्व -सामण्ण हे पव्वओ। तेण य य संपत्ताए -सामण्ण-हे. पवओ, ते। य संपत्तीए Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #422 -------------------------------------------------------------------------- _