Book Title: Nisihajjhayanam
Author(s): Tulsi Acharya, Mahapragya Acharya, Mahashraman Acharya, Srutayashashreeji Sadhvi
Publisher: Jain Vishva Bharati
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032459/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra zAsana jainAgama granthamAlA nisIhajjhayaNaM (mUlapATha, saMskRta chAyA, hindI anuvAda, TippaNa tathA pariziSTa sahita) bhagavAna mahAvIra (I.pU. 599-I.pU. 527) vAcanA-pramukha AcArya tulasI pradhAna saMpAdaka AcArya mahAprajJa AcArya mahAzramaNa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra zAsana jainAgama granthamAlA nisIhajjhayaNaM (mUlapATha, saMskRta chAyA, hindI anuvAda, TippaNa tathA pariziSTa sahita) vAcanA-pramukha AcArya tulasI pradhAna saMpAdaka AcArya mahAprajJa AcArya mahAzramaNa anuvAdaka, vivecaka DaoN. sAdhvI zrutayazA __ jaina vizva bhAratI lADanUM - 341 306 (rAjasthAna) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : jaina vizva bhAratI posTa : lADanUM-341306 jilA : nAgaura (rAja.) phona naM. : (01581) 226080/224671 I-mela: jainvishvabharati@yahoo.com (c) jaina vizva bhAratI, lADanUM prathama saMskaraNa : 2014 pRSTha saMkhyA : 529+40-569 mUlya : 1,000/- (eka hajAra rupaye mAtra) mudraka : pAyorAITa priNTa mIDiyA prA. li., udayapura Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NISIHAJJHAYANAM (Text, Sanskrit Rendering and Hindi Version with notes) (Vacana-pramukha) ACARYA TULSI Chief Editor ACARYA MAHAPRAJNA ACARYA MAHASRAMANA Editor Dr. Sadhvi Srutayasa JAIN VISHVA BHARATI Ladnun - 341 306 (Rajasthan) INDIA TED Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Publishers : Jain Vishva Bharati Ladnun - 341 306 (Raj.) Phone: (01581) 226080/224671 E-mail: jainvishvabharati@yahoo.com (c) Jain Vishva Bharati, Ladnun First Edition : 2014 Pages : 529+ 40 =569 Price : 1,000/ Printed by: Payorite Print Media Pvt. Ltd., Udipur Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa // 1 // puTTho vi paNNA-puriso sudakkho, ANA-pahANo jaNi jassa niccaM / saccappaoge pavarAsayassa, bhikkhussa tassa ppaNihANapuvvaM / / jisakA prajJA-puruSa puSTa paTu, hokara bhI Agama-pradhAna thA / satya-yoga meM pravara citta thA, usI bhikSu ko vimala bhAva se / / // 2 // viloDiyaM Agamaduddhameva, laddhaM suladdhaM NavaNIyamacchaM / sajjhAya-sajjhANa-rayassa niccaM, jayassa tassa ppaNihANapuvvaM / / jisane Agama-dohana kara-kara, pAyA pravara pracura navanIta / zruta-saddhyAna lIna cira ciMtana, jayAcArya ko vimala bhAva se / / // 3 // pavAhiyA jeNa suyassa dhArA, gaNe samatthe mama mANase vi| jo heubhUo ssa pavAyaNassa, kAlussa tassa ppaNihANapuvvaM // jisane zruta kI dhAra bahAI, sakala saMgha meM mere mana meM / hetubhUta zruta-sampAdana meM, kAlugaNI ko vimala bhAva se / / vinayAvanata AcArya tulasI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antastoSa jaina zvetAmbara terApaMtha dharmasaMgha ke navamAdhizAstA paramapUjya AcArya tulasI ne Agama sampAdana kA mahAna saMkalpa svIkAra kiyaa| unake vAcanApramukhatva kI zItala chAyA meM kArya kA zubhArambha huaa| paramapUjya AcAryazrI mahAprajJajI ne apane prajJAparizrama se prastuta gurutara kArya ko Age bddh'aayaa| Aja bhI vaha kArya avicchinna rUpa se cala rahA hai| maiM AtmatoSa kA anubhava kara rahA hUM ki hamAre dharmasaMgha ke aneka sAdhu aura sAdhviyAM isa kArya kI parisampannatA ke lie kRtasaMkalpa hai| __ prastuta Agama ke saMpAdana meM paramazraddheya gurudeva tulasI kA mahAn anugraha rahA hai| paramapUjya AcAryazrI mahAprajJajI ne anuvAda, vivecana Adi kArya meM apanA punIta mArgadarzana aura amUlya samayaniyojana kiyA hai| parama upakArI gurudvaya ke prati punaH punaH zraddhA praNati / AcArya mahAprajJajI ke mahAprayANa ke bAda unakI bhUmikA nirvahana karane kA suavasara mujhe prApta huaa| isake atirikta prastuta Agama ke susampAdana meM jinakA saMvibhAga rahA hai, vaha saMkSepa meM isa prakAra hai saMpAdaka aura vivecaka : sAdhvI zrutayazA sahayogI : mukhyaniyojikA sAdhvI vizrutavibhA : sAdhvI muditayazA : sAdhvI zubhrayazA saMvibhAga hamArA dharma hai / jina-jina ne isa guruttara pravRtti meM unmuktabhAva se apanA saMvibhAga samarpita kiyA hai, una sabake prati maiM maMgalakAmanA karatA hUM ki unakA bhaviSya isa mahAna kArya kA bhaviSya bane / - AcArya mahAzramaNa Page #9 -------------------------------------------------------------------------- Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya sAnuvAda Agama granthoM ke prakAzana kI mahattvapUrNa yojanA ke antargata nimna prakAzita Agama vidvAnoM dvArA samAdRta ho cuke 1. dasaveAliyaM 6. aNuogadArAI 2. sUyagaDo (bhAga-1,2) 7. naMdI 3. uttarajjhayaNANi 8. NAyAdhammakahAo 4. ThANaM 9. uvAsagadasAo 5. samavAo isI zrRMkhalA meM chedasUtroM ke antargata 'nisIhajjhayaNaM' kA prastuta prakAzana pAThakoM ke hAthoM meM pahuMca rahA hai| mUla saMzodhita pATha, usakI saMskRta chAyA aura hindI anuvAda ke sAtha-sAtha pratyeka uddezaka ke viSaya-praveza kI dRSTi se Amukha aura vistRta TippaNoM se alaMkRta 'nisIhajjhayaNaM' kA yaha prakAzana Agama-prakAzana ke kSetra meM abhinava sthAna prApta karegA, aisA likhane meM saMkoca nahIM hotaa| bIsa uddezakoM meM vibhAjita isa Agama ke anta meM die gae pariziSTa jJAnavRddhi kI dRSTi se atyanta upayogI haiN| ve pariziSTa isa prakAra haiM1. zabda : anukrama 3. vizeSanAma vargAnukrama 2. vizeSanAmAnukrama 4. prayukta grantha-sUcI prastuta prakAzana se pUrva sAnuvAda Agama prakAzana kI yojanA ke antargata AcArya mahAprajJa dvArA racita-AcArAMgabhASyam san 1994 meM prakAzita ho cukA hai| ukta prakAzana ke bAda bhagavaI (viAhapaNNattI) khaNDa 1,2,3,4 mUlapATha, saMskRta chAyA, hindI anuvAda, bhASya tathA pariziSTa-zabdAnukrama Adi, jinadAsa mahattarakRta cUrNi evaM abhayadevasUrikRta vRtti sahita prakAzita huaa| pUrva prakAzanoM kI taraha hI vAcanApramukha gaNAdhipatizrI tulasI ke tattvAvadhAna meM AcArya mahAprajJa dvArA saMpAdita ye prakAzana vidvAnoM dvArA bhUri bhUri prazaMsita hue haiN| AcArya mahAzramaNa dvArA sampAdita prastuta Agama ke prastutIkaraNa meM DaoN. sAdhvI zrutayazAjI kA mukhya zrama lagA hai| sahayogI ke rUpa meM ina tIna sAdhviyoM kA pracura yogadAna rahA hai- mukhyaniyojikA sAdhvI vizrutavibhAjI, sAdhvI muditayazAjI aura sAdhvI shubhryshaajii| prastuta prakAzana ko pAThakoM ke sammukha rakhate hue jo prasannatA ho rahI hai, vaha zabdoM meM vyakta nahIM kI jA sktii| vizvAsa hai, yaha prakAzana anusaMdhitsu vidvAnoM ko atyanta lAbhaprada siddha hogaa| jaina vizva bhAratI, lADanUM tArAcaMda rAmapuriyA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya jaina vAGmaya meM Agama sAhitya kA garimApUrNa sthAna hai| sAdhvAcAra kA puSTa AdhAra AgamoM ko mAnA jAtA hai| battIsa Agama jaina zvetAmbara terApaMtha sampradAya meM pramANabhUta mAne gae haiN| unameM bhI gyAraha aMgoM ko svataHpramANa hone kA gaurava prApta hai| sAdhu-sAdhvI samudAya meM Agama ke svAdhyAya ko mahattva pradAna kiyA jAtA hai| prAcIna kAla meM Agama-jJAna kaNThAdhArita aura mastiSkAdhArita rahatA thaa| samaya kA cakra Age bar3hA, vaha hastalekhanAdhArita bana gayA aura vartamAna meM vaha mudraNAdhArita bhI bana cukA hai| prakAzita granthoM kA svAdhyAya meM bahuta upayoga ho rahA hai| mUla pATha (TeksTa) kA svAdhyAya acchA hai, parantu usakA arthabodha aura vyAkhyAbodha ho jAe to bahuta adhika lAbha ho sakatA hai| saMbhavataH isI AdhAra para hindI Adi aneka bhASAoM meM AgamoM kA anuvAda kiyA gayA hai aura una para bhASya, TIkA, TippaNa Adi kA nirmANa kiyA gayA hai| jaina zvetAmbara terApaMtha sampradAya ke navamAdhizAstA paramapUjya gurudeva zrI tulasI ke netRtva aura vAcanApramukhatva meM vi.saM. 2012 meM jaina AgamoM ke sampAdana, saMzodhana, anuvAdana, TippaNalekhana Adi kA kArya prArambha huaa| AcArya mahAprajJajI (tatkAlIna muni nathamalajI, Tamakora) isa kArya ke mukhya saMvAhaka bane / aba taka battIsa AgamoM kA mUlapATha prakAzita ho cukA hai| dasaveAliyaM, uttarajjhayaNANi, aNuogadArAI, naMdI, sUyagaDo, ThANaM, samavAo, NAyAdhammakahAo, uvAsagadasAo ye nau Agama mUlapATha, hindI anuvAda aura TippaNa Adi sahita prakAzita ho cuke haiN| 'AyAro' para AcArya mahAprajJajI dvArA praNIta saMskRta bhASya hindI aura aMgrejI anuvAda sahita prakAzita ho cukA hai| bhagavaI (viAhapaNNattI) ke cAra khaNDa bhI mUlapATha, anuvAda, saMskRta chAyA aura hindI bhASya sahita prakAzita ho cuke haiN| aba 'nisIhajjhayaNaM' prastuta kiyA jA rahA hai| isameM mUlapATha, saMskRta chAyA, hindI anuvAda, vyAkhyAtmaka TippaNa evaM pariziSTa zobhAyamAna ho rahe haiN| paramapUjya gurudeva zrI tulasI kA varadahasta vAcanApramukhatva ke rUpa meM prApta hai| paramapUjya gurudeva AcAryazrI mahAprajJajI ke sAnnidhya, nirdezana aura pradhAna-sampAdakatva meM prastuta Agama kA kArya gatimAna huaa| bAda meM AcArya mahAprajJajI dvArA kiyA jAne vAlA kArya maiMne sNbhaalaa| aise grantha ke saMzodhana Adi kA kArya karane kA avasara milanA bhI apane ApameM viziSTa bAta hai| prastuta Agama ke anuvAda, saMskRtachAyA-lekhana, TippaNalekhana Adi meM hamArI viduSI ziSyA DaoN. sAdhvI zrutayazAjI kA mukhya zrama lagA hai| isameM unakI pratibhA kA acchA upayoga huA hai| isa kArya meM hamArI tIna anya ziSyAeM-mukhyaniyojikA sAdhvI vizrutavibhAjI, DaoN. sAdhvI muditayazAjI evaM DaoN. sAdhvI zubhrayazAjI kA bhI sahakAra rahA hai| 'nisIhajjhayaNaM' grantha ke sampAdana kI sampannatA ke avasara para maiM apane mahAna gurudvaya paramapUjya gurudeva zrI tulasI aura paramapUjya AcAryazrI mahAprajJajI kA smaraNa karatA huuN| AcArya mahAzramaNa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA jaina sAhitya kA prAcInatama bhAga Agama hai| Agama kA artha hai-Apta kA vacana / ' AptapuruSaM rAga-dveSa se uparata hote haiN| ve yathArtha ke jJAtA tathA prajJApaka hote haiN| isalie unakI vANI ko Agama kahA gayA hai| AgamoM kA prAcInatama vargIkaraNa samavAo meM milatA hai| vahAM Agama ke do bheda prajJapta haiM - 1. dvAdazAMga gaNipiTaka aura 2. caturdaza pUrva / dUsarA vargIkaraNa anuyogadvAra meM hai| AryarakSita ne sampUrNa Agama sAhitya ko cAra anuyogoM meM vibhakta kiyaa| ve isa prakAra haiM-1 caraNakaraNAnuyoga 2. dharmakathAnuyoga 3. gaNitAnuyoga 4. dravyAnuyoga / tIsarA vargIkaraNa naMdI kA hai| naMdI meM sUtrakAra ne aMgapraviSTa aura aMgabAhya ye do bheda karake aMgabAhya ke Avazyaka aura Avazyaka vyatirikta ye do bheda aura kie hai| vahAM kAlika aura utkAlika kA bheda bhI prajJapta hai| yadyapi ThANaM meM bhI aMgapraviSTa aura aMgabAhya kA ullekha hai lekina vahAM aMgabAhya kA saMkSipta prajJApana hai|' aMgabAhya graMthoM kI sabase bar3I tAlikA naMdI meM upalabdha hotI hai| vartamAna meM jo vargIkaraNa prApta hotA hai, vaha isa prakAra hai- 1. aMga 2. upAMga 3. mUla 4. ched| yaha sabase arvAcIna vargIkaraNa hai| prabhAvaka carita meM isakA saMketa prApta hotA hai|" vartamAna vargIkaraNa ke anusAra dasAo, kappo, vavahAro aura nisIhajjhayaNaM-ye cAroM chedasUtra haiN| naMdI meM aMgabAhya kAlika graMthoM kI sUcI hai| vahAM ina cAroM kA eka krama meM ullekha hai| caturvidha anuyoga kI dRSTi se ina cAroM kA samAveza caraNakaraNAnuyoga meM kiyA gayA hai oghaniyukti bhASya meM ullekha AtA hai ye cAroM hI anuyoga apane-apane viSaya meM sarvazaktisaMpatra haiM tathApi caraNakaraNAnuyoga ina sabameM maharddhika hai kyoMki zeSa tInoM anuyoga bhI cAritra kI pratipatti evaM surakSA ke hetu banate haiN|' 'chedasUtra' nAmakaraNa 'cheda' zabda 'chid' dhAtu ke sAtha ghaJ pratyaya ke yoga se niSpanna huA hai| isakA artha hai-kATanA, girAnA, tor3anA, khaMDa-khaMDa karanA, nirAkaraNa karanA, chinna bhinna karanA ityAdi / digambara paramparA kA eka graMtha hai-chedapiMDa vahAM prAyazcitta ke ATha paryAyavAcI nAma nirdiSTa haiN| unameM eka nAma hai-ched|" prAcIna AgamoM meM 'chedasUtra' nAma kA koI ullekha prApta nahIM hotA hai isakA sabase prAcIna ullekha Avazyaka niyukti meM prApta hotA hai| niyuktikAra ne likhA hai- 'mahAkalpasUtra aura sabhI chedasUtra kAlika sUtra haiN| inakA samAveza caraNakaraNAnuyoga meM hotA hai|" bAda meM vizeSAvazyaka bhASya, nizIthabhASya", vyavahArabhASya meM bhI isa zabda kA prayoga huA hai| 1. AvacU 1 pR. 28-Agamo NAma attavayaNaM / 2. sama, prakIrNaka samavAya sU. 88 3. daacU pR. 2, Avani gA. 478 4. naMdI, sU. 74-76, 80 5. ThANaM 2 / 104 - 106 6. naMdI sU. 74-79 7. aNu. bhU. pU. 10 8. obhA. gA. 6, 7 savisayabalavattaM puNa jujjai tahavi a mahiDDiaM caraNaM / cAritarakhaNaDA jeNiare tini aNuogA // caraNapaDivattiheuM dhammakahA kAladikkhamAIA / davie daMsaNasuddhI daMsaNasuddhassa caraNaM tu / 9. ApTe (saMskRta hindI koza) 10. cheda gA. 3 pAyacchitaM chedo malaharaNaM pAvaNAsaNaM sohI / puNNa pavitraM pAvaNAmidi pAvachittanAmAI / / 11. Avani. 777 jaM ca mahAkappasurya jANi a sesANi cheasuttANi / caraNakaraNANuogo ti kAliyatthe uvagayANi / / 12. vibhA. gA. 2777 13. nibhA. gA. 6190 14. vyabhA. gA. 1829 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) chedasUtra mUlataH prAyazcittasUtra haiN| vyavahArabhASya meM AlocanA, vyavahAra aura zodhi ko prAyazcitta kA paryAya mAnA gayA hai|' prAyazcitta ke dvArA citta kI vizodhi hotI hai| isa dRSTi se vicAra kareM to chedasUtroM ko AlocanA sUtra, prAyazcitta sUtra athavA vizodhi sUtra bhI kahA jA sakatA hai| chedasUtroM ke lie 'padavibhAga sAmAcArI' zabda kA bhI ullekha milatA hai| yahAM prazna hotA hai ki phira ina sUtroM ko 'chedasUtra' kI saMjJA kyoM dI gayI? vidvAnoM ne 'chedasUtra' nAma kI anvarthatA ke saMdarbha meM aneka dRSTiyoM se vimarza kiyA hai| vaha saMkSepa meM isa prakAra hai 1. cAritra ke pAMca prakAra haiN| vartamAna meM sAmAyika cAritra itvarika-sImita kAla vAlA hotA hai| chedopasthApanIya cAritra jIvana paryanta anupAlanIya hotA hai| prAyazcitta kA saMbaMdha chedopasthApanIya cAritra se hai| isa dRSTi se prAyazcitta sUtroM ko chedasUtra kI saMjJA de dI gayI-aisI saMbhAvanA hai| 2. dasAo, kappo, vavahAro aura nisIhajjhayaNaM ye cAroM nauveM pUrva se uddhRta haiN| pUrvo se chinna-pRthak kie jAne se isa vargIkaraNa ke AgamoM kA nAma chedasUtra ho gyaa| 3. prAyazcitta ke dasa prakAroM meM mUla, anavasthApya aura pArAMcita-ina tInoM meM prAyazcitta-prApta muni ko nayI dIkSA AtI hai| sAdhu kI vartamAna avasthA meM prApta hone vAlA aMtima prAyazcitta cheda hai| AlocanA se cheda paryanta prAyazcitta vAle saMkhyA meM bhI adhika hote haiN| phalataH prAyazcitta sUtroM kA chedasUtra nAmakaraNa ho gayA aisA pratIta hotA hai| 4. Avazyaka niyukti kI vRtti meM cheda aura padavibhAga ina donoM ko samAnArthaka mAnA gayA hai| vahAM prAyazcittasUtroM ke lie pahale padavibhAga sAmAcArI zabda ke prayoga kA bhI ullekha hai| isase yaha anumAna kiyA jA sakatA hai ki 'cheda' zabda padavibhAga sAmAcArI ke artha meM prayukta hai| ullekhanIya hai ki chedasUtroM kA paraspara koI saMbaMdha nahIM hai| ye sabhI svataMtra haiN| inakI vyAkhyA vibhAgadRSTi-chedadRSTi se kI gayI hai| isalie padavibhAga sAmAcArI ke sUtroM ko chedasUtra kI saMjJA dI gaI hai| 5. Agama kAla meM chedazruta ko uttamazruta kahA jAtA thaa| bhASyakAra ne bhI 'cheyasuyamuttamasuyaM' kahakara isakI puSTi kI hai| 'chedasUtra' uttamazruta kyoM? cUrNikAra ne isa prazna para vimarza karate hue likhA hai-chedazruta (chedasUtroM) meM prAyazcittavidhi kA prajJApana hai| usase cAritra kI vizuddhi hotI hai, isalie yaha uttamazruta hai| uttamazruta zabda para vicAra karate samaya eka kalpanA yaha bhI hotI hai ki kahIM yaha 'chekazruta' to nahIM hai? chekazruta arthAt kalyANazruta athavA uttamazruta / dazAzrutaskandha ko chedazruta kA mukhya graMtha mAnA gayA hai|' vaha prAyazcitta sUtra nahIM hokara AcAra-sUtra hai| isIlie use caraNakaraNAnuyoga ke vibhAga meM sammilita kiyA gayA hai| isase cheyasutta kA chekasUtra honA asvAbhAvika nahIM lgtaa| dasaveAliyaM meM 'jaM cheyaM taM samAyare' pada prApta hai| isase bhI 'cheya' zabda ke cheka hone kI puSTi hotI hai| jisase niyamoM ke anupAlana meM vyavadhAna utpanna na ho tathA nirmalatA kI vRddhi ho, use cheda kahate haiN| paMcavastu kI haribhadra kRta TIkA meM prApta isa ullekha ke AdhAra para bhI yaha saMbhAvanA kI jA sakatI hai ki prAyazcitta-prajJApaka sUtra hI vastutaH nirmalatA aura pavitratA kA patha prazasta karate haiM, ataH ve hI chedasUtra haiN| 'cheda' nAma kI sArthakatA isI meM nihita hai| 1. vyabhA. gA. 1064 vavahAro AloyaNa, sohI pacchittameva egtttthaa| 2. vahI, gA. 35 pAvaM chiMdati jamhA, pAyacchittaM tu bhaNNate teNa / pAeNa vA vi cittaM, visohae teNa pacchittaM / 3. (ka) Avani. 665 sAmAyArI tivihA ohe dasahA pyvibhaage| (kha) AvahAvR.pR. 172-...padavibhAgasAmAcArI chedsuutraanni|.. ...padavibhAgasAmAcAryyapi chedasUtralakSaNAnnavamapUrvAdeva niyuuNddhaa| 4. nibhA. gA. 6184 kI cUrNi pR. 253-cheysuymuttmsuyN......| chedasuyaM kamhA uttamasuyaM? bhaNNati-jamhA ettha sapAyacchitto vidhi bhaNNati, jamhA ya teNa caraNavisuddhI kareti, tamhA taM uttmsutN| dazAcU. pa. 2 dasAo......imaM puNa ccheysuttppmuhbhuutN| / 6. dasave. 4/11 7. jaisiko. bhAga 2 pR. 306 bajjhANuTThANeNaM jeNa Na bAhijjae tayaM nniymaa| saMbhavai ya parisuddhaM so puNa dhammammi cheu tti| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) chedasUtra : kartRtva aura kAla AgamoM kI racanAzailI ke do prakAra rahe haiM-1. kRta aura 2. nirmUr3ha / arhat artha kA prarUpaNa karate haiM aura gaNadhara use sUtra rUpa meM guMphita karate haiN| samaya-samaya para sthaviroM ne bhI AgamagranthoM kI racanA kI hai| jinakI svataMtra rUpa se racanA kI jAtI, ve kRta kahalAte, jaise dvAdazAMgI gaNadharoM dvArA kRta hai| upAMga bhinna-bhinna sthaviroM dvArA kRta haiN| jina AgamagraMthoM kA pUrvo Adi se nirvRhaNa karake taiyAra kiyA jAtA, ve niyUMr3ha kahalAte haiM, jaise-dasaveAliyaM kA ni!haNa AcArya zayyaMbhava ne kiyA, chedasUtroM kA nirmUhaNa bhadrabAhu svAmI ne kiyA ityaadi| chedasUtra pUrvo se niyUMDha haiM, isalie inakA Agama sAhitya meM mahattvapUrNa sthAna hai| dazAzrutaskandhaniyukti ke anusAra dasAo, kappo aura vavahAro-ina tInoM ke nirgRhaNakartA aMtima zrutakevalI bhadrabAhu svAmI haiN| dazAzrutaskandha kI cUrNi meM ullekha AtA hai ki 'dasAo, kappo aura vavahAro' ye tInoM Agama pratyAkhyAna pUrva se nirmUDha haiN|' paJcakalpabhASya meM bhI bhadrabAhu ko hI ukta tInoM AgamoM kA nirvRhaka mAnA gayA hai jabaki paJcakalpa kI cUrNi meM ukta tInoM chedasUtroM kI bhAMti AcAraprakalpa (nisIhajjhayaNaM) ke ni!haNa-kartA ke rUpa meM bhI bhadrabAhu kA ullekha hai| yahAM prazna hotA hai ki bhASya aura niyukti se bhinna cUrNi ke ullekha kA AdhAra kyA hai? isa prazna ke samAdhAna meM yaha saMbhAvanA kI jA sakatI hai ki niyuktikAra aura bhASyakAra ko 'kalpa' zabda se bRhatkalpa aura AcAraprakalpa-ina donoM kA grahaNa abhipreta rahA ho| nizIthabhASya meM 'kalpa' zabda ke dvArA dazAzrutaskandha, bRhatkalpa aura vyavahAra-ina tInoM kA grahaNa kiyA gayA hai| chanda racanA kI dRSTi se yaha bhI saMbhava hai ki racanAkAra ne kalpa aura prakalpa donoM ko eka hI zabda (kalpa) ke dvArA sUcita kiyA hai| yahAM ullekhanIya hai ki AcAraprakalpa ke nirvRhaNa ke viSaya meM vidvAnoM meM mataikya nahIM hai| 'aNuogadArAI' meM Agama ke tIna prakAra prajJapta haiM-1. sUtrAgama 2. arthAgama aura 3. tdubhyaagm| athavA 1. AtmAgama 2. anaMtarAgama aura 3. prNpraagm|' uttaravartI AcAryoM ne arthAgama aura sUtrAgama ke mUlasrota, anantara upalabdhi aura parampara upalabdhi ke saMdarbha meM vicAra kiyA hai| arthAgama kI dRSTi se anya AgamoM kI bhAMti chedasUtroM ke bhI mUlasrota tIrthaMkara aura sUtrAgama kI dRSTi se mUlasrota gaNadhara haiN| ina graMthoM kA ni!haNa karane se vartamAna svarUpa ke nirmAtA aMtima zrutakevalI AcArya bhadrabAhu haiN| bhadrabAhu kA samaya vikrama pUrva cauthI zatAbdI (vIra nirvANa kI dUsarI zatAbdI) mAnA gayA hai| yahAM ullekhanIya hai ki chedasUtroM kA ni!haNa karane vAle zrutakevalI bhadrabAhu niyuktikAra bhadrabAhu se bhinna haiN| muni puNyavijayajI ne isa viSaya meM vistAra se vivecana kiyA hai| DaoN. jekobI evaM zubriga ke anusAra chedasUtroM kA samaya I. pU. cauthI zatAbdI kA anta evaM tIsarI zatAbdI kA prArambha hai| inake racayitA AcArya bhadrabAhu haiN|' chedasUtroM kA ni!haNa kyoM? chedasUtroM kA nirvRhaNa kyoM kiyA gayA? yaha eka mahattvapUrNa prazna hai| dazAzrutaskandha kI cUrNi meM isakA samAdhAna prApta hotA hai| cUrNikAra ne likhA hai-avasarpiNI kAla meM zramaNoM kI Ayu aura zakti kSINa hotI calI jaaegii| usa samaya pUrvo kI jJAnarAzi vicchinna ho jaaegii| zarIra ke varNa Adi paryavoM kI anantaguNa hAni hone se zramaNoM kI grahaNazakti aura dhAraNAzakti hrAsonmukha ho jaaegii| bala, dhRti, utsAha, satva aura saMhanana ina sabakI hAni hogii| sUtrArtha kI vyavacchitti na ho isa uddezya se parAnukaMpI bhagavAna bhadrabAhu ne ziSyoM para anugraha karake chedasUtroM kA nirvRhaNa kiyaa| unhoMne AhAra, upadhi, prazaMsA aura kIrti ke prayojana se ni!haNa nahIM 1. Avani. gA. 92 jANiUNa ciMtA smuppnnaa| puvvagate vocchitte mA sAhU visodhi Na atthaM bhAsati arahA, suttaM gaMthaMti gaNadharA niunnN| yANissaMtitti kAuM aMto dasAkappavavahArA nijjUDhA 2. dazAni. gA. 1 pcckkhaannpuvyaato| vaMdAmi bhaddabAhuM pAINaM crimsylsuynaanni| 4. paMkabhA. gA. 1 evaM usakI cuurnni| suttassa kAragamisiM dasAsu kappe ya vvhaare|| 5. aNu. sU. 550,551 3. dazAcU. pa. 5 6. bRbhA. bhAga 6 kI prastAvanA pR. 22-41 ......bhaddabAhussa osappiNIe purisANaM AyubalaparihANi / 7. jaisAbRha. bhAga 1 prastA. pR. 53-54 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) kiyaa| bhASya sAhitya meM ni!haNa ke prayojana kA vistAra se nirUpaNa hai| vyavahAra bhASya meM ullekha hai-nauvAM pUrva sAgara kI bhAMti vizAla hai| usakI nirantara smRti tabhI saMbhava hai jaba usakA bAra-bAra parAvartana kiyA jaae| parAvartana ke abhAva meM vaha jJAna vismRta ho jAtA hai| bhadrabAhu ne dhRti, zraddhA Adi kI kSINatA dekhI to cAritra kI vizuddhi evaM surakSA ke lie bhadrabAhu ne dazA, kalpa aura vyavahAra kA nirvRhaNa kiyaa| nirvRhaNa kA dUsarA prayojana batAte hue bhASyakAra kahate haiM-'caraNakaraNAnuyoga kA vyavaccheda hone kA artha hai-cAritra kA vyvcched| ataH caraNakaraNAnuyoga kI avyavacchitti evaM cAritra kI surakSA ke uddezya se bhadrabAhu ne ina graMthoM kA ni!haNa kiyaa| bhASyakAra ne prasaMgavaza dRSTAnta ke dvArA nirgRhaNa ke prayojana ko prastuti dI hai| jisa prakAra sugaMdhita phUloM se yukta kalpavRkSa para car3hakara phUla pAne kI icchA to aneka loga rakhate haiM para ve sabhI vRkSa para ArohaNa karane meM samartha nahIM hote| una vyaktiyoM para anukampA karake koI zaktizAlI vyakti usa vRkSa para car3hatA hai aura akSama logoM meM ve phUla vitarita kara detA hai| usI prakAra bhadrabAhu svAmI ne caturdazapUrva rUpI kalpavRkSa para ArohaNa kiyA aura dUsaroM para anukampA kara chedagraMthoM kA ni!haNa kiyaa| chedasUtroM kI saMkhyA evaM mahattA chedasUtra saMkhyA meM kitane haiM? isa saMdarbha meM bhinna-bhinna mantavya prApta hote haiN| Avazyaka niyukti meM chedasUtroM ke sAtha mahAkalpa kA ullekha hai| jItakalpa kI cUrNi meM kalpa, vyavahAra, kalpikAkalpika, kSullakalpa, mahAkalpa, nizItha aura Adi zabda se dazAzrutaskandha inakA chedasUtra ke rUpa meM ullekha hai| sAmAcArI zataka meM chaha chedasUtroM kA ullekha hai-1. dazAzrutaskandha 2. vyavahAra 3. bRhakalpa 4. nizItha 5. mahAnizItha aura 6. jiitklp| ina chaha graMthoM meM se pAMca kA ullekha naMdI meM kAlika sUtroM ke aMtargata kiyA gayA hai| jItakalpa jinabhadragaNI kSamAzramaNa kI racanA hai| isakA praNayana nandI ke uttarakAla meM huA hai| mahAnizItha kI mUla prati vartamAna meM anupalabdha hai| haribhadrasUri ne isakA vikrama kI AThavIM zatAbdI meM punaruddhAra kiyA thA, isalie ise Agama kI koTi meM nahIM rakhA jA sktaa| isa prakAra vartamAna meM maulika chedasUtra cAra hI raha jAte haiN| jaina Agama vAGmaya meM chedasUtroM kA mahattvapUrNa sthAna hai| anuyoga ke cAra prakAroM meM prathama sthAna caraNakaraNAnuyoga kA hai| cheda sUtroM kA samAveza caraNakaraNAnuyoga meM hai, isalie inakA Agama sAhitya meM prathama sthAna hai| inameM zramaNoM kI AcAra-saMhitA aura atikramaNa hone para svIkRta kI jAne vAlI prAyazcitta saMhitA kA prajJApana hai| prAyazcitta se vizodhi hotI hai| prAyazcitta prApta karane ke bAda vyakti bhaviSya meM pramAda athavA doSAcaraNa se bacane kA prayAsa karatA hai| Agama meM prAyazcitta ke dasa prakAroM kA ullekha hai| jJAtavya hai ki jaba taka caturdazapUrvI the, jaba taka prathama saMhanana thA, prAyazcitta ke dasoM hI prakAra pracalita the| sthUlabhadra svAmI ke sAtha hI pUrvo kA tathA aMtima donoM prakAra ke prAyazcitta kA viccheda ho gyaa| vartamAna meM ATha prAyazcitta hI pracalita haiM, jo tIrtha paryanta rheNge| bhASyakAra kA 1. dazAni. gA. 6 kI cUrNi 5. vahI, gA. 43-46 osappiNI samaNANaM parihAyaMtANa Ayubalesu hohiMtuvaggahakarA 6. Avani. 777 puSvagatammi pahINammi osappiNIe aNaMtehiM vaNNAdipajjavehi 7. jIcU. pR.1 parihAyamANIe samaNANaM oggahadhAraNA parihAyaMti baladhiti kappa - vavahAra -kappiyAkappiya - cullakapya - mahAkappasuyaviriucchAhasattasaMghayaNaM c| sarIrabalaviriyassa abhAvA paDhiuM nisIhAiesu chedasuttesu aivitthareNa pacchittaM bhaNiyaM / saddhA natthi saMghayaNAbhAvA ucchAho na bhavati, ato teNa bhagavatA 8. samA. (Agama adhikAra) parANukaMpaeNa....mA vocchijjissaMti ete suttatthapadA ato 9. naMdI sU. 78 aNuggahatthaM, Na AhAruvadhisejjAdikittisaddanimittaM vA nijjuuddhaa| se. kiM taM kAliyaM? kAliyaM aNegavihaM paNNattaM, taM jahA2. vyabhA. 1738 1. uttarajjhayaNAI 2. dasAo 3. kappo 4. vavahAro 5. nisIhaM sAgarasarisaM navamaM atisynybhNgguviltaa| 6. mhaanisiihN.....| 3. paMkabhA. gA. 26-29 10. ThANaM 10/73 4. vahI, gA. 42 11. nibhA. gA. 6680 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) mantavya hai ki prAyazcitta na ho to cAritra kI vizuddhi nahIM raha paatii| isalie jitanA mahatva cAritra kA hai, utanA hI mahatva prAyazcitta kA hai| chedasUtra prAyazcittavidhi ke saMvAhaka sUtra haiM, ataH unakA mahattva svataH siddha hai tatvArthavArtika meM prAyazcitta kI niSpatti ko ATha rUpoM meM prastuta kiyA gayA hai| 2 / bhASya sAhitya meM sUtra aura artha kI balavattA ke viSaya meM vivecana hai| vahAM prazna kiyA gayA-sUtra aura artha meM balavAna kauna ? bhASyakAra kahate haiM - sUtra se artha balavAna hotA hai / pUrvagata meM sabhI sUtra evaM arthoM kA vividha prakAra se vivecana hai / ataH pUrvagata sabase balavAna hai| chedasUtra aura usake arthoM se cAritra ke aticAroM kI vizuddhi hotI hai| ataH pUrvagata ke bAda zeSa sabhI arthoM se chedasUtroM kA artha balavAna hai| chedasUtroM kI mahattA isa tathya se bhI jAnI jA sakatI hai ki eka gaccha ke saMcAlana kA adhikArI vahI ho sakatA hai, jo gItArtha hai / gIta aura artha ina do zabdoM se niSpanna 'gItArtha' kA artha hai-chedasUtroM kA jnyaataa|' 'gItArtha' vaha hotA hai jo chedasUtroM kA jAtA hai| bhASyasAhitya meM vihAra ke do prakAra prajJapta haiM - 1. gItArtha kA vihAra 2. gItArthanizrita kA vihAra / isakA tAtparya hai - eka agItArtha muni svataMtra viharaNa kA adhikArI nahIM hotaa| vaha gItArtha kI nizrA meM hI vihAra kara sakatA hai| gItArtha ke tIna prakAra haiN| 1. jaghanya gItArtha - AcAraprakalpa kA dhAraka / 2. madhyama gItArtha-dazA, kalpa aura vyavahAra kA dhAraka / 3. utkRSTa gItArtha - caturdazapUrvI / ukta tInoM prakAra ke gItArtha kI nizrA meM sabAlavRddha gaccha viharaNa karatA hai|" gaccha saMcAlaka ke lie gItArtha (chedasUtroM kA jJAtA) honA atyanta Avazyaka hai| gItArtha kAlajJa aura upAyajJa hotA hai| vaha utsarga-apavAda Adi vidhiyoM ko jAnatA hai| vaha jAnatA hai ki kisa kArya meM adhika lAbha kI saMbhAvanA hai ? kisa kArya ke pIche kartA kA prayojana kyA hai ? glAnatva Adi AgAr3ha kAraNoM meM pratisevanA kI aucitya sImA kyA hai? vaha pariNAmaka ko tathA usakI dhRti, zakti Adi ko jAnatA hai| vaha eSaNIya dravyoM kI grahaNa saMbaMdhI yatanAvidhi ko jAnatA hai| kArya aura akArya kI niSpatti ko jAnatA hai tathA inake pratipakSa ko bhI jAnatA hai| isalie AcArya Adi pradhAna puruSoM ke lie gItArtha honA jarUrI mAnA gayA hai| yahI kAraNa hai ki prAcIna AcAryoM ne pUrvagata ke bAda chedasUtroM ke artha ko hI sabase adhika mahattva pradAna kiyA hai| chedasUtroM kI vAcanA : arha anarha chedasUtroM meM zramaNoM ke AcAraviSayaka vidhi-niSedha kA prajJApana hai| chedasUtroM ko rahasyasUtra bhI kahA jAtA hai|' rahasya ko jAnanA jitanA kaThina hai, usase bhI jyAdA kaThina hai, use pcaanaa| isIlie chedasUtroM kI vAcanA usI ko dI jAtI hai, jo yogya hai| bhASya-graMthoM meM chedasUtroM ke adhyayana kI yogyatA para vimarza kiyA gayA hai| bhASyakAra ke anusAra teraha prakAra ke vyaktiyoM ko chedasUtroM kI vAcanA nahIM denI caahie|" 1. nibhA. gA. 6678 2. tavA. 9/22 3. vyabhA. gA. 1829 jamhA hu hoti sodhI chedasuyattheNa khalitacaraNassa / tamhA chedayattho balavaM mottUNa puvvagataM / / 4. bRbhA. gA. 689 kI vRtti 207 .....' gItaM muNitaM vaikArtham / tatazca viditaH muNitaH parijJAto'rthaH chedasUtrasya yena taM viditArthaM khalu vadanti gItArtham / 5. vahI, gA. 688 gIyattho ya vihAro bIo gIyatthanissio bhaNio / itto tahavihAro nANunAo jiNavarehiM // 6. vahI, gA. 693 kI vRtti pR. 208 AyArapakappadharA, caudasapuvvI a je a tammajjhA / tannIsAe vihAro, sabAlavuDDussa gacchassa / / 7. 8. AcAraprakalpadharAH nizIthAdhyayanadhAriNo jaghanyA gItArthAH, caturdazapUrviNaH punarutkRSTAH, tanmadhyavartinaH kalpa-vyavahAradazAzrutaskandhadharAdayo madhyamAH / teSAM .... nizrayA sabAlavRddhasyApi gacchasya vihAro bhavati, na punaragItArthasya svacchandamekAkivihAraH kartuM yuktaH / vahI, gA. 951 evaM usakI vRtti pR. 300 (ka) nibhA. gA. 6227 kI cUrNi - 'pavayaNarahassaM avavAdapadaM savyaM vA chedataM / (kha) bRbhA. gA. 6490 evaM usakI vRtti pR. 1706 9. vahI, gA. 762,763 titiNie calacitte gANaMgaNie a dubbalacarite / AyariyaparibhAsI vAmAvaTTe va piNe va / / AdI adibhAve akaDasamApArI taruNadhamme ya gavviya-paiNNa-niNhai cheasue vajjae atthaM // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) 1. titiNika-tiMburuka vRkSa kI lakar3I ko jaba prajjvalita kiyA jAtA hai to vaha taD taD kI AvAja karatI hai| isI prakAra guru ke dvArA upAlambha die jAne para jo use sahana nahIM kara pAtA aura apalApa zurU kara detA hai, vaha titiNika kahalAtA hai| bhASyakAra ne AhAraviSayaka, upakaraNaviSayaka aura vasativiSayaka titiNaka kA ullekha kiyA hai| 2. caMcalacitta-AgamoM kA pallavagrAhI jJAna karane vaalaa| caMcalacitta vAlA yatra tatra ke AlApakoM ko hI grahaNa karatA hai| 3. gANaMgaNika-chaha mAha kI avadhi se pUrva hI eka gaNa se dUsare gaNa meM saMkramaNa karane vaalaa| 4. durbalacAritra-dhRti aura vIrya se parihIna tathA puSTa kAraNa ke binA hI mUlaguNa aura uttaraguNa saMbaMdhI apavAdapadoM kI pratisevanA karane vaalaa|' 5. AcArya-paribhASI-AcArya ko bAlaka, akulIna, maMdamedhA, dramaka, buddhivikala, alpalAbhalabdhi vAlA Adi kahakara unakA paribhava karane vaalaa| 6. vAmAvarta-guru kI AjJA ke viparIta AcaraNa karane vAlA, jaise-'Ao' kahane para cale jAnA aura 'jAo' kahane para tatkAla pAsa meM Akara baiTha jaanaa| 7. pizuna-dUsaroM ke doSoM kA udbhAvana kara prIti ko samApta karane vaalaa| 8. Adi-adRSTabhAva-Avazyaka se sUtrakRtAMga paryanta jo abhidheya hai, use Adima-bhAva kahA jAtA hai, use na jAnane vaalaa| 9. kRtasAmAcArIka-upasampadA aura maMDalI-ina donoM prakAra kI sAmAcArI ko samyaktayA jAnakara unakA samAcaraNa na karane vaalaa| 10. taruNadharmA-avadhi se pUrva chedasUtroM kA adhyayana karane vaalaa| ullekhanIya hai ki nisIhajjhayaNaM ke lie tIna aura anya tInoM chedasUtroM ke lie pAMca varSa kI saMyamaparyAya Avazyaka hai| isase pUrva ina graMthoM ke adhyayana ke lie muni taruNadharmA hotA hai| 11. garvita-thor3A sA adhyayana kara garva se avinIta hone vaalaa| aise durvinIta ko vidyA dene yA vinaya kI mahattA batAne kA artha hai-chinnakarNa aura chinnahasta ko AbharaNa denaa| 12. prakIrNaka chedasUtroM ke rahasyapUrNa artha ko sunakara use apariNata (aparipakva) ko batAne vAlA / jJAtavya hai ki apariNata ko una rahasyoM para pratIti nahIM hotii| phalataH vaha arhatoM kI apakIrti karatA hai athavA vaha utpravrajana kara detA hai| 13. ninhavI-jisake pAsa jJAna prApta kiyA, usake nAma kA ninhavana-gopana karane vaalaa| uparyukta titiNika, capala Adi sabhI prakAra ke ziSya chedasUtroM kI vAcanA ke anarha hote haiN| isalie AcArya ko kasauTI meM uttIrNa usI ziSya ko chedasUtroM ke rahasya batAne cAhie jo pariNAmaka hai| apariNAmaka buddhi se aparipakva hotA hai| vaha utsargamArga ko balavAna mAnakara calatA hai| isake viparIta atipariNAmaka apavAdaruci vAlA hotA hai| pariNAmaka vaha hotA hai, jo buddhi se paripakva aura yathArthagrAhI hotA hai| jo dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI sApekSatA ke AdhAra para vartana karatA hai| vaha jahAM utsarga balavAna hotA hai, vahAM utsarga-mArga kA anusaraNa karatA hai aura jahAM apavAda balavAna hotA hai, vahAM apavAda-patha kA anusaraNa karatA hai|12 paMcakalpabhASya meM bhI isI tathya kA prajJApana hai|53 1. bRbhA. gA. 764 2. vahI, gA. 765 3. vahI, gA. 768 4. vahI, gA. 769 5. vahI, gA. 772 6. vahI, gA. 774 7. vahI, gA. 775 8. bRbhA. gA. 776,777 9. vahI, gA. 781,782 10. vahI, gA. 784,785 11. vahI, gA. 786 12. vahI, gA. 792-797 13. paMkabhA. gA. 1223-NAUNaM chedasuttaM, pariNAmage hoti dAyavvaM / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) nAma : anvarthatA vimarza prastuta Agama kA nAma nisIhajjhayaNaM hai| nisIha zabda ke saMskRta rUpa do banate haiM-nizItha aura niSIdha / nizItha kA artha aprakAza adhyetA ke tIna prakAra hote haiM-apariNAmaka, pariNAmaka aura atiprinnaamk| apariNAmaka kI buddhi paripakva nahIM hotI aura atipariNAmaka kI buddhi kutarkapUrNa hotI hai| ataH ye donoM nisIhajjhayaNaM par3hane ke adhikArI nahIM hote| nizItha pravacana rahasya hai| nizIthabhASya ke anusAra jo bhikSu sUtrokta apavAda padoM ke rahasya ko AjIvana dhAraNa nahIM kara pAtA, unheM agItArtha bhikSuoM ko batAtA rahatA hai, eka apavAda kI nizrA meM anya apavAdoM kA sevana karatA rahatA hai, jJAna, darzana, cAritra Adi se sambandhita yogoM meM pravRtta nahIM hotA, aise bhinnarahasya, nizrAkara evaM muktayogI ko nizItha kI vAcanA nahIM denI caahie| isake viparIta jIvanabhara rahasya ko pacAne vAlA, niSpakSa (rAga-dveSa rahita), pAMca samitiyoM se samita evaM azaThabhAva se cAritra pAlana karane vAlA bhikSu nizItha kI vAcanA ke yogya hotA digambara granthoM-SaTkhaNDAgama evaM gommaTasAra jIvakANDa meM NisIha ke sthAna meM 'NisIhiyA' zabda kA prayoga milatA hai| gommaTasAra kI TIkA meM isakA saMskRta rUpa 'niSiddhikA' kiyA gayA hai| harivaMzapurANa meM nizItha ke lie niSadyaka zabda kA prayoga milatA hai| isa prakAra niSiddhikA athavA niSadhaka nAmaka grantha-prAyazcitta zAstra athavA pramAdadoSa kA niSedha karane vAlA zAstra hai| vebara ne bhI nisIha ke niSedha artha ko saMgata mAnA hai| 'niSedha', niSIdha athavA niSiddhikA ke artha kI dRSTi se vicAra kiyA jAe to 'nizItha' rUpa adhika saMgata pratIta hotA hai, kyoMki prastuta Agama vidhi-niSedha kA nahIM, prAyazcitta kA pratipAdaka hai tathA isa viSaya meM zvetAmbara evaM digambara-donoM paramparAeM ekamata haiN|' prastuta Agama apariNAmaka evaM atipariNAmaka, AdiadRSTadharmA tathA avyakta (avyaMjanajAta) ke lie apAThya hai, janAkula pradeza meM isakI vAcanA niSiddha hai| ataH niSidhikA arthAt svAdhyAyabhUmi meM hI ise par3hanA cAhie, anyatra nahIM isa dRSTi se isake niSiddhikA-isa niSedhaparaka artha ko bhI saMgata mAnA jA sakatA hai| nisIhajjhayaNaM prAyazcitta sUtra hai, uttama zruta hai| isakA adhyayana karate samaya niSadyA kI vyavasthA kI jAtI thii| AlocanA ke samaya Alocaka AcArya ke lie niSadyA kI vyavasthA karatA thaa| isa dRSTi se isakA niSadyaka nAma bhI saMgata ho sakatA hai| nizIthabhASya ke anusAra AyAro tathA AyAracUlA meM upadiSTa kriyA kA atikramaNa karane para jo prAyazcitta prApta hotA hai, vaha nisIhajjhayaNaM meM prajJapta hai|12 cUrNikAra ne bhI AyAracUlA tathA nizItha kA sambandha pratiSedha sUtra aura prAyazcitta sUtra ke rUpa meM pratipAdita kiyA hai|3 nizItha cUrNikAra ke anusAra prastuta Agama rahasyamaya hai, hara kisI ke lie spaSTa nahIM hai, anadhikArI ke lie prakAzya nahIM hai, rAtri yA ekAnta meM paThanIya hai-ina dRSTiyoM se 'NisIha' kA 'nizItha' artha adhika saMgata lagatA hai| nizIthabhASya evaM cUrNi meM 'NisIha' zabda kI nikSepa paddhati se vyAkhyA karate hue batAyA gayA hai ki jisase aSTavidha karmamala kA 1. nibhA. gA. 69-jaMtu hoi appagAsaM taM tu NisIhaM ti logasaMsiddhaM / vahI, bhA. 1 pR. 165-puriso tiviho-pariNAmago apariNAmago atipariNAmago, to ettha apariNAmaga-atipariNAmagANaM pddiseho| 3. vahI, bhA. 4 pR. 261 4. vahI, gA. 6702,6703 5. (ka) SaTkhaM. 1/96 (kha) gojI. 367 6. vahI, 367 kI vRtti-niSedhanaM pramAdadoSanirAkaraNaM niSiddhiH saMjJAyAM 'ka'pratyaye niSiddhikA tacca pramAdadoSavizuddhyartha bahuprakAraM prAyazcittaM varNayati / 7. ha. pu. 10/138-niSadyakAkhyamAkhyAti prAyazcittavidhi prm| 8. iNDiyana eNTIkverI 21, pR. 97 (nibhA. 1 bhU. pR. 9) 9. (ka) nibhA. gA. 2 (kha) SaT. khaM. 1, pR. 98 10. nibhA. gA. 6673 11. vahI, gA. 6389 12. vahI, gA. 71 13. vahI, bhA. 1 cU. pR. 3-tatra pratiSedhaH caturthacUDAtmake AcAre yat pratiSiddhaM taM sevaMtassa pacchittaM bhavatItti kaauN| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) niSIdana ho jAe-kSaya, kSayopazama evaM upazama ho jAe, vaha bhAva nizItha hotA hai| jJAtavya hai ki prastuta vyutpatti meM 'nisIha' pada kA sambandha sad dhAtu se jor3A gayA hai, jo 'upaniSad' ke samAna guru ke pAsa baiTha kara grahaNa karane yogya rahasyavidyA kI ora saMketa karatI hai| jo niSIdana-apagama karane vAlA hai, vaha nizItha hai-aisA mAnA jAe, taba bhI karmamala kA apagama karane ke kAraNa prastuta Agama kA nizItha nAma sArthaka hai| yadyapi sabhI Agama karmamala kA apagama karane meM samartha hone se ve bhI nizItha ho sakate haiM kintu prastuta Agama anarha vyakti ko sunAyA bhI nahIM jA sktaa| ataH yaha anya AgamoM se viziSTa hai| isa prakAra yaha laukika evaM lokottara sabhI zAstroM meM viziSTa hai| saMkSepa meM ina bAtoM ko dhyAna meM rakhate hae isakA nizItha nAma hI adhika anvartha pratIta hotA hai| ise eka adhyayana ke rUpa meM mAnyatA prApta hai| ataH ise nizIthAdhyayana bhI kahA jAtA hai| nizItha : ekArthaka nAma / nizIthabhASyakAra ne nizItha ke cAra anya ekArthaka nAma batAe haiM AcAra, agra, prakalpa aura cuulikaa| * prAyazcitta sUtra caraNakaraNAnuyoga ke vibhAga meM samAhita hote haiM, ataH isakA AcAra nAma saMgata hai| * AyAro ke pAMca agra haiM AyAracUlA kI cAra cUlAeM kramazaH prathama cAra agra haiM evaM pAMcavAM agra hai-nisIhajjhayaNaM / * navama pUrva kI tRtIya vastu 'AcAra prAbhRta' se prastuta Agama kI prakalpanA-racanA kI gii| ataH isakA nAma prakalpa hai| prastuta Agama prakalpana-chedana karane vAlA hai, ataH isakA nAma prakalpa hai| nizItha bhAvaprakalpa hai kyoMki isameM mUlaguNa evaM uttaraguNa rUpa bhAvoM kI prakalpanA kI jAtI hai| jinakalpa ko kalpasthita aura sthavirakalpa ko prakalpasthita kahA jAtA hai| nisIhajjhayaNaM meM sthavirakalpa kA varNana hai| ataH yaha bhAvaprakalpa hai| jinakalpI ekAntataH utsarga mArga para calate haiN| vahAM kalpikA pratisevanA bhI nahIM hotI, darpikA kI to bAta hI kyA? ataH prAyazcitta sUtra kA sambandha sthavirakalpa (prakalpa) se hai, kalpa (jinakalpa) se nhiiN| prastuta Agama meM prAyazcitta kA varNana hone se yaha prakalpa hai| * agra evaM cUlA samAnArthaka haiN| cUlA, vibhUSaNa evaM zikhara ekArthaka hai| prastuta Agama noAgamataH bhAva cUlA hai| nizItha ke lie AcAraprakalpa zabda kA prayoga bhI milatA hai|' AyAro evaM nisIhajjhayaNaM kA Alocya sambandha naMdI ke kAlikasUtroM ke vargIkaraNa meM uttarAdhyayana, dazA, kalpa aura vyavahAra ke bAda nizItha kA nAma AtA hai| vahAM AyAro evaM nisIhajjhayaNaM ke pArasparika sambandha kA koI AbhAsa taka nahIM miltaa| naMdI tathA samavAo meM prajJapta AyAro ke paccIsa adhyayanoM tathA AyAro ke pacAsI uddezana kAloM se bhI isI tathya kI puSTi hotI hai ki usa samaya taka prastuta Agama ko AyAro kI pAMcavIM cUlA nahIM mAnA jAtA thaa| yaha eka svataMtra Agama ke rUpa meM mAnyatA prApta thaa| vavahAro meM AcAraprakalpa kA anekazaH ullekha huA hai| AvassayaM meM bhI AcAraprakalpa ke aTThAIsa adhyayanoM kA prajJApana hai-'aTThAvisativihe aayaarpkppehiN'| Avazyaka kI hAribhadrIyA vRtti meM prastuta sUtrAMza kI vyAkhyA meM jina aTThAIsa bhedoM kA kathana huA hai, ve AyAro, AyAracUlA evaM nisIhajjhayaNaM kI ekAtmakatA ke puSTa pramANa haiN| haribhadra ne prastuta saMdarbha meM tIna gAthAeM uddhRta kI haiM1. nibhA. gA. 70 cU.pR. 34,35 5. vahI, pR. 38-kappaTThitA NAma jahAbhihie kappe ThitA kpptttthitaa| 2. vahI, gA. 3-AyAro aggaM ciyaM, pakappa taha cUlikA te ya jinnkppiyaa| tappaDivakkhA pkpptttthitaa| nisiihNti| 6. vahI, gA 4, pR. 408 3. vahI, bhA. 1cU. pR. 30-prakArSAdvA kalpanaM prakalpaH, navamapUrvAt 7. (ka) sama. sU. 136 tRtIyavastunaH aacaarpraabhRtaat| (kha) Avani. pR. 291-AcAraprakalpaH nizIthaH / 4. vahI, bhA. 1 pR. 31-No Agamao imaM ceva AyArapakappajjhayaNaM naMdI sU. 77-kAliyaM aNegavihaM paNNattaM, taM jahA-uttarajjhayaNAI, jeNettha mUluttarabhAvakappaNA kjjti| dasAo, vavahAro, NisIhaM.... Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) satyapariNNA logo vijao ya sIosaNijja sammattaM / AvaMti dhuyavimoho uvahANasuya mahApariNNA ya / / piMDesaNasijjiriyA bhAsajjAyA ya vatthapAesA / uggahapaDimA sattekkatayaM bhAvaNavimuttIo // ugghAyamaNugghAyaM ArUvaNA tivihamo NisIhaM tu / iya aTThAvIsaviho AcArapakappaNAmo'yaM / / ' AyAro evaM nisIhajjhayaNaM ke sambandha kA ullekha AcArAMganiryukti meM bhI milatA hai| niryuktikAra ne AyAro tathA AyAracUlA ke sAtha isakI saMyukta niryukti kI racanA kara inakI ekAtmakatA jor3a dii| isase pratIta hotA hai ki nizItha kI AcArAMga cUlA ke rUpa meM sthApanA naMdI aura niyukti kI racanA ke madhyakAla meM huI thii| AyAro tathA usakI prathama cAra cUlAeM dIkSA paryAya ke anantara kramazaH par3hI jAtI thii| prAcIna kAla meM jaba taka dasave AliyaM kI racanA nahIM huI thI, taba taka upasthApanA ke lie zastra parijJA' evaM piNDeSaNAkalpika hone ke lie piNDeSaNA ke sUtrArtha' kA jJAna karAyA jAtA thA kintu AcAraprakalpa kA adhyayana karane ke lie kama se kama tIna varSa kA dIkSA paryAya Avazyaka mAnA gyaa| tIna varSa kI dIkSAparyAya ke bAda bhI yadi vaha alpavayaska aura aparipakvabuddhi hai to prastuta Agama ke lie anarha hotA hai / AyAro evaM nisIhajjhayaNaM ke sambandha viSayaka vimarza se tIna prazna upasthita hote haiM 1. nisIhajjhayaNaM ko AyAro ke sAtha hI kyoM jor3A gayA / 2. yadi nisIhajjhayaNaM ko AyAro kI pAMcavIM cUlA mAna hI liyA gayA to punaH ise pRthak kyoM kiyA gayA ? 3. yadi prastuta Agama AyAro kI cUlA hai to ise cUlikAsUtroM meM na rakhakara chedasUtroM ke vargIkaraNa meM kyoM rakhA gayA ? prastuta Agama kA niryUhaNa navama pUrva ke AcAra prAbhRta nAmaka vastu se huA hai| isakA viSaya bhI AcAra se saMbaddha hai| jina-jina padoM kA AdhAracUlA meM niSedha kiyA gayA hai, unakA prastuta Agama meM prAyazcitta batalAyA gayA hai AyAracUlA pratiSedha sUtra hai aura prastuta Agama prAyazcitta sUtra / ataH viSaya sAmya kI dRSTi se isakA sambandha AyAro se jor3A gayA / nisIhajjhayaNaM kA eka nAma AyAra bhI hai| jo usakI AyAro se sambandha yojanA kA nimitta ho sakatA hai| AcArAMga niyukti kA 'havai sapaMcacUlo' tathA nizIthacUrNi kA 'pakappo AyAragato'' vAkyAMza bhI isI ora saMketa karatA haiN| AyAro kI pAMca cUlAeM haiM phira eka isI cUlA ko AyAro se pRthaka kyoM kiyA gayA ? AyAro tathA usakI prathama cAra cUlAoM ke lie na dIkSA paryAya kI sImA hai, na janma paryAya kI / AcAra kA jJAna pratyeka mumukSu ke lie Avazyaka hai| ataH pravrajyA ke anantara caraNakaraNAnuyoga ke prathama aMga ke rUpa meM AyAro evaM AyAracUlA kA adhyayana karAyA jAtA hai| prastuta Agama tIna varSa kI dIkSA paryAya vAle, vayaska evaM pariNAmaka bhikSu ko hI par3hAyA jA sakatA hai| ayogya evaM anadhikArI ko diyA gayA jJAna durupayoga kA nimitta bana sakatA hai| ataH adhyayana kI maryAdA ke kAraNa isakA pRthakkaraNa anivArya ho gayA hogA / dasAo, kappo evaM vavahAro - ye tInoM chedasUtra pratyAkhyAna pUrva se niryUDha haiN|' prastuta Agama bhI usI pratyAkhyAna pUrva kI tRtIya AcAra vastu ke bIsaveM prAbhRta se niryUDa hai tathA zeSa chedasUtroM ke sAtha isakI AcAra viSayaka pratipAdya kI samAnatA ke kAraNa ise chedasUtroM meM parigaNita kiyA gyaa| AgamoM ke prAcIna vargIkaraNa meM chedasUtra nAma kA koI pRthak varga nahIM thaa| jaise-jaise zramaNa saMgha meM 1. Ava hAri. vRtti 2 pR. 113 2. Ani 11 - havai sapaMcacUlo / 3. vahI, 297 jAvomgahapaDimAo paDhamA sattikkagA biiacUlA / bhAvaNAvimutti AyArapakappa tinni ia paMca // 4. nibhA. 3 pR. 280 5. vyabhA. 4 gA. 174-176 6. nibhA 1 cU. pR. 3 7. vahI, bhA. 4 cU. pR. 254 8. dazAcU. pR. 2- kataraM suttaM ? dasAu kappo vavahAro ya / katarAto uddhRtaM ? ucyte-pcckkhaannpuvaao| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) AcArazAstrIya jaTilatA bar3hI, AcaraNa ke niyamoM meM apavAda bar3he, vaise-vaise usakI rahasyamayatA meM bhI vRddhi hotI gaI evaM prAyazcittavidhAna meM bhI jaTilatA Ane lgii| ataH chedasUtroM kA zeSa AgamoM se pRthakkaraNa anivArya ho gyaa| nisIhajjhayaNaM kA kartRtva paJcakalpa cUrNikAra ne bhadrabAhu svAmI ko AcAraprakalpa, dazA, kalpa aura vyavahAra-ina cAroM AgamoM kA nirvRhaka batAyA hai|' dazAzrutaskandha kI niyukti evaM paJcakalpamahAbhASya meM bhadrabAha svAmI ko dazA-kalpa-vyavahAra kA nirvRhaka (kartA) mAnA gayA hai| saMbhavataH chandaracanA kI dRSTi se unhoMne 'kappa' pada ke dvArA kalpa evaM prakalpa donoM kA grahaNa kiyA ho| nisIhajjhayaNaM ke kartRtva ke viSaya meM arthAgama evaM sUtrAgama ke mUlasrota, prathama upalabdhi evaM pAramparika upalabdhi kI dRSTi se vicAra kiyA jAe to prastuta Agama ke arthAgama ke mUlasrota tIrthaMkara aura sUtrAgama ke mUlasrota gaNadhara haiN| arthAgama gaNadharoM ke lie anantarAgama evaM gaNadhara ziSyoM ke lie paramparAgama hai tathA sUtrAgama gaNadhara ziSyoM ke lie anantarAgama evaM gaNadhara praziSyoM ke lie paramparAgama hai| isa dRSTi se isameM bhadrabAhu ke kartRtva kI koI apekSA nahIM rhtii| isa virodhAbhAsa kI sthiti meM dazAzrutaskandha kI niyukti se hameM bahuta prakAza milatA hai| vahAM dasAo ke viSaya meM batAyA gayA hai-prastuta dazAeM aMgapraviSTa AgamoM meM prApta dazAoM se choTI haiN| inakA nipa'haNa ziSyoM ke anugraha ke lie sthaviroM ne kiyaa| ukta carcA se yaha phalita nikAlA jA sakatA hai ki dasAo ke samAna nisIhajjhayaNaM ke arthadAtA bhagavAna mahAvIra, sUtranirmAtA gaNadhara evaM vartamAna saMkSipta rUpa ke nirvRhaka bhadrabAhu svAmI haiN| nizIthacUrNi meM prApta prazasti gAthAoM ke AdhAra para ise 'vizAkhAcArya dvArA likhita' mAnA jAtA hai| parantu yahAM lekhana kA artha nirmANa (racanA) na hokara lipikaraNa honA caahie| isake mukhya hetu ye haiM 1. vizAkhAcArya dazapUrvI the jabaki nizIthabhASya ke anusAra prakalpa adhyayana caturdazapUrvI dvArA nibaddha hai| 2. digambara paramparA meM bhadrabAhu svAmI ke bAda vizAkhAcArya kA nAma AtA hai| yadi unake dvArA nisIhajjhayaNaM kI racanA kI gaI-aisA mAnA jAe to nisIhajjhayaNaM kA vartamAna rUpa digambara paramparA meM prApta kyoM nahIM hai isakA koI hetu upalabdha nahIM hotaa| 3. uparyukta prazasti gAthAoM meM vizAkhAcArya ke guNoM kI prazasti kI gaI hai, isase nizcita hai ki ve gAthAeM unake svayaM ke dvArA racita nahIM ho sktii| phira kisane, kaba inakI racanA kara cUrNi ke anta meM unakI saMyojanA kI? isake puSTa pramANa ke abhAva meM ina gAthAoM ke AdhAra para prastuta Agama ke kartRtva kA nirNaya nahIM kiyA jA sktaa| prastuta Agama ke nirvRhaka bhadrabAhu svAmI niyuktikAra bhadrabAhu svAmI se bhinna haiN| ataH unakA astitvakAla vIranirvANa kI dUsarI zatAbdI (vikramapUrva cauthI zatAbdI) hai| racanA kAla digambara evaM zvetAmbara donoM paramparA kI paTTAvaliyAM AcArya bhadrabAha taka samAna rUpa se calatI haiN| donoM hI paramparAoM meM aMgabAhya zruta kI sUci meM nisIhajjhayaNaM kA zabdabheda se ullekha milatA hai| AcArya bhadrabAhu dvArA nirmUr3ha vavahAro meM AyArapakappa kA anekazaH ullekha hai| ina saba tathyoM ke AdhAra para isakA racanA kAla vI. ni. 150 ke pazcAt nahIM honA caahie| AkAra evaM viSayavastu prastuta Agama eka adhyayana hai| isake bIsa uddezaka haiN| unameM se prathama unnIsa uddezakoM meM prAyazcitta kA vidhAna hai aura bIsaveM uddezaka meM prAyazcitta dene kI prakriyA hai| pahale uddezaka meM mAsika anudghAtika, dUsare se pAMcaveM uddezaka meM mAsika udghAtika, chaThe se 1. paMca. cU. pa. 1-teNa bhagavatA AyArapakappa-dasA-kappa-vavahArA 5. dani. 5,6 ya navamapuvvanIsaMdabhUtA nijjuuddhaa| 6. nibhA. gA. 6674 2. dazA. ni. gA. 1 7. vahI, bhA. 4 cU.pR. 407-egUNavIsAe uddesagesu hatthAdi3. paMca. bhA. 11 vAyaNaMtasuttesu Avatti pacchittaNibaMdho kato tesiM ca AvattINaM 4. nibhA. 1 cU. pR. 4 visatimuddeseNa dANaM bhnniyN| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) gyArahaveM uddezaka meM cAturmAsika anudghAtika aura bArahaveM uddezaka se unnIsaveM uddezaka meM cAturmAsika udghAtika prAyazcitta ke yogya kAryoM kA prajJApana kiyA gayA hai| nizIthacUrNi ke anusAra prastuta Agama meM arthataH kathita prAyazcittoM kI saMkhyA aparimita hai| sUtrataH prAyazcittoM kI saMkhyA bhASya evaM cUrNi meM isa prakAra milatI hai 1. udghAtika mAsika-prathama uddezaka-252 2. anudghAtika mAsika-tRtIya yAvat paMcama uddezaka 332 kula mAsika prAyazcitta-584 3. anudghAtika cAturmAsika SaSTha yAvat ekAdazama uddezaka-644 4. udghAtika cAturmAsika dvAdazama yAvat ekonaviMzatitama uddezaka-724 kula cAturmAsika prAyazcitta-1368 kula prAyazcitta sthAna-1952 vartamAna meM isake bIsa uddezakoM kA AkAra evaM arthAdhikAra saMkSepa meM isa prakAra haiuddezaka sUtra saMkhyA prAyazcitta 56 gurumAsa laghumAsa laghumAsa laghumAsa laghumAsa gurucaturmAsa gurucAturmAsa gurucaturmAsa gurucAturmAsa gurucaturmAsa gurucaturmAsa laghucaturmAsa laghucaturmAsa laghucaturmAsa laghucaturmAsa laghucaturmAsa laghucaturmAsa laghucaturmAsa laghucaturmAsa prAyazcitta dAna kI prakriyA kula sUtra saMkhyA 1417 isa prakAra isakA sampUrNa parimANa 2375 anuSTup zloka aura 21 akSara athavA kula granthAgra 76021 akSaraparimANa hai| 1. nibhA. gA. 6469-6473 (sacUrNi) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) prastuta Agama ke uddezakoM kA vibhAjana mAsika udghAtika, mAsika anudghAtika, cAturmAsika anudghAtika evaM AropaNA-ina pAMca vikalpoM ke AdhAra para kiyA gayA hai| ThANaM meM inhIM vikalpoM ko AcAraprakalpa kahA gayA hai|' vastutaH prAyazcitta ke do hI prakAra haiM-mAsika aura caaturmaasik| dvaimAsika, traimAsika, pAjvamAsika aura SANmAsika ye prAyazcita AropaNA se banate haiN| bIsaveM uddezaka kA mukhya viSaya AropaNA he ThANaM meM AropaNA ke pAMca prakAra prajJapta haiM-1. prasthApitA 2. sthApitA 3. kRtsnA 4. akRtsnA aura 5. hADahaDA / samavAo meM AropaNA kA vistAra se varNana kiyA gayA hai| vahAM AcAraprakalpa (nizItha) ke aTThAIsa prakAra batalAe gaye haiM1. eka mAsa kI 15. tIna mAsa dasa dina kI 16. tIna mAsa pandraha dina kI 2. eka mAsa pAMca dina kI 3. eka mAsa dasa dina kI 17. tIna mAsa bIsa dina kI 4. eka mAsa pandraha dina kI 5. eka mAsa bIsa dina kI 6. eka mAsa paccIsa dina kI 7. do mAsa kI 8. do mAsa pAMca dina kI 9. do mAsa dasa dina kI 10. do mAsa pandraha dina kI 11. do mAsa bIsa dina kI 12. do mAsa paccIsa dina kI 13. tIna mAsa kI 14. tIna mAsa pAMca dina kI nisIhajhayaNa kI saMkSipta viSaya vastu isa prakAra hai 18. tIna mAsa paccIsa dina kI 19. cAra mAsa kI 20. cAra mAsa pAMca dina kI 21. cAra mAsa dasa dina kI 22. cAra mAsa pandraha dina kI 23. cAra mAsa bIsa dina kI 24. cAra mAsa paccIsa dina kI 1. ThANaM 5 / 148 2. vahI, 5 / 149 25. udghAtikI AropaNA 26. anudghAtikI AropaNA 27. kRtsnA AropaNA 28. akRtsnA AropaNA / pahale uddezaka meM hastakarma karane, sacitta puSpa Adi ko sUMghane, gRhastha Adi se saMkrama, avalambana, cilimili Adi banavAne, sUI, kaiMcI Adi ke pariSkAra karavAne, sUI, kaiMcI Adi ko prAtihArika rUpa meM grahaNa karane ke viSaya meM vividha vidhiyoM ke atikramaNa, pAtra evaM vastra viSayaka atikramaNoM, pUtikarma-bhoga evaM gRhadhUma utaravAne Adi kA gurumAsika prAyazcitta prajJapta hai| dUsare uddezaka meM dArudaNDayukta pAdaproJchana ke nirmANa, grahaNa, dhAraNa, paribhoga evaM paribhAjana, acitta gaMdha ko sUMghane, svayaM padamArga, saMkrama Adi kA nirmANa, sUI, kaiMcI Adi ke pariSkAra karane, sUkSma asatya evaM paruSa bhASaNa, adattagrahaNa, akhaNDa carma evaM vastra ke dhAraNa karane, naityika piNDa bhogane, naityika vAsa karane, anyatIrthika Adi ke sAtha bhikSAcaryA, vihArabhUmi, vicArabhUmi evaM grAmAnugrAma parivrajana, manoja AhAra pAnI kA upabhoga kara amanojJa kA pariSThApana karane, zayyAtarapiMDa evaM prAtihArika zayyAsaMstAraka sambandhI vividha vidhiyoM ke atikramaNa evaM pratilekhana na karane Adi padoM kA laghumAsika prAyazcitta prajJapta hai| tIsare uddezaka meM dharmazAlA, ArAmAgAra Adi meM jAkara azana Adi kA avabhASaNa karane, paira, zarIra Adi ke AmArjana pramArjana Adi tathA keza, roma, nakha Adi ke karttana-saMsthApana, sira DhaMkane, vazIkaraNasUtra ke nirmANa tathA gRha gRhagaNa, vividha phaloM ke sukhAne ke sthAna evaM anya sArvajanika sthAnoM meM pariSThApana karane kA laghumAsika prAyazcitta prajJapta hai| cauthe uddezaka meM rAjA, rAjArakSita Adi sammAnya logoM ko apanA banAne, unakI prazaMsA karane evaM prArthI banane-banAne kA, kRtsna dhAnya evaM 3. sama. 28/1 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) ananujJAta vigaya khAne, sthApanAkuloM meM binA pUche jAne, aTTahAsa evaM kalaha karane Adi ke sAtha paraspara pAda-parimArjana Adi kArya karane evaM pariSThApanikA samiti viSayaka aneka atikramaNoM kA prAyazcitta prajJapta hai| pAMcaveM uddezaka meM sacitta vRkSa ke pAsa baiThane, khar3e hone, svAdhyAya Adi anya kriyAeM karane, anyatIrthika Adi se apanI saMghATI silavAne, sacitta, raMgIna evaM raMga-biraMge dArudaNDa Adi ke grahaNa dhAraNa evaM paribhoga, pAdaprojchana, daNDa, lAThI Adi ko yathAnujJAta samaya para na lauTAne, navanivezita grAma Adi meM bhikSArtha jAne, vividha vAdyoM Adi ke zabda karane, auddezika, prAbhRtikAyukta evaM parikarmayukta upAzraya meM rahane, asAMbhojika ke sAtha vyavahAra vidhiyoM ke atikramaNa, dRr3ha evaM dhAraNIya vastra, pAtra Adi ke pariSThApana evaM rajoharaNa viSayaka nirdezoM ke atikramaNa kA laghumAsika prAyazcitta prajJapta hai| chaThe evaM sAtaveM uddezaka meM abrahma ke saMkalpa se kI jAne vAlI kriyAoM ke lie guru cAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| abrahma hetu strI ko prArthanA karane, hastakarma karane, etad viSayaka pracchanna yA prakaTa lekha likhane, likhavAne, vividha prakAra kI mAlA, AbhUSaNa, vastra Adi ke nirmANa, dhAraNa evaM paribhoga tathA strI, pazu, pakSI Adi ke sAtha isa bhAvanA se vividha kriyAkalApa karane se brahmacarya mahAvrata virAdhita hotA hai| ataH inakA anudghAtika cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| AThaveM uddezaka meM prArambha meM akelI strI ke sAtha vividha sArvajanika sthAnoM meM AhAra-vihAra, vArtAlApa Adi karane, nirgranthI ke sAtha ArtadhyAnayukta hokara parivrajana Adi karane evaM gRhastha ke sAtha rAtrisaMvAsa Adi kA prAyazcitta prajJapta hai tathA pazcAdvartI bhAga meM mUrdhAbhiSikta rAjA kI aMzikA vAle athavA usase sambandhita azana, pAna Adi ko grahaNa karane kA gurucAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| nauveM uddezaka meM bhI rAjA, rAjapiNDa evaM etadviSayaka atikramaNoM ke lie guru-cAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| dasaveM uddezaka meM mukhyataH AcAryAdi ke prati paruSa bolane, AzAtanA karane, anantakAya yukta athavA AdhAkarma AhAra kA bhoga karane, zaikSApahAra evaM dizApahAra karane, prAyazcitta ke viparIta prarUpaNa evaM dAna, rAtribhojana viSayaka atikramaNa, sevAviSayaka evaM paryuSaNA viSayaka vividha vidhiyoM ke atikramaNa kA gurucAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| gyArahaveM uddezaka meM vividha dhAtughaTita evaM bahumUlya pAtroM ke nirmANa, dhAraNa evaM paribhoga, dharma evaM adharma ke avarNa evaM varNavAda anyatIrthika evaM gRhastha ke pAdaparimArjana, kAyaparimArjana Adi karane, svayaM tathA anya ko bhayabhIta, vismApita evaM viparyasta karane vairAjya Adi meM gamanAgamana karane, parivAsita azana, pAna Adi ke paribhoga, saMkhar3I gamana, naivedyapiNDa ke bhoga, yathAcchanda kI vandanA-prazaMsA karane, ayogya ko dIkSita karane, sacela-acela ke saMvAsa evaM bAlamaraNa kI prazaMsA Adi kA gurucAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| bArahaveM uddezaka meM karuNA bhAva se trasa prANiyoM ko bAMdhane-kholane, pratyAkhyAna bhaMga karane, parittakAya saMyukta AhAra karane, saloma carma para baiThane, gRhastha ke vastra se Acchanna pIr3he Adi para baiThane, sthAvara kAya ke samArambha evaM sacitta vRkSa para ArohaNa karane, gRhastha ke vastra, pAtra evaM niSadyA kA upabhoga karane, usakI cikitsA karane, puraHkarmakRta hAtha Adi se bhikSA grahaNa tathA vividha darzanIya sthaloM ko dekhane kI pratijJA se jAne, kAlAtikrAnta evaM mArgAtikrAnta bhojana karane, parivAsita gobara, Alepana Adi kA upabhoga karane evaM mahAnadiyoM meM bArambAra uttaraNa-saMtaraNa kA laghu cAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| terahaveM uddezaka meM avyavahita, sarajaska, sasnigdha Adi pRthvI para zayyA, niSadyA Adi karane, calAcala sthAnoM para zayyA, niSadyA Adi karane, gRhastha evaM anyatIrthika ke lie kautukakarma, bhUtikarma, praznAprazna, vyaMjana, svapna, maMtra, vidyA Adi kA prayoga karane, darpaNa, ghI, tela Adi meM svayaM kA pratibimba dekhane, vamana-virecana Adi karane, pArzvastha Adi zithilAcAriyoM ko vandanA-namaskAra karane, dhAtrIpiNDa, dUtIpiNDa Adi kA bhoga karane kA laghucAturmAsika daNDa prajJapta hai| caudahaveM uddezaka meM pAtra-viSayaka vividha atikramaNoM kA prAyazcitta prajJapta hai| pandrahaveM uddezaka meM sacitta evaM sacitta pratiSThita Amra evaM AmrakhaNDa ko khAne, bhikSu ke prati AgADha paruSa Adi bolane, anyatIrthika evaM gRhastha se svayaM ke pAdapramArjana, kAyapramArjana Adi karavAne, dharmazAlA, ArAmAgAra Adi asthAnoM meM pariSThApana karane, gRhastha Adi ko AhAra-vastra Adi dene, pArzvastha Adi zithilAcArI sAdhuoM ke sAtha vastra, pAtra, AhAra Adi ke AdAna-pradAna karane tathA vibhUSA-bhAva se svayaM ke pAdapramArjana, kAyapramArjana Adi karane evaM vibhUSA ke lie vastra, pAtra Adi ko rakhane, dhone Adi kA laghucAturmAsika prAyazcitta prajJapta solahaveM uddezaka meM sadoSa zayyA, sacitta evaM sacitta pratiSThita ikSu evaM ikSukhaNDa khAne, vana meM IMdhana Adi lAne ke lie prasthita evaM pratinivRtta AraNyaka logoM se azana Adi grahaNa karane, saMvigna ko asaMvigna aura asaMvigna ko saMvigna kahane, nihnavoM ke sAtha azana, Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) vastra Adi ke AdAna-pradAna, jugupsita kuloM meM AhAra, vastra, sthAna Adi grahaNa karane, pRthivI, saMstAraka Adi para azana Adi rakhane, gRhastha Adi ke sAtha unase AveSTita pariveSTita hokara AhAra karane, AcArya upAdhyAya kI AzAtanA karane, atirikta upadhi rakhane, sacita pRthivI Adi saMyama virAdhanA vAle tathA calAcala sthAnoM para uccAra prakhavaNa ke pariSThApana Adi kA laghu cAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| satrahaveM uddezaka meM kutUhala ke kAraNa trasa - prANiyoM ko bAMdhane - kholane, vividha prakAra kI mAlAoM, AbhUSaNoM, vastroM ko dhAraNa karane Adi kA, anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha evaM nirgranthI ke dvArA paraspara pAdapramArjana, kAyapramArjana Adi karavAne, mAlApahata evaM ubhitra bhikSA grahaNa karane, pRthivI Adi para pratiSThita evaM atyuSNa AhAra Adi grahaNa karane, AtmazlAghA Adi karane, tata, vitata Adi zabdoM ko sunane ke saMkalpa se jAne kA laghucAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| aThArahaveM uddezaka meM naukAvihAra evaM vastra sambandhI aneka niSiddha padoM ke atikramaNa kA prAyazcitta prajJapta hai| unnIsaveM uddezaka meM bahumUlya kastUrI Adi auSadha dravyoM ko krIta, udhAra Adi rUpoM meM grahaNa karane, mAtrAtikrAnta grahaNa karane Adi, svAdhyAya sambandhI vividha vidhiniSedhoM ke atikramaNa karane evaM vyutkrama se vAcanA dene, yogya ko vAcanA na dene, ayogya ko vAcanA dene, pArzvastha Adi zithilAcArI sAdhuoM se vAcanA grahaNa karane evaM unheM vAcanA dene Adi padoM kA prAyazcitta prajJapta hai| bIsaveM uddezaka meM dAna prAyazcitta evaM usake vividha vikalpoM kA savistAra varNana hai / prAyazcita ke dasa prakAroM meM prathama ATha prAyazcitta tIrtha paryanta rheNge| unameM antima do-tapa aura cheda prAyazcita kI dAna vidhi kA saMkSipta svarUpa isa prakAra upalabdha hotA hai- nizItha TabbA, jayAcArya kRta jhINI carcA, tAtvika DhAla 7 ke AdhAra para prAyazcitta vidhi kA yaMtra prAyazcitta tapa bhinnamAsa upavAsa 25 upavAsa 27 upavAsa 30 upavAsa 105 upavAsa 4 upavAsa 120 dina 120 belA 6 upavAsa 165 dina 165 telA 6 upavAsa 180 dina 180 mahAnizItha ke dUsare adhyayana, jhINI caracA, tAttvika DhAla 8 ke AdhAra para upavAsa Adi ke anya mAnadaMDoM kI tAlikA 1. 1200 gAthAoM kA svAdhyAya 1 upavAsa 1 upavAsa 1 upavAsa 1 upavAsa 1 upavAsa 1 upavAsa 1 upavAsa 1 upavAsa laghumAsa gurumAsa laghu caumAsI guru caumAsI laghu chahamAsI guru chahamAsI 2. 3. 4. pratyAkhyAna nirvikRtika 25 4 ekAsana 2 Ayambila pUrvArddha 27 ekAsana 30 AyaMbila 4 1600 navakAra kA japa 2000 gAthAoM kA vAcana 45 navakArasI 24 prahara 12 purimArddha (do prahara) 10 apArtha (tIna prahara ) 6 nIvI Agama kI 8 gAthAoM kA dhyAna meM artha sahita cintana Agama kI 13 gAthAoM kA sArtha cintana Agama kI 20 gAthAoM kA sAtha cintana Agama kI 40 gAthAoM kA sArtha cintana cheda dina 25 dina 27 dina 30 dina 105 1 upavAsa 1 upavAsa 1 upavAsa 2 upavAsa 1 belA 1 telA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) 3 Agama kI 60 gAthAoM kA sArtha cintana 1 colA Agama kI 80 gAthAoM kA sArtha cintana 1 paMcolA Agama kI 100 gAthAoM kA sArtha cintana 1 chaha kA thokar3A Age 20-20 gAthAoM ke krama se 1-1 thokar3e kI vRddhi poSa yA mAgha mahIne meM pachevar3I ko or3he binA Agama kI 13 gAthAoM kA dhyAna kare to 1 upavAsa, 25 gAthAoM kA 2 upavAsa, 50 gAthAoM kA 4 upavAsa aura 100 gAthAoM kA dhyAna kare to 10 upavAsa utarate haiN| poSa yA mAgha mahIne meM rAtri meM 8 hAtha kA vastra pahane or3he to prAyazcitta rUpa meM prApta 1 telA, 23 hAtha or3he pahane to 1 belA, 38 hAtha or3he pahane to 1 upavAsa utaratA hai| 7. vaizAkha aura jyeSTha meM 1 prahara AtApanA le to 1 telA utaratA hai| racanA zailI prastuta Agama chedasUtroM meM AdibhUta hai| isakI racanA zailI zeSa chedasUtroM se bhinna hai| isake unnIsa uddezakoM kA pratyeka sUtra 'sAtijjati' kriyApada se samApta hotA hai| ina sabakI pUrNatA prAyazcitta ke vidhAna ke sAtha hotI hai| bIsaveM uddezaka kI racanA unnIsa uddezakoM se bhinna prakAra kI hai| usameM tIna prakAra ke sUtra haiM-ApattisUtra, AlocanAsUtra evaM AropaNA sUtra / ina tInoM ke punaH dasa-dasa prakAra ho jAte haiN| inameM se prastuta uddezaka meM Apatti sUtroM meM kucha sUtroM kA sUtrataH kathana hai aura kucha sUtroM kA arthtH| AlocanA evaM AropaNAsUtroM meM sakRt sAtireka saMyoga sUtra evaM AropaNAsUtroM meM sakRt sAtireka saMyoga sUtra tathA bahuzaH sAtireka saMyoga sUtra ke ekaeka catuSka saMyogI bhaMga vAle sUtra kA sUtrataH kathana hai| zeSa samasta sAMyogika bhaMgoM vAle sUtra arthataH gamya haiN| nizItha cUrNikAra ke anusAra ina sAMyogika sUtroM kI saMkhyA karor3oM taka pahuMca jAtI hai| isa prakAra prastuta Agama bahuta saMkSipta zailI meM racita hai| yadyapi isakI bhASA prAyaH sarala hai para viSaya kA pratipAdana sUcaka evaM sAMketika zabdoM meM kiyA gayA hai| ataH bhASya evaM cUrNi ke avalambana ke binA unakA hRdaya-sparza atyanta duSkara hai| isa dRSTi se isakA zabdazarIra jitanA laghutama hai, arthazarIra utanA hI virATa hai| bhASya evaM cUrNigata vividha nikSepoM para Azrita vyAkhyA ko par3hane se aisA pratIta hotA hai mAno sUtra ke eka-eka zabda-bindu meM artha-sindhu samAyA huA hai| mahattva chedasUtroM ko jaina saMgha kI nyAya saMhitA kahA jAtA hai| caturvidha anuyogoM-caraNAnuyoga, dharmAnuyoga, gaNitAnuyoga evaM dravyAnuyoga meM muni ke lie sarvaprathama caraNAnuyoga kI vAcanA anivArya hai| jo muni caraNAnuyoga se pUrva zeSa tInoM meM se kisI anuyoga kA vAcana karatA hai athavA ina anuyogoM kA vyutkrama se adhyayana-adhyApana karatA hai, vaha udghAtika cAturmAsika prAyazcitta kA bhAgI hotA hai| Avazyaka niyukti evaM nizItha bhASya ke anusAra sabhI chedasUtroM kA samAveza caraNAnuyoga meM hotA hai| ataH Agama vAGmaya meM inakA prathama sthAna bhagavAna mahAvIra saMgha vyavasthA ke prati bahuta jAgarUka the| unhoMne prArambha se hI zramaNasaMgha kI AcArasaMhitA aura prAyazcittasaMhitA para bahuta gaharA dhyAna diyA thaa| sAmAnyataH dhArmika saMghoM meM pracalita niSedha evaM prAyazcitta-vidhiyAM tAtkAlika ghaTanAoM para AdhArita hotI haiN| chedasUtroM ke kucha niSedha aura prAyazcitta-vidhiyAM ghaTanAoM para AdhRta ho sakatI haiM para maulika vidhiniSedha ahiMsA, brahmacarya evaM aparigraha kI sUkSma vicAraNA se samutpanna haiN| kucha niSedha anyAnya bhikSusaMghoM meM pracalita vidhiyoM ke pariNAmoM se sambandhita bhI haiN| isa prakAra aneka hetuoM se samutpanna niSedhoM evaM prAyazcitta vidhiyoM kA saMkalana hone se Agama vAGmaya meM chedasUtroM kA mahattvapUrNa sthAna hai| 1. bhiAko. 2, pR. 405,406 (kha) nibhA. 4 cU. pR. 253 2. nibhA. gA. 5947 chedasutta nnisiihaadii| 5. (ka) Avani. gA. 480 3. vahI, bhA. 4 cU. pR. 364-367 (kha) nibhA. gA. 6190 4. (ka) nisIha. 19/16 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) chedasUtroM meM nisIhajjhayaNaM kA bahuta mahattvapUrNa sthAna hai| isa viSaya meM kucha hetu ye haiM 1. prastuta Agama AyAro kI pAMcavIM cUlA (pariziSTa) hai| cUrNikAra ke anusAra zeSa chedasUtra aMgabAhya haiM jabaki nisIhajjhayaNaM aMga ke aNtrgt| . 2. vavahAro meM prastuta Agama ko mAnadaNDa ke rUpa meM prastuta kiyA gayA hai| tIna varSa kI paryAya vAlA bahuzruta, bahuAgamajJa bhikSu jo AcArakuzala, saMyamakuzala, pravacanakuzala, prajJaptikuzala, saMgrahakuzala, upagrahakuzala, akSatAcAra, azabalAcAra, abhinnAcAra evaM asaMkliSTAcAra ho aura kama se kama AcAraprakalpa kA dhAraka ho to use upAdhyAya pada diyA jA sakatA hai| 3. jisa bhikSu ne AcAraprakalpa kA dezataH (sUtra rUpa se) adhyayana kiyA ho aura zeSa (artha rUpa se) adhyayana karane kA saMkalpa ho aura usakA adhyayana karale, use AcArya athavA upAdhyAya kA Akasmika dehAvasAna hone para AcArya-upAdhyAya pada diyA jA sakatA hai| yadi saMkalpita hone para bhI vaha AcAraprakalpa ke avazeSa bhAga kA adhyayana nahIM karatA to use AcArya-upAdhyAya pada nahIM diyA jA sktaa| 4. nisIhajjhayaNaM kA adhikArI vahI vyakti mAnA gayA hai, jo avasthA evaM avasthAjanita paripakvatA se yukta ho| jo bhikSu avyaMjanajAta ho, upastha romarAji se rahita ho, use AcAraprakalpa nahIM par3hAyA jA sktaa| jo vyaMjanajAta ho, usI ko vaha par3hAyA jA sakatA hai| paripakva buddhivAlA bhI dIkSita hote hI AcAraprakalpa par3hane kA adhikArI nahIM hotaa| tIna varSa kI dIkSA paryAya ke bAda hI ise par3hA jA sakatA hai| yaha samasta vidhAna prastuta Agama ke gAMbhIrya kI ora mahattvapUrNa saMketa hai| 5. nisIhajjhayaNaM kA jJAna padastha muni ke lie atyanta apekSita mAnA gayA hai| isa jJAna ko prApta kara lene ke bAda sAdhu-sAdhvI bhulA nahIM sakatI thiiN| yadi koI taruNa sAdhu athavA sAdhvI ise bhulA detI to use usakA kAraNa pUchA jaataa| yadi AbAdhA ke kAraNa isakI vismRti hotI hai to punaH smaraNa karane para unheM AcArya-upAdhyAyAdi pada die jA sakate haiN| yadi AcAraprakalpa kI vismRti pramAda ke kAraNa huI ho to usa sAdhu athavA sAdhvI ko yAvajjIvana koI bhI pada nahIM kiyA jA sktaa| isI prakAra svatantra vihAra ke lie bhI prakalpadhara honA anivArya mAnA gayA hai| 6. AcAraprakalpa kI vismRti nahIM honI caahie| isalie sthavira sAdhu-sAdhviyoM ko AcAraprakalpa kI avyavacchitti ke lie baiThe, sote kisI bhI avasthA meM usakI parivartanA evaM pratipRcchA kI anujJA dI gaI hai| 7. pratyakSajJAnI ke abhAva meM yathArtha prAyazcitta kaise diyA jA sakatA hai-yaha prazna prAcIna kAla meM bahuta carcA gayA thaa| nizIthabhASya evaM usakI cUrNi meM usakI carcA upalabdha hotI hai| prazna kA AdhAra yaha thA ki kevalajJAnI, manaHparyavajJAnI, avadhijJAnI, caturdazapUrvI, dazapUrvI, navapUrvI ye vicchinna ho gae haiN| inake sAtha-sAtha prAyazcitta bhI vicchinna ho gayA hai| isake samAdhAna meM kahA gayA tIrthaMkara, pUrvadhara Adi AgamapuruSa nahIM haiM kintu Aja bhI pratyakSa jJAnI dvArA pUrvazruta meM nibaddha prAyazcitta-vidhi AcAraprakalpa meM uddhRta hai isalie AcAraprakalpadhara prAyazcitta dene kA adhikArI hai| yadi nisIhajjhayaNaM kA sUtra aura artha ubhaya kA dhAraka na ho to kevala arthadhara bhI prAyazcitta dene kA adhikArI hai| isa prakAra AlocanA evaM prAyazcitta kI dRSTi se prastuta Agama kA vizeSa mahattva hai| 8. cheda-sUtroM ko uttama zruta kahA gayA hai kyoMki usameM prAyazcitta sahita vidhi kA jJApana huA hai| prAyazcitta se cAritra vizuddhi nibhA. 4 cU. pR. 254-kAliyasurya AyArAdi ekkArasa aMgA, 8. nibhA. 4 cU. pR. 403-titthakarAdiNo coddasapuvvAdiyA ya juttaM tattha pakappo aayaargto| je puNa aMgabAhirA cheyasuyajjhayaNA sohikarA, jamhA te jANaMti jeNa visujjhai tti, tesu vocchiNNesu te.... sohI vi vocchiNNA? 2. vava. 3/3 9. vahI, gA. 6674 3. vahI, 3/10 10. vahI, gA. 6676 4. vahI, 10/23,24 11. vahI, bhA. 4 cU.pR. 403-imaM pakappajjhayaNaM coddasapuvvIhiM 5. vahI, 10/25 NibaddhaM, taM jo gaNapariyaTTI sutatthe dhareti so vi sodhikaro bhavati / 6. vahI, 5/15,16 ahavA-coddasapuvvehiMto NijjUhio esa pakappo Nibaddho, taddhArI 7. vahI, 5/18 so'dhikaariityrthH| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29) ko prApta hotA hai| uttamatA kI isa kasauTI kI dRSTi se nisIhajjhayaNaM sarvottama siddha hotA hai kyoMki isameM ekamAtra prAyazcitta kA hI adhikAra hai isIlie ise jaina prAyazcitta saMhitA bhI kahA jAtA hai| 9. prastuta Agama rahasyabahula hai| use yogya pAtra ko ucita deza-kAla meM hI par3hAyA jA sakatA hai| jo rahasya ko yAvajjIvana dhAraNa na kara sake, apavAdapada kA Azraya lekara anAcAra meM pravRtta ho jAe, jJAna, darzana Adi ke viSaya meM sUtrokta AcAravidhi kA samyak pAlana na karatA ho, use isa Agama kA jJAna to kyA, zravaNa bhI upalabdha nahIM ho sakatA hai| inhIM saba vizeSatAoM ke kAraNa chedasUtroM evaM vizeSataH nisIhajjhayaNaM ko pravacana rahasya kahA gayA hai| ayogya ko nizItha kI pIThikA kA sUtrArtha pradAna karane vAle ko bhI pravacanaghAtaka mAnA gayA hai| vyAkhyA grantha 1. nizItha niyukti-AgamoM kI mUlasparzI padyAtmaka vyAkhyA niyukti kahalAtI hai| vaha vyAkhyA sAhitya meM sarvAdhika prAcIna evaM prAkRtabhASA meM nibaddha padyamaya racanA hotI hai| prAcInakAla meM sUtra kI vAcanA kA krama anuyoga paddhati se hotA thaa| sarvaprathama pratyeka sUtra kI saMkSipta gAthAbaddha vyAkhyA kI jAtI, jise ziSya gaNa kaMThastha kara lete the| isI krama se prApta niyukti gAthAoM ko uttaravartI AcAryoM bhadrabAhu, govindavAcaka Adi ne saMkalita evaM vyavasthita kiyA evaM vyAkhyA krama meM jahAM sUtragata padoM yA padasamUhoM kI anya vyAkhyA kI apekSA huI, svayaM gAthAoM kA nirmANa kara unheM bhI usameM jor3a diyaa| isalie yaha kahanA kaThina hai ki kisI niyukti meM pUrvavartI paramparA se prApta gAthAeM kitanI haiM evaM svayaM usa Agama ke niyuktikartA kI kitanI hai? AyAro ke niyuktikAra AcArya bhadrabAha dvitIya mAne jAte haiN| unhoMne AyAro evaM AyAracUlA ke pazcAt AyAro kI pAMcavIM cUlA kI niyukti karane kA saMkalpa kiyA thaa| nizItha kI niyukti meM usakI sUtrasparzika vyAkhyA hai| usameM prAyaH sUtra kA saMbaMdha evaM prayojana batAyA gayA hai| sUtragata zabdoM kI vyAkhyA meM nikSepapaddhati kA Azraya liyA gayA hai| kAlAntara meM bhASyakAra ne niyukti kI gAthAoM ko bhASya kA hI aMga banA liyaa| phalataH bhASya evaM niyukti paraspara itane ekameka ho gae ki donoM kA pRthakkaraNa eka duSkara kArya ho gyaa| nizIthabhASya meM niyukti sammilita ho gaI, isake kucha pramANa isa prakAra haiM 1. aneka gAthAoM ke viSaya meM cUrNikAra ne niyuktigAthA hone kA ullekha kiyA hai, jaise-gA. 592, 601, 614, 619, 630, 639, 685 aadi| 2. aneka gAthAoM evaM anya sthaloM meM cUrNikAra ne spaSTataH niyuktikAra ke rUpa meM bhadrabAhu kA athavA 'bhadrabAhukRta gAthA' isa rUpa meM ullekha kiyA hai, jaise .idAnIM uddesakasya.......bhadrabAhasvAmI niyuktigAthA maah|' isa saMdarbha meM 77, 207,208, 292, 325, 443, 543, 545 Adi gAthAeM draSTavya haiN| . aneka gAthAeM nizItha bhASya evaM bRhatkalpabhASya meM samAna haiM aura unheM bRhatkalpabhASya ke TIkAkAra ne niyukti gAthA kahA hai, jaisenibhA. gA. bRbhA. gA. nibhA gA. bRbhA. gA. 1883 5596 2509 6393 1969 2879 3055 1954 3351 5254 3074 1973 aadi| 1. nibhA. gA. pR. 253-jamhA ettha sapAyacchitto vidhi bhaNNati, 4. Ani. gA. 366 jamhA ya teNa caraNavisuddhI kareti, tamhA taM uttamasuyaM / AyArassa bhagavao, cauttha cUlAi esa nijjuttii| 2. vahI, gA. 6227 sacUrNi paMcamacUla nisIhaM tassa ya uvari bhnniihaami| 3. vahI, gA. 496 5. nibhA. bhA. 2 cU. pR. 307 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) kucha gAthAoM ke viSaya meM nizIthacUrNi meM 'esA ciraMtaNagAhA', bRhatkalpabhASya kI TIkA meM 'purAtana' yA 'ciraMtana gAthA' aisA ullekha milatA hai, isa AdhAra para yaha kahA jA sakatA hai ki ye gAthAeM AcArya bhadrabAhu se pUrva kisI AcArya dvArA racita honI caahie| unakA AvazyakatAnusAra grahaNa athavA saMkalana kara AcArya bhadrabAhu dvitIya ne unakI vyAkhyA kii| isakA racanAkAla vikrama kI chaThI zatAbdI hai-aisA AdaraNIya muni puNyavijayajI ne pramANataH siddha kiyA hai|' 2. nizIthabhASya nisIhajjhayaNaM tathA usakI niyukti kI padyamayI vyAkhyA hai-nizIthabhASya / vartamAna meM upalabdha nizIthabhASya nizIthaniyukti evaM bhASya kA saMvalita rUpa hai| munidvaya dvArA sampAdita isakI prati meM usakA padya parimANa 6703 hai|2 nizIthaniyukti ke samAna nizIthabhASya meM bhI usake racanAkAra evaM racanAkAla viSayaka koI nirNAyaka tathya upalabdha nahIM hotaa| samagratA se nizIthabhASya evaM usakI cUrNi kA adhyayana karane para vidvajjana isa niSkarSa para pahuMce haiM ki bhASyakAra ne paramparA se prApta prAcIna evaM samakAlIna gAthAoM kA yathAsthAna yathAvasara upayoga karate hue apanI ora se kucha navIna nirmita gAthAoM kI saMkalanA kI hai| prakAzita nizItha bhASya meM kula 6703 gAthAeM prApta hotI haiN| inameM se aneka gAthAeM vyavahArabhASya, bRhatkalpabhASya, jItakalpabhASya, zeSAvazyakabhASya, piNDaniyukti, uttarAdhyayananiyukti, Avazyakaniyukti evaM oghaniyukti meM bhI prApta hotI haiN| yadi unheM isa bhASya se alaga kara diyA jAe to avaziSTa gAthAeM upalabdha gAthAoM ke dazamAMza ke lagabhaga hoNgii| jJAtavya hai ki paMDita dalasukha mAlavaNiyA ne nizIthabhASya evaM bRhatkalpabhASya Adi kucha granthoM kI sthUla tulanA 'nizItha : eka adhyayana' meM prastuta kI hai| unhoMne likhA hai-'nizIthabhASya aura vyavahArabhASya kI gAthAoM kI akArAdi krama se banI sUcI mere samakSa na thI, kevala bRhatkalpabhASya kI akArAdikrama sUcI hI mere samakSa rahI hai| phira bhI jina gAthAoM kI ukta tInoM bhASyoM meM ekatA pratIta huI, unakI sUcI namUne ke rUpa meM yahAM dI jAtI hai| isa sUcI ko aMtima na mAnA jaae| isameM vRddhi kI guMjAiza hai|' AdaraNIya munizrI puNyavijayajI ke anusAra kalpa (bRhatkalpa), vyavahAra evaM nizItha laghubhASya kI gAthAoM kA atisAmya ina tInoM ko ekakartRka mAnane kI ora prerita karatA hai| bRhatkalpabhASya ke TIkAkAra kSemakIrti ke anusAra ina tInoM ke kartA saMghadAsagaNi siddha hote haiN| paMDita mAlavaNiyAjI ne munizrI ke isa mata ke prastutIkaraNa ke pazcAt bhASyakAra ke viSaya meM kAphI vistRta vicAraNA kI hai| unhoMne gyAraha pramANoM ke AdhAra para yaha niSkarSa prastuta kiyA 'nizItha bhASya to nirvivAda rUpa se siddhasena kSamAzramaNakRta hai|' nisIhajjhayaNaM ke aneka zabdoM para bhASyakAra ne vividha nikSepoM se vyAkhyA kI hai| aneka sthaloM para sudIrgha UhApoha evaM cAlanApratyavasthAna prApta hotA hai tathA isa cintana-manana ke krama meM hameM kevala sAdhu ke kartavya-akarttavya evaM prAyazcitta kA hI jJAna nahIM hotA, apitu prAcIna bhAratIya samAja vyavasthA kA bhI bahumakhI jJAna prApta hotA hai / mUlasUtra kA marmodghATana bhASya evaM cUrNi meM itane sundara, sahaja evaM manovaijJAnika tarIke se huA hai ki koI taTastha se taTastha zodhakartA bhI bhASyakAra kI bahuzrutatA se abhibhUta hue binA nahIM raha sktaa| rAjanIti, arthanIti, samAjanIti, saMgha-vyavasthA, itihAsa, bhUgola, jyotiSa, Ayurveda, cikitsA, karma, nimitta, lakSaNa, vidyA-maMtra Adi koI bhI kSetra aisA nahIM, jisake viSaya meM svalpa yA yatheSTa vicAra isa laghubhASya meM upalabdha na hote hoN| sAdhanA ke mArga ke utsarga evaM apavAda meM kaba, kisakA, kitanA evaM kisa prakAra kA balAbala hai, sAdhanA kI bhUmikA meM anekAnta dRSTi se vicAra karate hue sAdhaka kisa prakAra ArAdhanA ke patha ko prazasta kara sakatA hai tathA Adarza evaM yathArtha kA samanvaya karatA huA kisa prakAra sAdhanA ke zikhara kA ArohaNa kara sakatA hai ityAdi viSayoM para bhASya meM eka vyApaka dRSTi upalabdha hotI hai| 1. bRbhA. 6 prastA. pR. 1-17 Agama meM sarvatra munidvaya dvArA sampAdita prati ke AdhAra para hI 2. bRhatkalpabhASya 6, pR. 55 ke anusAra usakI padya saMkhyA 6529 pramANa uddhRta haiN| tathA hamAre dvArA sampAdyamAna sAnuvAda bhASya ke anusAra usakI 3. nibhA. 1 prastA. pR. 39 padya saMkhyA 6819 hai| punarAvRtta gAthAoM kI kama yA adhika 4. vahI, pR. 43 gaNanA se yaha saMkhyAbheda huA hai aisA mAnA jA sakatA hai| prastuta Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) nizItha vizeSa cUrNi nisIhajjhayaNaM kA tIsarA vyAkhyA grantha vizeSa cUrNi hai| yaha jaina sAhitya kA hI nahIM, sampUrNa bhAratIya sAhitya kA mahAn grantha hai| yaha jaina AcAra kA zekhara graMtha hai| cUrNikAra ne mukhya pratipAdya ke sAtha pAripArzvika viSayoM kA jisa kauzala ke sAtha saMkalana-saMgrahaNa kiyA hai, anyatra durlabha hai| isameM jaina AcArazAstra kI jaTilatama gutthiyoM ke rahasyodghATana ke sAtha-sAtha sAdhaka ke mAnasika Arohaavarodha kA sUkSmatama vizleSaNa upalabdha hotA hai| cUrNi kI racanA madhyakAla meM huii| usa samaya sAdhvAcAra apakrAnti ke mor3a para sthita thaa| deza evaM kAla kI badalatI paristhiti tathA hIyamAna dhRti-saMhanana ke kAraNa badalatI manaHsthiti ke phalasvarUpa sthAna-sthAna para isameM apavAdoM ko bhI pracuramAtrA meM prazraya prApta huA hai phira bhI isameM dRr3ha manobalI saMyamI kI nirdoSa jIvanacaryA ko hI agrima sthAna para pratiSThita kiyA gayA hai| sUtra evaM bhASya ke eka-eka zabda para suvistRta UhApoha, vividha prakAra kI sAMskRtika evaM aitihAsika sthitiyoM ke sahaja, sarala zailI meM pratipAdana, bhAratIya sabhyatA evaM rAjanaitika, dhArmika evaM sAmAjika tathyoM ke jJAnopayogI vivecana kI dRSTi se vizeSa cUrNi ko vizvakoSa kahA jA sakatA hai| zramaNAcAra ke sUkSma vizleSaNa evaM jIvana ke utAra-car3hAva ke citraNa kI dRSTi se isa para 'yadihAsti tadanyatra, yannehAsti na tat kvacit' sUkta sArthaka pratIta hotA hai| rAjA ke antaHpura vividha rAjakarmacArI, rAjAoM dvArA kie jAne vAle mahotsava, viruddharAjya, vairAjya Adi ke kAraNa hone vAle upadrava evaM kaSTa Adi aneka tathyoM se bhAratIya rAjanaitika sthiti kA citraNa milatA hai| isI prakAra prAcIna bhAratIya samAja, bhinna bhinna janapadoM meM vidyamAna vividha prakAra kI AcAra-paramparAeM, jAtivAda, karma evaM zilpa viSayaka bhinna-bhinna avadhAraNAeM, vividha prakAra ke gRha evaM zAlAeM, vyApAravANijya, kRSi evaM vanaspati sambandhI vividha jJAtavya tathyoM ke dvArA cUrNi samAja, rAjanIti evaM saMskRti ke viSaya meM zodha karane vAloM ke lie mahattvapUrNa sAmagrI pradAna karatI hai| nizItha vizeSa cUrNi meM dasaveAliyaM, uttarajjhayaNANi, ovAiyaM, bhagavaI ke atirikta vividha niyuktiyoM, bhASyoM evaM TIkAoM ke uddharaNa prApta hote haiN| sAtha hI usameM naravAhana dantakathA, dhUrtAkhyAna, malayavatI, vivAhapaTala, vasudeva carita, siddhi-vinizcaya Adi zatAdhika granthoM ke nAma aura uddharaNa bhI prApta hote haiM jo cUrNikAra ke bAhuzrutya ko pramANita karane meM paryApta haiN| nisIhajjhayaNaM ke niyukti evaM bhASya meM racanAkAra ke nAma, kAla, sthAna Adi kI nirNAyaka sUcanA upalabdha nahIM hotI, para cUrNikAra ne apane mAtA, pitA aura bhAiyoM ke nAmoM sahita svayaM apanA nAma aura pada kA bhI kathana gUr3ha-padoM meM kara diyA hai| bIsaveM uddezaka ke anta meM prApta hone vAlI gAthAoM ke AdhAra para subodhA vyAkhyAkAra zrIcandrasUri ne vizeSa cUrNikAra kA nAma 'jinadAsagaNimahattara' phalita kiyA hai| nizItha vizeSa cUrNi eka vizAlakAya grantha hai| isameM bhASya kI prAyaH sabhI gAthAoM kA vivaraNa vistAra se upalabdha hotA hai| isameM cUrNikAra ne apane yuga kA pratibimba zabdabaddha kara diyA hai| isakA granthamAna lagabhaga 28000 padaparimANa hai| subodhA vyAkhyA yaha nisIhajjhayaNaM ke bIsaveM uddezaka kI cUrNi meM Ae hue durgama padoM kI vyAkhyA hai| isake kartA zrIcandrasUri haiN| yaha gadyamaya hai| isakI bhASA saMskRta hai| isake Adi meM do padyoM ke dvArA sambandha evaM abhidheya kA kathana kiyA gayA hai| AcArya kahate haiM-zrI nizItha kI cUrNi meM bIsaveM uddezaka meM jo kaI durga pada athavA vAkya hai, unakI kucha subodha vyAkhyA kruuNgaa| yaha nizIthasUtram (nizIthabhASya evaM cUrNi) ke caturtha bhAga meM tIsa pRSThoM meM prakAzita hai| isake anta meM racanAkAra ne do padyoM meM apane nAma evaM racanAkAla kA ullekha kiyA stabaka-yaha prastuta Agama kI bAlAvabodha jaisI saMkSita gadyamaya vyAkhyA hai| ise rAjasthAnI meM TabbA kahate haiN| isakI bhASA 1. nibhA. gA. 460 sacUrNi 2. vahI, bhA. 4 pR. 443 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) gujarAtI aura rAjasthAnI kA mizrita rUpa hai| isake kartA saMbhavataH dharmasI muni haiN|' TabbAkAra ne sarvaprathama dvAdazAMga rUpa zrutadeva, arhat pravacana, gaNadhara Adi ko namaskAra karate hae nizItha ko nizItha kahane ke hetuoM para vicAra karate hue likhA hai-'pApa ne nasIte te bhaNI.....unmArga cAlatAM ne eNe karI ne daMDa rUpa nasIta kahije te bhaNI.....sarva sAdha sAdhavI no AcAra no niraNo karai.....' aadi| TabbA meM aneka sUtrAMzoM kI udAharaNa Adi ke sAtha saMkSipta evaM sarala vyAkhyA kI gaI hai| isa dRSTi se unhoMne nizItha cUrNikAra dvArA kI gaI sUtrAnusArI cUrNi kA kvacit anukaraNa kiyA hai| vi.saM. 2001 meM hisAra meM hamAre dharmasaMgha ke munizrI sampatamalajI, DUMgaragar3ha dvArA likhita prati meM TabbA kI kula patra saMkhyA 51 hai| anta meM do saMgrahaNI gAthAoM meM nizItha ke lekhaka ke rUpa meM guNAnuvAda pUrvaka vizAkhagaNi ko yAda karate hue Tabbe ko sampanna kiyA gayA hai| Tabbe ke anta meM yantra ke mAdhyama se pratyeka uddezaka ke AdisUtra ke AdhAra para nAma yathA 'hatthakamma' 'dAruNDanAmA', 'AgaMtAranAmA' Adi ke sAtha unakI sUtra-saMkhyA kA ullekha kiyA gayA hai tathA pratyAkhyAna prAyazcitta, tapaH prAyazcitta evaM cheda prAyazcitta ke AdhAra para bhinnamAsa Adi kA parimANa batalAyA gayA hai| nizItha kI jor3a-yaha terApaMtha dharmasaMgha ke caturtha AcArya zrImajjayAcArya dvArA kRta bhAvAnuvAda hai| isakI bhASA rAjasthAnI hai| yaha gItikAmaya hai| isakI kula padya saMkhyA 403 hai| isakA racanAkAla hai vi.saM. 1888 / nizItha kI haNDI-yaha nisIhajjhayaNaM kA saMkSipta sArAMza hai| isake racanAkAra bhI zrImajjayAcArya haiN| yaha rAjasthAnI bhASA kI gadyamaya racanA hai| AcArya mahAzramaNa 1. Tabbe kI pratiyoM meM vizAkhagaNi evaM lipikartA muniyoM/satiyoM kA nAma milatA hai kintu mUla TabbAkAra ne apanA nAma, samaya, sthAna Adi kisI kA kathana nahIM kiyaa| jaina sAhitya kA bRhad itihAsa (bhAga-3) ke lekhaka DaoN. mohanalAla mehatA (tatkAlIna adhyakSa, pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna) ne vADIlAla mo. zAha kRta 'aitihAsika noMtha' ke AdhAra para lokAgacchIya (sthAnakavAsI) muni dharmasiMha ko bhagavatI, jIvAjIvAbhigama, prajJApanA, candraprajJapti evaM sUryaprajJapti ke atirikta zeSa 27 (sattAIsa) AgamoM kA TabbAkAra batAyA hai| inhoMne sarala subodha gujarAtI mizrita rAjasthAnI bhASA meM ina bAlAvabodhoM kI racanA navIna sampradAya-dariyApurI sampradAya ke udbhava se pUrva vikrama kI satrahavIM zatAbdI meM kii| ataH hamane muni dharmasiMha kI TabbAkAra ke rUpa meM saMbhAvanA kI hai| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMketasUcI prantha saMketa ThANaM aci . aNu. anucU. amavR. anuhArivR. AyAro AcU. AcUTI. ApTe AvacU. Avani. AvahArivR. uttara. uni. ekAko. oni. obhA. ovA. kappo. gojI. gojIvR. prayukta grantha nAma abhidhAna cintAmaNi aNuogadArAI anuyogadvAra cUrNi anuyogadvAra maladhArIyA vRtti anuyogadvAra hAribhadrIyA vRtti AyAro AyAracUlA AcArAMga vRtti ApTe Avazyaka cUrNi Avazyaka niyukti Avazyaka hAribhadrIyA vRtti uttarajjhayaNANi uttarAdhyayananiyukti ekArthaka koza oghaniyukti oghaniyuktibhASya ovAiyaM bRhatkalpa sUtra gommaTasAra jIvakAMDa gommaTasAra jIvakAMDa vRtti chedapiMDa jItakalpa cUrNi jItakalpabhASya jaina Agama sAhitya meM bhAratIya itihAsa jaina sAhitya kA bRhad itihAsa (prastAvanA) (bhA. 1,2,3) jainendra siddhAnta koza ThANaM NAyA. NAyAdhammakahAo tavA. tattvArthavArtika dazAcU. dazAzrutaskandha cUrNi dazAni. dazAzrutaskandha niyukti dasave. dasaveAliyaM dasave. acU. dazavaikAlika agastyasiMhakRta cUrNi dasave. jicU. dazavaikAlika jinadAsakRta cUrNi dasave. hATI. dazavaikAlika hAribhadrIyA vRtti dasAo dazAzrutaskandha dezako. dezI zabdakoza nava. navasuttANi naMdI naMdI naMdI cU. naMdI suttaM (cUrNi saMyukta) nibhA. nizIthabhASya (nizItha sUtram) nizI. (saM. vyA.) nizItha sUtram (saMskRta vyAkhyA) nizI. hi. nizItha sUtram (hindI anuvAda sahita) nisIha. nisIhajjhayaNaM nizItha huNDI paMcacU. paMcakalpabhASya cUrNi paMcabhA. paMcakalpabhASya paNNa. paNNavaNA pAiya. pAiyasaddamahaNNavo pANini. pANinikAlIna bhAratavarSa pini. piNDaniyukti pinivR. piNDaniyukti vRtti piMpraTI. piNDavizuddhi prakaraNa TIkA prasA. pravacanasAroddhAra bRbhA. bRhatkalpabhASya ni. huNDI cheda. jIcU. jIbhA. jaina Agama jaisAbRi. (prastA.) jaisiko. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) bhaga. (bhA.) SaT khaM. sama. bhAni. sAmA. bhiAko. mahA. (anu. pa.) ratna. (bhU.) vava. vibhA. vyabhA. bhagavaI (viAhapaNNattI) (bhAga 1-4) bhAvaprakAzanighaMTu bhikSu Agama viSaya koza mahAbhArata (anuzAsana parva) ratnaprakAza (bhUmikA) vavahAro vizeSAvazyakabhASya vyavahArabhASya sUya. sUya. vR. sthA. vR. ha.pu. SaTkhaNDAgama samavAo sAmAcArIzataka sUyagaDo sUtrakRtAMga vRtti sthAnAMga vRtti harivaMzapurANa Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama pR.saM. 8 pahalA uddezaka Amukha hastakarma-pada ghrANa-pada anyatIrthika-agArasthita-kAraNa-pada anartha-pada avidhi-pada prAtihArika-pada anyonya-pada avidhi-pada anyatIrthika-agArasthita-pada pAtra-pada vastra-pada anyatIrthika-agArasthita-pada pUtikarma-pada TippaNa dUsarA uddezaka 11 11 12 12 pAnakajAta-pada bahuryApanna-bhojana-pada zayyAtara-pada zayyA-saMstAraka-pada pratilekhana-pada TippaNa tIsarA uddezaka Amukha avabhASaNa-pada bhikSAcaryA-pada pAdaparikarma-pada kAyaparikarma-pada vraNaparikarma-pada gaMDAdiparikarma-pada kRmi-pada nakhazikhA-pada dIrgharoma-pada daMta-pada oSTha-pada dIrgharoma-pada akSipatra-pada akSi-pada dIrgharoma-pada malanirharaNa-pada zIrSadvArikA-pada vazIkaraNasUtra-pada uccAraprasravaNa-pada TippaNa . cauthA uddezaka Amukha 13-18 Amukha pAdapoMchana-pada ghrANa-pada svayamevakaraNa-pada laghusvaka-pada kRtsna -pada svayameva-pada pratigraha-pada naityika-pada saMstava-pada bhikSAcarikA-pada anyatIrthika-agArasthita-apArihArika-pada bhojanajAta-pada 666666 60-67 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR. saM. 102 103 104 104 105 106 108 108 108 109 111-116 121 121 122 123 (36) pR. saM. palAza-pada pratyarpaNa-pada dIrghasUtra-pada daMDa-pada navaniveza-pada vINA-pada 75 zayyA-pada saMbhojapratyayika kriyA-pada dhAraNIya kA pariSThApana-pada rajoharaNa-pada TippaNa chaThA uddezaka Amukha vijJApana-pada hastakarma-pada aprAvRta-pada kAmakalaha-pada lekha-pada poSAnta-pRSThAnta-pada vastra-pada pAdaparikarma-pada kAyaparikarma-pada vraNaparikarma-pada gaMDAdiparikarma-pada kRmi-pada nakhazikhA-pada 87 dIrgharoma-pada daMta-pada oSTha-pada dIrgharoma-pada akSipatra-pada 90-95 akSi-pada dIrgharoma-pada malanirharaNa-pada 101 zIrSadvArikA-pada 102 praNIta-AhAra-pada 81 AtmIkaraNa-pada arcIkaraNa-pada arthIkaraNa-pada kRtsna-oSadhi-pada vikRti-pada sthApanAkula-pada nirgranthI ke sAtha vyavahAra-pada adhikaraNa-pada hAsya-pada pArzvastha Adi kA saMghATaka-pada ikkIsa hasta-pada AtmIkaraNa-pada arcIkaraNa-pada arthIkaraNa-pada pAdaparikarma-pada kAyaparikarma-pada vraNaparikarma-pada gaMDAdiparikarma-pada kRmi-pada nakhazikhA-pada dIrgharoma-pada daMta-pada oSTha-pada dIrgharoma-pada akSipatra-pada akSi-pada dIrgharoma-pada mala-nirharaNa-pada zIrSadvArikA-pada uccAraprasravaNa-pada apArihArika-pada TippaNa pAMcavAM uddezaka Amukha sacittavRkSamUla-pada saMghATI-pada 123 123 124 125 9 www 0 130 130 0 130 87 131 0 132 x m 133 mm 133 133 134 135 135 135 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (37) pR.saM. pR. saM. 136,137 173 174 175 176 176 178-182 143 144 144 145 147 147 148 149 150 152 187 187 188 194-199 152 152 153 TippaNa sAtavAM uddezaka Amukha mAlikA-pada loha-pada AbharaNa-pada vastra-pada saMcAlana-pada pAdaparikarma-pada kAyaparikarma-pada vraNaparikarma-pada gaMDAdiparikarma-pada kRmi-pada nakhazikhA-pada dIrgharoma-pada daMta-pada oSTha-pada dIrgharoma-pada akSipatra-pada akSi -pada dIrgharoma-pada malanirharaNa-pada zIrSadvArikA-pada pRthivI-pada dAru-pada aMkAdi-pada AgaMtAgAra Adi-pada cikitsA-pada pudgaloM kA apaharaNa-upaharaNa-pada pazu-pakSI-pada dAna-pratyeSaNa (grahaNa) pada svAdhyAya-pada AkArakaraNa-pada TippaNa AThavAM uddezaka Amukha akelA ekAkI strI ke sAtha-pada strImadhyagata kA aparimANakathA-pada nirgranthI ke sAtha-pada antaH upAzraya-pada mUrdhAbhiSikta-pada TippaNa nauvAM uddezaka Amukha rAjapiNDa-pada rAjAntaHpura-pada mUrdhAbhiSikta-pada TippaNa dasavAM uddezaka Amukha paruSavacana-pada ananantakAyasaMyukta-pada AdhAkarma-pada nimitta-pada zaikSa-pada dizA-pada Adeza-pada sAdhikaraNa-pada udghAtika-anudghAtika-pada rAtribhojana-pada udgAra-pada glAna-pada vihAra-pada paryuSaNA-pada TippaNa gyArahavAM uddezaka 154 155 156 206 157 206 206 157 157 158 159 159 0 0 0NG 159 159 210 210 211 212-220 160 Amukha 160 161 162 162 163-168 pAtra-pada pAtrabandhana-pada ardhayojanamaryAdA-pada dharma-avarNa-pada adharma-varNa-pada 225 226 227 227 227 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) pR. saM. pR. saM. 227 228 salomacarma-pada paravastrAcchAditapITha-pada nirgranthI-saMghATI-pada sthAvarakAya-samAraMbha-pada vRkSArohaNa-pada 253 254 254 229 230 254 232 254 255 gRhI-pada 232 233 255 234 235 235 255 258 258 259 235 236 237 259 260 260 260 262-269 237 pAdaparikarma-pada kAyaparikarma-pada vraNaparikarma-pada gaMDAdiparikarma-pada kRmi-pada nakhazikhA-pada dIrgharoma-pada daMta-pada oSTha-pada dIrgharoma-pada akSipatra-pada akSi-pada dIrgharoma-pada zIrSadvArikA-pada bhayotpAdana-pada vismApana (vismayakaraNa)-pada viparyAsa-pada mukhavarNa-pada vairAjya-viruddharAjya-pada divAbhojana-avarNa-pada rAtribhojana-varNa-pada divArAtri-bhojana-pada parivAsita-pada saMkhaDI-pada nivedana (naivedya)-piNDa yathAcchanda-pada anala-pada sacela-acela-pada parivAsita-pada bAlamaraNa-pada TippaNa bArahavAM uddezaka Amukha kAruNyapratijJA-pada pratyAkhyAna-bhaMga-pada parittakAyasaMyukta-pada 275 276 276 238 237 238 238 238 238 239 239 240 240 240 puraHkarma-pada cakSudarzanapratijJA-pada rUpAsakti-pada kAlAtikrAnta-pada mArgAtikrAnta-pada gomaya-pada AlepanajAta-pada upadhivAhana-pada mahAnadI-pada TippaNa terahavAM uddezaka Amukha pRthivI-pada dAru-pada antarikSajAta-pada anyatIrthika-agArasthita-pada Atmadarzana-pada cikitsA-pada pArzvasthAdi-vaMdana-prazaMsana-pada piNDa-pada TippaNa caudahavAM uddezaka Amukha pratigraha-pada TippaNa pandrahavAM uddezaka Amukha paruSa vacana-pada Amra-pada pAdaparikarma-pada 277 279 279 280 282 284-291 241 241 242-248 277 304-307 253 313 253 314 314 253 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (39) pR. saM. pR.saM. 315 316 317 319 349 349 350 350 351 352 352 319 320 320 320 322 322 323 324 324 324 324 326 326 353 353 354 354 354 357-361 kAyaparikarma-pada vraNaparikarma-pada gaMDAdiparikarma-pada kRmi-pada nakhazikhA-pada dIrgharoma-pada daMta-pada oSTha-pada dIrgharoma-pada akSipatra-pada akSi-pada dIrgharoma-pada malanirharaNa-pada zIrSadvArikA-pada uccAra-prasravaNa-pada anyatIrthika-agArasthita-pada pArzvastha Adi kA dAna-grahaNa-pada yAcanA-nimaMtraNA-vastra-pada pAdaparikarma-pada kAyaparikarma-pada vraNaparikarma-pada gaMDAdiparikarma-pada kRmi-pada nakhazikhA-pada dIrgharoma-pada daMta-pada oSTha-pada dIrgharoma-pada akSipatra-pada akSi-pada dIrgharoma-pada malanirharaNa-pada zIrSadvArikA-pada upakaraNajAta-dharaNa-pada upakaraNajAta-dhAvana-pada TippaNa 329 solahavAM uddezaka Amukha zayyA-pada ikSu-pada aTavIyAtrA-grahaNaiSaNA-pada vasurAtnika-pada vyudgrahavyutkrAnta-pada vihArapratijJA-pada jugupsita-pada azanAdi-nikSepaNa-pada anyatIrthika-agArasthita ke sAtha bhojana-pada AzAtanA-pada atirikta-upadhi-pada uccAra-prasravaNa-pada TippaNa satrahavAM uddezaka Amukha kutUhala-pratijJA-pada pAdaparikarma-pada kAyaparikarma-pada vraNaparikarma-pada gaMDAdiparikarma-pada kRmi-pada nakhazikhA-pada dIrgharoma-pada daMta-pada oSTha-pada dIrgharoma-pada akSipatra-pada akSi-pada dIrgharoma-pada malanirharaNa-pada zIrSadvArikA-pada pAdaparikarma-pada kAyaparikarma-pada vraNaparikarma-pada 367 371 372 329 330 331 332 373 374 376 376 llh 333 llh 376 334 335 llh 377 WW 336 337 378 379 379 379 380 381 381 338 338 381 338 339 340-343 382 383 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) pR. saM. _ haitadi pR. saM. 399-402 409 413 420-422 389 427 428 429 432-437 391 gaMDAdiparikarma-pada kRmi-pada nakhazikhA-pada dIrgharoma-pada daMta-pada oSTha-pada dIrgharoma-pada akSipatra-pada akSi-pada dIrgharoma-pada malanirharaNa-pada zIrSadvArikA-pada antaHavakAza-pada mAlApahRta-pada mRttikopalipta-pada pRthivyAdi-pratiSThita-pada atyuSNa-pada apariNatapAnaka-pada AtmAzlAghA-pada gAnAdi-pada vitatazabda-karNazrotapratijJA-pada tatazabda-karNazrotapratijJA-pada ghanazabda-karNazrotapratijJA-pada zuSirazabda-karNazrotapratijJA-pada vividhazabda-karNazrotapratijJA-pada zabdAsakti-pada 384 TippaNa 386 aThArahavAM uddezaka 386 Amukha 386 naukAvihAra-pada 387 vastra-pada 388 TippaNa unnIsavAM uddezaka 389 Amukha 389 viyaDa-pada 391 svAdhyAya-pada 391 vAcanA-pada 391 TippaNa bIsavAM uddezaka 392 Amukha sakRt pratisevanA-pada 392 bahuzaH pratisevanA-pada sakRt pratisevanA-saMyoga sUtra-pada 393 bahuzaH pratisevanA-saMyogasUtra-pada 393 sakRt sAtireka pratisevanA-pa sakRt sAta 394 bahuzaH sAtireka pratisevanA-padada 394 parihArasthApanA pratisevanA-pada 394 bIsarAtrikI AropaNA-pada 394 pAkSikI AropaNA-pada 395 pAkSikI-viMzatirAtrikI-AropaNA-pada 395 TippaNa 398 pariziSTa 392 443 445 445 450 454 458 460-465 469-529 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDhamo uddeso pahalA uddezaka Page #43 -------------------------------------------------------------------------- Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddeza ke mukhya pratipAdya viSaya haiM-brahmacarya kI virAdhanA kA prAyazcitta, upakaraNa-pariSkAra tathA prAtihArika upakaraNoM ke viSaya meM prApta vividha niSedhoM kA prAyazcitta, vastra evaM pAtra viSayaka niSedhoM kA prAyazcitta, gRhadhUma utaravAne evaM pUtikarma-sevana kA prAyazcitta aadi| cetanA ke UrdhvArohaNa meM brahmacarya kA mahattvapUrNa sthAna hai| kAma-rAga kA udaya hone para brahmacarya kA pAlana atyanta duSkara ho jAtA hai| kAmavRtti kA uttejana karmodaya, kAmoddIpaka AhAra tathA zarIra meM dhAtuoM ke vaiSamya ke kAraNa bhI ho sakatA hai aura mohoddIpaka zabdoM ko sunane, usa prakAra ke rUpa ko dekhane evaM usa prakAra ke sthAna Adi meM rahane para bhI ho sakatA hai| prastuta uddezaka kA prArambha hastakarma evaM aMgAdAna-pada se haA hai| isa saMdarbha meM bhASya evaM cUrNi meM etadviSayaka aneka mahattvapUrNa tathyoM kA manovaijJAnika DhaMga se vizleSaNa huA hai| sAdhu vividha paristhitiyoM meM kinakina AlambanoM kA upayoga kara visrotasikA se svayaM ko bacA sakatA hai isakA bhI sthAna-sthAna para sundara nirdeza upalabdha hotA hai| bhikSu ke pAsa do prakAra ke upakaraNa hote haiM1. autsargika 2. aupgrhik| autsargika upakaraNoM kA vaha parikarma-pariSkAra, jo bhikSu svayaM kara sake, vaha apekSAnusAra kara sakatA hai| aupagrahika upakaraNoM-sUI, kaiMcI, nakhacchedanaka evaM karNazodhanaka ke viSaya meM jo niSiddha AcaraNa gurumAsika prAyazcitta ke yogya mAne gae haiM, ve kramazaH ye haiM 1. gRhastha athavA anyatIrthika ke dvArA sUI Adi kA pariSkAra krvaanaa| 2. niSprayojana gRhastha ke ghara se sUI, kaiMcI Adi kA Anayana / 3. avidhi se sUI, kaiMcI Adi kI yaacnaa| 4. eka prayojana se yAcita sUI Adi kA anya prayojana meM upayoga / / 5. eka ke lie yAcita sUI, kaiMcI Adi kA paraspara anupradAna / 6. sUI Adi kA avidhi se prtyrpnn|| prastuta uddezaka meM vastra evaM pAtra ke viSaya meM aneka sUtra haiM, jinameM pAtra ke thiggala, bandhana tathA vastra ke thiggala, grathana, silAI kI avidhi Adi ke viSaya meM prAyazcitta kA kathana hai| nizIthabhASya evaM nizIthacUrNi meM prastuta prasaMga meM lAkSaNika-alAkSaNika upadhi tathA unase hone vAle lAbha-hAni, vastra-pAtra ke saMdhAna ke aneka prakAroM Adi kA vistRta vivaraNa upalabdha hotA hai| upadhi-nirmANa aura upadhi-pariSkAra meM samaya evaM zakti kA vyaya na ho, bhikSu kA adhikatama samaya svAdhyAya-dhyAna meM lage isalie bhikSu kutrikApaNa, nihnava athavA pratimA-pratinivRtta zramaNopAsaka se yathAkRta pAtra kA grahaNa karate the| prastuta uddezaka ke antima do sUtra haiM 1. nibhA. gA. 688 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha nisIhajjhayaNaM 1. gRhastha athavA anyatIrthika se gRhadhUma kA parizATana / 2. pUtikarma kA bhog| gRhadhUma sUtra se vaisI saba sUkSmacikitsAoM kA saMketa milatA hai, jinameM alpatama doSa kI bhI saMbhAvanA rahatI hai| pUtikarma doSa kI saMbhAvanA AhAra, pAnI ke samAna upadhi evaM vasati ke viSaya meM bhI saMbhava hai| bhASya evaM cUrNi meM unakA bhI vistRta vivaraNa upalabdha hotA hai| isa prakAra chappana sUtroM meM saMdRbdha isa uddezaka meM aneka viSayoM kA saMgrahaNa huA hai| sampUrNa Agama-sAhitya aMga praviSTa evaM aMgabAhya zruta meM saMbhavataH yahI ekamAtra uddezaka hai, jisameM kevala anudghAtika mAsika prAyazcitta sambandhI itane tathyoM kA eka sAtha saMgrahaNa/saMkalana huA hai| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDhamo uddeso : pahalA uddezaka hindI anuvAda mUla hatthakamma-padaM 1.je bhikkhU hatthakammaM kareti, kareMtaM vA saatijjti|| saMskRta chAyA hastakarma-padam yo bhikSuH hastakarma karoti, kurvantaM vA svdte| hastakarma-pada 1. jo bhikSu hastakarma karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 2. je bhikkhU aMgAdANaM kaTeNa vA yo bhikSuH aGgAdAnaM kASThena vA kiliMJcena 2. jo bhikSu aMgAdAna ko kASTha, kiliMca kaliMceNa vA aMguliyAe vA vA aMgulikayA vA zalAkayA vA (khapAcI), aMgulI athavA zalAkA se salAgAe vA saMcAleti, saMcAleM vA saJcAlayati, saJcAlayantaM vA svdte| saMcAlita karatA hai athavA saMcAlita karane saatijjti|| vAle kA anumodana karatA hai| 3. je bhikkhU aMgAdANaM saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA palimade'taM vA saatijjti|| yo bhikSuH aGgAdAnaM saMvAhayed vA parimardayedvA , saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| 3. jo bhikSu aMgAdAna kA saMbAdhana-mardana karatA hai athavA parimardana bAra-bAra mardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 4. je bhikkhU aMgAdANaM telleNa vA yo bhikSuH aGgAdAnaM tailena vA ghRtena vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA vasayA vA navanItena vA abhyajyAt vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, mrakSed vA, abhyaJjantaM vA prakSantaM vA abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA svdte| saatijjaati| 4. jo bhikSu aMgAdAna kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana-mAliza karatA hai athavA mrakSaNa-bAra-bAra mAliza karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 5. je bhikkhU aMgAdANaM kakkeNa vA yo bhikSuH aGgAdAnaM kalkena vA lodhreNa loheNa vA paumacuNNeNa vA NhANeNa ___ vA padmacUrNena vA 'NhANeNa' vA snAnena vA vA siNANeNa vA vaNNeNa vA cuNNeNa ___cUrNena vA varNena vA udvarteta vA parivarteta vA uvvaDejja vA parivaDejja vA, vA, udvartamAnaM vA parivartamAnaM vA svdte| uvvade'taM vA parivaDheMtaM vA / saatijjti|| 5. jo bhikSu aMgAdAna kA kalka, lodhra, padmacUrNa, NhANa, snAnacUrNa, cUrNa. athavA varNa se udvartana (ubaTana) karatA hai athavA parivartana (bAra-bAra ubaTana) karatA hai aura udvartana athavA parivartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 6. je bhikkhU aMgAdANaM sItodaga- yo bhikSuH aGgAdAnaM zItodakavikRtena vA viyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA 6. jo bhikSu aMgAdAna kA prAsuka zItala jala se athavA prAsuka uSNajala se utkSAlana karatA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 1 : sUtra 7-13 uccholejja vA padhovejjA vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA saatijjti|| pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 7. je bhikkhU aMgAdANaM Nicchalleti, NicchalleMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH aGgAdAnaM 'nicchalleti', 7. jo bhikSu aMgAdAna kA nizchalana karatA 'nicchalleMtaM' vA svdte| hai-agrabhAga kI tvacA ko haTAtA hai athavA nizchalana karane vAle kA anumodana karatA 8.je bhikkhU aMgAdANaM jiMghati, jiMghataM vA saatijjti|| yo bhikSuH aGgAdAnaM jighrati, jighrantaM vA 8. jo bhikSu aMgAdAna ko sUMghatA hai athavA svdte| sUMghane vAle kA anumodana karatA hai| 9. je bhikkhU aMgAdANaM aNNayaraMsi yo bhikSuH aGgAdAnam anyatarasmin acittaMsi soyaMsi aNuppavesettA acitte srotasi anupravizya zukrapudgalAn sukkapoggale NigghAeti, NigghAyaMtaM nirghAtayati, nirghAtayantaM vA svdte| vA saatijjti|| 9. jo bhikSu aMgAdAna ko kisI acitta srota meM praviSTa kara zukra pudgaloM ko nikAlatA hai athavA nikAlane vAle kA anumodana karatA jiMghati-padaM 10. je bhikkhU sacittapaiTThiyaM gaMdhaM jiMghati, jiMghaMtaM vA saatijjti|| ghrANa-padam ghrANa-pada yo bhikSuH sacittapratiSThitaM gandhaM jighrati, 10. jo bhikSu sacitta dravya (atimuktaka puSpa jighrantaM vA svdte| Adi) kI gandha ko sUMghatA hai athavA sUMghane vAle kA anumodana karatA hai|' aNNautthiya-gAratthiya-kArAvaNa-padaM 11. je bhikkhU padamaggaM vA saMkamaM vA avalaMbaNaM vA aNNautthieNa vA gArathieNa vA kAreti, kAreMtaM vA saatijjti|| anyayUthika-agArasthita-kAraNa-padam yo bhikSuH padamArga vA saMkramaMvA avalambanaM vA anyayUthikena vA agArasthitena vA kArayati, kArayantaM vA svadate / anyatIrthika-agArasthita-kAraNa-pada 11. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se padamArga, saMkrama athavA avalambana kA nirmANa karavAtA hai athavA karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 12. je bhikkhU dagavINiyaM aNNautthieNa vA gArathieNa vA kAreti, kAreMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH dakavINikAm anyayUthikena vA 12. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se agArasthitena vA kArayati, kArayantaM vA dakavINikA kA nirmANa karavAtA hai athavA svdte| nirmANa karavAne vAle kA anumodana karatA 13. je bhikkhU sikkagaM vA yo bhikSuH zikyakaM vA zikyakAnantakaM sikkagaNaMtagaMvA aNNautthieNa vA __ vA anyayUthikena vA agArasthitena vA gArathieNa vA kAreti, kAreMtaM vA kArayati, kArayantaM vA svadate / saatijjti|| 13. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se chIMkA athavA chIMke ke Dhakkana kA nirmANa karavAtA hai athavA nirmANa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 14. je bhikkhU sottiyaM vA rajjuyaM vA cilimili aNNautthieNa vA gAratthieNa vA kAreti, kAreMtaM vA sAtijjAti // 15. je bhikkhu sUIe uttarakaraNaM aNNautthieNa vA gAranthieNa vA kAreti, kAreMtaM vA sAtijjati / / 16. je bhikkhU pippalagassa uttarakaraNaM aNNautthieNa vA gAratthieNa vA kAreti, kAreMtaM vA sAtijjati / / 17. je bhikkhu NakhaccheyaNagassa uttarakaraNaM aNNautthieNaM vA gAratthieNa vA kAreti, kAreMtaM vA sAtijjati // 18. je bhikkhU kaNNasohaNagassa uttarakaraNaM aNNautthieNa vA gAratthieNa vA kAreti, kAreMtaM vA sAtijjati / / aNa-padaM 19. je bhikkhU aNaTThAe sUiM jAyati, jAyaMtaM vA sAtijjati / / 20. je bhikkhU aNaTThAe pippalagaM jAyati, jAyaMtaM vA sAtijjati / / 21. je bhikkhU aNaTThAe NakhaccheyaNagaM jAyati, jAyaMtaM vA sAtijjati / / 22. je bhikkhU aNaDAe kaNNasohaNagaM jAyati, jAyaMtaM vA sAtijjati // 7 yo bhikSuH sautrikAM vA rajjukAM vA cilimilim anyayUdhikena vA agAra sthitena vA kArayati, kArayantaM vA svadate / yo bhikSuH sUcyA uttarakaraNam anyayUdhikena vA agArasthitena vA kArayati, kArayantaM vA svadate / yo bhikSuH 'pippalagassa' uttarakaraNam anyayadhikena vA agArasthitena vA kArayati, kArayantaM vA svadate / yo bhikSuH nakhacchedanakasya uttarakaraNam anyayUthikena vA agArasthitena vA kArayati, kArayantaM vA svadate / yo bhikSuH karNazodhanakasya uttarakaraNam anyayUdhikena vA agArasthitena vA kArayati, kArayantaM vA svadate / anartha-padam yo bhikSu anarthAya sUcIM yAcate, yAcamAnaM vA svadate / yo bhikSuH anarthAya pippalagaM' yAcate, yAcamAnaM vA svadate / yo bhikSuH anarthAya nakhacchedanakaM yAcate, yAcamAnaM vA svdte| yo bhikSuH anarthAya karNazodhanakaM yAcate, yAcamAnaM vA svadate / uddezaka 1 : sUtra 14-22 14. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se sUta athavA rajju kI cilimili kA nirmANa karavAtA hai athavA nirmANa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 15. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se sUI kA uttarakaraNa - pariSkAra karavAtA hai athavA karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 16. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se kaiMcI kA uttarakaraNa karavAtA hai athavA karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 17. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se nakhacchedanaka- nakha kATane ke sAdhana kA uttarakaraNa karavAtA hai athavA karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 18. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se karNazodhanaka kA uttarakaraNa karavAtA hai| athavA karavAne vAle kA anumodana karatA hai| " anartha pada 19. jo bhikSu binA prayojana sUI kI yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 20. jo bhikSu binA prayojana kaiMcI kI yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 21. jo bhikSu binA prayojana nakhacchedanaka kI yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle kA anumodana karatA hai / 22. jo bhikSu binA prayojana karNazodhanaka kI yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle kA anumodana karatA hai / ' Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 1 : sUtra 23 -30 avihi-padaM 23. je bhikkhU avihIe sUiM jAyati, jAyaMtaM vA sAtijjati // 24. je bhikkhU avihIe pippalagaM jAyati, jAyaMtaM vA sAtijjati / / 25. je bhikkhU avihIe NakhaccheyaNagaM jAyati, jAyaMtaM vA sAtijjati / / 26. je bhikkhU avihIe kaNNasohaNagaM jAyati, jAyaMtaM vA sAtijjati / / pADihAriya-padaM 27. je bhikkhU pADihAriyaM sUiM jAittA vatthaM sivvissAmitti pAyaM sivvati, sivvaMtaM vA sAtijjati / / 28. je bhikkhU pADihAriyaM pippalagaM jAittA vatthaM chiMdissAmitti pAyaM chiMdati, chiMdataM vA sAtijjati / / 29. je bhikkhU pADihAriyaM NahaccheyaNagaM jAittA haM chiMdissAmitti salluddharaNaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati // 30. je bhikkhU pADihAriyaM kaNNasohaNagaM jAittA kaNNamalaM NIharissAmitti daMtamalaM vA NakhamalaM vA NIhareti, NIhareMtaM vA sAtijjati / / 8 avidhi-padam yo bhikSuH avidhinA sUcIM yAcate, yAcamAnaM vA svadate / yo bhikSuH avidhinA 'pippalagaM' yAcate, yAcamAnaM vA svadate / yo bhikSuH avidhinA nakhacchedanakaM yAcate, yAcamAnaM vA svadate / yo bhikSuH avidhinA karNazodhanakaM yAcate, yAcamAnaM vA svadate / prAtihArika-padam yo bhikSuH prAtihArikIM sUcIM yAcitvA vastraM sIviSyAmIti pAtraM sIvyati, sIvyantaM vA svadate / yo bhikSuH prAtihArikaM 'pippalagaM' yAcitvA vastraM chetsyAmIti pAtraM chinatti, chindantaM vA svate / yo bhikSuH prAtihArikaM nakhacchedanakaM yAcitvA nakhaM chetsyAmIti zalyoddharaNaM karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH prAtihArikaM karNazodhanakaM yAcitvA karNamalaM nissariSyAmIti dantamalaM vA nakhamalaM vA nissarati, nissarantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM avidhi-pada 23. jo bhikSu avidhi se sUI kI yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 24. jo bhikSu avidhi se kaiMcI kI yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 25. jo bhikSu avidhi se nakhacchedanaka kI yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle anumodana karatA hai| 26. jo bhikSu avidhi se karNazodhanaka kI yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle kA anumodana karatA hai| prAtihArika pada 27. jo bhikSu vastra sIUMgA - aisA kahakara prAtihArika - lauTAne yogya sUI kI yAcanA karatA hai aura usase pAtra sItA hai athavA sIne vAle kA anumodana karatA hai| 28. jo bhikSu vastra kATUMgA - aisA kahakara prAtihArika kaiMcI kI yAcanA karatA hai aura usase pAtra kATatA hai athavA kATane vAle kA anumodana karatA hai| 29. jo bhikSu nakha kATUMgA - aisA kahakara prAtihArika nakhacchedanaka kI yAcanA karatA hai aura usase zalyoddhAra karatA hai (kAMTA nikAlatA hai) athavA karane (nikAlane) vAle kA anumodana karatA hai| 30. jo bhikSu kAna kA maila nikAlUMgA- aisA kahakara prAtihArika karNazodhanaka kI yAcanA karatA hai aura usase dAMta athavA nakha kA maila nikAlatA hai athavA nikAlane vAle kA anumodana karatA hai|' Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM aNNamaNNa-padaM 31. je bhikkhU appaNo ekkassa aTThAe sUiM jAittA aNNamaNNassa aNuppadeti, aNuppadetaM vA sAtijjati // 32. je bhikkhU appaNNo ekkassa aTThAe pippalagaM jAittA aNNamaNNassa aNuppadeti, appataM vA sAtijjati / / 33. je bhikkhU appaNo ekkassa aTThAe NahaccheyaNagaM jAittA aNNamaNNassa aNuppadeti, aNuppadeMtaM vA sAtijjati / / 34. je bhikkhU appaNo ekkassa aTThAe kaNNasohaNagaM jAittA aNNamaNNassa aNuppadeti, aNuppataM vA sAtijjati / / avihi-padaM 35. je bhikkhU sUiM avihIe paccappiNati, paccappiNaMtaM vA sAtijjati / / 36. je bhikkhU avihIe pippalagaM paccappiNati, paccappiNaMtaM vA sAtijjati // 37. je bhikkhU avihIe NahaccheyaNagaM paccappiNati, paccappiNaMtaM sAtijjati // vA 38. je bhikkhU avihIe kaNNasohaNagaM paccappiNati, paccappiNaMtaM vA sAtijjati // 9 anyonya-padam yo bhikSuH AtmanaH ekasya arthAya sUcIM yAcitvA anyonyasmai anupradadAti, anupradadataM vA svadate / yo bhikSuH AtmanaH ekasya arthAya 'pippalagaM' yAcitvA anyo'nyasmai anupradadAti, anupradadataM vA svadate / yo bhikSuH AtmanaH ekasya arthAya nakhacchedanakaM yAcitvA anyo'nyasmai anupradadAti, anupradadataM vA svadate / yo bhikSuH AtmanaH ekasya arthAya karNazodhanakaM yAcitvA anyo'nyasmai anupradadAti, anupradadataM vA svadate / avidhi-padam yo bhikSuH avidhinA sUcIM pratyarpayati, pratyarpayantaM vA svadate / yo bhikSuH avidhinA 'pippalagaM ' pratyarpayati, pratyarpayantaM vA svadate / yo bhikSuH avidhinA nakhacchedanakaM pratyarpayati, pratyarpayantaM vA svadate / yo bhikSuH avidhinA karNazodhanakaM pratyarpayati, pratyarpayantaM svadate / uddezaka 1 : sUtra 31-38 anyonya-pada 31. jo bhikSu kevala svayaM ke lie sUI kI yAcanA kara eka dUsare ko detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 32. jo bhikSu kevala svayaM ke lie kaiMcI kI yAcanA kara eka dUsare ko detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai / 33. jo bhikSu kevala svayaM ke lie nakhacchedanaka kI yAcanA kara eka dUsare ko detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 34. jo bhikSu kevala svayaM ke lie karNazodhanaka kI yAcanA kara eka dUsare ko detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| avidhi-pada 35. jo bhikSu avidhi se sUI kA pratyarpaNa karatA hai athavA pratyarpaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 1 36. jo bhikSu avidhi se kaiMcI kA pratyarpaNa karatA hai athavA pratyarpaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 37. jo bhikSu avidhi se nakhacchedanaka kA pratyarpaNa karatA hai athavA pratyarpaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 38. jo bhikSu avidhi se karNazodhanaka kA pratyarpaNa karatA hai athavA pratyarpaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| " Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 1 : sUtra 39,40 aNNautthiya-gAratthiya padaM anyayUthika-agArasthita-padam 39. je bhikkhU lAupAyaM vA dArupAyaM vA yo bhikSuH alAbupAtraM vA dArupAtraM vA maTTiyApAyaM vA aNNautthieNa vA mRttikApAtraM vA anyayUthike na vA gArathieNa vA parighaTTAveti vA / agArasthitena vA parighaTTayati vA saMThaveti vA jamAveti vA, saMsthApayati vA 'jamAveti' vA, alamappaNo karaNayAe suhumamaviNo alamAtmanaH karaNatayA sUkSmamapi no kppi| klpte| jANamANe saramANe aNNamaNNassa jAnAnaH smaran anyo'nyasmai vitarati, viyarati, viyaraMtaM vA saatijjti|| vitarantaM vA svdte| anyatIrthika-agArasthita-pada39. jo muni anyatIrthika athavA gRhastha se tumbe ke pAtra, lakar3I ke pAtra athavA miTTI ke pAtra kA gharSaNa karavAtA hai, saMsthApana karavAtA hai-muMha Adi ko vyavasthita karavAtA hai athavA viSama ko sama karavAtA nirgrantha svayaM viSama ko sama kara sakatA hai, kintu parighaTTana aura saMsthApana kA kiMcita bhI kArya anyatIrthika athavA gRhastha se karAnA nahIM klptaa| anyatIrthika athavA gRhastha se pAtra kA gharSaNa Adi nahIM karAnA isa niyama ko jAnatA huA tathA isa niyama ke vidhAyaka sUtra kI smRti karatA huA jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko gharSaNa Adi kriyA ke lie pAtra Adi detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 40. je bhikkhU daMDayaM vA laTThiyaM vA yo bhikSuH daNDakaM vA yaSTikAM vA 40. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se avalehaNiyaM vA veNusUiyaM vA avalekhanikA vA veNusUcikAM vA daNDa, lAThI, avalekhanikA athavA bAMsa aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA kI sUI kA gharSaNa karavAtA hai, saMsthApana parighaTTAveti vA saMThaveti vA jamAveti parighaTTayati vA saMsthApayati vA 'jamAveti' karavAtA hai-muMha Adi ko vyavasthita vA, alamappaNo karaNayAe suhumamavi vA, alamAtmanaH karaNatayA sUkSmamapi no karavAtA hai athavA viSama ko sama karavAtA No kppi| klpte| jANamANe saramANe aNNamaNNassa jAnAnaH smaran anyo'nyasmai vitarati, nirgrantha svayaM viSama ko sama kara viyarati, viyaraMtaM vA saatijjti|| vitarantaM vA svdte| sakatA hai kintu parighaTTana aura saMsthApana kA kiMcit bhI kArya anyatIrthika athavA gRhastha se karAnA nahIM klptaa| anyatIrthika athavA gRhastha se daNDa AdikA gharSaNa Adi nahIM karAnA isa niyama ko jAnatA huA tathA isa niyama ke vidhAyaka sUtra kI smRti karatA huA jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko gharSaNa Adi kriyA ke lie daNDa Adi detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM pAya-padaM 41. je bhikkhU pAyassa ekaM tuDiyaM taTTeti tataM vA sAtijjati / / 42. je bhikkhU pAyassa paraM tiNhaM tuDiyANaM taDDeti taDDeti, tastaM vA sAtijjati // 43. je bhikkhU pAyaM avihIe baMdhati, baMdhataM vA sAtijjati / / 44. je bhikkhU pAyaM egeNa baMdheNa baMdhati, baMdhataM vA sAtijjati / / 45. je bhikkhu pAyaM paraM tiNhaM baMdhANaM baMdhati, baMdhataM vA sAtijjati / / 46. je bhikkhU atiregabaMdhaNaM pAyaM divaDAo mAsAo paraM dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati / / vattha-padaM 47. je bhikkhU vatthassa egaM paDiyANiyaM deti, detaM vA sAtijjati / / 48. je bhikkhU vatthassa paraM tihaM paDiyANiyANaM deti, detaM vA sAtijjati // 49. je bhikkhU avihIe vatthaM sivvati, sivvaMtaM vA sAtijjati / / 50. je bhikkhU vatthassa evaM phAliya 11 pAtra padam yo bhikSuH pAtrasya ekaM 'tuDiyaM' 'taGketi', 'tata' vA svadate / yo bhikSuH pAtrasya paraM trayANAM 'tuDiyANaM' 'taGketi', 'tata' vA svadate / yo bhikSuH pAtram avidhinA badhnAti, badhnantaM vA svadate / yo bhikSuH pAtram ekena bandhena badhnAti, badhnantaM vA svadate / yo bhikSuH pAtraM paraM trayANAM bandhAnAM badhnAti badhnantaM vA svadate / yo bhikSuH atirekabandhanaM pAtraM yardhAt (arddhadvitIyAt) mAsAt paraM dharati, dharantaM vA svadate / vastra-padam yo bhikSuH vastrasya ekaM 'paDiyANiyaM' dadAti dadataM vA svadate / yo bhikSuH vastrasya paraM trayANAM 'paDiyANiyANaM' dadAti, dadataM vA svadate / yo bhikSuH avidhinA vastraM sIvyati, sIvyantaM vA svadate / yo bhikSuH vastrasya ekAM sphATita uddezaka 1 : sUtra 41-50 pAtra pada 41. jo bhikSu pAtra ke eka thiggala lagAtA hai athavA lagAne vAle kA anumodana karatA hai / 42. jo bhikSu pAtra ko tIna se adhika thiggala lagAtA hai athavA lagAne vAle kA anumodana karatA hai| 12 43. jo bhikSu pAtra ko avidhi se bAMdhatA hai athavA bAMdhane vAle kA anumodana karatA hai / 44. jo bhikSu pAtra ko eka bandhana se bAMdhatA hai athavA bAMdhane vAle kA anumodana karatA hai / 45. jo bhikSu pAtra ko tIna se adhika baMdhana se bAMdhatA hai athavA bAMdhane vAle kA anumodana karatA hai / 46. jo bhikSu atireka baMdhana vAle pAtra ko Der3ha mAsa se adhika rakhatA hai athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai / 3 vastra pada 47. jo bhikSu vastra ke eka kArI (paibanda) lagAtA hai athavA lagAne vAle kA anumodana karatA hai| 48. jo bhikSu vastra ke tIna se adhika kArI lagAtA hai athavA lagAne vAle kA anumodana karatA hai / 14 49. jo bhikSu avidhi se vastra sItA hai athavA sIne vAle kA anumodana karatA hai| 50. jo bhikSu phaTe vastra ke eka gAMTha lagAtA hai Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 1 : sUtra 51-56 gaThiyaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati // 51. je bhikkhU vatthassa paraM tinhaM phAliya-gaMThiyANaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati // 52. je bhikkhU vatthassa paraM tinhaM phAliya-gaMThINaM saMsivveti, saMsivvaMtaM vA sAtijjati / / 53. je bhikkhU atajjAeNaM gaheti, gataM vA sAtijjati // 54. je bhikkhU airegagahiyaM vatthaM paraM divaDAo mAsAo dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati // aNNautthiya-gAratthiya-padaM je bhikkhU gihadhUmaM aNNautthi eNa vA gAratthieNa vA parisADAveti, parisADAveMtaM vA sAtijjati // 55. 12 granthikAM karoti, kurvantaM vA svadate / taM sevamANe Avajjai mAsiyaM parihAraTThANaM aNugghAtiyaM / / yo bhikSuH vastrasya paraM tisRNAM sphATitagranthikAnAM karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH vastrasya paraM tisRNAM sphATitagranthInAM saMsIvyati, saMsIvyantaM vA svadate / yo bhikSuH atajjAtena grathnAti granantaM vA svadate / bhikSuH atirekagrathitaM vastraM paraM dvyardhAt (arddhadvitIyAt) mAsAt dharati, dharantaM vA svate / anyayUthika - agArasthita pada yo bhikSuH gRhadhUmam anyayUthikena vA agArasthitena vA parizATayati, parizATayantaM vA svadate / pUtikamma-padaM pUtikarma-padam 56. je bhikkhU pUtikammaM bhuMjati, bhujaMtaM yo bhikSuH pUrtikarma bhuGkte, bhuJjAnaM vA vA sAtijjati svate / tatsevamAnaH Apadyate mAsikaM parihArasthAnam anudghAtikam / nisIhajjhayaNaM athavA lagAne vAle kA anumodana karatA hai| 51. jo bhikSu phaTe vastra ke tIna se adhika gAMTha lagAtA hai athavA lagAne vAle kA anumodana karatA hai| 52. jo bhikSu tIna se adhika gAMTha vAle phaTe vastra ko sItA hai athavA sIne vAle kA anumodana karatA hai| 53. jo bhikSu atajjAta vastra se dUsare vastra gUMthA hai athavA gUMthane vAle kA anumodana karatA hai| 16 54. jo bhikSu atirekagrathita vastra ko Der3ha mAsa se adhika rakhatA hai athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 7 anyatIrthika- agArasthita pada 55. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se gRhadhUma ko utaravAtA hai athavA utaravAne vAle kA anumodana karatA hai| " pUtikarma-pada 56. jo bhikSu pUtikarma 19 kA bhoga karatA hai| athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| - inakA Asevana karane vAle ko anudghAtika 20 (guru) mAsika parihArasthAna21 (prAyazcitta) prApta hotA hai| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa sUtra 1 1. bhikSu (bhikkhU) prastuta sUtra ke mUla pATha meM sAdhvI kA ullekha nahIM hai| bhASyakAra ke anusAra sAdhvI ke lie bhI yaha sUtra vihita hai| bhASyakAra kA yaha ullekha prAsaMgika hai| 2. hastakarma (hatthakamma) ____ hastakarma kA artha hai-aprAkRtika maithuna, hastamaithuna / svayaM ke hAtha, aMgulI, zalAkA Adi ke dvArA aMgAdAna kA saMcAlana Adi kara sparza sukha kI anubhUti karanA, vIryapAta karanA hastakarma kahalAtA kriyAeM kAmarAga ko udIpta karatI haiN| ve suptasiMha ko jagAne, zAnta sarpa ko uttejita karane Adi ke samAna AtmaghAtI pravRttiyAM haiM, cAritra meM aticAra ke dhabbe lagAne vAlI haiN| ataH bhikSu ke lie niSiddha haiN| bhASya evaM cUrNi ne inake spaSTIkaraNa ke lie sAta dRSTAnta die gae haiM 1.saMcAlana-suptasiMha ko jgaanaa| 2. saMbAdhana-soe hue AzIviSa sarpa ko jgaanaa| 3. abhyaMgana-agni ko ghI se siiNcnaa|' 4. udvartana-bhAle kI dhAra ko tIkhA krnaa| 5. utkSAlana-bubhukSita siMha kI AMkha kI cikitsaa|' 6.nizchalana-supta ajagara kA muMha kholnaa|" 7. ghrANa-ambaSThI vyAdhi (Amasevana se prakupita hone vAlA roga) se vyAdhita vyakti kA Ama suuNghnaa| 5 zabda vimarza 1. aMgAdAna-jananendriya / 12 2. kiliMca-bAMsa kI khpaacii|" . 3. zalAkA-beMta Adi kA shlaakaa|" yaha prabala vedodaya kA kutsita pariNAma hai| yaha brahmacarya ke lie ghAtaka pravRtti hai| dasAo meM ise zabala doSa mAnA gayA hai| ataH bhikSu ke lie isakA pratiSedha kiyA gayA hai| 3. anumodana karatA hai (sAtijjati) bhASya evaM cUrNi meM 'sAtijjati' isa kriyApada ke do artha kie gae haiM -1. karAnA (kisI dUsare ko kisI kriyAvizeSa meM prerita karanA) aura 2. anumodana karanA (svayaM prerita hue vyakti ko na roknaa)| 4. sUtra 2-9 _ aMgAdAna (jananendriya) kA saMcAlana, saMbAdhana, abhyaMgana Adi 1. nibhA. 590-eseva kamo NiyamA, NiggaMthI pi hoti kaayvyo| 2. dasAo 1/3-hatthakammaM karemANe sble| 3. nibhA. 588-aNumodaNa kArAvaNa, duvidhA sAijjaNA smaasennN| 4. vahI, gA. 589 kArAvaNamabhiyogo, parassa icchassa vA annicchss| kAuM sayaM pariNate, aNivAraNa aNumatI hoi|| 5. vahI, bhA. 2, cU. pR. 28-sIho sutto saMcAlito jahA jIviyaMtakaro bhavati / evaM aMgAdANaM saMcAliyaM mohabbhavaM jaNayati / tato crittviraahnnaa| imA AyavirAhaNA-sukkakhaeNa mrejj| 6. vahI-jo AsIvisaM suhasuttaM saMboheti so vibuddho tassa jIviyaMtakaro bhavati / evaM aMgAdANaM pi parimahamANassa mohabbhavo, tato cArittajIviyaviNAso bhvti| 7. vahI-iyarahA vi tAva aggI jalati kiM puNa ghatAdiNA siccmaannii| evaM aMgAdANe vi makkhijjamANe suTThattaraM mohabbhavo bhvti| vahI-'bhallI' zastravizeSaH, sA saMbhAveNa tiNhA, kimaMga puNa nnisiyaa| evaM aMgAdANasamuttho sabhAveNa moho dippati, kimaMga puNa uvyttttite| 9. vahI-ego vagyo, so acchirogeNa gahio, saMbaddhA ya acchI, tassa ya egeNa vejjeNa vaDiyAe akkhINi aMjeUNa pauNIkatANi, teNa so ceva ya khddho| evaM aMgAdANaM pi so (suTTha) itara cAritravinAzAya bhvtiityrthH| 10. vahI-jahA ayagarassa suhappasuttassa muhaM viyaDeti, so tassa appavahAya bhavati / evaM aMgAdANaM pi NicchalliyaM caritravinAzAya bhvti| 11. vahI-ego rAyA tassa vejjapaDisiddhe aMbae jiMghamANassa aMbaTThI vAhI uddhAito, gaMdhapriyeNa vA kumAreNaM gaMdhamagghAyamANeNa appA jIviyAo bhNsio| evaM aMgAdANaM jiMghamANo saMjamajIviyAo cuo, aNAiyaM ca saMsAraM bhamissati tti| 12. vahI, pR. 26-aMgaM sarIraM, siramAdINi vA aMgANi, tersi AdANaM aMgAdANaM prabhavo prsuutirityrthH| taM puNaM aMgAdANaM me, bhnnnnti| 13. vahI-kaliMco vNskpprii| 14. vahI-vetramAdi slaagaa| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 1 : TippaNa 4. saMbAdhana mardana karanA, dabAnA / 5. parimardana - bAra - bAra mardana karanA / 6. abhyaMgana - eka bAra mAliza karanA yA thor3e tela, ghI Adi se mAliza karanA / 7. prakSaNa - bAra-bAra mAliza karanA yA adhika dravya se mAliza krnaa| 8. kalka aneka dravyoM ke saMyoga se nirmita lepya padArtha snAna dravya, vilepana dravya yA gandhATTaka / * 9. lodha-sugandhita dravya, gandha dravya / " 10. NhANa - ur3ada Adi kA cuurnn|' 11. snAna - sugandhita cUrNa, gandha cUrNa / 7 12. varNa- candana Adi kA cUrNa, aMgarAga, lepana, kesara, eka raMgIna dravya / ' 13. cUrNa vizeSa - vardhamAna cUrNa, paTavAsa Adi / 14. udvartana- pIThI, lepa yA ubaTana krnaa| " 15. 1. parivartana - bAra-bAra ubaTana karanA / 11 abhyaMgana evaM udvartana meM antara (1) abhyaMgana snigdha padArthoM se hotA hai| udvartana kI vastueM rUkSa evaM komala hotI haiN| (2) abhyaMgana vizeSa zakti evaM zrama sApekSa hotA hai| jabaki udvartana meM vizeSa zrama evaM zakti apekSita nahIM / (3) abhyaMgana tvacA se asthiparyanta lAbhaprada hotA hai / udvartana mukhyataH tvacA ke lie lAbhaprada hotA hai| 15. utkSAlana - eka bAra dhonA / 16. pradhAvana - bAra-bAra dhonA / 17. nizchalana - aMgAdAna ke agrabhAga kI tvacA kA 1. nibhA. bhA. 2 cU. pR. 212-saMbAhaNa tti vissAmaNaM / 2. vahI, pR. 27- parimadati puNo puNo / 3. vahI, pR. 27 - abbhaMgeti ekkasi, makkhati puNo puNo | ahavA-veNa abbhaMgaNaM, bahuNA makkhaNaM / 4. draSTavya-dasave 6 163 kA TippaNa / 5. draSTavya - vahI / 6. nibhA. bhA. 2 cU. pR. 27- pahANaM NhANameva / ahavA uvaNhANa bhaNati taM puNa bhaasscuurnnaadi| 7. (ka) vahI - siNANaM-gaMdhiyAvaNe aMgAghaMsaNayaM vuccati / (kha) draSTavya dasave0 6 163 kA TippaNa / 8. (ka) nibhA.bhA. 2 cU. pR. 27- vaNNao jo sugaMdho caMdaNAdicUrNAni / (kha) ApTe Saffarom, a coloured unguent or perfume. 9. nimA. A. 2. pR. 27- mAno, paDavAsAdi thaa| 10. vahI uyasi ekkasi / 11. bar3I parivasi puNo puNo / 14 nisIhajjhayaNaM apanayana karanA / 12 5. sUtra 10 1 sacitta dravya (atimuktaka Adi sacitta puSpa Adi) kI gaMdha sUMghane se saMyama virAdhanA evaM Atma virAdhanA kI saMbhAvanA rahatI hai nAsikA se nirgata garma vAyu se puNya tathA usake nizrita jIvoM kI virAdhanA hotI hai| kadAcit viSapuSpa ho to sUMghane vAle kI mRtyu bhI ho sakatI hai| ataH puSpa Adi sacitta dravya kI gaMdha lenA bhikSu ke lie niSiddha hai / - 6. sUtra 11-14 bhikSu gRhastha athavA anyatIrthika se sopAna, saMkrama, pAnI nikAlane kI nAlI, chIMkA tathA cilimilI (pardA) nahIM banavA sakatA kyoMki gRhastha aura anyatIrthika tapta ayogolaka ke samAna samantataH jIvopaghAtI hote haiN| 14 sopAna Adi banAte samaya unake dvArA pRthvIkAyika, vanaspatikAyika tathA tadAzrita anya jIvoM kI virAdhanA tathA hAtha, paira Adi ke coTa lagane se AtmavirAdhanA kI saMbhAvanA rahatI hai| zabda vimarza 1. padamArga - IMTa, patthara Adi rakhakara banAyA gayA calane kA rAstA yA sopAna / 16 2. saMkrama-jala yA gaDDe Adi ko pAra karane ke lie kASThanirmita yA pASANanirmita pula / 17 (vistAra hetu draSTavya- dasave. 5/1/4 kA TippaNa) 3. avalambana - car3hane utarane yA sahArA lene kA sAdhana - rassI, khaMbhA Adi / 18 4. dakavINikA pAnI nikAlane kI naalii|" 5. sikkaga - chIMkA / 12. vahI, pR. 28 - Nicchalleti tvacaM avaNeti, mahAmaNi prakAzayatItyarthaH / 13. vahI, gA. 616 NAsA muhaNissAsA puNya tadassitANaM ca AyAe visapuSkaM tathAvitamaccadito // 14. vahI, gA. 633 - gihi-aNNatitthieNa va ayagolasameNa ANAdI / 15. vahI, gA. 624 khaNamANe kAyavadhA, accitte vi ya vaNassatitasANaM / khaNaNeNa tacchaNeNa va, ahidaduramAiA ghAe / 16. vahI, bhA. 2 cU. pR. 33 - padaM padANi tesiM maggo padamaggo sopANA / 17. vahI saMkamijjati jeNa so saMkamo kASThacAretyarthaH / 18. vahI - avalaMbijjati tti jaM taM avalaMbaNaM, so puNa vetitA mattAlaMbo vA / 19. vahI, pR. 36- dagaM pANI, taM vINiyA vAho, dagassa vINiyA dagavINiyA / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 nisIhajjhayaNaM 6. sikkagaNaMtaga-chIMke kA Dhakkana / ' 7. cilimili-yavanikA, pardA / 7. sUtra 15-18 mUla nirmANa (niSpatti) ke pazcAt jo bhI thor3A athavA bahuta pariSkAra kiyA jAtA hai, vaha uttarakaraNa kahalAtA hai, jaise-sUI ke cheda ko bar3A karanA, use sIdhA yA zlakSNa karanA, kaiMcI kI dhAra painI karanA aadi| bhikSu gRhastha yA anyatIrthika se sUI, kaiMcI Adi kA uttarakaraNa (parikarma) nahIM karavA sakatA, kyoMki gRhastha Adi se svayaM kA kArya karavAne kI bhagavAna kI AjJA nahIM hai ataH isase AjJAbhaMga, anavasthA, mithyAtva Adi doSoM kI prApti hotI hai| ___bhASyakAra ke anusAra jisa kArya ko karanA AjJAbAhya hai, use karane meM prAyaH eka sAtha cAra doSoM kI Apatti AtI hai-AjJAbhaMga anavasthA, mithyAtva aura virAdhanA / jaise-eka muni ko sUI kA uttarakaraNa karAte dekha dUsarA, use dekhakara tIsarA-isa krama se Age se Age doSa kI AvRtti hone se anavasthA hotI hai| unake vyaktiyoM ko eka hI doSa kA sevana karate dekha abhinavadharmA zrAvaka mithyA avadhAraNA ko prApta hotA hai ki amuka kArya sadoSa nahIM hai| jahAM AjJAbhaMga ho, vahAM saMyama-virAdhanA evaM sApekSa rUpa se AtmavirAdhanA bhI saMbhava hai| 8. sUtra 19-22 binA prayojana sUI, kaiMcI Adi kI yAcanA karanA vidhi sammata nahIM, kyoMki sUI Adi ke gira jAne, kho jAne Adi se unheM khojane Adi meM nirarthaka zrama hotA hai, jisa gRhastha kI sUI lAI gaI, use na lauTAne para gRhastha ke mana meM aprIti aura apratIti ke bhAva paidA hote uddezaka 1 : TippaNa sUtra 23-36 kA spaSTIkaraNa hai-aisA mAnA jA sakatA hai| zrImajjayAcArya ne gRhastha ke hAtha se sIdhe apane hAtha meM sUI, kaiMcI Adi lene ko grahaNa kI avidhi mAnA hai| 10. sUtra 31-38 bhikSu sUI, kaiMcI Adi prAtihArika upakaraNa jisake nAma se lAe, vahI use kAma meM le| svayaM ke lie lAkara anya ko denA vidhisammata nhiiN| anya ke nAma se gRhIta sUI, kaiMcI Adi ko anya vyakti ko prayoga meM lete dekhakara gRhastha apabhrAjanA kara sakatA hai, bhaviSya meM dene kA niSedha kara sakatA hai| sUI, kaiMcI Adi zastramaya upakaraNoM kI pratyarpaNa kI vidhi kA nirdeza dete hue AyAracUlA meM likhA hai-sUI, kaiMcI Adi upakaraNoM ko sIdhe hAtha para yA bhUmi para rakhakara gRhastha se kaheM-yaha vastu hai| use apane hAtha se gRhastha ke hAtha meM pratyarpita na kre| isa prakAra unheM bhUmi para rakhakara lauTAnA vidhisammata hai| bhASya evaM cUrNi meM bhI isI vidhi kA nirdeza milatA haiN|" zrImajjayAcArya ne bhI gRhastha ke hAtha meM sUI Adi dene ko pratyarpaNa kI avidhi kahA hai| 11.sUtra 39,40 bhikSu ke pAsa do prakAra ke upakaraNa hote haiM-1. audhika pAtra Adi tathA 2. aupagrahika-daNDa, lAThI, sUI, avalekhanikA aadi| parikarma kI apekSA se upakaraNa ke tIna prakAra haiM 1. bahuparikarma-jisameM Adhe aMgula se jyAdA chedana-bhedana karanA pdd'e| 2. alparikarma-jisameM Adhe aMgula taka chedana-bhedana kiyA jaae| 3. aparikarma (yathAkRta)-jisameM parighaTTana, saMsthApana Adi koI parikarma nahIM karanA hotA, vaha upakaraNa yathAkRta upakaraNa kahalAtA hai| bhikSu ko sAmAnyataH yathAkRta upadhi kA grahaNa karanA cAhie, tAki parikarma Adi ke kAraNa svAdhyAya, dhyAna Adi saMyama-yogoM AloejjA, No cevaNaM sayaM pANiNA prpaannisi....pccppinnejjaa| 7. nibhA. gA. 677 gahaNaMmi giNhiUNaM, hatthe uttANagammi vA kaauN| bhUmIe vA ThavettuM, esa vihI hotI appinnnne|| ni. huMDI-avidhai sUI Apai, hAtho hAtha de| 9. nibhA. gA.687,688 addhaMgulA pareNaM, chijjaMtaM hoti saparikammaM tu / addhaMgulamegaM tU, chijjaMta appprikmm| jaM puvakatamuhaM vA, katalevaM vA vi labbhae paadN| taM hoti ahAkaDayaM, tesi pamANaM imaM hoti / 9. sUtra 23-30 sUI, kaiMcI Adi prAtihArika upakaraNa prayojana hone para bhI vidhipUrvaka hI grahaNa kie jAne caahie| bhASyakAra ke anusAra anya bhayakara ke anasAra anya prayojana kA kathana kara prAtihArika vastu grahaNa kare aura usase bhinna kArya kare yaha grahaNa kI avidhi hai| isa dRSTi se sUtra 27-30 meM 1. nibhA. bhA. 2 cU. pR. 39-sikkayaMtayaM NAma tasseva pihnnN| 2. vahI, gA. 664 pAsaga-maTTiNisIyaNa, pajjaNa-riukaraNa uttaraM krnnN| suhumaM pijaMtu kIrati, taduttaraM muulnnivvtte|| 3. nibhA. gA. 669 NaDhe hitavissarite, tadaNNadavvassa hoti vocchedo| pacchAkamma-pavahaNaM, dhuvAvaNaM vA ttttthss| 4. ni. huMDI-avidhai sUI yAce, tehanA hAtha sUM sAhamI hAthai le| 5. AcU. 7|9-je tattha gAhAvaINa vA......taM appaNo egassa aTThAe pADihAriyaM jAittA No aNNamaNNassa dejjA vA, aNupadejjA vaa| 6. vahI-puvvAmeva uttANae hatthe kaTTa bhUmIe vA ThavettA 'imaM khalu' ti Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 1 TippaNa 16 meM vyAghAta paidA na ho tathA AtmavirAdhanA evaM saMyamavirAdhanA na ho| yadi yathAkRta upakaraNa na mile to anivAryatA meM alpaparikarma pAtra Adi grahaNa kara bhikSu svayaM usakA parikarma kare / parighaTTana bahuparikarma vAlA tathA saMsthApana alpaparikarma vAlA kArya hai, isalie bhikSu ko gRhastha yA anyatIrthika se karAnA nahIM klptaa| viSama ko sama karanA aparikarma vAlA kArya hai| isalie muni use svayaM kara sakatA hai| zabda vimarza 1. parighaTTana pAtra ko bhItara, bAhara se nirmoka karanA, cAroM tarapha se gharSaNa karanA / 2. saMsthApana-muMha Adi ko vyavasthita karanA / ' 3. jamAvana ( samIkaraNa) - viSama ko sama karanA / daNDa, lAThI Adi ke saMdarbha meM inakA artha kramazaH avalekhana (ghisanA), pArzvabhAga ko vyavasthita karanA, mUlabhAga, agrabhAga evaM parva ko ThIka karanA evaM RjukaraNa hotA hai|" 1 4. daNDa-tIna hAtha kA DaMDA / do hAtha ke daMDa ke lie vidaMDa zabda kA prayoga milatA hai|" 5. lAThI- zarIrapramANa DaMDA / cAra aMgula nyUna lAThI ko vilaThThI kahA jAtA hai|" 6. avalekhanikA-bar3a, pIpala Adi kI bAraha aMgula lambI, eka aMgula caur3I lakar3I, jo varSAvAsa meM paira Adi se kIcar3a Adi kA apanayana karane meM prayukta hotI hai yaha Thosa, masRNa evaM nirvraNa honI caahie|* 12. sUtra 41, 42 prastuta sUtradvayI ke prathama sUtra meM pAtra ke eka viggala (paibanda) lagAne kA niSedha kiyA gayA hai| yaha niSedha autsargika hai / bhikSu nirarthaka - kevala pAtra kI saundarya vRddhi ke lie eka bhI dhiggala na lgaae| yadi pAtra acchA ho-dhAraNIya ho to thiggala lagAnA niSiddha hai / yadi Avazyaka ho to sajAtIya evaM supratilekhya thiggala yatanApUrvaka lagAyA jA sakatA hai| 1. nibhA. gA. 694 - parighaTTaNa NimmoyaNaM, taM puNa aMto va hojja bahiM vA / 2. vahI saMThavaNaM mukrnnN| 3. vahI-jamANaM visamANa samakaraNaM / 4. vahI, gA. 706 5. vahI, gA. 700 - tiNNi u hatthe DaMDo, doNNi u hatthe vidaMDao hoti / 6. bar3I, gA, 700 laTThI AtapyamANA, vilaThThI caturaMguleNUNA / / 7. vahI, gA. 709, 710 8. ni. huMDI 1/42-cokhA pAtrA re sarato thIgar3o devai / nisIhajjhayaNaM pAtra durlabha ho, isa sthiti meM aneka sthAnoM para khaNDita pAtra ko TikAU aura upayogI banAne ke lie apavAdasvarUpa tIna gila bhI lagAe jA sakate haiM para isase adhika kA niSedha hai| zabda vimarza 1. tuDiyaM - yaha dezIzabda hai, isakA artha hai- paibanda athavA thiggala / ise sAmayikasaMjJA bhI mAnA jA sakatA hai| 2. taGketi yaha dezI dhAtu hai| isakA artha hai paibanda lgaanaa|" 13. sUtra 43-46 baMdhana kA artha hai - pAtra kI golAI ko dhAge Adi se bAMdhakara, pAtra ko majabUta bnaanaa| usake do prakAra haiM-avidhibaMdha aura vidhibaMdha / prastuta prasaMga meM bhASyakAra ne tatkAlIna prasiddha anekavidha baMdhanoM kA nirUpaNa kiyA hai| unameM svastika baMdha (vyatikalita baMdha, avyatikalita baMdha) tathA stena baMdha ko avidhi bandha tathA mudrikA aura naukA saMsthAna vAle baMdhana ko vidhibandhana mAnA gayA haiN| sAmAnyataH jisa bandhana kI pratilekhanA sukara ho tathA jise alpa samaya meM AsAnI se lagAyA jA sake, use vidhibandhana mAnA jA sakatA haiN| yaha niSedha autsargika hai| sAmAnyataH bhikSu ko bandhana rahita pAtra grahaNa karanA caahie| 12 vinA kAraNa athavA kevala pAtra kI saundarya vRddhi ke lie eka bhI bandhana bAMdhanA ucita nahIM / yadi prApta pAtra durbala ho aura anya pAtra durlabha ho to apekSA ke anusAra eka, do yA tIna bandhana lagAe sakate haiN|" kintu adhika bandhanoM vAlA pAtra apalakSaNa ho jAtA hai ataH aise pAtra ko Der3ha mAsa se adhika na rkhe| 14 prastuta saMdarbha meM bhASyakAra ne pAtra kI sulakSaNatA evaM apalakSaNatA tathA usase hone vAle lAbha evaM alAbha kI bhI vistRta carcA kI hai| 14. sUtra 47, 48 pAtra ke samAna vastra bhI yathAkRta hoM, aparikarma hoM to bhikSu ke svAdhyAya, dhyAna Adi saMyamayogoM meM vyAghAta nahIM AtA / kadAcit vastra durlabha ho athavA prApta vastra durbala, hInapramANa athavA phaTA huA ho to bhikSu usake eka do yA tIna paibanda lagA sakatA " 9. nibhA. bhA. 2, cU. pU. 51DiyaM dhiggalaM desImAsAe, sAmadhigI vA esa paDibhAsA / 10. vahI rAti lAe ti taM bhavati / 11. nibhA. gA. 738 sotthiyabaMdho duvidho, avikalito teNa baMdho cauraMso / eso tu avidhibaMdho, vidhibaMdho muddiNAvA ya / / 12. nibhA. bhA. 2, cU. pR. 54-ussaggeNa tAva abaMdhaNaM pAtraM ghettavvaM / 13. vahI - dubbala dullabhapAde, baMdheNegeNa baMdhe vA........ / 14. vahI, pR. 55 kevalamatiregabaMdhaNamalakkhaNaM divaGkAto paraM paNa dhareyavvaM / egabandheNa vi alakkhaNaM divaDDAto paraM na dhareyavvaM / 15. vahI. gA. 752-756 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 1: TippaNa hai, kintu kevala saundaryavRddhi ke lie yA niSkAraNa paibanda na lgaae| jJAtavya hai ki muni paibanda usI vastra kA lagAe arthAt vijAtIya vastra kA paibanda na lagAe tathA tIna se adhika evaM duSpratilekhya paibanda na lgaae| zabda vimarza 1.paDiyANiyaM yaha dezI zabda hai, isakA artha hai-paibnd|| 15. sUtra 49 ___ yadi pramANopeta vastra na mile to ekAdhika vastra-khaNDoM kI silAI karanA athavA phaTe hue dhAraNIya vastra kI silAI karanA vidhisammata hai| prastuta sUtra meM vastra kI avidhi se silAI karane kA prAyazcitta prajJapta hai| isa prasaMga meM bhASyakAra ne gaggaraga, daMDI, jAlikA, ekasarA Adi tatkAlIna prasiddha aneka prakAra kI silAI vidhiyoM kA ullekha kiyA hai| inameM ghAghare kI taraha salavaTa DAlakara, jAlI yA bharatI Adi se kI gaI silAI ko duSpratilekhya hone ke kAraNa avidhi silAI mAnA gayA hai| gomUtrikA saMsthAna se kI gaI silAI supratilekhya evaM sukara hotI hai, ataH use vidhisammata mAnA gayA hai| 16. sUtra 53 bhikSu ke lie pAMca prakAra ke vastra eSaNIya mAne gae haiM-jAMgika, bhAMgika, zANaka, potaka (sUtI) aura kssaumik| inameM se pratyeka vastra ke lie eka svajAtIya ke atirikta zeSa cAra prakAra ke vastra ke sAtha jor3anA atajjAtIya vastra se grathana (jor3ane) ke aMtargata hai| anAvazyaka grathana anupayogI hai| prastuta sUtra meM usakA prAyazcitta / prajJapta hai| 17. sUtra 54 prastuta sUtra meM 'atiregagahita' zabda ke do saMskRta rUpa saMbhava haiM-1. atirekagrathita aura 2. atirekagRhIta / atirekagrathita vastra kA artha hai-cAra, pAMca Adi sthAnoM se grathita vastra / bhASyakAra ke anusAra apalakSaNa evaM atireka grathita vastra jJAna, darzana aura cAritra kA upaghAtaka hai ataH grAhya nhiiN| bhikSu ke lie vastra kA jo parimANa evaM gaNanA nirdiSTa hai, usase adhika grahaNa karanA atireka grahaNa ke antargata AtA hai| kintu prastuta prasaMga meM atirekagrathita artha hI adhika saMgata hai| kyoMki atirekagRhIta upadhi kA prAyazcitta hai caturlaghu / ' 18. sUtra 55 gRhadhUma kA artha hai-rasoI kI dIvAra yA chata para jamA huA cUlhe kA dhUAM / prAcIna kAla meM dAda, khujalI Adi rogoM se saMbaddha auSadhiyoM meM gRhadhUma kA prayoga hotA thaa| caraka se bhI isa mata kI puSTi hotI haiN| bhikSu ko auSadhi ke lie yadi pUrvaparizATita gRhadhUma mila jAe to vaha usakA grahaNa kre| pUrvaparizATita dhUma ke abhAva meM, vaha gRhastha se anujJA lekara svayaM rasoIghara meM jAkara dhUAM utAra le| gRhastha athavA anyatIrthika ke dvArA dhUAM utaravAne se unake girane kI saMbhAvanA rahatI haiM, dhUeM ke kaNoM ke girane para ve pazcAtkarma kara sakate hai| bhASya ke anusAra gRhadhUma sUtra se tajjAtIya anya rogoM evaM tatsaMbaMdhI cikitsA kI sUcanA prApta hotI hai arthAt anyAnya rogoM meM bhI yadi gRhastha Adi kI sevA lI jAe to yahI prAyazcitta prApta hotA hai| sUtra 56 19. pUtikarma (pUikamma) yaha udgama kA tIsarA doSa hai| jo AhAra Adi zramaNa ke lie banAyA jAe, vaha AdhAkarma kahalAtA hai| jaise azuci gaMdha ke paramANu vAtAvaraNa ko viSAkta banA dete haiM, usI prakAra AdhAkarma doSa se yukta padArthoM se saMskRta hone tathA AdhAkarma doSa se lipta cammaca Adi upakaraNoM ko prayukta karane se AhAra Adi pUtikarma doSayukta ho jAtA hai| prastuta sUtra ke bhASya evaM cUrNi meM pUtidoSa yukta AhAra, upadhi evaM vasati kI vistAra se carcA upalabdha hotI 20. anudghAtika (aNugghAiyaM) jisa prAyazcitta kA nirantara vahana kiyA jAe, vaha anudghAtika athavA guru prAyazcitta kahalAtA hai| kAla kI dRSTi se grISma Rtu evaM tapa kI dRSTi se aSTamabhakta (telA) guru prAyazcitta hai| kAla aura tapa se guru prAyazcitta bhI yadi sAntara (antarAla sahita) diyA jAe (vahana karavAyA jAe) to laghu ho jAtA hai, isI prakAra kAla 1. nibhA. bhA. 2, cU.pR. 56-paDiyANiyA thiggalayaM chaMdaMto ya eghuuN| 2. (ka) ThANaM 5 / 90 (kha) kappo 2028 nibhA. gA. 794avalakkhaNo u uvadhI, uvahaNatI nnaanndNsnncrite| tamhA Na dhareyavvo .............................. / 4. nisIha. 16/40 5. draSTavya-dasave. 319 kA ttippnn| 6. nibhA. gA. 798 7. vahI, gA. 801,802 . 8. (ka) vahI, gA. 804-811 (kha) vistAra hetu draSTavya-dasave. 51155 kA TippaNa tathA pi. ni., bhU. pR.67-70| nibhA. bhA. 3 cU. pR. 62-aNugghAtiyaM NAma je NiraMtaraM vahati gurumityrthH| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 1 : TippaNa evaM tapa se laghu prAyazcitta bhI yadi nirantara vahana karanA ho to vaha dAna kI apekSA se guru ho jAtA hai|' guruka, anudghAtika aura kAla- ye guru prAyazcitta ke paryAyavAcI nAma haiN| 1. bRbhA. 300,301 jaM tu niraMtaradANaM jassa va tassa va tavassa taM gurugaM / jaM puNa saMtaradANaM, guru vi so khalu bho lahuo / kAla tave Asajja va, guru vi hoi lahuo lahU gurugo / kAlo gimho u gurU aTThAi tavo lahU seso / / 18 nisIhajjhayaNaM 21. parihArasthAna (parihAraTThANaM) parihAra kA artha hai varjana athavA vahana jise vahana kiyA jAtA hai, vaha prAyazcitta hotA hai, ataH parihArasthAna kA artha hai prAyazcitta / 2. nibhA. 4 cU. pR. 271- parihAraTThANaM- parihAro vajjaNaM tti vRttaM bhavati / ahavA - parihAro vahaNaM ti vRttaM bhavati taM prAyazcittaM / .. iha prAyazcittameva ThANaM / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIo uddeso dUsarA uddezaka Page #61 -------------------------------------------------------------------------- Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka meM solaha padoM kA saMgrahaNa huA hai| isakA mukhya pratipAdya viSaya hai-acittagaMdha sUMghane kA niSedha, svayaM upakaraNa pariSkAra, kASThadaNDamaya pAdaproJchana, kRtsnacarma evaM kRtsnavastra dhAraNa, naityikapiNDa, zayyAtarapiNDa Adi se sambandhita niSedhoM kA praayshcitt| prathama uddezaka meM sacitta vastu-puSpa Adi kI gandha ko sUMghane kA gurumAsika prAyazcitta prajJapta hai, kyoMki usakA ahiMsA evaM brahmacarya donoM se sambandha hai| prastuta uddezaka meM acitta vastu kI gandha ko sUMghane kA laghumAsika prAyazcitta batalAyA gayA hai| prathama uddezaka meM padamArga, saMkrama, avalambana, dakavINikA, cilimilI Adi kA anyatIrthika evaM gRhastha se nirmANa karavAne, sUI, kaiMcI Adi kA uttarakaraNa tathA pAtra, lAThI, avalekhanikA Adi ke pariSkAra-parighaTTana, samIkaraNa Adi kAryoM kA gRhastha evaM anyatIrthika se karavAne kA prAyazcitta batalAyA gayA hai, isa uddezaka meM inhIM kAryoM ko svayaM karane kA laghumAsika prAyazcitta batalAyA gayA hai| nisIhajjhayaNaM meM bhikSu ke lie kASThadaMDamaya pAdaproJchana ke nirmANa, grahaNa, dhAraNa, vitaraNa, paribhAjana evaM paribhoga ko prAyazcittAha kArya mAnA gayA hai| jabaki kappo (bRhatkalpasUtra) meM nirgrantha ke lie kASThadaNDamaya pAdaproJchana ko anujJAta evaM nirgranthI ke lie use niSiddha mAnA gayA hai| donoM hI AgamoM ke etadviSayaka bhASyoM meM isa vipratipatti ke viSaya meM koI cAlanA-pratyavasthAna upalabdha nahIM hotaa| kappo (bRhatkalpasUtra) meM prajJapta kRtsnacarma evaM kRtsnavastra viSayaka niSedha kA prastuta uddezaka meM prAyazcitta prajJapta hai| isa viSaya meM donoM AgamoM ke bhASyoM kA vivecana prAyaH samAna hai| prastuta uddezaka kA eka mukhya viSaya hai shyyaatrpinndd| zayyAtara kauna hotA hai, zayyAtara kaba hotA hai, zayyAtarapiNDa ke kitane prakAra haiM, zayyAtarapiNDa ko grahaNa karane se kyA-kyA doSa saMbhava haiM, kauna se kAraNoM meM yatanApUrvaka zayyAtarapiNDa liyA jA sakatA hai-ityAdi vividha viSayoM para bhASya evaM cUrNi meM suvistRta carcA upalabdha hotI hai| prAcIna kAla meM bhikSu varSAvAsa meM anivAryataH zayyA-saMstAraka kA upayoga krte| jahAM sIlanayukta bhUmi hotI, jahAM vastra, kambala Adi ke kuthita hone, kAI lagane tathA ArdravastroM se ajIrNa Adi roga hone kA bhaya hotA, vahAM zeSakAla meM bhI zayyA-saMstAraka kA upayoga kiyA jAtA thaa| zayyA-saMstAraka zayyAtara kA ho yA anya gRhastha ke ghara se lAyA huA, usakA svarUpa kaisA ho? usakI gaveSaNA evaM Anayana kI vidhi kyA ho? eka hI saMstAraka ko aneka sAdhuoM ne dekhA, gRhastha se yAcanA kI-ityAdi paristhitiyoM meM usakA svAmitva kisa sAdhu kA ho, usake vikaraNa evaM pratyarpaNa kI vidhi kyA ho-ityAdi viSayoM kA nizIthabhASya evaM usakI cUrNi meM vistRta evaM manovaijJAnika varNana upalabdha hotA hai| saMstAraka khonA nahIM cAhie-isa prasaMga meM vasatipAla kitane aura kaise hoM aura ve kisa prakAra vasati kI surakSA kareM-isakA bhI isa uddezaka ke bhASya meM sundara varNana milatA hai| prAcIna kAla meM aneka kuloM meM pratidina niyata rUpa se bhojana dene kA pracalana thA aura aneka kuloM meM pratidina ke bhojana kA kucha aMza, caturthAMza athavA ardhAMza brAhmaNoM athavA purohitoM ke lie alaga rakhA jAtA thaa| prastuta uddezaka ke 'Nitiya pada' meM samAgata sUtrapaJcaka kI tulanA AyAracUlA ke paDhama ajjhayaNa ke 'kula-pada'3 tathA dasaveAliyaM ke 'niyAga' pada se kI jA sakatI hai| nizIthabhASyakAra ne Nitiya aggapiNDa ke kalpyAkalpya ke viSaya meM cAra vikalpa upasthita kie haiM 1. nimaMtraNa-gRhastha sAdhu ko nimaMtraNa detA hai-bhagavan ! Apa mere ghara AeM aura bhojana leN| 1. nibhA. gA. 1224 3. AcU. 1/19 2. vahI, gA. 1341,1353 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha nisIhajjhayaNaM 2.preraNA yA utpIr3ana-gRhastha ke nimaMtraNa para sAdhu kahatA hai-anugraha karUM to tU mujhe kyA degA? gRhastha kahatA hai jo Apako cAhie, vahI duuNgaa| sAdhu punaH pUchatA hai-ghara jAne para degA yA nahIM? gRhastha kahatA hai-duuNgaa| 3. parimANa-sAdhu punaH pUchatA hai-tU kitanA degA? kitane samaya taka degaa| ye tInoM vikalpa akalpanIya haiN| 4. svAbhAvika-gRhastha ke apane lie bane hue sahaja bhojana ko sAdhu sahaja bhAva se lene ke lie calA jaae| isa sampUrNa prakaraNa ko par3hane se pAThaka ko tatkAlIna samAja evaM sAmAjika paristhitiyoM kA bhI acchA jJAna upalabdha ho sakatA hai| AyAracUlA meM anyatIrthika evaM gRhastha ke sAtha bhikSAcaryA hetu gamanAgamana, svAdhyAyabhUmi evaM vicArabhUmi meM gamana tathA grAmAnugrAma parivrajana kA niSedha kiyA gayA hai| prastuta uddezaka meM usakA prAyazcitta batalAyA gayA hai| manojJa-manojJa AhAra evaM manojJa-manojJa pAnaka ko khAne-pIne vAlA, amanojJa-amanojJa AhAra-pAnaka kA pariSThApana karane vAlA mAyisthAna kA sparza karatA hai ataH prastuta uddezaka meM unake bhI prAyazcitta kA prajJApana huA hai| 1. nibhA. gA. 1000-1002 2. AcU. 1/8-10 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIo uddeso : dUsarA uddezaka mUla saMskRta chAyA hindI anuvAda pAyapuMchaNa-padaM pAdaprojchana-padam pAdaprocchana-pada 1. je bhikkhU dArudaMDayaM pAyapuMchaNaM / yo bhikSuH dArudaNDakaM pAdaproJchanaM karoti, 1. jo bhikSu kASThadaMDa vAlA pAdaproJchana banAtA kareti, kareMtaM vA saatijjti|| kurvantaM vA svdte| hai athavA banAne vAle kA anumodana karatA yopiyA dasdAharU pAdazocchanaM karoti, 2. je bhikkhU dArudaMDayaM pAyapuMchaNaM geNhati, geNhataM vA saatijjti|| yo bhikSuH dArudaNDakaM pAdaproJchanaM gRhNAti, 2. jo bhikSu kASThadaMDa vAle pAdaproJchana kA gRhNantaM vA svdte| grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 3. je bhikkhU dArudaMDayaM pAyapuMchaNaM dhareti, dhareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH dArudaNDakaM pAdaproJchanaM dharati, 3. jo bhikSu kASThadaMDa vAle pAdaproJchana ko dharantaM vA svdte| dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 4. je bhikkhU dArudaMDayaM pAyapuMchaNaM vitarati, vitareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH dArudaNDakaM pAdaproJchanaM vitarati, vitarantaM vA svadate / 4. jo bhikSu kASThadaMDa vAle pAdaproJchana ko vitaraNa karatA hai grahaNa karane kI anujJA detA hai athavA anujJA dene vAle kA anumodana karatA hai| 5. je bhikkhU dArudaMDayaM pAyapuMchaNaM yo bhikSuH dArudaNDakaM pAdaproJchanaM 5. jo bhikSu kASThadaMDa vAle pAdaproJchana ko paribhAeti, paribhAeMtaM vA paribhAjayati, paribhAjayantaM vA svdte| detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA saatijjti|| 6. je bhikkhU dArudaMDayaM pAyapuMchaNaM paribhuMjati, paribhuMjaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH dArudaNDakaM pAdaproJchanaM 6. jo bhikSu kASThadaMDa vAle pAdaproJchana kA paribhuGkte, paribhujAnaM vA svdte| paribhoga karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 7. je bhikkhU dArudaMDayaM pAyapuMchaNaM paraM yo bhikSuH dArudaNDakaM pAdaproJchanaM paraM divaDAo mAsAo dhareti, dhareMtaM vA vyardhAt (arddhadvitIyAt) mAsAt dharati, saatijjti|| dharantaM vA svdte| 7. jo bhikSu kASThadaMDa vAle pAdaproJchana ko Der3ha mAsa se adhika rakhatA hai athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 2 : sUtra 8 - 16 8. je bhikkhU dArudaMDayaM pAyapuMchaNaM visuyAveti, visuyArvetaM vA sAtijjati // jiMghati-padaM 9. je bhikkhU acittapatiTThiyaM gaMdhaM jiMghati, jighaMtaM vA sAtijjati / / sayamevakaraNa parda 10. je bhikkhU padamagaM vA saMkarma vA AlaMbaNaM vA sayameva kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / 11. je bhikkhu dagavINiyaM sayameva kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / 12. je bhikkhU sikkagaM vA sikkagaNaMtagaM vA sayameva kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / 13. je bhikkhU sottiyaM vA rajjuyaM vA cilimili sayameva kareti, kareMtaM vA sAtijjati / 14. je bhikkhU sUIe uttarakaraNaM sayameva kareti, kareM yA sAtijjati / / 15. je bhikkhU pippalayassa uttarakaraNaM sayameva kareti kareMtaM sAtijjati / / vA 16. je bhikkhU NahaccheyaNagassa uttarakaraNaM sayameva kareti, kareMtaM vA sAtijjati // 24 yo bhikSuH dArudaNDakaM pAdaproJchanaM 'visuyAveti', 'visuyAveta' vA svdte| prANa-padam yo bhikSuH acittapratiSThitaM gaMdhaM jighrati, jighrantaM vA svadate / svayameva karaNa-padam yo bhikSuH padamArgaM vA saMkramaM vA avalambanaM vA svayameva karoti kurvantaM vA svadate / 2 yo bhikSuH dakavINikAM svayameva karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH zikyakaM vA zikyakAnantakaM vA svayameva karoti, kurvantaM vA svdte| yo bhikSuH sautrikAM vA rajjukAM vA cilimiliM svayameva karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH sUcyAH uttarakaraNaM svayameva karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH 'pippalayasya' uttarakaraNaM svayameva karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH nakhacchedanakasya uttarakaraNaM svayameva karoti, kurvantaM vA svdte| nisIhajjhayaNaM 8. jo bhikSu kASThadaMDa vAle pAdaprojchana ko sukhAtA hai athavA sukhAne vAle kA anumodana karatA hai| ghrANa pada 9. jo bhikSu acitta padArtha kI gaMdha ko sUMghatA hai athavA sUMghane vAle kA anumodana karatA hai| svayamevakaraNa pada 10. jo bhikSu padamArga, saMkrama athavA avalambana kA svayaM hI nirmANa karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 11. jo bhikSu dakavINikA kA svayaM hI nirmANa karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 12. jo bhikSu chIMke athavA chIMke ke Dhakkana kA svayaM hI nirmANa karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 13. jo bhikSu sUta athavA rajju kI cilimili kA svayaM hI nirmANa karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai|" 14. jo bhikSu sUI kA uttarakaraNa svayaM hI karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 15. jo bhikSu kaiMcI kA uttarakaraNa svayaM hI karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 16. jo bhikSu nakhacchedanaka kA uttarakaraNa svayaM hI karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 17. je bhikkhU kaNNasohaNayassa uttarakaraNaM sayameva kareti, kareMtaM vA sAtijjati // lahusaga - padaM 18. je bhikkhU lahusagaM pharusaM vayati, vayaMtaM vA sAtijjati / / 19. je bhikkhU lahusagaM musaM vayati, vayaMtaM vA sAtijjati // 20. je bhikkhU lahusagaM adattaM Adiyati, AdiyaMtaM vA sAtijjati // 21. je bhikkhU lahusaeNa sIodagaviyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA hatthANi vA pAdANi vA daMtANi vA muhANi vA uccholejja vA padhovejja vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA sAtijjati // kasiNaM-padaM 22. je bhikkhU kasiNAI cammAI dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati / / 23. je bhikkhU kasiNAiM vatthAiM dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati // sayameva-padaM 24. je bhikkhU lAuyapAyaM vA dArupAyaM vA maTTiyApAyaM vA sayameva parighaTTeti vA saMThaveti vA jamAveti vA, parighaTTetaM vA saMThaveMta vA jamAveMtaM vA sAtijjati / / 25 yo bhikSuH karNazodhanakasya uttarakaraNaM svayameva karoti, kurvantaM vA svadate / laghusvaka-padam yo bhikSuH laghusvakaM paruSaM vadati, vadantaM vA svadate / yo bhikSuH laghusvakAM mRSA vadati, vadantaM vA svadate / yo bhikSuH laghusvakam adattaM Adatte, AdadAnaM vA svadate / yo bhikSuH laghusvakena zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA hastau vA pAdau vAdantAn vA mukhAni vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / kRtsna-padam yo bhikSuH kRtsnAni carmANi dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSuH kRtsnAni vastrANi dharati, dharantaM vA svadate / svayameva-padam yo bhikSuH alAbupAtraM vA dArupAtraM vA mRttikApAtraM vA svayameva parighaTTati vA saMsthApayati vA 'jamAveti' vA, parighaTTantaM vA saMsthApayantaM vA 'jamAveMtaM' vA svadate / uddezaka 2 : sUtra 17-24 17. jo bhikSu karNazodhanaka kA uttarakaraNa svayaM hI karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai|' laghusvaka-pada 18. jo bhikSu svalpa mAtra paruSa vacana bolatA hai athavA bolane vAle kA anumodana karatA hai / " 19. jo bhikSu svalpa mAtra mRSA vacana bolatA hai athavA bolane vAle kA anumodana karatA hai / " 20. jo bhikSu svalpa mAtra adatta kA grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai|" 21. jo bhikSu svalpa mAtra (tIna cullU pramANa) prAka zItala jala se athavA svalpa mAtra prAsuka uSNa jala se hAtha, paira, dAMta athavA muMha kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 12 kRtsna-pada 22. jo bhikSu kRtsna carma ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai / " 23. jo bhikSu kRtsna vastra ko dhAraNa karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 14 svayameva pada . 24. jo bhikSu tumbe ke pAtra, lakar3I ke pAtra athavA miTTI ke pAtra kA svayaM hI gharSaNa karatA hai, saMsthApana karatA hai athavA viSama ko sama karatA hai athavA gharSaNa karane vAle, saMsthApana karane vAle athavA viSama ko sama karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 2: sUtra 25-33 26 nisIhajjhayaNaM 25. je bhikkhU daMDagaM vA laTThiyaM vA avalehaNiyaM vA veNusUiyaM vA sayameva parighaTTeti vA saMThaveti vA jamAveti vA, parighaTTetaM vA saMThaveMtaM vA jamAtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH daNDakaM vA yaSTikAM vA 25. jo bhikSu daNDa, lAThI, avalekhanikA avalekhanikAM vA veNusUcikAM vA svayameva athavA bAMsa kI sUI kA svayaM hI gharSaNa parighaTTati vA saMsthApayati vA 'jamAveti' karatA hai, saMsthApana karatA hai athavA viSama vA, parighaTTantaM vA saMsthApayantaM vA ko sama karatA hai athavA gharSaNa karane vAle, 'jamAta' vA svdte| saMsthApana karane vAle athavA viSama ko sama karane vAle kA anumodana karatA hai|5 pratigraha-padam paDiggaha-padaM 26. je bhikkhU Niyaga-gavesiyaM paDiggahagaM dhareti, dhareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH nijaka-gaveSitaM pratigrahaM dharati, dharantaM vA svadate / pratigraha-pada 26. jo bhikSu nijaka-svajana ke dvArA gaveSita pAtra ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 27. je bhikkhU para-gavesiyaM paDiggahagaM dhareti, dharetaM vA saatijjti|| yo bhikSuH para-gaveSitaM pratigrahaM dharati, dharantaM vA svdte| 27. jo bhikSu asvajana (jisakA saMbaMdha gRhastha jIvana se nahIM hai) ke dvArA gaveSita pAtra ko dhAraNa karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 28. je bhikkhU vara-gavesiyaM paDiggahagaM dhareti, dharataM vA saatijjti|| yo bhikSuH vara-gaveSitaM pratigrahaM dharati, dharantaM vA svdte| 28. jo bhikSu pravara athavA sammAnya vyakti ke dvArA gaveSita pAtra ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 29.je bhikkhU bala-gavesiyaM paDiggahagaM dhareti, dharataM vA saatijjti|| yo bhikSuH bala-gaveSitaM pratigrahaM dharati, dharantaM vA svdte| 29. jo bhikSu bala-prabhutva sampanna vyakti ke dvArA gaveSita pAtra ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 30.je bhikkhUlava-gavesiyaM paDiggahagaM dhareti, dharetaM vA saatijjti| yo bhikSuH lava-gaveSitaM pratigrahaM dharati, dharantaM vA svdte| 30. jo bhikSu lava-dAna phala ke nirUpaNa dvArA gaveSita pAtra ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| nitiya-padaM naityika-padam naityika-pada 31. je bhikkhU nitiyaM aggapiMDa yo bhikSuH naityikam agrapiNDaM bhuGkte, 31. jo bhikSu naityika 7 agrapiNDa-zreSTha bhuMjati, bhuMjaMtaM vA saatijjti|| bhuJjAnaM vA svdte| AhAra" bhogatA hai athavA bhogane vAle kA anumodana karatA hai| 32. je bhikkhU nitiyaM piMDa bhuMjati, yo bhikSuH naityikaM piNDaM bhuGkte, bhuJjAnaM 32. jo bhikSu naityika piNDa bhogatA hai athavA bhujaMtaM vA saatijjti|| vA svdte| bhogane vAle kA anumodana karatA hai| 33. je bhikkhU nitiyaM avaDUM bhujati, yo bhikSuH naityikam apArdhaM bhuGkte, 33. jo bhikSu naityika piNDa ke apArdha-ardha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM bhuMjaMtaM vA sAtijjati / / 34. je bhikkhU nitiyaM bhAgaM bhuMjati, bhuM vA sAtijjati / 35. je bhikkhU nitiyaM avaDDUbhAgaM bhuMjati, bhuMjaMtaM vA sAtijjati / / 36. je bhikkhU nitiyaM vAsaM vasati, vasaMtaM vA sAtijjati / / saMthava-padaM 37. je bhikkhU puresaMthavaM vA pacchAsaMthavaM vA kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / bhikkhAyariyA-padaM 38. je bhikkhU samANe vA vasamANe vA gAmANugAmaM vA duijjamANe pure saMthuyANi vA pacchAsaMthuyANi vA kulAI puvvAmeva pacchA vA bhikkhAyariyA aNupavisati, aNuvitaM vA sAtijjati / / aNNautthiya-gAratthiya- aparihAriya padaM 39. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA parihArio aparihArieNa saddhiM gAhAvai-kulaM piMDavAya-paDiyAe aNupavisati vA Nikkhamati vA, aNupavisaMtaM vA NikkhamaMtaM vA sAtijjati / / bhuJjAnaM vA svadate / 27 yo bhikSuH naityikaM bhAgaM bhuGkte, bhuJjAnaM vA svadate / yo bhikSuH naityikam apArdhabhAgaM bhuGkte, bhuJjAnaM vA svadate / yo bhikSuH naityikaM vAsaM vasati, vasantaM vA svadate / saMstava-padam yo bhikSu puraH saMstavaM vA pazcAtsaMstavaM vA karoti, kurvantaM vA svadate / bhikSAcaryA-padam yo bhikSuH san vA vasan vA grAmAnugrAmaM vA dUyamAnaH purassaMstutAni vA pazcAtsaMstutAni vA kulAni pUrvameva pazcAd vA bhikSAcaryAyai anupravizati, anupravizantaM vA svadate / anyayUthika- agArasthitaapArihArika-padam yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthitena vA pArihArikaH vA apArihArikeNa sArddhaM 'gAhA' patikulaM piNDapAta pratijJayA anupravizati vA niSkrAmati vA, anupravizantaM vA niSkrAmantaM vA svadate / uddezaka 2 : sUtra 34-39 bhAga ko bhogatA hai athavA bhogane vAle kA anumodana karatA hai| 34. jo bhikSu naityika piNDa ke bhAga- tRtIya bhAga ko bhogatA hai athavA bhogane vAle kA anumodana karatA hai| 35. jo bhikSu naityika piNDa ke apArdhabhAga- SaSTha bhAga ko bhogatA hai athavA bhogane vAle kA anumodana karatA hai / 19 36. jo bhikSu naityika vAsa karatA hai athavA vAsa karane vAle kA anumodana karatA hai| 20 saMstava pada 37. jo bhikSu dAna se pUrva athavA pazcAt dAtA kI stuti karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 21 bhikSAcarikA pada 38. jo bhikSu sthiravAsa meM rahatA huA, navakalpI vihAra karatA huA athavA grAmAnugrAma parivrajana karatA huA pUrva paricita (pitRkula Adi) athavA pazcAt paricita (zvasura kula Adi) kuloM meM bhikSAcarikA pUrva athavA pazcAt praviSTa hotA hai athavA praviSTa hone vAle kA anumodana karatA hai / 22 anyatIrthika agArasthita apArihArika pada 39. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke sAtha athavA pArihArika (udyuktavihArI jaina sAdhu) apArihArika (sAvadya kI varjanA na karane vAle sAdhu) ke sAtha piNDapAta ke saMkalpa se gRhapatikula meM praveza athavA niSkramaNa karatA hai aura praveza athavA niSkramaNa karane vAle kA anumodana karatA hai / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 2 : sUtra 40-44 40. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA parihArio aparihArieNa saddhiM bahiyA viyArabhUmiM vA vihArabhUmiM vA Nikkhamati vA pavisati vA, NikkhamaMtaM vA pavisaMtaM vA sAtijjati // 41. je bhikkhU aNNautthaeNa vA gAratthi eNa vA parihArio aparihAriehi saddhiM gAmANugAmaM ijjati, dUijjataM vA sAtijjati / / bhoyaNa-jAya-padaM 42. je bhikkhU aNNayaraM bhoyaNa-jAyaM paDigAhettA subbhiM - subdhiM bhuMjati, dubbhaM dubbhiM pariveti, pariTThaveMtaM vA sAtijjati // pANaga-jAya-padaM 43. je bhikkhU aNNayaraM pANaga-jAyaM paDigAhettA pupphayaM - pupphayaM Aiyai, kasAyaM- kasAyaM pariTThaveti, pariTThaveMtaM vA sAtijjati / / bahupariyAvaNNa- bhoyaNa-padaM 44. je bhikkhU maNuNaM bhoyaNa-jAyaM bahupariyAvaNNaM, adUre tattha sAhammiyA saMbhoiyA samaNuNNA aparihAriyA saMtA parivasaMti, te aNApucchittA aNimaMtiyA pariveti, paridvaveMtaM vA sAtijjati / / 28 yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthi vA pArihArikaH vA apArihArikeNa sArddhaM bahiH vicArabhUmiM vA vihArabhUmiM vA niSkrAmati vA pravizati vA, niSkrAmantaM vA pravizantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthina vA agArasthitena vA pArihArikaH apArihArikeNa sArddhaM grAmAnugrAmaM dUyate, dUyamAnaM vA svadate / bhojanajAta-padam yo bhikSuH anyatarad bhojanajAtaM pratigRhya 'subbhiM' 'subdhiM' bhuGkte, 'dubbhiM' 'dubbhiM' pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / pAnakajAta-padam yo bhikSuH anyatarat pAnakajAtaM pratigRhya 'pupphayaM pupphayaM' (puSpakaM puSpakaM ) Apibati, 'kasAyaM- kasAyaM' (kaSAyaM - kaSAyaM) pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / bahuparyApanna - bhojana-padam yo bhikSuH manojJaM bhojanajAtaM bahuparyApannam, adUre tatra sAdharmikAH sAmbhogikAH samanojJAH apArihArikAH santaH parivasanti, tAn anApRcchya animantrya pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM ke 40. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha sAtha athavA pArihArika apArihArika ke sAtha bAhya vicArabhUmi (utsargabhUmi) athavA vihArabhUmi ( svAdhyAyabhUmi) meM praveza athavA niSkramaNa karatA hai athavA praveza athavA niSkramaNa karane vAle kA anumodana karatA hai / 41. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke sAtha athavA pArihArika apArihArika ke sAtha grAmAnugrAma parivrajana karatA hai athavA parivrajana karane vAle kA anumodana karatA hai / 23 bhojanajAta-pada 42. jo bhikSu nAnA prakAra kA bhojana pratigrahaNa kara manojJa - manojJa khA letA hai aura amanojJaamanojJa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| pAnakajAta-pada 43. jo bhikSu nAnA prakAra kA pAnaka pratigrahaNa kara manojJa - manojJa pI letA hai aura amanojJaamanojJa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai / 24 bahuryApanna - bhojana-pada 44. bhikSu nAnA prakAra kA manojJa bhojana lAe aura vaha adhika mAtrA meM A gayA, usa samaya usakA pariSThApana karanA hotA hai kintu paripArzva kSetra meM sAMbhojika, samanojJa, apArihArika sAdharmika sAdhu nivAsa kara rahe haiM, unheM pUche binA, unako nimaMtrita kie binA, jo bhikSu usakA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai / 25 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 2 : sUtra 45-51 sAgAriya-padaM zayyAtara-pada 29 sAgArika-padam yo bhikSuH sAgArikapiNDaM gRhNAti, gRhNantaM vA svdte| 45.je bhikkhU sAgAriya-piMDaM giNhati, giNhataM vA saatijjti|| 45. jo bhikSu sAgArika-zayyAtara ke piNDa ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 46. je bhikkhU sAgAriya-piMDaM bhuMjati, yo bhikSuH sAgArikapiNDaM bhuGkte, bhuJjAnaM bhujaMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 46. jo bhikSu zayyAtarapiNDa kA upabhoga karatA hai athavA upabhoga karane vAle.kA anumodana karatA hai| 47. je bhikkhU sAgAriya-kulaM ajANiya apucchiya agavesiya puvvAmeva piMDavAya-paDiyAe aNuppavisati, aNuppavisaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH sAgArikakulaM ajJAtvA apRSTvA 47. jo bhikSu zayyAtarakula ko jAne binA, agaveSayitvA pUrvameva piNDapAtapratijJayA pUche binA, gaveSaNA kie binA pahale hI anupravizati, anupravizantaM vA svdte| piNDapAta ko pratijJA se anupraveza karatA hai athavA anupraveza karane vAle kA anumodana karatA hai| 48.je bhikkhU sAgAriya-nIsAe asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA obhAsiya-obhAsiya jAyati, jAyaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH sAgArikanizrayA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA avabhASya avabhASya yAcate, yAcamAnaM vA svadate / 48. jo bhikSu zayyAtara kI nizrA se (jisa ghara meM zayyAtara gayA huA ho, vahAM usake prabhAva kA upayoga kara) azana, pAna, khAdya athavA svAdya kI mAMga-mAMga kara yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 26 zayyAsaMstAraka-pada sejjAsaMthAraya-padaM zayyAsaMstAraka-padam 49. je bhikkhU uDubaddhiyaM sejjA- yo bhikSuH RtubaddhikaM zayyAsaMstArakaM paraM saMthArayaM paraM pajjosavaNAo paryuSaNAyAH upAtikrAmati, upAtikrAmantaM uvAtiNAti, uvAtiNaMtaM vA vA svadate / saatijjti|| 49. jo bhikSu Rtubaddha kAla (cAturmAsa ke atirikta zeSa ATha mAsa kA kAla) meM yAcita zayyA aura saMstAraka ko paryuSaNA (varSAvAsa kA prathama dina-zrAvaNa kRSNA ekama) ke bAda rakhatA hai athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 50. je bhikkhU vAsAvAsiyaM sejjA- yo bhikSuH varSAvArSikaM zayyAsaMstArakaM paraM saMthArayaM paraM dasarAyakappAo dazarAtrakalpAt upAtikrAmati, uvAtiNAti, uvAtiNaMtaM vA upAtikrAmantaM vA svdte| saatijjti|| 50. jo bhikSu varSAvAsa meM yAcita zayyA aura saMstAraka ko dasarAtra kalpa se adhika (cAturmAsa-sampannatA kI dasa rAtri ke bAda) rakhatA hai athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 51. je bhikkhU uDubaddhiyaM vA vAsAvAsiyaM vA sejjA-saMthAragaM yo bhikSuH RtubaddhikaM vA varSAvArSikaM vA zayyAsaMstArakam upari sicyamAnaM prekSya 51. jo bhikSu Rtubaddha athavA varSAvAsa kAla ke lie gRhIta zayyA-saMstAraka ko varSA meM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 nisIhajjhayaNaM uddezaka 2: sUtra 52-56 uvari sijjamANaM pehAe na osAreti, na osAreta vA saatijjti|| na apasArayati, na apasArayantaM vA svdte| bhIgatA dekhakara haTAtA nahIM hai athavA na haTAne vAle kA anumodana karatA hai| 28 52. je bhikkhU pADihAriyaM sejjAsaMthArayaM docca aNaNuNNavettA bAhiM NINeti, NINetaM vA saatijjti|| yo bhikSuH prAtihArikaM zayyAsaMstArakaM dviH 52. jo bhikSu prAtihArika zayyA aura saMstAraka ananujJApya bahiH nayati, nayantaM vA ko dubArA anujJA lie binA bAhara le jAtA svdte| hai athavA le jAne vAle kA anumodana karatA hai|29 53. je bhikkhU pADihAriyaM sejjA- yo bhikSuH prAtihArikaM zayyAsaMstArakam 53. jo bhikSu prAtihArika zayyA aura saMstAraka saMthArayaM AyAe apaDihaTTa AdAya apratihRtya saMpravrajati, saMpravrajantaM ko grahaNa kara pratyarpita kie binA (sauMpe saMpavvayai, saMpavvayaMtaM vA vA svdte| binA) saMpravrajana (grAmAntara-viharaNa) karatA saatijjti|| hai athavA saMpravrajana karane vAle kA anumodana karatA hai| AdAya avikaraNaM kRtvA ana 54. je bhikkhU sAgAriya-saMtiyaM yo bhikSuH sAgArikasatkaM zayyAsaMstArakam 54. jo bhikSu zayyAtara ke zayyA-saMstAraka sejjA-saMthArayaM AyAe avigaraNaM ___ AdAya avikaraNaM kRtvA anargya kA grahaNa kara unakA punaH vikaraNa kie kaTTa aNappiNittA saMpavvayai, saMpravrajati, saMpravrajantaM vA svdte| (svayaMkRta bandhana Adi ko khole) binA saMpavvayaMtaM vA saatijjti|| tathA punaH unheM sauMpe binA saMpravrajana karatA hai athavA saMpravrajana karane vAle kA anumodana karatA hai| 55. je bhikkhU pADihAriyaM vA sAgAriya-saMtiyaM vA sejjA-saMthArayaM vippaNaTuMNa gavasati, Na gavasaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH prAtihArikaM vA sAgArikasatkaM vA zayyAsaMstArakaM vipraNaSTaM na gaveSati, na gaveSantaM vA svadate / 55. jo bhikSu prAtihArika athavA zayyAtara ke khoe hue zayyA aura saMstAraka kI gaveSaNA nahIM karatA hai athavA gaveSaNA na karane vAle kA anumodana karatA hai| paDilehaNa-padaM pratilekhana-padam pratilekhana-pada 56. je bhikkhU ittariyapi uvahiM Na yo bhikSuH itvarikamapi upadhiM na 56. jo bhikSu itvarika (jaghanya aura madhyama) paDileheti, Na paDileheMtaM vA pratilikhati, na pratilikhantaM vA svdte| upakaraNa kA bhI pratilekhana nahIM karatA sAtijjati athavA pratilekhana na karane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avajjai mAsiyaM tatsevamAnaH Apadyate mAsikaM / -inakA Asevana karane vAle ko udghAtika parihArahANaM ugghaatiyN|| parihArasthAnam udghaatikm| mAsika (laghumAsika) parihArasthAna (prAyazcitta) prApta hotA hai| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. sUtra 1-7 ukta donoM sUtroM meM visaMgati pratIta ho rahI hai| ina donoM meM saMgati pAdaproJchana bhikSu kI aupagrahika upadhi hai| ise paira pauMchane ke| kA sUtra anusaMdhAna kA viSaya hai| kAma meM liyA jAtA thaa| paTTaka aura do niSadyAoM se rahita rajoharaNa zabda vimarza pAdaproJchana kahalAtA thaa|' *dhAraNa-aparibhukta rUpa meM rkhnaa|' rajoharaNa audhika upadhi hai| bhikSu ko kisI vastu ko lenA, * vitaraNa-grahaNa kI anumati denaa| rakhanA ho, kAyotsarga Adi ke lie khar3A honA, baiThanA athavA * dAna-pradAna krnaa| sonA ho, ye sAre kArya pramArjanapUrvaka karane hote haiN| pramArjana kA * paribhoga-kAma meM lenaa| sAdhana rajoharaNa hai tathA vaha bhikSu kA liMga (cihna) bhI hai| vartamAna 2. sUtra 8 meM jise oghA (rajoharaNa) kahA jAtA hai, vaha pAdaproJchana se bhinna rajoharaNa ke samAna pAdaproJchana bhI aurNika, auSTrika Adi upakaraNa hai| pAMca prakAra kA hotA hai| gIle pAdaproJchana se pramArjana Adi kArya prastuta AlApaka meM dArudaNDayukta pAdaproJchana ke nirmANa, karane para vaha kuthita ho sakatA hai, usakI dazikA meM golaka baMdha grahaNa, dhAraNa, vitaraNa, dAna evaM paribhoga karane vAle bhikSu mAtra ke sakate haiM, varSA meM apkAya kI virAdhanA saMbhava hai| ataH sAmAnyataH lie prAyazcitta prajJapta hai, jabaki kappo (bRhatkalpasUtra) meM nirgrantha bhikSu na use gIlA kare aura na sukhaae| ke lie dArudaNDayukta pAdaproJchana rakhanA vihita mAnA gayA hai| kadAcit varSA Adi ke kAraNa gIlA ho jAe to use nizIthabhASyakAra ke anusAra dArudaNDayukta pAdaproJchana ke niSedha kA yatanApUrvaka AdhI dhUpa meM sukhAe tathA bIca-bIca meM masala kara hetu bhAra kI adhikatA evaM usase hone vAlI Atma-saMyamavirAdhanA punaH Atapa meM rakheM tAki usakI dazikA sUkha kara kar3I na ho Adi doSa haiN| isase pratIta hotA hai ki bhikSu yadi apekSAvizeSa se jaae| kASThadaNDayukta pAdaproJchana rakhe yA banAe to use bhikSAcaryA Adi zabda vimarza meM sAtha lekara na jaae| kappo (bRhatkalpasUtra) meM nirgranthI ke lie *visuyAva-yaha dezI dhAtu hai isakA artha hai sukhaanaa| kASThadaNDayukta pAdaproJchana kA niSedha prajJapta hai| bRhatkalpabhASya meM 3. sUtra 9 apavAdarUpa meM nirgranthI ke lie capaTe dArudaNDayukta pAdaproJchana kA prathama uddezaka meM sacitta vastu-puSpa Adi kI gandha ko sUMghane vidhAna kiyA gayA hai| spaSTataH unakA yaha vidhAna brahmacarya-gupti kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta sUtra meM acitta vastu-caMdana, mAlA, kI dRSTi se hai| vilepana Adi kI gandha sUMghane kA prAyazcitta prajJapta hai| gandha sUMghane prastuta Agama meM nirgrantha ke lie dArudaNDayukta pAdaproJchana / ke niSedha ke kAraNa sUtra 1 / 10 ke TippaNa se jJAtavya haiN| ko dhAraNa Adi karanA prAyazcittAha kArya mAnA gayA hai jabaki 4.sUtra 10 kappo (bRhatkalpasUtra) (5 / 35) meM nirgrantha ke lie dArudaNDayukta yadi vasati meM varSA kA pAnI ekatra ho jAne se AvAgamana meM pAdaproJchana ko dhAraNa karanA vihita mAnA gayA hai| sAmAnya taura meM saMyamavirAdhanA evaM AtmavirAdhanA kI saMbhAvanA ho aura anya vasati 1. nibhA. bhA. 2 cU. pR. 68-pAde puMchati jeNa taM pAdapuMchaNaM, paTTayaduni- 4. nibhA. 2 cU. pR. 70-gahiyaM saMtaM aparibhogena dhArayati / sijjavajjiyaM raoharaNamityarthaH / 5. vahI-'viyarati'-grahaNAnujJAM dadAtItyarthaH / 2. vahI. gA. 828 6. vahI, pR.71-vibhayaNaM daanmityrthH| iharavi tAva garuyaM, kiM puNa bhattoggahe adhava paanne| 7. vahI-paribhogo tena kAryakaraNamityarthaH / bhAre hatthuvaghAto paDamANe sNjmaayaae|| 8. vahI, gA. 845-visuaavnnsukknnN| 3. bRbhA. gA. 5975 te ceva dArudaMDe pAuMchaNagammi je snaalmmi| duNha vi kAraNagrahaNe, cappaDae daMDae kujjaa| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 2 : TippaNa upalabdha na ho to sopAna, saMkrama athavA Alambana banAnA apekSita hotA hai| prastuta sUtra meM utsargataH sopAna Adi banAne kA niSedha kiyA gayA hai| uparyukta kAraNoM se yadi sopAna Adi banAnA anivArya ho to nirmAtA bhikSu jitendriya, dayAlU aura dakSa ho| yaha gRhastha avasthA meM ina kAryoM ko kara cukA ho, gItArtha ho tathA upayukta hokara sopAna, saMkrama Adi kA nirmANa kre| tathA kAryasampanna ke bAda inakA vikaraNa - vinAza kara deN| 5. sUtra 11 jahAM vasati meM varSA kA pAnI ruka jAne ke kAraNa mukhya dvAra, AvAgamana evaM uThane-baiThane ke sthAna meM kIcar3a ho jAe, nirantara gIle upAzraya meM kAI, hariyAlI yA dvIndriya Adi jIvoM kI utpatti se saMyamavirAdhanA evaM ajIrNa Adi rogoM se AtmavirAdhanA kI saMbhAvanA ho, vahAM anya upAzraya ke abhAva meM gItArtha evaM jitendriya Adi guNoM se sampanna bhikSu yatanApUrvaka pAnI nikAlane kI nAlI kA nirmANa kara sakatA hai| isa prakAra yaha niSedha autsargika hai| 6. sUtra 12 bAr3ha, nadI uttaraNa, dIrgha aTavI Adi ApavAdika paristhitiyoM meM anya liMga dhAraNa karane hetu, glAnArtha auSadha rakhane hetu saMpAtima jIvoM se AhAra Adi kI surakSA hetu yadi chIMkA yA chIMke kA Dhakkana rakhanA apekSita ho to bhikSu pUrvakRta chIMke aura usake Dhakkana kI gaveSaNA kare / usake abhAva meM gItArtha bhikSu yatanApUrvaka inakA nirmANa kara sakatA hai / " I 7. sUtra 13 bhikSu nimnAMkita prayojanoM se pAMca prakAra kI cilimilI rakha sakatA hai * cora, mleccha Adi kA bhaya ho, vahAM mUlyavAna upadhi kI pratilekhanA hetu / * gRhasthoM se AkIrNa sthAna meM uDDAha (apavAda) kA varjana karane ke lie AhAra ke samaya / 1. nibhA. gA. 626,627 jiiMdiyo piNI dakkho puvvaM takkammabhAvito / uvatto jatI kujjA, gIyattho vA asAgare / katakajje tu mA hojjA, tao jIvavirAdhaNA / mottuM tajjAya sovANe, sese vikaraNaM kare / / 2. vahI, gA. 636 paNagAti harita mucchaNa, saMjama AtA ajIragelaNNe / hitA vi AyasaMjama, uvadhINAso dugaMchA ya / / 3. vahI, gA. 642 bitiyapadavUDhajjhAmita hariya'ddhANe taheva gelapaNe / asivAdi aNNaliMge, puNyakatA'sati sayaM karaNaM / / 32 nisIhajjhayaNaM * jahAM nirantara striyAM dikhatI hoM, usa upAzraya meM brahmacarya surakSA hetu / jahAM rakta, mala, mUtra Adi azuci padArthoM ke kAraNa svAdhyAya meM bAdhA ho athavA mala Adi kI durgandha ke kAraNa asvAdhyAyI ho, vahAM svAdhyAya ke lie| jahAM sampAtima jIvoM kA prAcurya ho, vahAM jIva dayA ke lie / rogI ke AhAra, nIhAra, vizrAma, auSadha Adi ke lie ekAnta apekSita ho / dvArasthagana, mRta pariSThApana Adi anya prayojanoM meN| yadi pUrvakRta cilimilI upalabdha na ho to bhikSu catanApUrvaka cilimilI kA nirmANa kre| prastuta sUtra meM utsargataH niSprayojana athavA kAraNa meM ayatanA se cilimilI kA nirmANa karane kA prAyazcitta prajJapta hai| vistAra hetu draSTavya- kappo 1/18 kA TippaNa, nibhA. gA. 651-661 evaM bRbhA. gA. 2374- 2381 8. sUtra 14-17 prastuta Agama ke prathama uddezaka meM gRhastha yA anyatIrthika se sUI, kaiMcI Adi kA pariSkAra karavAne kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta AlApaka meM unakA svayaM pariSkAra karane kA prAyazcitta hai| bhikSu ina aupagrahika upakaraNoM ke pariSkAra meM samaya evaM zrama lagAe to usake svAdhyAya meM vyApAta, saMyamavirAdhanA, AtmavirAdhanA Adi doSa saMbhAvita haiN| 9. sUtra 18 sneharahita, niSpipAsa (spRhArahita) vacana paruSa vacana kahalAtA hai / " bhASyakAra ne paruSa vacana ke dravya, kSetra, kAla aura bhAva-ye cAra bheda karate hue unakA vistRta, vyAvahArika evaM manovaijJAnika vivaraNa prastuta kiyA hai| paruSa vacana sAvadya hai, krodha, dveSa Adi se utpanna hotA hai, sUkSma mAnasika hiMsA kA hetu hai ataH bhikSu ke lie usakA svalpa prayoga bhI niSiddha hai| 4. vahI, gA. 655, 56 5. 6. sAgAriya-sajjhAe pANadaya - gilANa - sAvayabhae vA / addhANamaraNa vAsAsu ceva sA kappati gacche / / paDilehobhayamaMDali itthIsAgAriettha sAgarie / ghANAlogajjhAe, macchiyaDolAdipANA / / vahI, bhA. 3 cU. pR. 2- praNaya-neha NittaNhaM pharusaM / (ka) vahI, gA. 852 - davve khette kAle bhAvammi ya lahusagaM bhave pharusaM / (kha) vistAra hetu draSTavya vahI, gA. 853-866 / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 33 uddezaka 2: TippaNa 10.sUtra 19 karane kI maryAdA hai| kappo (bRhatkalpasUtra) meM cAra sUtroM meM saloma ___ hAsya, pramAda, nidrA Adi ke kAraNa tathA binA vicAre bolanA carma evaM kRtsna carma ke viSayaka vidhi aura niSedha kA nirUpaNa svalpa mRSAvAda kahalAtA hai| bhASyakAra ne isake bhI dravya, kSetra milatA haiN| Adi cAra prakAra kara, unakA vistRta vivaraNa prastuta kiyA hai|' prastuta sandarbha meM bhASyakAra ne pAdatrANa dhAraNa karane ke doSa, bhikSu ko tIna karaNa, tIna yoga se asatya vacana kA sarvathA tyAga usake apavAda ke kAraNa tathA anya aneka tathyoM sambandhI cAlanAhotA hai ataH usake lie svalpamAtra mRSAvAda kA prayoga bhI pratiSiddha pratyavasthAna prastuta kiyA hai| 14. sUtra 23 11. sUtra 20 kRtsna vastra kA abhiprAya hai bahumUlya evaM viziSTa dAMta kuredane ke lie tinakA Adi AjJA ke binA lenA, varNa se yukta vastra / kappo (bRhatkalpasUtra) meM nirgranthoM evaM nirgranthiyoM ananujJAta bhUmi para uccAraprasavaNa kA visarjana, svalpakAlIna vizrAma / ke lie abhinna evaM kRtsna vastra ke dhAraNa evaM paribhoga kA niSedha hetu AjJA ke binA vRkSa Adi ke nIce baiThanA Adi kArya svalpa evaM bhinna evaM akRtsna vastra ke dhAraNa evaM paribhoga kA vidhAna kiyA adattAdAna ke antargata Ate haiN| prastuta sUtra meM isake lie laghumAsika gayA hai| bhASyakAroM ne dravya, kSetra Adi kI dRSTi se kRtsna ke cAra prAyazcitta kA vidhAna hai| prakAra kara unakA vistRta vivaraNa prastuta kiyA hai|' 12. sUtra 21 15. sUtra 24,25 prastuta sUtra meM svalpa jala (tIna cullU se adhika) se bhI prastuta Agama ke prathama uddezaka ke 39veM sUtra ke zarIra ke avayavoM ko dhone kA prAyazcitta prajJapta hai| zarIra ke kucha mUlapATha 'alamappaNo karaNayAe' ke AdhAra para aparikarma avayavoM kA prakSAlana dezasnAna aura sabhI avayavoM kA prakSAlana vAlA samIkaraNa muni svayaM kara sakatA hai| prastuta sUtra meM samIkaraNa sarvasnAna kahalAtA hai| AhAra ke bAda maNibaMdha taka hAtha dhonA, kA bhI niSedha hai| yaha niSedha autsargika hai| pUrvasUtra isakA apavAda azuci padArthoM se lipta paira Adi avayavoM ko svalpa jala se dhonA sUtra hai| AcIrNa dezasnAna hai| niSkAraNa hAtha, muMha Adi avayavoM ko dhone 16. sUtra 26-30 meM vibhUSA, saundarya vRddhi Adi kA bhAva rahatA hai, SaTkAyika jIvoM prastuta AlApaka meM anya vyakti dvArA gaveSita pAtra ko kI virAdhanA bhI saMbhava hai| ataH bhikSu ke lie asnAna vrata hI grahaNa karane tathA dAnaphala kA kathana kara pAtra grahaNa karane kA prAyazcitta zreyaskara mAnA gayA hai| batalAyA gayA hai| jJAtijana, sammAnya yA prabhutvasampanna vyakti prastuta prasaMga meM nizIthabhASya evaM usakI cUrNi meM deza, sarva, Adi ke dvArA pAtra kI gaveSaNA evaM yAcanA kie jAne para pAtra kA AcIrNa-anAcIrNa, sakAraNa-niSkAraNa Adi se utpanna vividha svAmI lajjA, gaurava athavA mitra Adi kI preraNA ke kAraNa pAtra de vikalpoM, snAna ke doSoM tathA apavAdapadoM kA suvistRta varNana detA hai, kintu usake mana meM saMyatidAna kA ahobhAva utpanna nahIM kiyA gayA hai| hotA phalataH utkRSTa nirjarA lAbha bhI nahIM hotaa| pratyut usameM 13. sUtra 22 aprIti, apratIti evaM pradveSa kI saMbhAvanA rahatI hai| ataH bhikSu prastuta sUtra kA nirdeza hai ki akhaNDa carmamaya padatrANa svayaM hI pAtra kI gaveSaNA evaM yAcanA kre| kadAcit atyanta kA prayoga nahIM kiyA jaae| vizeSa kAraNa ke binA bhikSu ko carma abhAva meM svajana Adi se pAtra kI gaveSaNA karavAe to gRhastha ko grahaNa karanA nahIM klptaa| vizeSa kAraNa meM sthavira ke carma dhAraNa pAtra-svAmI ke ghara bhejane ke pazcAt svayaM usake ghara jaae| bhikSu 1. (ka) nibhA. gA. 875-davve khette kAle, bhAve ya lahusagaM musaM (kha) dasave. 31 kA TippaNa 12 hoti| 5. vava.815 (kha) vistAra hetu draSTavya-vahI, gA. 876-882 6. kappo 3/3-6 2. vahI, gA. 887,888 7 (ka) nibhA. gA. 913-947 davve ikkaGakaDhiNAdiesu khette uccaarbhuumimaadiisu| (kha) tulanA hetu draSTavya kappo 315 kA ttippnn| kAle ittariyamavI, ajAittu citttthmaaiisu|| 8. kappo 3/7-10 bhAve pAumgassA aNaNuNNavaNAi tppddhmtaae| 9. (ka) ni.bhA. gA. 948-954 tathA bRbhA. gA. 3881-3898 / ThAyaMte uDubaddhe, vAsANaM vuDDavAse y|| (kha) vistAra hetu draSTavya kappo 37 kA ttippnn| 3. dasave.6162 10. nibhA. gA. 981,982 / 4. vistAra hetu draSTavya (ka) nibhA. gA. 895-912 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 uddezaka 2: TippaNa nisIhajjhayaNaM svajana Adi ke samakSa pAtra kI yAcanA kare aura ve svajana Adi . ra agrapiNDa' tathA agrima sUtra meM prayukta 'nitya piNDa' zabda se vastu usakA upabRMhaNa kare-sAdhu ko pAtra dene se mahAn puNya baMdhatA hai ke antara kI sUcanA milatI hai| jo zreSTha AhAra nimantraNapUrvaka aadi| isa prakAra yatanApUrvaka, parokSavidhi se gRhastha ke dvArA pAtra nitya diyA jAe vaha nityAgrapiNDa tathA jo sAdhAraNa bhojana nitya kI gaveSaNA-mArgaNA karavAne para uparyukta doSa nahIM Ate-aisA diyA jAe, vaha nityapiNDa kahalAtA hai| bhASyakAra evaM cUrNikAra kA mata hai|' 19. sUtra 32-35 bhASyakAra ke anusAra audhika evaM aupagrahika upadhi, zayyA AyAracUlA meM kahA gayA hai ki jina kuloM meM nitya piNDa, evaM AhAra ke viSaya meM bhI yahI vidhi jJAtavya evaM prayoktavya hai| nitya-agrapiNDa, nityabhAga, nitya apArdhabhAga diyA jAe, vahAM muni zabda vimarza bhikSA ke lie na jaae| isase jAna par3atA hai ki usa samaya aneka 1. vara-pravara athavA smmaany| jo jisa grAma Adi meM pUjya, kuloM meM pratidina niyata rUpa se bhojana dene kA pracalana thA, jo pramANabhUta athavA pradhAna ho, jaise-grAma meM grAmAmahattara aadi| nityapiNDa kahalAtA thA aura kucha kuloM meM pratidina ke bhojana kA 2. bala-prabhutva sampanna / jisakA jisa para prabhutva ho|' kucha aMza brAhmaNa yA purohita ke lie alaga rakhA jAtA thA, vaha 3. lava gaveSita-dAna phala ke nirUpaNa dvArA gaveSita (paatr)| agrapiNDa, agrAsana, agrakUra aura agrAhAra kahalAtA thaa|" nitya dAna vAle kuloM meM pratidina bahuta yAcaka niyata bhojana pAne ke lie sUtra 31 17. naityika (Nitiya) Ate rahate the| unheM pUrNapoSa, ardhapoSa yA caturthAMza poSa diyA jAtA cUrNikAra ne nitiya zabda ke do artha kie haiM-1. dhruva athavA thaa| prastuta sUtra kadambaka meM nityapiNDa, nitya apArdha, nitya bhAga zAzvata aura 2. jo prathama diyA jAtA hai| aura nitya apArdhabhAga kA bhoga karane vAle ke lie prAyazcitta kA niyuktikAra ne naityika agrapiNDa ke cAra vikalpa kie haiM-1. vidhAna hai| isakA niSedha bhI nimantraNa Adi pUrvaka nitya bhikSA gRhastha dvArA nimantraNa / 2. preraNA-sAdhu dvArA saMzayakaraNa-ghara Ane grahaNa ke prasaMga meM kiyA gayA hai| para degA yA nahIM? 3. parimANa-sAdhu dvArA parimANa kI pRcchA-tU zabda vimarza kitanA degA aura kitane samaya taka degA? 4. svaabhaavik| 1.pinndd-bhojn| prathama tIna vikalpa varjanIya haiM aura svAbhAvika naityika 2. avaDDa-apArddha arthAt aadhaa| agrapiNDa ko kalpanIya mAnA gayA hai|" 3. bhAga-tIsarA bhaag| 18. agrapiNDa (aggapiDa) 4. avabhAga-chaThA bhAga (tIsare kA aadhaa)| bhASya meM agrapiNDa kA artha hai zreSTha aahaar| isakA eka artha-niSpanna - isake lie 'uvaDDabhAga zabda kA prayoga milatA hai| 12 29 bhojana kA kucha aMza, jo devatA Adi ke lie nizcita rUpa se diyA jAe yaha bhI milatA hai| isa prakAra prastuta sUtra meM prayukta 'nitya prastuta sUtra meM naityika vAsa kA prAyazcitta prajJapta hai| Rtubaddha 1. nibhA. gA. 987 5. vahI, gA. 993puvvovaTThamaladdhe NIyamaparaM vA vi ptttthvetuunnN| dANaphalaM lavitUNaM lAvAvetu gihi-annnntitthiihiN| pacchA gaMtuM jAyati, samaNuvvUhaMti ya gihI vi|| jo pAdaM uppAe, lavagaviTuM tu taM hoti / / (cUrNi) puvvaM saMjaeNa gaviTuMNa laddhaM tAhe saMjato niyaM paraM vA puvvaM vahI, bhA. 2,cU.pR. 103-NitiyaM dhuvaM sAsayamityarthaH |........jN tattha paTThaveti, gaccha tumaM to pacchA amhe gamissAmo, tujjha ya purao paDhamaM dijjati so puNa bhattaTTho vA bhikkhAmettaM vA hojjaa| taM maggissAmo, tuma uvavhejjAsi-'jatINaM pattadANeNa mahato 7. (ka) vahI, gA. 999 puNNakhaMdho bajjhati', evaM uvavUhite jati Na labbhati, pacchA bhaNejjAsu (kha) vistAra hetu draSTavya dasave. 312 kA niyAga pada kA vi 'dehi' tti evaM padosAdayo dosA parihariyA bhvNti| ttippnn| 2. vahI, gA. 998 nibhA. bhA. 2, cU. pR. 103-aggaM varaM pradhAnaM / 3. vahI, gA. 989 9. AcU. 1119 jo jattha accito khalu, pamANapuriso padhANapuriso vaa| 10. AcU. 1 / 19 vR.pR. 326-zAlyodanAdeH prathamamaddhRtya bhikSArthaM tammi varasaddo khalu, so gAmiyaraTThitAdI tu|| vyavasthApyate so'apinnddH| 4. vahI, gA. 991 11. (ka) vahI jo jassuvari tu pabhU, baliyataro vA vi jassa jo uvari / (kha) vistAra hetu draSTavya-dasave. 312 (Ti. 10) eso balavaM bhaNito, so ghvti-saami-tennaadi| 12. nibhA. gA. 1009 piNDo khalu bhattaTTho, avaDDapiMDo u tassaM jaM addhaM / bhAgo tibhAgamAdI, tassaddhamuvabhAgo y|| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM kAla aura varSAkAla meM maryAdA ke atirikta eka sthAna para rahanA naityika vAsa hai|' bhikSu kI prazasta vihAracaryA hai hemanta aura grISma meM viharaNa karanA / jo bhikSu hemanta aura grISma arthAt RtubaddhakAla meM eka mahIne tathA varSAkAla meM cAra mahIne kI maryAdA kA atikramaNa karatA hai, usake atikrAnta kriyA lagatI hai tathA jahAM mAsakalpa aura caturmAsakalpa vyatIta kiyA, usakA dugunA kAla anyatra bitAe binA vahAM punaH mAsakalpa evaM caturmAsakalpa karane se upasthAna kriyA lagatI hai| bhASya evaM cUrNi meM dravya, kSetra, kAla evaM bhAva ke AdhAra para naityikavAsa kA vistRta varNana upalabdha hotA hai|' jJAtavya hai ki rAga Adi ke kAraNa naityikavAsa doSa hai, kintu vRddha aura glAna kI sevA hetu aziva, durbhikSa Adi ApavAdika paristhitiyoM meM tathA jJAna, darzana, cAritra Adi vizuddha AlambanoM se atirikta kAla taka rahanA, nirantara eka kSetra meM rahanA bhI doSayukta nhiiN| 21. sUtra 37 dAna dene se pUrva dAtA kI stuti / prazaMsA karanA puraH saMstava tathA dAna dene ke pazcAt stuti karanA pazcAtsaMstava hai ye donoM utpAdanA ke doSa haiN| zreSTha bhikSA mile, dAtA mujhase prabhAvita ho - ityAdi bhAvoM se stuti kara AhAra, upadhi Adi grahaNa karanA bhikSu ke lie akalpanIya hai / bhASyakAra ne AtmasaMstava, parasaMstava va ubhaya-saMstava, dravya-saMstava, kSetra-saMstava, kAla- saMstava, bhAvasaMstava aura vacana saMstava kI tathA unase hone vAle doSoM kI savistara vivecanA kI hai|' 22. sUtra 38 prastuta sUtra meM paricita kuloM meM bhikSAcarikA ke kAla se pUrva aura usa kAla ke atikrAnta hone ke bAda praviSTa hone vAle ko prAyazcittArha mAnA gayA hai| samaya prabandhana kA sUtra hai1. nibhA. 2 cU. pU. 105 - uDubaddhavAsAsu atiriktaM vasataH NitiyavAso bhavati / 2. kappo 1 / 36 / 3. AcU. 2 / 34,35 (vizeSa jAnakArI hetu draSTavya-AgamasaMpAdana kI samasyAeM, pR. 90 ) 4. nibhA. gA. 1011-1019 5. vahI, gA. 1016, 1021,1024 6. vistAra hetu draSTavya nibhA. gA. 1025-1049 / 7. dasave. 5 / 2 / 5 8. nibhA. gA. 1075, 1076 9. vahI, bhA. 2 cU. pR. 117- ee vi patto tesiM darasAvaM Na deti, annattha ThAyati / 10. vahI - puvyuttadosapariharaNadvatAe saMjayaTThA kIraMtaM vAreti pariharati vA / 119. vahI, pR. 113 - samANo nAma samadhInaH apravasitaH / 35 kAle kAlaM samAyare / akAla- aprAptakAla athavA atikrAntakAla meM bhikSArthagamana karane vAlA bhikSu svayaM ko bhI klAnta karatA hai aura yathocita bhikSA na milane para grAma kI bhI garhA karatA hai| " uddezaka 2 : TippaNa paricita kuloM meM bhikSAkAla se pUrva jAne para AdhAkarma, krItakRta Adi eSaNA doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai. akAlacArI ke prati anya gRhastha ke mana meM stena, maithunArthI Adi kI zaMkA bhI saMbhava hai|' kadAcit ajJAnavaza yA aziva, glAnya Adi vizeSa paristhitiyoM meM akAla meM paricita kula meM pahuMca jAe, taba bhI unako dikhAI na de athavA unheM pUrvokta doSoM ke parihArArtha avabodha de|" zabda - vimarza 1. samANa - sthiravAsa meM rahatA huaa| " 2. vasamANa - navakalpI vihAra karatA huA / 12 3. duijjamANa - isakA artha hai-parivrajana karatA huA / 3 grAmAnugrAma parivrajana sakAraNa vizeSa prayojana se bhI ho sakatA hai aura niSkAraNa bhI nae dezoM kA darzana, viziSTa AhAra kI prApti Adi ke lie jAnA niSprayojana vihAra ke udAharaNa haiN|" svAdhyAya yogya sthAna kI upalabdhi evaM Avazyaka dharmopakaraNa kI upalabdhi ke lie jAnA Adi saprayojana vihAra ke udAharaNa haiN| 4. puresaMthuya pacchAsaMya- saMstuta kA artha hai paricita / 16 gRhasthakAla kI dRSTi se pitRkula mAtA-pitA Adi puraH saMstuta tathA zvasurakula - sAsa sasura Adi pazcAtsaMstuta hote haiN| isI prakAra zrAmaNya pratipatti evaM zrAmaNyakAla kI apekSA se bhI aneka kula puraH saMstuta evaM pazcAtsaMstuta ho sakate haiN| " 17 5. aNupavisa anupraveza kA artha hai bhikSA kAla ke atikrAnta hone para praveza / " 12. vahI - NavavihaM vihAraM viharaMto vasamANo bhaNNati / 13. vahI anu pazcAdbhAve gAmAto aNNo gAmo aNugAmo, dosu pAesa sisiragimhesu vA riijjati ti / 14. vahI, 1055 Ayasya sAdhuvaMdaNa, cetiya NIyalsagA tahAsaNNI / gamaNaM ca desadaMsaNa, NikkAraNie va bar3agAdi / 15. vahI, 1063 vAghAte asivAtI, uvadhissa va kAraNA va levassa / bahuguNataraM ca gacche, AyariyAdI va aagaaddhe| 16. vahI, bhA. 2, pR. 116 - saMdhuyaM NAma logajattA pariciyaM / 17. vahI, gA. 1070-1072 / 18. vahI, bhA. 2, pR. 113 - anupravezo pacchA, bhikkhAkAle atikrAnte ityarthaH / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 2 : TippaNa 23. sUtra 39-41 prastuta AlApaka meM anyatIrthika athavA gRhastha ke sAtha bhikSu kA tathA apArihArika ke sAtha pArihArika kA kyA vyavahAra honA cAhie isakA nirdeza prApta hotA hai| anyatIrthikacaraka, parivrAjaka, zAkya, AjIvaka Adi tathA brAhmaNa Adi bhikSAjIvI gRhastha bhI apanA jIvanayApana bhikSAvRtti se karate haiN| tathA pArihArika bhramaNa bhI apanA jIvanayApana bhikSAcaryA se karate haiM kintu bhikSu ko unake sAtha-sAtha bhikSAcaryA hetu gRhastha kula meM nahIM jAnA caahie| udyukta vihArI bhramaNa yadi gRhastha, anyatIrthika athavA zithilAcArI zramaNa ke sAtha bhikSArtha praveza kare to SaDjIvanikAya ke vadha kI anumodanA, aMtarAya, apriyatA, kalaha, pradveSa Adi doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai, zAsana kI aprabhAvanA kA prasaMga A sakatA hai / " isI prakAra unake sAtha svAdhyAya bhUmi evaM saMjJA bhUmi meM jAne se tathA vihAra karane para bhI inhIM doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai| ataH bhikSu ko inase pRthak bhikSA Adi ke lie jAnA caahie| saMyogavaza kahIM unase Age pIche kisI ghara meM praviSTa ho bhI jAe to anyabhAva pradarzita kare tAki unheM yA dAtA ko yaha jJAta na ho ki vaha unake sAtha AyA hai| jJAtavya hai ki jahAM gRhastha yA anyatIrthika se pRthak svAdhyAyabhUmi na ho, vahAM anAgAdayogI mAnasika anuprekSA kre| kevala AgAr3hayogI (jise yathAsamaya zruta kA uddeza, samuddeza Adi anivAryataH karanA hotA hai usa) ke lie gRhastha Adi ke sAtha svAdhyAya karanA apavAdapada meM vidhi sammata hai| ' AyAracUlA meM bhI gRhastha evaM anyatIrthika ke sAtha bhikSArthagamana, vicArabhUmi evaM vihArabhUmi meM gamana Adi padoM kA niSedha nirdiSTa hai|' zabda vimarza 1. parihArI udyatavihArI, jo AdhAkarma Adi eSaNA 1. nibhA. gA. 1085, 1086 / 2. vahI, bhA. 2 pR. 120 - gihatva aNNatitthie puSpaviDe sarva vA puvvapaviTTho 'aNNabhAve' tti erisaM bhAvaM darisati jeNa Na Najjati, jahA eteNa samANaM hiMDati / 3. vahI, pR. 121 AgADajo usasamusAdao avassaM kAyavyA, ubassae va asajjhAiyaM, yahi paDiNIyAdi, ato teNa samANaM tuM to suddho / 4. AcU. 118-10 5. nibhA 1081 AhAkammAdINikAe sAvajjogakaraNaM ca / parihAritapariharaM, apariharato aprihaarii| 6. vahI, bhA. 2, cU. pU. 118- piMDo asaNAdI, gihiNA dIyamANassa piMDasya pAtre pAtaH anayA prajJayA / 7. vahI 36 nisIhajjhayaNaM doSoM tathA SaDjIvanikAya samArambha Adi sAvadya yogoM kA parihAra karatA hai| 2. aparihArI - sAvadya kI varjanA na karane vAlA sAdhu / " 3. piNDapAtapratijJA - gRhastha ke dvArA die jAte hue azana Adi ko grahaNa karane ke saMkalpa athavA prajJA se cUrNikAra ne ise sUtrapAtapratijJA, dhAnyapAtapratijJA Adi zabdaprayoga ke dRSTAnta se samajhAyA hai| 4. vicArabhUmi -saMjJA visarjana kA sthAna / ' 5. vihArabhUmi - svAdhyAya karane kA sthAna / ' 24. sUtra 42,43 bhikSu ke lie nirdeza hai ki vaha gRhIta AhAra athavA pAnaka, cAhe vaha manojJa ho yA amanojJa, saba kucha khA le, chor3e nahIM / " jo bhikSu manojJa AhAra athavA pAnaka ko khAtA yA pItA hai aura amanoja kA pariSThApana karatA hai, vaha mAyisthAna kA sparza karatA hai ataH bhikSu aisA na kare / " isa gRddhi ke kAraNa vaha aMgAradoSa kA sevana karatA hai, lobha evaM rasalolupatA ke kAraNa eSaNA ke anyAnya doSoM kA sevana karatA huA vaha durgati ko prApta karatA hai| bhASyakAra ne ina doSoM se bacane ke lie eka sundara vidhi kA nirdeza diyA hai guru, atithi glAna Adi ko prAyogya AhAra parosane ke bAda maMDalI - rAnika sAre avirodhI dravyoM ko milA de, tAki sabako samAna bhojana mila ske|" zabda vimarza 1. jAta-prastuta sUtradvayI meM bhojana aura pAnaka donoM ke sAtha 'jAta' zabda kA prayoga huA hai| jAta zabda ke do artha haiM - 1. prAsuka" aura 2. prakAra / 14 2. summi manoja, jo bhojana zubha varga, rasa, gandha evaM sparza se yukta ho athavA sugandha yukta ho| 3. dubbhi - amanojJa, jo bhojana zubha varNa, gandha, rasa evaM sparza se rahita ho athavA durgandha yukta ho|" 8. vahI, pR. 120 saNAvoriNabhUmi vicArabhUmI 9. vahI asajhAe samjhAyabhUmI jA sA vihArabhUmI / 10. AcU. 1 / 125 11. vahI, 1 / 125, 126 12. nibhA. 1119 tamhA vidhIe bhuMje diNNammi gurUNa sesa rAtiNito / bhuyati karaMbeUNaM, evaM samatA tu savvesiM // / 13. vahI, bhA. 2 cU. pR. 123 - jAtagrahaNAt prAsukaM / 14. vahI, pR. 126 - jAtamiti prakAravAcakaH / 15. vahI, gA. 1112,1113 vaNeNa ya gaMdheNa ya, raseNa phAseNa jaM tu uvavetaM / taM bhoyaNaM tu subbhiM, tavvivarIyaM bhave dubbhiM // rasAlamavi dugdhaM bhoSaNaM tu na pUtaM / sugaMdhamAlaM pitaM te subdhaM tu // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 37 uddezaka 2: TippaNa dararAja 4. puppha-manojJa, svaccha aura varNa, gaMdha aura rasa Adi guNoM se yukta zreSTha jl| 5. kasAya-amanojJa, pratikUla rasa, gandha yA sparza vAlA kaluSita jl| . subbhi, dubbhiM, puppha aura kasAyaM ye cAroM sAmayikI saMjJAeM zayyAtara ke prabhAva se anya gRhasthoM se gRhIta AhAra Adi bhI prakArAntara se zayyAtara-piNDa hai ataH sUtrakAra ne inheM samAnarUpa se prAyazcittArha mAnA hai| dasaveAliyaM meM zayyAtarapiNDa ko anAcAra mAnA gayA hai| zayyAtarapiNDa ke grahaNa se eSaNA Adi aneka doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai ataH sabhI tIrthaMkaroM ne isakA niSedha kiyA hai| bhikSu ko zayyAtara ke ghara se azana, pAna, khAdya, svAdya, vastra, pAtra, sUI, kaiMcI, karNazodhanaka evaM nakhacchedanI Adi kA grahaNa nahIM karanA caahie| ghAsa, Dagalaka (DhelA), kSAra, mallaka (sikorA) Adi ko zayyAtarapiNDa nahIM mAnA gayA hai| zayyAtara kA putra yadi vastra, pAtra sahita dIkSA le to vaha bhI zayyAtarapiNDa nhiiN| zayyAtara kauna hotA hai, kaba hotA hai Adi viSayoM kI vistRta jAnakArI hetu draSTavya-kappo 2 / 13 kA TippaNa tathA nizIthabhASya gA. 11381204 / zabda vimarza 1. sAgAriyaNIsA-zayyAtara kI nishraa| zayyAtara ke prabhAva kA upayoga kara azana, pAna Adi kA avabhASaNa karanA zayyAtara kI nizrA se azana, pAna kA Adi grahaNa karanA kahalAtA hai| 27. sUtra 49,50 prastuta sUtradvayI meM kAla kA atikramaNa kara zayyA-saMstAraka rakhane kA prAyazcitta prajJapta hai| prAcIna kAla meM bhikSu Rtubaddha kAla meM sAmAnyataH ghAsa ke zayyA, saMstAraka evaM phalaka nahIM rakhate the, kintu jahAM bhUmi Ardra ho, upadhi Adi ke saMsakta hone kI AzaMkA ho, vahAM azuSira, saMdhi evaM bIja rahita ghAsa vAle yA halke phalaka zayyA-saMstAraka ke rUpa meM rakhate the| varSAkAla meM pakke pharza para bhI zayyA-saMstAraka kA upayoga karane kI paramparA thii| aisI sthiti meM jo zayyA-saMstAraka jisa kAlAvadhi ke lie yAcita evaM gRhIta ho, usa avadhi kA atikramaNa karane para mAyA, mRSA, apratyaya, gRhasthoM kA upAlambha Adi doSa saMbhAvita haiM, ataH bhikSu ke lie yaha vihita nhiiN|12 25. sUtra 44 sAmAnyataH bhikSu bhikSA meM pramANopeta AhAra lAe yahI vidhi hai| phira bhI kabhI glAna, atithi Adi ke lie aneka saMghATaka AhAra le AeM yA koI dAtA acAnaka bar3A pAtra bhara de ityaadi| kAraNoM se bahuta mAtrA meM AhAra paryApanna ho sakatA hai-mAtrAtirikta ho sakatA hai| aisI sthiti meM jo bhikSu apane pArzvavartI upAzraya meM sAMbhojika, udyatavihArI apArihArika (niraticAra cAritra kA pAlana karane vAle) anya bhikSuoM ko upanimaMtrita kie binA AhAra kA pariSThApana karatA hai, vaha prAyazcittAha hai| usa manojJa AhAra ko ve anya bhikSu grahaNa kareM yA na kareM, jo Atmavizuddhi se unheM upanimaMtrita karatA hai, use vipula nirjarA kA lAbha hotA hai| zabda vimarza 1. bahupariyAvaNNa-aneka prakAra se pariSThApana ke yogy| 2. saMbhoiya-sAMbhogika, jinakA paraspara AhAra, pAnI Adi ke AdAna-pradAna kA saMbhoja ho, saMbaMdha ho|' 3. samaNuNNa-samanojJa, udytvihaarii| 4. aprihaariy-nirticaarcaaritrii| jJAtavya hai ki yahAM aparihArI zabda kA prayoga sUtra 2 / 39-41 meM prayukta aprihaarii| zabda se sarvathA bhinna artha meM hai| 26. sUtra 45-48 prastuta AlApaka meM prathama do sUtroM meM zayyAtara-piNDa ke grahaNa evaM bhoga kA prAyazcitta prajJapta hai| 'sAgArika' zayyAtara ke lie prayukta sAmayikI saMjJA hai| jo bhikSu zayyAtara kI bhalIbhAMti jAnakArI kie binA piNDapAta kI pratijJA se gRhasthakula meM anupraviSTa hotA hai, usake bhI zayyAtara-piNDa ke grahaNa kI saMbhAvanA rahatI hai| 1. nibhA, gA. 1104 jaM gaMdharasovetaM acchaM va davaM tu taM bhave pussphN| jaM dubbhigaMdhamarasaM, kalusaMvA taM bhave kasAyaM / / 2. vahI, gA. 1131-1133 3. vahI, bhA. 2 cU.pR. 127-bahuNA prakAreNa parityAgamAvannaM bahupariyAvannaM bhnnnnti| 4. vahI-saMbhuMjate sNbhoiyaa| 5. vahI-samaNuNNA ujjyvihaarii| 6. vahI-saMbhoiyagahaNAto ceva aparihArigahaNaM siddhaM, kiM puNo aparihArigahaNaM? pratya AcAryAha-caubhaMge dvitIyabhaMge sAticArapariharaNArthaM / 7. dasave. 35 8. nibhA. gA. 1159,1160 9. vahI, gA. 1151-1154 10. vahI, 2 pR. 147-sejjAyaraM paraghare daTuM dAvissati tti asaNAti obhAsati, esA nnissaa| 11. vahI, gA. 1224,1225 / 12. vahI, gA. 1239 mAyAmosamadattaM, appaccaya-khiMsaNA uvaalNbho| vocchedapadosAdI, dosAti uvaatinnNtss| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 2 : TippaNa zabda vimarza 1. zayyA zarIrapramANa vichaunA, jo yathAsaMstRta (nizcala) ho / ' 2. saMstAraka - ar3hAI hAtha pramANa bichaunA, yaha parizATI, aparizATI Adi aneka prakAra kA hotA hai|' 38 3. paryuSaNA - varSAvAsa kA prathama dina (zrAvaNa kRSNA ekama) / 4. dasarAtrakalpa - cAturmAsa sampannatA kI dasa rAtri ke bAda (mRgazira kRSNA dasamI) taka / 5. uvAtiNAva - atikramaNa karanA (vivakSita kAla ke bAda rakhanA) / 4 28. sUtra 51 bhikSu zayyA saMstAraka ko pratilekhanA, pratyarpaNa Adi ke lie upAzraya se bAhara lAe aura ve varSA meM bhIgate raheM to aneka prakAra ke doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai-1. saMyamavirAdhanA-aSkAyika tathA kAI Adi A jAe to vanaspatikAyika jIvoM kI viraadhnaa| 2. AtmavirAdhanA gole zayyA saMstAraka kA upayoga karane se ajIrNa Adi roga / 3. zayyA saMstAraka ke svAmI ko sthiti jJAta ho jAe to apabhrAjanA aura vyavaccheda (bhaviSya meM zayyA saMstAraka athavA anya prAtihArika vastu kI aprApti ) / ataH jo vastu jaba taka bhikSu kI nizrA meM hai, taba taka usake prati vaha sAvadhAna rhe| zabda vimarza 1. ubaraM sijmANa-varSA se bhIgate hue|' 29. sUtra 52 vavahAro meM prAtihArika aura zayyAtara sambandhI zayyA saMstAraka do sUtra haiN| unakA nirdeza hai ki zayyA saMstAraka cAhe zayyAtara ke hoM yA anya gRhasthakula se prAtihArika rUpa meM lAe gae hoM, bhikSu unake svAmI kI punaH anujJA lie binA unheM upAzraya se bAhara na le jaae| prastuta sUtra meM 'pADihAriya' zabda se donoM prakAra ke zayyAsaMstAraka ko punaH anujJA lie binA bAhara le jAne kA prAyazcitta prajJapta hai| " svAmI kI anujJA ke binA zayyA Adi ko anyatra le 1. nibhA. gA. 1217 - savvaMgiyA sejjA... ahAsaMthaDA va sejjaa.....| 2. (ka) vahI behatthaddhaM ca hoti saMthAro / (kha) vistAra hetu draSTavya- vahI, gA. 1218-1220 3. vahI, bhA. 3 cU. pR. 130 - AsADha - puNNimAe pajjosaveMti / bitAnA / 4. pAiya uvAiNAva (ati + krama) - ullaMghana karanA, 5. nibhA 2 cU. pR. 163 - vAseNovari sejjamANaM / 6. vava. 816, 7 7. nibhA 2 cU. pR. 164- asejjAtarassa sejjAtarassa vA saMtito jati puNe mAsaka doccaM aNAvetA aMtohito bAhiM nIti bAhi vA aMto atiNeti, tahA vi mAsalahu~ / nisIhajjhayaNaM jAne se apratyaya, aprIti Adi aneka doSa saMbhava haiN| ataH bhikSu ke lie nirdeza hai ki vaha anya upAzraya meM jAte samaya binA pUche kucha bhI apane sAtha na le jaae| " 30. sUtra 53 prastuta sUtra meM zayyA saMstAraka pratyarpita kie binA bihAra karane vAle ko prAyazcittArha mAnA gayA hai| kappo (bRhatkalpa sUtra ) meM prAtihArika zayyA saMstAraka ko bihAra se pUrva punaH gRhasvAmI ko sauMpane kA nirdeza hai / " jo muni prAtihArika rUpa meM gRhIta zayyA saMstAraka Adi kA pratyarpaNa nahIM karatA, vaha aprIti aura avahelanA kA pAtra banatA hai| zayyA saMstAraka ke svAmI ko jaba jJAta hotA hai ki muni zayyAsaMstAraka lauTAe binA hI yahAM se vihAra kara gae haiM to usake mana meM sAdhuoM ke prati avizvAsa paidA hotA hai| vaha bhaviSya meM sAdhuoM ko zayyA saMstAraka athavA anya vastueM bhI na dene kA nirNaya kara letA hai|" isalie Avazyaka hai ki muni jisa ghara se zayyAsaMstAraka Adi jo prAtihArika vastu lAe, use vidhipUrvaka pratyarpita kre| yadi kisI kAraNa se vaha svayaM pratyarpita na kara sake to anya muni ke dvArA use yathAsaMbhava saMstAraka Adi lauTA de|" zabda vimarza * pADihAriya-lauTAne yogya (pratyarpaNIya) vastu pADihAriya (prAtihArika) kahalAtI hai| AdAya - grahaNa karake / 3 * apaDihaTTa - pratyarpaNa kie binA / 14 31. vikaraNa kie binA (avigaraNaM kaTTa) kappo (bRhatkalpasUtra) meM nirdeza hai ki muni bihAra se pUrva zayyA - saMstAraka kA vikaraNa kara svayaMkRta baMdhana ko kholakara use usake svAmI ko vidhipUrvaka pratyarpita kre| zabdA saMstAraka ke vikaraNa kA artha hai usake avayavoM ko vyavasthita krnaa| saMstAraka ke do prakAra haiM 15_ parizATI - yaha prAyaH tRNamaya hotA hai| 8. nibhA. gA. 1289 aNvasyagamaNe, aNapucchA Natthi kiMci NetavvaM // 9. kappo 3 / 25 10. nibhA. 1302-1304 (cU. pR. 168, 169 ) 119. vahI, gA. 1306 (cU. pR. 169) 12. vahI, bhA. 2 cU. pR. 164- pADihAriko pratyarpaNIya / 13. vahI, pR. 167 - AdAya gRhItvA / 14. vahI - appaDihaTTu nAma aNappiNittA / 15. kappo 3/26 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 39 uddezaka 2: TippaNa aparizATI-yaha prAyaH phalakamaya hotA hai|' jo tRNa jisa puMja se le, unako vahIM sthApita kre| jinheM pArzvabhAga se le unheM pArzvabhAga meM rakhe yaha tRNoM kA vikaraNa hai| phalaka ko yathAsthAna rakhanA, kaMbikAoM ko kholanA-yaha aparizATI zayyA-saMstAraka kA vikaraNa hai| vikaraNa kie binA zayyAsaMstAraka lauTAne vAlA bhikSu AjJAbhaMga, anavasthA Adi doSoM ko prApta hotA hai|' yadi koI vyAghAta ho aura zayyA-saMstAraka ko yathAsthAna le jAkara rakhanA saMbhava na ho to unheM vahIM sthAna para rakha de lekina unakA vikaraNa avazya kare-unako vyavasthita karake hI chodd'e|' 32. sUtra 55 bhikSu zayyA-saMstAraka cAhe zayyAtara ke ghara se prApta kare athavA anya gRhastha se prAtihArika rUpa meM lAe, use usakI surakSA ke prati bhI jAgarUka rahanA hotA hai| kadAcit surakSA ke prati jAgarUka rahane para bhI zayyA-saMstAraka kA apaharaNa ho jAe, to usakI anveSaNA karanI caahie| jo bhikSu vipraNaSTa-khoe hue zayyAsaMstAraka kI khoja nahIM karatA, vaha AjJAbhaMga, anavasthA, apratyaya, apayaza Adi doSoM ko prApta hotA hai| bhASyakAra ne zayyA-saMstAraka khone ke kucha kAraNoM kA nirdeza kiyA hai yathA * gRhastha ke ghara se lAte samaya athavA pratyarpaNa hetu le jAte samaya vasati se bAhara chor3a diyA ho| * pratilekhana hetu athavA saMsakta ho jAne para dhUpa meM dene ke lie vasati se bAhara rakhA gayA ho| .mlecchabhaya, agni, bAr3ha Adi ke saMbhrama (har3abar3I) athavA gAMva ujar3ane Adi kAraNoM se vasati sUnI chor3a dI gaI ho|' prastuta sandarbha meM bhASyakAra ne zUnya vasati tathA bAla athavA glAna bhikSu ko vasatipAla rUpa meM sthApita karane ke doSa tathA khoe hue saMstAraka ko punaH prApta karane kI vividha vidhiyoM kI vistAra se carcA kI hai| tulanA hetu draSTavya-kappo 3/27 kA ttippnn| 33. sUtra 56 jo bhikSu pratilekhanA meM jAgarUka nahIM hotA, vaha SaDjIvanikAya kA virAdhaka hotA hai| ataH ahiMsA mahAvrata kI samyak ArAdhanA ke lie apekSita hai ki bhikSu yathAsamaya apane samasta pratilekhanIya upakaraNoM kI pratilekhanA evaM pramArjanA kre| pratilekhanA kA artha haidRSTi (cakSudarzana) se dekhanA evaM pramArjanA kA artha hai-jhAr3akara sApha karanA, rajoharaNa, gocchaga Adi se sApha karanA / uttarajjhayaNANi ke chabbIsaveM adhyayana meM pratilekhanA, pratilekhanakAla tathA pratilekhanA ke guNa aura doSoM kA vistRta vivaraNa milatA hai| prastuta sUtra meM itvarika upadhi kI pratilekhanA na karane para bhI mAsalaghu prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai| bhASyakAra ke anusAra itvarika pada se jaghanya evaM madhyama upadhi kA grahaNa hotA hai|" cUrNikAra ke anusAra itvarika ke grahaNa se sAre upakaraNoM kA grahaNa hotA hai|12 1. bRbhA. vR. pR. 1242-parizATI tRNAdimayaH, aparizATI phala kaadimyH| 2. nibhA. gA. 1312 3. vahI, gA. 1311, 1312 sacUrNi 4. vahI, gA. 1310 5. vahI, gA. 1313 sacUrNi 6. vahI, gA. 1356,1357 (sacUrNi) 7. vahI, gA. 1355 8. vahI, gA. 1314-1384 9. uttara. 26/30 10. nibhA. 2 cU. pR. 193-cakkhuNA pddilehnnaa|.....muhpottiy rayaharaNa-gocchagehiM pmjjnnaa| 11. vahI, gA. 1435-ittario puNa uvadhI, jahaNNao majjhimo ya nnaatvvo| 12. vahI, bhA. 2, pR. 187-ittariyagahaNeNa savvovakaraNagahaNaM kayaM / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taio uddeso tIsarA uddezaka Page #83 -------------------------------------------------------------------------- Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka ke mukhya pratipAdya haiM-yAtrigRha Adi meM azana Adi kA avabhASaNa kA prAyazcitta, abhihRta AhAra kA prAyazcitta, bhoja-viSayaka vidhAna ke atikramaNa kA prAyazcitta, zarIra kA parikarma kA prAyazcitta evaM pariSThApanikA samiti ke kucha atikramaNoM kA prAyazcitta aadi| bhagavAna mahAvIra kA ahiMsA darzana sUkSma evaM gaMbhIra viveka se yukta hai| jahAM para bhI unheM sUkSma hiMsA ko saMbhAvanA lagI, vahAM usase bacane kA mArga unhoMne DhUMDha nikaalaa| yahI kAraNa hai ki unhoMne auddezika, krItakRta, nityAgra evaM abhihRta azana, pAna Adi ko varjanIya maanaa| abhihata kA zAbdika artha hai-sammukha lAyA huaa| anAcIrNa ke rUpa meM isakA artha hai-sAdhu ke nimitta usako dene ke lie gRhastha dvArA apane grAma, ghara Adi se usake sammukha lAyA huA padArtha / svagrAmAdeH saadhunimittmbhimukhmaaniitmbhyaahRtm| prastuta uddezaka meM isakA pravRttilabhya artha upalabdha hotA hai koI gRhastha bhikSu ke nimitta tIna gharoM ke Age se AhAra lAe to use lene vAlA athavA lene vAle kI anumodanA karane vAlA prAyazcitta kA bhAgI hotA hai| bhASyakAra ke anusAra sau hAtha athavA usase kama hAtha kI dUrI se lAyA huA AhAra grahaNa karanA anAcAra nhiiN| piNDaniyukti ke samAna nizIthabhASya meM bhI ise dezAbhihata aura dezadezAbhihata mAnA gayA hai| jahAM se dAtA ko dene kI pravRtti dekhI jA sake, vahAM se lAye hue AhAra ko upayogapUrvaka lenA anAcAra nhiiN| isI prakAra kahIM bhoja Adi kA Ayojana ho aura bhikSu vahAM pahuMca kara yaha do, yaha do-isa prakAra avabhASaNa karatA hai-yaha saMkhar3I-pralokanA kahalAtI hai| isa prakAra saMkhaDI pralokanA karanA, kisI ke niSedha kie jAne para bhI usa ghara meM bhikSArtha jAnA, yAtrIgRha, bagIce, Azrama Adi meM Ae hue strI-puruSoM se azana-pAna Adi kA avabhASaNa karanA Adi pratiSiddha padoM kA bhI prastuta uddezaka meM prAyazcitta-kathana huA hai| bhASyakAra ne saMkhar3I ke prasaMga meM yAvantikA, pragaNitA Adi anAcIrNa-AcIrNa saMkhar3iyoM kA varNana karate hue unameM hone vAle doSa, unameM praveza karane kI vidhi Adi kA bhI nirdeza diyA hai| prastuta uddezaka kA eka mahattvapUrNa viSaya hai-zarIra kA pratikarma / 'zarIramAdyaM khalu dharmasAdhanam'-isa tathya se abhijJa bhikSu zarIra kI sarvathA upekSA nahIM kara sakatA aura na vaha vraNa, gaNDa, arza Adi ke prati lAparavAhI kara sakatA hai| niSpratikarmatA usakA Adarza ho sakatA hai, kintu samAdhi evaM sUtrArtha kI avyavacchitti ke lie use yathApekSA, yathAvasara kucha parikarma karanA par3atA hai| jo bhikSu niSkAraNa pairoM, zarIra, oSTha, AMkha Adi kA AmArjana-pramArjana, saMbAdhanaparimardana, abhyaMgana-mrakSaNa, utkSAlana-pradhAvana Adi parikarma karatA hai, vividha avayavoM kI romarAji ko kATatA athavA vyavasthita karatA hai, AMkha, nAka, kAna Adi ke maila kA niSkAsana evaM vizodhana karatA hai, vaha bAkuzikatva kA AcaraNa karatA hai ataH usako laghumAsika prAyazcitta yogya kArya mAnA gayA hai| prastuta saMdarbha meM bhASyakAra ne etadviSayaka 1. dasave. hA. vR. pa. 116 3. pi.ni. 159-AiNNe tinni gihA te ciya uvogpuvvaagaa| 2. nibhA. gA. 1488 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha 44 nisIhajjhayaNaM apavAdoM aura AmArjana pramArjana Adi meM dhyAtavya yatanA kA nirdeza diyA hai| isa sampUrNa prakaraNa ko par3hane se aneka AdhyAtmika, rAjanaitika, sAmAjika, sAMskRtika evaM caikitsika (cikitsA-sambandhI) viSayoM kI jAnakArI upalabdha hotI hai| prastuta uddezaka ke antima AlApaka kA sambandha pariSThApanikA samiti se hai| bhikSu kisa sthAna para evaM kaba pariSThApana na kare, asthAna meM pariSThApana karane se kina doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai, etadviSayaka apavAda kyA-kyA haiM? - ityAdi viSayoM kI samyak jAnakArI ke lie bhASya evaM cUrNi sahita prastuta AlApaka mananIya hai| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla obhAsaNa padaM 1. je bhikkhU AgaMtAresu vA ArAmAgAresu vA gAhAvatikulesu vA pariyAvasahesu vA aNNautthiyaM vA gAratthiyaM vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA obhAsati, obhAsataM vA sAtijjati / / 2. je bhikkhU AgaMtAresu vA ArAmAgAresu vA gAhAvatikulesu vA pariyAvasahesu vA aNNautthiyA vA gAratthiyA vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA obhAsati, bhAtaM vA sAtijjati / / 3. je bhikkhU AgaMtAresu vA ArAmAgAre vA gAhAvatikulesu vA pariyAvasahesu vA aNNautthiNIM vA gAratthiNIM vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA obhAsati, obhAsaMtaM vA sAtijjati / / 4. je bhikkhU AgaMtAresu vA ArAmAgAresu vA gAhAvatikulesu vA pariyAvasahesu vA aNNautthiNIo vA gAratthiNIo vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA obhAsati, obhAsataM vA sAtijjati / / 5. je bhikkhU AgaMtAresu vA ArAmAgAresu vA gAhAvatikulesu vA taio uddeso : tIsarA uddezaka saMskRta chA avabhASaNa-padam yo bhikSuH AgaMtrAgAreSu vA ArAmAgAreSu vA 'gAhA' patikuleSu vA paryAvasatheSu vA anyayUthikaM vA agArasthitaM vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA avabhASate, avabhASamANaM vA svadate / yo bhikSuH AgaMtrAgAreSu vA ArAmAgAreSu vA 'gAhA'patikuleSu vA paryAva anyayUthikAn vA agArasthitAn vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA avabhASate, avabhASamANaM vA svadate / yo bhikSuH AgaMtrAgAreSu vA ArAmAgAreSu vA 'gAhA' patikuleSu vA paryAvasatheSu vA anyathikIM vA agArasthIM vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA avabhASate, avabhASamANaM vA svadate / yo bhikSuH AgaMtrAgAreSu vA ArAmAgAreSu vA 'gAhA' patikuleSu vA paryAvasatheSu vA anyayUthikIH vA agArasthIH vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA avabhASate, avabhASamANaM vA svadate / yo bhikSuH AgaMtrAgAreSu vA ArAmAgAreSu vA 'gAhA'patikuleSu vA paryAvasatheSu vA hindI anuvAda avabhASaNa-pada 1. jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapatikuloM athavA AzramoM meM anyatIrthika athavA gRhastha se azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA avabhASaNa karatA hai-mAMga-mAMga kara letA hai athavA avabhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 2. jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapatikuloM athavA AzramoM meM anyatIrthikoM athavA gRhasthoM se azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA avabhASaNa karatA hai athavA avabhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 3. jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapatikuloM athavA AzramoM meM anyatIrthikastrI athavA gRhasthastrI se azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA avabhASaNa karatA hai athavA avabhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai / 4. jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapatikuloM athavA AzramoM meM anyatIrthikastriyoM athavA gRhastha striyoM se azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA avabhASaNa karatA hai athavA avabhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 5. . jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapatila athavA AzramoM meM kutUhalavaza goTha yA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 3 : sUtra 6-9 46 pariyAvasahesu vA kouhalla- kutUhalapratijJayA pratyAgataM santaM paDiyAe paDiyAgataM samANaM anyayUthikaM vA agArasthitaM vA azanaM aNNautthiyaM vA gAratthiyaM vA asaNaM vApAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA avabhASate, vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA. avabhASamANaM vA svadate / obhAsati, obhAsaMtaM vA saatijjti|| paryaTana ke lie Ae hue anyatIrthika athavA gRhastha se azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA avabhASaNa karatA hai athavA avabhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 6. je bhikkhU AgaMtAresu vA / yo bhikSuH AgaMtrAgAreSu vA ArAmAgAreSu ArAmAgAresu vA gAhAvatikulesuvA vA 'gAhA'patikuleSu vA paryAvasatheSu vA pariyAvasahesu vA kouhalla- kutUhalapratijJayA pratyAgatAn sataH paDiyAe paDiyAgatA samANA anyayUthikAnvA agArasthitAn vA azanaM aNNautthiyA vA gAratthiyA vA vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA avabhASate, asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAima __ avabhASamANaM vA svdte| vA obhAsati, obhAsaMtaM vA saatijjti|| 6.jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapatikuloM athavA AzramoM meM kutUhalavaza Ae hue anyatIrthikoM athavA gRhasthoM se azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA avabhASaNa karatA hai athavA avabhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 7. je bhikkhU AgaMtAresu vA ArAmAgAresu vA gAhAvatikulesuvA pariyAvasahesu vA kouhalla- paDiyAe paDiyAgataM samANaM aNNautthiNI vA gAratthiNI vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA obhAsati, obhAsaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH AgaMtrAgAreSu vA ArAmAgAreSu vA 'gAhA'patikuleSu vA paryAvasatheSu vA kutUhalapratijJayA pratyAgatAM satI anyayUthikI vA agArasthIM vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA avabhASate, avabhASamANaM vA svdte| 7. jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapatikuloM athavA AzramoM meM kutUhalavaza AI huI anyatIrthikastrI athavA gRhasthastrI se azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA avabhASaNa karatA hai athavA avabhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 8. je bhikkhU AgaMtAresu vA yo bhikSuH AgaMtrAgAreSu vA ArAmAgAreSu ArAmAgAresu vA gAhAvatikulesu vA . vA 'gAhA'patikuleSu vA paryAvasatheSu vA pariyAvasahesu vA kouhalla- kutUhalapratijJayA pratyAgatAH satI: paDiyAe paDiyAgatA samANA anyayUthikIH vA agArasthIH vA azanaM aNNautthiNIo vA gAratthiNIo vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA avabhASate, vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA avabhASamANaM vA svdte| sAimaM vA obhAsati, obhAsaMtaM vA saatijjti|| 8.jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapatikuloM athavA AzramoM meM kutUhalavaza AI huI anyatIrthikastriyoM athavA gRhasthastriyoM se azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA avabhASaNa karatA hai athavA avabhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 9. je bhikkhU AgaMtAresu vA yo bhikSuH AgaMtrAgAreSu vA ArAmAgAreSu ArAmAgAresu vA gAhAvatikulesuvA vA 'gAhA'patikuleSu vA paryAvasatheSu vA pariyAvasahesu vA aNNautthieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA azanaM gArathieNa vA asaNaM vA pANaM vA vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA abhihatam khAimaM vA sAimaM vA abhihaDaM AhaTTa AhRtya dIyamAnaM pratiSedhya tameva 9. jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapatikuloM athavA AzramoM meM anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA sAmane lAkara die jAne vAle azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA pratiSedha kara detA hai, usake bAda kucha dUra Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 uddezaka 3: sUtra 10-12 nisIhajjhayaNaM dijjamANaM paDisehettA tameva aNuvattiya-aNuvattiya pariveDhiyapariveDhiya parijaviya-parijaviya obhAsati, obhAsaMtaM vA saatijjti|| anuvartya-anuvartya pariveSTya-pariveSTya parijalpya-parijalpya avabhASate, avabhASamANaM vA svdte| usa (dAtA) ke pIche-pIche jAtA hai| phira usake Age, pIche athavA pArzva meM Thahara kara kahatA hai-tumhArA zrama asaphala na ho-isa prakAra kaha kaha kara avabhASaNa karatA hai athavA avabhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 10. je bhikkhU AgaMtAresu vA ArAmAgAresuvA gAhAvatikulesuvA pariyAvasahesu vA aNNautthiehiM vA gArathiehiM vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA abhihaDaM AhaTTa dijjamANaM paDisehettA tameva aNuvattiya-aNuvattiya pariveDhiya- pariveDhiya parijaviya-parijaviya / obhAsati, obhAsaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH AgaMtrAgAreSu vA ArAmAgAreSu 10. jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapativA 'gAhA'patikuleSu vA paryAvasatheSu vA kuloM athavA AzramoM meM anyatIrthikoM athavA anyayUthikaiH vA agArasthitaiH vA azanaM gRhasthoM ke dvArA sAmane lAkara die jAne vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA abhihatam vAle azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA AhRtya dIyamAnaM pratiSedhya tAneva pratiSedha kara detA hai| usake bAda kucha dUra anuvartya-anuvartya pariveSTya-pariveSTya una (dAtAoM) ke pIche-pIche jAtA hai| phira parijalpya-parijalpya avabhASate, unake Age, pIche athavA pArzva meM Thaharakara avabhASamANaM vA svdte| kahatA hai-tumhArA zrama asaphala na ho-isa prakAra kaha kaha kara avabhASaNa karatA hai athavA avabhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 11. je bhikkhU AgaMtAresu vA yo bhikSuH AgaMtrAgAreSu vA ArAmAgAreSu 11. jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapati ArAmAgAresu vA gAhAvatikulesuvA vA 'gAhA'patikuleSu vA paryAvasatheSu vA . kuloM athavA AzramoM meM anyatIrthikastrI pariyAvasahesu vA aNNautthiNIe vA anyayUthikyA vA agArasthyA vA azanaM / athavA gRhasthastrI ke dvArA sAmane lAkara gAratthiNIe vA asaNaM vA pANaM vA vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA abhihRtam die jAne vAle azana, pAna, khAdya athavA khAimaM vA sAimaM vA abhihaDaM AhaTTa AhRtya dIyamAnaM pratiSedhya tAmeva svAdya kA pratiSedha kara detA hai| usake bAda dijjamANaM paDisehettA tameva anuvartya-anuvartya pariveSTya-pariveSTya kucha dUra usa (dAtA strI) ke pIche-pIche aNuvattiya-aNuvattiya pariveDhiya- parikalpya-parijalpya avabhASate , jAtA hai| phira usake Age, pIche athavA pariveDhiya parijaviya-parijaviya avabhASamANaM vA svdte| pArzva meM Thahara kara kahatA hai-tumhArA zrama obhAsati, obhAsaMtaM vA asaphala na ho-isa prakAra kaha kaha kara saatijjti|| avabhASaNa karatA hai athavA avabhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 12. je bhikkhU AgaMtAresu vA ArAmAgAresu vA gAhAvatikulesuvA pariyAvasahesu vA aNNautthiNIhiM vA gArasthiNIhiM vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA abhihaDaM AhaTTa dijjamANaM paDisehettA tameva aNuvattiya-aNuvattiya pariveDhiya- pariveDhiya parijaviya-parijaviya yo bhikSuH AgaMtrAgAreSu vA ArAmAgAreSu 12. jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapativA 'gAhA'patikuleSu vA' paryAvasatheSu vA kuloM athavA AzramoM meM anyatIrthikastriyoM anyayUthikIbhiH vA agArasthIbhiH vA athavA gRhasthastriyoM ke dvArA sAmane lAkara azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA / die jAne vAle azana, pAna, khAdya athavA abhihRtam AhRtya dIyamAnaM pratiSedhya tAH svAdya kA pratiSedha kara detA hai| usake bAda eva anuvartya anuvartya pariveSTya-pariveSTya kucha dUra una (dAtA striyoM) ke pIche-pIche parijalpya-parijalpya avabhASate, jAtA hai| phira unake Age, pIche athavA avabhASamANaM vA svadate / pArzva meM Thahara kara kahatA hai-tumhArA zrama Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 nisIhajjhayaNaM uddezaka 3: sUtra 13-18 obhAsati, obhAsaMtaM saatijjti|| vA asaphala na ho-isa prakAra kaha kaha kara avabhASaNa karatA hai athavA avabhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| bhikkhAyariyA-padaM bhikSAcaryA-padam bhikSAcaryA-pada 13. je bhikkhU gAhAvaikulaM piMDavAya- yo bhikSuH 'gAhA' patikulaM piNDapAta- 13. jo bhikSu piNDapAta (gocarI) kI pratijJA paDiyAe paviTe paDiyAikkhie pratijJayA praviSTe pratyAkhyAte sati dviH se gRhapatikula meM praviSTa hotA hai| gRhastha samANe doccaM tamevaM kulaM tadeva kulam anupravizati, anupravizantaM ke dvArA manA kara die jAne para bhI dUsarI aNuppavisati, aNuppavisaMtaM vA vA svdte| bAra usI kula meM anupraveza karatA hai athavA saatijjti|| anupraveza karane vAle kA anumodana karatA 14. je bhikkhU saMkhaDi-paloyaNAe yo bhikSuH saMskRtipralokanayA azanaM vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNantaM vA svdte| saatijjti|| 14. jo bhikSu rasavatI meM jAkara bhojya padArthoM ko dekhakara yaha do' 'yaha do' kahakara azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 15.je bhikkhU gAhAvaikulaM piMDavAya- yo bhikSuH 'gAhA'patikulaM piNDapAta- paDiyAe aNupaviDhe samANe paraM ti- pratijJayA anupraviSTe sati paraM trigrahAntarAda gharaMtarAo asaNaM vA pANaM vA khAimaM azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA vA sAimaM vA abhihaDaM AhaTTa abhihRtam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, dijjamANaM paDiggAheti, paDiggAheMta pratigRhNantaM vA svdte| vA saatijjti|| 15. piNDapAta kI pratijJA se gRhapatikula meM anupraviSTa jo bhikSu tIna gharoM ke Age se lAkara die jAte hue abhihata doSayukta azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| pAya-parikamma-padaM pAdaparikarma-padam pAdaparikarma-pada 16. je bhikkhU appaNo pAe yo bhikSuH AtmanaH pAdau AmRjyAd vA 16. jo bhikSu apane pairoM kA AmArjana karatA hai Amajjejja vA pamajjejja vA, pramRjyAdvA, AmAjantaM vA pramArjantaM vA athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA svdte| athavA pramArjana karane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| 17. je bhikkhU appaNo pAe saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH AtmanaH pAdau saMvAhayed vA 17. jo bhikSu apane pairoM kA saMbAdhana karatA hai parimardayedvA , saMvAhayantaM vA parimardayantaM athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana vA svdte| athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 18.je bhikkhU appaNo pAe telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA yo bhikSuH AtmanaH pAdau tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd 18. jo bhikSu apane pairoM kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 49 abbhaMgejja vA makkhejja vA, vA mrakSed vA, abhyajantaM vA mrakSantaM vA abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA svdte| saatijjti|| uddezaka 3 : sUtra 19-25 mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 19.je bhikkhU appaNo pAe loddheNa vA yo bhikSuH AtmanaH pAdau lodhreNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed ullolejja vA uvvaTTejja vA, vA udvarteta vA, ullolayantaM vA ulloleMtaM vA uvvade'taM vA udvartamAnaM vA svdte| saatijjti|| 19. jo bhikSu apane pairoM para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 20.je bhikkhU appaNo pAe sIodaga- yo bhikSuH AtmanaH pAdau zItodakavikRtena viyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA uccholejja vA padhovejja vA, pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA vA svdte| saatijjti|| 20. jo bhikSu apane pairoM kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 21.je bhikkhU appaNo pAe phumejja vA raejja vA, phumeMtaM vA raeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH AtmanaH pAdau 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / 21. jo bhikSu apane pairoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| kAya-parikamma-padaM kAyaparikarma-padam 22. je bhikkhU appaNo kArya yo bhikSuH AtmanaH kAyam AmRjyAdvA Amajjejja vA pamajjejja vA, pramRjyAdvA, AmAjantaM vA pramArjantaM vA AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA svdte| saatijjti|| kAyaparikarma-pada 22. jo bhikSu apane zarIra kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 23. je bhikkhU appaNo kAyaM saMvAhejja vA palimahejja vA, saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH AtmanaH kAyaM saMvAhayed vA parimardayedvA , saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| 23. jo bhikSu apane zarIra kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 24. je bhikkhU appaNo kAyaM telleNaM vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH AtmanaH kAyaM tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyajyAd vA mrakSed vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA svdte| 24. jo bhikSu apane zarIra kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 25. je bhikkhU appaNo kAyaM loddheNa ___ yo bhikSuH AtmanaH kAyaM lodhreNa vA vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed 25. jo bhikSu apane zarIra para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 3 : sUtra 26-32 vA ullolejja vA uvvadvejja vA ulloleMtaM vA uvvataM vA sAtijjati / / 26. je bhikkhU apyaNo kArya sIodaga viyaDeNa vA usiNodaga viyaDeNa vA uccholejja vA padhovejja vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA sAtijjati / / 27. je bhikkhU appaNo kArya phumejja yA ejja vA phurmetaM vA rataM vA sAtijjati / vaNa parikamma parda 28. je bhikkhU appaNo kAyaMsi vaNaM Amajjejja vA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA sAtijjati // 29. je bhikkhU appaNo kAryasi varNa saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAtaM vA palimataM vA sAtijjati // 30. je bhikkhU apyaNo kAryasi varNa telleNa vA ghaeNa vA basAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA sAtijjati / / 31. je bhikkhU appaNo kAyaMsi vaNaM loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNeNa vA ullolejja vA uvvaTTejja vA, ulloleMtaM vA ubbataM vA sAtijjati // 32. je bhikkhU appaNo kAyaMsi vaNaM sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga 50 vA udvarteta vA ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svadate / yo bhikSuH AtmanaH kArya zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| yo bhikSuH AtmanaH kArya 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / vraNaparikarma-padam yo bhikSuH AtmanaH kAye vraNam AmRjyAd vA pramRjyAd vA, AmArjantaM vA pramArjantaM vA svadate / yo bhikSuH AtmanaH kAye vraNaM saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimayantaM vA svadate / yo bhikSuH AtmanaH kAye vraNaM tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd vA prakSed vA abhyaJjantaM vA prakSantaM vA svadate / yo bhikSuH AtmanaH kAye vraNaM lodhreNa vA kalna vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvarteta vA ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svadate / yo bhikSuH AtmanaH kAye vraNaM zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA nisIhajjhayaNaM udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 26. jo bhikSu apane zarIra kA prAsuka zItala jala se athavA prAsu uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 27. jo bhikSu apane zarIra para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai|" vraNaparikarma-pada 28. jo bhikSu apane zarIra para hue vraNa kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai| aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 29. jo bhikSu apane zarIra para hue vraNa kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai| aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 30. jo bhikSu apane zarIra para hue vraNa kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA prakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 31. jo bhikSu apane zarIra para hue vraNa para lotha, kalka, cUrNa athavA varga kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 32. jo bhikSu apane zarIra para hue vraNa kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM viyaDeNa vA uccholejja vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM padhovejja vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA pradhAvantaM vA svdte| vA saatijjti|| uddezaka 3 : sUtra 33-37 se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 33. je bhikkhU appaNo kAryasi vaNaM / yo bhikSuH AtmanaH kAye vraNaM 'phumejja' phumejja vA raejja vA, phutaM vA raeMtaM (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' vA saatijjti|| (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svdte| 33. jo bhikSu apane zarIra para hue vraNa para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene vAle athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| gaMDAdiparikarma-pada gaMDAdi-parikamma-padaM 34. je bhikkhU appaNo kAyaMsi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdejja vA vicchiMdejja vA, acchiMdaMtaM vA vicchiMdaMtaM vA saatijjti|| gaMDAdiparikarma-padam yo bhikSuH AtmanaH kAye gaMDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena AcchindyAd vA vicchindyAd vA, AcchindantaM vA vicchindantaM vA svdte| 34. jo bhikSu apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza (masA) athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana (eka bAra chedana) karatA hai athavA vicchedana karatA hai aura Acchedana athavA vicchedana karane vAle kA anumodana karatA hai| . 11 vA 35. je bhikkhU appaNo kAryasi gaMDaM vA yo bhikSuH AtmanaH kAye gaMDaM vA piTakaM piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM / anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUyaM vA zoNitaM vA vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA nissared vA vizodhayed vA, nissarantaM NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM vA vizodhayantaM vA svadate / vA visoheMtaM vA sAtijjati // 35. jo bhikSu apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara pIva athavA rakta ko nikAlatA hai athavA sApha karatA hai aura nikAlane vAle athavA sApha karane vAle kA anumodana karatA hai| 36.je bhikkhu appaNo kAryasi gaMDaM vA yo zizuH AtmanaH kAye gaMDaM vA piTakaM piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vA vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakaNIharittA vA visohettA vA vikRtena vA uSNodakavikRtena vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- utkSAlayed vA pradhAvedvA, utkSAlayantaM viyaDeNa vA uccholejja vA vA pradhAvantaM vA svadate / padhovejja vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA saatijjti|| 36. jo bhikSu apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usake pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 37. je bhikkhU appaNo kAryasi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM yo bhikSuH AtmanaH kAye gaMDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya 37. jo bhikSu apane zarIra meM hue gaMDamAla, phoDA, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 3: sUtra 38,39 satthajAeNaM acchiMdittA vA __ vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vA vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakavikRtena NIharittA vA visohettA vA vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA AlimpedvA vilimpedvA, AlimpantaM vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM vA vilimpantaM vA svdte| AliMpejja vA viliMpejja vA, AliMpaMtaM vA viliMpaMtaM vA saatijjti|| vicchedana kara, usake pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara kisI AlepanajAta se Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai aura Alepana athavA vilepana karane vAle kA anumodana karatA hai| 38. je bhikkhU appaNo kAryasi gaMDaM vA yo bhikSuH AtmanaH kAye gaMDaM vA piTakaM piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vA vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakaNIharittA vA visohettA vA vikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- vA pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA Alipya vA vilipya vA tailena vA ghRtena vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd AliMpittA vA viliMpittA vA vA mrakSed vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA svdte| NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA saatijjti|| 38. jo bhikSu apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usake pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara, usa para kisI AlepanajAta se Alepana athavA vilepana kara, usakA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 39. je bhikkhU appaNo kAryasi gaMDaM vA yo bhikSuH AtmanaH kAye gaNDaM vA piTakaM piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM __ anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vA / vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakaNIharittA vA visohettA vA sIodaga- vikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya viyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA vA pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena uccholettA vA padhoettA vA aNNaya- Alipya vA vilipya vA tailena vA ghRtena reNaM AlevaNajAeNaM AliMpittA vA vA vasayA vA navanItena vA abhyaGgya vA viliMpittA vA telleNa vA ghaeNa vA prakSitvA vA anyatareNa dhUpanajAtena dhUpAyed vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgettA vA pradhUpAyedvA, dhUpAyantaM vA pradhUpAyantaM vA makkhettA vA aNNayareNaM dhUvaNa- vA svadate / jAeNaM dhUvejja vA padhUvejja vA, dhUveMtaM vA padhUveMtaM vA saatijjti|| 39. jo bhikSu apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usake pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara, usa para kisI AlepanajAta se Alepana athavA vilepana kara, usakA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana athavA mrakSaNa kara use kisI dhUpajAta se dhUpita karatA hai athavA pradhUpita karatA hai aura dhUpita athavA pradhUpita karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 nisIhajjhayaNaM kimi-padaM kRmi-padam 40.je bhikkhU appaNo pAlukimiyaM vA yo bhikSuH AtmanaH pAyukRmikaM vA kucchikimiyaM vA aMgulIe kukSikRmikaM vA aMgulyA nivezya-nivezya Nivesiya-Nivesiya NIharati, nissarati, nissarantaM vA svdte| NIharaMtaM vA saatijjti|| uddezaka 3: sUtra 40-46 kRmi-pada 40. jo bhikSu apane apAna kI kRmi athavA kukSi kI kRmi ko aMgulI DAla-DAla kara nikAlatA hai athavA nikAlane vAle kA anumodana karatA hai| Naha-sihA-padaM nakhazikhA-padam nakhazikhA-pada 41. je bhikkhU appaNo dIhAo Naha- yo bhikSuH AtmanaH dIrghAH nakhazikhAH 41. jo bhikSu apanI dIrgha nakhazikhA (nakha ke sihAo kappejja vA saMThavejja vA, kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA agrabhAga) ko kATatA hai athavA vyavasthita kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti| saMsthApayantaM vA svdte| karatA (saMvAratA) hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA dIha-roma-padaM 42. je bhikkhU appaNo dIhAI jaMgha romAI kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti| dIrgharoma-padam yo bhikSuH AtmanaH dIrghANi jaMghAromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svdte| dIrgharoma-pada 42. jo bhikSu apanI jaMghApradeza (piMDalI) kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA pA 43. je bhikkhU appaNo dIhAI vatthi romAI kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH AtmanaH dIrghANi vastiromANi 43. jo bhikSu apanI vastipradeza kI dIrgha kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita saMsthApayantaM vA svdte| karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 44. je bhikkhU appaNo dIha-romAiM yo bhikSuH AtmanaH dIrgharomANi kalpeta 44. jo bhikSu apanI dIrgha romarAji ko kATatA kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 45. je bhikkhU appaNo dIhAiM yo bhikSuH AtmanaH dIrghANi kakSAromANi 45. jo bhikSu apanI kakSApradeza (kAMkha) kI kakkhANa-romAiM kappejja vA kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA saMsthApayantaM vA svdte| vyavasthita karatA hai aura kATane athavA saatijjti|| vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA 46. je bhikkhU appaNo dIhAI maMsu- yo bhikSuH AtmanaH dIrghANi zmazruromANi 46. jo bhikSu apanI zmazru (mUMcha) kI dIrgha romAI kappejja vA saMThavejja vA, kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 3: sUtra 47-53 kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| daMta-padaM 47. je bhikkhU appaNo daMte AghaMsejja vA paghaMsejja vA, AghaMsaMtaM vA paghaMsaMtaM vA saatijjti|| daMta-padam yo bhikSuH AtmanaH dantAn AgharSed vA pragharSed vA, AgharSantaM vA pragharSantaM vA svdte| daMta-pada 47. jo bhikSu apane dAMtoM kA AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa karatA hai aura AgharSaNa athavA pragharSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 48. je bhikkhU appaNo daMte uccholejja vA padhovejja vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH AtmanaH dantAn utkSAlayed vA pradhAveda vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| 48. jo bhikSu apane dAMtoM kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 49. je bhikkhU appaNo daMte phumejja vA raejja vA, phumeMtaM vA raeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH AtmanaH dantAn 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajet vA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / 49. jo bhikSu apane dAMtoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| 13 uTTha-padaM oSTha-padam oSTha-pada 50. je bhikkhU appaNo uDhe yo bhikSuH AtmanaH oSThau AmRjyAd 50. jo bhikSu apane oSTha kA AmArjana karatA Amajjejja vA pamajjejja vA, vA pramRjyAdvA, AmAjantaM vA pramArjantaM hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA vA svdte| athavA pramArjana karane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| 51. je bhikkhU appaNo uDhe saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA stijjti|| yo bhikSuH AtmanaH oSThau saMvAhayed vA parimardayevA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| 51. jo bhikSu apane oSTha kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 52. je bhikkhU appaNo uddhe telleNa vA yo bhikSuH AtmanaH oSThau tailena vA ghRtena ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd abbhaMgejja vA makkhejja vA, __vA mrakSed vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA svdte| saatijjti|| 52. jo bhikSu apane oSTha kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 53.je bhikkhU appaNo uTTeloddheNa vA yo bhikSuH AtmanaH oSThau lodhreNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed ullolejja vA uvvadvejja vA, vA udvarteta vA, ullolayantaM vA 53. jo bhikSu apane oSTha para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM ulloleMtaM sAtijjati / / vA uvvataM vA 54. je bhikkhU appaNo uTThe sIodagaviyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uccholejja vA padhovejja vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM sAtijjati / / 55. je bhikkhU appaNo uTThe phumejja vA raejja vA, phumeMtaM vA raeMtaM vA sAtijjati // dIha - roma-padaM 56. je bhikkhU appaNo dIhAI uttaroromAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / / 57. je bhikkhU appaNo dIhAiM NAsAromAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / / acchi - patta-padaM 58. je bhikkhU appaNo dIhAI acchipattAiM kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / / acchi - padaM 59. je bhikkhU appaNo acchINi Amajjejja vA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA sAtijjati // 55 udvartamAnaM vA svadate / yo bhikSuH AtmanaH oSThau zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / yo bhikSuH AtmanaH oSThau 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / dIgharoma-padam yo bhikSuH AtmanaH dIrghANi uttarauSTharomANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH AtmanaH dIrghANi nAsAromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / akSipatra-padam yo bhikSuH AtmanaH dIrghANi akSipatrANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / akSi-padam yo bhikSuH AtmanaH akSiNI AmRjyAd vA pramRjyAd vA, AmArjantaM vA pramArjantaM vA svadate / uddezaka 3 : sUtra 54-59 karane vAle kA anumodana karatA hai| 54. jo bhikSu apane oSTha kA prAsuka zItala jala athavA prAsu uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 55. jo bhikSu apane oSTha para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| 14 dIrgharoma - pada 56. jo bhikSu apanI uttaroSTha (dAr3hI) kI dIrgha romarAja ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 57. jo bhikSu apanI nAka kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai| aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai / akSipatra - pada 58. jo bhikSu apanI dIrgha akSipatroM (palaka kI romarAji) ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai akSi-pada 59. jo bhikSu apanI AMkhoM kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 3 : sUtra 60-66 nisIhajjhayaNaM 60. je bhikkhU appaNo acchINi / yo bhikSuH AtmanaH akSiNI saMvAhayed 60.jo bhikSu apanI AMkhoM kA saMbAdhana karatA saMvAhejja vA palimaddejja vA, vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA parimardayantaM vA svdte| athavA parimardana karane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| 61. je bhikkhU appaNo acchINi yo bhikSuH AtmanaH akSiNI tailena vA 61. jo bhikSu apanI AMkhoM kA tela, ghRta, telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA abhyajyAd vA mrakSed vA, abhyaJjantaM athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA mrakSantaM vA svdte| prakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| vA saatijjti|| 62. je bhikkhU appaNo acchINi __ yo bhikSuH AtmanaH akSiNI lodhreNa vA 62. jo bhikSu apanI AMkhoM para lodha, kalka, loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA vaNNeNa vA ullolejja vA uvvade'jja vA udvarteta vA, ullolayantaM vA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana vA, ulloleMtaM vA uvvaTeMtaM vA udvartamAnaM vA svdte| karane vAle kA anumodana karatA hai| saatijjti|| 63. je bhikkhU appaNo acchINi yo bhikSuH AtmanaH akSiNI zItodaka- 63. jo bhikSu apanI AMkhoM kA prAsuka zItala sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- vikRtena vA uSNodakavikRtena vA jala se athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana viyaDeNa vA uccholejja vA utkSAlayed vA pradhAvedvA, utkSAlayantaM karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura padhovejjavA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA pradhAvantaM vA svdte| utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA vA saatijjti|| anumodana karatA hai| 64. je bhikkhU appaNo acchINi phumejja vA raejja vA, phutaM vA raeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH AtmanaH akSiNI 'phumejja' 64. jo bhikSu apanI AMkhoM para phUMka detA hai (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' / athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| dIha-roma-padaM dIrgharoma-padam dIrgharoma-pada 65. je bhikkhU appaNo dIhAI bhamuga- yo bhikSuH AtmanaH dIrghANi bhUromANi 65. jo bhikSu apanI bhauhoM kI dIrgha romarAji romAI kappejja vA saMThavejja vA, kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 66. je bhikkhU appaNo dIhAI pAsa- yo bhikSuH AtmanaH dIrghANi 'pAsa'romANi 66. jo bhikSu apane pArzvabhAga kI dIrgha romarAji romAiM kappejja vA saMThavejja vA, kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 57 uddezaka 3 : sUtra 67-72 mala-NIharaNa-padaM malanissaraNa-padam malanirharaNa-pada 67. je bhikkhU appaNo kAyAo seyaM yo bhikSuH AtmanaH kAyAt svedaM vA jallaM 67. jo bhikSu apane zarIra ke sveda, jalla, vA jallaM vA paMkaM vA malaM vA vA paMka vA malaMvA nissaredvA vizodhayed paMka athavA mala kA nirharaNa (apanayana) NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM vA, nissarantaM vA vizodhayantaM vA svdte| karatA hai athavA vizodhana karatA hai aura vA visoheMtaM vA saatijjti|| nirharaNa athavA vizodhana karane vAle kA anumodana karatA hai| 68. je bhikkhU appaNo acchimalaM vA yo bhikSuH AtmanaH akSimalaM vA karNamalaM kaNNamalaM vA daMtamalaM vA NahamalaM vA vA dantamalaM vA nakhamalaM vA nissared vA NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM / vizodhayevA, nissarantaM vA vizodhayantaM vA visoheMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 68. jo bhikSu apanI AMkha ke maila, kAna ke maila, dAMta ke maila athavA nakha ke maila kA nirharaNa karatA hai athavA vizodhana karatA hai aura nirharaNa athavA vizodhana karane vAle kA anumodana karatA hai| sIsaduvAriya-padaM zIrSadvArikA-padam zIrSadvArikA-pada 69. je bhikkhU gAmANugAmaM dUijjamANe yo bhikSuH grAmAnugrAmaM dUyamAnaH AtmanaH 69. jo bhikSu grAmAnugrAma parivrajana karatA huA appaNo sIsavAriyaM kareti, kareMtaM zIrSadvArikAM karoti, kurvantaM vA svdte| apanA sIsaduvAriyA karatA hai (sira DhaMkatA vA saatijjti|| hai) athavA karane vAle kA anumodana karatA vasIkaraNasutta-padaM vazIkaraNasUtra-padam vazIkaraNasUtra-pada 70. je bhikkhU saNakappAsAo vA yo bhikSuH zaNakArpAsAvA UrNAkAsAd 70. jo bhikSu zaNa (pATa) ke kapAsa (chAla), uNNakappAsAo vA poMDakappAsAo vA poMDrakArpAsAdvA amilakArpAsAdvA Una ke kapAsa, poMDra (sUtI) kapAsa athavA vA amilakappAsAo vA vazIkaraNasUtrakaM karoti, kurvantaM vA amila kapAsa se vazIkaraNa sUtra kA nirmANa vasIkaraNasuttayaM kareti, kareMtaM vA svdte| karatA hai athavA karane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| uccAra-pAsavaNa-padaM uccAraprasravaNa-pada 71. je bhikkhU gihaMsi vA gihamuhaMsi vA gihaduvAraMsi vA gihapaDiduvAraMsi vA giheluyaMsi vA gihaMgaNaMsi vA gihavaccaMsi vA uccAraM vA pAsavaNaM vA pariDhuveti, pariTThaveMtaM vA saatijjti|| uccAraprasravaNa-padam yo bhikSuH gRhe vA gRhamukhe vA gRhadvAre vA gRhapratidvAre vA gRhailuke vA gRhAGgaNe vA gRhavarcasi vA uccAraM vA prasavaNaM vA pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svdte| 71. ghara, ghara kA mukha, ghara kA dvAra, ghara kA pratidvAra, ghara kI elukA-dehalI, ghara kA AMgana athavA ghara kA varca-jo bhikSu ina sthAnoM meM uccAra athavA prasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 72. je bhikkhU maDagagihaMsi vA maDagachAriyaMsi vA maDagathUbhiyaMsi vA maDagAsayaMsi vA maDagaleNaMsi vA yo bhikSuH mRtakagRhe vA mRtakakSAre vA mRtakastUpe vA mRtakAzraye vA mRtakalayane vA mRtakasthaNDile vA mRtakavarcasi vA 72. mRtaka-gRha, mRtaka kI rAkha, mRtaka stUpikA, mRtaka-Azraya , mRtaka-layana, mRtaka-sthaMDila athavA mRtaka-varca jo bhikSu Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 uddezaka 3 : sUtra 73-77 maDagathaMDilaMsi vA maDagavaccaMsi vA uccAraM vA pAsavaNaM vA pariDhuveti, parihaveMtaM vA saatijjaati|| uccAraM vA prasravaNaM vA pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svdte| nisIhajjhayaNaM ina sthAnoM para uccAra athavA prasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 73. je bhikkhU iMgAladAhaMsi vA yo bhikSuH aMgAradAhe vA kSAradAhe vA khAradAhaMsi vA gAtadAhaMsi vA gAtradAhe vA tuSadAhasthAne vA busadAhasthAne tusadAhaThANaMsi vA bhusadAhaThANaMsi vA uccAraM vA prasravaNaM vA pariSThApayati, vA uccAraM vA pAsavaNaM vA pariDhuveti, pariSThApayantaM vA svadate / parihaveMtaM vA saatijjaati|| 73. aMgAradAha-sthAna, khAradAha-sthAna, gAtradAha-sthAna, tusadAha-sthAna athavA busadAha-sthAna-jo bhikSu ina sthAnoM para uccAra athavA prasravaNa kA pariSThApana karatA hai, athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 74. je bhikkhU NaviyAsu vA yo bhikSuH navikAsu vA golehanikAsu 74. naI golehanikA athavA naI miTTI kI khAna, golehaNiyAsu NaviyAsu vA navikAsu vA mRttikAkhAniSu- jo paribhoga meM A rahI ho athavA paribhoga maTTiyAkhANIsu-paribhujjamANiyAsu paribhujyamAnAsu vA aparibhujyamAnAsuvA meM nahIM A rahI ho-jo bhikSu ina sthAnoM para vA aparibhujjamANiyAsu vA-uccAraM uccAraM vA prasravaNaM vA pariSThApayati, uccAra athavA prasravaNa kA pariSThApana karatA vA pAsavaNaM vA paridvaveti, pariveMtaM pariSThApayantaM vA svadate / hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana vA saatijjaati|| karatA hai| 75. je bhikkhU seyAyaNaMsi vA paMkAyataNaMsi vA paNagAyataNaMsi vA uccAraM vA pAsavaNaM vA parijhaveti, pariTThaveMtaM vA saatijjaati|| yo bhikSuH 'seyA'yatane vA paMkAyatane vA panakAyatane vA uccAraM vA prasavaNaM vA pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / 75. seyAyatana, paMkAyatana athavA panakAyatana-jo bhikSu ina sthAnoM para uccAra athavA prasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 76. je bhikkhU uMbaravaccaMsi vA yo bhikSuH udumbaravarcasi vA nyagrodhavarcasi NaggohavaccaMsi vA asotthavaccaMsi vA azvatthavarcasi vA plakSavarcasi vA vA pilakkhuvaccaMsi vA uccAraM vA uccAraM vA prasravaNaM vA pariSThApayati, pAsavaNaM vA paridvaveti, pariDhaveMtaM vA pariSThApayantaM vA svadate / saatijjaati|| 76. uduMbara (gUlara) varca, vaTa-varca, azvattha (pIpala)-varca athavA plakSa (pAkar3a)varca-jo bhikSu ina sthAnoM para uccAra athavA prasavaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA 77. je bhikkhU DAgavaccaMsi vA sAgavaccaMsi vA mUlayavaccaMsi vA kotthaMbharivaccaMsi vA khAravaccaMsi vA jIrayavaccaMsi vA damaNavaccaMsi vA marugavaccaMsi vA uccAraM vA pAsavaNaM vA pariDhuveti, pariDhuveMtaM vA saatijjaati|| yo bhikSuH 'DAga'varcasi vA zAkavarcasi vA mUlakavarcasi vA kostuMbharivarcasi vA kSAravarcasi vA jIrakavarcasi vA damanakavarcasi vA marukavarcasi vA uccAraM vA prasavaNaM vA pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svdte| 77. DAga-varca, zAka-varca, mUlI-varca, kutthaMbharI (dhaniyA) kA varca, khAra (bathuA) kA varca, jIre kA varca, damanaka-varca athavA maruka-varca-jo bhikSu ina sthAnoM para uccAra athavA prasavaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 3: sUtra 78-80 nisIhajjhayaNaM 78. je bhikkhU ikkhuvaNaMsi vA yo bhikSu ikSuvane vA zAlavane vA kusuMbhavane sAlavaNaMsi vA kusuMbhavaNaMsi vA vA kArpAsavane vA uccAraM vA prasravaNaM vA kappAsavaNaMsi vA uccAraM vA pAsavaNaM pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svdte| vA pariDhuveti, pariDhuveMtaM vA saatijjaati|| 78. ikSu-vana, zAla-vana, kusuMbhavana athavA kapAsa kA vana-jo bhikSu ina sthAnoM para uccAra athavA prasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| vA 79. je bhikkhU asogavaNaMsi vA yo bhikSuH azokavane vA saptaparNavane vA sattivaNNavaNaMsi vA caMpagavaNaMsi vA campakavane vA cUtavane vA anyatareSu vA cUyavaNaMsi vA aNNataresu tathAprakAreSu vA patropageSu puSpopageSu tahappagAresu vA pattovaesu pupphovaesu ____ phalopageSu chAyopageSu uccAraM vA prasravaNaM phalovaesu chAovaesu uccAraM vA vA pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svdte| pAsavaNaM vA pariTThaveti, pariTThaveMtaM vA saatijjaati|| 79. azoka-vana, saptaparNa-vana, caMpaka-vana, Amra-vana aura anya usI prakAra ke patrayukta, puSpayukta, phalayukta aura chAyAyukta vRkSoM ke vanoM ke pAsa jo bhikSu uccAra athavA prasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA nivA 80. je bhikkhU rAo vA viyAle vA yo bhikSuH rAtrau vA vikAle vA 80. jo bhikSu rAtri athavA vikAla velA meM uccAra-pAsavaNeNa ubbAhijjamANe uccAraprasavaNena udbAdhyamAnaHsvapAtre vA uccAra-prasravaNa ke vega se bAdhita hone para sapAyaMsi vA parapAyaMsi vA uccAra- parapAtre vA uccAra-prasravaNaM pariSThApya svayaM ke pAtra athavA dUsare ke pAtra meM uccArapAsavaNaM pariDhuvettA aNuggae sUrie anudgate sUrye eDati, eDantaM vA svdte| prasravaNa kA pariSThApana kara sUryodaya se pUrva eDeti, eDeMtaM vA sAtijjAti tyAga karatA (pariSThApita karatA) hai athavA tyAga karane vAle kA anumodana karatA hai| 20 taM sevamANe Avajjai mAsiyaM tatsevamAnaH Apadyate mAsika -inakA Asevana karane vAle ko laghumAsika parihAraTThANaM ugghaatiyN|| parihArasthAnam udghaatikm| parihArasthAna prApta hotA hai| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. sUtra 1-8 prastuta AlApaka meM AgaMtAgAra, ArAmAgAra Adi bhikSA ke lie anupayukta sthAnoM meM gRhastha Adi se kisI vastu ko mAMgane kA prAyazcitta prajJapta hai kyoMki aisA karane se gRhastha ko aprIti ho sakatI hai| bhadra prakRti vAlA gRhastha udgama Adi doSoM meM pravRtta ho sakatA hai| zabda vimarza 1. AgaMtAgAra-yAtrIgRha, jahAM Agantuka Akara raheM yA jo AgantukoM ke lie banAyA jaae| 2. ArAmAgAra-ArAma (vividha latAoM se suzobhita, dampati ke krIr3A sthala) meM bane ghara (kadalI Adi ke pracchanna gRh)| 3. gAhAvatikula-gRhapatikula' 4. pariyAvasaha-Azrama 5. obhAsa-avabhASaNa krnaa| nizIthabhASya evaM cUrNi meM avabhASaNa kA artha upalabdha nahIM hotaa| Avazyaka vRtti meM avabhASaNa kA artha viziSTa dravya kI yAcanA kiyA gayA hai| 6.kouhllpddiyaa-kutuuhlvsh| 2. sUtra 9-12 AgantAgAra Adi sthAnoM meM sAmane lAkara dI jAne vAlI bhikSA kA eka bAra muni niSedha kara detA hai aura kisa prakAra cATukArIpUrvaka punaH usI ko lene ke lie tatpara ho jAtA hai isa sUtra catuSTayI meM isakA sundara nirUpaNa huA hai| 1. nibhA. bhA. 2, cU. pR. 199-AgaMtAro jattha AgArI AgaMtu ciTuMti taM AgaMtAgAraM / gAmaparisaTThANaM tti vuttaM bhavati / AgaMtugANa vA kayaM AgAraM AgaMtAgAraM bahiyAvAse tti| 2. (ka) vahI-ArAme AgAraM aaraamaagaarN|| (kha) ArAma zabda ke lie draSTavya-ThANaM, pR. 145 / . 3. nibhA. bhA. 2 cU. pR. 199-gihassa patI gihapatI, tassa kulaM gihapati-kulaM, anyagRhamityartha / 4. vahI-gihapajjAyaM mottuM pavvajjApariyAe ThitA tesiM Avasaho priyaavsho| 5. vahI, pR. 202-koUhalla-paDiyAe koUhalapratijJayA, kotuke nnetyrthH| 6. vahI, gA. 1460,1461 prastuta AlApaka meM isakA prAyazcitta prajJapta hai, kyoMki aisA karane se gRhastha kA muni ke vacanoM ke prati vizvAsa samApta ho jAtA hai| zabda vimarza 1. abhihaDaM AhaTTa-sAmane laakr| 2. aNuvattiya-pIche-pIche jaakr|' 3. pariveDhiya-Age, pIche yA pArzva meM Thaharakara / ' 4. parijaviya-tumhArA zrama asaphala na ho-aisA khkr| 3. sUtra 13 jisa ghara kA svAmI bhikSu ko kahe-'mere yahAM koI na Ae' vaha ghara mAmaka kula kahalAtA hai| dasaveAliyaM meM mAmaka kula ke varjana kA spaSTa nirdeza milatA hai|9 bhikSA hetu vahAM praveza karane para aneka prakAra ke doSoM kI saMbhAvanA ko dekhate hue hI prastuta sUtra meM use prAyazcittArha mAnA gayA hai| vistAra hetu draSTavya-nibhA. gA. 1466-1470 zabda vimarza 1. paDiyAikkhie-pratiSiddha / 12 4. sUtra 14 prastuta sUtra meM saMkhar3I pralokanA-rasavatI meM jAkara khAdya padArthoM ko dekhakara nirdeza pUrvaka grahaNa karane kA prAyazcitta prajJapta hai / saMkhar3I kA artha hai-bhoja yA jImanavAra / 13 saMkhar3I meM jAne se janAkIrNa sthAna meM jAne para Ane vAle AtmavirAdhanA evaM saMyamavirAdhanA Adi doSa to Ate hI haiN| sAtha hI sAtha usa bhoja meM nimaMtrita anya 7. vahI, bhA. 2 pR. 203-abhihaDaM Amukhena hRtaM abhihRtaM / 8. vahI-aNuvattiya tti sattapadAiM gNtaa| 9. vahI-pariveDhiya tti purato piTThato pAsato tthiccaa| 10. vahI-parijaviya tti parijalpya, tubbhehiM evaM amhaTThA ANiyaM, mA tubbha aphalo parissamo bhavatu, mA vA adhirti karessaha / 11. dasave. 5|1|17-maamgN privjje| 12. nibhA. bhA. 2, cU.pR. 205-paDiyAikkhie tti pratyAkhyAtaH...... pratyAkhyAto prtissiddhH| 13. (ka) vahI, pR. 206-AuANi jammi jIvANa saMkhaDijjaMti sA sNkhddii| (kha) dasave. 7 / 36 kA ttippnn| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 61 uddezaka 3: TippaNa brAhmaNoM Adi ke pradveSa, antarAya tathA unake sAtha adhikaraNa Adi 2. saMbAdhana-parimardana-saMbAdhana kA artha hai-mardana karanA, doSa bhI saMbhava haiN| dbaanaa| vikAlavelA meM paira dabAnA saMbAdhana tathA ardharAtri, pazcima zabda vimarza rAtri yA dina meM aneka bAra paira dabAnA parimardana kahalAtA hai| 1. saMkhar3I-paloyaNA-rasavatI meM jAkara, odana Adi ko 3. ullolaNa-udvartana-eka bAra lepa karanA ullolaNa dekhakara 'yaha do' 'yaha do' isa prakAra khnaa| aura bAra-bAra lepa karanA udvartana hai| bhASyakAra ne ullolaNa ke 5. sUtra 15 sthAna para 'uvvalaNa' zabda kA prayoga kiyA hai| bhikSu ke lie vidhAna hai prAyaH dRSTa sthAna se bhaktapAna lenaa| 4. phUmana-raMjana-alaktaka Adi se pairoM Adi ko isakI maryAdA yaha hai ki tIna gharoM ke antara se lAyA huA bhaktapAna raMganA aura usake pazcAt phUMka dekara usa raMga ko lagAnA (TikAU ho, vaha le, usase Age kA na le| cauvana anAcAroM kI sUci meM bnaanaa)| 'abhihata' ko cauthA anAcAra mAnA gayA hai| nizIthabhASya evaM 7. sUtra 22-27 piNDaniyukti meM abhihRta ke aneka prakAroM kA vistRta vivaraNa prastuta AlApaka meM svayaM ke zarIra ke AmArjana, pramArjana, milatA hai| saMbAdhana, parimardana Adi kriyAoM kA prAyazcitta prajJapta hai| ina 6.sUtra 16-21 kriyAoM meM prakArAntara se snAna, saMbAdhana, gAtra-udvartana tathA prastuta AlApaka meM svayaM ke pairoM ke AmArjana, pramArjana, gAtra-abhyaMga Adi anAcAroM kA samAveza ho jAtA hai| dasaveAliyaM saMbAdhana, parimardana, abhyaMgana, mrakSaNa, udvartana, parivartana, utkSAlana, kI cUrNi evaM TIkA meM saMpucchaNA anAcAra meM zarIra kI raja Adi ko pradhAvana, phUmana (phUMka denA) evaM raMjana (alaktaka Adi lagAnA) pauMchanA, maila utAranA Adi kI carcA bhI upalabdha hotI hai|12 kA prAyazcitta prajJapta hai| bhikSA Adi se lauTane para, asthaMDila se anAcAroM kI zrRMkhalA meM saMbAdhana, daMtapradhAvana aura deha-pralokana-ye sthaMDila meM Ate samaya pairoM kA AmArjana evaM pramArjana AcIrNa hai| sAre zarIra se sambandhita haiM aura 'saMpucchaNa' kA ullekha inake sAtha isI prakAra vAtaroga Adi meM athavA mohacikitsA ke lie pairoM kA meM hai ataH yaha bhI zarIra se sambandhita honA caahie| nisIhajjhayaNaM saMbAdhana, parimardana Adi anya kriyAeM bhI anAcAra nahIM hai| akAraNa ke prastuta AlApaka se bhI isI vicAra kI puSTi hotI hai| inameM yA mAtra zArIrika sAtA ke nimitta ye kriyAeM karanA bAkuzika kramazaH zarIra ke pramArjana, saMbAdhana, abhyaMga, udvartana, prakSAlana pravRtti hai, svayaM evaM dUsare ke mohoddIpana kI hetubhUta hone ke kAraNa aura raMgane kA prAyazcitta kahA hai|3 brahmacarya ke lie ahitakara haiN| pramArjana Adi meM vAyukAya tathA saMkSepa meM kahA jA sakatA hai ki saundaryavRddhi, vibhUSA Adi prakSAlana Adi meM apkAya Adi jIvoM kI virAdhanA bhI saMbhava hai| ke lie zarIra kA pramArjana Adi karanA athavA prayojanavaza ayatanA ataH ye sadoSa haiN| se pramArjana Adi karanA sadoSa hai, anAcaraNIya hai ataH inase prAyazcitta zabda vimarza prApta hotA hai| 1. AmArjana-pramArjana-pairoM ko eka bAra yA hAtha se sApha 8. sUtra 28-39 karanA AmArjana tathA bAra-bAra yA rajoharaNa se sApha karanA pramArjana prastuta AlApaka meM vraNa, phor3A, phusI, arza, bhagandara Adi kahalAtA hai| ke parikarma, unake Acchedana, vicchedana, utkSAlana, pradhAvana tathA 1. nibhA. gA. 1480 6. vahI gA. 1498paDiNIya-visakkhevo, tattha va aNNattha vA vi tnnnnissaa| Atapara-mohudIraNa bAusadoso ya suttprihaannii| marugAdINaM paoso, adhikaraNupphosa vittvyo|| saMpAtimAti ghAto, vivajjayo logprivaayo| 2. vahI, bhA. 2 cU.pR. 206-saMkhaDisAmiNA aNuNNAto to tammi 7. vahI, bhA. 2, cU.pR. 210-appaNo pAe Amajjati ekkasi, rasavatIe pavisittA oaNAti paloiGa bhaNAti-'ito ya ito pa majjati punno-punno|ahvaa hattheNa AmajjaNaM, rayaharaNeNa pmjjnnN| payacchAhi' tti esa ploynnaa| 8. vahI, pR. 212-saMbAhaNa tti vissaamnnN| 3. dasave. cUlikA 216-osnndivaahddbhttpaanne| 9. vahI, pR. 211-viyAle saMbAhA bhavati / jo puNa aDaratte pacchimaratte 4. (ka) nibhA. gA. 1483-1488 tathA pi.ni. 329-346 / vi divasato vA aNegaso saMbAdheti, sA parimahA bhaNNati / (kha) draSTavya dasave. 312 kA ttippnn| 10. vahI, pR. 212-kakkAiNA uvvalaNaM / nibhA. gA. 1491 11. vahI-alattagAiNA raMgaNaM....... alaktakaraMgo phumijjaMto laggati / AiNNamaNAiNNA, duvihA pAde pamajjaNA hoti| 12. dasave. 3 / 3 kA TippaNa (21) saMsatte paMthe vA, bhikkhaviyAre vihAre y|| 13. nisIha. 3 / 22-27 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 3 : TippaNa malahama Adi ke lepa kA bhI prAyazcitta batalAyA gayA hai| prazna hotA hai ki bhayaMkara vedanA se pIr3ita hone para muni kyA kare? sUtrakAra kahate haiM-vedanA ko utpanna huA jAnakara bhI muni samatApUrvaka adInabhAva se prasannamanA sahana kre| jinakalpa, yathAlandaka Adi ke lie sarvathA roga kA pratikAra na karane kA vidhAna hai| vaise hI samAdhi, sUtrArtha kI avyavacchitti Adi kAraNoM se sthavirakalpI ke lie yatanApUrvaka cikitsA bhI vihita mAnI gaI hai| ataH prastuta sandarbha meM prAyazcitta kA vidhAna ayatanA ke lie hai-aisA mAnA jA sakatA hai| zabda vimarza 1. vraNa-khujalI, dAda Adi se huA ghAva yA zastra Adi ke kAraNa huA ghaav| 2. gNdd-gNddmaalaa| 3. pilg-phodd'aa| 4. ariy-phusii| 5. asiya-arza yA mssaa| 6. bhagaMdala-bhagandara / 7. jAta-prakAra, yathA zastrajAta arthAt vibhinna prakAra ke zastra, AlepanajAta vibhinna prakAra ke Alepana / 8. Acchedana-vicchedana-eka bAra yA alpa sA chedana Acchedana, anekazaH yA acchI taraha chedana vicchedana kahalAtA hai|" 9.nirharaNa-vizodhana-rakta, pIva ko kucha mAtrA meM nikAlanA nirharaNa evaM sampUrNatayA nikAlanA vizodhana kahalAtA hai|12 9. sUtra 40 prastuta sUtra meM apAna tathA kukSi kI kRmi ko aMgulI se nikAlane kA prAyazcitta hai kyoMki isase unakI virAdhanA saMbhava hai| bhASyakAra ke anusAra kRmi nikAlane ke niSkAraNa, sakAraNa, vidhi aura avidhi se cAra bhaMga ho jAte haiN| prastuta 1. uttara. 2 // 33 tegicchaM naabhinndejjaa| 2. nibhA. gA. 1504 avvocchittiNimittaM, jIyaTThI vA samAhihetuM vaa| pamajjaNAdI tu pade, jayaNAe samAyare bhikkhuu|| 3. (ka) vahI, 1507NikkAraNe Na kappati, gaMDAdIesa cheadhuvnnaadii| Asajja puNa kAraNaM, so ceva gamo havati tattha / / (kha) vahI, bhA. 2 cU. pR. 216-kAraNe puNa Asajja eseva kamo-satthAdiNA uttrottrpykrnnN|| 4. vahI, pR. 214-kAyavvaNo duvidho-tattheva kAye ubbhavo jassa doso ya tabbhavo, AgaMtueNa satthAtiNA kao jo so aagNtugo| 5. vahI, pR. 215-gacchatIti gaMDaM, taM ca gNddmaalaa| 6. vahI-pilagaM tu pAdagataM gNddN| 7. vahI-aratitaM vA aratito vA jaMNa paccati / nisIhajjhayaNaM sUtragata prAyazcitta kAraNa meM avidhi se kRmi nikAlane ke viSaya meM hai| zrImajjayAcArya ne isa viSaya para TippaNI karate hae likhA hai-AparI sAtA bAMchai, jIvAM ro maraNo vAMchai nhiiN| unhoMne likhA-kRmi nikAlane ke lie julAba lene vAlA yaha jAnatA hai ki isase kRmi kI virAdhanA hogI para vaha virAdhanA kA kAmI nhiiN| ataH prAyazcittabhAk nhiiN|" isa AdhAra para kahA jA sakatA hai ki bhikSu samAdhi ke lie yatanApUrvaka kRmi kA niSkAsana kare to doSa nhiiN| bhASyakAra ne bhI sUtrArtha kI avyavacchitti, samAdhimaya jIvana Adi ke lie ise anujJAta mAnA hai| bhASya sAhitya meM isa viSaya meM yatanAviSayaka nirdeza milatA hai| zabda vimarza paalu-apaan| 10.sUtra 41 prastuta sUtra meM bar3hI huI nakhazikhA ko kATane evaM saMvArane kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta Agama ke prathama uddezaka tathA AyAracUlA ke sAtaveM adhyayana se yaha spaSTa hai ki bhikSu ke lie nakhacchedanaka lenA, nakha kATanA aura gRhastha ko nakhacchedana ko pratyarpita karanA vihita hai| ina donoM prasaMgoM para vicAra karate haiM taba aisA pratIta hotA hai ki vibhUSA ke lie nakhazikhA ko kATanA evaM saMvAranA niSiddha hai| haribhadrasUri ke anusAra sthavirakalpika muni pramANayukta nakha rakhate the, tAki aMdhakAra meM dUsare sAdhuoM ke zarIra meM na laga jaaeN| jinakalpika muni ke nakha dIrgha hote the| yahAM nakha kATane kA prayojana hai ahiNsaa| nizIthabhASyakAra ke anusAra hAthoM ke sudIrgha nakha se pAtra ke lepa kA vinAza hone kI saMbhAvanA ho, khujalAne se zarIra para ghAva hone kI saMbhAvanA ho, dIrgha nakhoM meM azuci raha jAne se AtmavirAdhanA evaM pravacana-virAdhanA ho, nakhoM meM phaMsI huI rajoM se carpaghAta 8. vahI-asI arisA tA ya ahiTThANe NAsAte vraNesu vA bhvNti| 9. vahI-bhagaMdaraM appaNNato ahiTThANe kSataM kimiyajAlasaMpaNNaM bhavati / 10. vahI-jAtamiti prkaarprdrshnaarthm| 11. vahI-ekkasi ISad vA AcchiMdaNaM, bahuvAraM suTTha vA chiMdaNaM vicchiNdnnN| 12. vahI-NIharati NAma nnigglti| avasesAvayavA pheDaNaM visohaNaM bhnnnnti| 13. vahI, gA. 1511 / 14. sandeha viSauSadhi pa. 84-86 15. nibhA. gA. 288 / 16. dasave. 6.64 17. dasave. hA. TI. pa. 206-dIrghanakhavato hastAdau jinakalpikasya, itarasya tu pramANayuktA eva nakhA bhavanti yathA'nyasAdhUnAM zarIreSu tamasyapi na lgnti| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka3: TippaNa nisIhajjhayaNaM ho-ityAdi kAraNoM se nakhoM ko kATanA vidhisammata hai| isa AdhAra para kahA jA sakatA hai ki uparyukta prayojanoM meM ayatanA se athavA akAraNa nakha kATanA prastuta prAyazcitta kA hetu hai| zabda vimarza kalpana-saMsthApana kATanA kalpana tathA ardhacandra, zukamukha Adi ke rUpa meM vyavasthita karanA nakhoM kA saMsthApana kahalAtA hai| 11. sUtra 42-46 jaMghA, vasti, kAMkha Adi vibhinna avayavoM kI romarAji ko kATane ke aneka prayojana ho sakate haiM, jaise-usa sthAna para koI vraNa ho jAe, usa para lepa, malahama Adi lagAnA, cikitsA Adi kI dRSTi se usakI saphAI karanA athavA apane zarIra ko alaMkRta, vibhUSita karanA aadi| sthavirakalpa meM cikitsA kA sarvathA niSedha nahIM hai ataH vraNa, bhagandara, arza Adi meM upaghAta pahuMcAne vAlI romarAji ko yatanApUrvaka kATanA niSiddha nahIM hai| svayaM ke yA dUsare ke mohoddIpana meM nimitta bane, ayatanA ho evaM nirarthaka pramAdavRddhi meM hetubhUta ho athavA kevala sundaratA bar3hAne kA prayojana ho-isa prakAra vibhinna avayavoM kI romarAji ko kATanA yA usakA vividha AkRtiyoM meM vyavasthApana karanA anAcAra hai, prAyazcitta kA hetu hai| zabda vimarza roma-sira ke bAloM ke lie keza aura zarIra ke anya avayavoM para hone vAle bAloM ke lie roma zabda kA vyavahAra hotA hai|' 12. AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa karatA hai (AghaMsejja vA paghaMsejja vA) prastuta Agama meM aneka sthaloM para AmArjana-pramArjana, saMbAdhana-parimardana, abhyaMgana-mrakSaNa, utkSAlana-pradhAvana Adi dhAtuyugma dRSTigocara hote haiN| bhASyakAra ke anusAra inameM prathama pada eka bAra aura dvitIya pada bAra-bAra (aneka bAra) athavA prathama pada alpa dravya (lodha, jala Adi) se tathA dvitIya pada bahuta dravya (lodha, jala Adi) se karane ke artha meM prayukta hai|' dAMtoM ke saMdarbha meM cUrNikAra ne AgharSaNa kA artha eka dina ghisanA aura pragharSaNa kA artha pratidina ghisanA kiyA hai| 1. (ka) nibhA. gA. 1519-caMkamaNAmAvaDaNe, levo deha-khata asui nnkkhesu| (kha) vahI bhA. 2, cU. pR. 221-caMkamato pAyaNahA upalakhANugAdisu apphiDaMti / paDilomo vA bhajjati / hatthaNahA vA bhAyaNe levaM vinnaaseNti| .....pAyaNahesu dIhesu aMtaraMtare reNu ciTuMti, tIe cakkhu uvhmmti| 2. vahI, pR. 220-kappayati chinatti, saMThaveti tIkSNe karoti, caMdrArdhe sukatuMDe vA kroti| 3. (ka) vahI, gA. 1519-vaNagaMDa rati-aMsiya-bhagaMdalAdIsu romaaii|| (kha) vahI, bhA. 2 cU.pR.221 -vraNa-gaMDa araiyaMsi-bhagaMdarAdisu 13. sUtra 47-49 dasaveAliyaM meM dantaprakSAlana evaM datauna karanA donoM ko bhinnabhinna aticAra mAnA gayA hai| sUyagaDo meM dantaprakSAlana (kadamba Adi kI datauna) se dantaprakSAlana kA niSedha kiyA gayA hai| pratidina daMtamaMjana karanA, dAMtoM ko dhonA, phUMka denA, raMga lagAnA Adi bhikSu ke lie niSiddha kArya haiN| akAraNa athavA ayatanA se ina kAryoM ko karane vAlA prAyazcitta kA bhAgI hotA hai| yaha isa AlApaka kA abhiprAya hai| vistAra hetu draSTavya-dasaveAliyaM 3 / 3 evaM 9 kA ttippnn| 14. sUtra 50-55 prastuta AlApaka meM hoTha ke AmArjana, saMbAdhana, abhyaMgana, udvartana Adi ke lie mAsalaghu prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai| bhASya tathA paramparA ke anusAra rogapratikAra ke lie ye vihita bhI haiN| saMbhavataH isameM sabhI zvetAmbara ekamata haiN| vibhUSA ke lie abhyaMgana, udvartana Adi karane vAle bhikSu ke lie cAturmAsika prAyazcitta kA vidhAna hai| isa prAyazcitta bheda evaM pAramparika apavAda se jAna par3atA hai ki sAmAnyataH AmArjana, saMbAdhana, abhyaMgana Adi niSiddha haiM aura rogapratikAra ke lie niSiddha nahIM bhI haiN| vistAra hetu draSTavya-dasave. 3/9 kA TippaNa (pR. 73) 15. sUtra 56-66 prastuta AlApaka meM prajJapta uttaroSTha (dAr3hI), nAsikA, bhauMha tathA pArzvabhAga kI romarAji tathA palakoM ke roma ko kATane athavA saMvArane tathA AMkhoM ke AmArjana-pramArjana yAvat raMga lagAnA paryanta sabhI sUtroM ke viSaya meM sAmAnyataH vahI utsarga evaM apavAda pada jJAtavya haiM jo pUrva sUtroM ke viSaya meM prajJapta haiN| bhASyakAra evaM cUrNikAra ke anusAra bIja, rajakaNa Adi girane para AMkhoM kA AmArjana-pramArjana evaM triphalA Adi ke pAnI se yatanApUrvaka prakSAlana, atyadhika lambI bhauMheM jo cakSu kI upaghAtaka hoM, unakA kalpana evaM vyavasthitIkaraNa, AMkhoM ke roga Adi meM aMjana tathA vraNa, gaMDa Adi para lepa, malahama Adi Thahara sakeM ataH palakoM ke roma tathA romA uvaghAyaM kareMti, levaM vA aMtareti, ato chiMdati saMThaveti vaa| 4. vahI, pR. 220-romarAtI poTTe bhavati......kese tti siraje / / 5. vahI, gA. 1496-etesiM paDhamapadA saI tu bitiyA tu bahuso bahuNA vaa| 6. vahI, bhA. 2, cU.pR. 220-ekkadiNaM AghasaNaM, diNe-diNe pghNsnnN| 7. dasave. 33,9 / 8. sUya. 2 / 1 / 14, vR. pa. 299-no dantaprakSAlanena kadambAdikASThena dantAn prkssaalyet| 9. nisIha. 15 / 133-138 / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 3 TippaNa 0: pAzvaM bhAga Adi kI romarAja kA kartana Adi kriyAeM apavAdarUpa anujJAta haiN| jJAtavya hai ki prastuta AlApaka meM bhASya evaM cUrNi meM svIkRta pATha meM cakSu roma evaM keza sambandhI do sUtra atirikta haiM tathA jai. vi. bhA. dvArA sampAdita prastuta pATha meM dIrgharoma evaM dIrgha nAsAroma sambandhI do sUtra atirikta haiN| 16. sUtra 67,68 akAraNa zarIra athavA zarIra ke avayava - kAna, dAMta Adi ke maila kA apanayana karanA vibhUSA hai| isase sUtrapauruSI evaM arthapauruSI meM vighna paidA hotA hai ataH isakA niSedha kiyA gayA hai| roga Adi ke kAraNa yatanApUrvaka paMka, jalla yA maila kA apanayana karanA, AMkha, kAna Adi ke maila kA vizodhana karanA sthavirakalpa meM anujJAta mAnA gayA hai|" zabda vimarza 1. seya - sveda, pasInA / 2. jalla- jamA huA maila 3. paMka-gIlA mela 4. mala-raja Adi / " 5. nirharaNa- vizodhana nirharaNa arthAt niSkAsana yA apanayana karanA, vizodhana arthAt sampUrNa mela kA apanayana krnaa|' 17. sUtra 69 sira DhakanA strIveza hai| akAraNa liMga viparyAsa karane se bahuta se doSa paidA hote haiM / ataH usakA varjana kiyA gayA hai| " bhASyakAra ne glAnya, aTavI, stena Adi apavAdoM meM yatanApUrvaka sira DhakanA, avaguMThana karanA Adi ko anujJAta mAnA hai| " 1. nibhA. gA. 1519, 1520 tathA unakI cUrNi / 2. yahI bhA. 2, cU, pR. 221- apparutIe yA bAusadosA bhavati / suttatthesu ya palimaMtho / 3. vahI, pR. 222 - NayaNe vA dUsio ANaM vA NAtikammati / 4. vahI, pR. 221 - seyo prasvedaH / 5. vahI, gA. 1522 - jallo tu hoti kamaDhaM / 6. vahI, 1522 - paMko puNa seullo, cikkhalo vA vi jo laggo / 7. vahI, bhA. 2, cU. pR. 221 - malo puNa uttaramANo accho reNu vA / 8. vahINIharati avaNeti, ase visohaNaM / 9. vahI, gA. 1526 *****. paribhoga vivaccAso liMgavivege ya chattae tividhe / gihipaMta-takkaresu ya, paccAvAtA bhave duvihA / / 10. vahI, gA. 1528 bitiyapadaM gelaNe, asahU sAgArasedhamAdIsu / addhANe teNesu ya, saMjatapaMtesu jataNAe / 11. vahI, bhA. 2, cU. pR. 222 - sIsassa AvaraNaM sIsadvAraM / ahavA sIsa evaM duvAraM dubAriyA 64 nisIhajjhayaNaM sIsavAriyA kA artha hai - zIrSadvArikA, sira DhakanA, mastaka kA avaguMThana, ghUMghaTa Adi / 1 18. sUtra 70 prastuta sUtra meM pATa, Una evaM sUta se vazIkaraNa sUtra banAne kA prAyazcitta prajJapta hai| cUrNikAra ne vazIkaraNa sUtra ke do artha batalAe haiM 1. vaha dhAgA, jisase avaza ko vaza meM kiyA jAe, vazIkaraNa sUtra kahalAtA hai| 2. jisase vastra banAe jAeM yA upakaraNa bAMdhe jAeM, use bhI vazIkaraNa sUtra kahate haiN| " bhASyakAra ne vazIkaraNa sUtra ke tIna prayojana batalAe haiM1. pazu ko bAMdhanA 2. upakaraNoM ko bAMdhanA 3. phaTe vastra kI silAI krnaa| " nizItha sUtra kI huMDI meM kahA gayA hai sUta nAM DorA maMtrI nai vasIkaraNa DorA kre|" arthAt sUtra kA dhAgA jise maMtrita kara kisI ko vaza meM kiyA jAtA hai| vazIkaraNa sUtra ke nirmANa meM saMyamavirAdhanA evaM AtmavirAdhanA Adi doSa saMbhava haiM ataH ise prAyazcita yogya kArya mAnA gayA hai| - zabda vimarza 1. saNakappAsa - zaNa kI chAla (kAtane yogya chAla ko kapAsa kahate hai|") 2. uNNakappAsa-bheDa ke roma / 17 3. poMDakappAsa - sUtI kapAsa / 18 12. vahI, pR. 223 - avasA vase kIraMti jeNa taM vasIkaraNa suttayaM, so puNa doro jeNa vAse kIrai uvakaraNaM bajjhati tti vRttaM bhavati / 13. (ka) vahI, gA. 1529 vasIkaraNa-suttagassA, aMchaNayaM vaTTaNaM va jo kujjA / baMdhaNa sivvaNaheDaM... 11 (kha) vahI, gA. 1530 avasA vasammi kIraMti, jeNa pasavo vasaMti va jatA U / aMchaNatA tu pasiraNA, vaTTaNa sutte va rajjU vA / / 14. ni. huMDI 3 /72 15. vahI, gA. 1531 aMchaNatavaTTaNaM vA kareMti jIvANa hoti ativAto / Usa hatyachoDana gilANa AroyaNAyAe / 16. vahI, bhA. 2 cU. pR. 223-saNo vaNassatijAtI, tassa vAgo kaccaNijjo kappAso bhaNNati / 17. vahI - uNNa tti lADANaM gaDDurA bhaNNaMti / 18. vahI, pR. 223- poMDA vamaNI tassa phalaM, tassa pamhA kaccaNijjA kappAso bhaNNati / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 4. AmilakappAsa-amila zabda ke do artha upalabdha hote haiM 1. Una se banA vastra | 2. meSa, bhedd'| amilA zabda ke bhI tIna artha upalabdha hote haiM 1. bher3a kI Una se banA vastra / 2 2. deza vizeSa meM sUkSma rooM se banA vastra / 3. pADI (choTI bheMsa) / isa prakAra ye sAre ullekha vastra ke prakaraNa meM haiN| cUMki yahAM kapAsa kA prakaraNa hai aura urNA kapAsa se bher3a ke roma kA grahaNa ho hI jAtA hai, ataH yahAM isakA artha 'deza vizeSa kI bher3a ke kAtane yogya roma' honA caahie| 19. sUtra 71-79 prastuta AlApaka meM cavAlIsa sthAnoM kA ullekha huA hai / AyAracUlA meM bhI uccAra prasravaNa ke pariSThApana ke sandarbha meM inameM se aneka sthAnoM kA ullekha kiyA gayA hai| ye aura inake sahaza anya sthAna pariSThApana ke yogya nahIM hote| ina sthAnoM meM pariSThApana karane se mukhyataH tIna doSa saMbhava haiM 1. AtmopaghAta - usa sthAna ke svAmI yA vahAM adhiSThita deva ko vahAM pariSThApana karane se aprIti ho sakatI hai, vaha pradviSTa hokara muni ko mAra sakatA hai, pITa yA paritApita kara sakatA hai, gandagI para use girA sakatA hai aadi| usa 2. saMyamopaghAta - aMgAradAha, kSAradAha tathA phala Adi sukhAne ke sthAnoM para pariSThApana karane para ve gRhastha ina kAryoM ke lie anya pRthvI Adi kA prayoga karate haiM yA mala ko vanaspatikAya para girAte 1. pAiya. 2. AcU. 5/14 kI vRtti 3. nibhA. 2, cU. pR. 399 - romesu kayA amilA / 4. vahI, pR. 410- amilAiyA pajAtI / (amila-bher3a, amilA pADI) 5. AcU. 10 / 23-27 6. nibhA. gA. 1541 AyA-saMjama pavayaNa, tiveidhaM uvaghAiyaM tu NAtavvaM / gimAdiMgAlAdI, sukhANamAdI jahA kmso|| mahA. (anu. pa.) 243 / 14 7. 8. sUya. 9 / 19 9. (ka) nibhA. 1534- aMto gihaM khalu gihaM / (kha) vahI, bhA. 2 cU. pR. 224-gharassa aMto gibdhaMtaraM hiM bhaNati / gihagahaNeNa vA savvaM ceva gharaM gheppati / 10. (ka) vahI koDugasuvidhI va himuhaM hoti / (kha) vahI koo agnimAlio, suvihI chadA AliMdo, ete 65 uddezaka 3 TippaNa : haiM to kAyavadha hotA hai| 3. pravacanopaghAta- kisI ke ghara gRha dvAra Adi para athavA ikSuvana, zAlivana Adi sthAnoM para pariSThApana karane se apayaza evaM pravacana - hAni kI saMbhAvanA rahatI hai| ataH inameM se kisI bhI sthAna para uccAra-prasravaNa kA parityAga karane para bhikSu ko mAsalaghu prAyazcitta prApta hotA hai / mahAbhArata meM batAyA gayA hai ki hare bhare lahalahAte khetoM, ghara ke nikaTa, bhasma yA gobara ke Dhera, pathikoM ke vizrAma yogya chAyAdAra mArga tathA manorama sthAna para malamUtra kA tyAga karanA varjita hai| sUyagaDo meM bhI vanaspati para malamUtra ke visarjana kA niSedha prApta hotA hai|' zabda vimarza 1. hi gRha aura usakA AbhyaMtaravartI bhaag|' 2. himuha - ghara kA mukha-ghara ke bAhara kA koThA yA cabUtarA / " 3. gihaduvAra - ghara kA dvAra (mukhya dvAra) / 11 4. gihapaDiduvAra-ghara kA pratidvAra (pichalA daravAjA, khir3akI Adi) / 12 5. giheluya- ghara kI elukA (dehlii)| 13 6. hiMgaNa ghara kA aaNgn| " 7. gihavacca - ghara kA zaucAlaya / 15 8. maDagagiha-kabristAna / 16 9. maDagachAriya- mRtaka kI rAkha / 17 10. maDagathrubhiya- mRtaka kI stUpikA ( cbuutrii)| 18 11. maDagAsaya-mRtaka kA Azraya / 19 do vi gihamuhaM / 11. vahI - aggadAraM pavesitaM taM gihaduvAraM bhaNNati / 12. pAipa paDivAra choTA dvAra 13. vahI - dehalI, dvAra ke nIce kI lakar3I / 14. nibhA. gA. 1534- aMgaNaM maMDavathANaM / (cU. pR. 224 ) - gihassa aggato abbhAvagAsaM maMDavathANaM aMgaNa bhaNNati / 15. vahI, gA. 1535 - gihavaccaM peraMtA, purohaDaM vA vi jattha vA vaccaM / (cUrNa) hissa samaMtato bacce bhaNNati / purohaDaM vA vaccaM patyaM ti vRttaM bhavati / jattha vA vaccaM kareMti, taM vaccaM saNNAbhUmi bhaNNati / 16. vahI, gA. 1536 - maDagagihA mecchANaM / (cU. pR. 225) maDagagihaM NAma mecchA gharabhaMtare matayaM choDhuM vijjati, na Dajjhati taM maDagagihaM / 17. vahI, gA. 1536 - chAro tu apuNjkddo| (cU.pU. 225) abhiNavadaDDa apuMjaka chAro bhaNNati / 18. vahI, 1535 - thUbhA puNa viccagA hoMti / 19. nibhA. 2, cUM. 225 - maDANaM Azrayo maDAzraya sthAnamityarthaH / masANAsapaNe ANetuM maharya jattha mucyati taM mahAsa Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 3 : TippaNa 12. maDagaleNa-mRtaka ke Upara banA layana (devkul)|' 13. maDagathaMDila-mRtaka kA sthNddil| 14. maDagavacca-mRtaka kA vrc|| 15. iMgAladAha-aMgArA banAne kA sthAna / ' 16. khAradAha-khAra (sajjI khAra) jalAne kA sthAna / bhASya evaM cUrNi meM isakA artha bathuA Adi kiyA hai| vaha yahAM prAsaMgika nahIM, sUtra 77 meM jahAM pattI ke zAka kA prasaMga hai, vahAM prAsaMgika hai| 17. gAtadAha-gAtradAha (cikitsA ke lie pazuoM ko dAgane) kA sthaan| 18. tusadAhaThANa-tusa jalAne kA sthAna / 19. bhusadAhaThANa-busa (bhUsI) jalAne kA sthAna / ' 20. golehaNiyA-golehanikA (naunI bhuumi)| 21. seyAyaNa-seyAyatana (kIcar3a yukta pAnI kA sthAna, naalii|) 22. paNagAyataNa-panaka yA phaphUMdI yukta sthAna / 12 23. uMbaravacca-uduMbara (gUlara) kA varca (phala sukhAne kA sthaan)|3 24. Naggohavacca-nyagrodha (vaTa) ke phala sukhAne kaa| sthaan| 25. asotthavacca-azvattha (pIpala) ke phala sukhAne kA sthAna / 5 26. pilakkhuvacca-pAkar3a ke phala sukhAne kA sthAna / 27. DAgavacca-DAla (zAkhA) pradhAna zAka kA vrc|17 28. sAgavacca-patrapradhAna zAka kA vrc|18 29. mUlayavacca-mUlI kA varca (sukhAne kA sthaan)| 30. kotthaMbharivacca-dhaniyA kA vrc| 31. khAravacca-bathuA sukhAne kA sthaan| 32. jIrayavacca-jIrA22 sukhAne kA sthAna / 33. damaNagavacca-daunA (davanA) 23 sukhAne kA sthAna / 34. marugavacca-maruka (sapheda maruA)" sukhAne kA sthAna / 20. sUtra 80 sAmAnyatayA bhikSu sthaMDilabhUmi meM jAkara uccAra-prasravaNa kA visarjana karatA hai| parantu rAtri yA vikAlavelA meM athavA dina meM bhI roga, sthAnAbhAva, zvApadabhaya Adi kAraNoM se sthaMDilabhUmi meM jAnA saMbhava na ho to mAtraka meM bhI uccAra-prasravaNa kA visarjana kiyA jAtA hai| prastuta sUtra meM usa visarjita uccAraprasravaNa kA sUryodaya se pUrva pariSThApana karane kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta sandarbha meM 'aNuggae sUrie' pATha vimarzanIya hai| bhASya evaM cUrNi meM 'aNuggae sUrie' isa vAkyAMza kA 'sUryodaya se pUrva artha grahaNa karate hue kahA gayA hai-isa sUtra kA adhikAra rAtri meM visarjana' se hai|5 prastuta sandarbha meM unhoMne rAtri meM pariSThApana se Ane vAle doSoM kI bhI carcA kI hai|26 yadi 'aNuggae sUrie' vAkyAMza kA artha 'sUryodaya se pUrva' kiyA jAe to sUtra meM prayukta 'diyA vA' pATha kI sArthakatA para 1. (ka) nibhA. gA. 1536-chAracitA virahitaM tu thNddillN| (kha) vahI, bhA. 2, cU.pR. 222-chAraciti vajjitaM kevalaM maDaya TThANaM thaMDilaM bhnnnnti| 2. vahI-maDayassa uvari jaM devakulaM taM leNaM bhnnnnti| 3. vahI, gA. 1536-vaccaM puNa peraMtA, sItANaM vA vi savvaM tu / / 4. nibhA. 2, cU.pR. 225-khairAti iNgaalaa| 5. pAiya.-khAra-sarjikA, sjjii| nibhA. bhA. 2, cU.pR. 225-vatthulamAtI khaaro| nibhA. gA. 1537-gomAdirogasamaNo dahaMti gatte tahiM jaasi| (cU.pR. 225)-jarAtirogamaraMtANaM gorUANaM rogapasavaNatthaM jattha gAtA DajhaMti te gAtadAhaM bhnnnnti| 8. vahI-kuMbhakArA jattha bAhirao tuse DahaMti, taM tusdaahtthaannN| 9. vahI-prativarSa khalagaTThANe UsaNNaM jattha bhusaM DahaMti, taM bhusadAhaThANaM bhnnnnti| 10. vahI-jattha gAvo UsatthANA lihaMti, sA'bhujjamANI NiruddhA NavA bhnnnnti| 11. vahI, pR. 226-kaddamabahulaM pANIyaM seo bhaNNati, tassa AyayaNaM nnikkaa| 12. vahI-paNao ullii| so jattha ThANe samucchati taM paNagaTThANaM / 13. vahI-uMbarassa phalA jattha giriuDe uccavijjaMti, taM uMbaravaccaM bhaNNati / 14. vahI-Naggoho vddo| 15. vhii-asttho-pipplo| 16. vahI-pilakkhU pippalabhedo so puNa itthayAbhihANA pippalI bhnnnnti| 17. AcU. vR. pa. 411-DAgatti DAlapradhAnaM shaakN| 18. vahI-patrapradhAnaM tu zAkameva / 19. paaiy-muulg-muulii| 20. vhii-kutthubri-dhniyaa| 21. nibhA. 2, cU.pR. 225-vatthulamAdI khaaro| 22. paaiy-jiiry-jiiraa| 23. vahI-damaNaya-daunA, sugandhita patra vAlI vanaspati-vizeSa / 24. vhii-mrug-mruvaa| 25. nibhA. gA. 1550 scuurnni| 26. vahI, gA. 1553 sacUrNi Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM praznacihna laga jAtA hai| yadi sUryodaya se pUrva pariSThApana ko niSiddha mAnA jAe to sUryAsta se pUrva uccAra - prakhavaNa ke pariSThApana hetu sthaMDila kA pratilekhana karanA bhI nirarthaka ho jAtA hai| pAtra meM visarjita uccAra Adi meM jIvotpatti hone se saMyama virAdhanA tathA sUtra kI asvAdhyAyI kA bhI prasaMga AtA hai| ataH prastuta vAkyAMza kA artha kAlasUcaka na kara sthAnasUcaka karanA yuktisaMgata pratIta hotA hai| arthAt aisA sthAna jahAM sUrya na ugatA ho, jahAM sUrya kA prakAza evaM dhUpa nahIM pahuMcatI ho, vahAM 1. ni. huMDI 3180 - uddezaka 3 : TippaNa pariSThApana karanA sadoSa hai / zrImajjayAcArya kRta huMDI se bhI isI tathya kI puSTi hotI hai 'rAtri vikAle uccAra pAsavaNa rI bAdhA i pIDyau thako sAdha ApaNA pAtra viSai uccAra pAsavaNa paraThI karI nai tAvar3o na Avai tyAM naakhe|" zabda vimarza 67 1. ubbAhijjamANa - vega se atyadhika bAdhita honA / 2. eD-chor3anA, tyAga karanA, dUra karanA / 2. de. za. ko. / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauttho uddeso cauthA uddezaka Page #111 -------------------------------------------------------------------------- Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka ke mukhya pratipAdya haiM-rAjA evaM rAjyAdhikAriyoM ke sAtha sambandha banAne, unakA arcIkaraNa evaM arthIkaraNa kA prAyazcitta, kRtsna auSadhi khAne, anujJA ke binA vigaya khAne, puraHkarma Adi eSaNAdoSa evaM paraspara zarIra-parikarma kA prAyazcitta, pariSThApanikA samiti evaM sthApanA kuloM meM praveza Adi se sambaddha anAcaraNIya kAryoM kA praayshcitt| prAcInakAla meM adhikAMzataH rAjatantra zAsana praNAlI kA pracalana thaa| sAdhu-saMsthA ko bhI aneka paristhitiyoM meM, vibhinna kAraNoM se rAjyAzraya evaM rAjasambandhoM kI AvazyakatA hotI thii| dUsarI ora aneka varcasvI AcAryoM kA rAjAoM evaM rAjya ke anya bar3e adhikAriyoM para kAphI prabhAva thA evaM samaya-samaya para rAjaparivAroM se mumukSugaNa sAdhutva ko svIkAra karate the| ina saba tathyoM ko dhyAna meM rakhate hue rAjA, rAjarakSaka Adi se saMbaMdha banAne, unakI prazaMsA kara unheM apane anukUla banAne athavA aneka prakAra se unako apanA prArthI banAne se saMbaddha vidhi-niSedhoM evaM utsarga-apavAdoM kA adhyayana kiyA jAe to aneka mahattvapUrNa jAnakAriyAM upalabdha ho sakatI haiN| prastuta uddezaka meM rAjA, rAjarakSaka, kotavAla, zreSThI, coroddharaNika, mahAbalAdhikRta, araNyArakSaka, grAmArakSaka aura sImArakSaka ko apanA banAne, unakI arcA karane evaM unako prArthI banAne kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta uddezaka meM bhikSu ke lie AhAraviSayaka prAyazcitta sambandhI do vidhAna upalabdha hote haiM1. kRtsna auSadhi-mUMga, cavalA Adi kA AhAra krnaa| 2. AcArya-upAdhyAya ke dvArA ananujJAta sthiti meM vigaya kA AhAra krnaa| snigdha, madhura evaM praNItarasa vAlA AhAra dhAtukSobha kA hetu hone se kAmoddIpaka hotA hai ataH AtmagaveSI muni ke lie tAlapuTa viSa ke samAna mAnA gayA hai| muni ke lie nirvikRtika AhAra ko zreyaskara mAnate hue bhI vigaya ke sarvathA varjana kA Adeza prApta nahIM hotaa| prastuta sandarbha meM nizIthabhASya ko par3hane para prAcInakAla meM pracalita kucha vyavasthAoM ke prati dhyAna AkRSTa hotA hai 1. niSkAraNa vigaya nahIM khaanaa| 2. vigaya khAne se pUrva AcArya-upAdhyAya se anujJA prApta karanA / 3. vigaya kI anujJA milane para kAyotsarga kara vigaya khaanaa| bhikSu kI bhikSA sarvasaMpatkarI hotI hai| vaha udgama, utpAdana Adi ke doSoM se rahita bhikSA grahaNa karatA hai| vaha aisI bhikSA grahaNa nahIM kara sakatA, jisameM puraHkarma evaM pazcAtkarma doSa kI saMbhAvanA hai| sacitta pRthvI, pAnI evaM vanaspati se lipta hAtha athavA pAtra ko saMsRSTa hAtha athavA pAtra kahA jAtA hai| prastuta uddezaka meM saMsRSTa hAtha, saMsRSTa pAtra, saMsRSTa darvI athavA saMsRSTa bhAjana se bhikSA grahaNa karane vAle ke lie prAyazcitta kA kathana kiyA gayA hai| sUtrakAra ne yahAM 'ikkIsa hAthoM kI vaktavyatA' kA kathana kiyA hai| dasaveAliyaM ke piMDaiSaNA adhyayana meM saMsRSTa hAtha Adi ke satraha prakAra batalAe gae haiN| unameM lodhra, kaMda, mUla evaM zRMgabera se saMsRSTa hAtha, pAtra Adi kA sAkSAt kathana nahIM kiyA gayA hai| __ tRtIya uddezaka ke samAna caturtha uddezaka meM bhI pAda-parikarma, kAya-parikarma, vraNa-parikarma, gaMDAdi-parikarma, dIrgharomapada 1. nibhA. gA. 1597 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha 72 nisIhajjhayaNaM Adi se saMbaddha zIrSadvArikA paryanta cauvana sUtroM vAlA sampUrNa AlApaka 'aNNamaNNassa' pada ke sAtha punarukta huA hai kyoMki svayaM ke pAdaparikarma Adi ke samAna paraspara pAda-parikarma Adi kriyAeM bhI nirarthaka kI jAeM to bAkuzikatva, svayaM evaM dUsare kI mohodIraNA, sUtrArtha-palimaMthu Adi doSoM kI hetu banatI haiN| uparyukta donoM uddezakoM meM dUsarI samAnatA hai donoM meM hI 'uccAra-prasravaNa pada' meM dasa-dasa sUtra Ae haiN| tIsare uddezaka meM asthAna-gRha, gRhamukha Adi meM pariSThApana kA prAyazcitta prajJapta hai jabaki prastuta uddezaka meM pariSThApanikA samiti kI avidhi kA prAyazcitta nirUpita hai| inameM mukhyataH uccAra-prasravaNa sambandhI sthaMDila kI saMkhyA, sthaMDila kA parimANa, pariSThApana-vidhi tathA pariSThApana ke pazcAt samAcaraNIya vidhi Adi sabhI se sambandhita mukhya-mukhya sabhI atikramaNoM kA prAyazcitta prajJapta hai| saMbhavataH sampUrNa Agama-vAGmaya meM uccAra-prasravaNa ke pariSThApana se sambandhita ye samasta nirdeza eka saMlagna AlApaka meM isI Agama meM prApta hote haiN| prastuta uddezaka ke bhASya evaM usakI cUrNi meM sthApanA-kula, vaiyAvRtya, adhikaraNa (kalaha), nirgranthI-upAzraya meM AcArya Adi ke samAgamana ke kAraNa tathA sAdhu-sAdhvI kI paraspara paricaryA Adi aneka viSayoM kA vistRta evaM hRdayasparzI varNana upalabdha hotA hai| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauttho uddeso : cauthA uddezaka mUla saMskRta chAyA hindI anuvAda attIkaraNa-padaM AtmIkaraNa-padam AtmIkaraNa-pada 1. je bhikkhU rAyaM attIkareti, yo bhikSuH rAjAnam AtmIkaroti, 1. jo bhikSu rAjA ke sAtha sambandha sthApita attIkareMtaM vA saatijjti|| AtmIkurvantaM vA svdte| karatA hai athavA sambandha sthApita karane vAle kA anumodana karatA hai| 2. je bhikkhU rAyArakkhiyaM attIkareti, attIkareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH rAjArakSitam AtmIkaroti, AtmIkurvantaM vA svdte| 2.jo bhikSu rAjA ke ArakSaka ke sAtha sambandha sthApita karatA hai athavA sambandha sthApita karane vAle kA anumodana karatA hai| 3. je bhikkhU NagarArakkhiyaM attIkareti, attIkareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH nagarArakSitam AtmIkaroti, AtmIkurvantaM vA svadate / 3. jo bhikSu nagara ke ArakSaka ke sAtha sambandha sthApita karatA hai athavA sambandha sthApita karane vAle kA anumodana karatA hai| 4. je bhikkhU NigamArakkhiyaM yo bhikSuH nigamArakSitam AtmIkaroti, 4. jo bhikSu nigama ke ArakSaka ke sAtha sambandha attIkareti, attIkareMtaM vA AtmIkurvantaM vA svadate / sthApita karatA hai athavA sambandha sthApita saatijjti|| karane vAle kA anumodana karatA hai| 5.je bhikkhU desArakkhiyaM attIkareti, yo bhikSuH dezArakSitam AtmIkaroti, 5. jo bhikSu deza ke ArakSaka ke sAtha sambandha attIkareMtaM vA saatijjti|| AtmIkurvantaM vA svdte| sthApita karatA hai athavA sambandha sthApita karane vAle kA anumodana karatA hai| 6. je bhikkhU savvArakkhiyaM yo bhikSuH sarvArakSitam AtmIkaroti, 6. jo bhikSu sarvaArakSaka ke sAtha sambandha attIkareti, attIkareMtaM vA AtmIkurvantaM vA svdte| sthApita karatA hai athavA sambandha sthApita saatijjti|| karane vAle kA anumodana karatA hai| accIkaraNa-padaM 7. je bhikkhU rAyaM accIkareti, accIkareMtaM vA saatijjti|| arcIkaraNa-padam arcIkaraNa-pada yo bhikSuH rAjAnam arcIkaroti, 7. jo bhikSu rAjA kI arcA karatA hai athavA arcIkurvantaM vA svdte| arcA karane vAle kA anumodana karatA hai| 8.je bhikkhU rAyArakkhiyaM accIkareti, yo bhikSuH rAjArakSitam arcIkaroti, 8.jo bhikSu rAjA ke ArakSaka kI arcA karatA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 4: sUtra 9-16 74 nisIhajjhayaNaM accIkareMtaM vA saatijjti|| arcIkurvantaM vA svdte| hai athavA arcA karane vAle kA anumodana karatA hai| 9. je bhikkhU NagarArakkhiyaM accIkareti, accIkareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH nagarArakSitam arcIkaroti, 9. jo bhikSu nagara ke ArakSaka kI arcA karatA arcIkurvantaM vA svadate / hai athavA arcA karane vAle kA anumodana karatA hai| 10. je bhikkhU NigamArakkhiyaM yo bhikSuH nigamArakSitam arcIkaroti, 10. jo bhikSu nigama ke ArakSaka kI arcA accIkareti, accIkareMtaM vA arcIkurvantaM vA svadate / karatA hai athavA arcA karane vAle kA saatijjti|| anumodana karatA hai| 11. je bhikkhU desArakkhiyaM yo bhikSuH dezArakSitam arcIkaroti, 11. jo bhikSu deza ke ArakSaka kI arcA karatA accIkareti, accIkareMtaM vA arcIkurvantaM vA svadate / hai athavA arcA karane vAle kA anumodana saatijjti|| . karatA hai| 12. je bhikkhU savvArakkhiyaM yo bhikSuH sarvArakSitam arcIkaroti, 12. jo bhikSu sarvaArakSaka kI arcA karatA hai accIkareti, accIkareMtaM vA arcIkurvantaM vA svdte| athavA arcA karane vAle kA anumodana karatA saatijjti|| atthIkaraNa-padaM 13. je bhikkhU rAyaM atthIkareti, atthIkareMtaM vA saatijjti|| arthIkaraNa-padam arthIkaraNa-pada yo bhikSuH rAjAnam arthIkaroti, 13. jo bhikSu (apanA vidyAtizaya pradarzita arthIkurvantaM vA svdte| kara) rAjA ko apanA prArthI banAtA hai athavA prArthI banAne vAle kA anumodana karatA hai| 14. je bhikkhU rAyArakkhiyaM yo bhikSuH rAjArakSitam arthIkaroti, 14. jo bhikSu (apanA vidyAtizaya pradarzita atthIkareti, atthIkareMtaM vA arthIkurvantaM vA svdte| kara) rAjA ke ArakSaka ko apanA prArthI saatijjti|| banAtA hai athavA prArthI banAne vAle kA anumodana karatA hai| 15. je bhikkhU NagarArakkhiyaM yo bhikSuH nagarArakSitam arthIkaroti, 15. jo bhikSu (apanA vidyAtizaya pradarzita atthIkareti, atthIkareMtaM vA arthIkurvantaM vA svdte| kara) nagara ke ArakSaka ko apanA prArthI saatijjti|| banAtA hai athavA prArthI banAne vAle kA anumodana karatA hai| 16. je bhikkhU NigamArakkhiyaM atthIkareti, atthIkareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH nigamArakSitam arthIkaroti, 16. jo bhikSu (apanA vidyAtizaya pradarzita arthIkurvantaM vA svadate / kara) nigama ke ArakSaka ko apanA prArthI banAtA hai athavA prArthI banAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 17. je bhikkhU desArakkhiyaM atthIkareti, atthIkareMtaM vA sAtijjati // 18. je bhikkhU savvArakkhiyaM atthIkareti, atthIkareMtaM vA sAtijjati // kasiNa osahi-padaM 19. je bhikkhU kasiNAo osahIo AhAreti, AhAreMtaM vA sAtijjati / / vigati-padaM 20. je bhikkhU Ayariya - uvajjhAehiM avidiNNaM vigatiM AhAreti, AhAreMtaM vA sAtijjati / / ThavaNakula-padaM 21. je bhikkhU ThavaNa-kulAI ajANiya apucchiya agavesiya puvvAmeva piMDavAya-paDiyAe aNuppavisati, aNuppavisaMtaM vA sAtijjati // niggaMthIe saddhiM vavahAra padaM 22. je bhikkhU NiggaMthINaM vayaMsi avihI aNuppavisati, pavitaM vA sAtajjati / / je bhikkhU NiggaMthINaM AgamaNapahaMsi daMDagaM vA laTThiyaM vA raharaNaM vA muhapottiyaM vA aNNayaraM vA uvagaraNajAyaM Thaveti, ThaveMtaM vA sAtijjati // 23. 75 yo bhikSuH dezArakSitam arthIkaroti, arthIkurvantaM vA svadate / yo bhikSuH sarvArakSitam arthIkaroti, arthIkurvantaM vA svadate / kRtsna-oSadhi-padam yo bhikSu kRtsnAH oSadhIH Aharati, AharantaM vA svadate / vikRti-padam yo bhikSuH AcAryopAdhyAyaiH avidattAM vikRtim Aharati, AharantaM vA svadate / sthApanAkula- padam yo bhikSuH sthApanAkulAni ajJAtvA apRSTvA agaveSayitvA pUrvameva piNDapAtapratijJayA anupravizati, anupravizantaM vA svadate / nirgranthayA sArddhaM vyavahAra-padam yo bhikSuH nirgranthInAm upAzraye avidhinA anupravizati, anupravizantaM vA svadate / yo bhikSuH nirgranthInAm Agamanapathe daNDakaM vA yaSTikAM vA rajoharaNaM vA mukhapotikAM vA anyataraM vA upakaraNajAtaM sthApayati, sthApayantaM vA svadate / uddezaka 4 : sUtra 17-23 17. jo bhikSu (apanA vidyAtizaya pradarzita kara) deza ke ArakSaka ko apanA prArthI banAtA hai athavA prArthI banAne vAle kA anumodana karatA hai| 18. jo bhikSu (apanA vidyAtizaya pradarzita kara) sarvaArakSaka ko apanA prArthI banAtA hai athavA prArthI banAne vAle kA anumodana karatA hai| kRtsna- oSadhi - pada 19. jo bhikSu kRtsna auSadhi kA AhAra karatA hai athavA AhAra karane vAle kA anumodana karatA hai| vikRti-pada 20. jo bhikSu AcArya evaM upAdhyAya ko anujJA ke binA vikRti kA AhAra karatA hai athavA AhAra karane vAle kA anumodana karatA hai| sthApanAkula- pada 21. jo bhikSu sthApanA kuloM ko jAne binA, pUche binA, gaveSaNA kie binA, pahale hI piNDapAta kI pratijJA se anupraviSTa hotA hai athavA anupraviSTa hone vAle kA anumodana karatA hai| nirgranthI ke sAtha vyavahAra-pada 22. jo bhikSu nirgranthiyoM ke upAzraya meM avidhi praveza karatA hai athavA anupraveza karane vAle kA anumodana karatA hai| 23. jo bhikSu nirgranthiyoM ke Ane ke mArga meM daMDa, lAThI, rajoharaNa, mukhavastrikA athavA anya kisI upakaraNajAta ko rakhatA hai athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai|" Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 nisIhajjhayaNaM uddezaka 4 : sUtra 24-33 ahigaraNa-padaM 24. je bhikkhU NavAI aNuppaNNAI ahigaraNAI uppAeti, upyAeM vA saatijjti|| adhikaraNa-padam adhikaraNa-pada yo bhikSuH navAni anutpannAni 24. jo bhikSu nae sire se anutpanna adhikaraNa adhikaraNAni utpAdayati, utpAdayantaM vA (kalaha) ko utpanna karatA hai athavA utpanna svdte| karane vAle kA anumodana karatA hai| 25. je bhikkhU porANAI ahigaraNAI khAmiya-viosaviyAI puNo udIreti, udIreMtaM vA sAtijjati // yo bhikSuH paurANAni adhikaraNAni kSAmitavyupazamitAni punaH udIrayati, udIrayantaM vA svdte| 25. jo bhikSu kSamita (zAnta) aura upazamita purAne adhikaraNoM ko punaH udIrita karatA hai aura udIrita karane vAle kA anumodana karatA hai| hasaNa-padaM hasana-padam hAsya-pada 26. je bhikkhU muhaM vipphAliya- yo bhikSuH mukhaM visphArya visphArya hasati, 26. jo bhikSu muMha ko visphArita kara-visphArita vipphAliya hasati, hasaMtaM vA hasantaM vA svdte| kara haMsatA hai (aTTahAsa karatA hai) athavA saatijjti|| haMsane vAle kA anumodana karatA hai|' pAsatthAdINaM saMghADayaM-padaM pArzvasthAdInAM saMghATaka-padam pArzvastha Adi kA saMghATaka-pada 27. je bhikkhU pAsatthassa saMghADayaM yo bhikSuH pArzvasthAya saMghATakaM dadAti, 27. jo bhikSu pArzvastha ko saMghATaka detA hai deti, deMtaM vA sAtijjati / / dadantaM vA svdte| __ athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 28. je bhikkhU pAsatthassa saMghADayaM yo bhikSuH pArzvasthasya saMghATakaM 28. jo bhikSu pArzvastha se saMghATaka ko grahaNa paDicchati, paDicchaMtaM vA pratIcchati, pratIcchantaM vA svdte| karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA saatijjti| anumodana karatA hai| 29. je bhikkhU osaNNassa saMghADayaM deti, deMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH avasannAya saMghATakaM dadAti, dadantaM vA svdte| 29. jo bhikSu avasanna ko saMghATaka detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 30. je bhikkhU osaNNassa saMghADayaM yo bhikSuH avasannasya saMghATakaM pratIcchati, paDicchati, paDicchaMtaM vA pratIcchantaM vA svadate / saatijjti|| 30. jo bhikSu avasanna se saMghATaka ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 31. je bhikkhU kusIlassa saMghADayaM deti, deMtaM vA sAtijjati / / yo bhikSuH kuzIlAya saMghATakaM dadAti, 31. jo bhikSu kuzIla ko saMghATaka detA hai dadantaM vA svdte| __ athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 32. je bhikkhU kusIlassa saMghADayaM yo bhikSuH kuzIlasya saMghATakaM pratIcchati, 32. jo bhikSu kuzIla se saMghATaka ko grahaNa paDicchati, paDicchataM vA pratIcchantaM vA svdte| karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA saatijjti|| anumodana karatA hai| 33. je bhikkhU nitiyassa saMghADayaM deti, yo bhikSuH naityikAya saMghATakaM dadAti, 33. jo bhikSu nityaka ko saMghATaka detA hai deMtaM vA saatijjti|| dadantaM vA svdte| athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 34. je bhikkhU nitiyassa saMghADayaM paDicchaMtaM paDicchati, vA sAtijjati / / 35. je bhikkhu saMsattassa saMghADayaM deti, detaM vA sAtijjati / / 36. je bhikkhU saMsattassa saMghADayaM paDicchati, paDicchaMtaM vA sAtijjati / / ekkavIsa - hattha padaM 37. je bhikkhu udaolleNa hattheNa vA matteNa vA davvIe vA bhAvaNeNa vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA sAtijjati / / 38. evaM ekkavIsaM hatthA bhANiyavvA / / attIkaraNa padaM 39. je bhikkhU gAmArakkhiyaM attIkareti, attIkareMtaM vA sAtijjati / / 40. je bhikkhU desArakkhiyaM attIkareti, attIkareMtaM vA sAtijjati // 41. je bhikkhU sImArakkhiyaM attIkareti, attIkareMtaM vA sAtijjati // 42. je bhikkhU raNNArakkhiyaM attIkareti, attIkareMtaM vA sAtijjati / / 77 yo bhikSuH naityikasya saMghATakaM pratIcchati, pratIcchantaM vA svadate / yo bhikSuH saMsaktAya saMghATakaM dadAti, dadantaM vA svadate / yo bhikSuH saMsaktasya saMghATakaM pratIcchati, pratIcchantaM vA svadate / ekaviMzati hasta-padam yo bhikSuH udArdreNa hastena vA amatreNa vA davya vA bhAjanena vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / evam ekaviMzatiH hastAH bhaNitavyAH / AtmIkaraNa-padam yo bhikSuH grAmArakSitam AtmIkaroti, AtmIkurvantaM vA svadate / yo bhikSuH dezArakSitam AtmIkaroti, AtmIkurvantaM vA svadate / yo bhikSuH sImArakSitam AtmIkaroti, AtmIkurvantaM vA svadate / yo bhikSuH araNyArakSitam AtmIkaroti, AtmIkurvantaM vA svadate / uddezaka 4 : sUtra 34-42 34. jo bhikSu nityaka se saMghATaka ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 35. jo bhikSu saMsakta ko saMghATaka detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 36. jo bhikSu saMsakta se saMghATaka ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| " ikkIsa hasta-pada 37. jo bhikSu udakArdra (sacitta jala se gIle) hAtha, miTTI ke pAtra, darvI athavA kAMsya pAtra se azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 38. isI prakAra ikkIsa hAthoM kI vaktavyatA / " AtmIkaraNa pada - 39. jo bhikSu grAma ke ArakSaka ke sAtha sambandha sthApita karatA hai athavA sambandha sthApita karane vAle kA anumodana karatA hai| 40. jo bhikSu deza ke ArakSaka ke sAtha sambandha sthApita karatA hai athavA sambandha sthApita karane vAle kA anumodana karatA hai| 41. jo bhikSu sImA ke ArakSaka ke sAtha sambandha sthApita karatA hai athavA sambandha sthApita karane vAle kA anumodana karatA hai| 42. jo bhikSu araNya ke ArakSaka ke sAtha sambandha sthApita karatA hai athavA sambandha sthApita karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 4 : sUtra 43-51 43. je bhikkhU savvArakkhiyaM attIkareti, attIkareMtaM sAtijjati // vA accIkaraNa-padaM 44. je bhikkhU gAmArakkhiyaM accIkareti, accIkareMtaM vA sAtijjati // 45. je bhikkhU desArakkhiyaM accIkareti, accIkareMtaM vA sAtijjati // 46. je bhikkhU sImArakkhiyaM accIkareti, accIkareMtaM vA sAtijjati // 47. je bhikkhU raNNArakkhiyaM accIkareti, accIkareMtaM vA sAtijjati // 48. je bhikkhU savvArakkhiyaM accIkareti, accIkareMtaM vA sAtijjati // atthIkaraNa-padaM 49. je bhikkhU gAmArakkhiyaM atthIkareti, atthIkareMtaM vA sAtijjati // 50. je bhikkhU desArakkhiyaM atthIkareti, atthIkareMtaM vA sAtijjati // 51. je bhikkhU sImArakkhiyaM atthIkareti, atthIkareMtaM vA sAtijjati // 78 yo bhikSuH sarvArakSitam AtmIkaroti, AtmIkurvantaM vA svadate / arcIkaraNa-padam yo bhikSuH grAmArakSitam arcIkaroti, arcIkurvantaM vA svadate / yo bhikSuH dezArakSitam arcIkaroti, arcIkurvantaM vA svadate / yo bhikSuH sImArakSitam arcIkaroti, arcIkurvantaM vA svadate / yo bhikSuH araNyArakSitam arcIkaroti, arcIkurvantaM vA svadate / yo bhikSuH sarvArakSitam arcIkaroti, arcIkurvantaM vA svadate / arthIkaraNa-padam yo bhikSuH grAmArakSitam arthIkaroti, arthIkurvantaM vA svadate / yo bhikSuH dezArakSitam arthIkaroti, arthIkurvantaM vA svadate / yo bhikSuH sImArakSitam arthIkaroti, arthIkurvantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM 43. jo bhikSu sarvaArakSaka ke sAtha sambandha sthApita karatA hai athavA sambandha sthApita karane vAle kA anumodana karatA hai| arcIkaraNa-pada 44. jo bhikSu grAma ke ArakSaka kI arcA karatA hai athavA arcA karane vAle kA anumodana karatA hai| 45. jo bhikSu deza ke ArakSaka kI arcA karatA hai athavA arcA karane vAle kA anumodana karatA hai / 46. jo bhikSu sImA ke ArakSaka kI arcA karatA hai athavA arcA karane vAle kA anumodana karatA hai| 47. jo bhikSu araNya ke ArakSaka kI arcA karatA hai athavA arcA karane vAle kA anumodana karatA hai| 48. jo bhikSu sarvaArakSaka kI arcA karatA hai athavA arcA karane vAle kA anumodana karatA hai / arthIkaraNa pada 49. jo bhikSu (apanA vidyAtizaya pradarzita kara) grAma ke ArakSaka ko apanA prArthI banAtA hai athavA prArthI banAne vAle kA anumodana karatA hai| 50. jo bhikSu (apanA vidyAtizaya pradarzita kara) deza ke ArakSaka ko apanA prArthI banAtA hai athavA prArthI banAne vAle kA anumodana karatA hai| 51. jo bhikSu (apanA vidyAtizaya pradarzita kara) sImA ke ArakSaka ko apanA prArthI banAtA hai athavA prArthI banAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 79 uddezaka 4: sUtra 52-58 52. je bhikkhU raNNArakkhiyaM yo bhikSuH araNyArakSitam arthIkaroti, 52. jo bhikSu (apanA vidyAtizaya pradarzita atthIkareti, atthIkareMtaM vA arthIkurvantaM vA svadate / kara) araNya ke ArakSaka ko apanA prArthI saatijjti|| banAtA hai athavA prArthI banAne vAle kA anumodana karatA hai| 53. je bhikkhU savvArakkhiyaM yo bhikSuH sarvArakSitam arthIkaroti, 53. jo bhikSu (apanA vidyAtizaya pradarzita atthIkareti, atthIkareMtaM vA arthIkurvantaM vA svadate / kara) sarvaArakSaka ko apanA prArthI banAtA saatijjti|| hai athavA prArthI banAne vAle kA anumodana karatA hai| pAya-parikkama-padaM pAdaparikarma-padam pAdaparikarma-pada 54. je bhikkhU aNNamaNNassa pAe yo bhikSuH anyonyasya pAdau AmRjyAd 54. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke pairoM Amajjejja vA pamajjejja vA, vA pramRjyAdvA, AmAjantaM vA pramArjantaM kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA vA svdte| hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 55. je bhikkhU aNNamaNNassa pAe yo bhikSuH anyonyasya pAdau saMvAhayed 55. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke pairoM saMvAhejja vA palimaddejja vA, vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA parimardayantaM vA svadate / hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 56. je bhikkhU aNNamaNNassa pAe yo bhikSuH anyonyasya pAdau tailena vA 56. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke pairoM telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA abhyaJjyAd vA mrakSed vA, abhyaJjantaM abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA mrakSantaM vA svdte| aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA vA saatijjti|| anumodana karatA hai| 57. je bhikkhU aNNamaNNassa pAe yo bhikSuH anyonyasya pAdau lodhreNa vA 57. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke pairoM loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa vaNNeNa vA ullolejja vA uvvade'jja vA udvarteta vA, ullolayantaM vA karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa vA ulloleMtaM vA uvvaTeMtaM vA udvartamAnaM vA svdte| athavA udvartana karane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| 58. je bhikkhU aNNamaNNassa pAe yo bhikSuH anyonyasya pAdau 58. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke pairoM sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA kA prAsuka zItala jala se athavA prAsuka viyaDeNa vA uccholejja vA utkSAlayed vA pradhAveda vA, utkSAlayantaM uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA pradhAvantaM vA svdte| pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA vA saatijjti|| pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 uddezaka 4: sUtra 59-65 .. nisIhajjhayaNaM 59. je bhikkhU aNNamaNNassa pAe yo bhikSuH anyonyasya pAdau 'phumejja' 59. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke pairoM phumejja vA raejja vA, phutaM vA raeMtaM (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phutaM' para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura vA saatijjti|| (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| kAya-parikamma-padaM kAyaparikarma-padam kAyaparikarma-pada 60. je bhikkhU aNNamaNNassa kAyaM yo bhikSuH anyonyasya kAyam AmRjyAd 60. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra Amajjejja vA pamajjejja vA, vA pramRjyAdvA, AmAjantaM vA pramArjantaM kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA vA svdte| hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle saatijti|| kA anumodana karatA hai| 61. je bhikkhU aNNamaNNassa kAyaM saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH anyonyasya kAyaM saMvAhayed 61. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA parimardayantaM vA svadate / hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 62. je bhikkhU aNNamaNNassa kAyaM yo bhikSuH anyonyasya kAyaM tailena vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA abhyaJjyAd vA mrakSed vA, abhyajantaM makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA mrakSantaM vA svdte| vA saatijjti|| 62. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 63. je. bhikkhU aNNamaNNassa kAyaM yo bhikSuH anyonyasya kAyaM lodhreNa vA 63. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa vaNNeNa vA ullolejja vA uvvaTTejja vA udvarteta vA, ullolayantaM vA karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa vA, ulloleMtaM vA uvvaTeMtaM vA udvartamAnaM vA svdte| athavA udvartana karane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| 64. je bhikkhU aNNamaNNassa kAyaM yo bhikSuH anyonyasya kAyaM 64. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA kA prAsuka zItala jala se athavA prAsuka viyaDeNa vA uccholejja vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA pradhAvantaM vA svdte| pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA vA saatijjti|| pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 65. je bhikkhU aNNamaNNassa kAyaM yo bhikSuH anyonyasya kAyaM 'phumejja' 65. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra phumejja vA raejja vA, phumeMtaM vA raeMtaM (phUtkuryAda) vA rajed vA, 'phumeMtaM' para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura vA saatijjti|| (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svdte| phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM vaNa parikamma parda 66. je bhikkhU aNNamaNNassa kA vaNaM Amajjejja vA pamajjejja vA, Amajjata vA pamajjataM vA sAtijjati // 67. je bhikkhU aNNamaNNassa kAyaMsi vaNaM saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAtaM vA palimataM vA sAtijjati / 68. je bhikkhU aNNamaNNassa kAsi vaNaM telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA abbhaMgataM vA makkhataM vA sAtijjati / / 69. je bhikkhU aNNamaNNassa kAsi varNa lodveNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA ullolejja vA uvvaTTejja vA, ulloleMtaM vA uvvadvetaM vA sAtijjati / / 70. je bhikkhU aNNamaNNassa kAryasi vaNaM sIodaga viyaDeNa usiNodaga viyaDeNa vA uccholejja vA padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA sAtijjati / / - vA 71. je bhikkhU aNNamaNNassa varNa phumejja vA ejja vA, phurmetaM vA rataM vA sAtijjati / / gaMDAdi-parikamma-padaM 72. je bhikkhU aNNamaNNassa kA + 89 vraNaparikarma-padam yo bhikSuH anyonyasya kAye vraNam AmRjyAd vA pramRjyAda vA AmArjantaM vA pramArjantaM vA svdte| yo bhikSuH anyonyasya kAye vraNaM saMvAhayed vA parimardayed vA saMvAhayantaM vA parimardantaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya kAye vraNaM tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyayAd vA prakSed vA abhyaJjantaM yA prakSantaM vA svdte| yo bhikSuH anyonyasya kAye vraNaM lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolAyed vA udvartetavA, DallolayantaM vA udvartamAnaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya kAye vraNaM zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utsAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| yo bhikSuH anyonyasya kAye vraNaM 'phumejja' (phUtkuryAda) vA rajed vA, 'phurmetaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / gaMDAdiparikarma-padam yo bhikSuH anyonyasya kAye gaMDaM vA piTakaM uddezaka 4 : sUtra 66-72 vraNaparikarma-pada 66. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra para hue vraNa kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 67. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra para hue vraNa kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 68. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra para hue vraNa kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA prakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 69. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra para hue vraNa para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 70. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra para hue vraNa kA prAsu zItala jala se athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai| athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai / 71. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra para hue vraNa para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| gaMDAdiparikarma pada 72. jo bhikSu paraspara eka dUsare ke zarIra meM hue Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 4 : sUtra 73-76 82 gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena satthajAeNaM acchiMdejja vA AcchindyAd vA vicchindyAd vA, vicchiMdejja vA, acchiMdeMtaM vA AcchindantaM vA vicchindantaM vA svadate / vicchiMdeMtaM vA saatijjti|| gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana karatA hai athavA vicchedana karatA hai aura Acchedana athavA vicchedana karane vAle kA anumodana karatA hai| 73. je bhikkhU aNNamaNNassa kAyaMsi yo bhikSuH anyonyasya kAye gaNDaM vA gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtana satthajAeNaM acchiMdittA vA Acchidya vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA vA nissarevA vizodhayeddvA, nissarantaM NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM vA vizodhayantaM vA svdte| vA visoheMtaM vA saatijjti|| 73. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara pIva athavA rakta nikAlatA hai athavA sApha karatA hai aura nikAlane athavA sApha karane vAle kA anumodana karatA hai| 74. je bhikkhU aNNamaNNassa kAyaMsi yo bhikSuH anyonyasya kAye gaNDaM vA gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM vA anyatareNa zastrajAtena Acchidya vA satthajAeNaM acchiMdittA vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vA nissRtya vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA vA vizodhya vA zItodakavikRtena vA NIharittA vA visohettA vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM viyaDeNa vA uccholejja vA vA svdte| padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA saatijjti|| 74. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usake pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 75. je bhikkhU aNNamaNNassa kAyaMsi yo bhikSuH anyonyasya kAye gaNDaM vA gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtana satthajAeNaM acchiMdittA vA Acchidya vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA vA nissRtya vA vizodhya vA NIharittA vA visohettA vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA AlepanajAtena Alimped vA vilimped vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM vA, AlimpantaM vA vilimpantaM vA AliMpejja vA viliMpejja vA, svdte| AliMpeMtaM vA vilitaM vA saatijjti|| 75. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usake pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara kisI AlepanajAta se Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai aura Alepana athavA vilepana karane vAle kA anumodana karatA hai| 76. je bhikkhU aNNamaNNassa kAyaMsi yo bhikSuH anyonyasya kAye gaNDaM vA 76. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM gaMDa vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdittA vA vicchiMditA vA pUrva vA soNiyaM vA NIharittA vA visohettA vA sIodama viyaDeNa vA usiNodaga viyaDeNa vA uccholettA vA padhoetA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM AliMpitA vA viliMpittA vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA vaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA abhaMgataM vA makkhataM vA sAtijjati / / " 77. je bhikkhu appaNI kAryasi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdittA vA vicchiMdittA vA pUyaM vA soNiyaM vA NIharittA vA visohettA vA sIodaga - viyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM AliMpitA vA viliMpittA vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgettA vA makkhettA vA aNNayareNaM dhUvaNajAeNaM dhUvejja vA padhUvejja vA dhUtaM vA padhUveMtaM vA sAtijjati / / kimi parda 78. je bhikkhu aNNamaNNassa pAlukimiyaM vA kucchikimiyaM vA aMgulIe Nivesiya- Nivesiya NIharati NIharaMtaM vA sAtijjati / / Naha sihA padaM 79. je bhikkhU aNNamaNNassa dIhAo 83 piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena zAstrajAtena Acchidya vA vicchidya vA pUyaM vA zoNitaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena Alipya vA vilipya vA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAda vA pracheda vA abhyaJjantaM yA prakSantaM vA svdte| yo bhikSuH anyonyasya kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA azoM vA bhagandara vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya vA vicchidya vA pUyaM vA zoNitaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena Alipya vA vilipya vA tailena vA ghRtena vA basayA vA navanItena vA abhyaJjya vA prakSitvA vA anyatareNa dhUpanajAtena dhUpAyed vA prabhUpAyed vA, dhUpAyantaM vA prabhUpAyantaM vA svadate / kRmi-padam yo bhikSuH anyonyasya pAyukRmikaM vA kukSikRmikaM vA aMgulyA nivezya - nivezya nissarati, nissarantaM vA svadate / nakhazikhA-padam yo bhikSu anyonyasya dIrghAH nakhazikhAH uddezaka 4 : sUtra 77-79 meM hue gaMDamAla, phor3A, phuMsI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara usake pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsu uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara kisI AlepanajAta se Alepana athavA vilepana kara, usakA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 77. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phuMsI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara usake pIva athavA rakta ko nikAlakara athavA sApha kara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara, kisI AlepanajAta se Alepana athavA vilepana kara, usakA tela, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana athavA prakSaNa kara use kisI dhUpajAta se dhUpita karatA hai athavA pradhUpita karatA hai aura dhUpita athavA pradhUpita karane vAle kA anumodana karatA hai| kRmi - pada 78. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke apAna kI kRmi athavA kukSi kI kRmi ko aMgulI DAla-DAla kara nikAlatA hai athavA nikAlane vAle kA anumodana karatA hai| nakhazikhA pada 79. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI dIrgha Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 4 : sUtra 80-85 ha - sihAo kappejja vA saMThavejja kappetaM vA saMThavataM vA vA, sAtijjati // dIha - roma-padaM 80. je bhikkhU aNNamaNNassa dIhAI jaMgha - romAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / 81. je bhikkhu aNNamaNNassa dIhAI vatthi - romAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati // 82. je bhikkhU aNNamaNNassa dIharomAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / / 83. je bhikkhu aNNamaNNassa dIhAI kakkhANa - romAI kappejja vA saMThavejja yA kappetaM vA saMThavataM vA sAtijjati // 84. je bhikkhU aNNamaNNassa dIhAI maMsu-romAI kappejja vA saMThavejja vA, kappeMtaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati // daMta-padaM 85. je bhikkhU aNNamaNNassa daMte AghaMsejja vA pasejja vA, AghasaMtaM vA pasaMtaM vA sAtijjati // 84 kalpeta vA saMsthApayeda vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / dIrgharoma-padam yo bhikSuH anyonyasya dIrghANi jaMghAromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya dIrghANi vastiromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya dIrgharomANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya kakSAromANi kalpe vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya dIrghANi zmazruromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / daMta-padam yo bhikSuH anyonyasya dantAn AgharSed vA prarSed vA AgharSantaM vA pragharSantaM vA " svadate / nisIhajjhayaNaM nakhazikhA ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| dIrgharoma pada 80. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI jaMghApradeza kI dIrgha romarAji ko kATatA hai| athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai / 81. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI vastipradeza kI dIrgha romarAji ko kATatA hai| athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 82. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI dIrgha romarAja ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 83. jo bhikSu paraspara eka dUsare kI kakSApradeza kI dIrgha romarAja ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai / 84. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI zmazru kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai / daMta pada 85. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke dAMtoM kA AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa karatA hai aura AgharSaNa athavA pramarpaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 86. je bhikkhU aNNamaNNassa daMte uccholejja vA padhovejja vA uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA sAtijjati // 87. je bhikkhU aNNamaNNassa daMte phumejja vA ejja vA phurmetaM vA raeMtaM vA sAtijJjati // uTTha-padaM 88. je bhikkhU aNNamaNNassa uDDhe Amajjejja yA pamajjejja thA, AmajjataM vA pamajjaMtaM vA sAtijjati / / 89. je bhikkhU aNNamaNNassa uTThe saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAtaM vA palimaddetaM vA satijjati / / 90. je bhikkhU aNNamaNNassa uDne telleNa vA ghaeNa vA basAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA abhaMgataM vA makkhataM vA sAtijjati / / " 91. je bhikkhu aNNamaNNassa uTThe loNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA aur vA ullolejja vA uvvaTTejja vA, ulloleMtaM vA uvvaTTataM vA sAtijjati / / 92. je bhikkhU aNNamaNNassa uTTe sIodaga viyaDeNa vA usiNodaga viyaDeNa vA uccholejja vA pathovejja vA, uccholeMtaM vA pathoveMtaM sAtijjati // 85 yo bhikSuH anyonyasya dantAn utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya dantAn 'phumejja' (phUtkuryAda) vA rajed vA 'phurmetaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / oSTha-padam yo bhikSuH anyonyasya oSTI AmRjyAd vA pramRjyAd vA AmArjantaM vA pramArjantaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya oSThau saMvAhayed vA parimardayed vA saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya oSThau tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd vA prakSed vA, abhyavjantaM vA prakSantaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya oSThau lodhreNa vA kalna vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvarteta vA ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya oSThI zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA prathAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / uddezaka 4 : sUtra 86 92 86. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke dAMtoM kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 87. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke dAMtoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai / oSTha pada - 88. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke oSTha kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 89. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke oSTha kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 90. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke oSTha kA tela, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA prakSaNa karatA hai| aura abhyaMgana athavA prakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 91. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke oSTha para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa karane vAle athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 92. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke oSTha kA prAsuka zItala jala se athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 nisIhajjhayaNaM uddezaka 4 : sUtra 93-99 93. je bhikkhU aNNamaNNassa uDe phumejja vA raejja vA, phutaM vA raeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH anyonyasya oSThau 'phumejja' 93. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke oSTha (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phuta' para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| dIha-roma-padaM dIrgharoma-padam dIrgharoma-pada 94. je bhikkhU aNNamaNNassa dIhAiM yo bhikSuH anyonyasya dIrghANi 94. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI uttaroTTha-romAiMkappejja vA saMThavejja uttarauSTharomANi kalpeta vA saMsthApayed uttaroSTha kI dIrgha romarAji ko kATatA hai vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svdte| athavA vyavasthita karatA hai aura kATane saatijjti|| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 95. je bhikkhU aNNamaNNassa dIhAI yo bhikSuH anyonyasya dIrghANi 95. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke nAka NAsA-romAI kappejja vA saMThavejja nAsAromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svdte| vyavasthita karatA hai aura kATane athavA saatijjti|| vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA acchi -patta-padaM akSipatra-padam akSipatra-pada 96. je bhikkhU aNNamaNNassa dIhAI yo bhikSuH anyonyasya dIrghANi 96. jo bhikSu paraspara eka dUsare kI bhikSu kI acchi-pattAI kappejja vA saMThavejja akSipatrANi kalpeta vA saMsthApayed vA, dIrgha akSipatroM ko kATatA hai athavA vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svdte| vyavasthita karatA hai aura kATane athavA saatijjti|| vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA acchi -padaM akSi-padam akSi-pada 97. je bhikkhU aNNamaNNassa yo bhikSuH anyonyasya akSiNI AmRjyAd 97. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI AMkhoM acchINi Amajjejja vA pamajjejja vA pramRjyAdvA, AmArjantaM vA pramArjantaM kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA vA, AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA vA svadate / hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 98. je bhikkhU aNNamaNNassa yo bhikSuH anyonyasya akSiNI saMvAhayed 98. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI AMkhoM acchINi saMvAhejja vA palimaddejja vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA vA, saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA parimardayantaM vA svadate / hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 99. je bhikkhU aNNamaNNassa yo bhikSuH anyAnyasya AkSaNA talana vA 99. jaa| yo bhikSuH anyonyasya akSiNI tailena vA 99. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI AMkhoM acchINi telleNa vA ghaeNa vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA kA tela, ghRta, vasA athavA makkhana se Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA abbhaMgata vA makkhataM vA sAtijjati / / 100. je bhikkhU aNNamaNNassa acchINi lodveNa vA kakkeNa vA cuNeNa vA vaNNeNa vA ullolejja vA ubvaTTejja vA DalloleMtaM vA uvvataM vA sAtijjati / / 101. je bhikkhU aNNamaNNassa acchINi sIodaga viyaDeNa vA usiNodaga viyaDeNa vA uccholejja vA pathovejja vA, uccholeMtaM vA padhorvetaM vA sAtijjati / / - - 102. je bhikkhU aNNamaNNassa acchINi phumejja vA raejja vA, phutaM vA rataM vA sAtijjati / / dIha - roma-padaM 103. je bhikkhU aNNamaNNassa dIhAI bhamuga-romAI kappejja vA saMThavejja vA, kappaitaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati // 104. je bhikkhU aNNamaNNassa dIhAI pAsa romAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati // mala-NIharaNa-padaM 105. je bhikkhU aNNamaNNassa kAyAo seyaM vA jallaM vA paMkaM vA 87 abhyayAd vA prakSed vA, abhyaJjantaM vA prakSantaM vA svdte| yo bhikSuH anyonyasya akSiNI lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvarteta vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya akSiNI zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya akSiNI 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM vA rajantaM vA svadate / dIrgharoma-padam yo bhikSuH anyonyasya dIrghANi romANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyonyasya dIrghANi 'pAsa'romANi kalpeta vA saMsthApayeda vA kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / - malanissaraNa-padam yo bhikSu anyonyasya kAyAt svedaM vA jallaM vA paMrka vA malaM vA nissared vA uddezaka 4 : sUtra 100-105 abhyaMgana karatA hai athavA prakSaNa karatA hai| aura abhyaMgana athavA prakSaNa karane vAle kA karatA hai| 100. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI AMkhoM para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai| aura lepa karane vAle athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 101. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI AMkhoM kA prAsuka zItala jala se athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai| athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai / 102. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI AMkhoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA karatA hai| dIrgharoma - pada 103. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI bhauhoM kI dIrgha romarAja ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 104. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI pArzvabhAga kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai / mala - nirharaNa-pada 105. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra ke sveda, jalla, paMka athavA mala kA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 uddezaka 4: sUtra 106-112 malaM vANIharejja vA visohejja vA, NIharetaM vA visoheMtaM vA saatijjti|| vizodhayedvA, nissarantaM vA vizodhayantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM nirharaNa karatA hai athavA vizodhana karatA hai aura nirharaNa athavA vizodhana karane vAle kA anumodana karatA hai| 106. je bhikkhU aNNamaNNassa yo bhikSuH anyonyasya akSimalaM vA 106. jo bhikSu paraspara eka dUsare bhikSu kI acchimalaM vA kaNNamalaM vA daMtamalaM ___ karNamalaM vA dantamalaM vA nakhamalaM vA AMkha ke maila, kAna ke maila, dAMta ke maila vA NahamalaM vA NIharejja vA nissared vA vizodhayed vA, nissarantaM athavA nakha ke maila kA nirharaNa karatA hai visohejja vA, NIharataM vA visoheMtaM vA vizodhayantaM vA svadate / athavA vizodhana karatA hai aura nirharaNa vA saatijjti|| athavA vizodhana karane vAle kA anumodana karatA hai| sIsavAriya-padaM zIrSadvArikA-padam zIrSadvArikA-pada 107. je bhikkhU gAmANugAmaM yo bhikSuH grAmAnugrAmaM dUyamAnaH anyonyasya 107. jo bhikSu grAmAnugrAma parivrajana karatA dUijjamANe aNNamaNNassa zIrSadvArikAM karoti, kurvantaM vA svdte| huA paraspara eka dUsare bhikSu kA sira DhaMkatA sIsavAriyaM kareti, kareMtaM vA hai athavA sira DhaMkane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai|3 uccAraprasravaNa-pada uccAra-pAsavaNa-padaM uccAra-prasravaNa-padam 108. je bhikkhU sANuppae uccAra- yo bhikSuH 'sANuppae' uccAra-prasravaNabhUmi pAsavaNabhUmi Na paDileheti, Na na pratilikhati, na pratilikhantaM vA paDileheMtaM vA saatijjti|| svdte| 108. jo bhikSu dina kI cauthI prahara ke caturtha bhAga meM uccAra-prasavaNa bhUmi kA pratilekhana nahIM karatA athavA pratilekhana na karane vAle kA anumodana karatA hai| 109. je bhikkhU tao uccAra- yo bhikSuH tisaH uccAraprasravaNabhUmIH na 109. jo bhikSu tIna uccAra-prasavaNa bhUmiyoM pAsavaNabhUmIo Na paDileheti, Na kA pratilekhana nahIM karatA athavA pratilekhana paDileheMtaM vA saatijjti|| na karane vAle kA anumodana karatA hai|5 110. je bhikkhU khuDDAgaMsi thaMDilaMsi yo bhikSuH kSullake sthaNDile 110. jo bhikSu kSudra (choTe) sthaMDila para uccAra-pAsavaNaM pariDhuveti, pariDhuveMtaM uccAraprasavaNaM pariSThApayati, pariSThApayantaM uccAra-prasravaNa kA pariSThApana karatA hai vA saatijjaati|| vA svdte| athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai|16 111. je bhikkhU uccAra-pAsavaNaM avihIe pariDhuveti, pariDhaveMtaM vA saatijjaati|| yo bhikSuH uccAraprasravaNam avidhinA 111. jo bhikSu uccAra-prasavaNa kA avidhi se pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svdte| pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 112. je bhikkhU uccAra-pAsavaNaM yo bhikSuH uccAraprasavaNaM pariSThApya na pariTThavettA Na puMchati, Na puMchaMtaM vA proJchati, na projcchantaM vA svdte| 112. jo bhikSu uccAra-prasavaNa kA visarjana kara visarjana-pradeza ko nahIM pauMchatA (zauca Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM sAtijjAti // 113. je bhikkhU uccAra pAsavaNaM paridvavettA kaTTeNa vA kaliMceNa vA aMguliyAe vA salAgAe vA puMchati, puMchataM vA sAtijjAti / 114. je bhikkhU uccAra pAsavaNaM parivettA NAyamati, NAyamaMtaM vA sAtijjAti / / 115. je bhikkhu uccAra pAsavarNa paridvavettA tattheva Ayamati, AyamaMtaM vA sAtijjAti / / 116. je bhikkhU uccAra pAsavaNaM paridvavettA atidUre atidUre Ayamati, AyamaMtaM vA sAtijjati / / 117. je bhikkhU uccAra pAsavaNaM pariTThavettA paraM tiNhaM NAvApUrANaM Ayamati, AyamaMtaM vA sAtijjati / / aparihAriya-padaM - 118. je bhikkhU aparihArie parihAriyaM bUyA ehi ajjo tumaM ca ahaM ca eo asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAhettA tao pacchA patteyaM patteyaM bhokkhAmo vA pAhAmo vA - je taM evaM vadati, vadaMtaM vA sAtijjati 89 yo bhikSuH uccAraprasavaNaM pariSThApya kASThena vA kiliJcena vA aMgulikayA vA zalAkayA vA proJchati projchantaM vA svadate / yo bhikSuH uccAraprasravaNaM pariSThApya nAcAmati, nAcAmantaM vA svadate / yo bhikSuH uccAraprasavaNaM pariSThApya tatraiva AcAmati, AcAmantaM vA svadate / yo bhikSuH uccAraprasravaNaM pariSThApya atidUre AcAmati, AcAmantaM vA svadate / yo bhikSuH uccArapravaNaM pariSThApya paraM trayANAM 'NAvApUrANaM' AcAmati, AcAmantaM vA svadate / apArihArika padam - yo bhikSuH apArihArikaH pArihArikaM brUyAd- 'ehi Arya ! tvaM ca ahaM ca ekataH azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhya tataH pazcAt pratyekaM pratyekaM bhokSyAvahe vA pAsyAvaH vA' yastam evaM vadati, vadantaM vA svadate / taM sevamANe Avajjai mAsiyaM tat sevamAnaH Apadyate mAsikaM parihAraTThANaM ugghAtiyaM / parihArasthAnam udghAtikam / uddezaka 4 : sUtra 913-118 nahIM karatA) athavA nahIM pauMchane vAle kA anumodana karatA hai| 113. jo bhikSu uccAra-prasravaNa kA visarjana kara kASTha, kiliMca, aMgulI athavA zalAkA pauMchatA hai athavA pauMchane vAle kA anumodana karatA hai| 114. jo bhikSu uccAra- prasravaNa kA visarjana kara Acamana (nirlepana) nahIM karatA athavA Acamana na karane vAle kA anumodana karatA hai| 115. jo bhikSu uccAra- prasravaNa kA visarjana kara vahIM para Acamana karatA hai athavA Acamana karane vAle kA anumodana karatA hai| 116. jo bhikSu uccAra-prasravaNa kA visarjana kara atidUra jAkara Acamana karatA hai athavA Acamana karane vAle kA anumodana karatA hai| 117. jo bhikSu uccAra- prasravaNa kA visarjana kara tIna aMjalI (cullU) se adhika jala se Acamana karatA hai athavA Acamana karane vAle kA anumodana karatA hai| 18 apArihArika pada 118. jo apArihArika (vizuddha AcAra vAlA) bhikSu pArihArika (prAyazcita prApta) bhikSu se kahe Arya Ao, tuma aura maiM eka ! sAtha azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa kara bAda meM alaga-alaga khAeMge athavA pIeMge -jo use aisA kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA hai| 19 -inakA Asevana karane vAle ko laghumAsika parihArasthAna prApta hotA hai| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. sUtra 1-12 2. sUtra 13 bhikSu saba prakAra ke saMyogoM se mukta hokara saMbaMdhAtIta jIvana arthIkaraNa kA artha hai-vidyAtizaya pradarzita kara rAjA, vyatIta karatA hai| usakI prazasta jIvana zailI hai-bhautika AkAMkSA rAjArakSaka Adi ko apanA prArthI banAnA / bhASyakAra ne isake aneka se kisI prakAra kA saMstava na karanA, pUrva yA pazcAt saMbaMdha se mukta artha kie haiM-1. sAdhu rAjA kA prArthI banatA hai| 2. sAdhu aisA kArya rhnaa| aisI sthiti meM jo bhikSu rAjA yA rAjArakSaka, nagara ke kare, jisase rAjA usakA prArthI bne| 3. dhAtuvAda (rAsAyanika ArakSaka Adi padAdhikAriyoM ke sAtha saMbaMdha sthApita karatA hai, kriyA dvArA sonA-cAMdI Adi banAne kI vidyA, kImiyAgarI) Adi guNAnuvAda ke dvArA unakI arcA karatA hai athavA apanA vidyAtizaya / ke dvArA rAjA ke lie arthotpatti karatA hai| mahAkAlamaMtra ke dvArA pradarzita kara unheM apanA prArthI banAtA hai, vaha apane lie vividha use nidhi dikhAtA hai| sAdhu rAjA ke samakSa apane vidyA, maMtra, prakAra ke parISahoM ko AmaMtraNa detA hai| rAjA, rAjArakSaka Adi bhikSu nimittajJAna Adi kA pradarzana karatA hai| jisase rAjA usakA arthI meM anurakta hokara use utpravrajita karane kA prayatna kara sakate haiM tathA bana jAtA hai|12 usake saMyama meM vighna paidA kara sakate haiN| yadi ve pradviSTa ho jAeM to 3. sUtra 19 bhikSu kA tiraskAra kara sakate haiM, baMdI banA sakate haiM athavA anya auSadhi kA artha hai-eka phasalI paudhA / 3 nizItha cUrNikAra koI pratikUla parISaha utpanna kara sakate haiN| bhASya evaM cUrNi meM ne auSadhi zabda se tila, mUMga, ur3ada, cavalA, gehUM, cAvala Adi kA svAbhAvika evaM kAlpanika, pratyakSa evaM parokSa Adi anekavidha grahaNa kiyA hai| tuSayukta, akhaMDa aura asphuTita cAvala Adi AtmIkaraNa kA vizada vivecana milatA hai| dravyataH kRtsna hote haiM aura sacitta cAvala, tila, mUMga Adi bhAvataH zabda vimarza kRtsna / bhASya evaM cUrNi meM kRtsna ke dravya evaM bhAva ke saMyoga se 1. AtmIkaraNa-apanA saMbaMdha sthApita karanA, AtmIya cAra bhaMga kie gae haiNbnaanaa| 1. dravyataH kRtsna, bhAvataH kRtsn| 2. rAjA kA ArakSaka-rAjA kA aNgrkssk|' 2. dravyataH akRtsna, bhAvataH kRtsna / 3. nagara kA ArakSaka-nagara kA rakSaka, kotvaal|' 3. dravyataH kRtsna, bhAvataH akRtsn| 4. nigama kA ArakSaka shresstthii| 4. dravyataH akRtsna, bhAvataH akRtsn|4 5. deza kA aarkssk-coroddhrnnik|" bhASyakAra ne prathama do bhaMgoM meM caturlaghu tathA agrima do bhaMgoM meM 6.sarva aarkssk-mhaablaadhikRt| mAsalaghu prAyazcitta kA kathana kiyA hai|5 cavalA Adi kI phaliyoM 7. arcIkaraNa-usake guNoM kA kathana krnaa| ko khAne meM samaya adhika lagatA hai aura tRpti kama hotI hai| 1. nibhA. gA. 1561-1565 10. vahI, gA. 1576,772. vahI, gA. 1556-1558 atthayate atthI vA kareti, atthaM va jaNayate jmhaa| 3. vahI, gA. 1557 atthIkaraNaM tamhA, taM vijjnnimittmaadiihiN|| 4. vahI, 2 cU. pR. 234-rAyANaM jo rakkhati, so rAyArakkhio dhAtunidhINa darisaNe, jaNayaMte tattha hoti stttthaannN| sirorkssH| 11. vahI bhA. 2, cU. pR. 235-mahAkAlamaMteNa vA se NihiM dariseti / 5. vahI-nagaraM rakkhati jo so Nagararakkhio koTTapAla / 12. vahI-sAdhu rAyANaM bhaNAti-mama atthi vijjANimittaM vA tItANAgataM 6. vahI-savvapagaio jo rakkhati NigamArakkhio, so setttthii| nANaM, tAhe so rAyA atthI bhvti| 7. vahI-deso visato, taM jo rakkhati so desArakkhio coroddhrnnikH| 13. aci. 4|183-ossdhiH syAdauSadhizca phlpaakaavsaanikaa| 8. vahI-etANi savvANi jo rakkhati so savvArakkhio, eteSu 14. nibhA. gA. 1583 sarvakAryeSu ApRcchanIyaH sa ca mhaablaadhiktetyrthH| 15. vahI, gA. 1586 9. vahI-raNNo accIkaraNaM kiM ? guNavayaNaM sauryaadi| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 91 uddezaka 4 : TippaNa isalie inheM khAnA saMyama ke lie palimaMthu, saMyamavirAdhanA evaM nizIthabhASya ma sthApanA-kula ke do prakAra batalAe gae AtmavirAdhanA kA hetu mAnA gayA hai|' haiM-laukika aura lokottr| laukika sthApanA kula ke punaH do 4. sUtra 20 prakAra ho jAte haiM-1. itvarika-mRtaka aura sUtaka vAle kula (mRtyu jisa AhAra se indriya evaM mana vikRta hote haiM, svAdalolupa evaM janma kI azuci Adi ke kAraNa laukika dRSTi se varjita kula) hokara dhAtuoM ko uddIpta karate haiM, vaha sarasa AhAra vikRti kahalAtA tathA 2. yAvatkathika-jAti, zilpa Adi se jugupsita kul| hai| vikRtiyAM dasa haiM-1. dUdha, 2. dahI, 3. navanIta, 4. ghRta, 5. lokottara sthApanA-kula ke aneka prakAra haiM, jaise-dAnazrAddha taila, 6. gur3a, 7. madhu, 8. madya, 9. mAMsa aura 10. calacala Adi viziSTa kula, sAdhu-sAmAcArI evaM eSaNA doSoM ko na jAnane avagAhima (miThAI aadi)| rasa-parityAga tapa se sAdhaka indriya vAle abhigama zrAddhakula, mithyAdRSTibhAvita kula, mAmaka evaM vijaya evaM nidrAvijaya kI sAdhanA meM Age bar3ha sakatA hai| rAtri meM aprItikara kul| dera taka svAdhyAya, dhyAna Adi karane para bhI usake ajIrNa Adi isI prakAra prAcIna kAla meM upAzraya se saMbaddha sAta gharoM ko bhI roga paidA nahIM hote| ataH AgamoM meM bhikSu ke lie bArambAra bhikSArtha sthApita rakhA jAtA thA, usameM sAmAnyataH hara sAdhu gocarI vikRti-varjana kA nirdeza upalabdha hotA hai| ke lie nahIM jA sakatA thaa| prastuta sUtra meM AcArya evaM upAdhyAya kI anujJA ke binA laukika sthApanA kuloM meM jAne se pravacana kI aprabhAvanA, vigaya khAne kA prAyazcitta prajJapta hai| isakA tAtparya hai ki kAraNa meM yazohAni evaM zrAvakoM ke vipariNamana Adi doSoM kI saMbhAvanA rahatI AcArya Adi kI anujJApUrvaka yathAvidhi parimita vigaya khAne meM hai| ataH usakA varjana kiyA jAtA hai| doSa nhiiN| jisa zruta kA adhyayana Adi yoga prArambha kiyA huA lokottara sthApanA kuloM meM mithyAtvI, mAmaka evaM aprItikara ho, usake upadhAna meM jisa vigaya kA varjana karanA anivArya ho, use kuloM meM jAne para saMyama-virAdhanA evaM Atma-virAdhanA Adi doSa khAnA athavA pratyAkhyAna kI kAlamaryAdA pUrI hone se pUrva vikRti khAnA sadoSa hai| saMbhava haiN| IrSyA, dveSa Adi ke kAraNa ve gRhastha bhikSu ko viSa Adi vigaya viSayaka vistAra hetu draSTavya-ThANaM 9 / 23 kA TippaNa de sakate haiN| athavA anya kaSTa de sakate haiM, ataH unakA varjana tathA uttarajjhayaNANi 3018 kA ttippnn| kiyA jAtA hai| 5. sUtra 21 lokottara sthApanAkuloM meM jo dAnazrAddha kula hote haiM tathA sthApanA-kula kI do paribhASAeM upalabdha hotI haiM jinameM guru, glAna, zaikSa Adi ke prAyogya dravya upalabdha hote haiM, una 1. ve kula, jinakA AhAra muni ke lie bhojya nahIM hotA, gharoM meM bhI nirdiSTa saMghATaka ke atirikta anya bhikSuoM kA bhikSArtha sthApanA-kula kahalAte haiN| praveza niSiddha hotA hai, ataH ve bhI sthApya hote haiN| prastuta sUtra meM 2. gItArtha dvArA sthApita ve viziSTa kula, jahAM nirdiSTa ina sthApanA kuloM kI jAnakArI, pRcchA evaM gaveSaNA kie binA gItArtha saMghATaka ke atirikta anya saMghATakoM kA praveza niSiddha ho, gocarI hetu praviSTa hone vAle ke lie prAyazcitta kA kathana kiyA sthApanA-kula kahalAte haiN| isa prakAra jo kisI deza, kAla yA gayA hai kyoMki isase saMghIya sAmAcArI kA ullaMghana hotA hai tathA paristhiti vizeSa meM bhikSArtha apravezya ke rUpa meM sthApita kie jAeM, bAra-bAra una gharoM meM praveza karane se udgama, eSaNA Adi doSoM kI ve kula sthApanA-kula kahalAte haiN| saMbhAvanA rahatI hai|12 bhASyakAra kahate haiM-gaccha mahAnubhAga hai-bAla, 1. nibhA. gA. 1590 7. vahI, gA. 1617 2. vahI, gA. 1598 ThavaNAkula tu duvihA, loiyalouttarA samAseNaM huMti / 3. vahI. gA.1613 ittariya-AvakahiyA, duvidhA puNa loiyaa| icchAmi kAraNeNaM, imeNa vigaI imaM tu bhottuM je| vahI, gA. 1618 evatiyaM vA vi puNo, evatikAla vidiNNaMmi / / sUyaga-mataga-kulAI, ittariyA je ya hoMti nnijjuuddhaa| 4. vahI, gA. 1593, 1596, 1610,1615 je jattha juMgitA khalu, te hoMti AvakahiyA tu|| 5. vahI, bhA. 2 cU. pR. 243-ThappAkulA ThavaNAkulA abhojjA ityarthaH / (ka) vahI, gA. 1620 (ka) vahI-sAdhuThavaNAe vA Thavijjati tti ThavaNAkulA (kha) dasave. 5/1/17 ke TippaNa 75-77 sejjaatraadityrthH| 10. nibhA. gA. 1623 (kha) vahI, pR. 245-atisayadavvA ukkosA te jesukulesulabhaMti, 11. vahI, bhA. 2cU. pR. 244 (gA. 1620 kI cUrNi) te ThAviyavvA, Na savvasaMghADagA tesu pvisNti| 12. vahI, gA. 1632 kiM kAraNaM camaDhaNA, davvakkhao uggamo vi ya Na sujhe| gacchammiNiyayakajjaM, Ayariya-gilANa paahunne| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 4 : TippaNa vRddha, glAna sabakA upakAraka hai| ataH jo sthApanAkuloM kA parihAra karatA hai, vaha bAla, vRddha Adi saba para anukampA karatA hai| tathA udgama Adi doSoM se baca jAtA hai|' vistAra hetu draSTavya nizIthabhASya gA. 1617-1665 tathA bRhatkalpabhASya gA. 1579 - 1696 / 6. sUtra 22 bhikSu nirgranthiyoM ke upAzraya meM jAe isa viSaya meM cAra bhaMga Lai 1. niSkAraNa, avidhi se 2. niSkAraNa, vidhi se 3. kAraNa meM, avidhi se 4. kAraNa meM, vidhi se| prastuta sUtra kA saMbaMdha tRtIya bhaMga se hai| avidhi se nirgranthiyoM ke upAzraya meM praveza karane se AtmavirAdhanA evaM saMyamavirAdhanA saMbaMdhI aneka doSa utpanna hote haiN| bhASya evaM cUrNi meM inakA vistRta evaM manovaijJAnika citraNa huA hai|' nirgranthiyoM kI upadhi Adi kI vyavasthA, unakI samAdhi, bAhya Abhyantara upasargoM ke nivAraNa, anazana Adi kAraNoM se yadi AcArya yA kula sthavira Adi ko nirgranthiyoM ke upAzraya meM jAnA ho to vidhipUrvaka apane Agamana ko sUcita karake praviSTa honA caahie| upAzraya ke agradvAra, madhyabhAga evaM Asanna bhAga meM naidhikI kA uccAraNa karanA vidhipUrvaka praveza hai - aisA cUrNikAra kA pratipAdya hai| 7. sUtra 23 - nirgranthiyoM ke Agamana patha meM bhikSu ke upakaraNa nikSepa ke mukhyataH do kAraNa ho sakate haiM 1. anAbhoga kisI kAryavaza bhikSu usa mArga se nikale aura usakA koI upakaraNa bhUla se vahAM chUTa jAe yA gira jaae| 2. kaitava - kisI dUSita bhAva ke kAraNa vaha apanA upakaraNa vahAM chor3a de| prastuta sUtra meM vismRti ke kAraNa rahe hue upakaraNa kA prAyazcitta prajJapta hai kyoMki isa pramAda ke kAraNa sAdhu-sAdhviyoM ke paraspara milana, saMlApa Adi ke kAraNa bhAva-saMbaMdha hone kI tathA cAritra 1. nibhA. gA. 1626 va usakI cUrNi 2. vahI, gA. 1670-1695 / 3. vahI, gA. 1699-1701 4. vahI, bhA. 2, pR. 254- aggaddAre, majjhe, Asanne / etesu tIsu vi NisIhivaM...... | 5. vahI, gA. 1787 6. vahI, gA. 1786 7. vahI, gA. 1796 92 nisIhajjhayaNaM virAdhanA kI saMbhAvanA rahatI hai|' nizIthabhASya evaM cUrNi meM kaitavapUrvaka dUSita bhAva se upakaraNa chor3ane para caturguru prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai| bhASyakAra kA mata hai-yadi bhUla se kisI bhikSu kA upakaraNa upAzraya se adhika dUra par3A huA mile to sthavirA sAdhviyAM lAkara yatanApUrvaka use guru ke samakSa jamIna para rakha de| 8. sUtra 24, 25 jo kArya bhikSu ke saMyamaparyavoM ke adhaHkaraNa meM nimitta banatA hai athavA usakI AtmA ko naraka, tiryaJca Adi adhogati meM le jAtA hai, vaha adhikaraNa kahalAtA hai| " niryukti, bhASya evaM cUrNi meM adhikaraNa kA artha vastu parivartana (nirvartana, saMyojanA Adi) aura kaSAyavaza Arambha (hiMsA kA saMkalpa), saMraMbha (kisI ko paritapta karanA) evaM samArambha (vadha) karanA kiyA gayA hai| kintu agrima sUtra ke saMdarbha meM adhikaraNa kA artha 'kalaha' karanA adhika saMgata hai| nae sire se kalaha utpanna karanA athavA upazAnta kalaha kI udIraNA karanA-ye donoM hI asamAdhisthAna hai|" kalaha se bhikSu manaHsaMtApa, apayaza evaM jJAna, darzana tathA cAritra kI hAni karatA hai tathA saMsAra vRddhi karatA hai| zrAmaNya kA sAra hai upazama" kaSAyAviSTa sAdhu muhUrtamAtra meM dezonakaror3apUrva meM arjita apane zrAmaNya phala ko vyartha gaMvA detA hai| jaM ajjiyaM caritaM, desUNAe vi puvvakoDIe / taMpi kasAiyametto, nAsei naro muhutteNaM / / 12 9. sUtra 26 hAsya mohanIya karma ke udaya se hAsya kI utpatti hotI hai| tathAvidha dRzya dekhane, vaisI bAta kahane, sunane yA smaraNa karane para bhI haMsI AnA svAbhAvika hai| para bhikSu ThahAkA mArakara na hNse| bhASyakAra ne atyadhika hAsya ke aneka doSa batAe haiM, jaise-upazAnta roga kA ubharanA, abhinava zUla kI utpatti, muMha kA asaMpuTita raha jAnA aadi| - prastuta sandarbha meM bhASyakAra ne hAsya kA eka doSa muMha meM saMpAtima jIvoM kA giranA batAyA hai jisase yaha pratIta hotA hai ki usa samaya taka sAdhu-sAdhvI mukhayastrikA nahIM bAMdhate the| 8. vahI, bhA. 2, cU. pR. 279 - adhodhaH saMyamakaMDakeSu karotItyarthaH / narakatiryaggatiSu vA AtmAnamadhitikaraNaM vA adhikaraNaM alpasattvamityarthaH / ... adhIkaraNaM abuddhikaraNamityarthaH / 9. vahI, gA. 1798, 1810 10. dasAo 1 / 9 11. kappo 1 / 34 12. nibhA. gA. 2793 13. vahI, gA. 1825, 26 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM zabda vimarza *vipphAliya-muMha ko visphArita kara (phaadd'kr)| jora se ThahAkA lagAte hue haMsate samaya vyakti kA muMha jamhAI lene vAle ke samAna visphArita ho jAtA hai| 10. sUtra 27-36 prAcIna vyAkhyAsAhitya ke anusAra sAmAnyataH akelA sAdhu gocarI ke lie nahIM jAtA thaa| prAyaH do sAdhu milakara (saMghATakabaddha hokara) bhikSAcaryA ke lie jAte the| prastuta prakaraNa meM saMghATaka pada kA tAtparya hai-bhikSA Adi ke lie sAtha jaanaa| prastuta uddezaka ke antima sUtra kI cUrNi meM saMghATaka kA isa artha meM spaSTa ullekha milatA hai| prastuta AlApaka meM pArzvastha, avasanna, kuzIla, nityaka aura saMsakta ko apane sAtha bhikSArtha le jAne tathA unake sAtha bhikSArtha jAne kA prAyazcitta prajJapta hai| ye zramaNa eSaNA Adi se azuddha bhikSA, upadhi Adi ko grahaNa karate haiN| yadi bhikSu unheM rokatA hai to kalaha, apriyatA, aMtarAya evaM gRhasthoM meM vipratipatti ke bhAva Adi doSa Ate haiM aura yadi bhikSu mauna rahe to doSa ke anumodana kA doSa lagatA hai| zabda vimarza 1. pArzvastha-zithilAcArI zramaNa kA eka prakAra, vaha muni jo kAraNa ke binA zayyAtarapiNDa, rAjapiNDa Adi doSapUrNa AhAra kA sevana karatA hai| 2. avasanna-zithilAcArI zramaNa kA eka prakAra, vaha muni jo sAmAcArI ke pAlana meM pramAda karatA hai| 3. kuzIla-vaha zithilAcArI muni, jo jJAnAcAra, darzanAcAra / aura cAritrAcAra kA samyak anuzIlana nahIM karatA tathA jAti, kula Adi ke AdhAra para AjIvikA prApta karatA hai| 4.nityaka-vaha zithilAcArI muni, jo varSAvAsa evaM Rtubaddha kAla meM vivakSita kAla se adhika rahatA hai athavA vivakSita maryAdA se adhika kAla taka upadhi, zayyA Adi kA bhoga karatA hai, vaha uddezaka 4 : TippaNa naityika yA nityaka kahalAtA hai|' (vistAra hetu draSTavya nisIha. sU. 2 / 36) 5.saMsakta-zithilAcArI zramaNa kA eka prakAra / vaha zramaNa, jisameM AcAra ke guNoM evaM doSoM kA mizraNa hotA hai| vaha jisake sAtha milatA hai usake sadRza ho jAtA hai-pArzvastha ke sAtha milakara pArzvastha aura yathAcchanda ke sAtha milakara yathAcchanda ho jAtA hai| pArzvastha Adi ke viSaya meM vistAra hetu draSTavya-nibhA. gA. 4340-4351 / 11. sUtra 37,38 dAtA kA hAtha, pAtra, darvI (kar3achI) aura bhAjana jala se Ardra, sasnigdha, sacitta rajakaNa, mRttikA, kSAra, haritAla, hiMgula, mainazila, anAja ke bhUse, chilake yA phaloM ke sUkSma khaNDa Adi se sane hue hoM to bhikSu use pratiSedha kara de ki maiM aisA AhAra nahIM le sktaa| yahAM vimarzanIya viSaya yaha hai ki dazavaikAlika meM prApta hone vAlI ina do gAthAoM meM satraha prakAra ke hAthoM kA ullekha milatA hai tathA agastyacUrNi meM bhI inake sthAna para satraha zloka milate hai| sUtrakAra ne ikkIsa hAthoM kA ullekha kiyA hai tathA kisI-kisI prati meM isa saMdarbha meM do gAthAeM upalabdha hotI haiMudaulle sasaNiddhe, sasarakkhe maTTiyA use loNe y| hariyAle maNosilAe, vanni geruya seddhie||1|| hiMgulu aMjaNe loddhe, kukkusa piTTha kaMda-mUla-siMgabere y| pupphaka-kuTuM ee, ekkavIsaM bhave hatthA // 2 // 12 inake AdhAra para sUtraracanA bhI kI jA sakatI hai kintu ina gAthAoM meM Ae hue kaI zabda kaMda, mUla, siMgabera Adi kI puSTi na nizIthabhASya evaM cUrNi se hotI hai aura na AyAracUlA (16480) se| ataH yaha anusaMdhAna kA viSaya hai ki ina ikkIsa hAthoM kI vaktavyatA vAlA pATha kaba se jur3A athavA yadi yaha pATha sUtrakAra dvArA prArambha se gRhIta hai to vyAkhyA granthoM tathA anya AgamoM meM kyoM nahIM? prastuta sUtradvayI kA prayojana hai-puraHkarma evaM pazcAtkarma doSa se 1. nibhA. 2 cU.pR. 225-vipphAleti vihADeti, atIva phAleti viyaMbhamANo vva vividhaiH prakAraiH phAle ti viSphAle ti viddaalikaakaarvt| bRbhA. 701 kI vRtti-......sadvitIyena gamanaM karttavyam, sNghaattkenetyrthH| nibhA. gA. 1830-1832, 1841,1842 4. prasA. 103 vR. pR. 25-pArzvasthaH sa yaH kAraNaM tathAvidhamantareNa zayyAtarAbhyAhRtaM nRpatipiNDaM naityikamanapiNDaM vA bhungkte| vahI-samAcArIviSayo'vasIdati pramAdyati yaH so'vsnnH| 6. vahI, pR. 26-kutsitaM zIlamasyeti kuzIlaH, sa trividho bhavati-jJAnaviSaye, darzanaviSaye cAritraviSaye c| 7. vyabhA. 880 jAtI kule gaNe yA, kamme sippe tave sute cev| sattavidhaM AjIvaM, uvajIvati jo kusIlo so|| 8. pra.sA. 103, pR. 27-guNairdoSaizca saMsajyate mizrIbhavatIti sNsktH| 9. vyabhA. 888-890 10. dasave. 5 // 1 // 33,34 11. vahI, Ti.pR. 168 12. nava. pR. 686 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 4: TippaNa nisIhajjhayaNaM bcaav| sacitta vanaspati, sacitta pRthivI tathA sacitta pAnI se bhASyakAra ke anusAra prastuta saMpUrNa AlApaka kI vyAkhyA saMsRSTa hAtha yA pAtra se bhikSA grahaNa karane para puraHkarma evaM asaMsRSTa tRtIya uddezaka ke samAna jJAtavya hai| nizItha kI huNDI ke anusAra hAtha yA pAtra se lepakRta AhAra lene para pazcAtkarma doSa saMbhava haiN| svayaM ke pAda-pramArjana Adi ke samAna yahAM bhI prAyazcitta kA hetu vistAra hetu draSTavya dasave. 5 / 1 / 33-34 ke TippaNa 125- 'avidhi' (ayatanA) athavA prayojanarahitatA hai| 137) / 14. sUtra 108 zabda vimarza apratilekhita uccAraprasravaNa bhUmi para rAtri yA vikAla belA 1. udaolla-sacitta jala se giile| meM uccAra-prasravaNa kA pariSThApana karane para AtmavirAdhanA evaM 2. amatra-miTTI kA pAtra / saMyamavirAdhanA saMbhava hai ataH pahale hI uccAraprasavaNa bhUmi kA 3. bhAjana-kAMsyamaya pAtra / pratilekhana kara lenA caahie|' 12. sUtra 39-53 rAtri yA vikAla belA meM uccAraprasavaNa kI bAdhA saMbhava hai| prastuta uddezaka meM prathama AlApaka meM aThAraha tathA isa usa samaya kahAM unakA visarjana yA pariSThApana kiyA jAe-isalie AlApaka meM pandraha-isa prakAra ye AtmIkaraNa, arcIkaraNa evaM Avazyaka hai ki caturtha prahara kA cauthA bhAga avazeSa ho arthAt pauna arthIkaraNa se sambandhita 33 sUtra ho jAte haiN| ina sUtroM kI saMkhyA pauruSI bIta jAne para yatanAvAna bhikSu uccAra-prasravaNa bhUmi kI evaM krama meM aneka pratiyoM meM bhinnatA hai| pUrvavartI AlApaka meM pratilekhanA kre| ise vyavahAra kI bhASA meM dina kI antima 'do ghar3I dezArakSaka evaM sarvArakSaka sambandhI chahoM sUtra Ae hue haiM, phira yahAM pahale bhI kahA jA sakatA hai| pAchalI be ghar3I dina thakAM ucArapAsavaNa punarAvRtti kyoM? tathA samAna viSaya evaM prAyazcitta vAle hone para bhI nI jAgAM na pddilehe|' inakA pRthakkaraNa kyoM? ina donoM praznoM kA uttara bhASya evaM cUrNi meM zabda vimarza upalabdha nahIM hai| jJAtavya hai ki pUrvavartI AlApaka meM krama evaM sANuppae-'sANuppaa' sAmayikasaMjJA hai| isakA artha hai-dina saMkhyA bhASya evaM cUrNi ke anusAra dI gaI hai tathA isa AlApaka meM kI caturtha prahara kA cauthA bhAga avazeSa rahe vaha smy| cUrNikAra ke ullekha ke anusAra pandraha sUtroM kA pUrvokta krama se 15. sUtra 109 saMpAdana kiyA gayA hai| yadi bhikSu kA kisI sthAna ke bhItarI bhAga meM nivAsa ho to 13. sUtra 54-107 usake bahirbhAga meM Asanna, madhya aura dUra-tIna, aura bAharI bhAga meM prastuta AlApaka meM pAda-pramArjana se 'sIsaduvAriyA' paryanta nivAsa ho to nivAsabhUmi se Age Asanna, madhya aura dUra-tIna cauvana sUtra hote haiN| AyAracUlA meM anyonya kriyA ke prasaMga meM isa ___uccAra-bhUmiyoM evaM tIna prasravaNa-bhUmiyoM kA pratilekhana karaNIya hai| prakAra ke chattIsa sUtra upalabdha hote hai| nizItha cUrNi meM tRtIya cUrNikAra ke anusAra tIna ke kathana se bAraha uccAra bhUmiyoM evaM bAraha uddezaka ke samAna 53 sUtroM (4 / 49-101) kA pATha lete hue bhI prasavaNabhUmiyoM arthAt kula caubIsa bhUmiyoM ke pratilekhana kI sUcanA yaha ullekha kiyA hai-ityAdi ekktaaliisN.....kreti| nizItha dI gaI hai| yadi eka hI bhUmi pratilekhita ho aura vahAM koI anya kI huNDI meM 56 sUtroM kA ullekha milatA hai-80 bola sUM 136 mala tyAga kara de athavA koI pazu Akara baiTha jAe to vyAghAta avidhi sUM adale badalai krai| kisI bhI prati meM kauna se bola ko Adi aneka doSa saMbhava haiN|12 kyoM chor3A gayA athavA kyoM grahaNa kiyA gayA isa viSaya meM koI ullekha nahIM miltaa| bhikSu jahAM uccAraprasavaNa kA visarjana kare, vaha sthAna atyanta 1. nibhA. 2 cU.pR. 290-gihiNA sacittodageNa appaNaTThA dhoyaM hatthAdi 5. AcU. 14/2-37 apariNayaM udaullaM bhaNNati / 6. nibhA. bhA. 2 cU.pR. 297 2. vahI-puDhavimao mtto| 7. vahI, gA. 1855 3. vahI-kaMsamayaM bhaaynnN| 8. AcU. 271 4. nava., pR.687-'desArakkhiya-savvArakkhiya' sambandhIni SaTsUtrANi 9. ni. huMDI 4/108 40,43,45,48,50,53 asminnevoddezake (5,6,11, 10. nibhA. bhA. 2, pR. cU.pR. 297-sANuppao NAma caubhAgAvasesa12,17,18) vidynte| cUrNikArasya evaM paNNarasa suttA uccAreyavvA crimaae| ityullekhena punarAvartanaM samarthitaM bhavati / kimarthamatra punarAvRttAni naitat 11. vahI, gA. 1860, cU.pR. 298 kAraNaM parijJAyate / tathA etAni sUtrANi uddezakAdisUtrebhyaH kimarthaM 12. vahI, gA. 1862 pRthakkakRtAnIti na carcitamasti bhASye cUrNI c| Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM choTA nahIM honA cAhie, anyathA nikaTavartI pRthivIkAya, vanaspatikAya evaM sa jIvoM Adi kA plAvana evaM virAdhanA saMbhava hai| jo sthAna eka ratni (hAtha) lambA, eka ratni caur3A evaM cAra aMgula avagAr3ha (cAra aMgula nIce taka acitta) ho, vaha japanya vistIrNa sthAna hai| isase kama parimANa vAlA sthaMDila zudra sthaMDila hai|' 17. sUtra 111 sthaMDila sAmAcArI kA pAlana na karanA pariSThApana kI avidhi hai|' nizIthabhASyakAra ne vidhi kI pAMca dvAroM se vyAkhyA kI hai|" 1. uccArAdi ke parityAga se pUrva bhikSu Urdhva, adho Adi dizAoM kA avalokana kare, tAki gRhastha Adi usako visarjana karate dekha uDDAha na kare / 2. visarjana se pUrva paira, sthaMDila Adi kA pratilekhana, pramArjana kare, tAki trasa evaM sthAvara jIvoM kI virAdhanA na ho| 3. jahAM dhUpa Ae, vaise sthAna meM visarjana kre| mala meM kRmi Ate hoM to chAyA meM visarjana kre| 4. dizA, pavana, grAma, sUrya Adi se aviparIta dizA meM, dina meM uttarAbhimukha evaM rAta meM dakSiNAbhimukha baiThe / 5. 'aNujANaha jassa uggahaM' Adi vidhi kA pAlana kare / * 18. sUtra 112-117 ina chaha sUtroM meM uccAra visarjana ke bAda kI vidhi ke atikramaNa kA prAyazcitta prajJapta hai| visarjana-sthAna (gudApradeza) kI vastrakhaMDa Adi se saphAI tathA Acamana mukhyataH uccAra ke bAda kiyA jAtA hai| uccAra ke sAtha prasravaNa bhI hotA hai| isa dRSTi se uccArapravaNa pATha kI racanA huI hai| sUtra 115 meM prayukta 'tattheva' pada kA Azaya hai-jisa sthAna para uccAra kiyA, usI sthAna para Acamana na kiyA jaae| 1. nibhA. gA. 1864, 1865 2. vahI, bhA. 2, cU. pR. 299 - thaMDila sAmAyArIM Na kareti esA avidhi / 3. vahI, gA. 1870 4. vahI, gA. 1871, 1872 5. vahI, bhA. 2, cU. pU. 301 - uccAre vosirijjamANe avassaM pAsavaNaM bhavati tti teNa gahitaM / 6. vahI - tattheva tti thaMDile jattha saNNA vosiriyA 1 95 uddeza 4 : TippaNa maiM sUtra 116 prayukta 'atidUre' pada kA Azaya hai ki jahAM uccAra kiyA, usase bahuta dUra (sau hAtha yA usase dUra) jAkara Acamana na kre|" saMkSepa meM ina sUtroM kA prayojana hai sUtrArtha hAni, AtmavirAdhanA, saMyamavirAdhanA evaM pravacana kI aprabhAvanA Adi doSoM kA nivAraNa | " zabda vimarza 1. Acamana nirlepana, pAnI se zauca kriyA krnaa| 2. NAvApUra-nAva kA artha hai cullU" ataH nAvApUra tAtparya hai cullU bhara pAnI / 19. sUtra 118 tapaH prAyazcitta ke mukhyataH do prakAra haiM-zuddha tapa aura parihAra tapa / jo bhikSu jaghanyataH bIsa varSa kI paryAyavAlA, naveM pUrva kI tRtIya AcAra vastu kA jJAtA tathA dhRti evaM saMhanana se balavAna ho, use hI parihAra tapa diyA jA sakatA hai| prastuta sUtra meM prayukta parihArI zabda se usa parihAratapaH prAyazcitta kA vahana karane vAle bhikSu kA grahaNa kiyA gayA hai| parihAratapa ke kAla meM usake sAtha dasa padoM kA parihAra kiyA jAtA hai-AlApa, pratipRcchA, parivartanA utthAna, vaMdana, mAtraka, pratilekhana, saMghATaka, bhaktadAna aura sNbhojn| gacchavAsI bhikSuoM ko parihAratapasvI ke sAtha AlApa, sUtrArtha, pratipRcchA, sAtha meM bhikSArtha jAnA, AnA Adi kucha bhI nahIM karanA hotaa|" prastuta sUtra meM saMghATaka vidhi ke atikramaNa kA prAyazvitta prajJapta hai| agrima do padoM-bhaktadAna evaM saMbhojana ke atikramaNa se gacchavAsI bhikSuoM ko kramazaH laghu cAturmAsika evaM guru cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai / 12 7. 8. vahI - atidUre hatthasayapamANamette / vahI, gA. 1878 vahI, pR. 302 - AyamaNaM NillevaNaM / - 9. 10. vahI - nAvatti pasatI / 19. vahI, gA. 2881 12. vahI, gA. 2882 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo uddeso pAMcavAM uddezaka Page #139 -------------------------------------------------------------------------- Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka ke mukhya pratipAdya haiM-prAtihArika pAdaprocchana kA yathAkAla pratyarpaNa na karane kA prAyazcitta, rajoharaNa saMbaMdhI vividha niSedhoM evaM sacitta vRkSamUla meM sthAna, zayana Adi vividha kriyAoM ko karane kA prAyazcitta, sadoSa zayyA, saMbhoja-vidhi kA atikramaNa evaM dhAraNIya upadhi ko dhAraNa na karane-pariSThApana karane, zarIra ke avayavoM Adi ke dvArA vINA Adi vAdina zabdoM ko utpanna karane kA prAyazcitta aadi| upadhi ke do prakAra hote haiM aughika aura aupgrhik| rajoharaNa evaM mukhavastrikA ye sarvasAmAnya audhika upadhi haiM kyoMki pANipAtra jinakalpika bhI unheM dhAraNa karate haiN| pAdaproJchana aupagrahika upadhi hai| prAyaH pratyeka sAdhu apanA apanA pAdaproJchana rakhate the, para kadAcit kisI ke pAsa pAdaprojchana na ho-aisA bhI saMbhava thaa| isIlie AcAracUlA meM kahA gayA 'bhikSu athavA bhikSuNI uccAraprasravaNa kI kriyA se udbAdhita ho aura svayaM kA pAdaproJchana na ho to sAdharmika se pAdaproJchana kI yAcanA kre| vaha prAtihArika rUpa meM zayyAtara athavA anya gRhastha se bhI lAyA jA sakatA hai| nizIthacUrNi ke adhyayana se aisA jJAta hotA hai ki gRhastha bhI prAcIna kAla meM pAdaproJchana rakhate the| prastuta Agama ke dvitIya uddezaka meM dArudaNDayukta pAdaproJchana ke viSaya meM ATha sUtra Ae haiN| usameM dAruDayukta pAdaproJchana ke nirmANa, grahaNa, dhAraNa, vitaraNa, dAna evaM paribhoga kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta uddezaka meM prAtihArika evaM zayyAtarasatka pAdaproJchana ko chinnakAla (nizcita kAla) ke lie grahaNa kara usake pUrva evaM pazcAt pratyarpaNa kA prAyazcitta prajJapta hai| isI uddezaka meM rajoharaNa ke viSaya meM ekAdazasUtrIya AlApaka hai| saMbhavataH rajoharaNa ke viSaya meM eka sthAna para yugapat itane nirdeza sampUrNa Agama sAhitya meM anyatra upalabdha nahIM hote| rajoharaNa pramArjana kA sAdhana hai| usa para baiThanA, leTanA athavA use sirahAne rakhanA prAyazcittAha kArya hai| bhASyakAra ne rajoharaNa sambandhI prAyaH sabhI niSiddha kAryoM ke lie AjJAbhaMga, anavasthA, mithyAtva evaM virAdhanA-isa doSa catuSTayI kA kathana kiyA hai| prastuta uddezaka kA prathama pratipAdya hai-vitta rukssmuul-pd| nizIthabhASya ke anusAra jisa sacitta vRkSa kA skandha hAthI ke paira jitanA moTA ho, usake saba ora (sarvataH) ratanI pramANa bhUmi sacitta hotI hai| bhikSu ko sacitta vRkSa ke sthita hokara Alokana-pralokana, sthAna, zayyA evaM niSadyA, AhAra-nIhAra evaM svAdhyAya saMbaMdhI uddeza, samuddeza Adi koI bhI kriyA karanA nahIM klptaa| prastuta saMdarbha meM bhASyakAra ne una sabhI saMbhAvita doSoM evaM kaSToM kI carcA kI hai jo devatAparigRhIta, manuSyaparigRhIta evaM tiryaMcaparigRhIta tathA aparigRhIta vRkSa ke nIce khar3e hone, baiThane tathA svAdhyAya Adi karane se saMbhava haiN| ___ jIvana-nirvAha ke lie tIna mukhya AvazyakatAeM haiM-AhAra, upadhi evaM upAzraya (sthAna) / nirdoSa AhAra, upadhi evaM upAzraya saMyama meM upakArI hote haiN| AhAra evaM upadhi ke saMdarbha meM prAyaH tIna prakAra ke doSoM kA abhAva jJAtavya hai-udgama, utpAdanA evaM essnnaa| prastuta uddezaka meM audezika, prAbhRtikAyukta evaM parikarmayukta zayyA meM anupraviSTa hone vAle bhikSu ke lie udghAtika mAsika prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai| bhASyakAra ne prastuta prasaMga meM vividha prakAra kI zayyA kA bhedopabheda sahita varNana kiyA hai| kauna sA uttaraguNa parikarma alpakAla ke lie parihArya hai aura kaunasA sarvakAla ke lie? isakI mImAMsA karate hae auddezika evaM strIpratibaddha zayyA meM : 1. AcU. 10/1 3. nibhA. gA. 1896 2. nibhA. 2 cU.pR. 317 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha 100 nisIhajjhayaNaM kaunasI, kaba, kitanI doSapUrNa hai-isakA savistara cAlanA-pratyavasthAna karate hue bhASyakAra ne eka niSkarSa prastuta kiyA hai, vaha anyatra bhI cintanIya hai tamhA savvANuNNA, savvaniseho ya Natthi smymmi| AyavvayaM tulejjA, lAbhAkaMkhi vva vaanniyo||' prAcIna kAla meM sabhI saMvigna bhikSuoM kA eka saMbhoja thaa| rAjyAzraya ke kAraNa AryasuhastI evaM unake ziSyoM meM panapa rahe AcArazaithilya ke kAraNa AryamahAgiri ne unakA saMbhojaviccheda kara diyaa| AryasuhastI ke dvArA micchAmi dukkaDaM pUrvaka svayaM kI bhUla svIkAra kie jAne ke bAda unakA punaH saMbhoja sthApita huaa| saMbhoja-pratyayika karma bandhana nahIM hotA-aisA kahane vAlA bhikSu prAyazcittabhAk hai-sUtra meM samAgata saMbhoja zabda kI vyAkhyA meM saMbhoja kA bhedobheda sahita jitanA suvistRta aitihAsika evaM jJAnavardhaka varNana bhASya evaM cUrNi meM samupalabdha hotA hai, anyatra durlabha hai| isI prakAra navanivezita gAMva, nagara Adi bhikSArtha jAnA, mukha Adi zarIra ke avayavoM tathA patra, puSpa Adi vRkSAvayavoM se vINA Adi vAdya-yantroM tathA anya isI prakAra ke vikArotpAdaka zabdoM ko utpanna karanA Adi niSiddha padoM kA bhI prastuta uddezaka meM prAyazcitta-kathana kiyA gayA hai| 1. nibhA. gA. 2067 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla sacittarukkhamUla-padaM 1. je bhikkhU sacittarukkhamUlaMsi ThiccA Aloejja vA paloejja vA, AloeMtaM vA paloeMtaM vA sAtijjati / / 2. je bhikkhU sacittarukkhamUlaMsi ThANaM vA sejjaM vA nisIhiyaM vA ceeti, etaM vA sAtijjati // 3. je bhikkhU sacittarukkhamUlaMsi ThiccA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA AhAreti, AhAreMtaM vA sAtijjati // 4. je bhikkhU sacittarukkhamUlasi ThiccA uccAraM vA pAsavaNaM vA pariveti, paridvaveMtaM vA sAtijjati / / 5. je bhikkhU sacittarukkhamUlaMsi ThiccA sajjhAyaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati // paMcamo uddeso : pAMcavAM uddezaka saMskRta chAyA 6. je bhikkhU sacittarukkhamUlaMsi ThiccA sajjhAyaM uddisati, uddisaMtaM vA sAtijjati // sacittarukSamUla-padam yo bhikSuH sacittarukSamUle sthitvA Alokayed vA pralokayed vA, AlokayantaM vA pralokayantaM vA svadate / yo bhikSuH sacittarukSamUle sthAnaM vA zayyAM vA naiSedhikIM vA cetayati, cetayantaM vA svadate / yo bhikSuH sacittarukSamUle sthitvA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA Aharati, harantaM vA svadate / yo bhiH sacittarukSamUle sthitvA uccAraM vA prasravaNaM vA pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svate / yo bhikSuH sacittarukSamUle sthitvA svAdhyAyaM karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH sacittarukSamUle sthitvA svAdhyAyam uddizati, uddizantaM vA svadate / 7. je bhikkhU sacittarukkhamUlaMsi yo bhikSuH sacittarukSamUle sthitvA sacitta hindI anuvAda - vRkSamUla pada 1. jo bhikSu sacitta vRkSa ke pAsa sthita hokara Alokana karatA hai athavA pralokana karatA hai aura Alokana athavA pralokana karane vAle kA anumodana karatA hai| 2. jo bhikSu sacitta vRkSa ke pAsa sthAna ( kAyotsarga), zayyA athavA niSIdhikA karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 3. jo bhikSu sacitta vRkSa ke pAsa sthita hokara azana, pAna, khAdya aura svAdya kA AhAra karatA hai athavA AhAra karane vAle kA anumodana karatA hai| 4. jo bhikSu sacitta vRkSa pAsa sthita hokara uccAra athavA prasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 5. jo bhikSu sacitta vRkSa ke pAsa sthita hokara svAdhyAya karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 6. jo bhikSu sacitta vRkSa ke pAsa sthita hokara svAdhyAya kA uddeza karatA hai athavA uddeza karane vAle kA anumodana karatA hai| 7. jo bhikSu sacitta vRkSa ke pAsa sthita hokara Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 nisIhajjhayaNaM uddezaka 5 : sUtra 8-14 ThiccA sajjhAyaM samuddisati, samuddisaMtaM svAdhyAyaM samuddizati, samuddizantaM vA vA saatijjti|| svdte| svAdhyAya kA samuddeza karatA hai athavA samuddeza karane vAle kA anumodana karatA hai| 8. je bhikkhU sacittarukkhamUlaMsi yo bhikSuH sacittarakSamle sthitvA 8. jo bhikSu sacitta vRkSa ke pAsa sthita hokara ThiccA sajjhAyaM aNujANati, svAdhyAyam anujAnAti, anujAnantaM vA svAdhyAya kI anujJA detA hai athavA anujJA aNujANaMtaM vA saatijjti|| svdte| dene vAle kA anumodana karatA hai| 9. je bhikkhU sacittarukkhamUlaMsi yo bhikSuH sacittarakSamUle sthitvA 9. jo bhikSu sacitta vRkSa ke pAsa sthita hokara ThiccA sajjhAyaM vAeti, vAeMtaM vA svAdhyAyaM vAcayati, vAcayantaM vA svdte| svAdhyAya kI vAcanA detA hai athavA vAcanA saatijjti|| dene vAle kA anumodana karatA hai| 10. je bhikkhU sacittarukkhamUlaMsi yo bhikSuH sacittarukSamUle sthitvA 10. jo bhikSu sacitta vRkSa ke pAsa sthita hokara ThiccA sajjhAyaM paDicchati, paDicchaMtaM svAdhyAyaM pratIcchati, pratIcchantaM vA svAdhyAya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa vA saatijjti|| svdte| karane vAle kA anumodana karatA hai| 11. je bhikkhU sacittarukkhamUlaMsi yo bhikSuH sacittarukSamUle sthitvA 11. jo bhikSu sacitta vRkSa ke pAsa sthita hokara ThiccA sajjhAyaM pariyaTreti, pariyaTeMtaM svAdhyAyaM parivartayati, parivartayantaM vA svAdhyAya kA parivartana karatA hai athavA vA saatijjti|| parivartana karane vAle kA anumodana karatA svdte| saMghATI-pada saMghADi-padaM 12. je bhikkhU appaNo saMghADiM aNNautthieNa vA gArathieNa vA sivvAveti, sivvAveMtaM vA sAtijjati // saMghATI-padam yo bhikSuH AtmanaH saMghATIm anyayUthikena vA agArasthitena vA sevayati, sevayantaM vA svadate / 12. jo bhikSu apanI saMghATI (pachevar3I/uttarIya vastra) anyatIrthika athavA gRhastha se silavAtA hai athavA silavAne vAle kA anumodana karatA hai| 13.je bhikkhU appaNo saMghADIe dIha- yo bhikSuH AtmanaH saMghATyAH dIrghasUtrANi 13. jo bhikSu apanI saMghATI ke dIrghasUtra banAtA suttAI kareti, kareMtaM vA karoti, kurvantaM vA svadate / hai-lambI DoriyAM (cAra aMgula pramANa se saatijjti|| adhika) banAtA hai athavA banAne vAle kA anumodana karatA hai| palAza-pada palAsa-padaM palAza-padam 14. je bhikkhU piumaMda-palAsayaM vA yo bhikSuH picumandapalAzakaM vA paDola-palAsayaM vA billa-palAsayaM paTolapalAzakaM vA bilvapalAzakaM vA vA sIodaga-viyaDeNa vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA usiNodaga-viyaDeNa vA saMphANiya- 'saMphANiya saMphANiya' Aharati, AharantaM saMphANiya AhAreti, AhAreMtaM vA vA svdte| saatijjti|| 14. jo bhikSu nIma ke patte, paravala ke patte athavA bela ke patte ko prAsuka zItala jala se athavA prAsuka uSNa jala se dho-dhokara khAtA hai athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 103 paccappaNa-padaM prartyapaNa-padam 15. je bhikkhU pADihAriyaM pAyapuMchaNayaM yo bhikSuH prAtihArikaM pAdaproJchanakaM jAittA 'tameva rayaNiM yAcitvA tasyAmeva rajanyAM paccappiNissAmitti sue pratyarpayiSyAmIti' zvaH pratyarpayati, paccappiNati, paccappiNaMtaM vA pratyarpayantaM vA svadate / saatijjti|| uddezaka 5 : sUtra 15-21 pratyarpaNa-pada 15. jo bhikSu prAtihArika pAdaproJchana kI 'usI rAtri ko (Aja rAta ko) lauTAUMgA'-isa saMkalpa ke sAtha yAcanA karatA hai, use kala (dUsare dina) lauTAtA hai athavA lauTAne vAle kA anumodana karatA hai| 16.je bhikkhU pADihAriyaM pAyapuMchaNayaM yo bhikSuH prAtihArikaM pAdaproJchanakaM jAittA 'sue paccappiNissAmitti' / yAcitvA 'zvaH pratyarpayiSyAmIti' tameva rayaNi paccappiNati, tasyAmeva rajanyAM pratyarpayati, pratyarpayantaM paccappiNataM vA saatijjti|| vA svdte| 16. jo bhikSu prAtihArika pAdaproJchana kI 'kala lauTAUMgA'-isa saMkalpa ke sAtha yAcanA karake usI rAta ko lauTA detA hai athavA lauTAne vAle kA anumodana karatA hai| 17. je bhikkhU sAgAriya-saMtiyaM yo bhikSuH sAgArikasatkaM pAdaproJchanakaM pAyapuMchaNayaM jAittA 'tameva rayaNiM yAcitvA tasyAmeva rajanyAM paccappiNissAmitti' sue pratyarpayiSyAmIti' zvaH pratyarpayati, paccappiNati, paccappiNaMtaM vA pratyarpayantaM vA svdte| saatijjti|| 17. jo bhikSu zayyAtara-nizrita pAdaproJchana kI 'usI rAtri ko lauTAUMgA'-isa saMkalpa ke sAtha yAcanA karake kala lauTAtA hai athavA lauTAne vAle kA anumodana karatA hai| 18. je bhikkhU sAgAriya-saMtiyaM / yo bhikSuH sAgArikasatkaM pAdaproJchanakaM 18. jo bhikSu zayyAtara-nizrita pAdaproJchana kI pAyapuMchaNayaM jAittA 'sue yAcitvA 'zvaH pratyarpayiSyAmIti' 'kala lauTAUMgA' isa saMkalpa ke sAtha paccappiNissAmitti' tameva rayaNiM tasyAmeva rajanyAM pratyarpayati, pratyarpayantaM yAcanA karake usI rAta ko lauTA detA hai paccappiNati, paccappiNaMtaM vA vA svadate / athavA lauTAne vAle kA anumodana karatA saatijjti|| 19. je bhikkhU pADihAriyaM daMDayaM vA yo bhikSuH prAtihArikaM daNDakaM vA yaSTikA 19. jo bhikSu prAtihArika daMDa, lAThI, laTThiyaM vA avalehaNiyaM vA veNusUI vA avalekhanikAM vA veNusUcI vA yAcitvA avalekhanikA athavA veNusUI kI 'usI rAtri vA jAittA 'tameva rayaNiM 'tasyAmeva rajanyAM pratyarpayiSyAmIti' zvaH ko lauTAUMgA'-isa saMkalpa ke sAtha yAcanA paccappiNissAmitti' sue pratyarpayati, pratyarpayantaM vA svadate / karake kala lauTAtA hai athavA lauTAne vAle paccappiNati, paccappiNaMtaM vA kA anumodana karatA hai| saatijjti|| 20. je bhikkhU pADihAriyaM daMDayaM vA laTThiyaM vA avalehaNiyaM vA veNUsUI vA jAittA 'sue paccappiNissAmitti' tameva rayaNi paccappiNati, paccappiNaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH prAtihArikaM daNDakaM vA yaSTikAM 20. jo bhikSu prAtihArika daMDa, lAThI, vA avalekhanikAMvA veNusUcI vA yAcitvA avalekhanikA athavA veNusUI kI 'kala 'zvaH pratyarpayiSyAmIti' tasyAmeva rajanyAM lauTAUMgA' isa saMkalpa ke sAtha yAcanA pratyarpayati, pratyarpayantaM vA svadate / karake usI rAtri ko lauTA detA hai athavA lauTAne vAle kA anumodana karatA hai| 21. je bhikkhU sAgAriya-saMtiyaM daMDayaM yo bhikSusAgArikasatkaM daNDakaM vA yaSTikA 21. jo bhikSu zayyAtaranizrita daMDa, lAThI, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 5 : sUtra 22-27 vA laTThiyaM vA avalehaNiyaM vA veNUsUiM vA jAittA 'tameva syaNi paccappiNissAmitti' sue paccappiNati, paccappiNaMtaM vA sAtijjati // 22. je bhikkhU sAgAriya-saMtiyaM daMDayaM vA laTThiyaM vA avalehaNiyaM vA veNUsU vA jAittA 'sue paccappiNissAmitti' tameva rayaNi paccappiNati, paccappiNaMtaM vA sAtijjati / / 23. je bhikkhU pADihAriyaM vA sAgAriya- saMtiyaM vA sejjAsaMthArayaM paccappiNittA doccaM pi viya ahita, ahiveMtaM vA sAtijjati / / dIhasutta-padaM 24. je bhikkhU saNakappAsAo vA uNakappAsAo vA poMDakappAsAo vA amilakappAsAo vA dIha-suttaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / daMDa - padaM 25. je bhikkhU sacittAiM dArudaMDANi vA veNudaMDANi vA vettadaMDANi vA kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / 26. je bhikkhU sacittAiM dArudaMDANi vA veNudaMDANi vA vettadaMDANi vA dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati // 27. je bhikkhU sacittAiM dArudaMDANi vA veNudaMDANi vA vettadaMDANi vA paribhuMjati, paribhuMjaMtaM vA sAtijjati // 104 vA avalekhanikAM vA veNusUcIM vA yAcitvA 'tasyAmeva rajanyAM pratyarpayiSyAmIti' zvaH pratyarpayati, pratyarpayantaM vA svadate / yo bhikSuH sAgArikasatkaM daNDakaM vA yaSTikAM vA avalekhanikAM vA veNusUcIM vA yAcitvA 'zvaH pratyarpayiSyAmIti' tasyAmeva rajanyAM pratyarpayati, pratyarpayantaM vA svadate / yo bhikSuH prAtihArikaM vA sAgArikasatkaM vA zayyAsaMstArakaM pratyarpya dviH api ananujJApya adhitiSThati, adhitiSThantaM vAste / dIrghasUtra-padam yo bhikSuH zaNakArpAsAd vA UrNAkArpAsAd vA poNDrakArpAsAd vA amilakArpAsAd vA dIrghasUtraM karoti, kurvantaM vA svadate / daNDa-padam yo bhikSuH sacittAn dArudaNDAn vA veNudaNDAn vA vetradaNDAn vA karoti, kurvataM vA svadate / yo bhikSuH sacittAn dArudaNDAn vA daNDAn vA daNDAn vA dharati, dharantaM vA svate / yo bhikSuH sacittAn dArudaNDAn vA veNudaNDAn vA vetradaNDAn vA paribhuGkte, paribhuJjAnaM vA svadate / nisIhajjhaNaM avalekhanikA athavA veNusUI kI 'usI rAtri lauTAUMgA - isa saMkalpa ke sAtha yAcanA karake kala lauTAtA hai athavA lauTAne vAle kA anumodana karatA hai| 22. jo bhikSu zayyAtaranizrita daMDa, lAThI, avalekhanikA athavA veNusUI ko 'kala lauTAUMgA - isa saMkalpa ke sAtha yAcanA karake usI rAtri ko lauTA detA hai athavA lauTAne vAle kA anumodana karatA hai| 23. jo bhikSu prAtihArika athavA zayyAtaranizrita zayyA - saMstAraka ko lauTAne ke bAda dUsarI bAra anujJA lie binA unakA upayoga karatA hai athavA upayoga karane vAle kA anumodana karatA hai| dIrghasUtra - pada 24. jo bhikSu zaNa ke kapAsa, Una ke kapAsa, poMDU kapAsa athavA amila kapAsa se lambe sUtra kA nirmANa karatA hai - sUta kAtatA hai| athavA nirmANa karane vAle kA anumodana karatA hai / " daMDa - pada 25. jo bhikSu sacitta kASThadaMDa, veNudaNDa athavA daNDa' grahaNa karatA hai athavA karane vAle anumodana karatA hai| 26. jo bhikSu sacitta kASThadaMDa, veNudaMDa athavA daNDa dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 27. jo bhikSu sacitta kASThadaNDa, veNudaNDa athavA vetradaNDa kA paribhoga karatA hai athavA paribhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 105 28. je bhikkhU cittAI dArudaMDANi vA veNudaMDANi vA vettadaMDANi vA kareti, kareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH citrAn dArudaNDAn vA veNudaNDAn vA vetradaNDAn vA karoti, kurvantaM vA svdte| uddezaka 5 : sUtra 28-34 28. jo bhikSu citra (raMgIna/eka varNa vAlA) kASThadaNDa, veNudaNDa athavA vetradaNDa grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 29. je bhikkhU cittAI dArudaMDANi vA yo bhikSuH citrAn dAruDaNDAn vA 29. jo bhikSu citra kASThadaNDa, veNudaNDa athavA veNudaMDANi vA vettadaMDANi vA dhareti, veNudaNDAn vA vetradaNDAn vA dharati, dharantaM vetradaNDa dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane dharetaM vA saatijjti|| vA svdte| vAle kA anumodana karatA hai| 30. je bhikkhU cittAI dArudaMDANi vA yo bhikSuH citrAn dArudaNDAn vA veNudaNDAn 30. jo bhikSu citra kASThadaNDa, veNudaNDa athavA veNudaMDANi vA vettadaMDANi vA va vetradaNDAn vA paribhuGkte, paribhujAnaM vetradaNDa kA paribhoga karatA hai athavA paribhujati, paribhujaMtaM vA vA svdte| paribhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| saatijjti|| 31. je bhikkhU vicittAI dArudaMDANi vA veNudaMDANi vA vettadaMDANi vA kareti, kareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH vicitrAn dArudaNDAn vA 31. jo bhikSu vicitra (nAnA varNa yukta) veNudaNDAn vA vetradaNDAn vA karoti, kASThadaNDa, veNudaNDa athavA vetradaNDa grahaNa kurvantaM vA svdte| karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 32. je bhikkhU vicittAI dArudaMDANi yo bhikSuH vicitrAn dArudaNDAn vA 32. jo bhikSu vicitra kASThadaNDa, veNudaNDa vA veNudaMDANi vA vettadaMDANi vA veNudaNDAn vA vetradaNDAn vA dharati, dharantaM athavA vetradaNDa dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa dhareti, dhareMtaM vA saatijjti|| vA svdte| karane vAle kA anumodana karatA hai| 33. je bhikkhU vicittAI dArudaMDANi yo bhikSuH vicitrAn dArudaNDAn vA 33. jo bhikSu vicitra kASThadaNDa, veNudaNDa vA veNudaMDANi vA vettadaMDANi vA veNudaNDAn vA vetradaNDAn vA paribhuGkte, athavA vetradaNDa kA paribhoga karatA hai athavA paribhuMjati, paribhuMjaMtaM vA paribhujAnaM vA svadate / paribhoga karane vAle kA anumodana karatA saatijjti|| Navaga-Nivesa-padaM navakaniveza-padam navaniveza-pada 34. je bhikkhU Navaga-NivesaMsi yo bhikSuH navakaniveze grAme vA nagare vA 34. jo bhikSu navanivezita gAMva, nagara, kheTa, gAmaMsi vA nagaraMsi vA kheDaMsi vA kheTe vA karbaTe vA maDaMbe vA droNamukhe vA karbaTa, maDaMba, droNamukha, pattana, Azrama, kabbaDaMsi vA maDaMbaMsi vA doNamuhaMsi pattane vA Azrame vA nivezane vA nigame nivezana, nigama, saMbAdha, rAjadhAnI athavA vA paTTaNaMsi vA AsamaMsi vA vA saMbAdhe vA rAjadhAnyAM vA sanniveze vA sanniveza meM anupraviSTa hokara azana, pAna, NivesaNaMsi vA NigamaMsi vA anupravizya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai saMbAhaMsi vA rAyahANisi vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA / athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA saNNivesaMsi vA aNuppavisittA / svdte| hai| asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 5 : sUtra 35-45 35. je bhikkhU Navaga-NivesaMsi ayAgaraMsi vA taMbAgaraMsi vA tauAgaraMsi vA sIsAgaraMsi vA hiraNNAgaraMsi vA suvaNNAgaraMsi vA vairAgaraMsi vA aNuppavisittA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| 106 yo bhikSuH navakaniveze aya-Akare vA tAmrAkare vA trapvAkare vA sIsAkare vA hiraNyAkare vA suvarNAkare vA vajrAkare vA anupravizya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / 35. jo bhikSu navanivezita lohe kI khAna, tAMbe kI khAna, trapu kI khAna, zIze kI khAna, cAMdI kI khAna, sone kI khAna athavA vajraratna kI khAna meM anupraviSTa hokara azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA vINA-padaM 36. je bhikkhU muha-vINiyaM kareti, kareMtaM vA saatijjti|| vINA-padam yo bhikSuH mukhavINikAM karoti, kurvantaM vA svdte| vINA-pada 36. jo bhikSu mukhavInikA-mukha se zabda karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA 37. je bhikkhU daMta-vINiyaM kareti, yo bhikSuH dantavINikAM karoti, kurvantaM kareMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 37. jo bhikSu dAMta se zabda karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 38. je bhikkhU uTTha-vINiyaM kareti, yo bhikSuH oSThavINikAM karoti, kurvantaM kareMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 38. jo bhikSu oSTha se zabda karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 39. je bhikkhU NAsA-vINiyaM kareti, yo bhikSuH nAsAvINikAM karoti, kurvantaM kareMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 39. jo bhikSu nAsikA se zabda karatA hai athavA __ karane vAle kA anumodana karatA hai| 40.je bhikkhU kakkha-vINiyaM kareti, kareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH kakSavINikAM karoti, kurvantaM vA svdte| 40. jo bhikSu kAMkha se zabda karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 41. je bhikkhU hattha-vINiyaM kareti, yo bhikSuH hastavINikAM karoti, kurvantaM kareMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 41. jo bhikSu hAtha se zabda karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 42. je bhikkhU Naha-vINiyaM kareti, kareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH nakhavINikAM karoti, kurvantaM vA svdte| 42. jo bhikSu nakha se zabda karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 43. je bhikkhU patta-vINiyaM kareti, yo bhikSuH patravINikAM karoti, kurvantaM 43. jo bhikSu patra se zabda karatA hai athavA kareMtaM vA saatijjti|| vA svdte| karane vAle kA anumodana karatA hai| 44. je bhikkhU puppha-vINiyaM kareti, yo bhikSuH puSpavINikAM karoti, kurvantaM kareMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 45. je bhikkhU phala-vINiyaM kareti, yo bhikSuH phalavINikAM karoti, kurvantaM kareMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 44. jo bhikSu puSpa se zabda karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 45. jo bhikSu phala se zabda karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 nisIhajjhayaNaM 46. je bhikkhU bIya-vINiyaM kareti, kareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH bIjavINikAM karoti, kurvantaM vA svdte| uddezaka 5 : sUtra 46-58 46. jo bhikSu bIja se zabda karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 47. je bhikkhU hariya-vINiyaM kareti, kareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH haritavINikAM karoti, kurvantaM vA svdte| 47. jo bhikSu harita se zabda karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 48. je bhikkhU muha-vINiyaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mukhavINikAM vAdayati, vAdayantaM vA svdte| 48. jo bhikSu muMha se vINA bajAtA hai athavA bajAne vAle kA anumodana karatA hai| 49. je bhikkhU daMta-vINiyaM vAeti, vAeMtaM vA sAtijjati / / yo bhikSuH dantavINikAM vAdayati, 49. jo bhikSu dAMta se vINA bajAtA hai athavA vAdayantaM vA svdte| bajAne vAle kA anumodana karatA hai| 50. je bhikkhU uTTha-vINiyaM vAeti, yo bhikSuH oSThavINikAM vAdayati, 50. jo bhikSu oSTha se vINA bajAtA hai athavA vAeMtaM vA saatijjti|| vAdayantaM vA svdte| bajAne vAle kA anumodana karatA hai| 51.je bhikkhU NAsA-vINiyaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH nAsAvINikAM vAdayati, vAdayantaM vA svdte| 51. jo bhikSu nAsikA se vINA bajAtA hai athavA bajAne vAle kA anumodana karatA 52.je bhikkhU kakkha-vINiyaM vAeti, yo bhikSuH kakSavINikAM vAdayati, 52. jo bhikSu kAMkha se vINA bajAtA hai athavA vAeMtaM vA saatijjti|| vAdayantaM vA svdte| bajAne vAle kA anumodana karatA hai| 53. je bhikkhU hattha-vINiyaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH hastavINikAM vAdayati, 53. jo bhikSu hAtha se vINA bajAtA hai athavA vAdayantaM vA svdte| bajAne vAle kA anumodana karatA hai| 54. je bhikkhU Naha-vINiyaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH nakhavINikAM vAdayati, vAdayantaM vA svdte| 54. jo bhikSu nakha se vINA bajAtA hai athavA bajAne vAle kA anumodana karatA hai| 55. je bhikkhU patta-vINiyaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH patravINikAM vAdayati, vAdayantaM vA svdte| 55. jo bhikSu patra se vINA bajAtA hai athavA bajAne vAle kA anumodana karatA hai| 56. je bhikkhU puppha-vINiyaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH puSpavINikAM vAdayati, vAdayantaM vA svdte| 56. jo bhikSu puSpa se vINA bajAtA hai athavA __ bajAne vAle kA anumodana karatA hai| 57. je bhikkhU phala-vINiyaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH phalavINikAM vAdayati, 57. jo bhikSu phala se vINA bajAtA hai athavA vAdayantaM vA svdte| bajAne vAle kA anumodana karatA hai| 58. je bhikkhU bIya-vINiyaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH bIjavINikAM vAdayati, 58. jo bhikSu bIja se vINA bajAtA hai athavA vAdayantaM vA svdte| bajAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 nisIhajjhayaNaM uddezaka 5 : sUtra 59-66 .59. je bhikkhU hariya-vINiyaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH haritavINikAM vAdayati, vAdayantaM vA svdte| 59. jo bhikSu harita se vINA bajAtA hai athavA bajAne vAle kA anumodana karatA hai| 60. evaM aNNayarANi vA tahappagArANi aNudiNNAiM saddAiM udIreti, udIreMtaM vA saatijjti|| evamanyatarAn vA tathAprakArAn anudIrNAn zabdAn udIrayati, udIrayantaM vA svdte| 60. isI prakAra anya usI prakAra ke anudIrNa zabdoM (tata, vitata Adi anutpanna vAdyazabdoM) kI udIraNA karatA hai athavA udIraNA karane vAle kA anumodana karatA hai| sejjA -padaM zayyA-padam zayyA-pada 61. je bhikkhU uddesiyaM sejjaM yo bhikSuH auddezikI zayyAm 61. jo bhikSu auddezika zayyA meM anupraviSTa aNupavisati, aNupavisaMtaM vA anupravizati, anupravizantaM vA svdte| hotA hai athavA anupraviSTa hone vAle kI saatijjti|| anumodana karatA hai| 62. je bhikkhU sapAhuDiyaM sejja yo bhikSuH saprAbhRtikAM zayyAm 62. jo bhikSu prAbhRtikA yukta zayyA meM aNupavisati, aNupavisaMtaM vA anupravizati, anupravizantaM vA svdte| anupraviSTa hotA hai athavA anupraviSTa hone saatijjti|| vAle kA anumodana karatA hai| 63. je bhikkhU saparikammaM sejjaM aNupavisati, aNupavisaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH saparikarmA zayyAm 63. jo bhikSu parikarmayukta zayyA meM anupraviSTa anupravizati, anupravizantaM vA svdte| hotA hai athavA anupraviSTa hone vAle kA anumodana karatA hai|12 saMbhogavattiyakiriyA-padaM saMbhogapratyayakriyA-padam saMbhojapratyayika kriyA-pada 64. je bhikkhU Natthi saMbhogavattiyA- yo bhikSuH 'nAsti saMbhogapratyayA kriyA' 64. saMbhoja-pratyayika kriyA (karmabandhana) nahIM kiriyatti' vadati, vadaMtaM vA iti vadati, vadantaM vA svdte| hai' jo bhikSu aisA kahatA hai athavA kahane saatijjti|| vAle kA anumodana karatA hai| 13 dhAraNijja-pariDhavaNa-padaM dhAraNIya-pariSThApana-padam 65. je bhikkhU lAuyapAyaM vA dArupAyaM ___ yo bhikSuH alAbupAtraM vA dArupAtraM vA vA maTTiyApAyaM vA alaM thiraM dhuvaM mRttikApAtraM vA alaM sthiraM dhruvaM dhAraNIyaM dhAraNijjaM paribhidiya-paribhiMdiya paribhidya-paribhidya pariSThApayati, parizaveti, parihaveMtaM vaasaatijjti|| pariSThApayantaM vA svadate / dhAraNIya kA pariSThApana-pada 65. jo bhikSu alaM (paryApta/pramANopeta), sthira, dhruva evaM dhAraNa karane yogya tumbe ke pAtra, lakar3I ke pAtra athavA miTTI ke pAtra ko tor3a-tor3a kara pariSThApita karatA hai athavA pariSThApita karane vAle kA anumodana karatA .66. je bhikkhU vatthaM vA kaMbalaM vA yo bhikSuH vastraM vA kambalaM vA pAyapuMchaNayaM vA alaM thiraM dhuvaM pAdaproJchanakaM vA alaM sthiraM dhruvaM dhAraNIyaM dhAraNijjaM palichiMdiya-palichiMdiya parichidya-parichidya pariSThApayati, pariTuveti, pariveMtaM vA saatijjti|| pariSThApayantaM vA svdte| 66. jo bhikSu alaM (paryApta/pramANopeta) sthira, dhruva evaM dhAraNa karane yogya vastra, kaMbala athavA pAdaproJchana ko phAr3a-phAr3a kara pariSThApita karatA hai athavA pariSThApita karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 67. je bhikkhU daMDagaM vA laTThiyaM vA avalehaNiyaM vA veNusUiyaM vA alaM thiraM dhuvaM dhAraNijjaM palibhaMjiyapalibhaMjiya pariveti, pariTThaveMtaM vA sAtijjati // rayaharaNa-padaM 68. je bhikkhU atireyapamANaM rayaharaNaM dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati // 69. je bhikkhU suhumAI rayaharaNa-sIsAiM kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / 70. je bhikkhU rayaharaNaM kaMDUsaga baMdheNaM baMdhati, baMdhataM vA sAtijjati / / 71. je bhikkhU rayaharaNaM avihIe baMdhati, baMdhaMtaM vA sAtijjati // 72. je bhikkhU rayaharaNassa ekkaM baMdha deti, deMtaM vA sAtijjati / / 73. je bhikkhU rayaharaNassa paraM tiNhaM baMdhA deti, detaM vA sAtijjati / / 74. je bhikkhU rayaharaNaM aNisaTTaM dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati / / je bhikkhU rayaharaNaM vosaTTaM dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati // 75. 109 yo bhikSuH daNDakaM vA yaSTikAM vA avalekhanikAM vA veNusUcikAM vA alaM sthiraM dhruvaM dhAraNIyaM paribhaJjya- paribhaJjya pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / rajoharaNa-padam yo bhikSuH atirekapramANaM rajoharaNaM dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSuH sUkSmANi rajoharaNazIrSANi karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH rajoharaNaM 'kaMDUsagabandhena' nAti, badhnantaM vA svadate / yo bhikSuH rajoharaNam avidhinA badhnAti, bantaM vA svate / yo bhikSuH rajoharaNasya ekaM bandhaM dadAti, dadataM vA svadate / yo bhikSuH rajoharaNasya paraM trayANAM bandhAnAM dadAti dadataM vA svadate / yo bhikSuH rajoharaNam anisRSTaM dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSuH rajoharaNaM vyutsRSTaM dharati, dharantaM vA svadate / uddezaka 5 : sUtra 67-75 67. jo bhikSu alaM (paryApta / pramANopeta) sthira, dhruva evaM dhAraNa karane yogya daNDa, lAThI, avalekhanikA athavA veNusUI ko tor3a-tor3a kara (Tukar3e-Tukar3e kara) pariSThApita karatA hai athavA pariSThApita karane vAle kA anumodana karatA hai / 4 rajoharaNa-pada 68. jo bhikSu atirikta pramANa vAlA - battIsa aMgula se bar3A rajoharaNa dhAraNa karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 15 69. jo bhikSu sUkSma (mahIna) rajoharaNa - zIrSa (rajoharaNa kI phaliyAM) banAtA hai athavA banAne vAle kA anumodana karatA hai| 16 70. jo bhikSu rajoharaNa ko kaMDUsaka bandhana se bAMdhatA hai athavA bAMdhane vAle kA anumodana karatA hai| 17 71. jo bhikSu avidhi se rajoharaNa bAMdhatA hai athavA bAMdhane vAle kA anumodana karatA hai / 72. jo bhikSu rajoharaNa ko eka bandhana se bAMdhatA hai athavA bAMdhane vAle kA anumodana karatA hai / 73. jo bhikSu rajoharaNa ke tIna se adhika baMdhana bAMdhatA hai athavA bAMdhane vAle kA anumodana karatA hai / 18 74. jo bhikSu anisRSTa ( ananujJAta) rajoharaNa ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| " 75. jo bhikSu rajoharaNa ko vyutsRSTa rakhatA hai| athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 nisIhajjhayaNaM uddezaka 5 : sUtra 76-78 76. je bhikkhU rayaharaNaM ahidveti, ahiTeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH rajoharaNam adhitiSThati, adhitiSThantaM vA svdte| 76. jo bhikSu rajoharaNa para adhiSThita hotA hai (baiThatA hai) athavA adhiSThita hone vAle kA anumodana karatA hai| 77. je bhikkhU rayaharaNaM ussIsamUle / yo bhikSuH rajoharaNam ucchIrSamUle Thaveti, ThaveMtaM vA saatijjti|| sthApayati, sthApayantaM vA svdte| 77. jo bhikSu rajoharaNa ko sirahAne rakhatA hai athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 78.je bhikkhU rayaharaNaM tuyaddeti, tuyar3heMtaM yo bhikSuH rajoharaNe tvagavartate, tvagavartamAnaM vA sAtijjati vA svdte| taM sevamANe Avajjar3a mAsiyaM / tatsevamAnaH Apadyate mAsikaM parihAradvANaM ugghAtiyaM // parihArasthAnam udghaatikm| 78. jo bhikSu rajoharaNa para sotA hai athavA sone vAle kA anumodana karatA hai| 21 -inakA Asevana karane vAle ko laghumAsika parihArasthAna prApta hotA hai| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. sUtra 1-11 jisa sacitta vRkSa ke skandha kA vistAra hAthI ke paira jitanA hotA hai, usake cAroM ora ratni (baddhamuSTi hAtha) pramANa bhUmi sacitta hotI hai|' ataH vahAM khar3e hone, baiThane, sone Adi kriyAoM kA niSedha kiyA gayA hai| nizIthabhASya aura cUrNi meM isake vyAvahArika kAraNoM kA bhI ullekha hai / vRkSa ke do prakAra hote haiM-parigRhIta aura aprigRhiit| parigRhIta vRkSa ke punaH tIna prakAra hote haiM TippaNa 1. devatA dvArA parigRhIta- devatA dvArA parigRhIta (adhikRta) vRkSa ko bhikSu pAsa khar3A hokara dekhatA hai to usakA adhipati deva kupita ho sakatA hai| yadi vaha devatA krodha Aveza prakRti kA (duSTa svabhAva vAlA) hai to muni ko haptacitta, kSiptacitta Adi banA sakatA hai| 2. manuSya dvArA parigRhIta- jisa manuSya kA usa vRkSa para adhikAra hai, vaha muni ko pITa sakatA hai, coTa pahuMcA sakatA hai| 3. tithaMca dvArA parigRhIta- jisa pazu kA usa vRkSa para adhikAra hai, vaha usa para AkramaNa kara sakatA hai| yaha vRkSa deva, manuSya Adi kisI se parigRhIta nahIM hai, taba bhI vRkSa ke Upara se DhelA Adi girane se coTa kI saMbhAvanA rahatI hai| muni pakSiyoM kI bIMTa se lipta ho sakatA hai| sahasA vRkSa kA sahArA le le to usake zarIra kI uSmA Adi lagane se vanaspatikAya kI 1. nibhA. gA. 1896 tathA cUrNi 2. vahI, gA. 1903, 1904 3. vahI, gA. 1905 4. , vahI, bhA. 2, cU.pU. 307 mUlaM kyaho / pAiya-mUla-pAsa, nikaTa / 5. 6. nibhA. 2, cU. pR. 307 - AloyaNaM sakRt / 7. vahI anekazaH pralokanaM / 8. vahI, pR. 309 - ThANaM kAussago / 9. vahI, bhA. 3, cU. pR. 377 - sejjA sayaNijjaM / 10. vahI sihikA sajhAyakaraNaM / 11. (ka) vahI, gA. 1909 - ThANaM NisIyaNa tuyaTTaNaM vA vi / (kha) vahI, bhA. 2 cU. pR. 309 - vIsama- dvANa - NimittaM NisIhiyA / 12. vahI, 3, pR. 320 - cetei kareti / virAdhanA hotI hai| ataH saMyamavirAdhanA aura AtmavirAdhanA se bacane hetu sacita vRkSa ke avagraha meM baiThane, khar3e hone, sone, svAdhyAya Adi kriyAeM karane kA niSedha kiyA gayA hai| zabda vimarza 1. rukkhamUla-vRkSa ke paas| mUla kA artha hai paas| 2. Alokana - eka bAra dekhnaa|' 3. pralokana - bAra-bAra dekhanA / " 8 4. sthAna-sthAna, UrdhvasthAna (khar3A honA) 5. zayyA - sonA / 9 6. nissiidhikaa-baitthnaa| yadyapi yahAM nisIhiyaM pada kA prayoga hai jisakA artha hai svAdhyAya karanA / " kintu prastuta AlApaka svAdhyAya se sambaddha aneka anya sUtra hai ataH yahAM isakA artha hai niSIdana baiThanA, vizrAma ke lie ruknaa|" 7. ceeti (cea) - karatA hai / 12 8. svAdhyAya - vAcanA, pRcchanA, anuprekSA Adi / 13 9. uddeza - nayA par3hanA- yaha adhyayana tumheM par3hanA caahie| guru ke isa nirdeza ko uddeza kahA jAtA hai| T 10. samuddeza- asthira ko sthira karane kA nirdeza / 15 11. anujJA sthirIbhUta ko dhAraNa karane kA nirdesh| " 12. vAcanA - anya ko sUtrArtha par3hAnA / 17 13. paDiccha - grahaNa karanA / 18 13. vahI, bhA. 2, pR. 311 - aNuppehA dhammakahA pucchAo sajjhAyakaraNaM / 14. (ka) vahI, (kha) anu.vR. pa. 3- idamamadhyayanAdi tvayA paThitavyamiti guruvacanavizeSaH uddezaH / 15. (ka) nibhA. 2 cU. pR. 311 (kha) anu.vR. pa. 3- tasminneva ziSyeNa ahInAdilakSaNopete'dhIte gurornivedite sthiraparicitaM kuviMdamiti vacanavizeSaH eva samuddezaH / 16. (ka) nibhA. 2 cU. pR. 311 (kha) anu. vR. pa. 3- tathA kRtvA gurornivedite samyagidaM dhArapAnyAMzcAdhyApayediti tadvacanavizeSaH evAnujJA / 17. nibhA. 2, pR. 311 - suttatthANaM vAyaNaM deti / 18. pAiya-paDiccha-grahaNa karanA / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 5:TippaNa 112 nisIhajjhayaNaM 19. parivartanA-pUrva adhIta sUtrArtha kA abhyAsa krnaa| 2.sUtra 12 gRhastha evaM anyatIrthika ko jIvahiMsA kA tyAga nahIM hotaa| ataH ve tapta ayogolaka ke samAna sarvataH jIvopaghAtI hote haiN| phalataH unase kucha bhI kArya karavAne se AjJAbhaMga, anavasthA Adi doSa Ate haiN| gRhastha se vastra silAne para SaTkAya-virAdhanA, pazcAtkarma, apabhrAjanA Adi doSoM kI bhI saMbhAvanA rahatI hai| 3. sUtra 13 prastuta sUtra meM saMghATI ke dIrghasUtra banAne kA prAyazcitta prajJapta hai| kadAcita saMghATI choTI ho, use bAMdhane ke lie sUtra (DorI) banAnA Avazyaka ho to tajjAta sUtra se cAra aMgula pramANa DoriyAM banAI jA sakatI haiN| dIrghasUtra banAne se pratilekhanA meM aneka doSa Ane kI saMbhAvanA rahatI hai aura adhika lambI DoriyAM Apasa meM ulajha jAeM to sulajhAne meM nirarthaka samaya evaM zakti kA vyaya hotA hai| DoriyAM sulajhAte rahane se sUtrArtha meM bAdhA Adi doSa bhI saMbhava haiN| 4. sUtra 14 koI bhikSu bImAra ho jAe aura use koI vaidya cikitsA kI dRSTi se nIma, paravala Adi ke patte khAne kA nirdeza de, taba prazna upasthita hotA hai ki paravala, bela, nIma Adi ke acitta pattoM ko acitta jala se dhokara khAne meM kyA doSa hai? AcArya kahate haiM-acitta jala bhI patte Adi ko dhokara girAnA par3atA hai, usameM saMpAtima jIvoM ke girane kI tathA marane kI saMbhAvanA rahatI hai| yadi nIma, pIpala, paravala Adi ke patte sahajarUpa se gRhastha dvArA dhoe hue mila jAeM to ve hI lene cAhie tAki dhone se jala-plAvana aura usase hone vAle anya doSoM kI saMbhAvanA na rhe| yadi gRhastha ke ghara sahaja meM dhoe hue patte na mileM to unheM auSadha rUpa meM usI dina lAkara dhokara upayoga kiyA jA sakatA hai| pattoM ko dho-dhokara khAne se hone vAle doSoM kI saMbhAvanA se yahAM asamAcArI niSpanna laghumAsika prAyazcitta kA / vidhAna hai| zabda vimarza saMphANiya-dhokara / 5.sUtra 15-22 prastuta AlApaka meM aupagrahika upakaraNoM ke pratyarpaNa sambandhI 1. nibhA. bhA. 2, pR. 311-suttamatthaM vA puvvAdhItaM abbhAseti priyttttei| 2. vahI, gA. 633 3. vahI, gA. 1932,1933 4. vahI, gA. 1931 5. vahI, gA. 1940-1943 (sacUrNi) nau sUtra haiN| pratyarpaNIya upakaraNoM ke do prakAra haiM-1. zayyAtaranizrita tathA 2. anya gRhastha se prAtihArika rUpa meM gRhIta / pAdaproJchana, daMDa, lAThI, avalekhanikA Adi upakaraNa yadi pratyarpaNIya rUpa meM gRhIta hoM to grahaNa karate samaya bhikSu 'Aja' yA 'kala' isa prakAra kAla sImA nizcita na kre| kyoMki zAma ko lauTAUMgA kahakara dUsare dina lauTAne aura dUsare dina lauTAUMgA kahakara usI rAta ko lauTAne para bhikSu ko mRSAvAda kA doSa lagatA hai| phalataH gRhasthoM meM apratyaya (avizvAsa), unake dvArA khiMsA, upAlambha Adi doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai| isI prakAra pratyarpita zayyAsaMstAraka kA punaH anujJA lie binA upayoga karane para adattAdAna kA doSa lagatA hai, ataH inakA prAyazcitta hai-laghumAsika parihArasthAna / 6. sUtra 23 vavahAro meM vidhAna hai ki zayyA-saMstAraka ko gRhastha ko sarvAtmanA sauMpane ke bAda dUsarI bAra anujJA lie binA nirgranthoM aura nirgranthiyoM ko unakA upayoga karanA nahIM klptaa|' punaH anujJA lekara unakA upayoga karanA vidhisammata hai| kyoMki eka bAra sauMpa dene para zayyA-saMstAraka usa svAmI ke ho jAte hai| punaH anujJA lie binA unakA paribhoga karane para adattAdAna Adi doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai| ataH yadi unako punaH upayoga meM lenA ho to anujJApUrvaka hI lenA caahie| zabda vimarza ahiTTha-adhi upasargapUrvaka SThA dhAtu kA artha hai paribhoga krnaa| 7. sUtra 24 pATa, kapAsa, Una Adi se sUta kAtanA gRhastha-prAyogya kArya hai| sUta kAtane meM samaya lagAne se muni ke sUtrArtha meM bAdhA AtI hai| sUta kAtane Adi kI kriyA meM saMpAtima jIvoM tathA vAyukAya Adi kI hiMsA kA prasaMga uDDAha, hastopaghAta Adi aneka doSa saMbhava 8. veNudaMDa athavA vetradaMDa (veNudaDANi vA vettadaMDANi vA) vetra aura veNu-donoM bAMsa ke lie prayukta hote haiN| ataH zabdakozoM meM inheM ekArthaka mAnA gayA hai| prastuta AlApaka meM veNu-daMDa aura vetra daMDa donoM zabdoM kA sAtha-sAtha prayoga huA hai| nizIthacUrNikAra ne donoM ke bheda kA nirdeza diyA hai-pAnI meM ugane 6. vahI, bhA. 2 cU.pR. 314-saMphANiyatti dhoviuN| 7. vahI, pR. 317-ajjaM vA kalle vA chiNNakAlaM Na kareti / 8. vahI, gA. 1949 9. vava. 8/7,9 10. nibhA. bhA. 2, cU.pR. 319-ahituti pari jti| 11. vahI, gA. 1966 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 113 vAle bAMsa ko vetra aura sthala para ugane vAle bAMsa ko veNu kahA jAtA hai| 9. sUtra 25-33 prastuta AlApaka meM sacita, eka varNa vAle tathA vividha varNa vAle kASThadaMDa, vetradaMDa aura veNudaMDa ke grahaNa, dhAraNa evaM paribhoga prAyazcitta kA kathana kiyA gayA hai| sacitta daMDa kA grahaNa, dhAraNa Adi jIvopaghAta kA hetu hone se ahiMsA mahAvrata kI virAdhanA tathA citra evaM vicitra daMDa kA grahaNa, dhAraNa Adi vibhUSA kA hetu hone se brahmacarya mahAvrata ke upaghAta kA hetu hai ataH bhikSu ko isa prakAra ke daMDoM kA grahaNa bhI nahIM karanA cAhie, dhAraNa evaM kI to bAta hI kyA ? zabda-vimarza 1. citra - eka varNa vaalaa| 2. vicitra - nAnA varNa vAlA / 3. karaNa-dUsare ke hAtha se grahaNa karanA / * 4. dhAraNa- aparibhukta rUpa meM rakhanA / 10. sUtra 34-35 prastuta sUtradvayI meM vyAvahArika pratikriyAoM ko dhyAna meM rakha kara nae base hue AzrayasthAnoM meM jAkara azana, pAna Adi lene vAle bhikSu ke lie prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai / navanivezita gAMva, nagara Adi meM bhikSu gocarI hetu praviSTa hote haiM to koI bhadra gRhastha socatA hai - sAdhu padhAra gae, maMgala udghATana ho gayA - aisA soca vahAM AvAsa karane laga jAtA hai| bhaviSya meM lAbha Adi hotA dekha vaha maMgala buddhi kA pravartana karatA hai| phalataH bhikSu vahAM gRhasthoM ke nivAsa, Arambha samArambha Adi adhikaraNa kA nimitta banatA hai| dUsarI ora prAnta gRhastha muni ko praviSTa hotA dekha kara socatA hai - pahale pahala ye muMDita mastaka mila gae, yahAM sukha kahAM se hogA ? vaha anya logoM ko bhI vahAM nivAsa karane se roka detA hai| ataH muni ko navanivezita nagara Adi meM tathA lohe Adi kI khAnoM meM gocarI jAne kA niSedha kiyA gayA hai| sAtha hI khAnoM meM sacitta pRthivIkAya ke saMraMbha-samAraMbha, sone, cAMdI Adi ke haraNa se zaMkA Adi doSa bhI saMbhava haiN|" zabda vimarza grAma, nagara Adi bastI ke prakAra haiM, nizItha cUrNikAra ke anusAra inakA saMkSipta artha isa prakAra hai 1. nibhA. bhA. 2, cU. pR. 38-vetto pANiyavaMso, veNU thalavaMso / 2. vahI, pR. 327 - citrakaH ekavarNaH / 3. vahI vicitro nAnAvarNaH / 4. vahI, pR. 326 - karaNaM parahastAd grahaNamityarthaH / 5. vahI - grahaNAduttarakAlaM aparibhogeNa dharaNamityarthaH / uddezaka 5 : TippaNa 1. grAma - jahAM kara lagate haiN| 2. nagara- jahAM kara nahIM lagatA / 3. kheTa - jisake cAroM ora dhUli kA prAkAra ho| 4. karbaTa -kunagara (jahAM kraya-vikraya na ho) karbaTa kahalAtA hai| 5. maDaMba - jahAM DhAI yojana taka anya gokula Adi na ho / 6. droNamukha - jahAM jala aura sthala- donoM ora se mukha ( Agamana evaM nirgamana kA mArga) ho / 7. pattana-jala madhyavartI bhUbhAga jalapattana aura nirjala bhUbhAga sthalapattana kahalAtA hai| pUrI Adi jalapattana aura Anandapura Adi sthalapattana haiN| 8. Azrama - tApasoM kA nivAsa sthAna Adi Azrama kahalAte 9. nivezana - sArtha kA nivAsa sthAna / 10. nigama-jahAM kevala vyApArI varga nivAsa karatA hai / 11. saMbAdha - varSAkAla meM kRSi karake kRSaka loga dhAnya kA vahana kara jahAM durga Adi meM le jAte haiM, vaha sthAna / 12. rAjadhAnI - jahAM rAjA adhiSThita ho - nivAsa kare vaha sthAna / " 13. sanniveza-yAtrA se Ae hue manuSyoM ke rahane kA sthAna / (vistRta evaM tulanAtmaka jAnakArI hetu draSTavya ThANaM 2 / 390 kA TippaNa) 14. ayaH Akara yAvat vajrAkara-lohA, tAMbA, trapu Adi jahAM paidA hote hoM, ve sthAna kramazaH ayaH Akara (lohe kI khAna) yAvat vajrAkara kahalAte haiN| " 11. sUtra 36-60 prastuta vINA pada meM do AlApaka haiN| prathama AlApaka meM 'muMhavINiyaM kareti' ityAdi bAraha sUtroM meM muMha, dAMta, hoTha Adi zarIrAvayavoM tathA patra, puSpa, phala Adi vRkSAvayavoM se vikRta zabdoM ko paidA karane kA prAyazcitta prajJapta hai tathA agrima AlApaka meM unhIM zarIrAvayavoM tathA vRkSAvayavoM se vAditra - zabdoM ko utpanna karane kA prAyazcitta prajJapta hai / zarIra ke vibhinna avayavoM - muMha, nAka, dAMta, hoTha Adi se tathA vRkSa ke patra, puSpa Adi avayavoM se vikRta zabdoM ko utpanna karanA, vibhinna vAdyayaMtroM kI dhvani nikAlanA vikRta evaM asaMyata cittavRtti kA dyotaka hai| isase svayaM ke sAtha6. vahI, gA. 2005 7. vahI, gA. 2011 8. vahI. bhA. 2, cU. pR. 328 9. vahI, bhA. 3, cU. pU. 346, 347 10. vahI, bhA. 2, cU. pU. 329 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 5 : TippaNa 114 nisIhajjhayaNaM sAtha dUsaroM ke bhI moha kA uddIpana hotA hai| isa prakAra kI pravRttiyoM darzana, cAritra aura tapa kI abhivRddhi / jo sAMbhojika hotA hai uttara se logoM meM nindA, zAsana kI aprabhAvanA, AtmavirAdhanA tathA guNoM meM viSaNNa yA zithila hone para usakI sAraNA-vAraNA kI saMyamavirAdhanA Adi aneka doSa utpanna hote haiN| ataH muMha, nAka, jAtI hai| isa prakAra uttaraguNoM ke saMrakSaNa se mUlaguNa saMrakSita hote hoTha, dAMta Adi tathA patra, puSpa Adi ke dvArA vikRta zabdoM ko hai, cAritra kI rakSA hotI hai| paidA karane vAle evaM vAdya-dhvaniyoM ko utpanna karane vAle bhikSu ko jisa prakAra khAra, lavaNa, viSa Adi Agantuka yA anya prAyazcittAha mAnA gayA hai| kinhIM taduttha doSoM se kuoM kA jala apeya evaM Amayakara ho jAtA 12. sUtra 61-63 hai, taba jala lAne vAle se pUchA jAtA hai-pAnI kahAM se laae| yadi jo sAdhuoM ke uddezya se banAI jAe, vaha zayyA auddezika doSayukta kuoM se jala lAyA gayA hai to use lAne tathA pIne kA zayyA hai| jisa makAna, dukAna Adi kA navanirmANa athavA punarnirmANa niSedha kiyA jAtA hai| usI prakAra kucha vyaktiyoM kA zrAmaNya kevala nirgranthoM athavA anyatIrthikoM sahita nirgranthoM ke lie ho, pramAda, zaithilya, suvidhAvAda Adi se dUSita ho to unake sAtha vaha upAzraya bhI auddezika hotA hai| jisa upAzraya kI marammata, saMvAsa, saMbhoja Adi karane para zuddhacAritrI ke bhI mUlaguNoM evaM samIkaraNa, chAdana, lepana Adi sAdhu ke nimitta hoM, vaha saprAbhRtikA uttaraguNoM ke dUSita hone kI saMbhAvanA rahatI hai ataH pArzvastha zayyA hai tathA jisa makAna kA parikarma-pRSThavaMza, dIvAra Adi ko avasanna, kuzIla Adi ke sAtha saMbhoja karane se saMbhoja pratyayika ThIka karanA, usake dvAra ko choTA, bar3A karanA Adi kArya muni kriyA (karmabandhana) nahIM hotA yaha kahanA ThIka nhiiN|' nimitta hoM, vaha saparikarma zayyA hai| parikarma do prakAra kA hotA saMbhoja evaM usake prakAroM ke vistAra hetu draSTavya-samavAo hai-mUlaguNa viSayaka aura uttaraguNa vissyk| ina sabameM muni ko 12/2 kA TippaNa, bhikSu Agama viSayakoSa, bhAga 2, pR. 605nimitta banAkara pRthvIkAya, apkAya Adi kA Arambha-samArambha 614 / hotA hai| ataH muni ko usameM rahane kA niSedha kiyA gayA hai| 14. sUtra 65-67 AyAracUlA meM batAyA gayA hai ki jo upAzraya eka yA aneka prastuta prakaraNa meM pAtra, kaMbala, daMDa Adi ke lie cAra sAdharmikoM ke uddezya se nirmita, krIta Adi ho, vaha puruSAntarakRta, vizeSaNoM kA prayoga kiyA gayA hai| sUtrakAra kA Azaya hai ki jo apuruSAntarakRta, paribhukta, aparibhukta sabhI avasthAoM meM dhAraNIya ho, usakA paribhedana nahIM karanA caahie| dhAraNIyatA ke akalpanIya hai| kintu marammata athavA anya choTA-moTA parikarma lie tIna pada prayukta hue haiMsAdhu yA usake kisI sAdharmika ke nimitta ho, vaha puruSAntarakRta, 1. alaM-jo vastu apanA kArya karane meM sakSama evaM samucita paribhukta yA Asevita hone para kalpanIya hai| arthAt auddezika evaM parimANa vAlI ho| mUlaguNaparikarma (pRSThavaMza, dhAraNA evaM velI se sambandhita parikarma) 2. sthira-jo vastu majabUta ho| yukta zayyA puruSAntarakRta evaM paribhukta hone para bhI sadoSa evaM 3. dhruva-jo vastu aprAtihArika ho, truTita va khaMDita na varjanIya hai| jabaki uttaraguNaparikarma evaM prAbhRtikA (sammArjana, ho| samucita parimANa vAle upayogI upakaraNoM ko khaNDa-khaNDa avalepana Adi) se yukta zayyA puruSAntarakRta evaM paribhukta hone para karake pariSThApana karane se ajIva kA asaMyama hotA hai| svayaM ke kalpanIya ho jAtI hai| athavA anya sAdharmika ke AvazyakatA par3ane para anya upakaraNa kI 13. sUtra 64 gaveSaNA meM samaya evaM zakti kA apavyaya hotA hai| phalataH sUtrArtha saMbhoja kA artha hai-samAna kalpa vAle sAdhuoM ke sAtha kI hAni hotI hai| vastra, pAtra, daMDa Adi ko Tukar3e-Tukar3e kara zAstravihita vidhi-vidhAna ke anusAra AhAra, upadhi Adi uttaraguNoM / pariSThApana karate dekhakara loga uDDAha karate haiM ataH dhAraNIya upakaraNoM se saMbaMdhita vyavahAra kI vyvsthaa| saMbhoja kA prayojana hai-jJAna, kA pariSThApana prAyazcittArha pravRtti hai| 1. nibhA. gA. 2013,2014 2. vahI, bhA. 2 cU.pR. 331-uddizya kRtA audeshikaa| 3. vahI, pR. 333-jammi vasahIe ThiyANa kamma-pAhuDaM bhavati, sA sapAhuDiyA chaavnn-levnnaadi-krnnmityrthH| 4. vahI, pR. 336-saha parikammeNa saparikammA, mUlaguNauttaraparikarma ysyaastiityrthH| 5. AcU. 2/3-13 6. nibhA. gA. 2156-NANadaMsaNacarittANa vuDDiheuM tu esa sNbhoo| 7. vahI, gA. 2150-2152,2157 8. vahI, gA. 2159 9. vahI, gA. 2160-2162 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 115 zabda vimarza 1.paribhiMdiya-tor3a kara / pAtra ko khaMDa-khaMDa karanA paribhedana 2. palichiMdiya-phAr3a kara / vastra Adi ko zastra Adi se phAr3anA parichedana hai| 3. palibhaMjiya-Tukar3e kara / daMDe, lAThI Adi kA hAtha se AmoTana karanA paribhaMjana hai| 15. sUtra 68 ___ daMDa sahita rajoharaNa battIsa aMgula lambA tathA hastapUrima (hAtha meM Ae utanI moTAI vAlA) honA caahie| rajoharaNa kI dazA mRdu evaM azuSira honI caahie| kaThora evaM zuSira dazA vAle rajoharaNa se pramArjana karane para saMyama-virAdhanA hotI hai| varSArAtra meM do tathA RtubaddhakAla meM eka rajoharaNa rakhane kA vidhAna battIsa aMgula se adhika lambA athavA moTA rajoharaNa rakhane para atibhAra Adi se SaDjIvanikAya kI virAdhanA, bhAjanavirAdhanA evaM AtmavirAdhanA Adi doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai| ataH muni ko samucita lambAI evaM moTAI vAlA rajoharaNa dhAraNa karanA caahie| 16. sUtra 69 rajoharaNa kI phaliyAM atyanta sUkSma (patalI) hone se Apasa meM ulajhatI rahatI haiM, phalataH vaha duSpratilekhya ho jAtA hai| ve durbala hone se TUTa jAtI haiN| ataH muni ko sUkSma rajoharaNa-zIrSa banAne kA niSedha hai| zabda vimarza ___ rajoharaNa zIrSa-rajoharaNa kI dshaa-phliyaaN| 17. sUtra 70 kaMDUsaka bandhana kA artha hai-rajoharaNa ko sUtI yA UnI vastra se veSTita kara usa para UnI DorA baaNdhnaa| kaMDUsaka baMdhana anupayogI hai tathA atirikta upadhi hone se adhikaraNa hai| isako kholane, 1. nibhA. 2, cU.pR. 364-khaMDAkhaMDikaraNaM palibheo bhaNNati / 2. vahI, pR. 365-palichiMdiya shstraadinaa| 3. vahI-hatthehiM AmoDaNaM plibhNjnnN| 4. vahI. gA. 2170 va usakI cUrNi 5. vahI, gA. 2169 6. vahI, gA. 2168 7. vahI, gA. 2174 scuurnni| vahI, bhA. 2 cU.pR. 366-rayaharaNasIsagA dsaao| vahI, pR. 367-kaMDUsagabaMdho NAma jAhe rayaharaNaM tibhAgapaese khomieNa uNNieNa vA cIreNa veDhiyaM bhavati, tAhe uNNiya-doreNa tipAsiyaM kareti, taM cIraM kaMDUsagapaTTo bhaNNati / 10. vahI, gA. 2176 va usakI cUrNi uddezaka 5 : TippaNa bAMdhane Adi meM samaya kA apavyaya hotA hai ataH niSkAraNa kaMDUsaka baMdhana se bAMdhane kA niSedha hai| ataH isake lie laghumAsika prAyazcitta kA vidhAna hai| 18. sUtra 71-73 rajoharaNa ko vAma pArzva se bAMdhanA avidhi baMdhana hai| rajoharaNa ko avidhi se bAMdhanA, eka pArzva se, eka baMdhana se bAMdhanA athavA tIna se adhika baMdhana lagAnA anAcIrNa hai, niSiddha hai| 12 ataH ina sabhI pravRttiyoM ke lie laghumAsika prAyazcitta kA vidhAna hai| 19. sUtra 74 Agama sAhitya meM rajoharaNa ke pAMca prakAra prajJapta haiM-1. aurNika 2. auSTrika (UMTa ke kezoM se niSpanna) 3. sAnaka (sana se niSpanna) 4. vaccApicciya-valvaja nAma kI moTI ghAsa ko kUTa kara banAyA huA tathA (5) muMjApicciya-mUMja ko kUTa kara banAyA huaa|13 unase bhinna dravya se nirmita, bahumUlya, durlabha, varNADhya rajoharaNa ko dhAraNa karane se AjJAbhaMga, mithyAtva Adi doSa Ate haiN| rAgotpatti hone se saMyamavirAdhanA hotI hai ataH tIrthaMkara evaM guru ke dvArA ananumata rajoharaNa rakhane kA niSedha hai|4 vistAra hetu draSTavya nizIthabhASya gA. 2181-2183 / zabda vimarza anisRSTa-tIrthaMkaroM ke dvArA adatta 5 athavA gurujanoM dvArA ananujJAta / 20.sUtra 75 vyutsRSTa kA artha hai-AtmAvagraha se pre| yahAM rajoharaNa kI apekSA se cAroM ora eka hAtha kI dUrI avyutsRSTa kahI gaI hai|8 rajoharaNa muni kA liMga hai| vaha sadA usake pAsa rahanA caahie| yadi vaha usake hAtha kI pahuMca se bAhara ho to yathAvasara pramArjana na karane se AtmavirAdhanA evaM saMyamavirAdhanA hotI hai| ataH rajoharaNa ko dUra rakhanA prAyazcittArha mAnA gayA hai| bhASyakAra ke anusAra 11. vahI, bhA. 2 cU.pR. 367-apasavvAdi avidhibNdho| 12. vahI, pR. 367,368 13. (ka) ThANaM 5 / 191 (kha) kappo 2029 14. nibhA. gA. 2183 15. vahI, bhA. 2 cU.pR. 368-aNisaTuM NAma titthakarehiM adiNNaM / 16. vahI-jaM gurujaNeNa no aNuNNAyaM taM annisittuN| 17. vahI, gA. 2185 18. vahI, bhA. 2, cU.pR. 369-iha puNa rayoharaNaM paDucca samaMtato hattho, hatthAo paraMNa pAvati tti vosaTuM bhnnnnti| 19. vahI, gA. 2186 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 5: TippaNa 116 nisIhajjhayaNaM mukhavastrikA, niSadyA Adi anya audhika upakaraNoM ke viSaya meM bhI Adi bhArI vastu rakha dI jAe athavA koI usa para AdhA yA pUrA yahI vidhi jJAtavya hai| baiTha jAe, leTa jAe, usa para sira rakha le to una uparyukta prANiyoM kI 21. sUtra 76-78 virAdhanA se saMyamavirAdhanA bhI saMbhava hai| sote yA baiThate samaya ___rajoharaNa para baiThanA, sonA, use sirahAne lagAnA sUtra meM pratiSiddha rajoharaNa kI phaliyoM ko nIce kI ora karake dAhinI ora rakhanA hai| ataH aisA karane se AjJAbhaMga, anavasthA Adi doSa Ate haiN| vidhisammata hai| sote yA baiThate samaya rajoharaNa ko vAma pArzva meM rakhanA, rajoharaNa zabda vimarza dazA (phaliyoM) ko Upara kI ora rakhanA, pairoM ke pAsa rakhanA ussIsamUle-cUrNikAra ne isakA artha upazIrSamUla-mastaka athavA Age-pIche rakhanA anujJAta nahIM hai| pramArjana karate samaya ke sahAre rakhanA kiyA hai|' ussIsa kA saMskRta rUpa ucchIrSa kiyA rajoharaNa meM kAMTe, sacitta rajeM athavA cIMTI Adi sUkSma prANI bhI jAe to usakA artha hotA hai tkiyaa| mUla kA artha hai-pAsa / ataH laga sakate haiN| yadi unheM pRthaka kie binA rajoharaNa para moTI pustaka ucchIrSamUla kA artha hai-takie ke paas| 4. bahI-sIsassa vA ukkhaMbhaNaM usIsaM, TThavaNaM nikkhevo| 5. pAiya. 1. nibhA. gA. 2188 2. vahI, gA. 2192,2193 3. vahI, bhA. 2 cU.pR. 370-tamhA NivaNNo NisaNNo vA dAhiNapAse adhodasaM krejjaa| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTo uddeso chaThA uddezaka Page #159 -------------------------------------------------------------------------- Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka kA kendrIya tattva hai brahmacarya / isa sandarbha meM sUtrakAra ne mAtRgrAma ko etadviSayaka nivedana, hastakarma, aMgAdAna viSayaka vividha akaraNIya kAryoM ke karane, kAmakalaha, taviSayaka lekhana, poSAnta-pRSThAnta viSayaka pratisevanAoM, kAmabhAvanA se ahata, kRtsna, dhauta-rakta, malina Adi vastroM ke dhAraNa, zarIra ke vividha prakAra ke parikarma evaM praNIta AhAra karane kA prAyazcitta batalAyA hai| abrahmacarya ke saMkalpa se athavA citta kI tAdRzI kutsita bhAvanA se kiyA gayA karma cetanA kI saMkliSTa avasthA kA paricAyaka hai| ataH vaha maithuna saMjJA ke aMtargata hai| prastuta uddezaka meM sabhI sUtroM meM 'mAuggAma' aura 'mehaNavaDiyA' do zabdoM kA anuvartana huA hai| ina do zabdoM ko chor3a diyA jAe to sampUrNa 'hatthakamma-padaM' nAmaka AlApaka isI Agama ke prathama uddezaka meM tathA pAyaparikamma, kAyaparikamma Adi se 'sIsaduvAriyA padaM' paryanta cauvanasUtrIya AlApaka tRtIya uddezaka meM A cukA hai, kintu vahAM inakA prayojana abrahma bhAva nahIM hai| ataH vahAM inakA prAyazcitta kramazaH anudghAtika mAsika evaM udghAtika mAsika hai| prastuta prasaMga meM bhASyakAra ne mAtRgrAma strI ke tIna prakAra kie haiM-divya, mAnuSika aura tairazca / punaH pratyeka ke tIna-tIna prakAra kie haiMprakAra divya mAnuSika tairazca 1.jaghanya vANavyantara prAjApatya bher3a, bakarI Adi 2. madhyama bhavanavAsI, jyotiSka kauTumbika ghor3I, zUkarI Adi 3. utkRSTa vaimAnika dANDika gAya, bhaiMsa Adi punaH inake do-do bheda ho jAte haiMdehayukta aura pratimAyukta / isI prasaMga meM pratimAyukta ke do bheda-sannihita aura asannihita karate hue bhASyakAra ne batAyA hai ki kadAcit vaha pratimA bhadradevatA ke dvArA adhiSThita ho to vaha vibhrama Adi kara sakatI hai, phalataH usakA vahIM pratibaMdha ho sakatA hai| yadi vaha pratimA prAntadevatA dvArA adhiSThita ho to vaha usa vyakti ko kSiptacitta Adi kara sakatI hai| isa prakAra bhASyakAra evaM cUrNikAra ne divya, mAnuSika evaM tiryaMca se abrahma ke avabhASaNa se hone vAle aneka saMbhAvya doSoM kI carcA kI hai| sampUrNa prasaMga ko par3hane para jJAta hotA hai ki prAcIna kAla meM durbhikSa aziva, rAjAbhiyoga Adi ke kAraNa sAdhuoM ko kisa prakAra kI bhISaNa paristhitiyoM kA sAmanA karanA par3atA thaa| isI krama meM bhASya meM mohacikitsA kA bhI savistara varNana upalabdha hotA hai| isI prakAra kAma-bhAvanA se lekha/patra Adi likhanA, vividha prakAra ke vastroM ko dhAraNa karanA, vigaya khAnA Adi kriyAeM karanA bhI brahmacarya ke lie ghAtaka pravRttiyAM haiN| ataH prastuta uddezaka meM ina sabakA bhI anudghAtika cAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| moha ke prabala udaya se alpasattva vyakti kisa-kisa prakAra kA AcaraNa kara letA hai-prastuta uddezaka isakA sundara nidarzana hai| 1. nibhA. gA. 2199 (sacUrNi) Page #161 -------------------------------------------------------------------------- Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla viNNavaNa - padaM 1. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNa- vaDiyAe viNNaveMtaM viNNaveti, vA sAtijjati // hatthakammapadaM 2. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe hatthakammaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati // 3. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aMgAdANaM kaTTheNa vA kaliMceNa vA aMguliyAe vA salAgAe vA saMcAleti, saMcAleMtaM vA sAtijjati // 4. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa - vaDiyAe aMgAdANaM saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA palimaddetaM vA sAtijjati / / 5. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aMgAdANaM telleNa vA ghaNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, abbhaMgata vA makkheMtaM vA sAtijjati // chaTTo uddeso : chaThA uddezaka saMskRta chAyA vijJapana-padam yo bhikSuH mAtRgrAmaM maithunapratijJayA vijJapayati, vijJapayantaM vA svadate / hastakarma-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA hastakarma karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA aMgAdAnaM kASThena vA kiliJcena vA aMgulikayA vA zalAkayA vA saJcAlayati, saJcAlayantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA aMgAdAnaM saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA aMgAdAnaM tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd vA prakSed vA, abhyaJjantaM vA prakSantaM vA svadate / hindI anuvAda vijJApana pada 1. jo bhikSu mAtRgrAma (strI) ko abrahmasevana ke saMkalpa se prArthanA karatA hai athavA prArthanA karane vAle kA anumodana karatA hai| hastakarma-pada 2. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara (strI ke prati Asakta ho kara ) abrahmasevana ke saMkalpa se hastakarma karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 3. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se aMgAdAna ko kASTha, kiliMca athavA zalAkA se saMcAlita karatA hai athavA saMcAlita karane vAle kA anumodana karatA hai| 4. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se aMgAdAna kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA mardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 5. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se aMgAdAna kA tela, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA prakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 6 : sUtra 6-11 6. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aMgAdANaM kakkeNa vA lodveNa vA paumacuNeNa vA pahANeNa vA siNANeNa vA vaNNeNa vA cuNNeNa vA uvvaTTeti vA parivaTTeti vA, uvvaTTetaM vA parivardRtaM vA sAtijjati // 7. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aMgAdANaM sIodagaviyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uccholejja vA padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA sAtijjati / / 8. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyA aMgAdANaM Nicchalleti, NicchalleMtaM vA sAtijjati / / 9. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyA aMgAdANaM jiMghati, jighaMtaM vA sAtijjati / 10. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aMgAdANaM aNNayaraMsi acittaMsi soyaMsi aNupavesettA sukkapoggale NigghAyati, NigghAyaMtaM vA sAtijjati / / avAuDi-padaM 11. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNavaDiyAe avAuDiM sayaM kujjA, sayaM bUyA vA, kareMtaM vA vayaMtaM vA sAtijjati / / 122 yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA aMgadAna kalkena vA lodhreNa vA padmacUrNena vA 'pahANeNa' vA snAnena vA varNena vA cUrNena vA udvartate vA parivartate vA, udvartamAnaM vA parivartamAnaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA aMgAdAnaM zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA aMgAdAnaM 'Nicchalleti', "NicchalleMtaM' vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA aMgAdAnaM jighrati, jighrantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA aMgAdAnam anyatarasmin acitte srotasi anupravezya zukrapudgalAn nirghAtayati, nirghAtayantaM vA svadate / aprAvRtA-padam yo bhikSuH mAtRgrAmaM maithunapratijJayA prAvR svayaM kuryAd, svayaM brUyAd vA, kurvantaM vA vadantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM 6. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se aMgAdAna kA kalka, lodha, padmacUrNa, NhANa, snAnacUrNa, varNa athavA cUrNa se udvartana karatA hai athavA parivartana karatA hai aura udvartana athavA parivartana karane vAle kA anumodana karatA hai / 7. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se aMgAdAna kA prAsuka zItala jala se athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 8. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se aMgAdAna kA nizchalana karatA hai athavA nizchalana karane vAle kA anumodana karatA hai| 9. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma- sevana ke saMkalpa se aMgAdAna ko sUMghatA hai athavA sUMghane vAle kA anumodana karatA hai| 10. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se aMgAdAna ko acitta srota meM praviSTa kara zukra pudgaloM ko nikAlatA hai athavA nikAlane vAle kA anumodana karatA hai| aprAvRta-pada 11. jo bhikSu abrahma - sevana ke saMkalpa se mAtRgrAma ko svayaM aprAvRta (vastrarahita) karatA hai athavA svayaM aprAvRta hone kA kahatA hai aura karane athavA kahane vAle kA anumodana karatA hai| 9 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM kAmakalaha-padaM 12. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe kalahaM kujjA, kalahaM bUyA, kalaha - vaDiyA gacchati, gacchaMtaM vA sAtijjati // leha-padaM 13. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe lehaM lihati, lehaM lihAveti, leha vaDiyAe vA gacchati gacchaMtaM vA sAtijjati // posaMtapita-padaM 14. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe posaMtaM vA piTThataM vA bhallAyaeNa uppAeti, uppAeMtaM vA sAtijjati // 15. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe posaMtaM vA piTThataM vA bhallAyaeNa uppAettA sIodagaviyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uccholejja vA padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA sAtijjati // 16. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe posaMtaM vA piTThataM vA bhallAyaeNa uppAettA sIodagaviyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM AliMpejja vA vilipejja vA, AlipeMtaM vA vilipeMtaM vA sAtijjati / / 123 kAmakalaha-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA kalahaM kuryAt, kalahaM brUyAt, kalahapratijJayA gacchati, gacchantaM vA svadate / lekha-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA lekha likhati, lekhaM lekhayati, lekhapratijJayA vA gacchati, gacchantaM vA svadate / poSAnta- pRSThAnta-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA poSAntaM vA pRSThAntaM vA bhallAtakena utpAcayati, utpAcayantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA poSAntaM vA pRSThAntaM vA bhallAtakena utpAcya zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA poSAntaM vA pRSThAntaM vA bhallAtakena utpAcya zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena Alimped vA vilimped vA, AlimpantaM vA vilimpantaM vA svada uddezaka 6 : sUtra 12-16 kAmakalaha-pada 12. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma- sevana ke saMkalpa se kalaha karatA hai, kalaha karane ko kahatA hai, kalaha dekhane kI pratijJA se jAtA hai athavA jAne vAle kA anumodana karatA hai| lekha- pada 13. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se lekha likhatA hai, lekha likhavAtA hai, lekha likhane ke saMkalpa se anyatra jAtA hai athavA jAne vAle kA anumodana karatA hai|" poSAnta - pRSThAnta - pada 14. jo bhikSu abrahma- sevana ke saMkalpa se strI kI yoni athavA apAnadvAra ko bhilAvA se utpakva banAtA hai athavA utpakva banAne vAle kA anumodana karatA hai| 15. jo bhikSu abrahma sevana ke saMkalpa se strI kI yoni athavA apAnadvAra ko bhilAvA se utpakva banA kara, prAka zItala jala athavA prAsu uSNa jala se usakA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 16. jo bhikSu abrahma sevana ke saMkalpa se strI kI yoni athavA apAnadvAra ko bhilAvA se utpakva banA kara, prAka zItala jala athavA prAsu uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara kisI AlepanajAta se usakA Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai aura Alepana athavA vilepana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 6 sUtra 17-21 17. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe posaMtaM vA piTThataM vA bhallAyaeNa uppAettA sIodagaviyatreNa vA usiNodaga viyaDeNa vA uccholettA yA pathoetA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM AliMpetA vA vilipettA vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, abbhaMgata vA makkhataM vA sAtijjati // 18. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe posaMtaM vA piTThataM vA bhallAyaeNa uppAettA sIodagaviyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM AliMpettA yA vilipettA vA telleNa vAghaeNa vA basAe vA javaNIeNa vA abhaMgettA vA makkhettA vA aNNayareNaM dhUvaNajAeNaM dhUvejja vA pathUvejja vA dhUrvetaM vA padhUrvetaM vA sAtijjati // vattha-padaM 19. je bhikkhU mAuNAmassa mehuNavaDiyAe kasiNAraM vatthAiM dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati / 20. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe ahayAiM vatthAiM dhareti, dharaitaM vA sAtijjati / / 21. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe dhoya-rattAiM vatthAI dhareti, 124 yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA poSAntaM vA pRSThAntaM vA bhallAtakena utpAcya zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena Alipya vA vilipya vA tailena vA ghRtena vA vasayA yA navanItena vA abhyaJjyAda vA prakSed vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA poSAntaM vA pRSThAntaM vA bhallAtakena utpAcya zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena Alipya vA vilipya vA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjya vA prakSitvA vA anyatareNa dhUpanajAtena dhUpAyed vA pradhUpAyed vA, dhUpAyantaM vA pradhUpAyantaM vA svdte| vastra-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA kRtsnAni vastrANi dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA ahatAni vastrANi dharati dharantaM vA svdte| , yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA dhotaraktAni vastrANi dharati, dharantaM vA nisIhajjhayaNaM 17. jo bhikSu abrahma sevana ke saMkalpa se strI kI yoni athavA apAnadvAra ko bhilAvA se utpakva banA kara prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara, kisI AlepanajAta se Alepana athavA vilepana kara, taila, ghRta, vasA athavA makkhana se usakA abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 18. jo bhikSu abrahma sevana ke saMkalpa se strI kI yoni athavA apAnadvAra ko bhilAvA se utpakva banA kara prAsu zItala jala athavA prAsu uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara, kisI AlepanajAta se Alepana athavA vilepana kara, tela, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana athavA prakSaNa kara, use kisI dhUpajAta se dhUpita karatA hai athavA prabhUSita karatA hai aura bhUpita athavA pradhUpita karane vAle kA anumodana karatA hai| vastra pada 19. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se strI ko dene ke lie kRtsna vastroM kA dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 20. jo bhikSu abrahma sevana ke saMkalpa se strI ko dene ke lie ahata (akhaNDa / khaMjana Adi se alipta) vastroM ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai - - 21. jo bhikSu abrahma sevana ke saMkalpa se strI ko dene ke lie dhoe hue aura raMge hue vastroM Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM dhareMtaM vA sAtijjati / 22. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe maliNAI vatthAI dhareti, dharaitaM vA sAtijjati // 23. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa vaDiyAe cittAI vatthAI dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati / / 24. je bhikkhU mAumgAmassa mehuNavaDiyAe vicittA vatthAI dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati // pAya parikamma parda - 25. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNI pAe Amajjejja vA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA sAtijjati / / 26. je bhikkhU mAumgAmassa mehuNa aDiyAe appaNo pAe saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA palimaddetaM vA sAtijjati // 27. je bhikkhu mAumgAmassa mehuNavaDiyAe appaNo pAe telleNa vA ghaNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, abbhaMta vA makrkhetaM vA sAtijjati // svdte| 125 yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA malinAni vastrANi dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA citrANi vastrANi dharati, dharantaM vA svdte| yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vicitrANi vastrANi dharati, dharantaM vA svadate / pAdaparikarma-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH pAdo AmRjyAd vA pramRjyAd vA AmArjantaM vA pramArjantaM vA svdte| yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH pAdau saMvAhayed vA parimardayed vA saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH pAdau tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyayAd vA prakSed vA, abhyaJjantaM vA prakSantaM vA svadate / uddezaka 6 : sUtra 22-27 kA dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 22. jo bhikSu abrahma sevana ke saMkalpa se strI ko AkRSTa karane ke lie malina vastroM ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai / 23. jo bhikSu abrahma sevana ke saMkalpa se strI ko dene ke lie raMgIna vastroM ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 24. jo bhikSu abrahma sevana ke saMkalpa se strI ko dene ke lie raMga-biraMge vastroM ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai|" pAdaparikarma pada 25. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se apane pairoM kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai| aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 26. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se apane pairoM kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai| aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 27. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita abrahmasevana ke saMkalpa se apane pairoM kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA prakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA prakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 6: sUtra 28-33 126 nisIhajjhayaNaM 28. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 28. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo pAe loddheNa vA AtmanaH pAdau lodhreNa vA kalkena vA abrahma-sevana ke saMkalpa se apane pairoM para kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvarteta lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa ullolejja vA uvvadRjja vA, vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vA karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa ulloleMtaM vA uvvaTeMtaM vA svdte| athavA udvartana karane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| 29. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 29. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo pAe sIodaga- AtmanaH pAdau zItodakavikRtena vA abrahma-sevana ke saMkalpa se apane pairoM kA viyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala uccholejja vA padhoejja vA, pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA vA svdte| hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 30. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 30. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo pAe phumejja vA AtmanaH pAdau 'phumejja' (phUtkuryAd) vA abrahma-sevana ke saMkalpa se apane pairoM para raejja vA, phutaM vA raeMtaM vA rajevA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka saatijjti|| vA svdte| dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| kAya-parikamma-padaM 31. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe appaNo kAyaM Amajjejja vA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA sAtijjati / / kAyaparikarma-padam kAyaparikarma-pada yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 31. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara AtmanaH kAyam AmRjyAd vA pramRjyAd abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra kA vA, AmArjantaM vA pramArjantaM vA svdte| AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 32. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe appaNo kAyaM saMvAhejjA vA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA palimade'taM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 32. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara AtmanaH kAyaM saMvAhayed vA parimardayed abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra kA vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 33. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe appaNo kAyaM telleNa vA AtmanaH kAyaM tailena vA ghRtena vA vasayA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA vA navanItena vA abhyajyAd vA mrakSed abbhaMgejja vA makkhejja vA, vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA svdte| abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA saatijjti|| 33. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 34. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe appaNo kAyaM loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA ullolejja vA uvvade'jja vA, ulloleMtaM vA uvvaTeMtaM vA saatijjti|| 127 uddezaka 6: sUtra 34-39 yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 34. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara AtmanaH kAyaM lodhreNa vA kalkena vA abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra para cUrNena vA varNena vA ullolayedvA udvarteta lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vA karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa svdte| athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 35. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 35. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo kAyaM sIodaga- AtmanaH kAyaM zItodakavikRtena vA / abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra kA viyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala uccholejja vA padhoejja vA, pradhAveda vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA vA svdte| hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 36. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe appaNo kAyaM phumejja vA raejja vA, phumeMtaM vA raeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH kAyaM 'phumejja' (phUtkuryAda) vA rajevA, 'phutaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svdte| 36. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| vaNa-parikamma-padaM vraNaparikarma-padam vraNaparikarma-pada 37. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 37. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo kAyaMsi vaNaM AtmanaH kAye vraNam AmRjyAd vA abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra para Amajjejja vA pamajjejja vA, pramRjyAdvA, AmAjantaM vA pramArjantaM vA hue vraNa kA AmArjana karatA hai athavA AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA svdte| pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA saatijjti|| pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 38. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe appaNo kAryasi vaNaM saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH kAye vraNaM saMvAhayeddvA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| 38. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra para hue vraNa kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 39. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe appaNo kAryasi vaNaM AtmanaH kAye vraNaM tailena vA ghRtena vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA vasayA vA navanItena vA abhyajyAd vA NavaNIeNa vA anbhaMgejja vA prakSed vA, abhyaJjantaM vA prakSantaM vA makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA saatijjti|| 39. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra para hue vraNa kA tela, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 6 : sUtra 40-44 40. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo kAryasi vaNaM loNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNeNa vA ullolejja vA uvvaTTejja vA, ulloleMtaM vA uvvadvetaM vA sAtijjati // 41. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo kAyaMsi vaNaM sIodaga viyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholejja vA padhoejjA vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA sAtijjati / / 42. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo kAyaMsi vaNaM phumejja vA rajja vA, phumeMtaM vA raeMtaM vA sAtijjati / / gaMDAdi-parikamma-padaM 43. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo kAyaMsi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdejja vA vicchiMdejja vA, acchideMtaM vA vicchiMdeMtaM vA sAtijjati / / 44. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNI kAyaMsi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdittA vA vicchiMdittA vA pUyaM vA soNiyaM vA NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM vA visorhetaM vA sAtijjati // 128 yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH kAye vraNaM lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvarteta vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vAste / yo bhikSu mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH kAye vraNaM zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svate / yo bhikSu mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH kAye vraNaM 'phumejja' (phUtkuryAd) vArajed vA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / gaMDAdiparikarma-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena AcchindyAd vA vicchindyAd vA, AcchindantaM vA vicchindantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya vA vicchidya vA pUyaM vA zoNitaM vA nissared vA vizodhayed vA, nissarantaM vA vizodhayantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara brahma sevana ke saMkalpa se apane zarIra para hue vraNa para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai| aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 40. 41. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara brahma sevana ke saMkalpa se apane zarIra para hue vraNa kA prAsuka zItala jala athavA prAsu uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai / 42. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se apane zarIra para hue vraNa para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| gaMDAdiparikarma-pada 43. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phuMsI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana karatA hai athavA vicchedana karatA hai aura Acchedana athavA vicchedana karane vAle kA anumodana karatA hai 44. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phuMsI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara pIva athavA rakta ko nikAlatA hai athavA sApha karatA hai aura nikAlane athavA sApha karane vAle anumodana karatA hai| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 129 uddezaka 6 : sUtra 45-47 45. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSu mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 45. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo kAryasi gaMDaM vA / AtmanaH kAye gaNDaMvA piTakaMvA aratikAM abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra meM piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA vA artho vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM zastrajAtena Acchidya vA vicchidya vA bhagandara kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana satthajAeNaM acchiMdittA vA / pUyaM vA zoNitaM vA nissRtya vA vizodhya athavA vicchedana kara, pIva athavA rakta ko vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena / nikAla kara athavA sApha kara, usakA prAsuka NIharittA vA visohettA vA vA utkSAlayed vA pradhAved vA, zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai viyaDeNa vA uccholejja vA aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM kA anumodana karatA hai| vA saatijjti|| 46. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSu mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 46. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo kAyaMsi gaMDaM vA AtmanaH kAye gaNDaMvA piTakaMvA aratikAM abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra meM piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaM- vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA dalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM sattha- zastrajAtena Acchidya vA vicchidya vA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se jAeNaM acchiMdittA vA vicchiMdittA pUrva vA zoNitaM vA nissRtya vA vizodhya Acchedana athavA vicchedana kara, pIva athavA vA pUrva vA soNiyaM vA NIharittA vA vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, visohettA vA sIodaga-viyaDeNa vA vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa / prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala usiNodaga-viyaDeNa vA uccholettA AlepanajAtena Alimped vA vilimped se utkSAlana athavA pradhAvana kara, usa para vA padhoettA vA aNNayareNaM vA, AlimpantaM vA vilimpantaM vA kisI AlepanajAta se Alepana karatA hai AlevaNajAeNaM AliMpejja vA svdte| athavA vilepana karatA hai aura Alepana viliMpejja vA, AliMpeMtaM vA athavA vilepana karane vAle kA anumodana viliMpeMtaM vA saatijjti|| karatA hai| 47. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 47. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo kAyaMsi gaMDaM vA / AtmanaH kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikA abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra meM piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM zastrajAtena Acchidya vA vicchidya vA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se satthajAeNaM acchiMdittA vA pUrva vA zoNitaM vA nissRtya vA vizodhya Acchedana athavA vicchedana kara, pIva athavA vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena / rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, NIharittA vA visohettA vA vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- AlepanajAtena Alipya vA vilipya vA se utkSAlana athavA pradhAvana kara, usa para viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena kisI AlepanajAta se Alepana athavA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM / vA abhyajyAdvA mrakSedvA, abhyaJjantaM vilepana kara, usakA taila, ghRta, vasA athavA AliMpettA vA viliMpettA vA telleNa vA mrakSantaM vA svdte| makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, vAle kA anumodana karatA hai| abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA saatijjti|| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 6 : sUtra 48-51 nisIhajjhayaNaM 48. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa vaDiyAe appaNo kAryasi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkhaNaM satthajAeNaM acchiMdittA vA vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA NIharittA vA visohettA vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM AliMpettA vA viliMpettA vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgettA vA makkhettA vA aNNayareNaM dhUvaNa-jAeNaM dhUvejja vA padhUvejja vA, dhUrvetaM vA padhUrvetaM vA saatijjti|| 130 yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH kAye gaNDaMvA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena Alipya vA vilipya vA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyajya vA mrakSitvA vA anyatareNa dhUpanajAtena dhUpAyed vA pradhUpAyed vA, dhUpAyantaM vA pradhUpAyantaM vA svadate / 48. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara, usa para kisI AlepanajAta se Alepana athavA vilepana kara, taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana athavA mrakSaNa kara use kisI dhUpajAta se dhUpita karatA hai athavA pradhUpita karatA hai aura dhUpita athavA pradhUpita karane vAle kA anumodana karatA hai| kimi-padaM kRmi-padam kRmi-pada 49. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 49. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo pAlukimiyaM vA AtmanaH pAyukRmikaM vA kukSikRmikaM vA abrahma-sevana ke saMkalpa se apane apAna ke kucchikimiyaM vA aMgulIe aMgulyA nivezya-nivezya nissarati, kRmi aura kukSi ke kRmi ko aMgulI DAlaNivesiya-Nivesiya NIhareti, nissarantaM vA svdte| DAla kara nikAlatA hai athavA nikAlane NIhareMtaM vA saatijjti|| vAle kA anumodana karatA hai| Naha-sihA-padaM nakhazikhA-padam nakhazikhA-pada 50. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 50. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo dIhAo Naha- . AtmanaH dIrghAH nakhazikhAH kalpeta vA abrahma-sevana ke saMkalpa se apanI dIrgha sihAo kappejja vA saMThavejja vA, saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM nakhazikhA ko kATatA hai athavA vyavasthita kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti| vA svdte| karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| dIha-roma-padaM 51. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa vaDiyAe appaNo dIhAiM jaMgha-romAI kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti| dIrgharoma-padam dIrgharoma-pada yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 51. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara AtmanaH dIrghANi jaMghAromANi kalpeta vA abrahma-sevana ke saMkalpa se apanI jaMghApradeza saMsthApayevA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vA svdte| vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 52. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo dIhAI vatthi - romAiM kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / / 53. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo dIha-romAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati // 54. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo dIhAI kakkhANaromAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / / 55. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo dIhAI maMsu-romAI kappejja vA saMThavejja vA, kappeMtaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / / daMta-padaM 56. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa vaDiyAe appaNo daMte AghaMsejja vA paghaMsejja vA, AghaMsaMtaM vA paghaMsaMtaM vA sAtijjati // 57. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo daMte uccholejja vA padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA sAtijjati // 131 yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH dIrghANi vastiromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH dIrgharomANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH dIrghANi kakSAromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH dIrghANi zmazruromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / danta-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH dantAn AgharSed vA pragharSed vA, AgharSantaM vA pragharSantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH dantAn utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / uddezaka 6 : sUtra 52-57 52. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita abrahma sevana ke saMkalpa se apane vastipradeza kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai / 53. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se apanI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 54. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se apanI kakSApradeza kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai / 55. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apanI zmazru kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| daMta - pada 56. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se apane dAMtoM kA AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa karatA hai aura AgharSaNa athavA pragharSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| : 57. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana se saMkalpa se apane dAMtoM kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 uddezaka 6 : sUtra 58-63 58. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe appaNo daMte phumejja vA AtmanaH dantAn 'phumejja' (phUtkuryAd) raejja vA, phumeMtaM vA raeMtaM vA / vA rajed vA, 'phutaM' (phUtkurvantaM) vA saatijjti|| rajantaM vA svdte| nisIhajjhayaNaM 58. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apane dAMtoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| uTTha-padaM oSTha-padam oSTha-pada 59. je bhikkhU mAuggAmassa mehaNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 59. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo uDhe Amajjejja AtmanaH oSThau AmRjyAd vA pramRjyAd abrahma-sevana ke saMkalpa se apane oSTha vA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA vA, AmAjantaM vA pramArjantaM vA svdte| kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA pamajjaMtaM vA saatijjti|| hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 60. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe appaNo uddhe saMvAhejja vA AtmanaH oSThau saMvAhayed vA parimardayed palimahejja vA, saMvAheMtaM vA vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| palimaheMtaM vA stijjti|| 60. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apane oSTha kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 61. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 61. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo uddhe telleNa vA AtmanaH oSThau tailena vA ghRtena vA vasayA abrahma-sevana ke saMkalpa se oSTha kA taila, ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA vA navanItena vA abhyajyAd vA mrakSed ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA abbhaMgejja vA makkhejja vA, vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA svdte| hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA saatijjti|| 62. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe appaNo uTTe loddheNa vA AtmanaH oSThau lobhreNa vA kalkena vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA cUrNena vA varNena vA ullolayedvA udvarteta ullolejja vA uvvaTTejja vA, vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vA ulloleMtaM vA uvvade'taM vA svdte| saatijjti|| 62. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apane oSTha para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 63. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe appaNo uddhe sIodaga- AtmanaH oSThau zItodakavikRtena vA viyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA uccholejja vA padhoejja vA, pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA vA svadate / saatijjti|| 63. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apane oSTha kA prAsuka zItala jala se athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 64. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDayAe appaNo uTTe phumejja vA raejja vA, phumeMtaM vA rataM vA sAtijjati // dIha - roma-padaM 65. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo dIhAI uttaroTTharomAI kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati // 66. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo dIhAI NAsAromAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / / acchi - patta-padaM 67. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo dIhAI acchi - pattAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / / acchi - padaM 68. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo acchINi Amajjejja vA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA sAtijjati // 69. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe appaNo acchINi saMvAhejja vA palimaddejja vA, 133 yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH oSThau 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / dIrgharoma-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH dIrghANi uttarauSTharomANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH dIrghANi nAsAromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / akSipatra-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA dIrghANi akSipatrANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / akSi-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH akSiNI AmRjyAd vA pramRjyAd vA, AmArjantaM vA pramArjantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH akSiNI saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svadate / uddezaka 6 : sUtra 64-69 64. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se apane oSTha para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai / dIrgharoma pada 65. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se apane uttaroSTha kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 66. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se apanI nAka kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai / akSipatra - pada 67. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana kA saMkalpa se apane dIrgha akSipatroM ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| akSi-pada 68. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se apanI AMkhoM kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai / 69. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma- sevana ke saMkalpa se saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 nisIhajjhayaNaM uddezaka 6 : sUtra 70-74 saMvAheMtaM vA palimaheMtaM saatijjti|| vA athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 70. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe appaNo acchINi telleNa __ AtmanaH akSiNI tailena vA ghRtena vA vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vasayA vA navanItena vA abhyajyAd vA vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, mrakSed vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA svadate / saatijjti|| 70. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apanI AMkhoM kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 71. je bhikkhU mAuggAmassa mehaNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe appaNo acchINi loddheNa AtmanaH akSiNI lobhreNa vA kalkena vA vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa __ cUrNena vA varNena vA ullolayedvA udvarteta vA ullolejja vA uvvade'jja vA, vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vA ulloleMtaM vA uvvaTeMtaM vA svadate / saatijjti|| 71. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apanI AMkhoM para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 72. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe appaNo acchINi AtmanaH akSiNI zItodakavikRtena vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA viyaDeNa vA uccholejja vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA svdte| vA saatijjti|| 72. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apanI AMkhoM kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 73. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe appaNo acchINi phumejja vA raejja vA, phumeMtaM vA raeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH akSiNI 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svdte| 73. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apanI AMkhoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| dIha-roma-padaM 74. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa vaDiyAe appaNo dIhAI bhamugaromAiM kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti|| dIrgharoma-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AtmanaH dIrghANi dhUromANi kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svdte| dIrgharoma-pada 74. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apanI bhauhoM kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 75. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe appaNo dIhAI pAsa-romAI AtmanaH dIrghANi 'pAsa'romANi kalpeta kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| uddezaka 6 : sUtra 75-79 75. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se apanI pArzvabhAga kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA mala-NIharaNa-padaM malanissaraNa-padam malanirharaNa-pada 76. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 76. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo kAyAo seyaM vA AtmanaH kAyAt svedaM vA jallaM vA paMkaM abrahma-sevana ke saMkalpa se apane zarIra ke jallaM vA paMkaM vA malaM vANIharejja vA malaM vA nissared vA vizodhayed vA, sveda, jalla, paMka athavA mala kA nirharaNa vA visohejja vA, NIhareMtaM vA nissarantaM vA vizodhayantaM vA svdte| karatA hai athavA vizodhana karatA hai aura visoheMtaM vA saatijjti|| nirharaNa athavA vizodhana karane vAle kA anumodana karatA hai| 77. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 77. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo acchimalaM vA / AtmanaH akSimalaM vA karNamalaM vA abrahma-sevana ke saMkalpa se apanI AMkha ke kaNNamalaM vA daMtamalaM vANahamalaM vA dantamalaM vA nakhamalaM vA nissared vA maila, kAna ke maila, dAMta ke maila athavA NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM vizodhayedvA, nissarantaM vA vizodhayantaM nakha ke maila kA nirharaNa karatA hai athavA vA visoheMtaM vA saatijjti|| vA svdte| vizodhana karatA hai aura nirharaNa athavA vizodhana karane vAle kA anumodana karatA sIsaduvAriya-padaM zIrSadvArikA-padam 78. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe gAmANugAmaM dUijjamANe grAmAnugrAmaM dUyamAnaH AtmanaH zIrSadvArikAM appaNo sIsaduvAriyaM kareti, kareMtaM karoti, kurvantaM vA svadate / vA saatijjti|| zIrSadvArikA-pada 78. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se grAmAnugrAma parivrajana karatA huA sira DhaMkatA hai athavA DhaMkane vAle kA anumodana karatA hai| paNIya-AhAra-padaM praNItAhAra-padam 79. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA kSIraM vaDiyAe khIraM vA dahiM vA NavaNIyaM vA dadhi vA navanItaM vA sarpiH vA guDaM vA vA sappiM vA gulaM vA khaMDaM vA sakkaraM khaNDaM vA zarkarAM vA matsyaNDikAM vA vA macchaMDiyaM vA aNNayaraM vA paNIyaM / anyataraM vA praNItam AhAram Aharati, AhAraM AhAreti, AhAreMtaM vA / AharantaM vA svdte| sAtijjatitaM sevamANe Avajjati cAummAsiyaM tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM parihATThANaM annugdhaatiyN| parihArasthAnam anudghaatikm| praNIta-AhAra-pada 79. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se dUdha, dahI, makkhana, ghI, gur3a, khAMDa, cInI, matsyaMDikA athavA anya kisI praNIta AhAra kA AhAra karatA hai athavA AhAra karane vAle kA anumodana karatA hai| -inakA Asevana karane vAle ko anudghAtika cAturmAsika parihArasthAna prApta hotA hai| Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. mAtRgrAma (mAuggAma) zabdakoza ke anusAra viSaya, zabda, astra, indriya, bhUta evaM 3. prArthanA karatA hai (viNNaveti) guNa ke Age samUha ke artha meM grAma zabda kA prayoga hotA hai| Agama vijJApanA ke do artha haiM-prArthanA aura maithuna kA Asevana / ke vyAkhyA-granthoM meM grAma kA indriya artha bhI upalabdha hotA hai| prastuta prasaMga meM isakA prArthanA artha grAhya hai / 12 jisakI indriyAM mAtA ke samAna hoM, vaha mAtRgrAma hai| mahArASTra meM 4. sUtra 2-10 strI ke lie bhI mAtRgrAma zabda kA prayoga hotA hai| prastuta Agama ke prathama uddezaka meM 'hastakarma pada' meM hastamaithuna prastuta Agama meM chaThe evaM sAtaveM donoM uddezakoM meM 'mAuggAma' / Adi inhIM saba pravRttiyoM kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta uddezaka meM evaM 'mehuNavaDiyA' ina do zabdoM kA prayoga haA hai| ina donoM isa AlApaka meM maithuna kI pratijJA se strI ko hRdaya meM sthApita kara uddezakoM kA mukhya pratipAdya hai-abrahmasevana ke saMkalpa se kI jAne / 'yaha merI strI hai'-aisA bhAva karake ina pravRttiyoM ko karane kA vAlI vividha pravRttiyoM kA prAyazcitta-kathana / inameM 'mAuggAma' ke prAyazcitta prajJapta hai| maithunabhAva se kI jAne vAlI ye pravRttiyAM sAtha do vibhaktiyAM prayukta haiM-dvitIyA evaM sssstthii| nizIthabhASya evaM maithunasaMjJA ke aMtargata AtI haiN| 13 ataH inakA prAyazcitta caturguru cUrNi meM SaSThI vibhaktyanta mAtRgrAma pada ke viSaya meM aneka ullekha milate haiM 5. sUtra 12 * mAtRgrAma ko hRdaya meM sthApita kr| ___ kalaha ke do prakAra haiM-viSaya-kalaha aura kaSAya-kalaha / / * mAtRgrAma ke lie kamanIya athavA abhiramaNIya banane hetu / / kAmAtura manovRtti se kisI strI ko prAntApita karanA, usa prakAra ke * mAtRgrAma ko dene athavA use AkRSTa karane hetu / / zabdoM kA prayoga karanA viSaya-kalaha (kAma-kalaha) hai| strI ke * sambandha ke artha meM prayukta SaSThI vibhakti / sAtha kAma-kalaha karanA, karane ke lie anya ko kahanA, kAmaataH ina sUtroM meM strI ke prati Asakta hokara pravRtti ho rahI kalaha dekhane hetu anyatra jAnA Adibrahmacarya ke lie ghAtaka pravRttiyAM hai athavA strI ke sAtha abrahma-sevana ke saMkalpa se strI kI upasthiti hai| inase kalaMka Ane kI bhI saMbhAvanA rahatI hai|5 ataH bhikSu ke meM pravRtti ho rahI hai-isakA nirNaya anusaMdhAna kA viSaya hai| lie inakA niSedha kiyA gayA hai| 2. abrahma-sevana ke saMkalpa se (mehuNavaDiyAe) 6. sUtra 13 maithuna kA artha hai-mithuna bhAva kI pratipatti, abrahma / strI apane kutsita bhAvoM ko likhita rUpa meM dekara kisI strI ke puruSa ke paraspara gAtrasparza se hone vAlA rAgAtmaka pariNAma maithuna abrahma kI udIraNA karanA ghAtaka pravRtti hai| isase aneka doSoM kI hai| usa rAgamaya pariNAma kI pratijJA arthAt saMkalpa maithuna-pratijJA saMbhAvanA rahatI hai| ataH prastuta sUtra meM isa prakAra kA saMvAda 1. aci. 6/50-grAmo viSayazabdAstra bhUtendriyaguNAd vrje| 9. vahI, pR. 376-mihuNabhAvo mehuNaM, mithunakarma vA mehunaM 2. (ka) dasave. jicU. pR. 343-gAmagahaNeNa iMdiyagahaNaM kayaM / abrhmmityrthH| (kha) dasa.hA.TI. pa. 266-gAmA iNdiyaanni| 10. ta.vA.7/16/4-strIpuMsayoH parasparagAtropazleSe rAgapariNAmo 3. nibhA. bhA. 2, cU. pR. 361-mAtisamANo gAmo maatugaamo| maithunm|| 4. vahI-marahaTThavisayabhAsAe vA itthI mAuggAmo bhnnnnti| 11. nibhA. bhA. 2, cU.pR. 371-vijJApanA prArthanA / athavA 5. vahI, pR. 382-taM mAuggAmaM hiae ThaveuM 'mama esA avirati'tti tadbhAvasevanaM vijnyaapnaa| kAuM evaM hiyae nivesiuunn| 12. vahI, pR. 371-iha tu prArthanA prigRhyte| 6. (ka) vahI, pR. 394-itthINaM kamaNijjo bhavissAmIti / 13. vahI, gA. 2249 (kha) vahI, pR. 406 14. vahI, gA. 2257, 2258 va unakI cUrNi 7. vahI, pR. 388-tesiM dAhAmi tti| 15. vahI, gA. 2259 va usakI cuurnni| 8. vahI, pR. 386,409 16. vahI, gA. 2267 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM likhane athavA likhavAne ko prAyazcitta yogya kArya mAnA gayA hai| bhASyakAra ne prastuta saMdarbha meM vividha prakAra se saMvAda Adi likhane kA tathA usase hone vAle duSpariNAmoM kA vistRta varNana kiyA hai|" 7. sUtra 14-18 prastuta AlApaka meM rAgAsakta bhikSu kI rAgAtmaka pravRtti kA nirUpaNa kiyA gayA hai| vaha bhilAve kA prayoga batAkara strI ke guptAMgoM meM samasyA paidA karatA hai, phira usake upacAra kI prakriyA karatA hai / isa prakAra ke prAyazcittArha AcaraNa ke lie prastuta AlApaka meM anudghAtika cAturmAsika prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai / zabda-vimarza * posaMta -yoni / 2 * pRSThAnta-apAnadvAra / bhallAtaka- bhilAvA / uppAa - utpakva bnaanaa| cUrNi meM isakI vyAkhyA 'ut prAbalyena pAvayati uppArati' upalabdha hotI hai|" pratIta hotA hai pAcayati ke sthAna para lipi doSa se pramAdavazAt 'pAvayati' ho gayA hai| bhallAtaka kA prayoga phoDe Adi ko pakAne meM kiyA jAtA hai| nizIthabhASya kI gAthA 2270 kI cUrNi se bhI isI artha kI puSTi hotI hai| 8. sUtra 19-24 koI rAgAsakta bhikSu isa uddezya se malina vastra dhAraNa karatA hai ki striyAM usakI AtmArthitA se prabhAvita hokara niHzaMka rUpa se usake pAsa aae| isI prakAra koI anya bhikSu usI prakAra kI malina evaM avAJchanIya bhAvanA se bahumUlya, akhaNDa, dhoe hue aura raMge hue yA raMgIna vastroM ko dhAraNa karatA hai athavA rAgAsakta cetanA se kisI strI ko dene ke lie bahumUlya akhaNDa dhauta yA rakta (raMge " 1. nibhA. gA. 2261-2266 2. vahI, bhA. 2, cU.pU. 386 - poSaH mRgIpadamityarthaH / tasya aMtAni poSaMtAni / 3. vahI piDie aMtaM piThataM apAnadvAramityarthaH / 4. vahI 5. vahI uppakkaM mameyaM daMsehitti kArya / 6. vahI, pR. 388 - so ceva maliNo dhareti / varaM mama eyAo attaTTabhAvitAo maliNavAsassa vIsaMmbhaM eMti / 137 uddezaka 6 : TippaNa hue) vastra rakhatA hai-ye saba brahmacarya ke lie ghAtaka pravRttiyAM haiN| aisA karane vAle ke lie guru cAturmAsika prAyazcitta kA vidhAna hai| zabda vimarza * ahata - akhaNDa, mazIna se nikalA huaa|" * dhauta-jala Adi se sApha kiyA huA / ' * citra - kisI eka varNa vAlA / * vicitra - do, tIna raMgoM se yukta / " 9. sUtra 25-78 tIsare uddezaka meM sUtra 16 se 78 taka pAda parikarma se lekara zIrSadvArikA paryanta sArI pravRttiyoM ko niSprayojana athavA ayatanA se karane kA prAyazcita prajJapta hai| vahAM inakA prAyazcitta mAsalaghu hai| prastuta uddezaka meM unhIM pravRttiyoM kA abrahmasevana ke saMkalpa se karane kA prAyazcitta prajJapta hai| maithunabhAva se pariNata hone vAle bhikSu kI ye pravRttiyAM maithunasaMjJA ke antargata haiM ataH inakA prAyazcitta guru cAturmAsika hai| 10. sUtra 79 jJAna, darzana, cAritra kI vRddhi ke lie sevana kI gaI vikRti (vigaya) bhI kadAcit bhikSu ko utpathagAmI banA sakatI hai, usake moha ko uddIpta kara sakatI hai to sukumAra, kamanIya banane ke lie abrahma sevana ke saMkalpa se sevita vikRti kI to bAta hI kyA ?" ataH prastuta sUtra meM sukumAratA, abhiramaNIyatA Adi ke uddezya se vigaya khAne vAle bhikSu ke lie anudghAtika cAturmAsika prAyazvitta batalAyA gayA hai| zabda vimarza - khAMDa bUrA (dezI cInI) matsyaNDikA-mIjAM khAMDa athavA mizrI / 7. vahI ahayaM NAma taMtuggataM / 8. vahI pANAdiNA malassa pheDaNaM dhoyaM / 9. vahI cittaM NAma egataravaNNujjalaM / 10. vahI vicittaM NAma dohiM tihiM vA savvehiM vA ujjalaM / 19. vahI, gA. 2284 NANAdisaMyaNA, visevitA poti uppahaM bigtii| kiM puNa jo paDisevati vigatI vaNNAdiNaM kajje // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo uddesa sAtavAM uddezaka Page #181 -------------------------------------------------------------------------- Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha pUrvavartI uddezaka ke samAna prastuta uddezaka kA kendrIya tattva bhI brahmacarya hai| chaThe uddezaka ke antima sUtra meM vikRti (vigaya) ke AhAra kA pratiSedha kiyA gyaa| praNIta AhAra se zarIra kI AMtarika bhUSA hotI hai| isa uddezaka meM mAlikA pada ke dvArA bAhya bhUSA kA pratiSedha prajJapta hai| isa uddezaka ke prArambha meM mAlikA, loha, AbharaNa evaM vastra pada ke mAdhyama se bAhya vibhUSA karane vAle ko prAyazcittArha batAkara brahmacarya kI bhAvanA puSTa kI gaI hai| prastuta prasaMga meM bhASya evaM cUrNi meM vividha prakAra kI mAlAoM, dhAtuoM, AbhUSaNoM evaM vastroM ke viSaya meM acchI jAnakArI upalabdha hotI hai| ise par3hakara prAcIna bhArata kI sabhyatA evaM saMskRti ke viSaya meM kaI nae tattvoM kA jJAna prApta kiyA jA sakatA hai| chaThe uddezaka ke samAna isa uddezaka meM bhI sabhI sUtroM meM mAuggAma evaM mehuNavaDiyA ina donoM zabdoM kA anuvartana huA hai ataH usake hI samAna isa uddezaka meM prajJapta padoM ke AcaraNa se brahmavrata-virAdhanA nimittaka anudghAtika cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| kutsita bhAvoM se paraspara pAdaparikarma, kAyaparikarma, vraNa, gaNDa Adi kA parikarma, dIrgha romarAji kA kartana, nakhoM kA saMsthApana Adi sAre kArya bhI maithuna-saMjJA ke antargata haiN| isI prakAra maithuna kI pratijJA se pazu, pakSI Adi ke sAtha krIr3A karanA, aMgasaMcAlana, cikitsA, mAtRgrAma ke sAtha vastra, pAtra, kaMbala Adi tathA azana, pAna Adi kA AdAna-pradAna Adi kArya bhI brahmacarya ke lie ghAtaka hone se anudghAtika prAyazcitta ke yogya mAne gae haiN| kutsita bhAvoM ke kAraNa svAdhyAya ke AdAna-pradAna jaisI niravadya pravRtti bhI prAyazcittAha ho jAtI hai| isa prakAra prastuta uddezaka ke svAdhyAya-pada meM samAgata sUtradvayI bhAvavizuddhi ke mahattva kA sundara nidarzana prastuta karatI hai| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla mAliyA -padaM 1. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe taNamAliyaM vA muMjamAliyaM vA vettamAliyaM vA bhiMDamAliyaM vA mayaNamAliyaM vA picchamAliyaM vA daMtamAliyaM vA siMgamAliyaM vA saMkhamAliyaM vA haDDamAliyaM vA kaTThamAliyaM vA pattamAliyaM vA pupphamAliyaM vA phalamAliyaM vA bIjamAliyaM vA hariyamAliyaM vA kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / 2. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyA taNamAliyaM vA muMjamAliyaM vA vettamAliyaM vA bhiMDamAliyaM vA mayaNamAliyaM vA picchamAliyaM vA daMtamAliyaM vA siMgamAliyaM vA saMkhamAliyaM vA haDDamAliyaM vA kaTThamAliyaM vA pattamAliyaM vA pupphamAliyaM vA phalamAliyaM vA bIjamAliyaM vA hariyamAliyaM vA dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati / / 3. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe taNamAliyaM vA muMjamAliyaM vA vettamAliyaM vA bhiMDamAliyaM vA mayaNamAliyaM vA picchamAliyaM vA daMtamAliyaM vA siMgamAliyaM vA saMkhamAliyaM vA haDDamAliyaM vA kaTThamAliyaM vA pattamAliyaM vA sattamo uddeso : sAtavAM uddezaka saMskRta chAyA mAlikA-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA tRNamAlikAM vA muJjamAlikAM vA vetramAlikAM vA 'bhiNDa' mAlikAM vA madanamAlikAM vA picchamAlikAM vA dantamAlikAM kA zrRMgamAlikAM vA zaMkhamAlikAM vA 'haDDa' mAlikAM vA kASThamAlikAM vA patramAlikAM vA puSpamAlikAM vA phalamAlikAM vA bImAlikAM vA haritamAlikAM vA karoti, kurvantaM vA svate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA tRNamAlikAM vA muJjamAlikAM vA vetramAlikAM vA 'bhiNDa' mAlikAM vA madanamAlikAM vA picchamAlikAM vA dantamAlikAM vA zrRMgamAlikAM vA zaMkhamAlikAM vA 'haDDa' mAlikAM vA kASThamAlikAM vA patramAlikAM vA puSpamAlikAM vA phalamAlikAM vA bIjamAlikAM vA haritamAlikAM vA dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA tRNamAlikAM vA muJjamAlikAM vA vetramAlikAM vA 'bhiNDa' mAlikAM vA madanamAlikAM vA picchamAlikAM vA dantamAlikAM vA zrRMgamAlikAM vA zaMkhamAlikAM vA 'haDDU'mAlikAM vA kASThamAlikAM vA patramAlikAM vA hindI anuvAda mAlikA pada 1. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma- sevana ke saMkalpa se tRNamAlikA, mUMjamAlikA, vetramAlikA, bheMDamAlikA, madanamAlikA, picchamAlikA, daMtamAlikA, zRMgamAlikA, zaMkhamAlikA, asthimAlikA, kASThamAlikA, patramAlikA, puSpamAlikA, phalamAlikA, bIjamAlikA athavA haritamAlikA karatA hai (banAtA hai) athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 2. jo bhikSu ko hRdaya meM sthApita kara abrahmasevana ke saMkalpa se tRNamAlikA, mUMjamAlikA, vetramAlikA, bheMDamAlikA, madanamAlikA, picchamAlikA, daMtamAlikA, zRMgamAlikA, zaMkhamAlikA, asthimAlikA, kASThamAlikA, patramAlikA, puSpamAlikA, phalamAlikA, bIjamAlikA athavA haritamAlikA ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 3. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma- sevana ke saMkalpa se tRNamAlikA, mUMjamAlikA, vetramAlikA, bheMDamAlikA, madanamAlikA, picchamAlikA, daMtamAlikA, zRMgamAlikA, zaMkhamAlikA, asthimAlikA, kASThamAlikA, patramAlikA, puSpamAlikA, phalamAlikA, bIjamAlikA athavA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 7 : sUtra 4-8 pupphamAliyaM vA phalamAliyaM vA bIjamAliyaM vA hariyamAliyaM vA piNaddhati, piNarddhataM vA sAtijjati / / loha-padaM 4. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aya- lohANi vA taMbalohANi vA tauya - lohANi vA sIsaga - lohANi vA ruppa - lohANi vAsuvaNa- lohANi vA kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / 5. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aya- lohANi vA taMbalohANi vA tauya - lohANi vA sIsaga - lohANi vA ruppa - lohANi vA suvaNNa-lohANi vA dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati / / 6. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aya- lohANi vA taMbalohANi vA tauya - lohANi vA sIsaga - lohANi vA ruppa - lohANi vA suvaNa- lohANi vA paribhuMjati, paribhuMjaMtaM vA sAtijjati / / AbharaNa-padaM 7. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNaasure hArANi vA addhahArANi vA egAvalI vA muttAvalI vA kaNagAvalI vA rayaNAvalI vA kaDagANi vA tuDiyANi vA keUrANi vA kuMDalANi vA paTTANi vA mauDANi vA palaMbasuttANi vA suvaNNasuttANi vA kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / 8. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa 144 puSpamAlikAM vA phalamAlikAM vA bIjamAlikAM vA haritamAlikAM vA pinahyati, pinahyantaM vA svadate / loha-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA ayolohAn vA tAmralohAn vA trapukalohAn vA sIsakalohAn vA rUpyalohAn vA suvarNalohAn vA karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA ayolohAn vA tAmralohAn vA trapukalohAn vA sIsakalohAn vA rUpyalohAn vA suvarNalohAn vA dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA ayolohAn vA tAmralohAn vA trapukalohAn vA sIsakalohAn vA rUpyalohAn vA suvarNalohAn vA paribhuGkte, paribhuJjAnaM vA svate / AbharaNa-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA hArAn vA ardhahArAn vA ekAvalIH vA muktAvalIH vA kanakAvalIH vA ratnAvalIH vA kaTakAn vA truTikAni vA keyUrANi vA kuNDalAni vA paTTAni vA mukuTAni vA pralambasUtrANi vA suvarNasUtrANi vA karoti, kurvantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM haritamAlikA pahanatA hai athavA pahanane vAle kA anumodana karatA hai| loha-pada 4. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma- sevana ke saMkalpa se lohAdhAtu, tAMbAdhAtu, trapudhAtu, zIzAdhAtu, rupya (hiraNya) dhAtu athavA svarNadhAtu banAtA hai| athavA banAne vAle kA anumodana karatA hai| 5. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se lohAdhAtu, tAMbAdhAtu, trapudhAtu, zIzAdhAtu, rupyadhAtu athavA svarNadhAtu ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 6. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma- sevana ke saMkalpa se lohAdhAtu, tAMbAdhAtu, trapudhAtu, zIzAdhAtu, rupyadhAtu athavA svarNadhAtu kA paribhoga karatA hai| athavA paribhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| AbharaNa-pada 7. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma- sevana ke saMkalpa se hAra, ardhahAra, ekAvali, muktAvali, kanakAvali, ratnAvali, valaya, tuDiya, keyUra, kuMDala, paTTa, mukuTa, pralambasUtra athavA svarNasUtra banAtA hai athavA banAne vAle kA anumodana karatA hai / bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA hArAn 8. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM vaDiyAe hArANi vA addhahArANi vA egAvalI vA muttAvalI vA kaNagAvalI vA rayaNAvalI vA kaDagANi vA tuDiyANi vA keUrANi vA kuMDalANi vA paTTANi vA mauDANi vA palaMbasuttANi vA suvaNNasuttANi vA dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati // 9. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe hArANi vA addhahArANi vA egAvalI vA muttAvalI vA kaNagAvalI vA rayaNAvalI vA kaDagANi vA tuDiyANi vA keUrANi vA kuMDalANi vA paTTANi vA mauDANi vA palaMbasuttANi vA suvaNNasuttANi vA paribhuMjati, paribhuMjaMtaM vA sAtijjati / / vattha-padaM 10. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe AINANi vA sahiNANi vA kallANi vA sahiNakallANANi vA AyANi vA kAyANi vA khomANi vA dugullANi vA tirIDapaTTANi vA malayANi vA pattuNNANi vA aMsuyANi vA cINaMsuyANi vA desarAgANi vA amilANi vA gajjalANi vA phADigANi vA kotavANi vA kaMbalANi vA pAvAragANi vA kaNagANi vA kaNagakatANi vA kaNagapaTTANi vA kaNagakhaciyANi vA kaNagaphulliyANi vA vagghANi vA vivagghANi vA AbharaNANi vA AbharaNavicittANi vA uddANi vA goramigAINagANi vA kiNhamigAINagANi vA nIlamigAINagANi vA pesANi vA pesalesANi vA kareti, kareMtaM vA sAtijjati // 145 vA ardhahArAn vA ekAvalIH vA muktAvalIH vA kanakAvalIH vA ratnavalIH vA kaTakAn vA truTikAni vA keyUrANi vA kuNDalAni vA paTTAni vA mukuTAni vA pralambasUtrANi vA suvarNasUtrANi vA dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA hArAn vA ardhahArAn vA ekAvalIH vA muktAvalIH vA kanakAvalIH vA ratnAvalIH vA kaTakAn vA truTikAni vA keyUrANi kuNDalAni vA paTTAni vA mukuTAni vA pralambasUtrANi vA suvarNasUtrANi vA paribhuGkte, paribhuJjAnaM vA svadate / vastra-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AjinAni vA zlakSNAni vA kalyAni vA zlakSNakalyANAni vA AjAni vA kAyAni vA kSaumANi vA dukUlAni vA tirIpaTTAni vA malayAni vA 'pattuNNANi' aMzukAni vA cInAMzukAni vA 'desarAgANi' vA amilAni vA garjalAni vA sphaTikAni vA kautavAni vA kaMbalAni vA prAvArakANi vA kanakAni vA kanakakRtAni vA kanakapaTTAni vA kanakakhacitAni vA kanaka 'phullitANi' vA vaiyAghrANi vA vivaiyAghrANi vA AbharaNANi vA AbharaNavicitrANi vA 'uddANi' vA gauramRgAjinakAni vA kRSNamRgAjinakAni vA nIlamRgAjinakAni vA 'pesANi' vA 'pesalesANi' vA karoti, kurvataM vA svate / uddezaka 7 : sUtra 9,10 abrahma-sevana ke saMkalpa se hAra, ardhahAra, ekAvali, muktAvali, kanakAvali, ratnAvali, valaya, tuDiya, keyUra, kuMDala, paTTa, mukuTa, pralambasUtra athavA svarNasUtra ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle anumodana karatA hai / 9. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se hAra, ardhahAra, ekAvali, muktAvali, kanakAvali, ratnAvali, valaya, tuDiya, keyUra, kuMDala, paTTa, mukuTa, pralambasUtra athavA svarNasUtra kA paribhoga karatA hai athavA paribhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| vastra - pada 10. Ajinavastra, sahiNavastra, kalyavastra, sahiNakallANavastra, Ajavastra, kAyavastra, kSaumavastra, dukUlavastra, tirITapaTTa, mAlaya vastra, pattuNNa vastra, aMzuka, cInAMzuka, dezarAga, amila vastra, garjala vastra, sphaTika vastra, kautava vastra, kaMbala, prAvAraka, kanakavastra, kanakakRta, kanakapaTTa, kanakakhacita, kanakapuSpita, vyAghracarmanirmita vastra, vivyAghra ke carma se nirmita vastra, AbharaNa vastra, AbharaNavicitra vastra, udravastra, gauramRgAjina, kRSNamRgAjina, nIlamRgAjina, paiza athavA paizaleza vastra-jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahmasevana ke saMkalpa se ina vastroM ko banAtA hai athavA banAne vAle kA anumodana karatA hai / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 7 : sUtra 11,12 11. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNaDiyA AINANi vA sahiNANi vA kallANi vA sahiNakallANANi vA AyANi vA kAyANi vA khomANi vA dugullANi vA tirIDapaTTANi vA malayANi vA pattuNNANi vA aMsuyANi vA cINaMsuyANi vA desarAgANi vA amilANi vA gajjalANi vA phADigANi vA kotavANi vA kaMbalANi vA pAvAragANi vA kaNagANi vA kaNagakatANi vA kaNagapaTTANi vA kaNagakhaciyANi vA kaNagaphulliyANi vA vagghANi vA vivagghANi vA AbharaNANi vA AbharaNavicittANi vA uddANi vA goramigAINagANi vA kiNhamigAINagANi vA nIlamigAINagANi vA pesANi vA pesalesANi vA dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati // 12. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe AINANi vA sahiNANi vA kallANi vA sahiNakallANANi vA AyANi vA kAyANi vA khomANi vA dugullANi vA tirIDapaTTANi vA malayANi vA pattuNNANi vA aMsuyANi vA cINaMsuyANi vA desarAgANi vA amilANi vA gajjalANi vA phADigANi vA kotavANi vA kaMbalANi vA pAvAragANi vA kaNagANi vA kaNagakatANi vA kaNagapaTTANi vA kaNagakhaciyANi vA kaNagaphulliyANi vA vagghANi vA vivagdhANi vA AbharaNANi vA AbharaNavicittANi vA uddANi vA goramigAINagANi vA kiNhamigAINagANi vA nIlamigAINagANi vA pesANi vA pesalesANi vA paribhuMjati, paribhuMjaMtaM vA sAtijjati / / 146 yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AjinAni vA zlakSNAni vA kalyAni vA zlakSNakalyANAni vA AjAni vA kAyAni vA kSaumANi vA dukUlAni vA tirIpaTTAni vA malayAni vA 'pattuNNANi ' aMzukAni vA cInAMzukAni vA 'desarAgANi' vA amilAni vA garjalAni vA sphaTikAni vA kautavANi vA kaMbalAni vA prAvArakANi vA kanakAni vA kanakakRtAni vA kanakapaTTAni vA kanakakhacitAni vA kanaka 'phullitANi' vA vaiyAghrANi vA vivaiyAghrANi vA AbharaNANi vA AbharaNavicitrANi vA 'udrANi' vA gauramRgAjinakAni vA kRSNamRgAjinakAni vA nIlamRgAjinakAni vA 'pesANi' vA 'pesalesANi' vA dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA AjinAni vA zlakSNAni vA kalyAni vA zlakSNakalyANAni vA AjAni vA kAyAni vA kSaumANi vA dukUlAni vA tirITapaTTAni vA malayAni vA 'pattuNNAni ' vA aMzukAni vA cInAMzukAni vA 'desarAgANi' vA amilAni vA garjalAni vA sphaTikAni vA kautavAni vA kaMbalAni vA prAvArakANi vA kanakAni vA * kanakakRtAni vA kanakapaTTAni vA kanakakhacitAni vA kanaka 'phullitANi' vA vaiyAghrANi vA vivaiyAghrANi vA AbharaNANi vA AbharaNavicitrANi vA 'udrANi' vA gauramRgAjinakAni vA kRSNamRgAjinakAni vA nIlamRgAjinakAni vA 'pesANi' vA 'pesalesANi' vA paribhuGkte, paribhuJjAnaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM 11. Ajinavastra, sahiNavastra, kalyavastra, sahiNakallANavastra, Ajavastra, kAyavastra, kSaumavastra, dukUlavastra, tirITapaTTa, mAlaya vastra, pattuNNa vastra, aMzuka, cInAMzuka, dezarAga, amila vastra, garjala vastra, sphaTika vastra, kautava vastra, kaMbala, prAvAraka, kanakavastra, kanakakRta, kanakapaTTa, kanakakhacita, kanakapuSpita, vyAghracarmanirmita vastra, vivyAghra ke carma se nirmita vastra, AbharaNavastra, AbharaNavicitra vastra, udravastra, gauramRgAjina, kRSNamRgAjina, mRgAjina, paiza athavA paizaleza - jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se ina vastroM ko dhAraNa karatA hai| athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai / 12. Ajinavastra, sahiNavastra, kalyavastra, sahiNakallANavastra, Ajavastra, kAyavastra, kSaumavastra, dukUlavastra, tirITapaTTa, mAlaya vastra, pattuNNa vastra, aMzuka, cInAMzuka, dezarAga, amila vastra, garjala vastra, sphaTika vastra, kautava vastra, kaMbala, prAvAraka, kanakavastra, kanakakRta, kanakapaTTa, kanakakhacita, kanakapuSpita, vyAghracarmanirmita vastra, vivyAghra ke carma se nirmita vastra, AbharaNa vastra, AbharaNavicitra vastra, udravastra, gauramRgAjina, kRSNamRgAjina, nIlamRgAjina, paiza athavA paizaleza - jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se ina vastroM kA paribhoga karatA hai athavA paribhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM saMcAlaNa-padaM 13. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNa- vaDiyAe akkhaMsi vA UruMsi vA udaraMsi vA thaNaMsi vA gahAya saMcAleti, saMcAleMtaM vA saatijjti|| 147 uddezaka 7 : sUtra 13-18 saMcAlana-padam saMcAlana-pada yo bhikSuH mAtRgrAmaM maithunapratijJayA akSe 13. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vA Urau vA udare vA stane vA gRhItvA abrahmasevana ke saMkalpa se akSa (kanapaTI saJcAlayati, saJcAlayantaM vA svdte| athavA koI bhI indriya) Uru, udara athavA stana kA grahaNa kara use saMcAlita karatA hai athavA saMcAlita karane vAle kA anumodana karatA hai| pAya-parikamma-padaM pAdaparikarma-padam pAdaparikarma-pada 14. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 14. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa pAe anyonyasya pAdau AmRjyAdvA pramRjyAd abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare Amajjejja vA pamajjejja vA, vA, AmAjantaM vA pramArjantaM vA svdte| bhikSu ke pairoM kA AmArjana karatA hai athavA AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA saatijjti|| pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 15. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 15. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa pAe anyonyasya pAdau saMvAhayedvA parimardayed abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare saMvAhejja vA palimaddejja vA, vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| bhikSu ke pairoM kA saMbAdhana karatA hai athavA saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA saatijjti|| parimardana karane vAle kA anumodana karatA 16. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 16. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa pAe telleNa anyonyasya pAdau tailena vA ghRtena vA abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vasagA vA navanItena vA abhyaJjyAd vA bhikSu ke pairoM kA taila, ghRta, vasA athavA vA anbhaMgejja vA makkhejja vA, mrakSeda vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA svdte| karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane saatijjti|| vAle kA anumodana karatA hai| 17. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 17. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa pAe loddheNa anyonyasya pAdau lobhreNa vA kalkena vA abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvarteta ke pairoM para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa vA ullolejja vA uvvaDejja vA, vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vA kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai ulloleMtaM vA uvvaTeMtaM vA svdte| aura lepa athavA udvartana karane vAle kA saatijjti|| anumodana karatA hai| 18. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe aNNamaNNassa pAe yo bhikSu mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya pAdau zItodakavikRtena vA 18. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 7 sUtra 19-23 sIodaga viyaDeNa vA usiNodaga viyaDeNa vA uccholejja vA padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA sAtijjati / / - - 19. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavADiyA aNNamaNNassa pAe phumejja vA ejja vA, phutaM vA raeMtaM vA sAtijjati / / - kAya parikamma parda - 20. je bhikkhu mAuNAmassa mehuNa vaDiyAe aNNamaNNassa kArya Amajjejja vA pamajjejja vA AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA sAtijjati // 21. je bhikkhu mAmgAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa kArya saMvAhejja vA palimaddejja vA saMvAtaM vA palimaddetaM vA sAtijjati // 22. je bhikkhu mAumgAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa kArya telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA abbhaMgataM vA makkhataM vA sAtijjati / / " 23. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa kArya lodveNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNeNa vA ullolejja vA uvvaTTejja vA, ulloleMtaM vA uvyataM vA sAtijjati // 148 uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya pAdau 'phumejja' (phUtkuryAd) vArajed vA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / kAyaparikarma-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya kAyam AmRjyAd vA pramRjyAd vA, AmArjantaM vA pramArjantaM vA svdte| yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya kArya saMvAhayeda vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya kAyaM tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd vA prakSed vA abhyaJjantaM vA prakSantaM vA svadate / " yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya kArya lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvarteta vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM bhikSu ke pairoM kA prAsuka zItala jala se athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai / 19. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke pairoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| kAyaparikarma pada 20. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se eka dUsare bhikSu ke zarIra kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 21. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA 22. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA prakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA prakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 23. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 7: sUtra 24-29 nisIhajjhayaNaM 149 24. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- __ yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa kArya ___ anyonyasya kAyaM zItodakavikRtena vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA viyaDeNa vA uccholejja vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA svadate / vA saatijjti|| 24. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se eka dUsare bhikSu ke zarIra kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 25. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe aNNamaNNassa kArya phumejja vA raejja vA, phutaM vA raeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya kAyaM 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phutaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svdte| 25. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se eka dUsare bhikSu ke zarIra para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| vaNa-parikamma-padaM vraNaparikarma-padam 26. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa kAyaMsi vaNaM anyonyasya kAye vraNam AmRjyAd vA Amajjejja vA pamajjejja vA, pramRjyAdvA, AmAjantaM vA pramArjantaM vA AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA svdte| saatijjti|| vraNaparikarma-pada 26. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se eka dUsare bhikSu ke zarIra para hue vraNa kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 27. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 27. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa kAyaMsi vaNaM ___ anyonyasya kAye vraNaM saMvAhayed vA abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare saMvAhejja vA palimaddejja vA, parimardayedvA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM bhikSu ke zarIra para hue vraNa kA saMbAdhana saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA vA svadate / karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saatijjti|| saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 28. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa kAryasi vaNaM anyonyasya kAye vraNaM tailena vA ghRtena vA telleNa vA ghaeNa vA vAsAe vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA mrakSed vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM svdte| vA saatijjti|| 28. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra para hue vraNa kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 29. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe aNNamaNNassa kAyaMsi vaNaM loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya kAye vraNaM lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA 29. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra para hue vraNa para lodha, kalka, Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 7: sUtra 30-34 150 vaNNeNa vA ullolejja vA uvvadRjja udvarteta vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vA, ulloleMtaM vA uvvaTeMtaM vA vA svdte| saatijjti|| cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 30. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSu mAtRgrAmasya, maithunapratijJayA 30. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa kAyaMsi vaNaM anyonyasya kAye vraNaM zItodakavikRtena abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA bhikSu ke zarIra para hue vraNa kA prAsuka zItala viyaDeNa vA uccholejja vA pradhAveda vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA svdte| karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura vA saatijjti|| utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 31. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 31. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa kAryasi vaNaM anyonyasya kAye vraNaM 'phumejja' abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare phumejja vA raejja vA, phutaM vA raeMtaM ___ (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' bhikSu ke zarIra para hue vraNa para phUMka detA hai vA saatijjti|| (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svdte| athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| gaMDAdi-parikamma-padaM gaMDAdiparikarma-padam 32. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa kAyaMsi gaMDaM anyonyasya kAye gaNDaM vA piTakaM vA vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtana satthajAeNaM acchiMdejja vA AcchindyAd vA vicchindyAd vA, vicchiMdejja vA, acchiMdeMtaM vA AcchindantaM vA vicchindantaM vA svdte| vicchiMdeMtaM vA saatijjti|| gaMDAdiparikarma-pada 32. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana karatA hai athavA vicchedana karatA hai aura Acchedana athavA vicchedana karane vAle kA anumodana karatA 33. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 33. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe appaNo kAyaMsi gaMDaM vA anyonyasya kAye gaNDaM vA piTakaM vA abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkhaNaM ___ anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUyaM vA zoNitaM vA zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA nissared vA vizodhayed vA, nissarantaM kara pIva athavA rakta ko nikAlatA hai NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM vA vizodhayantaM vA svdte| athavA sApha karatA hai aura nikAlane athavA vA visoheMtaM vA saatijjti|| sApha karane vAle kA anumodana karatA hai| 34. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe aNNamaNNassa kAyaMsi gaMDaM yo bhikSu mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya kAye gaNDaM vA piTakaM vA 34. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 7: sUtra 35,36 nisIhajjhayaNaM 151 vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUyaM vA zoNitaM vA vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakavikRtena NIharittA vA visohettA vA vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM viyaDeNa vA uccholejja vA vA svdte| padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA saatijjti|| ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usake pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 35. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSu mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa kAyaMsi gaMDaM anyonyasya kAye gaNDaM vA piTakaM vA vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkhaNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vA vicchiMdittA vA pUyaM vA soNiyaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakavikRtena NIharittA vA visohettA vA vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA AlimpedvA vilimpedvA, AlimpantaM vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM vA vilimpantaM vA svdte| AliMpejja vA viliMpejja vA, AliMpeMtaM vA viliMpeMtaM vA saatijjti|| 35. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usake pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara, usa para kisI AlepanajAta kA Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai aura Alepana athavA vilepana karane vAle kA anumodana karatA hai| 36. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa kAyaMsi gaMDaM anyonyasya kAye gaNDaM vA piTakaM vA vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vA vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakavikRtena NIharittA vA visohettA vA vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA Alipya vA vilipya vA tailena vA ghRtena vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd AliMpettA vA viliMpettA vA telleNa vA mrakSed vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa svdte| vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA saatijjti|| 36. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usake pIva athavA rakta ko nikAlakara athavA sApha kara prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara, usa para kisI AlepanajAta kA Alepana athavA vilepana kara, usakA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 7: sUtra 37-40 152 nisIhajjhayaNaM 37. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa kAyaMsi gaMDaM anyonyasya kAye gaNDaM vA piTakaM vA vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA aratikAM vA artho vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vA vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakavikRtena NIharittA vA visohettA vA vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA Alipya vA vilipya vA tailena vA ghRtena vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM vA vasayA vA navanItena vA abhyajya vA AliMpettA vA viliMpettA vA telleNa mrakSitvA vA anyatareNa dhUpanajAtena dhUpAyed vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA pradhUpAyedvA, dhUpAyantaM vA pradhUpAyantaM vA abbhaMgettA vA makkhettA vA aNNayareNaM dhUvaNajAeNaM dhUvejja vA padhUvejja vA, dhUveMtaM vA padhUveMtaM vA saatijjti|| 37. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara, kisI AlepanajAta se Alepana athavA vilepana kara usakA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana athavA mrakSaNa kara use kisI dhUpajAta se dhUpita karatA hai athavA pradhUpita karatA hai aura dhUpita athavA pradhUpita karane vAle kA anumodana karatA hai| kimi-padaM kRmi-padam 38. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa pAlukimiyaM anyonyasya pAyukRmikaM vA kukSikRmikaM vA kucchikimiyaM vA aMgulIe vA aMgulyA nivezya-nivezya nissarati, Nivesiya-Nivesiya NIhareti, nissarantaM vA svdte| NIhareMtaM vA sAtijjati // kRmi-pada 38. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke apAna ke kRmi athavA kukSi ke kRmi ko aMgulI DAla-DAla kara nikAlatA hai athavA nikAlane vAle kA anumodana karatA Naha-sihA-padaM nakhazikhA-padam 39. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa dIhAo anyonyasya dIrghAH nakhazikhAH kalpeta Naha-sihAo kappejja vA saMThavejja vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA saMsthApayantaM vA svadate / saatijjti| nakhazikhA-pada 39. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu kI dIrgha nakhazikhA ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| dIha-roma-padaM dIrgharoma-padam dIrgharoma-pada 40. je bhikkhU mAumgAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 40. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa dIhAiM jaMgha- anyonyasya dIrghANi jaMghAromANi kalpeta abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare romAiM kappejja vA saMThavejja vA, vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA bhikSu kI jaMghApradeza kI dIrgha romarAji ko kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti| saMsthApayantaM vA svdte| kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 153 uddezaka 7: sUtra 41-46 kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 41. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe aNNamaNNassa dIhAI vatthi-romAI kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAtRgAmasya maithunapratijJayA anyonyasya dIrghANi vastiromANi kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / 41. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke vastipradeza kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 42. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa dIha-romAI kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti|| anyonyasya dIrgharomANi kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svdte| 42. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA 43. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 43. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa dIhAiM anyonyasya kakSAromANi kalpeta vA abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare kakkhANa-romAiM kappejja vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM bhikSu kI kakSApradeza kI dIrgha romarAji ko saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA vA svdte| kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura saatijjti|| kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 44. je bhikkhU mAuggAmassa mehaNa- vaDiyAe aNNamaNNassa dIhAI maMsu- romAI kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya dIrghANi zmazruromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / 44. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu kI zmazru kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| daMta-padaM 45. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa vaDiyAe aNNamaNNassa daMte AghaMsejja vA paghaMsejja vA, AghaMsaMtaM vA paghaMsaMtaM vA saatijjti|| danta-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya dantAn AgharSed vA pragharSed vA, AgharSantaM vA pragharSantaM vA svdte| daMta-pada 45. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke dAMtoM kA AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa karatA hai aura AgharSaNa athavA pragharSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 46. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 46. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 7 : sUtra 47-51 154 vaDiyAe aNNamaNNassa daMte anyonyasya dantAn utkSAlayed vA uccholejja vA padhoejja vA, pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM uccholeMtaM vA padhoetaM vA vA svdte| saatijjti|| nisIhajjhayaNaM abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke dAMtoM kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 47. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa daMte phumejja vA raejja vA, phutaM vA raeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 47. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara anyonyasya dantAn 'phumejja' (phUtkuryAd) abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare vA rajed vA, 'phumeMta' (phUtkurvantaM) vA bhikSu ke dAMtoM para phUMka detA hai athavA raMga rajantaM vA svdte| lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| uTTha-padaM oSTha-padam 48. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa uDe anyonyasya oSThau AmRjyAd vA Amajjejja vA pamajjejja vA, pramRjyAdvA, AmAjantaM vA pramArjantaM vA AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA svadate / saatijjti|| oSTha-pada 48. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke oSTha kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 49. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa uDe anyonyasya oSThau saMvAhayed vA saMvAhejja vA palimaddejja vA, __ parimardayevA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA vA svdte| stijjti|| 49. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke oSTha kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA 50. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa uDhe telleNa anyonyasya oSThau tailena vA ghRtena vA vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vasayA vA navanItena vA abhyajyAd vA vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, prakSed vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA svdte| saatijjti|| 50. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke oSTha kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 51. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 51. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa uThe loddheNa __ anyonyasya oSThau lodhreNa vA kalkena abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA varNena vA cUrNena vA ullolayed vA bhikSu ke oSTha para lodha, kalka, cUrNa athavA vA ullolejja vA uvvade'jja vA, udvarteta vA, ullolayantaM vA udvartamAna varNa kA lepa karanA hai athavA udvartana karatA ulloleMtaM vA uvvaTeMtaM vA vA svadate / hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA saatijjti|| anumodana karatA hai| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 52. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa uTThe sIodaga viyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholejja vA padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA sAtijjati / / 53. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa uTThe phumejja vA raejja vA, phurmetaM vA raeMtaM vA sAtijjati // dIha - roma-padaM 54. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa dIhAI uttaro-romAI kappejja vA saMThavejja vA, kappeMtaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati // 55. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa dIhAI NAsA- romAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / / acchi-patta-padaM 56. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa dIhAI acchi - pattAiM kappejja vA saMThavejja vA, kappeMtaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati // 155 yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya oSThau zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya oSThau 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / dIrgharoma-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya dIrghANi uttarauSTharomANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya dIrghANi nAsAromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / akSipatra-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithuna pratijJayA anyonyasya dIrghANi akSipatrANi kalpe vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / uddezaka 7 : sUtra 52-56 52. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma- sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke oSTha kA prAka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai| athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 53. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke oSTha para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| dIrgharoma - pada 54. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke uttaroSTha kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 55. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke nAka kI dIrgha romarAja ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| akSipatra - pada 56. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke dIrgha akSipatroM ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 7 : sUtra 57-62 156 nisIhajjhayaNaM acchi -padaM akSi-padam akSi-pada 57. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 57. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa acchINi anyonyasya akSiNI AmRjyAd vA abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare Amajjejja vA pamajjejja vA, pramRjyAdvA, AmAjantaM vA pramArjantaM vA bhikSu kI AMkhoM kA AmArjana karatA hai AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA svadate / athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana saatijjti|| athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 58. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa acchINi ___ anyonyasya akSiNI saMvAhayed vA saMvAhejja vA palimaddejja vA, parimardayevA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA vA svdte| saatijjti|| 58. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu kI AMkhoM kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA 59. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe aNNamaNNassa acchINi telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 59. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara anyonyasya akSiNI tailena vA ghRtena vA abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare vasayA vA navanItena vA abhyajyAd vA bhikSu kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana prakSeda, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA svdte| se abhyaMgana karatA hai athavA prakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 60. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 60. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa acchINi anyonyasya akSiNI lodhreNa vA kalkena abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA / bhikSu kI AMkhoM para lodha, kalka, cUrNa vaNNeNa vA ullolejja vA uvvade'jja udvarteta vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana vA, ulloleMtaM vA uvvaTeMtaM vA vA svdte| karatA hai aura lepa athavA udvartana karane saatijjti|| vAle kA anumodana karatA hai| 61. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNamaNNassa acchINi anyonyasya akSiNI zItodakavikRtena vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA viyaDeNa vA uccholejja vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoetaM vA svadate / vA saatijjti|| 61. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu kI AMkhoM kA prAsuka zItala jala se athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 62. je bhikkhU mAuggAmassa mehaNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 62. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNamaNNassa acchINi anyonyasya akSiNI 'phu mejja' abrahma-sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 157 phumejja vA rajja vA, phumeMtaM vA raeMtaM (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' vA sAtijjati // (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / dIha - roma-padaM 63. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa dIhAI bhamuga-romAiM kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati // 64. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa dIhAiM pAsa-romAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati // mala-NIharaNa-padaM 65. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aNNamaNNassa kAyAo seyaM vA jallaM vA paMkaM vA malaM vA NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM vA visorhetaM vA sAtijjati / / 66. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNaaDiyA aNNamaNNassa acchimalaM vA kaNNamalaM vA daMtamalaM vA NahamalaM vA NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM vA visorhetaM sAtijjati // vA sIsavAriya-padaM 67. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe gAmANugAmaM dUijjamANe dIrgharoma-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya dIrghANi zrUromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya 'pAsa' romANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / malanissaraNa-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya kAyAt svedaM vA jallaM vA paMkaM vA malaM vA nissared vA vizodhayed vA, nissarantaM vA vizodhayantaM vA svadate / yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA anyonyasya akSimalaM vA karNamalaM vA dantamalaM vA nakhamalaM vA nissared vA vizodhayed vA, nissarantaM vA vizodhayantaM vA svadate / zIrSadvArikA-padam yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA grAmAnugrAmaM dUyamAnaH anyonyasya uddezaka 7 : sUtra 63-67 bhikSu kI AMkhoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| dIrgharoma - pada 63. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu kI bhauhoM kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai / 64. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma- sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke pArzvabhAga kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| malanirharaNa-pada 65. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu ke zarIra ke sveda, jalla, paMka athavA mala kA nirharaNa karatA hai athavA vizodhana karatA hai aura nirharaNa athavA vizodhana karane vAle kA anumodana karatA hai| 66. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma- sevana ke saMkalpa se paraspara eka dUsare bhikSu kI AMkha ke maila, kAna ke maila, dAMta ke maila athavA nakha ke maila kA nirharaNa karatA hai athavA vizodhana karatA hai aura nirharaNa athavA vizodhana karane vAle kA anumodana karatA hai| zIrSadvArikA pada 67. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma sevana ke saMkalpa se grAmAnugrAma Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 nisIhajjhayaNaM uddezaka 7: sUtra 68-73 aNNamaNNassa sIsavAriyaM kareti, zIrSadvArikAM karoti, kurvantaM vA svdte| kareMtaM vA saatijjti|| parivrajana karatA huA paraspara eka dUsare bhikSu kA sira DhaMkatA hai athavA DhaMkane vAle kA anumodana karatA hai| puDhavI-padaM pRthivI-padam pRthivI-pada 68. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAma maithunapratijJayA 68. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se vaDiyAe aNaMtarahiyAe puDhavIe anantarhitAyAM pRthivyAM niSAdayed vA mAtRgrAma ko avyavahita pRthivI para biThAtA NisIyAvejja vA tuyaTTAvejja vA, tvagvartayedvA, niSAdayantaM vA tvagvartayantaM hai athavA sulAtA hai aura biThAne vAle athavA NisIyAvetaM vA tuyathAveMtaM vA vA svdte| sulAne vAle kA anumodana karatA hai| saatijjti|| 69. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAma maithunapratijJayA 69. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se vaDiyAe sasiNiddhAe puDhavIe sasnigdhAyAM pRthivyAM niSAdayed vA mAtRgrAma ko sasnigdha pRthivI para biThAtA hai NisIyAvejja vA tuyaTTAvejja vA, tvagvartayedvA, niSAdayantaM vA tvagvartayantaM athavA sulAtA hai aura biThAne athavA sulAne NisIyAveMtaM vA tuyathAveMtaM vA vA svdte| vAle kA anumodana karatA hai| saatijjti|| 70. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAma maithunapratijJayA vaDiyAe sasarakkhAe puDhavIe sasarakSAyAM pRthivyAM niSAdayed vA NisIyAvejja vA tuyaTTAvejja vA, tvagavartayedvA, niSAdayantaM vA tvagvartayantaM NisIyAveMtaM vA tuyaTTAveMtaM vA vA svadate / saatijjti|| 70. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se mAtRgrAma ko sarajaska pRthivI para biThAtA hai athavA sulAtA hai aura biThAne athavA sulAne vAle kA anumodana karatA hai| 71. je bhikkhU mAuggAma mehuNa- __ yo bhikSuH mAtRgrAma maithunapratijJayA 71. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se vaDiyAe maTTiyAkaDAe puDhavIe mRttikAkRtAyAM pRthivyAM niSAdayed vA mAtRgrAma ko sacitta miTTI yukta pRthivI para NisIyAvejja vA tuyaTTAvejja vA, tvagavartayed vA, niSAdayantaM vA biThAtA hai athavA sulAtA hai aura biThAne NisIyAvetaM vA tuyathAveMtaM vA tvagavartayantaM vA svdte| athavA sulAne vAle kA anumodana karatA saatijjti|| 72. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmaM maithunapratijJayA 72. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se strI vaDiyAe cittamaMtAe puDhavIe cittavatyAM pRthivyAM niSAdayed vA ko sacitta pRthivI para biThAtA hai athavA nisIyAvejja vA tuyaTTAvejja vA, tvagvartayed vA, niSAdayantaM vA sulAtA hai aura biThAne athavA sulAne vAle NisIyAvetaM vA tuyaTTAveMtaM vA tvagvartayantaM vA svdte| kA anumodana karatA hai| saatijjti|| 73. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAma maithunapratijJayA 73. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se strI vaDiyAe cittamaMtAe silAe cittavatyAM zilAyAM niSAdayed vA ko sacitta zilA para biThAtA hai athavA NisIyAvejja vA tuyaTTAvejja vA, tvagavartayed vA, niSAdayantaM vA sulAtA hai aura biThAne athavA sulAne vAle NisIyAvetaM vA tuyaTTAveMtaM vA tvagavartayantaM vA svdte| kA anumodana karatA hai| saatijjti|| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 159 uddezaka 7 : sUtra 74-78 74. je bhikkhU mAuggAmaM mehaNa- yo bhikSuH mAtRgrAmaM maithunapratijJayA 74. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se vaDiyAe cittamaMtAe lelUe cittavati 'lelUe' niSAdayed vA mAtRgrAma ko sacitta Dhele para biThAtA hai NisIyAvejja vA tuyaTTAvejja vA, tvagavartayed vA, niSAdayantaM vA athavA sulAtA hai aura biThAne athavA sulAne NisIyAvetaM vA tuyaTTAveMtaM vA tvagavartayantaM vA svadate / vAle kA anumodana karatA hai| saatijjti|| dAru-padaM dAru-padam 75. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmaM maithunapratijJayA vaDiyAe kolAvAsaMsi vA dArue 'kolA'vAse vA dAruke jIvapratiSThite jIvapaiTThie saaMDe sapANe sabIe sANDe saprANe sabIje saharite sAvazyAye saharie sausse saudae sauttiMga- sodake sottiMga panaka-daka-mRttikApaNaga-daga-maTTiya-makkaDaga- markaTaka-santAnake niSAdayedvA tvamvartayed saMtANagaMsi NisIyAvejja vA vA, niSAdayantaM vA tvagvartayantaM vA svdte| tuyaTTAvejja vA, NisIyAveMtaM vA tuyaTTAveMtaM vA saatijjti|| dAru-pada 75. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se strI ko ghuNayukta lakar3I, jIva-pratiSThita lakar3I, aMDe sahita, prANa sahita, bIja sahita, harita sahita, osa sahita aura udaka sahita lakar3I, kITikAnagara, panaka, kIcar3a athavA makar3I ke jAle se yukta lakar3I para biThAtA hai athavA sulAtA hai aura biThAne athavA sulAne vAle kA anumodana karatA aMkAdi-padaM 76. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNa vaDiyAe aMkaMsi vA paliyaMkaMsi vA NisIyAvejja vA tuyaTTAvejja vA, NisIyAvetaM vA tuyathAveMtaM vA saatijjti|| aMkAdi-padam yo bhikSuH mAtRgrAmaM maithunapratijJayA aMke vA paryaMke vA niSAdayed vA tvagvartayed vA, niSAdayantaM vA tvagvartayantaM vA svdte| aMkAdi-pada 76. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se strI ko aMka athavA palyaMka meM biThAtA hai athavA sulAtA hai aura biThAne athavA sulAne vAle kA anumodana karatA hai| 77. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmaM maithunapratijJayA aMke 77. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se strI vaDiyAe aMkaMsi vA paliyaMkaMsi vA __ vA paryaMke vA niSAdya vA tvagvartayitvA vA ko aMka athavA palyaMka meM biThAkara athavA NisIyAvettA vA tuyaTTAvettA vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA sulAkara azana, pAna, khAdya athavA svAdya asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM anugrAsayed vA anupAyayed vA, khilAtA hai athavA pilAtA hai aura khilAne vA aNugghAsejja vA aNupAejja __ anugrAsayantaM vA anupAyayantaM vA svdte| athavA pilAne vAle kA anumodana karatA vA, aNugdhAseMtaM vA aNupAeMtaM vA saatijjti|| AgaMtArAdi-padaM AgantrAgArAdi-padam 78. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNa- yo bhikSu mAtRgrAmaM maithunapratijJayA vaDiyAe AgaMtAresu vA ArAmAgAresu AgantrAgAreSu vA ArAmAgAreSu vA vA gAhAvaikulesu vA pariyAvasahesu 'gAhA'patikuleSu vA paryAvasatheSu vA vANisIyAvejja vA tuyaTTAvejja vA, niSAdayed vA tvagvartayed vA, niSAdayantaM NisIyAveMtaM vA tuyaTTAveMtaM vA vA tvagvartayantaM vA svdte| saatijjti|| AgaMtAgAra Adi-pada 78. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se strI ko yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapatikuloM athavA AzramoM meM biThAtA hai athavA sulAtA hai aura biThAne athavA sulAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 7 : sUtra 79-83 160 79. je bhikkhU mAuggAmaM mehuNa- yo bhikSu mAtRgrAma maithunapratijJayA vaDiyAe AgaMtAresu vA ArAmAgAresu AgantrAgAreSu vA ArAmAgAreSu vA vA gAhAvaikulesu vA pariyAvasahesu gAhA'patikuleSu vA paryAvasatheSu vA niSAdya vA NisIyAvettA vA tuyaTTAvettA vA vA tvagvartayitvA vA azanaM vA pAnaM vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM khAdyaM vA svAdyaM vA anugrAsayed vA vA aNugghAsejja vA aNupAejja ___ anupAyayedvA , anugrAsayantaM vA vA, aNugghAseMtaM vA aNupAeMtaM vA anupAyayantaM vA svdte| saatijjti|| 79. jo bhikSu abrahma-sevana ke saMkalpa se strI ko yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapatikuloM athavA AzramoM meM biThAkara athavA sulAkara azana, pAna, khAdya athavA svAdya khilAtA hai athavA pilAtA hai aura khilAne athavA pilAne vAle kA anumodana karatA hai|' teiccha-padaM 80. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa vaDiyAe aNNayaraM teicchaM AuTTati, AuTuMtaM vA saatijjti|| cikitsA-padam cikitsA-pada yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 80. jo bhikSu strI ke sAtha abrahma-sevana ke anyatarAM cikitsAM Avartate, AvartamAnaM saMkalpa se kisI prakAra kI cikitsA karatA vA svdte| hai athavA cikitsA karane vAle kA anumodana karatA hai| poggalANaM avaharaNa-uvaharaNa-padaM 81. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe amaNuNNAI poggalAI avaharati, avaharaMtaM vA saatijjti|| pudgalAnAmapaharaNa-upaharaNa-padam pudgaloM kA apaharaNa-upaharaNa-pada yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 81. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara amanojJAn pudgalAn apaharati, apaharantaM abrahma-sevana ke saMkalpa se amanojJa pudgaloM vA svdte| kA apaharaNa-vilaga karatA hai athavA apaharaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 82. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 82. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe maNuNNAI poggalAI manojJAn pudgalAn upaharati, upaharantaM vA abrahma-sevana ke saMkalpa se manojJa pudgaloM uvaharati, uvaharaMtaM vA saatijjti|| svdte| kA upaharaNa-saMyoga karatA hai athavA upaharaNa karane vAle kA anumodana karatA hai|' pasu-pakkhi -padaM 83. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa vaDiyAe aNNayaraM pasujAtiM vA pakkhijAtiM vA pAyaMsi vA pakkhaMsi vA puMchasi vA sIsaMsi vA gahAya uvvihati vA pavvihati vA saMcAleti vA, uvihaMtaM vA pavvihaMtaM vA saMcAleMtaMvA saatijjti|| pazu-pakSi-padam pazu-pakSI-pada yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 83. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara anyatarAM pazujAti vA pakSijAti vA pAde abrahma-sevana ke saMkalpa se kisI pazujAti vA pakSe vA pucche vA zIrSe vA gRhItvA athavA pakSIjAti ko paira, paMkha, pUMcha athavA udvidhyati vA pravidhyati vA saMcAlayati sira se pakar3a kara UMcA uThAtA hai, utpATana vA, udvidhyantaM vA pravidhyantaM vA karatA hai, unheM pakar3akara chor3atA hai (pravyathita saMcAlayantaM vA svdte| karatA hai) athavA saMcAlita karatA hai aura utpATita karane, pravyathita karane athavA saMcAlita karane vAle kA anumodana karatA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 161 84. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNayaraM pasujAtiM vA anyatarAM pazujAti vA pakSijAti vA pakkhijAti vA soyaMsi kaTuM vA srotasi kASThaM vA kiliJcaM vA aMgulikA kaliMcaM vA aMguliyaM vA salAgaM vA vA zalAkAM vA anupravezya saMcAlayati, aNuppavesettA saMcAleti, saMcAleMtaM saMcAlayantaM vA svdte| vA sAtijjati // uddezaka 7 : sUtra 84-89 84. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se kisI pazujAti athavA pakSIjAti ke srota (apAnadvAra aura yonidvAra) meM kASTha, kiliMca, aMgulI athavA zalAkA ko anupraviSTa kara saMcAlita karatA hai athavA saMcAlita karane vAle kA anumodana karatA hai| 85. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA 85. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara vaDiyAe aNNayaraM pasujAtiM vA anyatarAM pazujAtiM vA pakSijAti vA 'iyaM abrahma-sevana ke saMkalpa se kisI pazujAti pakkhijAtiM vA 'ayamitthi' tti kaTTa strI'ti kRtvA AliMged vA pariSvajeta athavA pakSIjAti kA 'yaha strI hai'-aisA AliMgejja vA parissaejja vA vA paricumbed vA vicche dayed vA, bhAva lAkara AliMgana (sparza) karatA hai, paricuMbejja vA vicchedejja vA, AliMgantaM vA pariSvajamAnaM vA paricumbantaM pariSvajana (upagUhana) karatA hai, paricumbana AliMgataM vA parissayaMtaM vA paricuMbeMtaM vicchedayantaM vA svdte| karatA hai athavA vicchedana karatA hai aura vA vicchedeMtaM vA saatijjti|| AliMgana, pariSvajana, paricumbana athavA vicchedana karane vAle kA anumodana karatA dANa-paDicchaNa-padaM 86. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA deti, deMtaM vA saatijjti|| dAna-pratyeSaNa-padam yo bhikSuH mAtRprAmAya maithunapratijJayA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA dadAti, dadataM vA svadate / dAna-pratyeSaNa (grahaNa)-pada 86. jo bhikSu (strI ko hRdaya meM sthApita kara) abrahma-sevana ke saMkalpa se strI ko azana, pAna, khAdya athavA svAdya detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 87. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDicchati, paDicchaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAtRgrAmAt maithunapratijJayA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratIcchati, pratIcchantaM vA svdte| 87. jo bhikSu (strI ko hRdaya meM sthApita kara) abrahma-sevana ke saMkalpa se strI se azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 88. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- vaDiyAe vatthaM vA paDiggahaMvA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA deti, deMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAtRgrAmAya maithunapratijJayA vastraM vA pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA dadAti, dadataM vA svdte|| 88. jo bhikSu (strI ko hRdaya meM sthApita kara) abrahma-sevana ke saMkalpa se strI ko vastra, pratigraha (pAtra), kaMbala athavA pAdaproJchana detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA 89. je bhikkhU mAuggAmassa mehaNa- yo bhikSuH mAtRgrAmAt maithunapratijJayA vastraM vaDiyAe vatthaM vA paDiggahaMvA kaMbalaM vA pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA vA pAyapuMchaNaM vA paDicchati, pratIcchati, pratIcchantaM vA svdte| 89. jo bhikSu (strI ko hRdaya meM sthApita kara) abrahma-sevana ke saMkalpa se strI se vastra, pratigraha, kaMbala athavA pAdaproJchana ko grahaNa Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 7: sUtra 90-92 162 nisIhajjhayaNaM paDicchaMtaM vA saatijjti|| karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| svAdhyAya-padam svAdhyAya-pada sajjhAya-padaM 90. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa vaDiyAe sajjhAyaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAtRgrAma maithunapratijJayA svAdhyAyaM vAcayati, vAcayantaM vA svdte| 90. jo bhikSu (strI ko hRdaya meM sthApita kara) abrahma-sevana ke saMkalpa se strI ko svAdhyAya kI vAcanA detA hai athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 91. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa- yo bhikSuH mAtRgrAmAd maithunapratijJayA 91. jo bhikSu (strI ko hRdaya meM sthApita kara) vaDiyAe sajjhAyaM paDicchati, svAdhyAyaM pratIcchati, pratIcchantaM vA abrahma-sevana ke saMkalpa se strI se svAdhyAya paDicchaMtaM vA saatijjti|| svdte| (sUtrArtha) ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| AkArakaraNa-pada AkAra-karaNa-padaM AkAra-karaNa-padam 92. je bhikkhU mAuggAmassa mehuNa-: yo bhikSuH mAtRgrAmasya maithunapratijJayA vaDiyAe aNNayareNaM iMdieNaM AkAraM anyatareNa indriyeNa AkAraM karoti, kurvantaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati- vA svdte| 92. jo bhikSu strI ko hRdaya meM sthApita kara abrahma-sevana ke saMkalpa se kisI indriya se AkAra-rAgAtmaka saMketa (ceSTA) karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai|" -inakA Asevana karane vAle ko anudghAtika cAturmAsika (caturguru) parihArasthAna prApta hotA hai| taM sevamANe Avajjar3a cAummAsiyaM tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM parihAraTThANaM annugghaatiyN|| parihArasthAnam anudghaatikm| Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa usase nirmita mAlA bhI ko bhI bheMDamAlikA kahA jA sakatA hai kyoMki cUrNi meM bheMDamAlA ke viSaya meM moraMgamayI ullekha milatA 1. sUtra 1-3 gandha-dravyoM ke prayoga ke samAna mAlA kA prayoga bhI anAcAra hai kyoMki yaha sUkSmajIvoM kI hiMsA evaM lokApavAda kA hetu hai|' mAlA ke nirmANa meM mukhyataH vanaspatikAyika evaM tadAzrita jIvoM kI hiMsA hotI hai| mAlA dhAraNa karanA (pahananA) vibhUSA hai tathA unakA saMgrahaNa Asakti aura mUrchA kI abhivyakti tathA vRddhi kA hetu hai| isa dRSTi se mAlA banAne, rakhane tathA dhAraNa karane se ahiMsA, brahmacarya evaM aparigraha-mukhyataH ina tIna mahAvratoM kA upaghAta saMbhava hai| mAtRgrAma ke sAtha abrahma ke saMkalpa se mAlA kA nirmANa, dhAraNa evaM paribhoga karanA maithuna-saMjJA ke aMtargata hai| aisA karane vAle muni ke lie sUtrakAra ne gurucAturmAsika parihArasthAna kA vidhAna kiyA hai| __ prastuta sUtratrayI meM solaha prakAra kI mAlAoM kA ullekha hai| unake viSaya meM kucha saMkSipta jAnakArI isa prakAra hai 1. tRNamAlikA-ghAsa kI mAlA, jaise-prAcIna kAla meM mathurA meM vIraNa (khasa) Adi ke tRNa se paMcavarNI mAlAeM banAI jAtI thiiN| 2. mUMjamAlikA vidyA Adi kI siddhi ke lie mUMja kI mAlAoM kA upayoga hotA thaa| 3. vetramAlikA-beMta ke kASTha se bhI mAlAoM kA nirmANa hotA thaa| 4. bheMDamAlikA-bheMDa kA artha hai vanaspati-vizeSa yA eraNDa kaasstth| marAThI bhASA meM bheMDI kA artha hai pArISa pIpala / isake phaloM meM eraNDa ke bIja kI AkRti ke cAra-cAra bIja hote haiN| bheMDamAliyA se saMbhavataH inhIM bIjoM se nirmita mAlA kA kathana kiyA gayA hai| bhAvaprakAza nighaMTu meM bar3I ilAyacI kI aneka upajAtiyoM meM eka hai-baMgAla, AsAma Adi kSetroM meM hone vAlI moraMga ilaaycii|" 1. dasa. a.cU. pR. 62,63-gandhamalle suhumaghAyauDDAhA / 2. nibhA. bhA. 2, cU.pR. 396-vIraNAtitaNehiM paMcavaNNamAliyAo kIrati jahA mhuraae| 3. vahI-muMjamAliyA jahA vijjAtiyANaM jddiikrnne| 4. vahI-vettakadvesu kaDagamAdI kiirNti| 5. AcU. pR. 155-thullasAraM bheMDaM eraNDakaTuM vaa| 6. bhA. ni., pR. 515 / 7. vahI, pR. 222 / 5. madanamAlikA-mainaphala nAmaka paudhe ke kiMcit haritAbha zveta sugandhita phUloM se nirmita mAlA athavA moma ke phUloM se nirmita paMcavarNI maalaa| 6. picchamAlikA-mora paMkhoM se nirmita maalaa| 7. daMtamAlikA-daMtamayI mAlA ke viSaya meM bhASyakAra likhate haiM-poMDiya daMte / poMDa yA poMDaya kA artha hai-yuuthaadhipti| pratIta hotA hai ki usa samaya hAthIdAMta kI mAlAoM kA bhI upayoga hotA thaa| 8. zRMgamAlikA-sIMga se nirmita mAlA, jaise-pArasI loga mahiSa ke sIMgoM se mAlA banAte the|12 9. zaMkhamAlikA-zaMkha aura kor3iyoM se nirmita maalaa| 10. haDDamAlikA-asthiyoM se nirmita mAlAoM kA bhI kahIMkahIM pracalana thA, jaise-baMdara kI haDDI se nirmita mAlA baccoM ko pahanAI jAtI thii|3 11. kASThamAlikA-candana Adi ke kASTha se vividha prakAra kI mAlAeM banAI jAtI thiiN| 12. patramAlikA-tagara Adi ke pattoM se nirmita maalaa| 13. puSpamAlikA-gulAba, geMdA, camelI Adi ke phUloM se nirmita maalaa| 14. phalamAlikA-phaloM se nirmita mAlA, jaise-guMjAphala (ghughucI) kI maalaa| 15. bIjamAlikA-bIjoM se nirmita mAlA, jaise-rudrAkSa aura 8. nibhA.bhA. 2, cU.pR. 396-bheMDesu bheMDAkArA kareMti, moraMgamayI vaa| 9. vahI-mayaNe mayaNapupphA kIraMti, pNcvnnnnaa| 10. vahI, gA. 2289 11. vahI, bhA. 2, cU.pR. 396-hatthidaMtesu dNtmyii| 12. vahI-mahisasiMgesu jahA paarsiyaannN| 13. vahI-makkaDahaDDesu haDDumayI DiMbhANaM galesu bjjhti| 14. vahI-tagarapattesu mAlA gujjhti| 15. vahI-phalehi guMjAtitehiM / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 7: TippaNa 164 nisIhajjhayaNaM Agama sAhitya meM nirgrantha evaM nirgranthI ke lie pAMca prakAra ke vastra anujJAta haiN| prastuta vastra-pada meM paiMtIsa prakAra ke vastroM kA ullekha huA hai| AyAracUlA meM bhI kiMcit pATha-bheda evaM krama-bheda ke sAtha inhIM vastroM kA ullekha milatA hai| nizIthacUrNi tathA AyAracUlA kI cUrNi evaM TIkA meM ina vastroM ke viSaya meM vizada jAnakArI upalabdha hotI hai| DaoN. jagadIza candra jaina ne bhI apanI pustaka 'jaina Agama sAhitya meM bhAratIya itihAsa' ke cauthe adhyAya meM pAda-TippaNoM meM aneka jainetara granthoM mahAbhArata, kauTalIya arthazAstra Adi ke uddharaNa die haiN| unameM katipaya upayogI uddharaNoM ko yahAM yathAvat grahaNa kiyA jA rahA hai| 1. Ajina-carma se nirmita vstr|2 cUhe Adi ke carma se niSpanna vstr|3 2. sahiNa-sUkSma vstr|" 3. kalya-snigdha evaM lakSaNopeta vastra / 5 AyAracUlA kI TIkA meM zobhana (sundara) vastra ke lie kalyANa zabda kA prayoga huA hai| jIyApotA ke bIjoM kI maalaa| bhAvaprakAza nighaMTu ke anusAra jinake lar3ake paidA hote hI mara jAte, ve jIyApotA ke bIjoM kI mAlA pahanate the| 16. haritamAlikA-harI vanaspati se nirmita mAlA, jaise-vivAhoM meM lagAI jAne vAlI vndnmaalaaeN|' 2. sUtra 4-9 prastuta sUtra-SaTka meM do AlApaka haiM-loha-pada tathA AbharaNapada / sAmAnyataH dhAtuoM evaM AbhUSaNoM kA grahaNa, nirmANa, dhAraNa Adi parigraha hai, anAvazyaka saMgraha hai| ataH aparigraha mahAvrata kA atikramaNa hai, anAcAra hai| kisI strI ke prati Asakta hokara abrahma-sevana ke saMkalpa se vividha prakAra kI dhAtuoM athavA AbhUSaNoM kA nirmANa karanA, unheM rakhanA athavA unako zarIra para dhAraNa karanA (paribhoga karanA yA pahananA) maithuna-saMjJA ke antargata hai| ataH sUtrakAra ne ina sabhI prakAra kI pravRttiyoM ke lie guru cAturmAsika prAyazcitta kA vidhAna kiyA hai| bhASyakAra ne lohapada evaM AbharaNa-pada ke AcaraNa se aneka doSoM kI saMbhAvanA abhivyakta kI hai, yathA-savikAratA, svayaM ke va dUsare ke moha kA uddIpana, Atma-saMyama-virAdhanA, vadha, baMdhana aadi|' zabda vimarza loha-kisI bhI prakAra kI dhAtu, jaise-svarNadhAtu, rajatadhAtu aadi| hAra-aThAraha ldd'vaalaa| ardhahAra-nau ldd'vaalaa| vly-kdd'aa| tuDiya-bAhurakSikA, bhujbnd| keyUra-bAjUbaMda (hAtha kA aabhuussnn)| paTTa-cAra aMgula pramANa svrnnptttt|' pralambasUtra-nAbhi taka laTakane vAlI maalaa|' nibhA. 2 cU.pR. 396-ruddakkhehi vA puttaMjIvagehi / 2. bhA. ni., pR. 531 / 3. nibhA. bhA. 2, cU.pR. 396-vivAhesu aNegavihesu aNegaviho vaMdaNamAliyAo kiirNti| 4. vahI, gA. 2293 savigAro mohudIraNA ya vakkheva rAga'NAiNNaM / gahaNaM ca teNa daMDiya-diTuMto naMdiseNeNa / / aci. 4/105-sarvaJca taijasaM lohm| nibhA 2, cU.pR. 398-aTThArasalayAo hAro, Navasu atttthaaro| 7. vahI-tuDiyaM baahurkkhiyaa| 8. vahI-cauraMgulo suvaNNao ptttto| 9. vahI-nAbhiM jA gacchai sA plNbaa| 10. (ka) ThANaM 5 / 190 (kha) kappo 2/28 11. AcU. 5114,15 4. sahiNa-kallANa-sUkSma evaM lakSaNopeta vstr|" 5.Aja-bakarI ke sUkSma roma se banA vastra |"nishiithcuurnni ke anusAra tosali deza ke bakaroM ke khuroM meM lagI zaivAla se nirmita vastra 'Aja' kahalAtA hai|9 6. kAya-prAkRta zabdakoSa meM kAya zabda deza kA tathA vanaspati (kAlA ambara) kA vAcaka mAnA gayA hai| nizIthacUrNi ke anusAra kAya deza meM jisa tAlAba meM kAkajaMgha nAmaka paudhe ke maNi (avayavavizeSa) girate haiM, usase raMge hue vastra kAya-vastra kahalAte haiN| zIlAMkasUri ke anusAra kisI deza meM indranIlavarNa vAlA kapAsa hotA hai, usase niSpanna vastra kAyaka kahalAte haiN|22 12. nibhA. 2, cU.pU. 399 / 13. AcU. TI. pR. 263-AjinAni mUSakAdicarmaniSpannAni / 14. nibhA. 2, cU.pR. 399 15. vahI-kallANaM snigdhaM, lakSaNayuktaM vaa| 16. AcU. TI. pR. 263-kalyANAni-zobhAnAni / 17. AcU. TI. pR. 263-zlakSNANi-sUkSmANi ca tAni varNAcchavyAdibhizca kalyANAni / 18. AcU. TI. 263-kvaciddeze ajAH sUkSmaromavatyo bhavanti, tatpakSmaniSpannAni AjakAni bhvnti| 19. nibhA. 2, cU.pR. 399-AyaM NAma tosalivisae sIyatalAe ayANaM khuresu sevAlatariyA laggati, tattha vatthA kiirNti| 20. pAiya. 21. nibhA. 2, cU.pR. 399-kAyANi kAyavisae kAkajaMdhassa jahiM maNI paDito talAge tattha rattANi jANi tANi kAyANi bhnnnnNti| 22. AcU. TI. pR. 263-kvaciddeze indranIlavarNaH karpAso bhavati, tena niSpannAni kaaykaani| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 165 uddezaka 7: TippaNa 7. kSauma-kapAsa se nirmita vastra, sUtI vastra / 15. amila-amila kA artha hai bhedd'|12 usake sUkSma rooM 8. dukUla-dukUla nAmaka vRkSa kI chAla ko okhalI meM kUTakara se nirmita vastra / 13 usake reze yA sUkSma rooM se nirmita vstr| zIlAMkasUri ke anusAra 16. garjala-pahanate samaya meghagarjana yA bijalI ke samAna gauDa deza meM hone vAlI viziSTa kapAsa se nirmita vastra dukUla kar3akar3a zabda karane vAle vastra / / kahalAtA hai| 17. sphaTika sphaTika ke samAna svaccha vstr| 5 9. tirITapaTa-tirITa nAmaka vRkSa kI chAla ke paTTasadRza taMtuoM 18. kautava (koyava)-cUhe ke roma se banA vastra / se nirmita vstr| 19. kaMbala-bher3a Adi kI Una se banA vstr| 10.mAlaya-malaya deza meM hone vAle rezama ke kIr3oM kI lAra 20. prAvAraka-jaMgalI jAnavaroM ke rooM se banA mahIna aura se nirmita vstr| malayaja sUtroM se niSpanna vastra mAlaya kahalAte hai| bar3hiyA kisma kA duzAlA yA tuus|17 11. pattuNNa-valkala tantuoM se niSpanna vastra / ' DaoN. 21. kanaka-sone ko pighalA kara usameM raMge hae sUta se bane jagadIzacandra jaina ke anusAra mahAbhArata evaM kauTalIya arthazAstra meM vstr|8 bhI patrorNa vastra kA ullekha AtA hai| 22. kanakakRta-svarNamaya kinArI vAle vastra / AcAracUlA 12,13. aMzuka aura cInAMzuka-dukUla vRkSa ke antarvartI kI vRtti meM kanaka ke samAna kAnti vAle vastroM ko kanakakAnti sUkSma rezoM se nirmita mahIna vastra aMzuka tathA sUkSmatara vastra cInAMzuka kahA gayA hai| kahalAtA hai| aisA mAnA jAtA hai ki cInAMzuka cInI rezama yA 23. kanakapaTTa-svarNa ke paTToM vAle vastra / 21 koA rezama se banatA hai| aNuogaddArAI meM paTTa, malaya, aMzuka, 24. kanakakhacita-sunahare dhAge ke bela-bUMTe vAle vastra / 22 cInAMzuka evaM kRmirAga ko kITaja vastra mAnA gayA hai| vizeSa hetu 25. kanakapuSpita-jisa para sone ke phUla kar3he hue hoN| ise draSTavya jaina Agama sAhitya meM bhAratIya itihAsa, pR. 207, pAda TriMsala priMTiMga kahate haiN|24 TippaNa 3 / 26,27. vyAghra carmanirmita, vivyAghra ke carma se nirmita kramazaH 14. dezarAga-jisa deza meM jo raMgane kI vidhi ho, usase raMgA __vyAghra evaM cIte kI carma se nirmita vastra / 25 huA yA dezavizeSa meM raMgA huA vastra dezarAga hai| dezarAga nAmaka 28. AbharaNa-vastra-SaTpatra Adi eka hI prakAra ke namUnoM se deza meM raMgA huA vstr| maMDita vastra / 26 1. nibhA. 2, cU.pR. 399-dugullo rukkho, tassa vAgo ghettuM udUkhale paribhujjamANA kaDaMkaDeti, gajjitasamANasaha kareMti te gjjlaa| kuTTijjati....dugullo / 15. vahI-phaDigapAhANanibhA phADiyA acchA ityrthH| 2. AcU. TI. 263-dukUlaM gauDaviSayaviziSTakArpAsikaM / 16. anu. hAri. vR. pR. 22-kutavaM uNdrromesu| nibhA. bhA. 2 cU.pR. 399-tirIDarukkhassa vAgo, tassa taMtu paTTasariso 17. pANini., pR. 135 so tirIlo paTTo, tammi kayANi tirIDapaTTANi / 18. (ka) nibhA. cU.pR. 400-suvaNNe dute suttaM rajjati, teNa jaM vutaM taM 4. vahI-kirIDayalAlA malayavisae mayalANi pattANi kovijjti| knngN| 5. AcU. TI. 263-malayAni-malayaja sUtrotpannAni / (kha) jaina Agama.......pR. 207-suvarNa sunahare raMga kA dhAgA hotA 6. vahI-pattunnaM ti vlkltntunisspnnm| hai jo khAsakara ke rezamI kIDoM se taiyAra hotA hai| 7. jaina Agama....., pR. 206, pAdaTippaNa 4-patrorNa kA ullekha (ga) bR.bhA., gA. 3662 vRtti| mahAbhArata 2/78/54 meM hai| kauTilya ke arthazAstra 2/11/29/ 19. nibhA. bhA. 2cU.pR. 400-aMtA jassa kaNageNa katA taM kaNagakayaM / 112 ke anusAra yaha magadha, puNDraka tathA suvarNa kuDyaka-ina tIna 20. AcU. pR. 263-kanakasyeva kAntiryeSAM tAni kanakakAntIni / dezoM meM utpanna hotA thaa| 21. nibhA. bhA. 2, cU.pR. 400-kaNageNa jassa paTTA katA, tNknngpddheN| nibhA. bhA. 2 cU.pR. 399-dugullAto abhaMtarahite jaM upajjati taM 22. vahI-kaNagasutteNa phulliyA jassa pADiyA, taM kaNagakhacitaM / aMsuyaM, suhumataraM cINaMsuyaM bhaNNati / 23. vahI-kaNageNa jassa phullitAu diNNAu taM kaNagaphulliyaM / aNu.sU. 43 / 24. jaina Agama........pR. 208-aMgrejI meM ise TriMsala priMTiMga kahate nibhA. 2, cU.pR. 399-jatthavisae jA raMgavidhI tAe, dese rAgA haiN| isakI chApane kI vidhi ke lie dekhie-sara jArjavATa, iMDiyana desraagaa| ArTa eTa dillI (1903, pR. 267) 11. pAiya. 25. nibhA. bhA. 2, cU.pR. 400-vagdhassa camma vagyANi, cittagacamma 12. de. za. ko. vivgyaanni| 13. nibhA. 2, cU.pR. 399-romesu kayA amilaa| 26. vahI-ettha chapatrikAdi ekAbharaNena mNdditaa| . 14. vahI, pR. 400-NimmalA amilA ghaTTiNI ghaTitA te 8. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 7 TippaNa 40 166 29. AbharaNavicitra vastra - patra, candralekhA, svastika Adi vividha namUnoM se maMDita vastra / 30. udra-vastra- kutte kI AkRti vAle jalacara prANI ke carma se nirmita vastra / athavA sindhudezIya matsya ke sUkSma carma se nirmita vstr|" 31 - 33. gauramRgAjina, kRSNamRgAjina aura nIlamRgAjinakramazaH sapheda, kAle evaM nIle hariNa ke carma se nirmita vastra / 34. paiza aura paizaleza - sindhu deza meM hone vAle 'peza' nAma ke pazu kI carma evaM usake sUkSma pakSma se nirmita vastra kramazaH paiza aura paizaleza kahalAte haiN| DaoN. jaina ke anusAra vaidika yuga meM peza ke sunahare belabUToM vAlA kalAtmaka vastra hotA thA, jise pezakArI striyAM banAyA karatI thiiN|" AyAracUlA kI cUrNi, anuyogadvAra kI vRtti evaM bRhatkalpabhASya kI TIkA Adi meM bhI inameM se kucha vastroM ke viSaya meM acchI jAnakArI upalabdha hotI hai| vinayavastu, mahAvagga Adi bauddha granthoM tathA mahAbhArata, taittarIya saMhitA, kauTalIya arthazAstra Adi granthoM meM bhI vastroM ke viSaya meM jAnakArI upalabdha hotI hai| - jo bhikSu ina mahArgha vastroM kA abrahma sevana ke saMkalpa se nirmANa, dhAraNa yA upayoga karatA hai, vaha gurucAturmAsika prAyazcitta ko prApta karatA hai / - sUtra 13 4. akSa ko (akkhaMsi) cUrNikAra ne akSa zabda ke do artha kie haiM-1. kanapaTI kA bhAga 2. koI bhI indriyajAta / ' 5. sUtra 14-67 pAda parikarma se lekara zIrSadvArikA paryanta sArA AlApaka paraspara-karaNa ke rUpa meM cauthe uddezaka meM AyA huA hai| chaThe uddezaka meM yahI AlApaka mAtRgrAma ke sAtha maithuna pratijJA ke viSaya meM 1. nibhA. 2 cU. pR. 400 - AbharaNatthapatrikaM caMdalehika- svastikabaMTika motikamAdIhiM maMDitA AbharaNavicitA / 2. vahI - suNagAgiti jalacarA sattA tesiM ajiNA uddA / 3. AcU. TI. pR. 263 - udrA sindhuviSaye matsyAstatsUkSmacarmaniSpannAni udrANi / 4. vahI, pR. 263-pesANi sindhuviSaye eva sUkSmacarmANaH pazavaH rAjyarmaniSyannAni iti, pesalANitti taccarmapakSmaniSyannAni / nisIhajjhayaNaM svayaM-karaNa ke rUpa meM AyA hai| prastuta AlApaka meM uparyukta donoM doSoM kA saMyoga hone se donoM se hone vAlI doSApatti svAbhAvika hai / mAtRgrAma ke lie abhiramaNIya hone ke saMkalpa se paraspara pAdaparikarma, kAya- parikarma, vraNa parikarma Adi kArya karanA maithuna -saMjJA ke aMtargata hai| ataH inakA prAyazcitta guru cAturmAsika hai| 6. sUtra 68-75 avyavahita pRthivI, sasnindha pRthivI, sarajaskapRthivI yAvat prANa, bIja, harita Adi se yukta sthAna para pramAda yA anAbhoga se baiThanA bhI doSa kA hetu hai, phira maithuna kI pratijJA se kisI mAtRgrAma ko biThAne kI to bAta hI kyA ? prastuta AlApaka meM niSiddha sAre hI pada ahiMsA evaM brahmacarya donoM mahAvratoM ke lie sadyoSAtI haiN| ataH inakA AcaraNa karane vAle bhikSu ko guru cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| zabda vimarza 1. anantarhita- avyvhit| jisa pRthivI ke anta jIvoM se rahita hoM, vaha antarahita kahalAtI hai jo antarahita nahIM hai, vaha saMpUrNatayA sacitta hotI hai, mizra nhiiN| ananta kA eka artha hai| madhyasthita / madhyasthita pRthivI zastropahata na hone ke kAraNa sacitta hotI hai / ' parantu sUtra 72 meM punaH sacitta pRthivI para biThAne kA prAyazcitta prajJapta hai, ataH yahAM anantarhita kA artha 'avyavahita' karanA adhika saMgata hai| terahaveM uddezaka kI vyAkhyA meM bhASya evaM cUrNi meM bhI anantarhita kA avyavahita artha upalabdha hotA hai| 2. sasnigdha-jala se gIlI, ISad Ardra / " 5. jaina Agama pR. 208, vaidika yuga meM pesa ke sunahare belabUMdoM vAlA kalAtmaka vastra hotA thaa| pezakArI striyAM ise banAyA karatI thIM- vaidika iNDeksa 2, pR. 22 6. nibhA. bhA. 2, cU. pU. 400 - akkhA NAma saMkhANiyappadesA / ahavA - aNNataraM iMdiyajAyaM akkhaM bhaNNati / 7. vahI, bhA. 3, pU. pU. 376- jIe puDhavIe aMtA jIehi rahiyA sA 3. sarajaska - sacitta pRthvIkAyika rajoM se spRSTa / " 4. mRttikAkRta - sacitta miTTI se yukta / 12 5. lelU - DhelA / yaha dezI zabda mAnA gayA hai| 13 6. kolAvAsa - ghuNa se yukta / 14 (jahAM ghuNa rahate / hote haiM, puDhavI aMtarahiyA, paNa aMtarahiyA aNaMtarahiyA, sarvA sacetanA ityarthaH / 8. vahI, bhA. 2, cU. pU. 407 - sA sItavAtAdiehiM satthehiM rahitA ashstrophtaa| 9. vahI, gA. 4258- aMtarahitAnaMtara...... cUrNa-aMtaraNaM vavadhANaM teNa rahitA niraMtaramityarthaH / 10. (ka) vahI, bhA. 2, cU. pR. 407 - AukkAeNa puNa sasaNiddhA / (kha) vahI, bhA. 3, cU. pR. 376 - IsiM ullA sasaNiddhA / 11. vaha bhA. 2, cU.pU. 407 - satavIrayeNa srkkhaa| 12. artha samIkSA kI dRSTi se mRttikAkRta evaM sarajaska pRthivI ekArthaka pratIta hote haiN| vistAra hetu draSTavya-nava. pR. 715 - pAdaTippaNa (1) / 13. nibhA. bhA. 2, cU. pR. 407 - lelU leTTha / 14. vahI - kolA ghuNA, tANa AvAso ghuNitaM kASThamityarthaH / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 167 uddezaka 7 : TippaNa vaha kolAvAsa kahalAtA hai|) 9. sUtra 81,82 7. aNDe, prANa, bIja aura harita-cIMTI Adi ke aMDe, amanojJa pudgaloM ke apahAra evaM manojJa pudgaloM ke upahAra ke kuMthu Adi prANI, zAli Adi bIja aura durvA Adi harita kahalAte do prakAra haiM-zarIra evaM sthAna / zarIra ke bhItara hone vAle azuci haiN| anaMkurita bIja aura aMkurita harita hotA hai| pudgaloM-zleSma, pitta Adi kA pRthakkaraNa vamana, virecana Adi se 8. uttiMga-dezIzabdakoza meM isake donoM artha upalabdha hote tathA bAhya (avayavoM para lage hue) pIva, zoNita Adi azuci haiM-1. cIMTiyoM kA bila 2. sarpacchatra / nizIthacUrNi meM isakA artha padArthoM kA pRthakkaraNa snAna, udvartana Adi se saMbhava hai| kITikAnagara kiyA gayA hai| jahAM jahAM strI baiThatI hai, usa sthAna ke reta, kUr3e, kaMkara 9.pnk-kaaii| yaha pAMcoM varNakI, aMkurita tathA anaMkurita- Adi ko saMmArjana, Alepana, jala ke AvarSaNa evaM puSpopacAra ke donoM prakAra kI hotI hai| dvArA dUra karanA amanojJa pudgaloM kA apahAra tathA vahAM sugandhita 10. dakamRttikA-ise do pada mAnakara-pAnI aura miTTI do padArthoM yA manojJa dhvaniyoM ke dvArA manojJa pudgaloM ko utpanna karanA artha bhI kie jA sakate haiN| yahAM isakA artha gIlI miTTI kIcar3a zubha pudgaloM kA upahAra kahalAtA hai| kutsita bhAvoM se isa prakAra kiyA gayA hai| kI pravRtti karane vAle ko guru cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA 11. markaTaka-saMtAnaka-makar3I kA jaalaa|' 7. sUtra 76-79 10. sUtra 83-85 prastuta AlApakadvayI meM kutsita manobhAvoM ke sAtha mAtRgrAma pazu athavA pakSI ke sAtha kutUhala athavA krIr3A ke bhAva se ke sAtha kI jAne vAlI kriyAoM ke prAyazcitta kA nirUpaNa huA bhI unake aMgoM kA saMcAlana karanA, unheM vyathita karanA varjita hai to hai| sAmAnya manobhAvoM se bhI strI ke sAtha ye kriyAeM zrAmaNya ke abrahma ke saMkalpa se athavA 'esA itthI' isa bhAva se karanA to aura lie ahitakara haiM to abrahma-sevana ke saMkalpa se kI jAne para bAta bhI kutsita pravRtti hai| isase AtmavirAdhanA, saMyamavirAdhanA evaM hI kyA? pravacanavirAdhanA bhI hotI hai, ataH ina pravRttiyoM kA prAyazcitta 8. sUtra 80 hai guru caaturmaasik| cikitsA ke cAra prakAra haiM-1. vAtika cikitsA 2. paittika zabda vimarza cikitsA 3. zleSmika cikitsA aura 4. sAnnipAtika cikitsaa| 1. uvviha-prAkRta zabdakoSa pAiyasaddamahaNNavo meM uvviha abrahma ke saMkalpa se svayaM kI athavA strI kI cikitsA dhAtu kA eka artha hai UMcA pheNknaa| nizIthacUrNi meM ujjihatikaranA varjanIya hai| strI kI cikitsA karane para usake jJAtijanoM ke uppADeti (utpATana karanA) kiyA gayA hai| roSa aura usase hone vAle uDDAha, aprabhAvanA Adi doSa bhI saMbhava 2. pavviha-prakRSTa rUpa se vyathita karanA, tAr3anA denaa| nizIthacUrNi meM isakA artha prakRSTa rUpa se pheMkanA athavA pakar3a kara zabda vimarza chor3anA kiyA gayA hai|5 AuTTa krnaa| 3. AliMga-AliMgana karanA, sparza krnaa| 1. nibhA.2cU.pR. 407-pipIliyAdiaMDesu paDibaddhaM, pANAkuMthumAdI, sAlagAdI bIyA, duvvAdI hriyaa| 2. vahI, bhA. 3, cU. pR. 376-sabIe.......aNaMkuriyaM, taM ceva aMkurabhinnaM hritN| 3. de. za. ko. 4. (ka) nibhA. bhA. 2, cU.pR. 407-uttiMgo kiiliyaavaase| (kha) vahI, bhA. 3, cU.pR. 376-kIDayaNagarago uttiNgo| 5. (ka) vahI, bhA. 2, cU.pR. 407-paNago ullI / (kha) vahI, bhrA. 3, cU.pR. 376-paNago paMcavaNNo saMkuro aNaMkuro vaa| vahI, bhA. 2, cU.pR. 407-dagaM pANIyaM, komArA mttttiyaa| 7. (ka) vahI-ulliyA mttttiyaa| (kha) vahI, bhA. 3, cU.pR. 376-dagamaTTiyA cikkhallo sacitto mIso vaa| 8. vahI, bhA. 2, cU.pR. 407-koliyApuDago mkkddsNtaanno| 9. vahI, pR. 409-catuThivadhAe tigicchAe-vAdiya-pettiya sNbhiy-snnnnivaatiyaae| 10. vahI-jA vi tattha ghaMsaNapIsaNa-virAhaNA.....padosaM gcchejjaa| 11. vahI-AuTTati NAma kreti| 12. vahI, gA. 2317-2319 va inakI cUrNi 13. pAiya. 14. nibhA. bhA. 2, cU. pR. 410-ujjihti-uppaaddeti| 15. vahI-pagarisaNaM vahai, khivati pavihati / ahavA-pratIpaM vihaM pavihaM muNctiityrthH| 16. vahI, pR. 411-AliMganaM sparzanaM / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 7 : TippaNa 4. parissa - pariSvajana-upagUhana karanA / 5. paricuMba - cumbana karanA, mukha se cUmanA / 11. sUtra 86 - 92 168 nisIhajjhayaNaM pAna Adi tathA vastra pAtrAdi ke dAna evaM grahaNa, sUtrArtha ke dAna evaM grahaNa tathA indriya-vizeSa ke dvArA saMketa AkArakaraNa ke pIche abrahma kA bhAva nihita hai, ataH inakA prAyazcita anudghAtika cAturmAsika hai| prastuta uddezaka ke anya sUtroM ke samAna ina sUtroM meM bhI azana, 1. nibhA. bhA. 2 cU. pR. 411 - upagUhanaM pariSvajanaM / 2. vahI mukhena cambanaM / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aso AThavAM uddezaka Page #211 -------------------------------------------------------------------------- Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka meM mukhya pratipAdya do haiM brahmacarya-virAdhanA kA prAyazcitta aura rAjapiNDa-sevana kA prAyazcitta / pUrvavartI do uddezakoM ke samAna AThaveM uddezaka ke pUrvArddha kA kendrIya tattva hai-brahmacarya / bhikSu brahmacarya kI surakSA kI dRSTi se akelI strI ke sAtha kahAM, kyA na kare isakA vistRta nirdeza upalabdha hotA hai| bhASyakAra kahate haiM-mAtA ke sAtha bhI akele sAdhu ke lie dharmakathA karanA varjita hai to phira taruNa striyoM ke sAtha anArya kAmakathA Adi kI to bAta hI kyA? strI kI ora se bhikSu apanI dRSTi ko usI prakAra tvarA ke sAtha pratisaMhRta kara le, jaise grISma Rtu kI tapatI dupaharI meM bhAskara ko dekha kara vyakti apanI dRSTi ko haTA letA hai| akelA bhikSu yadi akelI strI ke sAtha AhAra, vihAra, uccAra Adi kA pariSThApana, svAdhyAya athavA kisI prakAra kI anArya, asabhya kathA karatA hai to usakA citta unmArga kI ora unmukha ho sakatA hai, usakA svayaM kA brahmacarya asurakSita ho jAtA hai tathA anya logoM meM bhI zaMkA Adi doSa utpanna ho sakate haiN| isI prasaMga meM sUtrakAra ne kevala striyoM ke madhya dharmakathA karane, nirgranthI ke sAtha apahRta manaHsaMkalpa hokara AhAra, vihAra Adi karane vAle bhikSu ke lie bhI prAyazcitta kA kathana kiyA hai| .. ekAkinI strI ke sAtha ekAkI bhikSu ke AhAra, vihAra ke viSaya meM bhASyakAra ne anAtmavazatA, roga, upasarga, nagararodha, aTavI, saMbhrama, bhaya, varSA evaM dIkSA Adi apavAdoM kA ullekha kiyA hai, jinameM upasarga ke prasaMga meM zazaka, bhasaka evaM sukumAlikA kI kathA kA vistAra se kathana karate hue mAnavIya manovijJAna evaM kAma-viDambanA kA sundara citraNa kiyA hai| isI prakAra nagararodha meM bhI bhikSu nagara ke ATha bhAga kara bhikSA kare, kintu mAsakalpa kI hAni na kare, sAdhu-sAdhviyoM ke ekatra vAsa kI samasyAeM, usake kAraNa evaM sAvadhAniyoM Adi kA bhI bhASyakAra ne acchA varNana kiyA hai| kadAcit kisI chinnamaDaMba Adi meM svayaM kI mAM, bahina Adi koI azaMkanIya strI dIkSA hetu nivedana kare aura bhikSu use dIkSita karanA cAhe to usakI tathA svayaM kI kisa prakAra parIkSA kare, kisa prakAra usake nirvAha kI vyavasthA kA samyag dhyAna dekara use dIkSita evaM zikSita kare tathA gurucaraNoM meM pahuMcAe-ityAdi aneka bAtoM kA bhI bahuta sundara varNana kiyA gayA hai| prastuta (AThaveM) uddezaka ke uttarArddha kA mukhya pratipAdya rAjapiNDa se saMbaddha hai| mahotsavoM, mailoM Adi meM jahAM bhI rAjapiNDa ho-cAhe kevala rAjA kI ora se bhoja Adi diyA jAe athavA rAjA kI aMzikA ho, yadi bhikSu vahAM AhAra, pAnaka Adi grahaNa karatA hai to ve hI doSa saMbhava haiM, jo rAjapiNDa ko grahaNa karane se saMbhava haiN| isI prakAra kSatriya, mUrdhAbhiSikta rAjA uttarazAlA athavA uttaragRha meM gayA huA ho, azvazAlA, gajazAlA, maMtrazAlA, guhyazAlA Adi meM gayA huA ho, vahAM die jAne vAle azana, pAna Adi ko grahaNa karane tathA rAjA ke dvArA die gae anAthapiNDa, kRpaNapiNDa, vanIpakapiNDa Adi ko grahaNa karane se bhI aneka doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai ataH prastuta uddezaka meM ina sabake lie anudghAtika cAturmAsika prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai| 1. nibhA. gA. 2344 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo uddeso : AThavAM uddezaka mUla saskRta chAyA hindI anuvAda ego egitthIe-padaM ekaH ekastriyA-padam akelA ekAkI strI ke sAtha-pada 1. je bhikkhU AgaMtAresu vA yo bhikSuH AgantrAgAreSu vA ArAmAgAreSu 1.jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, gRhapatikuloM ArAmagAresu vA gAhAvaikulesu vA vA 'gAhA'patikuleSu vA paryAvasatheSu vA athavA AzramoM meM akelA ekAkI strI ke pariyAvasahesu vA ego egitthIe ekaH ekastriyA sArddha vihAraM vA karoti, sAtha viharaNa karatA hai, svAdhyAya karatA hai, saddhi vihAraM vA karei, sajjhAyaM vA svAdhyAyaM vA karoti, azanaM vA pAnaM vA azana, pAna, khAdya athavA svAdya khAtA hai, karei, asaNaM vA pANaM vA khAimaMvA khAdyaM vA svAdyaM vA Aharati, uccAraM vA / uccAra athavA prasravaNa kA parityAga karatA sAimaM vA AhAreti, uccAraM vA prasravaNaM vA pariSThApayati, anyatarAM vA hai athavA kisI prakAra kI anArya, niSThura, pAsavaNaM vA paridvavei, aNNayaraM vA anAryAM niSThurAm azramaNaprAyogyAM kathAM azramaNaprAyogya kathA kahatA hai athavA kahane aNAriyaM NidaraM asamaNapAoggaM kathayati, kathayantaM vA svdte| vAle kA anumodana karatA hai| kahaM kaheti, kaheMtaM vA saatijjti|| 2. je bhikkhU ujjANaMsi vA yo bhikSuH udyAne vA udyAnagRhe vA ujjANagihaMsi vA ujjANasAlaMsi udyAnazAlAyAM vA niryANe vA niryANagRhe vANijjANaMsi vA NijjANagihaMsi / vA niryANazAlAyAM vA ekaH ekastriyA vA NijjANasAlaMsi vA ego sArddha vihAraM vA karoti, svAdhyAyaM vA egitthIe saddhi vihAraM vA karei, karoti, azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdya sajjhAyaM vA karei, asaNaM vA pANaM vA Aharati, uccAraM vA prasravaNaM vA vA khAimaM vA sAimaM vA AhAreti, pariSThApayati, anyatarAM vA anAryAM uccAraM vA pAsavaNaM vA pariTThavei, niSThurAm azramaNaprAyogyAM kathAM kathayati, aNNayaraM vA aNAriyaM NiTTharaM kathayantaM vA svadate / asamaNapAoggaM kahaM kaheta, kaheMtaM vA saatijjti|| 2. jo bhikSu udyAna, udyAnagRha, udyAnazAlA, niryANa, niryANagRha athavA niryANazAlA meM akelA ekAkI strI ke sAtha viharaNa karatA hai, svAdhyAya karatA hai, azana, pAna, khAdya athavA svAdya khAtA hai, uccAra athavA prasravaNa kA parityAga karatA hai athavA kisI prakAra kI anArya, niSThura, azramaNaprAyogya kathA kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA hai| 3. je bhikkhU aTuMsi vA aTTAlayaMsi vA yo bhikSuH aTTe vA aTTAlake vA prAkAre vA pAgAraMsi vA cariyaMsi vA dAraMsi vA carikAyAM vA dvAre vA gopure vA ekaH gopuraMsi vA ego egitthIe saddhi ekastriyA sArddha vihAraM vA karoti, vihAraM vA karei, sajjhAyaM vA karei, svAdhyAyaM vA karoti, azanaM vA pAnaM vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM khAdyaM vA svAdyaM vA Aharati, uccAraM vA vA AhAreti, uccAraM vA pAsavaNaM vA prasravaNaM vA pariSThApayati, anyatarAM vA pariDhuveti, aNNayaraM vA aNAriyaM anAryAM niSThurAm azramaNaprAyogyAM kathAM 3. jo bhikSu aTTa, aTTAlaka, prAkAra, carikA, dvAra athavA gopura meM akelA ekAkI strI ke sAtha viharaNa karatA hai, svAdhyAya karatA hai, azana, pAna, khAdya athavA svAdya khAtA hai, uccAra athavA prasravaNa kA parityAga karatA hai athavA kisI prakAra kI anArya, niSThura, azramaNaprAyogya kathA kahatA hai aura kahane Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka8: sUtra 4-7 NiTTharaM asamaNapAoggaM kaheti, kaheMtaM vA saatijjti|| 174 kathayati, kathayantaM vA svadate / kahaM vAle kA anumodana karatA hai| 4. je bhikkhU dagamagaMsi vA dagapahaMsi yo bhikSu dakamArge vA dakapathe vA dakatIre vA dagatIraMsi vA dagaThANaMsi vA ego vA dakasthAne vA ekaH ekastriyA sArddha egitthIe saddhi vihAraM vA karei, vihAraM vA karoti, azanaM vA pAnaM vA sajjhAyaM vA karei, asaNaM vA pANaM khAdyaM vA svAdyaM vA Aharati, uccAraM vA vA khAimaM vA sAimaM vA AhAreti, prasavaNaM vA pariSThApayati, anyatarAM vA uccAraM vA pAsavaNaM vA pariDhuvei, anAryAM niSThurAm azramaNaprAyogyAM kathAM aNNayaraM vA aNAriyaM NiTTharaM kathayati, kathayantaM vA svadate / asamaNapAoggaM kahaM kaheti, kaheMtaM vA saatijjti|| 4. jo bhikSu jalamArga, jalapatha, jalatIra athavA jalasthAna (jalAzaya) para akelA ekAkI strI ke sAtha viharaNa karatA hai, svAdhyAya karatA hai, azana, pAna, khAdya athavA svAdya khAtA hai, uccAra athavA prasavaNa kA parityAga karatA hai athavA kisI prakAra kI anArya, niSThura, azramaNaprAyogya kathA kahatA hai aura kahane vAle kA anumodana karatA hai| 5. je bhikkhU suNNagihaMsi vA yo bhikSuH zUnyagRhe vA zUnyazAlAyAM vA suNNasAlaMsi vA bhiNNagihaMsi vA bhinnagRhe vA bhinnazAlAyAM vA kUTAgAre vA bhiNNasAlaMsi vA kUDAgAraMsi vA koSThAgAre vA ekaH ekastriyA sArddha vihAraM koTThAgAraMsi vA ego egitthIe saddhiM vA karoti, svAdhyAyaM vA karoti, azanaM vihAraM vA karei, sajjhAyaM vA karei, vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA Aharati, asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM uccAraM vA prasravaNaM vA pariSThApayati, vA AhAreti, uccAraM vA pAsavaNaM vA anyatarAM vA anAryAM niSThu rAm pariDhuvei, aNNayaraM vA aNAriyaM azramaNaprAyogyAM kathA kathayati, kathayantaM NiTuraM asamaNapAoggaM kahaM vA svdte| kaheti, kaheMtaM vA saatijjti|| 5. jo bhikSu zUnyagRha, zUnyazAlA, bhinnagRha, bhinnazAlA, kUTAgAra athavA koSThAgAra meM akelA ekAkI strI ke sAtha viharaNa karatA hai, svAdhyAya karatA hai, azana, pAna, khAdya athavA svAdya khAtA hai, uccAra athavA prasravaNa kA parityAga karatA hai athavA kisI prakAra kI anArya, niSThura, azramaNaprAyogya kathA kahatA hai aura kahane vAle kA anumodana karatA hai| 6.je bhikkhU taNasAlaMsi vA taNagihaMsi yo bhikSuH tRNazAlAyAM vA tRNagRhe vA 6. jo bhikSu tRNazAlA, tRNagRha, tusazAlA, vA tusasAlaMsi vA tusagihaMsi vA tuSazAlAyAM vA tuSagRhe vA busazAlAyAM tusagRha, busazAlA athavA busagRha meM akelA busasAlaMsi vA busagihaMsi vA ego vA busagRhe vA ekaH ekastriyA sArddha vihAraM / ekAkI strI ke viharaNa karatA hai, svAdhyAya egitthIe saddhi vihAraM vA karei, vA karoti, svAdhyAyaM vA karoti, azanaM karatA hai, azana, pAna, khAdya athavA svAdya sajjhAyaM vA karei, asaNaM vA pANaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA Aharati, khAtA hai, uccAra athavA prasravaNa kA vA khAimaM vA sAimaM vA AhAreti, uccAraM vA prasravaNaM vA pariSThApayati, parityAga karatA hai athavA kisI prakAra kI uccAraM vA pAsavaNaM vA pariDhuvei, anyatarAM vA anAyAM niSThu rAm anArya, niSThura, azramaNaprAyogya kathA kahatA aNNayaraM vA aNAriyaM NiTTharaM azramaNaprAyogyAM kathAM kathayati, kathayantaM hai aura kahane vAle kA anumodana karatA hai| asamaNapAoggaM kahaM kaheti, kataM vA svdte| vA saatijjti|| 7. je bhikkhU jANasAlaMsi vA yo bhikSuH yAnazAlAyAM vA yAnagRhe vA jANagihaMsi vA juggasAlaMsi vA yumyazAlAyAM vA yugyagRhe vA ekaH jumgagihaMsi vA ego egitthIe saddhiM ekastriyA sArddha vihAraM vA karoti, vihAraM vA karei, sajjhAyaM vA karei, svAdhyAyaM vA karoti, azanaM vA pAnaM vA 7. jo bhikSu yAnazAlA, yAnagRha, yugyazAlA athavA yugyagRha meM akelA ekAkI strI ke sAtha viharaNa karatA hai, svAdhyAya karatA hai, azana, pAna, khAdya athavA svAdya khAtA hai, Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka8: sUtra 8-11 asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA AhAreti, uccAraM vA pAsavaNaM vA pariDhuvei, aNNayaraM vA aNAriyaM NiTuraM asamaNapAoggaM kahaM kaheti, kaheMtaM vA saatijjti|| 175 khAdyaM vA svAdyaM vA Aharati, uccAraM vA prasravaNaM vA pariSThApayati, anyatarAM vA anAryAM niSThurAm azramaNaprAyogyAM kathAM kathayati, kathayantaM vA svdte| uccAra athavA prasavaNa kA parityAga karatA hai athavA kisI prakAra kI anArya, niSThura, azramaNaprAyogya kathA kahatA hai aura kahane vAle kA anumodana karatA hai| 8. je bhikkhU paNiyasAlaMsi vA yo bhikSuH paNyazAlAyAM vA paNyagRhe vA 8. jo bhikSu paNyazAlA, paNyagRha, pariyAgazAlA paNiyagihaMsi vA pariyAgasAlaMsi vA 'pariyAga'zAlAyAM vA 'pariyAga'gRhe vA (vinimayazAlA), pariyAgagRha (vinimayapariyAgagihaMsi vA kuviyasAlaMsi vA kupyazAlAyAM vA kupyagRhe vA ekaH gRha), kupyazAlA athavA kupyagRha meM akelA kuviyagihaMsi vA ego egitthIe ekastriyA sArddha vihAraM vA karoti, ekAkI strI ke sAtha viharaNa karatA hai saddhi vihAraM vA karei, sajjhAyaM vA svAdhyAyaM vA karoti, azanaM vA pAnaM vA svAdhyAya karatA hai, azana, pAna, khAdya karei, asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA Aharati, uccAraM vA athavA svAdya khAtA hai, uccAra athavA sAimaM vA AhAreti, uccAraM vA prasavaNaM vA pariSThApayati, anyatarAM vA prasavaNa kA parityAga karatA hai athavA kisI pAsavaNaM vA pariDhuvei, aNNayaraM vA anAryA niSThurAm azramaNaprAyogyAM kathAM prakAra kI anArya, niSThura, azramaNaprAyogya aNAriyaM NiTTharaM asamaNapAoggaM kathayati, kathayantaM vA svdte| kathA kahatA hai aura kahane vAle kA anumodana kahaM kaheti, kaheMtaM vA sAtijjati / / karatA hai| 9. je bhikkhU goNasAlaMsi vA yo bhikSuH gauzAlAyAM vA gogRhe vA 9.ja yo bhikSuH gauzAlAyAM vA gogRhe vA 9. jo bhikSu gauzAlA, gaugRha, mahAkula athavA goNagihaMsi vA mahAkulaMsi vA mahAkule vA mahAgRhe vA ekaH ekastriyA mahAgRha meM akelA ekAkI strI ke sAtha mahAgihaMsi vA ego egitthIe saddhiM sArddha vihAraM vA karoti, svAdhyAyaM vA viharaNa karatA hai, svAdhyAya karatA hai, vihAraM vA karei, sajjhAyaM vA karei, karoti, azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM azana, pAna, khAdya athavA svAdya khAtA hai, asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA Aharati, uccAraM vA prasravaNaM vA uccAra athavA prasravaNa kA parityAga karatA vA AhAreti, uccAraM vA pAsavaNaM vA pariSThApayati, anyatarAM vA anAryAM hai athavA kisI prakAra kI anArya, niSThura, parivei, aNNayaraM vA aNAriyaM niSThurAm azramaNaprAyogyAM kathAM kathayati, azramaNaprAyogya kathA kahatA hai aura kahane NidvaraM asamaNapAoggaM kahaM kathayantaM vA svadate / vAle kA anumodana karatA hai| kahati, kaheMtaM vA saatijjti|| itthImajjhagatassa aparimANakahA-padaM 10. je bhikkhU rAo vA viyAle vA itthImajjhagate itthIsaMsatte itthIparivuDe aparimANAe kahaM kaheti, kaheMtaM vA saatijjti|| strImadhyagatasya aparimANakathA-padam strImadhyagata kA aparimANakathA-pada yo bhikSuH rAtrau vA vikAle vA 10. jo bhikSu rAtri athavA vikAla velA meM striyoM ke madhyagata, striyoM se saMsakta aura aparimANena kathAM kathayati, kathayantaM vA striyoM se parivRta hokara aparimita kathA svdte| kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA hai| NiggaMthIe saddhi-padaM nirgranthyA sArddha-padam nirgranthI ke sAtha-pada 11. je bhikkhU sagiNicciyAe vA yo bhikSuH svagaNIyayA vA paragaNIyayA 11. jo bhikSu svagaNa kI athavA paragaNa kI paragaNicciyAe vA NiggaMthIe saddhiM vA nirgranthyA sArddhaM grAmAnugrAmaM dUyamAnaH nirgranthI ke sAtha grAmAnugrAma parivrajana karatA gAmANugAmaM dUijjamANe purao purataH gacchan pRSThataH rIyamANaH huA, usake Age calatA huA athavA pIche Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 nisIhajjhayaNaM uddezaka 8: sUtra 12-14 gacchamANe piTThao rIyamANe ohaya- apahatamanaHsaMkalpaH cintAzokasAgaramaNasaMkappe ciMtAsoyasAgarasaMpaviDhe sampraviSTaH karatalaparyastamukhaH Atakaratalapalhatthamuhe aTTajjhANovagae dhyAnopagataH vihAraM vA karoti, svAdhyAyaM vihAraM vA karei, sajjhAyaM vA karei, vA karoti, azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM svAdyaM vA Aharati, uccAraM vA prasavaNaM vA AhAreti, uccAraM vA pAsavaNaM vA vA pariSThApayati, anyatarAM vA anAryA paridvavei, aNNayaraM vA aNAriyaM niSThurAm azramaNaprAyogyAM kathAM kathayati, NiTTharaM asamaNapAoggaM kahaM kathayantaM vA svadate / kahati, kaheMtaM vA saatijjti|| AtA huA apahatamanaHsaMkalpa vAlA hokara, cintA aura zoka sAgara meM praviSTa ho, hathelI para muMha TikAkara ArtadhyAna se yukta ho viharaNa karatA hai, svAdhyAya karatA hai, azana, pAna, khAdya athavA svAdya khAtA hai, uccAra athavA prasravaNa kA parityAga karatA hai athavA kisI prakAra kI anArya, niSThura, azramaNaprAyogya kathA kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA hai| aMto uvassaya-padaM antaHupAzraya-padam antaH upAzraya-pada 12. je bhikkhu NAyagaM vA aNAyagaMvA uvAsayaM vA aNuvAsayaM vA aMto uvassayassa addhaM vA rAti kasiNaM vA rAti saMvasAveti, saMvasAveMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH jJAtakaM vA ajJAtakaM vA upAsakaM vA anupAsakaM vA antaH upAzrayasya ardhA vA rAtriM kRtsnAM vA rAtriM saMvAsayati, saMvAsayantaM vA svadate / 12. jo bhikSu jJAti (sambandhI) athavA ajJAti, upAsaka athavA anupAsaka (zrAvaketara gRhastha) ko upAzraya ke andara AdhI rAta athavA pUrI rAta saMvAsa detA hai athavA saMvAsa dene vAle kA anumodana karatA 13. je bhikkhU NAyagaM vA aNAyagaM vA yo bhikSuH jJAtakaM vA ajJAtakaM vA upAsakaM uvAsayaM vA aNuvAsayaM vA aMto vA anupAsakaM vA antaH upAzrayasya ardhA uvassayassa addhaM vA rAti kasiNaM vA vA rAtriM kRtsnAM vA rAtriM saMvAsayati, taM rAtiM saMvasAveti, taM paDucca __ pratItya niSkrAmati vA pravizati vA, nikkhamati vA pavisati vA, niSkrAmantaM vA pravizantaM vA svdte| nikkhamaMtaM vA pavisaMtaM vA saatijjti|| 13. jo bhikSu jJAti (sambandhI) athavA ajJAti, upAsaka athavA anupAsaka ko upAzraya ke andara AdhI rAta athavA pUrI rAta saMvAsa detA hai tathA usake nimitta niSkramaNa karatA hai athavA praveza karatA hai aura niSkramaNa athavA praveza karane vAle kA anumodana karatA hai| muddhAbhisitta-padaM mUrdhAbhiSikta-padam mUrdhAbhiSikta-pada 14. je bhikkhu raNNo khattiyANaM yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM 14. jo bhikSu mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya mudiyANaM muddhAbhisittANaM samavAesu mUrdhAbhiSiktAnAM samavAyeSuvA piNDanikareSu rAjA ke 1. goSThIbhakta Adi 2. pitRbhoja vA piMDaniyaresu vA iMdamahesu vA vA indramaheSu vA skandamaheSu vA rudramaheSu (mRtaka bhoja) 3. indra mahotsava 4. skanda khaMdamahesu vA ruddamahesu vA muguMdamahesu vA mukundamaheSu vA bhUtamaheSu vA yakSamaheSu mahotsava 5. rudra mahotsava 6. mukunda vA bhUtamahesu vA jakkhamahesu vA vA nAgamaheSu vA stUpamaheSu vA caityamaheSu mahotsava 7. bhUta mahotsava 8. yakSa mahotsava NAgamahesu vA thUbhamahesu vA vA rukSamaheSu vA girimaheSu vA darimaheSu vA 9. nAga mahotsava 10. stUpa mahotsava 11. cetiyamahesu vA rukkhamahesu vA _ 'agaDa'maheSu vA taDAgamaheSu vA drahamaheSu caitya mahotsava 12. vRkSa mahotsava 13. girimahesu vA darimahesu vA vA nadImaheSu vA saromaheSu vA sAgaramaheSu / giri mahotsava 14. dari mahotsava 15. agaDamahesu vA taDAgamahesu vA vA AgaramaheSu vA anyatareSu vA kUpa mahotsava 16. tAlAba mahotsava 17. dahamahesa vA Nadimahesa vA saramahesu tathAprakAreSu virUparUpeSu mahAmaheSu azanaM draha mahotsava 18. nadI mahotsava 19. sarovara vA sAgaramahesu vA Agaramahesu vA vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, mahotsava 20. samudra mahotsava 21. khAna Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM aNNa virUvarUvesu mahAmahesu asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati // 177 vA tahappagAresu pratigRhNantaM vA svadate / 15. je bhikkhu raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM uttarasAlaMsi vA uttaragihaMsi vA rIyamANANaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 16. je bhikkhu raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM hayasAlagayANa vA gayasAlagayANa vA maMtasAlagayANa vA gujjhasAlagayANa vA mehuNAlagANa vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati // 17. je bhikkhu raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM sannihisaMnicayAo khIraM vA dahiM vA rati vA sappaM vA gulaM vA khaMDaM vA sakkaraM vA macchaMDiyaM vA aNNayaraM vA bhoyaNajAyaM paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 18. je bhikkhu raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM ussaTThapiMDaM vA saMsapiMDaM vA aNAhapiMDaM vA kiviNapiMDa vA vaNImagapiMDaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM sAtijjati vA taM sevamANe Avajjai cAummAsiyaM parihAraTThANaM aNugghAtiyaM // yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAm uttarazAlAyAM vA uttaragRhe vA rIyamANAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAM hayazAlAgatAnAM vA gajazAlAgatAnAM vA maMtrazAlAgatanAnAM vA guhyazAlAgatAnAM vA maithunazAlAgatAnAM vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAM sannidhi-sannicayAt kSIraM vAdadhi vA navanItaM vA sarpiH vA tailaM vA guDaM vA khaNDaM vA zarkarAM vA matsyaNDikAM vA anyatarad vA bhojanajAtaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAm utsRSTapiNDaM vA saMsRSTapiNDaM vA anAthapiNDaM vA kRpaNapiNDaM vA vanIpakapiNDaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM parihArasthAnam anudghAtikam / uddezaka 8 : sUtra 15-18 mahotsava athavA anya usI prakAra ke nAnA mahotsavoM meM azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 15. jo bhikSu uttarazAlA athavA uttaragRha" meM jAte hue mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA kA azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 16. jo bhikSu azvazAlA, hastizAlA, maMtraNAzAlA (maMtraNAkakSa), guptazAlA aura maithunazAlA meM gae hue mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA kA azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai|' 17. jo bhikSu mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA ke sannidhi - saMnicaya se kSIra, dadhi, makkhana, ghI, gur3a, khANDa, cInI, matsyaMDikA athavA anya kisI bhojanajAta ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle anumodana karatA hai| 18. jo bhikSu mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA ke utsRSTapiNDa, saMsRSTapiNDa, anAthapiNDa, kRpaNapiNDa athavA vanIpakapiNDa ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai|" -inakA Asevana karane vAle ko anudghAtika cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. sUtra 1-9 bhikSu ke lie nirdeza hai ki vaha kAmadeva ke maMdira, zUnyagRha, do dIvAroM yA gharoM ke bIca kA pracchanna sthAna (saMdhisthala) meM akelA akelI strI ke sAtha na khar3A rahe aura na saMlApa kre| ye saMdehAspada sthAna hote hai| yahAM khar3e hokara bAta karane se dekhane vAle gRhastha athavA anya muni ko usa bhikSu, usa strI athavA donoM ke prati zaMkA ho sakatI hai| prastuta AlApaka meM yAtrIgRha, ArAmagRha yAvat mahAkula evaM mahAgRha-ina chAyAlIsa sthAnoM kA ullekha huA hai, jahAM akele bhikSu ko akelI strI ke sAtha rahane, svAdhyAya karane, azana, pAna. Adi khAne, uccAra Adi kA pariSThApana karane evaM kisI prakAra kI anaucityapUrNa vArtA karane kA prAyazcitta prajJapta hai| brahmacarya kI surakSA kI dRSTi se bhikSu kAna, nAka Adi avayavoM se rahita, sau varSa kI vRddhA nArI se bhI bace, strI ke zarIramAtra (acitta pratimA) se bhI bace-yaha Avazyaka hai| bhASyakAra ne kahA hai avi mAyaraM pi saddhi, kathA tu egAgiyassa pddisiddhaa| kiM puNa aNArayAdI, taruNitthIhiM saha gyss| akele bhikSu ko mAtA ke sAtha dharmakathA karanA bhI pratiSiddha hai to taruNI striyoM ke sAtha anArya Adi kathAoM kI to bAta hI 3. udyAnagRha aura udyAnazAlA-udyAna meM bane kuDya yukta AvAsa udyAnagRha aura kuDya rahita AvAsa udyAnazAlA kahalAte haiN| 4. niryANa aura niryANa gRha-rAjA Adi ke nirgamana kA sthAna yA nagara kA nirgamana sthAna niryANa aura vahAM bane hue ghara niryANagRha kahalAte haiN| 6.niryANazAlA-niryANa-sthAnoM meM bane kuDya rahita aavaas| 7. aTTa-prAkAra yA prAsAda ke Upara kA ghara, aTArI (sainya gRh)| 8. aTTAlaka-nagara-prAkAra kA eka deza, jharokhA, yuddha karane kA burj| 9. praakaar-prkottaa| 10.carikA-kile aura nagara ke bIca kA ATha hAtha prmaannmaarg| 11. gopura-pratolikA dvaar| 12. dakamAga-jalAzaya meM pAnI Ane kA maarg| 13. dakapatha-loga pAnI lene jAeM, vaha pth|12 14. dakatIra-jalAzaya kA taTa (nikaTavartI sthaan)|3 15. dakasthAna-jalAzaya, tAlAba aadi| 16,17. zUnyagRha, zUnyazAlA-sUnA ghara", sUnI shaalaa| 18,19. bhinnagRha, bhinnazAlA-khaNDahara-gRha, khnnddhrshaalaa|5 20. kUTAgAra-adho vizAla, Upara-Upara saMvardhita hone vAle vizeSa prakAra ke bhavana / 16 21. koSThAggara-dhAnya-bhaMDAra / 17 9. vahI-pAgArassa aho aTThahattho rahamaggo criyaa| 10. vahI-balANagaM dAraM, do balANagA pAgArapaDibaddhA / tANa aMtaraM gopurN| 11. vahI-dagavAho dgmggo| 12. vahI-jeNa jaNo dagassa vaccati, so dgpho| 13. vahI-dagabbhAsaM dgtiirN| 14. vahI-suNNaM gihaM suNNAgAraM / 15. vahI-dese paDiyasaDiyaM bhinnAgAraM / 16. vahI-adho visAlaM, uvaruvari saMvaDDitaM kUDAgAraM / 17. vahI-dhannAgAraM kotttthaagaarN| kyA? zabda vimarza 1. yAtrIgRha, ArAmagRha, gRhapatikula, pariyAvasatha (Azrama)-draSTavya-nisIha. 3/1 kA ttippnn| 2. udyAna-vaha sthAna, jahAM loga udyAnikA (goTha) karane hetu jAte haiM yA nagara kA nikaTavartI sthAna / 1. uttara. 1/26 2. dasave. 8/55 3. vahI, 8/53 4. nibhA. gA. 2344 5. vahI, bhA. 2, cU.pR. 433-ujjANaM jattha logo ujjANiyAe vaccati / jaM vA IsiNagarassa uvakaMThaM ThiyaM taM ujjaannN| 6. vahI-rAyAdiyANa NiggamaNaTThANaM NijjANiyA, NagaraNiggame jaM ThiyaM taM NijjANaM / etesu ceva gihA kayA ujjaann-nnijjaanngihaa| 7. pAiya.. 8. nibhA. 2, cU.pR. 433-nagare pAgAro tasseva dese attttaalgo| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 179 uddezaka8:TippaNa 22,23. tRNazAlA, tRNagRha-darbha Adi ghAsa rakhane ke kuDyarahita evaM kuDyasahita sthAna / ' 24,25. tusazAlA, tusagRha-mUMga, zAli Adi ke chilake rakhane ke kuDyarahita evaM kuDyasahita sthAna / 26,27. busazAlA, busagRha-dhAna kA bhUsA (kutara), jise pazu khAte haiM, use rakhane kI zAlA evaM gRha / ' 28,29. yAnazAlA, yAnagRha-zakaTa Adi yAna ko rakhane kI zAlA aura gRh| 30,31. yugyazAlA, yugyagRha-yugya kA artha hai zivikA, golladeza meM prasiddha do hAtha lambA caur3A yaan-vishess| use rakhane kI zAlA aura gRha kramazaH yugyazAlA aura yugygRh| 32,33. paNyazAlA, paNyagRha-jahAM vikreya bhAMDa rakhe jAeM, vaha hATa aura gRha (duukaan)| 34,35. pariyAgazAlA, pariyAgagRha-cUrNikAra ke anusAra pASaNDI (anyatIrthikoM) ke Avasatha ko pariyAgazAlA evaM pariyAgagRha kahA jAtA hai| kintu prathama sUtra meM pariyAvasaha' pATha hai phira prastuta sUtra meM 'pariyAgasAlaMsi' evaM pariyAgagihaMsi pATha kyoM? paNyazAlA evaM paNyagRha ke sAtha yadi pariyANa' pATha hotA to usakA artha 'vinimaya' hotaa| kintu aisA kisI Adarza meM upalabdha nahIM hai| ataH arthasaMgati kI dRSTi se vinimaya ke artha meM 'pariyAga' zabda ko dezI mAnA jA rahA hai| ataH prastuta prasaMga meM inakA artha vinimaya zAlA aura vinimaya gRha honA caahie| 36,37. kupyayazAlA, kupyagRha-abhidhAnacintAmaNi ke anusAra kupyazAlA kA artha hai-sone, cAMdI se bhinna dhAtu (tAmbe Adi se nirmitta gRhopakaraNa) rakhe jAne vAlA ghr| prAkRta koza meM isakA artha hai-gRhopakaraNa rakhane kA sthaan|' zAlA evaM gRha kramazaH pUrvavat jJAtavya haiN| 38,39. gauzAlA, gaugRha-gAyoM Adi kA kuDyarahita evaM 1. nibhA. 2 cU.pR. 433-dabbhAditaNaTThANaM adhopagAsaM tnnsaalaa| 2. vahI-sAlimAditusaTThANaM tussaalaa| 3. pAiya.-bhusa (zabda) 4. nibhA. 2, cU.pR. 433-jugAdi jANANa akuDDA sAlA, sakuThaM gih| 5. aNu.,pR.239 nibhA. 2, cU.pR. 433-vikkeyaM bhaMDaM jattha chUTa ciTThati sA sAlA gihaM vaa| 7. vahI-pAsaNDiNo priyaagaa.....| 8. aci. 4 / 12 / 9. pAiya. 10. nibhA. bhA. 2, cU.pR. 433-goNAdi jattha ciTuMti sA gosAlA gihaM c| kuDyasahita sthAna kramazaH gauzAlA evaM gaugRha kahalAtA hai| 40,41. mahAkula, mahAgRha-ibhyakula athavA bahusaMkhyaka logoM kA parivAra aura bar3A (vizAla) ghr|" 42. anArya kathA-anArya logoM ke yogya kathA arthAt kaam-kthaa|12 43. niSThura kathA-apriya bAta, jaise-bhallIgRhotpatti kI kthaa|3 44. azramaNaprAyogyakathA-vaha vArtA, jo saMyama ke lie upakArI (upAdeya) na ho, dezakathA, bhaktakathA aadi| 2. sUtra 10 pUrvokta sUtroM meM eka strI ke sAtha rahane, khAne-pIne yAvat azramaNaprAyogya vArtAlApa karane kA prAyazcitta batalAyA gayA hai| prastuta sUtra meM aneka striyoM ke madhya, unase parivRta hokara rAtri athavA vikAlavelA meM aparimita kathA karane kA prAyazcitta prajJapta hai| arthAt jahAM kevala striyAM ho athavA jisa pariSad meM striyoM kI bahulatA ho, vahAM rAtri yA vikAla velA meM bhikSu adhikatama pAMca praznoM kA uttara de, adhika lambe kAla taka dharmakathA bhI na kre| dazavaikAlika sUtra kI hAribhadrIyA vRtti, uttarAdhyayana sUtra kI cUrNi tathA sthAnAMga sUtra kI abhayadevIyA vRtti se bhI isI artha kA saMpuSTi hotI hai|5 bhASyakAra ke anusAra isase striyoM ke jJAtijanoM meM aprIti, zaMkA Adi doSa tathA anya Atma-para-ubhaya samuttha doSa saMbhava haiN| yadi apavAda meM kahIM kevala striyoM ke madhya dharmakathA karanI Avazyaka ho to unake atyadhika nikaTa na baiThe, taruNI striyoM para dRSTi na TikAe, vRddhA striyoM kI tarapha ISad dRSTikSepa karatA huA saMyatabhAva se vairAgyapUrNa kathA kre| zabda vimarza 1. strImadhyagata-jisake ubhaya pArzva meM striyAM baiThI ho|18 2. striyoM se saMsakta-striyoM ke Uru, kohanI Adi se 11. vahI-maha pAhaNNe bahutte vA, mahaMtaM vA giha mahAgiha, bahusuvA uccAraesa mhaagih| mahAkulaM piinbhakulAdI pAhaNNe bahujaNa AiNNaM bhutte| 12. vahI, pR 416-aNAriyANa jomgA aNAriyA, sA ya kaamkhaa| 13. vahI, pR. 415-NiTTharaMNAma bhlliighrkhnnN| 14. vahI-desabhattakahAdI jA saMjamovakArikA Na bhavati, sA savvA asmnnpaaumgaa| 15. (ka) dasave. 8/42 (kha) uttara.16/4 kI cUrNi (ga) ThANaM 9/3 kI vRtti 16. nibhA. gA. 2433 va usakI cuurnni| 17. vahI, gA. 2435 va usakI cuurnni| 18. vahI, pR. 434-itthIsu umao ThiyAsu majhaM bhavati / 19. vahI-urukopparamAdIhiM saMghaTTato saMsatto bhavati, viTThIe vA paropyaraM sNstto| Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 8 : TippaNa jisakA saMghaTTana ho athavA paraspara dRSTi se sNskt|" 3. striyoM se parivRta- jo sarvataH samantAt striyoM se pariveSTita (ghirA huA ho| ' 4. aparimita kathA - tIna yAvat pAMca praznoM kA uttara denA parimita kathA (vArtA) tathA chaha yA usase adhika praznoM kA uttara denA aparimita kathA hai / 2 3. sUtra 11 abhyudyatavihAra kI apekSA vidhivat gaccha-paripAlana meM adhika nirjarA hotI hai| usameM bhI sAdhviyoM kI surakSA evaM unakA yathocita nirvahana gaNadhara kA pramukha karttavya hai-bhASya evaM cUrNi meM anekazaH ullikhita isa tathya se tathA anya tatkAlIna paristhitiyoM ke adhyayana se yaha jJAta hotA hai ki usa kAla meM sAdhviyoM ke lie aneka vyavasthAeM sAdhuoM, vizeSataH gaNadhara ko karanI hotI thI, jaise - kSetra pratilekhanA, ucita upAzraya evaM zayyAtara kI khoja Adi / jahAM mArga meM zvApada, mleccha Adi kA bhaya hotA, vahAM sAdhu apekSAnusAra unake Age pIche yA paripArzva meM parivrajana krte| prastuta sUtra meM ArttadhyAna pUrvaka sAdhviyoM ke sAtha grAmAnugrAma parivrajana karane tathA svAdhyAya Adi karane kA prAyazcitta prajJapta hai| bhASyakAra ke anusAra jisa AtaMdhyAna kA kAraNa viSayarAga ho, usase AtmavirAdhanA, cAritravirAdhanA Adi doSa saMbhava haiN| ataH usakA niSedha hai / sAdhviyoM ke koI upasarga ho, glAnya ho, usake nivAraNa ke lie hone vAlI cintA Adi isake apavAda haiN| 4. sUtra 12,13 prastuta sUtradvayI meM gRhastha ke sAtha rAtri meM saMvAsa karane tathA usake nimitta gamanAgamana karane kA prAyazcitta prajJapta hai| sambandha kI dRSTi se gRhastha do prakAra kA ho sakatA hai zAti aura ajJAti (jJAtijana se atirikta) / zraddhA evaM vrata kI apekSA se bhI usake do bheda ho jAte haiM-upAsaka aura anupAsaka (zrAvaka ke sivAya anya gRhsth)|' ina sUtroM meM cAroM hI prakAra ke gRhastha kA kathana huA hai| ina sUtroM meM strI yA puruSa kA spaSTa nirdeza nahIM hai| bhASya evaM 1. nibhA. bhA. 2 cU.pU. 434 sambato samatA pariveDio parivuDo bhaNNati / 2. vahI - parimANaM jAva tiNNi cauro paMca vA vAgaraNAni parato chaTTAdi aparimANaM kahaM / 3. vahI, pR. 429-ajjayavihArAta tassa vidhipariyaNe bahutariyA NijjarA / 4. (ka) vahI, gA. 2448 (kha) vistAra hetu draSTavya vahI, gA. 2449-2465 vahI, gA. 2444-2447 sacUrNi 5. 6. vahI, gA. 2468 7. vahI, gA. 2469 sacUrNi 180 nisIhajjhayaNaM cUrNa se bhI spaSTataH aisI pratIti nahIM hotI ki ye sUtra kevala strI ke saMvAsa saMbaMdhI haiN| yadyapi bhASya evaM cUrNi meM eka nirdeza - 'itthiM paDucca suttaM' milatA hai, kintu Age bhASyakAra ne sahiraNya, sabhoyaNa Adi padoM se apane abhiprAya ko vistRta kara diyA hai|" prastuta gAthA, usakI cUrNi evaM agrima gAthAoM se yaha spaSTa pratIta hotA hai ki cAhe akelI strI ho, cAhe strIyukta puruSa ho, dhana sahita puruSa ho yA bhaktapAna sahita puruSa ho, inake sAtha saMvAsa karane se zaMkA, kalaha, hiMsA Adi aneka doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai|' ataH gRhastha ke sAtha rAtrisaMvAsa karane para gurucAturmAsika prAyazcitta vidhAna hai| cUrNikAra ke anusAra ina doSoM se rahita puruSa ke sAtha saMvAsa karane para laghucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai / " zabda vimarza 1. AdhI athavA pUrI rAta-rAtri ke do aura cAra prahara kramazaH AdhI aura pUrI rAta hai| vaikalpika rUpa meM eka prahara aura tIna prahara kA - AdhI aura pUrI rAta meM grahaNa kiyA jA sakatA hai - aisA cUrNikAra kA abhimata hai| " 2. saMvAsa denA eka hI upAzraya meM unheM rahane kA kahanA, anya kahane vAle kA anumodana karanA, rahane kA pratiSedha na karanA aura pratiSedha na karane vAle kA anumodana karanA - sArA 'saMvAsa denA' ke aMtargata hai|" 3. paDucca (nimitta se) gRhastha ko kAyikI Adi ke lie niSkramaNa karate dekhakara socanA - yaha kAyikI saMjJArtha gayA hai, maiM bhI calA jAUM / athavA use usa nimitta se uThAnA ki Ao, caleM / 12 sUtra 14 5. mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA (raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM) prastuta Agama ke AThaveM uddezaka tathA naveM uddezaka tv meM 'raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM' isa vAkyAMza kA prayoga huA hai| isa vAkyAMza meM 'raNNo' pada ekavacanAnta aura khattiyANaM Adi tInoM pada bahuvacanAnta haiM, aisA kyoM ? ise 'ArSa' prayoga mAnA vahI, gA. 2471, 2472 8. 9. vahI, bhA. 2 cU. pR. 442 10. vahI, bhA. pR. 441 19. vahI- egavasahIe saMvAso 'vasAhi' tti bhaNati, aNNaM vA annumodti| jo taM na paDisedheti, aNNaM vA apaDiseyaMtaM aNumoyati / 12. vahI, pR. 443 paDucca tti jAhe so gihattho kAiyAdi Niggacchati tAhe saMjato vi ciMteti-esa kAiyaM gato ahamavi eyaNissAe kAiyaM gacchAmi, uTThAveti vA ehi, vccaamo| 13. nisIha. sU. 8 / 14- 18 14. vahI, sU. 9/6 - 11, 13-29 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 181 uddezaka 8 : TippaNa jAe athavA yahAM koI anya hetu honA cAhie yaha vimarzanIya hai| 6. sknd-kaartikey| prastuta saMdarbha meM eka mata yaha bhI prApta hotA hai ki yahAM 'raNNo' se 7. mukund-bldev| rAjA kA tathA 'khattiyANaM Adi se amAtya, purohita, Izvara Adi 8.caity-devkul|| padoM para abhiSikta anya zuddha kSatriya padAdhikAriyoM kA grahaNa kiyA sUtra 15 jaae| 7. uttarazAlA athavA uttaragRha (uttarasAlaMsi vA uttaragihaMsi 6.sUtra 14 vA) prAcIna kAla meM aneka laukika devI-devatAoM kI pUjA hotI uttara zabda aneka arthoM meM prayukta hotA hai jaise zreSTha, uparitana, thI tathA aneka prakAra ke mahotsava manAne kI paramparA thii| inameM atirikta, pazcAdvartI aadi| prastuta saMdarbha meM bhASyakAra ne isake Amoda-pramoda, nRtya-gAyana ke sAtha-sAtha khAne-khilAne Adi kA pazcAdvartI artha ko grahaNa kiyA hai jo mUlagRha (rAjaprAsAda) ke bhI Ayojana hotA thaa| prastuta sUtra meM indra, skanda, rudra, giri, dari, bAda banAyA jAe, vaha ghara aura zAlA kramazaH uttaragRha evaM uttarazAlA nadI Adi aneka mahotsavoM kA ullekha huA hai| inameM rAjA evaM kahalAtA hai| isakA eka anya artha hai-krIr3A sthala, jo mUlagRha se prajAjana sabhI samAna rUpa se bhAga lete athavA kaI mahotsava vizeSataH prAyaH asaMbaddha hotA hai| zAlA kuDyarahita evaM vizAla hotI hai, rAjAoM kI ora se Ayojita hote the| prastuta sUtra meM unhIM __gRha kuDya sahita aura anekavidha hotA hai| uttarazAlA aura uttaragRha mahotsavoM meM azana, pAna Adi grahaNa karane kA prAyazcitta prajJapta hai, meM praviSTa rAjA se azana, pAna Adi grahaNa karane vAle bhikSu ke prati jo kevala mUrdhAbhiSikta kSatriya rAjA dvArA Ayojita hoM athavA stainya Adi kI AzaMkA ho sakatI hai| ataH bhikSu ko ina sthAnoM jisameM vaise rAjA kI aMzikA (bhAgIdArI) ho, kyoMki una mahotsavoM kA varjana karanA caahie| meM azana, pAna Adi grahaNa karane para bhadra-prAnta kRta aneka doSa 8. sUtra 16 saMbhava haiM-bhadraprakRti vAlA rAjA socatA hai-isa upAya (bahAne) se prastuta sUtra meM hayazAlA, gajazAlA Adi kucha prasiddha zAlAoM bhikSu merA AhAra grahaNa karate haiM, yahI acchA hai-aisA soca vaha ke sAtha guhyazAlA, maithunazAlA Adi aprasiddha zAlAoM kA bhI bAra-bAra isa prakAra ke AyojanoM meM pravRtta hotA hai| prAnta prakRti ullekha huA hai| kucha pratiyoM meM maMtrazAlA aura guhyazAlA ke sAtha vAlA rAjA ise prakArAntara se grahaNa karanA samajha kara muni ke prati dveSa rahasyazAlA zabda bhI prApta hotA hai| karatA hai| phalataH vaha bhojana, upadhi, sthAna Adi kA vyavaccheda cUrNikAra ke anusAra jaba mUrdhAbhiSikta rAjA azvazAlA, kara detA hai| gajazAlA Adi meM gayA huA ho, usa samaya ghor3oM, hAthiyoM Adi zabda vimarza ko khilAne ke lie athavA una zAlAoM meM jo anAtha Adi baiThe 1. kSatriya-kSatriya jAti meM utpanna / ' hoM, unheM dene ke lie jo AhAra le jAyA jAtA hai, use grahaNa karane 2. mudita-jAti se vizuddha / ' para prAyazcitta prApta hotA hai kyoMki isase unake antarAya lagatI hai 3. mUrdhAbhiSikta-pitA Adi ke dvArA rAjyAbhiSeka kiyA tathA rAjapiNDa ke grahaNa se Ane vAle anya doSoM kI bhI saMbhAvanA rahatI hai| 4. samavAya-goSThI bhoja (goTha) zabda vimarza 5. piNDanikara-pitRbhoja (mRtaka bhoj)|' 1.maMtrazAlA-maMtraNAgRha (mNtrnnaakkss)| huaa| 1. nizI. (saM. vyA.), pR. 197-atra upalakSaNAt-amAtya purohitezvara-talavara-mADambika-kauTumbikebhya-zreSThi-senApatyAdInAmapi grahaNaM krttvym| ......rAjAdyatiriktAnAmamAtyAdInAmapi vakSyamANeSu samavAyAdiSu indramahAdiSu ca sAdhurazanAdikaM na gRhNIyAdati smbndhH| nibhA. gA. 2480-2486 3. vahI, bhA. 2 cU.pR. 444-khattiya tti jaatimghnnN| 4. vahI-mudito jaatishuddho| 5. vahI-pitimAdieNa abhisitto muddhaabhisitto| 6. vahI-samavAyo goSThIbhattaM / 7. vahI-piMDaNigaro dAibhattaM, pitipiNDapadANaM vA piNddnnigro| 8. vahI-khaMgho skndkumaaro| 9. vahI-mukuMdo bldevH| 10. vahI-cetitaM devkulN| 11. vahI, gA. 2490 12. vahI, bhA. 2, cU.pR. 433-akuDDA sAlA, sakuDaM gih| 13. vahI, gA. 2488 14. vahI 2,cU.pU. 446-hayagayasAlAsahayagayANa uvajevaNa-piMDamANiyaM deti, tattha rAyapiMDo aMtarAyadosoya sesasAlAsupaTThA bhattA / ahavA suttAbhihiyasAlAsu ThitAdINa aNAhAdiyANa bhattaM pycchti| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 8 : TippaNa 182 nisIhajjhayaNaM 2. guhyazAlA-jahAM gupta vArtA kI jaae| 2. utsRSTa-piNDa-ujjhitadharmA AhAra Adi, jaise-kaue, 9. sUtra 17,18 kutte Adi ko diyA jAne vAlA aahaar| rAjA se saMbaddha sthAnoM-uttaragRha, uttarazAlA, gajazAlA, 3. saMsRSTapiNDa-bhuktAvazeSa, rAjA evaM rAjaparivAra ke khAne azvazAlA Adi meM azana-pAna Adi ko grahaNa karane para jisa ke bAda bacA huA bhojn|| prakAra rAjapiNDa ke grahaNa se Ane vAle bhadra-prAntakRta doSa saMbhava hai, 4. anAthapiNDa-jisakA koI bAMdhava na ho (yogakSema kA usI prakAra rAjA ke sannidhi sanicaya se tathA rAjA dvArA anAtha, saMvAhaka na ho), vaha anAtha kahalAtA hai| anAtha manuSyoM ke lie vanIpaka, kRpaNa Adi ko diye jAne vAle azana Adi ko grahaNa ___ banAyA gayA AhAra anAthapiNDa kahalAtA hai|' karane para bhI ve hI doSa saMbhava haiN| ataH inheM bhI rAjapiNDa ke samAna 5. kRpaNapiNDa-kRpaNa kA artha hai pinnddolg-bhikssaajiivii| hI agrAhya mAnA gayA hai| kRpaNoM ko dene ke lie banAyA huA AhAra kRpaNapiNDa kahalAtA hai| 1. sannidhi-saMnicaya-vinAzI dravyoM dUdha, dahI Adi kA 6. vanIpakapiNDa-yAcanA vRtti vAle ve loga, jo dAna saMgraha sannidhi tathA avinAzI dravyoM-ghI, tela, vastra kA saMgraha Adi kA phala batAkara dAna prApta karate haiM, vanIpaka kahalAte haiN| saMcaya kahalAtA hai| unake lie niSpanna AhAra vanIpakapiMDa hai| vistAra hetu draSTavya-dasave. 5/1/51 kA ttippnn| 1. nibhA. gA. 2494,2495 2. vahI, bhA. 2, cU.pR. 446-sannihI NAma dadhikhIrAdi jaM viNAsi davvaM, jaMpuNa ghaya-tella-vattha-patta-gula-khaMDa-sakkArAiyaM aviNAsi davvaM, ciramavi acchai Na viNassai, so sNcto| 3. vahI, pR. 447-UsaTe ujjhiydhmmie| 4. vahI-saMsattapiMDo bhuttaavsesN| 5. vahI-aNAhA abaMdhavA tesiM jo kao piNddo| 6.. dasave. hA.TI. pR. 184-kRpaNaM vA pinnddolkm| 7. nibhA. bhA. 2 cU. pR. 447-vaNimagapiMDoNAma jo jAyaNavittiNo, dANAdiphalaM labhaMti, tesiM jaMkaDaM taM vaNimagapiNDo bhaNNati / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo uso nauvAM uddezaka Page #225 -------------------------------------------------------------------------- Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka kA mukhya pratipAdya hai-rAjA aura rAjapiNDa / AThaveM uddezaka ke samAna hI isa uddezaka meM prajJapta pratiSiddha padoM ke samAcaraNa kA prAyazcitta hai anudghAtika caaturmaasik| AThaveM uddezaka ke antima pAMca sUtroM meM rAjasatka AhAra ko grahaNa karane kA prAyazcitta prajJapta hai| isa uddezaka meM rAjapiNDa evaM rAjapiNDa mizrita AhAra ko grahaNa evaM bhoga karane ke prAyazcitta ke atirikta rAjA ke antaHpura meM praveza, rAjAntaHpurikA ke dvArA abhyAhRta athavA maMgavA kara AhAra Adi kA grahaNa, rAjA se saMbaddha SaD doSAyatanoM ko jAne, pUche evaM gaveSaNA kie binA bhikSArtha praveza-niSkramaNa, rAjAoM ke praveza evaM nirgamana ko tathA rAjarAniyoM ko dekhane kI icchA, rAjA ke rahe hue sthAna meM rahanA, mahAbhiSeka ke samaya praveza-niSkramaNa tathA AbhiSekya rAjadhAniyoM meM praveza-niSkramaNa-ina saba sUtroM kA ullekha (saMgrahaNa) huA hai| yahAM yaha jijJAsA svAbhAvika hai ki sUtrakAra ne ina sUtroM ko AThaveM uddezaka meM na rakhakara naveM uddezaka meM kyoM rakhA? athavA AThaveM uddezaka ke antima pAMca sUtroM ko isa uddezaka meM kyoM nahIM rakhA? bhASya evaM cUrNi meM isa prazna kA koI samAdhAna nahIM hai| bhASyakAra ne bhI kSatriya, mudita, mUrdhAbhiSikta Adi zabdoM kI vyAkhyA AThaveM uddezaka meM nahIM kI, nave uddezaka meM kI hai| prastuta uddezaka ke bhASya evaM cUrNi ko par3hane se pAThaka ko tatkAlIna bhAratIya saMskRti ke viSaya meM acchI jAnakArI upalabdha ho sakatI hai| jaise--usa samaya kI rAjanaitika paristhitiyAM kyA thIM? kyA-kyA vyavasthAeM hotI thIM? rAjA ke vyaktigata jIvana se sambandhita kAryoM meM, antaHpura meM aura anyAnya dAyitvoM ke nirvahana meM kitane aura kisa prakAra ke vyakti niyojita hote the? rAjyAbhiSeka Adi ke samaya rAjA ke pAsa jAne athavA na jAne se kauna-kauna-sI hAni ho sakatI hai? usa samaya jAne vAle bhikSu ko kyA-kyA sAvadhAniyAM rakhanI cAhie? ityAdi aneka bAtoM kI vistRta jAnakArI nizIthabhASya evaM usakI cUrNi meM samupalabdha hotI hai| bhASyakAra ne batAyA hai-upayoga lagAkara rAjyAbhiSeka se pUrva athavA pazcAt jAne vAlA bhikSu 'dharmalAbha' kahakara rAjA se kahe-prAyogya kI anujJA deN| yadi rAjA pUche ki 'prAyogya kyA hotA hai?' athavA 'mere pUrvavartI rAjAoM ne kyA diyA?' to bhikSu kahe AhAra-uvahi-sejjA, tthaann-nnisiiynn-tuyttttgmnnaadii| thIpurisANa ya dikkhA, diNNA ne puvvraadiihiN|| aisA sunakara koI prAnta prakRti vAlA rAjA kahe-dIkSA ko chor3akara zeSa saba kI anujJA hai kyoMki yadi Apa sabako dIkSita kara leMge to hama kyA kareMge? isa prakAra kahane para use kisa prakAra samajhAe, kisa prakAra vidyA Adi ke dvArA anukUla banAe-ityAdi saMvAda kA nizIthabhASya evaM cUrNi meM bar3A sundara citraNa kiyA gayA hai| 1. nibhA. gA. 2576 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo uddeso : nauvAM uddezaka mUla saMskRta chAyA hindI anuvAda rAyapiMDa-padaM 1. je bhikkhU rAyapiMDaM geNhati, geNhataM vA saatijjti|| rAjapiNDa-padam yo bhikSuH rAjapiNDaM gRhNAti, gRhNantaM vA svdte| rAjapiNDa-pada 1. jo bhikSu rAjapiNDa' kA grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA 2.je bhikkhU rAyapiMDaM bhuMjati, bhuMjaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSu rAjapiNDaM bhuGkte, bhuJjAnaM vA svdte| 2. jo bhikSu rAjapiNDa kA bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| rAyaMtepura-padaM rAjAntaHpura-padam 3. je bhikkhU rAyaMtepuraM pavisati, yo bhikSuH rAjAntaHpuraM pravizati, pravizantaM pavisaMtaM vA saatijjti|| vA svdte| rAjAntaHpura-pada 3. jo bhikSu rAjA ke antaHpura meM praveza karatA hai athavA praveza karane vAle kA anumodana karatA hai| 4. je bhikkhU rAyaMtepuriyaM vadejjA- yo bhikSuH rAjAntaHpurikAM vadet- 'Auso! rAyaMtepurie! No khalu AyuSmati! raajaantHpurike| no khalu mama amhaM kappai rAyaMtepuraM Nikkhamittae kalpate rAjAntaHpure niSkramituM vA praveSTuM vA pavisittae vA, imaNhaM tumaM vA, imaM tvaM pratigrahakaM gRhItvA paDiggahagaM gahAya rAyaMtepurAo asaNaM rAjAntaHpurAt azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA vA svAdyaM vA nissRtam AhRtya dehi, yaH NIhariyaM AhaTTa dalayAhi' jo taM evaM tAmevaM vadati, vadantaM vA svadate / vadati, vadaMtaM vA saatijjti|| 4. jo bhikSu rAjA kI antaHpurikA (rAjapatnI) se kahe-he AyuSmatI! rAjAntaHpurike! hameM rAjA ke antaHpura meM niSkramaNa athavA praveza karanA nahIM klptaa| ataH tuma isa pratigraha ko lekara rAjA ke antaHpura se azana, pAna, khAdya athavA svAdya nikAlakara lAkara de do-jo usako isa prakAra kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA hai| 5.je bhikkhuya NaM rAyaMtepuriyA vaejjA- yaM bhikSukaM rAjAntaHpurikA vadet- 'AusaMto! samaNA! No khalu tujhaM AyuSman! zramaNa! no khalu tava kalpate kappai rAyaMtepuraM Nikkhamittae vA rAjAntaHpure niSkramituM vA praveSTuM vA, pavisittae vA, AhareyaM paDiggahagaM AharemaM pratigrahakaM yAvat tubhyam ahaM jA te ahaM rAyaMtepurAo asaNaM vA rAjAntaHpurAt azanaM vA pAnaM vA khAdyaM pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA vA svAdyaM vA nissRtam AhRtya dadAmi, NIhariyaM AhaTTa dalayAmi' je taM evaM yaH tAmevaM vadantI pratizRNoti, pratizRNvantaM vadatiM paDisuNeti, paDisuNetaM vA vA svdte| saatijjti|| 5. yadi rAjAntaHpurikA bhikSu se kahe-'he. AyuSman! zramaNa! Apako rAjA ke antaHpura meM niSkramaNa athavA praveza karanA nahIM klptaa| ataH Apa yaha pratigraha (pAtra) do| maiM Apako rAjA ke antaHpura se azana, pAna, khAdya athavA svAdya nikAlakara lAkara dUM'-jo bhikSu isa prakAra kahane vAlI kI bAta ko svIkAra karatA hai athavA svIkAra karane vAle kA anumodana karatA hai|' Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 9 : sUtra 6-9 muddhAbhitti-padaM 6. je bhikkhU raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM dovAriyabhattaM vA pasubhattaM vA bhayagabhattaM vA balabhattaM vA kayagabhattaM vA kaMtArabhattaM vA dubhikkhabhattaM vA damagabhattaM vA gilANabhattaM vA baddaliyAbhattaM vA pAhuNabhattaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 7. je bhikkhU raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM imAI chaddosAyayaNAI ajANittA apucchiya agavesiya paraM caurAya- paMcarAyAo gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe Nikkhamati vA pavisati vA, NikkhamaMtaM vA pavisaMtaM vA sAtijjati, taM jahA- koTThAgArasAlANi vA bhaMDAgArasAlANi vA pANasAlANi vA khIrasAlANi vA gaMjasAlANi vA mahANasasAlANi vA // 8. je bhikkhU raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM aigacchamANANa vA NiggacchamANANa vA padamavi cakkhudaMsaNa-paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM sAtijjati // vA 9. je bhikkhU raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM itthIo savvAlaMkAravibhUsiyAo padamavi cakkhudaMsaNa-paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA sAtijjati / / 188 mUrdhAbhiSikta-padam yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAM dauvArikabhaktaM vA zubhaktaM vA bhRtakabhaktaM vA balabhaktaM vA kRtakabhaktaM vA kAMtArabhaktaM vA durbhikSabhaktaM vA dramakabhaktaM vA glAnabhaktaM vA bardalikAbhaktaM vA prAghuNabhaktaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAm imAni SaD doSAyatanAni ajJAtvA apRSTvA agaveSayitvA paraM catUrAtrapaMcarAtrAt 'gAhA' patiku laM piNDapAtapratijJayA niSkrAmati vA pravizati vA, niSkrAmantaM vA pravizantaM vA svadate, tadyathA-- koSThAgArazAlAH vA bhANDAgAra - zAlAH vA pAnazAlAH vA kSIrazAlAH vA gajazAlAH vA mahAnasazAlAH vA / yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAm atigacchatAM vA nirgacchatAM vA padamapi cakSurdarzanapratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svadate / yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnA striyaH sarvAlaMkAravibhUSitAH padamapi cakSurdarzanapratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM mUrdhAbhiSikta pada 6. jo bhikSu mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA ke 1. dvArapAloM ke nimitta bane bhojana 2. pazuoM ke nimitta bane bhojana 3. bhRtakoM ke nimitta bane bhojana / 4. senA ke nimitta bane bhojana 5. dAsoM ke nimitta bane bhojana 6. aTavI - nirgata yAtriyoM ke nimitta bane bhojana 7. durbhikSa pIr3itoM ke nimitta bane bhojana 8. dramakoM (dIna janoM) ke nimitta bane bhojana 9. rogiyoM ke nimitta bane bhojana 10. ativRSTi se pIr3ita logoM ke nimitta bane bhojana athavA 11. atithiyoM ke nimitta bane bhojana ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| * 7. jo bhikSu mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA ke ina chaha doSAyatanoM kI cAra rAta pAMca rAta meM jAnakArI kie binA, pUche binA, gaveSaNA kie binA gRhapatikuloM meM piNDapAta kI pratijJA se niSkramaNa karatA hai athavA praveza karatA hai aura niSkramaNa athavA praveza karane vAle kA anumodana karatA hai / jaise - koSThAgArazAlA, bhANDAgArazAlA, pAnazAlA, kSIrazAlA, gaMjazAlA aura mahAnasazAlA / " 8. jo bhikSu praviSTa hone vAle athavA niSkramaNa karane vAle mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA ko dekhane kI pratijJA se eka paira bhI calatA hai athavA calane vAle kA anumodana karatA hai / 9. jo bhikSu mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA kI saba alaMkAroM se vibhUSita striyoM ko dekhane kI pratijJA se eka paira bhI calatA hai athavA calane vAle kA anumodana karatA hai / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 nisIhajjhayaNaM uddezaka 9: sUtra 10-14 10. je bhikkhU raNo khattiyANaM yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM 10. mAMsabhojI, matsyabhojI athavA chavIbhojI mudiyANaM muddhAbhisittANaM mUrdhAbhiSiktAnAM mAMsakhAdakAnAM vA mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA bahimaMsakhAyANa vA macchakhAyANa vA matsyakhAdakAnAM vA chavikhAdakAnAM vA nirgata-udyAna meM goSThI-bhojana (pikanika chavikhAyANa vA bahiyA NiggayANaM bahirnirgatAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM athavA vanabhoja) karane gayA huA ho| usake asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA khAne ke lie niSpanna azana, pAna, khAdya vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA svdte| athavA svAdya ko jo bhikSu grahaNa karatA hai saatijjti|| athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA 11. je bhikkhU raNo khattiyANaM yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mudiyANaM muddhAbhisittANaM aNNayaraM mUrdhAbhiSiktAnAm anyatarad upabRMhaNIyaM 11. mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA ke uvavUhaNiyaM samIhiyaM pehAe tAe samIhitaM prekSya tasyAM pariSadi lie koI upabRMhaNakAraka (puSTikAraka) parisAe aNuTThiyAe abhiNNAe __ anutthitAyAm abhinnAyAm azana Adi kA upahAravizeSa laae| use avvocchiNNAe jo taM aNNaM avyavacchinnAyAma yastada annaM dekhakara, jaba taka bhojana karane vAlI pariSad paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svdte| uTha na jAe, kucha loga cale jAeM para saba na saatijjti|| jAeM, taba taka jo bhikSu usa anna (azana Adi) kA grahaNa karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 12. aha puNa evaM jANejjA-ihajja atha punaH evaM jAnIyAt-iha adya rAjA rAyA khattie parivusie je bhikkhU kSatriyaH paryuSitaH', yo bhikSuH tasmin gRhe tAe gihAe tAe paesAe tAe ___ tasmin pradeze tasmin avakAzAntare vihAraM uvAsaMtarAe vihAraM vA kareti, vA karoti, svAdhyAyaM vA karoti, azanaM sajjhAyaM vA kareti, asaNaM vA pANaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA Aharati, vA khAimaM vA sAimaM vA AhAreti, uccAraM vA prasravaNaM vA pariSThApayati, uccAraM vA pAsavaNaM vA pariDhuveti, anyatarAM vA anAryAM niSThurAm azramaNaaNNayaraM vA aNAriyaM NiTTharaM prAyogyAM kathAM kathayati, kathayantaM vA asamaNapAoggaM kahaM kaheta, svdte| kaheMtaM vA saatijjti|| 12. yadi punaH aisA jAne-'Aja yahAM koI kSatriya rAjA ThaharA huA thA' taba jo bhikSu usa ghara meM, ghara ke kisI pradeza meM athavA anya kisI avakAzAntara (samIpavartI bar3e sthAna) meM rahatA hai, svAdhyAya karatA hai, azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA AhAra karatA hai, uccAra athavA prasravaNa kA parityAga karatA hai athavA kisI prakAra kI anArya, niSThura, azramaNaprAyogya kathA kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA 13. je bhikkhU raNo khattiyANaM yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM 13. jo bhikSu bahiryAtrA ke lie saMprasthita mudiyANaM muddhAbhisittANaM bahiyA mUrdhAbhiSiktAnAM bahiH yAtrAsaMsthitAnAm mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA kA jattAsaMThiyANaM asaNaM vA pANaM vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA paDiggAheMtaM vA saatijjti|| anumodana karatA hai| 14. je bhikkhU raNo khattiyANaM yo bhikSu rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhA- 14. jo bhikSu bahiryAtrA se pratinivRtta (lauTe mudiyANaM muddhAbhisittANaM bahiyA bhiSiktAnAM bahiH yAtrApratinivRttAnAm hue) mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA jattApaDiNiyattANaM asaNaM vA pANaM azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA kA azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 9 : sUtra 15-20 vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 15. je bhikkhU raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM NadijattApaTThiyANaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 16. je bhikkhU raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM NadijattApaDiNiyattANaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 17. je bhikkhU raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM girijattApaTThiyANaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 18. je bhikkhU raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM girijattApaDiNiyattANaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 19. je bhikkhU raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM mahAbhiseyaMsi vaTTamANaMsiNikkhamati vA pavisati vA, NikkhamaMtaM vA pavisaMtaM vA sAtijjati // 20. je bhikkhU raNNo khattiyANaM mudiyANaM muddhAbhisittANaM imA dasa abhiseyAo rAyahANIo uddiTThAo gaNiyAo vaMjiyAo aMtomAsassa dukkhutto vA tikkhutto vA Nikkhamati vA pavisati vA, 190 pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSu rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAM nadIyAtrAprasthitAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAM nadIyAtrApratinivRttAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAM giriyAtrAprasthitAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAM giriyAtrApratinivRttAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAM mahAbhiSeke vartamAne niSkrAmati vA pravizati vA, niSkrAmantaM vA pravizantaM vA svadate / yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mUrdhAbhiSiktAnAM imAH daza abhiSekAH rAjadhAnyaH uddiSTAH gaNitAH vyaMjitAH antarmAsaM dviH vA triH vA niSkrAmati vA pravizati vA, niSkrAmantaM vA pravizantaM vA svadate, tadyathA-caMpA, mathurA, nisIhajjhayaNaM karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 15. jo bhikSu nadIyAtrA hetu saMprasthita mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA kA azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 16. jo bhikSu nadIyAtrA se pratinivRtta mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA kA azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai / 17. jo bhikSu giriyAtrA hetu saMprasthita mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA kA azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 18. jo bhikSu giriyAtrA se pratinivRtta mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA kA azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 19. mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA ke mahAbhiSeka kA vidhi-vidhAna cala rahA ho, usa samaya jo bhikSu niSkramaNa athavA praveza karatA hai aura niSkramaNa athavA praveza karane vAle kA anumodana karatA hai / " 20. mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjAoM kI ye dasa rAjyAbhiSeka yogya rAjadhAniyAM uddiSTa (kathita), gaNita ( saMkhyA meM dasa ) aura vyaMjita (nAmollekhapUrvaka kahI gaI ) haiM, jaise-caMpA, mathurA, vArANasI, zrAvastI, sAketa, kAMpilyapura, kauzAmbI, hastinApura Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 191 NikkhamaMtaM vA pavisaMtaM vA vArANasI, zrAvastI, sAketaM, kAmpilyaM, sAtijjati, taM jahA-caMpA maharA kauzAmbI, mithilA, hastinApuraM, vANArasI sAvatthI sAeyaM kaMpillaM raajgRhm| kosaMbI mihilA hatthiNApuraM raaygihN|| uddezaka 9 : sUtra 21-23 aura rAjagRha-jo bhikSu eka mahIne meM do bAra athavA tIna bAra ina rAjadhAniyoM meM praveza karatA hai athavA niSkramaNa karatA hai aura praveza athavA niSkramaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 21. je bhikkhU raNo khattiyANaM yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM 21. kSatriyoM, rAjAoM, kurAjAoM athavA mudiyANaM muddhAbhisittANaM asaNaM vA mUrdhAbhiSiktAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM rAjapreSyoM-mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA parassa vA svAdyaM vA parasmai nissRSTaM pratigRhNAti, rAjA dvArA inake lie pradatta azana, pAna, NIhaDaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA / pratigRhvantaM vA svadate, tadyathA- khAdya athavA svAdya ko jo bhikSu grahaNa sAtijjati, taM jahA-khattiyANa vA kSatriyebhyaH vA rAjabhyaH vA 'kurAINa' vA karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA rAINa vA kurAINa vA rAyapesiyANa rAjapreSyebhyaH vaa| anumodana karatA hai| vaa|| 22. je bhikkha raNNo khattiyANaM yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM 22. naTa, nartaka, jalla, malla, mauSTika, mudiyANaM muddhAbhisittANaM asaNaM vA mUrdhAbhiSiktAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vidUSaka, kathA karane vAle, plavaka athavA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA parassa vA svAdyaM parasmai nissRSTaM pratigRhNAti, lAsaka-mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya rAjA dvArA NIhaDaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNantaM vA svadate, tadyathA-naTebhyaH inake lie pradatta azana, pAna, khAdya athavA sAtijjati, taM jahA-NaDANa vA vA nartakebhyaH vA jallebhyaH vA mallebhyaH svAdya ko jo bhikSu grahaNa karatA hai athavA naTTANa vA jallANa vA mallANa vA vA mauSTikebhyaH vA viDambakebhyaH vA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| muTThiyANa vA velaMbagANa vA kahagANa kathakebhyaH vA plavakebhyaH vA lAsakebhyaH vA pavagANa vA lAsagANa vaa| vaa| 23. je bhikkhU raNNo khattiyANaM yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mudiyANaM muddhAbhisittANaM asaNaM vA mUrdhAbhiSiktAnAm azanaM kA pAnaM vA khAdyaM pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA parassa vA svAdyaM vA parasmai nissRSTaM pratigRhNAti, NIhaDaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA / pratigRhNantaM vA svadate, tadyathAsAtijjati, taM jahA-AsaposayANa azvapoSakebhyaH vA hastipoSakebhyaH vA vA hatthiposayANa vA mahisaposayANa mahiSapoSakebhyaH vA vRSabhapoSakebhyaH vA vA vasahaposayANa vA sIhaposayANa / siMhapoSakebhyaH vA vyAghrapoSakebhyaH vA vA vagghaposayANa vA ayaposayANa ajapoSakebhyaH vA potapoSakebhyaH vA vA poyaposayANa vA migaposayANa mRgapoSakebhyaH vA zvapoSakebhyaH vA vA suNahaposayANa vA sUyaraposayANa zUkarapoSakebhyaH vA meSapoSakebhyaH vA vA meMDhaposayANa vA kukkuDa- kukkuTapoSakebhyaH vA tittirapoSakebhyaH vA posayANa vA tittiraposayANa vA vartakapoSakebhyaH vA lAvakapoSakebhyaH vA vaTTayaposayANa vA lAvayaposayANa vA ___ 'cIralla poSakebhyaH vA haMsapoSakebhyaH vA cIrallaposayANa vA haMsaposayANa vA mayUrapoSakebhyaH vA zukapoSakebhyaH vaa| maUraposayANa vA suyaposayANa vaa|| 23. azvapoSaka, hastipoSaka, mahiSapoSaka, vRSabhapoSaka, siMhapoSaka, vyAghrapoSaka, ajapoSaka, potapoSaka, mRgapoSaka, zvAnapoSaka, zUkarapoSaka, meSapoSaka, kukkuTapoSaka, tItarapoSaka, batakhapoSaka, lAvakapoSaka, cIrallapoSaka, haMsapoSaka, mayUrapoSaka athavA zukapoSaka mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA dvArA inake lie pradatta azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko jo bhikSu grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 uddezaka 9 : sUtra 24-28 nisIhajjhayaNaM 24. je bhikkhU raNo khattiyANaM yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM 24. azvadamaka (azvazikSaka) athavA mudiyANaM muddhAbhisittANaM asaNaM vA mUrdhAbhiSiktAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM hastidamaka-mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA parassa vA svAdyaM vA parasmai nissRSTaM pratigRhNAti, rAjA ke dvArA inake lie pradatta azana, pAna, NIhaDaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhantaM vA svadate, tadyathA- khAdya athavA svAdya ko jo bhikSu grahaNa sAtijjati, taM jahA-AsadamagANa azvadamakebhyaH vA hastidamakebhyaH vaa| karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA vA hatthidamagANa vaa|| anumodana karatA hai| 25. je bhikkhU raNo khattiyANaM yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM 25. azvameMTha athavA hastimeMTha-mUrdhAbhiSikta mudiyANaM muddhAbhisittANaM asaNaM vA mUrdhAbhiSiktAnAm azanaM vA pAnaM vA zuddhavaMzIya kSatriya rAjA ke dvArA inake lie pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA parassa khAdyaM vA svAdyaM vA pasmai nissRSTaM pradatta azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko NIhaDaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate, jo bhikSu grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane sAtijjati, taMjahA-AsamiThANa vA tadyathA-azva miThANa' vA hasti miThANa' vAle kA anumodana karatA hai| hatthimiThANa vaa| vaa| 26. je bhikkhU raNo khattiyANaM yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM 26. azvArohI athavA hastyArohI mudiyANaM muddhAbhisittANaM asaNaM vA mUrdhAbhiSiktAnAm azanaM vA pAnaM vA (gajArohI)-mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA parassa khAdyaM vA svAdyaM vA parasmai nissRSTaM rAjA ke dvArA inake lie pradatta azana, pAna, NIhaDaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate, khAdya athavA svAdya ko jo bhikSu grahaNa sAtijjati, taM jahA-AsArohANa vA tadyathA-azvArohebhyaH vA hastyArohebhyaH karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA hatthiArohANa vaa|| vaa| anumodana karatA hai| 27. je bhikkhU raNo khattiyANaM yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM mudiyANaM muddhAbhisittANaM asaNaM vA mUrdhAbhiSiktAnAm azanaM vA pAnaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA parassa khAdyaM vA svAdyaM vA parasmai nissRSTaM NIhaDaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA __ pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate, sAtijjati, taM jahA-satthAhANaM vA tadyathA-zastrAhebhyaH vA saMvAhebhyaH vA saMvAhANa vA abbhaMgANa vA uvvaTTANa abhyaJjakebhyaH vA udvartakebhyaH vA vA majjAvayANa vA maMDAvayANa vA majjApakebhyaH vA maMDakebhyaH vA chattaggahANa vA cAmaramgahANa vA chatragrahebhyaH vA cAmaragrahebhyaH vA haDappaggahANa vA pariyaTTamgahANa vA _ 'haDappa'grahebhyaH vA parivartagrahebhyaH vA dIviyaggahANa vA asiggahANa vA dvIpikagrahebhyaH vA asigrahebhyaH vA dhaNuggahANa vA sattiggahANa vA __dhanurgrahebhyaH vA zaktigrahebhyaH vA kotaggahANa vaa|| kuntagrahebhyaH vaa| 27. zastrAha, saMbAdhana karane vAle, abhyaMgana karane vAle, udvartana karane vAle, majjana (snAna) karavAne vAle, maMDita (AbhUSita) karane vAle, chatra rakhane vAle, cAmara DulAne vAle, haDappa (AbharaNa-peTikA) rakhane vAle arthAt AbharaNa pahanAne vAle, vastra parivartana karavAne vAle, dIpikA rakhane vAle, talavAra dhAraNa karane vAle, dhanuSa dhAraNa karane vAle, zakti dhAraNa karane vAle athavA bhAlA dhAraNa karane vAle-mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA ke dvArA inake lie pradatta azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko jo bhikSu grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 28. je bhikkhU raNo khattiyANaM __yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM 28. varSadhara, kaMcukI, dvArapAla athavA mudiyANaM muddhAbhisittANaM asaNaM vA mUrdhAbhiSiktAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM daMDArakSika-mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA parassa vA svAdyaM vA parasmai nissRSTaM pratigRhNAti, rAjA ke dvArA inake lie pradatta azana, pAna, Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 193 NIhaDaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNantaM vA svadate, tadyathAsAtijjati, taM jahA-varisadharANa vA varSadharebhyaH vA kaMcukIyebhyaH vA kaMcuijjANa dovAriyANa vA dauvArikebhyaH vA daNDArakSikebhyaH vaa| daMDArakkhiyANa vaa|| uddezaka 9 : sUtra 29 khAdya athavA svAdya ko jo bhikSu grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 29. je bhikkhU raNo khattiyANaM yo bhikSuH rAjJaH kSatriyANAM muditAnAM 29. kubjA, kirAtI, vAmanI, vaDabhI (vakrazarIra mudiyANaM muddhAbhisittANaM asaNaM vA mUrdhAbhiSiktAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vAlI), barbarI, bakuzI, yavanI, palhavikA, pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA parassa / vA svAdyaM vA parasmai nissRSTaM pratigRhNAti, IsInikA, thArugiNiyA, lAsikA NIhaDaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhantaM vA svadate , tadyathA- (lATadezIyA), lakuzikA, siMhalikA, sAtijjati, taM jahA-khujjANa vA kubjAbhyaH vA kirAtikAbhyaH vA drAvir3I (tamiladezIyA), arabI, pauliMdI, cilAiyANa vA vAmaNINa vA __ vAmanIbhyaH vA vaDabhIbhyaH vA barbarIbhyaH pakvaNI, bahalI, muruMDI, zabarI athavA vaDabhINa vA babbarINa vA pausINa vA vA bakuzIbhyaH vA yAvanikAbhyaH pArasI-mUrdhAbhiSikta zuddhavaMzIya kSatriya rAjA joNiyANa vA palhaviyANa vA (yonikAbhyaH) vA palhavikAbhyaH vA ke dvArA inake lie pradatta azana, pAna, khAdya IsiNINa vA thArugiNINa vA IsInikAbhyaH vA thArukinIbhyaH vA athavA svAdya ko jo bhikSu grahaNa karatA hai lAsINa vA lausINa vA siMhalINa lAsibhyaH vA lakuzibhyaH vA siMhalIbhyaH athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA vA damilINa vA ArabINa vaa| vA draviDIbhyaH vA ArabIbhyaH vA puliMdINa vA pakkaNINa vA bahalINa pulindIbhyaH vA pakkaNIbhyaH vA vA marUMDINa vA sabarINa vA pArasINa bahalIbhyaH vA muruNDIbhyaH vA zabarIbhyaH vaa| vA pArasIbhyaH vaa| taM sevamANe Avajjai cAummAsiyaM tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM -ina kA Asevana karane vAle ko cAturmAsika parihAraTTANaM annugghaatiyN|| parihArasthAnam anudghaatikm| anudghAtika parihArasthAna prApta hotA hai| Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa sUtra 1 1. rAjapiNDa (rAyapiMDa) prastuta Agama ke AThaveM uddezaka meM rAjapiNDa se saMbaMdha rakhane vAle chaha sUtra tathA naveM uddezaka meM ikkIsa sUtra haiN| mukhyatayA rAjapiNDa rAjakIya bhojana kA artha detA hai, kintu sAmAnyataH rAjapiNDa zabda se rAjA ke apane nijI bhojana aura rAjasatka bhojana-rAjA ke dvArA die jAne vAle sabhI prakAra ke bhojana, jinakA ullekha uparyukta sUtroM meM huA hai kA saMgraha hotA hai| nisIhajjhayaNaM meM rAjA ke tIna vizeSaNa upalabdha hote haiM- 1. vaha jAti se kSatriya honA caahie| 2. vaha mudita-jAti-zuddha honA caahie| athavA jo ubhaya kula vizuddha (udita kula evaM vaMza meM utpanna) honA caahie| 3. vaha mUrdhAbhiSikta honA caahie| nizIthabhASya evaM cUrNi ke anusAra apane pUrvavartI rAjA ke dvArA mUrdhAbhiSikta hokara senApati, amAtya, purohita, zreSThI aura sArthavAha sahita jo rAjA rAjya kA bhoga karatA hai, usakA piNDa agrAhya hai| zeSa rAjAoM ke lie vikalpa hai-doSa kI saMbhAvanA ho unakA AhAra Adi na liyA jAe, doSa kI saMbhAvanA na ho to le liyA jaae| rAjA ke ghara kA sarasa AhAra khAte rahane se rasalolupatA na bar3ha jAe aura aisA AhAra anyatra milanA kaThina hai-yoM soca muni aneSaNIya AhAra lene na laga jAeM-ina saMbhAvanAoM ko dhyAna meM rakhakara rAjapiNDa lene kA niSedha kiyA gayA hai| yaha vidhAna eSaNA zuddhi ke lie hai| nizIthacUrNikAra ne yahAM AkIrNa doSa ko pramukha batalAyA hai| rAjaprAsAda meM senApati Adi Ate jAte rahate hai, vahAM muni ke pAtra Adi phUTane kI tathA coTa lagane kI saMbhAvanA rahatI hai isalie rAjapiNDa nahIM lenA cAhie aadi-aadi|' dasaveAliyaM meM rAjapiNDa ke sAtha 'kimicchaka' anAcAra kA bhI ullekha milatA hai| kimicchaka zabda anAthapiNDa, kRpaNapiNDa, vanIpakapiNDa kA artha detA hai| isa prakAra prastuta Agama ke uparyukta ikkIsa sUtroM meM rAjapiNDa aura kimicchaka donoM anAcAroM ke sAtha sAtha tatsadRza anya saMbhAvita anAcAroM ke prAyazcitta kA bhI saMgraha ho jAtA hai| 2. sUtra 3 ____ThANaM meM rAjapiNDa kA bhoga karane vAle ko guru prAyazcitta yogya mAnA gayA hai| rAjA ke antaHpura meM daMDArakSika, dvArapAla, varSadhara Adi vibhinna logoM kA AvAgamana rahatA hai| vahAM aneka kanyAeM evaM yuvatiyAM hotI haiN| aneka prakAra ke gIta, nRtya Adi ke kAraNa vahAM kA vAtAvaraNa zRMgArapradhAna evaM bhogabahula hotA hai| ataH vahAM jAne para bhikSu ke IryA, bhASA, eSaNA Adi samitiyoM meM skhalanA, pUrvabhogoM kI smRti evaM kutUhala ke kAraNa brahmacarya kI agupti tathA anya aneka doSa saMbhava haiN| ataH sAmAnyataH bhikSu ko antaHpura se dUra rahanA caahie| ThANaM meM pAMca kAraNoM se rAjA ke antaHpura meM praveza karanA anujJAta mAnA gayA hai|' 3. sUtra 4,5 bhikSu ke lie rAjA ke antaHpura meM praveza tathA rAjapiNDa kA grahaNa varjanIya hai| aisI sthiti meM antaHpurikA ko antaHpura se azana, pAna Adi lAkara dene kA kahanA athavA aisA kahane vAlI kI bAta ko svIkAra karanA bhI prakArAntara se pUrvokta vidhi kA ullaMghana hI hai| sAtha hI isase abhihata doSa, viSayukta yA abhimaMtrita AhAra Adi kI saMbhAvanA tathA bhikSu ke prati cora, pAradArika Adi kI AzaMkA Adi doSa bhI saMbhava haiN| ataH antaHpurikA se azana Adi maMgavAnA evaM lAe hue ko svIkAra karanA donoM hI rAjapiNDa grahaNa ke samAna prAyazcitta vAle kArya haiN| 1. nisIha. 8/14-18 tathA 9/1,2,6,10,11,13-19, 21 2. nibhA. gA. 2497 tathA cUrNi 3. vahI, gA. 2504-2507 4. dasave. 3/3 5. vahI, 3/3 kA TippaNa 6. ThANaM 5/101 kA TippaNa (pR. 626) 7. (ka) nibhA. gA. 2515,2517,2518 (kha) tulanA hetu draSTavya ThANaM 5/102 kA TippaNa (Ti. 65) 8. ThANaM 5/102 9. nibhA. gA. 2522-2523 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM zabda vimarza 1. rAyatepuriyA - rAjA ke antaHpura meM rahane vAlI, rAjapatnI / ' 2. NIhariya - nikAlakara / 4. sUtra 6 dvArapAloM, pazuoM, aTavI-nirgata yAtriyoM, durbhikSapIr3itoM Adi ke lie rAjA ke dvArA pradatta azana, pAna Adi ko grahaNa karane para bhI rAjapiNDa grahaNa sambandhI doSa saMbhava haiM tathA jinake nimitta bhojana diyA jA rahA hai, unake mana meM aprIti ho sakatI hai| antarAya Adi anya aneka doSa bhI saMbhava haiN| ataH prastuta sUtra meM use grahaNa karane vAle ko prAyazcittArha mAnA gayA hai| zabda vimarza 1. dovAriyabhakta dvArapAloM ke nimitta banA bhojana / 2. pasubhatta - pazuoM ke nimitta banA bhojana / 3. bhayagabhatta-bhRtaka ke nimitta banA bhojana / 4. balabhatta-bala kA artha hai caturaMgiNI senA-padAti, azva, hAthI aura ratha usake lie banA bhojn| 5. kayagabhatta- krayaka- dAsa ke lie banA bhojn| cUrNikAra ne dAsa ke lie akRtavRtti zabda kA prayoga kiyA hai|" 6, 7. kaMtArabhatta, dubbhikkhabhatta-kAntAra (aTavI) nirgata tathA durbhikSa pIr3itoM ke lie banA bhojana jo rAjA ke dvArA diyA jAe, vaha kramazaH kAntArabhakta evaM durbhikSabhakta hai| 8. damagamattadInajanoM ke nimitta banA bhojana / 9. gilANabhatta - ArogyazAlA meM athavA anya rogiyoM ko diyA jAne vAlA bhojana / ' 10. vaddaliyAbhatta-sAta dinoM taka nirantara varSA hone para - ativRSTi se pIr3ita logoM ke nimitta rAjA dvArA diyA jAne vAlA bhojana / 11. pAhuNabhatta rAjA ke atithi ke nimitta banA bhojn| " (vistAra hetu draSTavya-ThANaM 9/62 kA TippaNa) 5. sUtra 7 jahAM rAjakula kA dhAnyabhaMDAra ho, jahAM surA, madhu, sIdhu Adi 1. nimA 2, cU.pU. 453- aMtepuravAsI aMtepuriyA raNNo bhAriyA ityarthaH / 2. vahI, gA. 2529-2531 3. vahI, bhA. 2 cU. pR. 455 - dovAriyA dArapAlA / 4. vahI balaM cAhiM pAkkabalaM AsavalaM halthiya rahabalaM / 5. vahI- etesiM kayavittINa vA akayavittINa vA NAvAlaggANa vA jaM rAyakulAto peGgagAdi bhattaM nimAcchati / 6. vahI kaMtArAte aDaviNiggayANaM mukhattANaM dhikkhe rAyA deti taM dukhtN| 7. vahI damagA raMkA, tesiM bhattaM damagabhattaM / 195 uddezaka 9 : TippaNa vividha pAnaka rakha jAte hoM, dUdha, dahI Adi kA saMcaya ho, vividha prakAra ke dhAnya kUTe jAte hoM athavA vividha prakAra ke ratna rakhe gae ho ye sthAna doSAyatana mAne gae haiM vahAM ajJAna athavA pramAdavaza cale jAne se bhikSu ke prati zaMkA ho sakatI hai, rukSa prakRti vAle rakSaka bhikSu ko baMdI banA sakate haiM, use zArIrika kaSTa de sakate haiN|" ataH rAjadhAnI meM pahuMcane ke bAda bhikSu ko yathAzIghra inakI jAnakArI kara lenI caahie| 1 sUtra meM cAra-pAMca rAta kA ullekha hai| bhASyakAra ne isakI aneka prakAra se saMgati biThAI hai * pahale dina jAnakArI, pRcchA, gaveSaNA na kare to mAsalapu dUsare dina mAsaguru, isa krama se cauthe dina caturguru prAyazcitta prApta hotA hai| * kucha AcAryoM ke matAnusAra pahale dina kisI vyAkSepa athavA zrAnti ke kAraNa jAnakArI na kare to koI prAyazcitta nahIM, dUsare dina mAsalaghu, isa krama se pAMcaveM dina caturguru prAyazcitta prApta hotA hai| * eka mata ke anusAra pahale dina jAnakArI na karane para bhinna mAsa kA prAyazcitta prApta hotA hai, phalataH pAMcaveM dina caturguru prAyazcitta AtA hai| * eka anya mata ke anusAra pahale dina kA prAyazcita hai bIsa dina rAta, dUsare dina bhinnamAsa, isa krama se pAMcaveM dina caturguru prAyazcitta prApta hotA hai| 12 zabda vimarza 1. koSThAgAra - dhAnyabhaMDAra, jahAM saNa Adi satraha prakAra ke dhAnya rakhe jAte haiM / 3 2. bhANDAgAra - ratnabhaMDAra, jahAM solaha prakAra ke ratna rakhe jAte haiN| 3. pAnazAlA - jahAM surA, madhu, sIdhu, matyaNDikA, mRdvikA Adi ke pAnaka rakhe jAte haiN|" 8. vahI AroggasAlAe vA itarami tti viNAvi AroggasAlAe jaM gilANassa dijati taM milaa| 9. vahI sattAhale par3ate mataM kareti raayaa| 10. vahI raNNo koti pAhuNago Agato tassa bhattaM AdesabhataM / 11. vahI, gA. 2538 va usakI cUrNi 12. vahI, gA. 2536, 2537 13. vahI, bhA. 2, cU.pU. 456 - jattha saNa sattarasANi dhaNNANi koTThAgAro / 14. vahI-bhaMDAgAro jattha solasavihAiM rayaNAI / 15. vahI pANAgAraM jattha pANicakammaM to surA madhu-sI-khaMDamacchaMDiya muhiyApabhittINa pANagANi / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 9 : TippaNa 4. kSIrazAlA- jahAM dUdha, dahI, navanIta, takra Adi rakhe jAte haiN|' 5. gaMjazAlA - jahAM sana Adi satraha prakAra ke dhAnya kUTe jAte haiM athavA gaMja kA artha hai yava ataH gaMjazAlA arthAt yava rakhane kA sthAna / ' 6. mahAsanazAlA jahAM azana, pAna, khAdima Adi vividha khAdya upaskRta kie jAte haiN| 196 6. sUtra 8, 9 prastuta sUtradvayI meM rAjA tathA rAnI ko dekhane ke saMkalpa se jAne kA prAyazcitta batalAyA gayA hai| isa uddezaka meM caturguru prAyazcitta kA prasaMga hai| anya darzanIya sthaloM ko dekhane ke saMkalpa se jAne para caturlaghu prAyazcitta prApta hotA hai| isase aisA pratIta hotA hai ki anya darzanIya padArthoM athavA sthaloM kI apekSA rAjA ke praveza evaM niSkramaNa tathA alaMkRta vibhUSita rAjarAniyoM ko dekhanA adhika doSayukta hai| bhASyakAra ne prastuta saMdarbha meM aneka doSoM kI saMbhAvanA vyakta kI hai| jaise - koI rAjA yuddha ke lie nirgamana kara rahA ho aura sAdhuoM ke darzana ke bAda usa yuddha meM vijaya prApta ho jAe to vaha usa vijaya ko sAdhuoM ke darzana ko pariNAma mAnakara bAra-bAra yuddha se pUrva sAdhu darzana kI AkAMkSA kregaa| yadi vaha parAjita ho jAe to sAdhu-darzana ko apazakuna mAnakara sAdhuoM ke prati dveSa karegA, AhAra, pAnI, vasati Adi kA vyavaccheda kara degaa| dUsarI ora rAjA kI samRddhi Adi ko dekhakara koI sAdhu nidAna kara sakatA hai, bhuktabhogoM kI smRti se yA kutUhalavaza sAdhanA ke mArga se cyuta ho sakatA hai|' alaMkRta rAjarAniyoM ko rAgadRSTi se dekhane para ve yA unake suhRjjana sAdhu ke prati AzaMkA kara sakate haiM, lokApavAda Adi kA prasaMga upasthita ho sakatA hai| athavA unakI ora dekhate rahane se IrSyA meM anupayukta bhikSu ke skhalana, patana, bhAjanabheda Adi anya doSa saMbhava hai|" 1. nibhA. bhA. 2 cU. pR. 456 - khIragharaM jattha khIra-dadhi-NavaNIyatakkAdINi acchati / 2. vahI - gaMjasAlA jattha saNasattarasANi dhaNNANi koTTijjati / ahavA gaMjA javA, te jattha acchaMti sA gaMjasAlA / 3. vahI - mahANasasAlA jattha asaNa pANakhAtimAdINi NANAvibhakkha uvakkhaDijjati / 4. nisIha. 12/17-29 5. nibhA. gA. 2542 6. vahI, gA. 2543 7. vahI, gA. 2549 va usakI cUrNi 8. pAiya. 9. nimA gA. 2552 zabda vimarza nisIhajjhayaNaM abhisaMdhAra- paryAlocana karanA, nizcaya krnaa| ' 7. sUtra 10 jo rAjA zikAra Adi ke lie athavA goSThI bhoja (pikanika) ke lie bAhara gayA huA hai, vahAM usake dvArA kisI bhoja kA Ayojana ho yA tatrastha kAryaTikoM, bhikSuoM Adi ko dene ke lie rAjA kI ora se azana, pAna Adi kI vyavasthA ho, use grahaNa karanA bhI rAjapiNDa grahaNa karane ke samAna hI doSoM kA hetu hai|" ataH prAyazcittArha hai| zabda vimarza 1. maMsakhAya mRga Adi ke zikAra ke lie nirgt| " 2. macchakhAya - draha, nadI, samudra Adi meM matsya Adi ke prayojana se nirgata / 3. chavikhAya-chavi kA artha hai-cAvala Adi kI phlii| 13 phalI, vividha prakAra ke phala khAne ke lie udyAnikA hetu nirgata / 13 8. sUtra 11 rAjA jahAM pariSad ke sAtha AhAra kara rahA ho, vahAM koI viziSTa khAdya-peya upahRta kiyA jAe, vaha bhI rAjapiNDa hI hotA hai ataH usa samasta pariSad ke vahAM se cale jAne se pUrva vaha upabRMhaNIya upahAra bhI grahaNa nahIM karanA caahie| yaha prastuta sUtra kA abhiprAya hai| zabda vimarza 1. uvavUhaNiyA- upabRMhaNakAraka (puSTikAraka) azana Adi / jisa azana Adi se meghA, dhAraNA, indriyapATava, zarIra evaM Ayu kAsavaMrdhana ho, ve upabRMhaNakAraNa kahalAte haiM / 14 2. smiihiy-uphaar| 3. aNuTThitA - Asana chor3a kara khar3e na hue hoN| 16 4. abhiNNA - pariSad ke kucha loga na cale gae hoM / 17 5. avvocchiNNA - pariSad ke samasta loga na cale gae hoN|" 10. vahI, bhA. 2, cU.pU. 459 - migAdipAraddhiNiggatA maMsakhAdagA / 19. vahI - daha Nai samuddesu macchakhAdagA / 12. vahI - chavI kalamAdisaMgA / 13. vahI tA khAyanti nimnayA ujjANiyAe vA jiyakulANa / 14. vahI, gA. 2554 mehAdhAraNa iMdiya, dehAUNi vivaddhae jmhaa| uvavUhaNIya tamhA, cauvvihA sA u asaNAdI // 15. vahI, bhA. 2, cU. pR. 459 - samIhitA samIpamatitA, taM puNa pAhuDaM / 16. vahI, pR. 450 AsaNANi monuM dvitA acchati / 17. vahI - tato keti NiggatA bhiNNA / 18. vahI ase nAte vocchiSNA / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 9. sUtra 12 jisa sthAna para rAjA ThaharA huA ho, usa sthAna para dUsaretIsare dina rahane, AhAra Adi karane, uccAra-prasravaNa kA pariSThApana karane tathA kisI bhI prakAra kI azramaNaprAyogya kathA kahane vAle bhikSu ko prAyazcittArha mAnA gayA hai| jahAM rAjA rahatA hai, usa sthAna para kucha chUTa gayA ho, kho gayA ho to bhikSu para Aropa kI saMbhAvanA rahatI hai| vahAM rahane para vividha prakAra kI bhoga sAmagrI, citra Adi dekhane se bhuktabhogoM kI smRti athavA tAdRza kutUhala ke kAraNa mohodabhava kI saMbhAvanA bhI rahatI hai| ataH aise nivAsa pravAsa sthAnoM kA varjana karanA caahie| 10. sUtra 13-18 koI rAjA zatru - vijaya athavA yuddha hetu prasthAna karate samaya brAhmaNoM Adi ko bhojana karavAtA hai, koI vijaya yAtrA se lauTakara usakI khuzI meM bhoja detA hai| isI prakAra hAthiyoM ko vaza meM karane ke lie giriyAtrA tathA jalakrIr3A Adi ke lie nadIyAtrA para jAne se pUrva aura lauTane ke bAda rAjAoM ke dvArA bhoja kA Ayojana kiyA jAtA hai| ye saba bhI rAjapiNDa hI haiM ataH inake viSaya meM bhI ve hI doSa tathA vahI prAyazcitta jJAtavya hai, jo pUrvasUtroM meM kahA jA cukA hai / " zabda vimarza 1. bahiyA jattAsaMThiyA bahiyAMtrA kA artha hai zatru pakSa para vijaya prApti ke nimitta kI jAne vAlI yAtrA / bhASya-gAthA 2565 ke anusAra yahAM paTThiya tathA gA. 2566 ke anusAra yahAM 'saMpaTTiya' zabda honA caahie| kintu AdarzoM meM prastuta sUtra meM 'saMThiya' zabda milatA hai ataH ise isI rUpa meM saMprasthita artha meM svIkAra kiyA gayA hai / 2. girijattA - hAthiyoM ko pakar3ane ke lie giriyAtrA kI jAtI hai| 19. sUtra 19 jisa samaya rAjA ke mahArAjyAbhiSeka kA utsava manAyA jAtA hai, usa samaya yadi bhikSu vahAM pahuMcatA hai to janAkIrNa sthAna meM hone vAle saMyamavirAdhanA evaM AtmavirAdhanA Adi doSa to hote hI haiM, sAtha hI yadi rAjA aura usake pArivArika jana bhadraprakRti ke hoM to 1. nibhA. gA. 2559 2. vahI, gA. 2560, 2561 3. vahI bhA. 2, cU. pR. 461- jAhe paravijayaTThA gacchati tAhe maMgalasaMtiNimittaM divAdINa bhoSaNa kArya gacchati, paDiNiyattA vijae saMkhaDiM kareti / 4. vahI, gA. 2564 5. vahI, gA. 2566 - girijattA gayagahaNI / 6. vahI, gA. 2568, 2569 uddezaka 9 TippaNa : 197 bhikSu ko dekhakara unameM maMgalabuddhi utpanna hotI hai aura saMyogavaza yadi usake rAjya meM koI mAMgalika kArya ho jAe, vijaya prApta ho jAe to vaha apanI hara mAMgalika pravRtti meM bhikSu ke darzana karanA caahegaa| yadi rAjA Adi rukSaprakRti ke hoM to amaMgalabuddhi aura amAMgalikatA kI AzaMkA ke kAraNa ye sadA bhikSu se bacanA caaheNge| isa prakAra bhikSu usakI pravRtti-nivRtti meM kAraNabhUta hone se adhikaraNa kA nimitta bana sakatA hai / prAnta prakRti vAlA rAjA bhikSu kA pratiSedha athavA kisI dravya kA vyavaccheda kara sakatA hai' ataH bhikSu ko mahArAjyAbhiSeka ke avasara para usa kAryakrama ke daurAna pravezaniSkramaNa nahIM karanA caahie| zabda vimarza mahAbhiseya-Izvara, talavara Adi ke padAbhiSeka kI apekSA mahArAjyAbhiSeka kA kAryakrama viziSTa evaM bar3A hotA hai ataH use mahAbhiSeka kahA jAtA hai|" 12. sUtra 20 prAcIna kAla meM 1. campA - aMgadeza 2 mathurA - sUrasena 3. vArANasI kAzI 4. zrAvastI kuNAla 5. sAketa kauzala 6. hastinApura kuru 7. kAMpilya- pAMcAla 8. mithilA videha 9. kauzAmbI - vatsa tathA 10. rAjagRha-magadha kI rAjadhAnI thii| inameM bhArata, sagara, maghavA sanatkumAra, zAnti, kundhu ara, mahApadma, hariSeNa evaM jaya rAjA muMDita hokara pravrajita hue|' nizIthabhASya ke anusAra bAraha cakravartI rAjAoM meM zAnti, kunthu evaM ara-ye tIna eka rAjadhAnI meM utpanna hue tathA zeSa nau anya nau rAjadhAniyoM meM isa prakAra ye dasa unake janmasthAna haiM, pravrajyA sthAna nahIM / ' nizIthacUrNi ke anusAra ye bAraha cakravartI rAjAoM kI rAjadhAniyAM hai|" Avazyaka niryukti" ke anusAra sanatkumAra, zAnti, kunthu, ara evaM subhUma-ye pAMca hastinApura meM utpanna hue sthAnAMga vRtti" ke anusAra cakravartI ke janmasthAna hI unake pravrajyA sthAna haiM-'ye ca yatrotpannAste tatraiva pravrajitAH ' subhUma evaM brahmadatta pravrajita nahIM hue| aisI sthiti meM kauna kahAM pravrajita hue yaha anusaMdhAna kA viSaya hai| , nizIthabhASya ke anusAra cakravartI rAjAoM kI rAjadhAniyoM meM praveza- niSkramaNa ke niSedha se vAsudevoM kI rAjadhAniyAM tathA anya janAkIrNa nagaroM kA bhI niSedha sUcita hotA hai|" kyoMki vahAM jAne 7. vahI 2, pU.pU. 462 IsaratalavaramAdiyANaM abhisegANa mahaMtataro abhiseso mahAbhiseo, adhirAyatteNa abhiseo / 8. ThANaM 10 / 28 9. nibhA. gA. 2590, 2591 10. vahI, bhA. 2 cU.pU. 466 - bArasacakkINa eyA raayhaanniio| 11. Avani. 397 12. sthA. vR. pR. 454 13. nibhA. bhA. 2 cU.pU. 466 - jAsu vA NagarIsu kesavA aNNA vi jA jaNAiNNA sA vi vajjaNijjA / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 9 : TippaNa 198 nisIhajjhayaNaM se aneka doSa saMbhava haiM, jaise-bhuktabhogoM kI smRti, abhuktabhogoM 4. velNbk-viduussk|12 ke prati kutUhala, saMyamabhraMza, atyadhika bhIr3a ke kAraNa bhikSA, 5.plavaka chalAMga bharane vAle, nadI, samudra Adi tairane vaale| vicArabhUmi Adi meM bAdhA, svAdhyAya, dhyAna meM vighna aadi| 6. lAsaka-rAsa racAne vAle jisameM vAdya, nRtya tathA vistAra hetu draSTavya ThANaM 10 / 27,28 tathA unake ttippnn| gIta-tInoM ho, vaha lAsya-rAsa kahalAtA hai, usako prastuta karane 13. sUtra 21-29 vaale|" nizItha cUrNi ke anusAra 'jaya' 'jaya' zabda kA prayoga karane prastuta AlApaka meM rAjA ke dvArA vibhinna vargoM ke lie pradatta vAle bhAMDa lAsaka kahalAte haiN| 5 vibhinna prakAra ke rAjasatka bhojana ko grahaNa karane kA prAyazcitta 7. damaka-zikSaka, jo azva Adi pazuoM evaM tItara Adi prajJapta hai| inameM kucha rAjA ke adhInastha kAma karane vAle ArakSaka pakSiyoM ko zikSita karate haiN| Adi, kucha usakI vyaktigata sevA meM niyukta mardana, abhyaMgana 8. meMTha-yuddha Adi ke lie pazu-pakSiyoM ko prazikSita karane Adi karane vAle rAjasevaka, kucha antaHpura meM niyukta varSadhara, vAle, yogyA (zastracAlana kA abhyAsa") karAne vAle 8 kaMcukI Adi rAjakarmacArI, ikkIsa prakAra kI dAsiyAM tathA pazu- 9. ArohI-yuddhakAla meM ArohaNa karane vaale| pakSiyoM ke pAlana-poSaNa evaM prazikSaNa meM niyukta rAjakarmacArI haiM 10. satthAha-zastrAha-zastra ko dhAraNa (AdhAna karane) tathA kucha jalla, malla Adi kalAkAra varga ke loga haiN| bhASyakAra vAle arthAt surakSA prhrii| nizIthacUrNi ke anusAra isakA artha ke anusAra ina vibhinna prakAra ke vyaktiyoM ke lie rAjA dvArA pradatta hai-dhanurveda Adi rAjazAstroM kA AkhyAna (kathana) karane vaale| bhojana ko grahaNa karane para ve hI doSa saMbhava haiM, jo rAjapiNDa ko 11. saMvAha-saMbAdhana-mardana karane vaale| grahaNa karane meM Ate haiN| ataH inake lie bhI vahI prAyazcitta evaM 12. abbhaMga-abhyaMgana-taila mardana karane vaale|22 apavAda-pada hai| 13. uvvaTTa-udvartana karane vaale| 23 zabda vimarza 14. majjAvaya-majjana-snAna karavAne vaale| 1.ksstriy-aarkssk| 15. maMDAvaya-maMDita (AbhUSita) karane vaale|25 2. raajaa-adhipti|' 16. chattaggaha-chatra rakhane vaale| 3. kurAjA-kutsita rAjA yA pratyantavartI nRp|' 17. cAmaramgaha-cAmara DulAne vaale| 4. rAjapreSya-rAjakIya bhRty| 18. haDappaggaha-haDappa (AbharaNa) pahanAne vaale|" 5.nniihdd-prdtt| 19. pariyaTTaggaha-vastra parivartana karane vaale|27 1. jalla-kaur3I se juA khelane vaalaa| nizIthacUrNi ke 20. dIviyaggaha-dIpikA rakhane vaale| anusAra jalla rAjA ke stotrapAThaka hote haiN|' 21. asiggaha-talavAra dhAraNa karane vaale| 2.mll-phlvaan| 22-24. dhaNuggaha-koMtamgaha-kramazaH dhanuSa dhAraNa karane 3. mauSTika-muSTiyuddha karane vAle, yuddha karane vAle malla / vAle, zakti dhAraNa karane vAle, bhAlA dhAraNa karane vaale| 1. nibhA. gA. 2592-2594 15. nibhA. 2 cU.pR. 468-jayasaddapayottAro lAsagA, bhaMDA ityarthaH / 2. vahI, gA. 2597,2598 16. vahI, pR. 469-je paDhamaM viNayaM gAheti te dmgaa| 3. vahI, bhA. 2,cU.pR. 467-kSatAt trayAntIti kSatriyA aarkssketyrthH| 17. aci. 31452 4. vahI-adhivo raayaa| 18. nibhA. bhA. 2 cU.pR. 469-je jaNA jogAsaNehiM vAvAraM vA vaheMti 5. vahI, pR. 467,468-kussito rAyA kuraayaa| ahavA paccaMtaNivo te meNtthaa| kuraayaa| 19. vahI-juddhakAle je AruhaMti te aarohaa| vahI, pR. 468-je etesiM ceva preSyA pesitaa| 20. vahI-IsatyamAdiyANi rAyasatthANi AhayaMti kathayaMti te stthaahaa| 7. vahI-NIhaDaM-NisaTuM dttmityrthH| 21. vahI-paDimaiMti je te parimaddA, zayanakAle pripittuNti| 8. aNu.sU.88 22. vahI-zatapAkAdinA tailena abbhNgeti| 9. nibhA. 2,cU.pra. 468-jallA rAjJaH stotrpaatthkaaH| 23. vahI-pAdehiM uvvtttteti| 10. vahI-aNAhamallagANaM paviTThA mllaa| 24. vahI-hAveMti je te mjjaavkaa| 11. vahI-muTThiyA jujjhnnmllaa| 25. vahI-mauDAdiNA maMDeti je te mNddaavgaa| 12. aNu.sU.88 26. vahI-AbharaNamaMDayaM hddppo| 13. nibhA. 2cU.pU. 468-NadIsamuddAdisu je taraMti te pvgaa| 27. vahI-vastraparAvartaM gRhaMti je te priyttttgaa| 14. aNu.sU. 88 28. vahI-cAvaM ghnnuyN| Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 199 uddezaka 9 : TippaNa 25. varSadhara-antaHpura rakSaka SaNDha / ' ke kAraNa una dAsiyoM ke nAma barbarI, bakuzI, yavanI Adi haiM-aisA 26. kaMcukI-antaHpurikA ko rAjA ke samIpa lAne le jAne jJAtavya hai| rAjakumAroM ko aneka dezoM kI bhASA evaM saMskRti se vaalaa| paricita karAne hetu aneka paricArikAeM rahatI thiiN| rAjagharAnoM meM 27. dvArapAla-viziSTa sUcanAeM dene vaalaa| videzI dAsiyoM kA rahanA gaurava evaM samRddhi kA sUcaka mAnA jAtA 28. daMDArakSika-rAjA kI AjJA se strI-puruSoM ko antaHpura thaa| nAnAdezIya sevikAoM ke kAraNa apane deza kI zobhA bar3hatI meM praveza Adi dene vaale| hai-aisI dhAraNA thii| anya AgamoM meM bhI aThAraha dezIya dAsiyoM 29. khujjA......pArasI-ye ikkIsa prakAra kI dAsiyAM haiN| kA ullekha milatA hai| prAcIna Agametara sAhitya tathA mahAbhArata inameM kubjA', vAmanI evaM vaDabhI ko chor3akara zeSa pRthak-pRthak Adi anya granthoM meM bhI yavana, puliMda, barbara Adi kA ullekha dezoM se sambaddha haiN| barbara, bakuza, yavana Adi dezoM se saMbaddha hone upalabdha hotA hai| 1. nibhA. bhA. 2, cU.pU. 452-varisadharA jesi jAtamettANa ceva dobhAuyAcchejjaM dAUNaM gAliyA te vdd'itaa| jAtamettANa ceva jesiM melitehiM cotiA te cippisaa| 2. vahI-raNNo ANattIe aMtepuriyasamIvaM gacchaMti, aMtapuriyANattIe vAraNNo samIvaM gacchaMti te kNcuiyaa| 3. vahI-dovAriyA dAre ceva NiviTThA rkkhNti| 4. vahI-daMDagahiyaggahattho savvato aMtepuraM rkkhi| raNNo vayaNeNa itthiM purisaMvA aMtepuraM NINeti paveseti, esa dNddaarkkhito| 5. vahI, pR. 470-zarIravakrA khajjA / 6. vahI-paTThI kujjAgArA NiggatA vddbhN| 7. vahI-sesA visayAbhihANehiM vattavyaM / NAyA. 1/82 kA ttippnn| Page #241 -------------------------------------------------------------------------- Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasamo uddeso dasavAM uddezaka Page #243 -------------------------------------------------------------------------- Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka kA mukhya pratipAdya hai-rAtribhojana, paryuSaNaviSayaka atikramaNa, pUjyajanoM ko AgAr3ha-paruSa bolane, AzAtanA karane, viparIta prAyazcitta dene, zaikSApahAra evaM dizApahAra tathA vaiyAvRtya viSayaka pramAda Adi kA praayshcitt| isa prakAra pUrvavartI uddezaka ke samAna isakA koI eka mukhya pratipAdya nahIM hai| ThANaM sUtra meM pAMca anudAtya batalAe gae hai-1. hastakarma 2. maithuna 3. rAtribhojana 4. zayyAtarapiNDa evaM 5. raajpinndd|' prastuta Agama ke anusAra zayyAtarapiNDa ke grahaNa, bhoga Adi se udghAtika mAsika prAyazcitta prApta hotA hai| hastakarma se anudghAtika mAsika tathA zeSa tIna-maithuna, rAjapiNDa evaM rAtribhojana se anudghAtika cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| isa uddezaka ke anantara pUrvavartI cAra uddezakoM meM maithuna evaM rAjapiNDa ke lie anudghAtika cAturmAsika prAyazcitta kA prarUpaNa huA hai| prastuta uddezaka meM rAtribhojana sambandhI pAMca sUtroM kA prarUpaNa hai| kappo (bRhatkalpasUtra) ke pAMcaveM uddezaka meM bhI ye hI sUtra kucha zabda bheda ke sAtha isI krama se Ae haiN| prastuta uddezaka kA eka mukhya viSaya hai-pryussnnaa| paryuSaNA viSayaka samasta vidhi-niSedhoM kI jitanI vistRta jAnakArI isa uddezaka evaM isakI bhASya tathA cUrNi meM upalabdha hotI hai anyatra durlabha hai| ThANaM meM prathama prAvRT (saMvatsarI se pUrvavartI pacAsa dinoM) meM tathA varSAvAsa meM paryuSaNA-kalpapUrvaka nivAsa karane ke bAda grAmAnugrAma vicaraNa karane kA niSedha tathA donoM ke pAMca-pAMca apavAda prajJapta haiN| prastuta uddezaka meM usa niSedha kA prAyazcitta batalAyA gayA hai| isI saMdarbha meM bhASya evaM cUrNi meM paryuSaNA ke vividha ekArthaka zabda evaM nirukta, dravya, kSetra Adi nikSepoM se sthApanA pada kI vyAkhyA, kalahavyupazamana, vigayavarjana, kaSAyavarjana, kaSAya-SoDazaka kI sodAharaNa paribhASAeM, kaSAya ke AdhAra para gati Adi, kezaloca, paryuSaNA meM AhAra kA niSedha, paryuSaNA kalpa-vidhi, paryuSaNA se pUrva yA usake atikrAnta hone para paryuSita hone ke doSa, apavAda Adi viSayoM kA savistara vivaraNa upalabdha hotA hai| prastuta uddezaka meM bhadanta ko AgAr3ha vacana bolane evaM AzAtanA karane kA prAyazcitta prajJapta hai| isa prasaMga meM bhASyakAra ne jAti, kula, rUpa Adi satraha dvAroM se sUcA evaM asUcA AgAr3ha vacana kA vistAra se varNana kiyA hai| 'hama to jAtihIna haiM, jAtimAna logoM se hamArA kyA virodha?'-isa prakAra bolanA asUcA evaM 'tuma jAtihIna ho'-isa prakAra bolanA sUcA AgAr3ha vacana hotA hai| isa prasaMga meM cUrNi meM zruta, lAbha, bala, sattva, zIla, sAmAcArI Adi kI saMkSipta evaM sundara paribhASAeM upalabdha hotI haiN| isI prakAra bhASyakAra evaM cUrNikAra ne AzAtanA kI paribhASA, AzAtanA ke dravya, kSetra, kAla aura bhAva-ye cAra bheda, unase hone vAle doSa evaM unake apavAda kA sundara citraNa kiyA hai| prAyazcitta ke do prakAra hote haiM udghAtika aura anudghaatik| udghAta kA artha hai-bhAgapAta arthAt vibhktiikrnn| bhAgapAta se nivRtta prAyazcitta laghu athavA udghAtika kahalAtA hai, jaise kisI ko laghumAsika tapaH prAyazcitta prApta huA to use sAr3he sattAIsa dina kA tapa karanA hogaa| zrImad abhayadevasUri ne isakI vidhi-viSayaka gAthA ko uddhRta kiyA hai addheNa chinnasesaM, puvvaddheNa tu saMjuyaM kaauN| dejjAhi lahuyadANaM, gurudANaM tattiyaM cev|| 3. vahI, 5/99,100 1. ThANaM 5/101 2. kappo 5/6-10 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha 204 nisIhajjhayaNaM pradatta prAyazcitta ko AdhA karake (30+2=15) usameM usake pUrvavartI prAyazcitta (25 dinarAta) kA AdhA (124, dinarAta) milA dene para jo prAyazcitta diyA jAye, vaha laghu prAyazcitta hai| sAntaradAna tathA akarkaza kAla meM akarkaza tapa bhI laghu prAyazcitta kahalAte haiN| prastuta uddezaka meM do sUtroM meM prAyazcitta kI viparIta prarUpaNA evaM do sUtroM meM usake viparIta dAna kA prAyazcitta prajJapta hai| tadanantara sUtraSaTka meM parihAratapaHviSayaka saMbhoja pada kA prAyazcitta kathana huA hai| isI prakAra udghAtika, udghAtika hetu evaM udghAtika saMkalpa Adi ke dvArA prAcIna prAyazcitta paramparA ke viSaya meM avabodha prApta hotA hai| bhASya aura cUrNi meM prastuta saMdarbha meM sampUrNa parihAratapa kI samAcArI kA vistRta nirUpaNa milatA hai| zaikSa ke mamatva ke kAraNa bhikSu kisa prakAra zaikSa kA apaharaNa karatA hai, kisa prakAra vaha anya AcArya ke prati kisI zaikSa ke mana meM viparIta bhAva bharatA hai, kisa-kisa prakAra se svayaM ke AcArya, upAdhyAya ke prati vyavahAra karatA hai-ityAdi prasaMgoM kA bhASya evaM cUrNi meM bar3A hI manovaijJAnika citraNa huA hai| 1. sthA. vR. pa. 152,153-mAso arddhana chinno jAtAni paJcadazadinAni, tato mAsApekSayA pUrva tapaH paJcaviMzatitama, tadaddha sArdhadvAdazakaM, tena saMyutaM mAsAddhaM jAtAni saptaviMzatidinAni sA nItyevaM kRtvA yad dIyate tadlaghumAsadAnam, evamanyAnyapi, etanniSedhAdanudghAtimaM tpo| Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasamo uddeso : dasavAM uddezaka mUla saMskRta chAyA hindI anuvAda pharusavayaNa-padaM 1. je bhikkhU bhadaMtaM AgADhaM vadati, vadaMtaM vA saatijjti| paruSavacana-padam yo bhikSuH bhadanta' AgADha vadati, vadantaM vA svdte| paruSavacana-pada 1. jo bhikSu bhadanta (AcArya) ko AgAr3ha vacana bolatA hai athavA bolane vAle kA anumodana karatA hai| 2.je bhikkhU bhadaMtaM pharusaM vadati, vadaMtaM vA saatijjti| yo bhikSuH bhadantam paruSaM vadati, vadantaM vA svdte| 2. jo bhikSu bhadanta ko paruSa vacana bolatA hai athavA bolane vAle kA anumodana karatA 3. je bhikkhU bhadaMtaM AgADhaM pharusaM vadati, vadaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH bhadantaM AgADhaM paruSaM vadati, vadantaM vA svdte| 3. jo bhikSa bhadanta ko AgAr3ha paruSa vacana bolatA hai athavA bolane vAle kA anumodana karatA hai| 4. je bhikkha bhadaMtaM aNNayarIe yo bhikSuH bhadantam anyatarayA accAsAyaNAe accAsAeti, atyAzAtanayA atyAzAtayati, accAsAeMtaM vA saatijjti|| atyAzAtayantaM vA svdte| 4. jo bhikSu bhadanta kI kisI eka atyAzAtanA se atyAzAtanA (avinaya) karatA hai athavA atyAzAtanA karane vAle kA anumodana karatA aNaMtakAya saMjutta-padaM 5. je bhikkhU aNaMtakAyasaMjuttaM AhAraM AhAreti, AhAreMtaM vA saatijjti|| anantakAyasaMyukta-padam yo bhikSuH anantakAyasaMyuktam AhAram Aharati, AharantaM vA svdte| anantakAyasaMyukta-pada 5. jo bhikSu anantakAya se mizrita (yukta) AhAra kA AhAra karatA hai athavA AhAra karane vAle kA anumodana karatA hai| AhAkamma-padaM 6.je bhikkhU AhAkammaM bhujati, bhuMjaMtaM vA saatijjti|| AdhAkarma-padam yo bhikSuH AdhAkarma bhuGkte, bhujAnaM vA svdte| AdhAkarma-pada 6.jo bhikSu AdhAkarma kA bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| nimitta-padaM nimitta-padam nimitta-pada 7. je bhikkhU paDuppaNNaM nimittaM yo bhikSuH pratyutpannaM nimittaM vyAkaroti, 7. jo bhikSu pratyutpanna (vartamAna) nimitta kA Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 10: sUtra 8-14 206 nisIhajjhayaNaM vAgareti, vAgareMtaM vA saatijjti| vyAkurvantaM vA svdte| kathana karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 8. je bhikkhU aNAgayaM nimittaM vAgareti, yo bhikSuH anAgataM nimittaM vyAkaroti, 8. jo bhikSu anAgata (bhaviSya sambandhI) nimitta vAgareMtaM vA saatijjti| vyAkurvantaM vA svdte| kA kathana karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| seha-padaM 9. je bhikkhU sehaM avaharati, avaharaMtaM vA saatijjti|| zaikSa-padam yo bhikSuH zaikSam apaharati, apaharantaM vA svdte| zaikSa-pada 9.jo bhikSu zaikSa kA apaharaNa karatA hai athavA apaharaNa karane vAle kA anumodana karatA 10. je bhikkhU sehaM vippariNAmeti, yo bhikSuH zaikSaM vipariNamayati, 10. jo bhikSu zaikSa ko vipariNata karatA hai vippapariNAmeMtaM vA saatijjti|| vipariNamayantaM vA svdte| athavA vipariNata karane vAle kA anumodana karatA hai| disA-padaM dizA-padam dizA-pada 11.je bhikkhU disaM avaharati, avaharaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH dizam apaharati, apaharantaM vA svdte| 11. jo bhikSu dizA kA apaharaNa karatA hai athavA apaharaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 12. je bhikkhU disaM vippariNAmeti, yo bhikSuH dizaM vipariNamayati, 12. jo bhikSu dizA ko vipariNata karatA hai vippapariNAmeMtaMvA saatijjti|| vipariNamayantaM vA svdte| athavA vipariNata karane vAle kA anumodana karatA hai| Adesa-padaM Adeza-padam Adeza-pada 13. je bhikkhU bahiyAvAsiyaM AdesaM yo bhikSuH bahirvAsikam AdezaM paraM 13. jo bhikSu anyagacchavAsI atithi bhikSu paraM ti-rAyAo aviphAlettA trirAtrAt 'avipphAlettA' saMvAsayati, ko pUchatAcha kie binA tIna rAta se adhika saMvasAveti, saMvasAveMtaM vA saMvAsayantaM vA svadate / sAtha rakhatA hai athavA sAtha rakhane vAle kA saatijjti|| anumodana karatA hai| sAhigaraNa-padaM sAdhikaraNa-padam 14. je bhikkhU sAhigaraNaM yo bhikSuH sAdhikaraNam avyapazamita- aviosaviya-pAhuDaM akaDa- prAbhRtam akRtaprAyazcittaM paraM trirAtrAt pAyacchittaM paraM ti-rAyAo ___vipphAliya-avipphAliya' saMbhuGkte, vipphAliya aviSphAliya saM|jati, saMbhuJjAnaM vA svdte| saMbhuMjaMtaM vA saatijjti|| sAdhikaraNa-pada 14. jo kalaha kara AyA hai, usa kalaha kA vyupazamana nahIM kiyA hai, prAyazcitta nahIM kiyA hai, aise bhikSu ko, pUchatAcha kie binA athavA pUchatAcha karake jo bhikSu tIna rAta se adhika usakA saMbhoja rakhatA hai athavA saMbhoja rakhane vAle kA anumodana karatA hai|" Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 207 uddezaka 10 : sUtra 15-23 ugdhAiya-aNugdhAiya-padaM udghAtikAnudghAtika-padam udghAtika-anudghAtika-pada 15. je bhikkhU ugghAtiyaM aNugghAtiyaM yo bhikSuH udghAtikam anudghAtikaM 15. jo bhikSu udghAtika (laghu) prAyazcitta vadati, vadaMtaM vA saatijjti|| vadati, vadantaM vA svdte| __ ko anudghAtika (guru) prAyazcitta kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA 16. je bhikkhU aNugghAtiyaM ugghAtiyaM yo bhikSuH anudghAtikam udghAtikaM 16. jo bhikSu anudghAtika prAyazcitta ko vadati, vadaMtaM vA saatijjti|| vadati, vadantaM vA svdte| udghAtika prAyazcitta kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA hai| 17. je bhikkhU ugghAtiyaM aNugghAtiyaM yo bhikSuH udghAtikam anudghAtikaM deti, deMtaM vA saatijjti|| dadAti, dadataM vA svdte| 17. jo bhikSu udghAtika prAyazcitta prApta hone vAle ko anudghAtika prAyazcitta detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 18. je bhikkhU aNugghAtiyaM ugghAtiyaM yo bhikSuH anudghAtikam udghAtikaM deti, deMtaM vA saatijjti|| dadAti, dadataM vA svdte| 18. jo bhikSu anudghAtika prAyazcitta prApta hone vAle ko udghAtika prAyazcitta detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai|12 19. je bhikkhU ugghAtiyaM soccA NaccA yo bhikSuH udghAtikaM zrutvA jJAtvA 19. jo bhikSu udghAtika prAyazcitta sevana karane saMbhu jati, saMbhuMjaMtaM vA saatijjti|| saMbhuGkte, saMbhuJjAnaM vA svadate / vAle ko sunakara jAnakara usake sAtha saMbhoja rakhatA hai athavA saMbhoja rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 20. je bhikkhU ugghAtiya-heuM soccA yo bhikSuH udghAtikahetuM zrutvA jJAtvA 20. jo bhikSu udghAtika prAyazcitta ke hetu ko NaccA saMbhuMjati, saMbhujaMtaM vA saMbhuGkte, saMbhuJjAnaM vA svadate / sunakara jAnakara usake sAtha saMbhoja rakhatA hai saatijjti|| athavA saMbhoja rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 21. je bhikkhU ugghAtiya-saMkappaM yo bhikSuH udghAtikasaMkalpaM zrutvA jJAtvA 21. jo bhikSu udghAtika prAyazcitta ke saMkalpa soccA NaccA saMbhuMjati, saMbhujaMtaM vA saMbhuGkte, saMbhuJjAnaM vA svdte| ko sunakara jAnakara usake sAtha saMbhoja rakhatA saatijjti|| hai athavA saMbhoja rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 22. je bhikkhU aNugghAiyaM socA yo bhikSuH anudghAtikaM zrutvA jJAtvA 22. jo bhikSu anudghAtika prAyazcitta sevana NaccA saMbhuMjati, saMbhujaMtaM vA saMbhuGkte, saMbhujAnaM vA svdte| karane vAle ko sunakara jAnakara usake sAtha saatijjti|| saMbhoja rakhatA hai athavA saMbhoja rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 23.je bhikkhU aNugdhAiya-heuM soccA yo bhikSuH anudghAtikahetuM zrutvA jJAtvA 23. jo bhikSu anudghAtika prAyazcitta ke hetu Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 uddezaka 10 : sUtra 24-26 NaccA saMbhuMjati, saMbhuMjaMtaM vA saatijjti|| saMbhuGkte, saMbhuJjAnaM vA svdte| nisIhajjhayaNaM ko sunakara jAnakara usake sAtha saMbhoja rakhatA hai athavA saMbhoja rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 24. je bhikkhU aNugdhAiya-saMkappaM yo bhikSuH anudghAtikasaMkalpaM zrutvA 24. jo bhikSu anudghAtika prAyazcitta ke soccA NaccA saMbhuMjati, saMbhujaMtaM vA jJAtvA saMbhuGkte, saMbhuJjAnaM vA svadate / saMkalpa ko sunakara jAnakara usake sAtha saatijjti|| saMbhoja rakhatA hai athavA saMbhoja rakhane vAle kA anumodana karatA hai|3 rAI-bhoyaNa-padaM rAtribhojana-padam rAtribhojana-pada 25. je bhikkhU uggayavittIe yo bhikSuH udgatavRttikaH anasta- 25. jo bhikSu udgatavRttika-sUryodaya ho cukA aNatthamiya-maNasaMkappe saMthaDie mitamanaHsaMkalpaH 'saMthaDie' (saMstRtaH) hai, isa vRtti vAlA tathA anastamitamanaH NivvitigicchA-samAvaNNe NaM nirvicikitsAsamApannaH AtmA azanaM vA saMkalpa-sUryAsta nahIM huA hai, isa mAnasika appANe NaM asaNaM vA pANaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhya saMkalpa vAlA, samartha tathA sUryodaya-sUryAsta khAimaM vA sAimaM vA paDiggAhettA bhuGkte, bhuJjAnaM vA svadate / ke viSaya meM asaMdigdha AtmA vAlA hai, vaha bhuMjati, bhujaMtaM vA saatijjti| azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa kara bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| aha puNa evaM jANejjA-aNuggae atha punarevaM jAnIyAt-anudgataH sUryaH bAda meM vaha isa prakAra jAne-sUrya udita nahIM sUrie atthamie vA se jaM ca muhe jaM astamito vA, tasya yacca mukhe yacca pANI huA hai athavA asta ho cukA hai, to vaha ca pANisi jaM ca paDiggahaMsi taM yacca pratigrahe tad viviJcan vizodhayan jo muMha meM hai, jo hAtha meM hai tathA jo pAtra meM vigiMcemANe visohemANe nAtikrAmati, yastadbhuGkte, bhuJjAnaM vA hai, usakA vivecana-pariSThApana karatA huA NAikkamai, jo taMbhuMjati, bhujaMtaM vA svadate / tathA vizodhana-mukha Adi kI zuddhi karatA saatijjti|| huA vidhi kA atikramaNa nahIM krtaa| kintu jo usakA bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 26. je bhikkhU uggayavittIe yo bhikSuH udgatavRttikaH anasta- aNathamiya-maNasaMkappe saMthaDie mitamanaHsaMkalpaH 'saMthaDie' (saMstRtaH) vitigicchA-samAvaNNe NaM appANe vicikitsAsamApannaH AtmA azanaM vA NaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhya sAimaM vA paDiggAhettA bhuMjati, bhuMjaMtaM bhuGkte, bhujAnaM vA svadate / vA saatijjti| 26. jo bhikSu udgatavRttika-sUryodaya ho cukA hai, isa vRtti vAlA tathA anastamitamanaH saMkalpa-sUryAsta nahIM huA hai, isa mAnasika saMkalpa vAlA, samartha tathA sUryodaya-sUryAsta ke viSaya meM saMdigdha AtmA vAlA hai, vaha azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa kara bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| bAda meM vaha isa prakAra jAne sUrya udita nahIM huA hai athavA asta ho cukA hai, to vaha jo muMha meM hai, jo hAtha meM hai tathA jo pAtra meM hai, usakA vivecana-pariSThApana karatA huA aha puNa evaM jANejjA-aNuggae atha punarevaM jAnIyAt-anudgataH sUryaH sUrie atthamie vA se jaM ca muhe jaM astamito vA, tasya yacca mukhe yacca pANI ca pANisi jaM ca paDiggahaMsi taM yacca pratigrahe tad vivijcan vizodhayan vigiMcemANe visohemANe nAtikrAmati, yasta bhuGkte, bhuJjAnaM vA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 uddezaka 10 : sUtra 27,28 nisIhajjhayaNaM NAikkamai, jotaMbhuMjati, bhujaMtaM vA svadate / saatijjti|| tathA vizodhana-mukha Adi kI zuddhi karatA huA vidhi kA atikramaNa nahIM krtaa| kintu jo usakA bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 27. je bhikkhU uggayavittIe yo bhikSuH udgatavRttikaH 27. jo bhikSu udgatavRttika-sUryodaya ho cukA aNathamiya-maNasaMkappe asaMthaDie anastamitamanaHsaMkalpaH 'asaMthaDie' hai, isa vRtti vAlA tathA anastamitamanaH NivvitigicchA-samAvaNNe NaM (asaMstRtaH) nirvicikitsAsamApannaH saMkalpa-sUryAsta nahIM huA hai, isa mAnasika appANe NaM asaNaM vA pANaM vA AtmA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM saMkalpa vAlA, asamartha tathA sUryodayakhAimaM vA sAimaM vA paDiggAhettA vA pratigRhya bhuGkte, bhujAnaM vA svdte| sUryAsta ke viSaya meM asaMdigdha AtmA vAlA bhuMjati, bhuMjaMtaM vA saatijjti| hai, vaha azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa kara bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| aha puNa evaM jANejjA-aNuggae atha punarevaM jAnIyAt-anudgataH sUryaH bAda meM vaha isa prakAra jAne-sUrya udita nahIM sUrie atthamie vA se jaM ca muhe jaM astamitovA, tasya yacca mukhe yacca pANI huA hai athavA asta ho cukA hai, to vaha ca pANiMsi jaM ca paDiggahaMsi taM yacca pratigrahe tad viviJcan vizodhayan jo muMha meM hai, jo hAtha meM hai tathA jo pAtra meM vigiMcemANe visohemANe nAtikrAmati, yastadbhuGkte, bhujAnaM vA hai, usakA vivecana-pariSThApana karatA huA NAikkamai, jotaM bhuMjati, bhuMjaMtaM vA svdte| tathA vizodhana-mukha Adi kI zuddhi karatA saatijjti|| huA vidhi kA atikramaNa nahIM krtaa| kintu jo usakA bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 28. je bhikkhU uggayavittIe yo bhikSuH udgatavRttikaH anastamita- 28. jo bhikSu udgatavRttika-sUryodaya ho cukA aNathamiya-maNasaMkappe asaMthaDie manaHsaMkalpaH 'asaMthaDie' (asaMstRtaH) hai, isa vRtti vAlA tathA anastamitamanaHvitigicchA-samAvaNNe NaM appANe vicikitsAsamApannaH AtmA azanaM vA saMkalpa-sUryAsta nahIM huA hai, isa mAnasika NaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhya saMkalpa vAlA, asamartha tathA sUryodayasAimaMvA paDiggAhettA bhuMjati, bhuMjaMtaM bhuGkte, bhujAnaM vA svdte| sUryAsta ke viSaya meM saMdigdha AtmA vAlA vA saatijjti| hai, vaha azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa kara bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| aha puNa evaM jANejjA-aNuggae __ atha punarevaM jAnIyAt-anudgataH sUryaH bAda meM vaha isa prakAra jAne-sUrya udita nahIM sUrie atthamie vA se jaM ca muhe jaM astamitovA, tasya yacca mukhe yacca pANI huA hai athavA asta ho cukA hai, to vaha ca pANiMsi jaM ca paDiggahaMsi taM yacca pratigrahe tad viviJcan vizodhayan jo muMha meM hai, jo hAtha meM hai, jo pAtra meM hai, vigiMcemANe visohemANe NAikkamai nAtikrAmati, yastad bhuGkte, bhujAnaM vA usakA vivecana-pariSThApana karatA huA tathA jo taM bhuMjati, bhuMjaMtaM vA svdte| vizodhana-mukha Adi kI zuddhi karatA huA saatijjti|| vidhi kA atikramaNa nahIM krtaa| kintu jo usakA bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai|" Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 10 : sUtra 29-35 210 uggAla-padaM udgAra-padam 29. je bhikkhU rAo vA viyAle vA yo bhikSuH rAtrau vA vikAle vA sapAnaM sapANaM sabhoyaNaM uggAlaM uggilittA sabhojanam udgAram udgIrya pratyavagilati, paccogilati, paccogilaMtaM vA pratyavagilantaM vA svdte| saatijjti|| udgAra-pada 29. jo| bhikSu rAtri athavA vikAla velA meM pAnasahita aura bhojanasahita udgAra kA udgiraNa kara use punaH nigalatA hai athavA punaH nigalane vAle kA anumodana karatA hai|5 gilANa-padaM glAna-padam glAna-pada 30. je bhikkhU gilANaM soccA Na gavasati, Na gavasaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH glAnaM zrutvA na gaveSayati, na gaveSayantaM vA svadate / 30. jo bhikSu glAna ke viSaya meM sunakara usakI gaveSaNA nahIM karatA athavA gaveSaNA nahIM karane vAle kA anumodana karatA hai| 31. je bhikkhU gilANaM soccA ummaggaM vA paDipahaM vA gacchati, gacchaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH glAnaM zrutvA unmArga vA pratipathaM 31. jo bhikSu glAna ke viSaya meM sunakara unmArga vA gacchati, gacchantaM vA svadate / athavA pratipatha se calA jAtA hai athavA jAne vAle kA anumodana karatA hai|16 32. je bhikkhU gilANaveyAvacce yo bhikSuH glAnavaiyAvRtye abhyutthitasya 32. jo bhikSu glAna ke vaiyAvRttya meM abhyutthita abbhuTThiyassa saeNa lAbheNa svakena lAbhena asaMstarataH yaH tasya na hai, usake apane lAbha se usa kA nirvAha na asaMtharamANassa, jo tassa na pratitRpyati, na pratitRpyantaM vA svdte| hone para jo (anya bhikSu) usako tRpta nahIM paDitappati, na paDitappaMtaM vA karatA-use bhaktapAna Adi lAkara nahIM detA saatijjti|| athavA tRpta na karane vAle kA anumodana karatA hai| 33. je bhikkhU gilANaveyAvacce yo bhikSuH glAnavaiyAvRtye abhyutthitaH 33. jo bhikSuglAna ke vaiyAvRttya meM abhyutthita abbhuTThie gilANapAugge davvajAe glAnaprAyogye dravyajAte alabhyamAne, yastaM hai, vaha glAna-prAyogya dravyajAta-auSadha, alabbhamANe, jo taM na na pratyAcakSate, na pratyAcakSANaM vA svdte| pathya Adi na milane para usa (AcArya athavA paDiyAikkhati, na paDiyAikkhaMtaM vA anya bhikSuoM) ko nahIM kahatA athavA nahIM saatijjti|| kahane vAle kA anumodana karatA hai| vihAra-padaM 34. je bhikkhU paDhamapAusaMsi gAmANuggAmaM dUijjati, dUijjaMtaM vA saatijjti|| vihAra-padam vihAra-pada yo bhikSuH prathamaprAvRSi grAmAnugrAmaM dUyate, 34. jo bhikSu prathama prAvRT meM grAmAnugrAma dUyamAnaM vA svdte| parivrajana karatA hai athavA parivrajana karane vAle kA anumodana karatA hai| 35. je bhikkhU vAsAvAsaMsi pajjosaviyaMsi dUijjati, dUijjaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH varSAvAse paryuSite dUyate, dUyamAnaM vA svadate / 35. jo bhikSu varSAvAsa meM paryuSita hone ke bAda parivrajana karatA hai athavA parivrajana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM pajjosavaNA-padaM 36. je bhikkhU pajjosavaNAe Na pajjosaveti, Na pajjosaveMtaM vA sAtijjati / / 37. je bhikkhU apajjosavaNAe pajjosaveti, pajjosaveMtaM vA sAtijjati // 38. je bhikkhU pajjosavaNAe golomamAiM pi vAlAI uvAiNAveti, uvAiNAveMtaM vA sAtijjati / / 39. je bhikkhU pajjosavaNAe ittiriyaM pAhAraM AhAreti, AhAreMtaM vA sAtijjati // 40. je bhikkhU aNNautthiyaM vA gAratthiyaM vA pajjosaveti, pajjosaveMtaM vA sAtijjati / / 41. je bhikkhU paDhamasamosaraNuddese pattAI cIvarAI paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati taM sevamANe Avajjai cAummAsiyaM parihAraTThANaM aNugghAtiyaM // 211 paryuSaNA-padam yo bhikSuH paryuSaNAyAM na parivasati, na parivasantaM vA svadate / yo bhikSuH aparyuSaNAyAM parivasati, parivasantaM vA svadate / yo bhikSuH paryuSaNAyAM golomamAtrAn api bAlAn upAtikrAmati, upAtikrAmantaM vA svadate / yo bhikSuH paryuSaNAyAm itvarikamapi AhAram Aharati, AharantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikaM vA agArasthitaM vA parivAsayati, parivAsayantaM vA svadate / yo bhikSuH prathamasamavasaraNoddeze prAptAni cIvarANi pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM parihArasthAnam anudghAtikam / uddezaka 10 : sUtra 36-41 paryuSaNA- pada 36. jo bhikSu paryuSaNA (saMvatsarI) meM paryuSaNA nahIM karatA athavA paryuSaNA nahIM karane vAle anumodana karatA hai / 37. jo bhikSu aparyuSaNA meM paryuSaNA karatA hai| athavA paryuSaNA karane vAle kA anumodana karatA hai| 19 38. jo bhikSu paryuSaNA meM gAya ke roma jitane bAloM ko bhI rakhatA hai athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 39. jo bhikSu paryuSaNA meM thor3A sA bhI AhAra grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 20 40. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko paryuSita karatA hai athavA paryuSita karane vAle kA anumodana karatA hai / 21 41. jo bhikSu prathama samavasaraNa - varSAvAsa prAyogya kSetra meM prApta tathA ASAr3ha pUrNimA saMpanna hone para prApta vastra grahaNa karatA hai| athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai / 22 -inakA Asevana karane vAle ko anudghAtika cAturmAsika (gurucaumAsI) prAyazcitta prApta hotA hai / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa sUtra 1 1. bhadanta (bhadaMtaM) ___ bhadanta zabda bhadi dhAtu se niSpanna huA hai| yaha kalyANa, sukha, dIpti evaM stuti ke artha meM prayukta hotA hai| prastuta prasaMga meM yaha stuti artha meM prayukta hai| ataH bhadanta kA artha hai pUjya arthAt AcArya / ' zabdakoSa ke anusAra bhadanta zabda ke artha haiM-kalyANakAraka, sukhakAraka aura pUjya / prastuta AlApaka meM AcArya zabda kA prayoga na kara sUtrakAra ne 'bhadanta' zabda kA prayoga kiyA hai| isase saMbhAvanA kI jA sakatI hai ki isase unheM upAdhyAya, gaNAvacchedaka, ratnAdhika muniyoM Adi anya pUjyajanoM kA grahaNa abhipreta rahA hogaa| 2. AgAr3ha vacana (AgADhaM) aisI bAta jo gopanIya ho, abhivyakti ke yogya na ho, jise kahane se zarIra meM USmA utpanna ho jAe, vaha vacana gAr3havacana kahalAtA hai| atyanta gAr3ha vacana AgAr3ha vacana kahalAtA hai| niyuktikAra ne isake do prakAra kie haiM-asUcA aura suucaa| jisameM prakArAntara se doSakathana kiyA jAe, Atmanirdeza se AcArya Adi kA doSa batAyA jAe, vaha asUcA AgAr3havacana hai, jaise-hama to kulahIna hai, kulIna vyaktiyoM se hamArA kyA virodha? pratyakSataH dUsare kA doSakathana karanA sUcA AgAr3havacana hai, jaise-Apa kulahIna haiN| bhASyakAra ne jAti, kula, rUpa Adi satraha dvAroM se AgADhavacana kA vistAra se nirUpaNa kiyA hai| 3. paruSa vacana (pharusaM) __ sneharahita niSpipAsa vacana ko paruSa vacana kahA jAtA hai| athavA jo vacana hiMsAtmaka aura marmabhedI hotA hai, vaha paruSa vacana 1. nibhA. bhA. 3 cU. pR1-bhadi kalyANe sukhe ca dIptistutisaukhyeSu vaa| mAhAtmyasya silokaH bhadanto AcAryaH / 2. pAiya. nibhA. bhA. 3, cU.pR. 1-gADhU uktaM gAduttaM, taM kerisaM ? 'gRhaNakaraM' anyasyAkhyAtuM na zakyate / ahavA-sarIrasyoSmA yenoktena jAyate tmaagaa| vahI, gA. 2607-AgADhaM pi ya duvihaM, hoi asUyAe taha ya suuyaae| 5. vahI, gA. 2609-2616 kahalAtA hai| zIlAMkasUri ke anusAra marmodghATana karane vAlI bhASA paruSa bhASA kahalAtI hai| prastuta Agama ke dUsare uddezaka meM svalpa paruSa bhASA bolane vAle ke lie laghumAsika prAyazcitta kA vidhAna hai| prastuta sUtra meM bhadanta ke lie paruSa bhASA bolane vAle ke lie guru cAturmAsika prAyazcitta kA vidhAna hai| 4. atyAzAtanA se (accAsAyaNayA) __ guru athavA ratnAdhika muniyoM ke prati vinaya karane se prApta hone vAle suphala ko samApta karane vAle vyavahAra ko AzAtanA kahate haiN| bhagavatI sUtra kI vRtti ke anusAra atyAzAtanA kA artha hai kisI kI zobhA yA pratiSThA kA bhraMza-nAza krnaa| dasAo meM tetIsa AzAtanAoM kA prajJApana huA hai| nizItha bhASyakAra ne AzAtanA ke cAra prakAra batalAe haiM 1. dravya AzAtanA-guru athavA rAtnika ke sAtha AhAra karate hue manojJa azana Adi kA svayaM pracuramAtrA meM bhoga karanA aadi| 2. kSetra AzAtanA-gamana Adi kriyAoM meM guru athavA ratnAdhika ke atyanta samIpa, Age, pIche yA dAeM-bAeM calanA aadi| 3. kAla AzAtanA-rAtri athavA vikAla velA meM guru ke dvArA bulAe jAne para na sunanA aadi| 4. bhAva AzAtanA-guru kI dharmakathA meM bIca meM bolanA aadi| vizeSa paristhitiyoM meM apavAda rUpa meM ina AzAtanAoM kA prayoga bhI kiyA jA sakatA hai| jaise-rAnika Adi ke lie apathyakara manojJa azana Adi ko unase pahale hI adhika khA lenA, kAMToM 6. vahI, bhA. 3 cU.pR. 1-NeharahiyaM NippivAsaM pharusaM bhnnnnti| 7. vahI, cU.pR. 49-jaM puNa hiMsagaM mammaghaTTaNaM ca taM phrusN| 8. AcU. vR.pR. 259-paruSAM mrmodghaattnpraam| 9. nisIha. 2/56 10. nibhA. 3 cU.pR.7-guruM paDucca viNayakaraNe jaM phalaM tamAyaM sAdetIti aasaadnnaa| 11. bhaga. (bhASya) 3/111 kI vRtti-atyAzAtayituM chAyAyA bhrNshyitum| 12. dasAo 3/3 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 213 uddezaka 10 : TippaNa Adi se bacAne ke lie mArga meM Age-Age calanA, glAna kI viSayoM se sambaddha nimitta hiMsA kA hetu bana sakatA hai ataH muni vaiyAvRtya meM saMlagna hone ke kAraNa guru ke bulAne para bhI na AnA, gRhastha ko inase sambandhita phalAphala na btaae| uttarajjhayaNANi meM avasana AcArya ko udyatavihArI banAne ke prayojana se pariSad ke nimitta kA kathana karane vAle bhikSu ko pApazramaNa kahA gayA hai| vaha madhya unakI bAta kATanA aadi| yathArthataH zramaNa nahIM hotaa| gRhastha athavA anyatIrthika ko lAbha, alAbha Adi se unmizra eSaNA kA sAtavAM doSa hai| sAdhu ko dene yogya prAsuka saMbaddha phalAphala batAne vAlA bhikSu unakI sAvadha pravRttiyoM meM nimitta AhAra meM yadi anantakAya vanaspati milI huI ho to vaha sAdhu ke banatA hai| yadi nimitta asatya nikala jAe to usake dvitIya mahAvrata lie agrAhya hotI hai| usase anantakAyika vanaspati jIvoM kI ___ meM doSa lagatA hai tathA yazohAni hotI hai| nimitta kathana se hone vAle virAdhanA hotI hai| anantakAya ke mizraNa se svAda meM vRddhi hone ke anartha ko nizIthabhASya meM eka sundara kathA ke dvArA samajhAyA gayA kAraNa Asakti, aMgAradoSa, pramANAtirikta khAnA, visUcikA Adi hai| bhI saMbhava haiN| ataH anantakAya-saMyukta AhAra karane vAle bhikSu ko eka bAra eka nimittajJa se eka grAma pramukha kI patnI ne pUchA-merA guru cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| pati paradeza se kaba lauttegaa| usane kahA-amuka dina amuka velA meM 6. sUtra 6 A jaaegaa| usa mahilA ne apane sAre pArivArika janoM ko yaha bAta mana se sAdhu ke nimitta Arambha-samArambha kA saMkalpa kara batA dii| AhAra Adi niSpanna karanA AdhAkarma hai| nizIthabhASya evaM sAre pArivArikajanoM ko agavAnI meM AyA dekha grAmapramukha bRhatkalpabhASya meM AdhAkarma pada ke aneka ekArthaka nAmoM kI nikSepa cakita raha gyaa| usane kahA-maiMne koI sUcanA nahIM bhejI, phira Apa paddhati se vyAkhyA kI gaI hai logoM ko kaise jJAta huaa| patnI ne sArI bAta kaha dI, phira bhI use * jisa AhAra Adi ko grahaNa karane se AtmA para karma / vizvAsa nahIM huaa| usane nimittajJa kI parIkSA ke lie use bulA athavA kamoM meM AtmA kA AdhAna hotA hai, vaha AdhAkarma hai| kara pUchA-merI ghor3I garbhavatI hai, isake kyA hogA? nimittajJa ne .jisa AhAra Adi ko grahaNa karane se AtmA adhogamana batAyA-paMcapuNDra (pAMca sthAnoM para sapheda cihna vAlA) ashv| usane karatI hai-vizuddha saMyama-sthAnoM se nIce-nIce avizuddha saMyama-sthAnoM tatkAla usakA peTa cIra diyaa| nimitta satya niklaa| grAmasvAmI meM gamana karatI hai, vaha adhaHkarma-AdhAkarma hotA hai| bolA-yadi tumhArA jJAna ayathArtha hotA to tumhArI bhI yahI gati .jisa AhAra ko grahaNa karane se bhAva AtmA-jJAna, darzana, hotii| cAritra kA hanana hotA hai, vaha AdhAkarma hai| ___ bhASyakAra kahate haiM aise avitatha naimittika kitane hote haiM? AdhAkarma ke tIna prakAra haiM-1. AhAra 2. upadhi (vastra, sAra yaha hai ki bhikSu ko nimitta kathana nahIM karanA cAhie tAki isa pAtra) tathA 3. vasati / ' AyAracUlA meM bhI bhikSa ke lie prakAra ke doSoM kI saMbhAvanA na rhe| AdhAkarmayukta AhAra ko aneSaNIya batAte hue usakA niSedha kiyA ataH prastuta sUtradvayI meM vartamAna evaM bhaviSya sambandhI nimitta gayA hai| AdhAkarmabhojI zramaNa AyuSya ko chor3akara zeSa sAta karmoM kA kathana karane vAle bhikSu ko guru cAturmAsika prAyazcitta ke yogya kI zithila baMdhanabaddha prakRtiyoM kA gAr3ha baMdhanabaddha karatA hai| mAnA gayA hai| 7. sUtra 7,8 8. sUtra 9,10 nimitta kA artha hai-atIta, vartamAna aura bhaviSya sambandhI zaikSa kA artha hai-zikSA ke yogya / " usake do prakAra hote zubhAzubha phala batAne vAlI vidyaa| isake mukhyataH chaha prakAra haiM-pravrajita aura pravrAjanIya (aprvrjit)|2 koI zaikSa kisI bhikSu (viSaya) haiM-lAbha, alAbha, sukha, duHkha, jIvana aura maraNa / ina chaha ke sAtha athavA akelA kisI AcArya ke pAsa dIkSita hone jA rahA 1. vistAra hetu draSTavya-nibhA. gA. 2642-2648 6. vistAra hetu draSTavya-bhaga. (bhASya) 1/436,437 va usakA 2. vistAra hetu draSTavya-vahI, gA. 2659,2660 bhaassy| 3. (ka) vahI, gA. 2666 7. dasave. 8/50 kA TippaNa (kha) bRbhA. gA. 8. uttara. 17/18 4. nibhA. gA. 2663-2665 9. vahI 8/13 5. Aca.1/123-paro.AhAkammiyaM asaNaM vA pANaM vA.....apphAsayaM 10. nibhA. gA. 2694-2696 aNesaNijjaM tti maNNamANe lAbhe saMte No pddigaahejjaa| 11. nibhA. bhA. 3 cU.pR. 21-sehaNijjo seho| 12. vahI-duviho-pavvatite apavvatite vaa| Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 10: TippaNa 214 nisIhajjhayaNaM ho aura use bhaktapAna yA upadeza dekara AkRSTa kara lenA athavA bIca meM hI use chipA denA, anya kisI ke sAtha anyatra bheja denA Adi kArya zaikSa kA apaharaNa hai| kisI anya AcArya ke zaikSa ke mana ko usake gaccha yA AcArya se vipariNata karanA, usake mana ko phaMTAnA vipariNamana hai, jaise-use kahanA-amuka AcArya sAticAra cAritra kA pAlana karate haiM, zrutasampanna nahIM haiN| hamAre AcArya niraticAra cAritra kA pAlana karate haiM, bahuzruta haiN| isa prakAra svayaM ke AcArya athavA saMgha ke ayathArtha yA yathArtha guNoM kA kathana aura anya, jisake pAsa pravrajita hai yA pravrajita honA cAhatA hai, usake sat, asat doSoM kA kathana kara usake bhAvoM ko parivartita karanA vipariNamana hai| nizIthabhASya meM zaikSa ke apahAra evaM vipariNAmana kA suvistRta evaM manovaijJAnika varNana kiyA gayA hai| zaikSApahAra evaM zaikSa vipariNAmana se tRtIya mahAvrata kI virAdhanA hotI hai ataH ye prAyazcittArha mAne gae haiN| 9.sU. 11,12 pravrajyA athavA upasthApanA ke samaya jisa AcArya athavA upAdhyAya kA upadeza kiyA jAe-nirdeza diyA jAe, vaha usakI dizA kahalAtA hai| saMyata kI do dizA hotI hai-AcArya aura upaadhyaay| saMyatI ke pravartinI sahita tIna dizAeM hotI haiN| usa dizA ko chor3a anya AcArya Adi ko svIkAra karanA dizApahAra / hai| kisI AcArya ke jAti, kula, tapa, yaza, lAbha ityAdi guNoM se anurakta hokara athavA svayaM kI dizA meM ina guNoM kA abhAva dekhakara usake prati dveSa ke kAraNa dizA kA parityAga dizApahAra hai| ___ anya vyakti ke dvArA dizA (AcArya Adi) ke prati bhAvoM ko vipariNata karanA dizA-vipariNAma hai| isake mukhyataH do kAraNa haiM 1. usa ziSya ke prati atyadhika anurAga / 2. usa AcArya athavA upAdhyAya ke prati atyadhika dveSa-usake ziSya na ho-aisI bhaavnaa| dveSabhAva se dizA vipariNAmana karane vAlA kahatA hai-yaha tumhArA guru alpavayaska hai aura tuma sthavira / kaise tuma apane pautravaya vAle ke ziSya banoge? kaise usakA vinaya karoge? dizApahAra evaM dizA vipariNAmana meM rAga-dveSa kI prabalatA hotI hai| ataH karma bandhana kA hetu hai| 1. nibhA. gA. 2701-2727 2. vahI, bhA. 3 cU. pR. 29-dizeti vyapadezaH pravrajanakAle upasthApana kAle vaa| yo AcArya upAdhyAyo vA vyapadizyate sA tasya dizA ityrthH| 3. vahI, pR. 281-sAhussa AyariyauvajjhAyA duvihA disA dijjti| itthiyAe taiyA-pavattiNI disA dijjti| 4. vahI, pR. 36-Agato AdesaM karotIti Aeso, prAghurNakamityarthaH / 10. sUtra 13 kabhI-kabhI sAdhu ke veza meM koI guptacara, cora, azivagRhIta, pAradArika athavA rAjA kA apakArI (pratyanIka) Adi bhI A sakatA hai| Agantuka kauna hai? kyoM AyA hai? kahAM jAnA cAhatA hai? apane gaccha se nirgamana kA kyA hetu hai?-ityAdi sArI bAtoM kI jAnakArI karanA vikaTanA athavA AlocanA kahalAtI hai| jisa dina koI anyagacchIya bhikSu Ae, usI dina usase ina sArI bAtoM kI jAnakArI karanI caahie| yadi kula, gaNa Adi ke kisI vizeSa kArya, glAna athavA anazanI ke vaiyAvRtya athavA paravAdI ke sAtha vAda, goSThiyoM Adi ke kAraNa usa dina jAnakArI na kI jA sake to dUsare yA tIsare dina taka avazya jAnakArI karanI caahie| anyathA use saMvAsa dene vAle ko guru cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| zabda vimarza 1. Adeza-prAghurNaka (atithi) 2. bhiyaavaasii-anygcchvaasii| 3. vipphaalnnaa-aalocnaa| 11. sUtra 14 adhikaraNa kA artha hai-kalaha / prastuta sUtra meM sAdhikaraNakalahakArI bhikSu ke sAtha saMbhoja rakhane kA prAyazcitta prajJapta hai| kaSAya se kaluSita citta karmabandhana kA kAraNa hai| vaha AtmA ko nirantara adhogati kI ora le jAtA hai ataH kaSAyAviSTa honA yA azubha bhAvoM se yukta honA adhikaraNa hai| sAdhu do prakAra ke adhikaraNa se sAdhikaraNa banatA hai1. svapakSAdhikaraNa sAdhu ke sAtha kalaha / 2. parapakSAdhikaraNa-gRhastha ke sAtha kalaha / kalaha se hone vAle doSa mukhyataH ye haiM1. pazcAttApa 2. cAritrabheda (cAritra kA vinaash)| 3. apayaza 4. jJAna evaM cAritra kI hAni / 5. sAdhuoM ke prati dveSa vRddhi 6.sNsaarvRddhi| isalie jitanA jaldI ho sake, kalaha ko upazAnta karanA caahie| usakI upekSA nahIM karanI caahie| 5. vahI-aNNagacchavAsI bahiyAvAsI bhnnnnti| 6. vahI-vipphAlaNA NAma viyaDaNA-kiM nimitaM AgatA? aNajjaMto vA bhadaMta! kato AgatA? kahiM vA vaccai? 7. vahI, pR. 139-adhikaraNaM kalaho bhaNNati / 8. vahI, gA. 2772 va usakI cUrNi 9. vahI, gA.2087 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 215 bhASyakAra ke anusAra jaba taka kalaha zAnta na ho, taba taka sAdhikaraNa bhikSu ko pratidina cAra bAra upazama kI preraNA denI cAhie - 1. svAdhyAyakAla 2. bhikSAkAla 3. bhaktArtha (bhojana) kAla aura 4. Avazyaka kAla / svAdhyAya prArambha karane ke samaya AcArya usa kaSAyAviSTa bhikSu se kahate haiM-Arya ye sAdhu svAdhyAya | nahIM kara pA rahe haiM, tuma zAnta ho jAo / yadi vaha upazAnta nahIM hotA to bhikSArtha -gamana ke samaya punaH kahate haiM-Arya ! upazAnta ho jaao| bhikSA se lauTane ke bAda punaH use kahate haiM-Arya ye sAdhu AhAra nahIM kara pA rahe haiM, tuma zAnta ho jaao| phira bhI vaha zAnta nahIM hotA to pratikramaNa ke samaya punaH use upazama kI preraNA dI jAtI hai| isa prakAra jaba taka vaha upazAnta nahIM hotA, pratidina use cAra bAra upazama kI preraNA dI jAtI hai| gRhastha ke sAtha kalaha hone para saMyamavirAdhanA, AtmavirAdhanA, vyudgrahaNa, pravacana- virAdhanA evaM saMghavinAza Adi aneka doSa saMbhava haiN| isalie sAdhikaraNa bhikSu jaba taka kalaha ko upazAnta na kara le, kalaha se prApta hone vAle prAyazcitta kA vahana na kara le, taba taka pUchatAcha karake bhI usake sAtha saMbhoja nahIM rakhanA cAhie, binA pUchatAcha ke to saMbhoja kI bAta hI kyA ? prastuta saMdarbha meM kalaha kI utpatti, usakI upekSA se hone vAlI hAniyAM, kalahakArI bhikSu evaM gRhastha ko upazAnta karane kI vidhi evaM unake sAtha kaisA vyavahAra kiyA jAe-ityAdi bAtoM ke viSaya meM bhASya evaM cUrNi meM vizada, sarasa evaM manovaijJAnika vivecana upalabdha hotA hai| zabda vimarza 1. sAdhikaraNa - kaSAyabhAva yA azubha bhAva sahita athavA karmabandhana ke kAraNa se yukta / ' 2. pAhuDa - kalaha / * 3. saMbhoja - eka maMDalI meM bhojana karanA / 12. sUtra 15-18 prAyazcitta kA prayojana hai- doSa kI vizuddhi prAyazcita lene vAlA RjutApUrvaka apane doSa kA nivedana karatA hai / usake bAda prAyazcitta- dAtA kA yaha karttavya banatA hai ki vaha use utanA hI 1. nibhA.gA. 2796-2798 va unakI cUrNi 2. vistAra hetu draSTavya vahI, gA. 2836-2838 3. vahI, bhA. 3 cU. pR. 38-sAdhikaraNo kaSAyabhAvAzubhabhAvasahita ityarthaH / ..... bhAvAdhikaraNaM karmabandhakAraNamityarthaH / vahI - pAhuDaM kalahamityarthaH / vahI - saMbhuMjaNa saMbhoeNa saMbhuMjati - egamaMDalIe tti vRttaM bhavati / 4. 5. 6. vahI, gA. 2865 7. (ka) vahI, gA. 2862 kI cUrNi (pR. 60 ) (kha) draSTavya 1 / 15 kA TippaNa / uddezaka 10 : TippaNa prAyazcitta de, jisase usake doSa kI pUrNa vizuddhi ho jaae| jitanA prAyazcitta prApta honA cAhie, usase nyUna mAtrA meM prAyazcitta diyA jAe to doSa kI pUrI vizuddhi nahIM hotii| yadi prAyazcita adhika diyA jAe to prAyazcitta grahaNakarttA ko paritApanA hotI hai| prAyazcitta ke bhaya se vaha dUsarI bAra AlocanA ke lie prastuta hI nahIM ho pAtA / laghu prAyazcitta ke sthAna para guru aura guru prAyazcita ke sthAna para laghu prAyazcitta kI prarUpaNA karane se zrutadharma tathA viparIta prAyazcitta dene se cAritradharma kI virAdhanA hotI hai| bhASyakAra ke anusAra viparIta prAyazcitta kI prarUpaNA evaM AropaNA (dAna) meM mukhyataH nimnAMkita doSa saMbhava haiM 1. AjJAbhaMga 2. anavasthA 3. mithyAtva 4. paritApanA 5. ananukampA 6. doSa kA vizvAsapUrvaka Asevana 7. dharma kI AzAtanA 8. mokSamArga kI viraadhnaa|" zabda vimarza 1. udghAtika -laghu, jise antarAlapUrvaka vahana kiyA jaae|' 2. anudghAtika - guru, jise nirantara vahana kiyA jaae| " 13. sUtra 19-24 tapaH prAyazcitta ke do prakAra haiM-zuddha tapa aura parihAra tapa / agItArtha, durbala dhRtivAle tathA sAmAnya saMhananavAle bhikSu tathA sabhI sAdhviyoM ko zuddha tapa hI diyA jAtA hai| vajrakuDya ke samAna sudRr3ha dhRtivAlA evaM utkRSTa saMhananavAlA gItArtha bhikSu, jo jaghanyataH naveM pUrva kI tRtIya AcAravastu tathA utkRSTataH kucha nyUna dasapUrva kA jJAtA ho, use parihAratapa diyA jAtA hai|" parihAra tapa rUpa prAyazcitta ko vahana karane vAle bhikSu ke sAtha gaccha AlApa, pratipRcchA Adi dasa padoM kA parihAra karatA hai| inameM saMbhoja dasavAM pada hai|" isakA atikramaNa karane para gacchavAsI evaM parihAratapasvI donoM ko guru cAturmAsika prAyazcitta AtA hai / 13 prastuta sUtra- SaTka kA sambandha saMbhojapada se hai| ataH inakA sambandha parihAra tapaHprAyazcitta se hai, zuddha tapaH prAyazcitta se nahIM / 14 prastuta sandarbha meM bhASyakAra evaM cUrNikAra ne parihAra tapaH prAyazcitta kI vidhi kA vistRta vivecana kiyA hai| 15 8. nibhA, gA. 2863 - 2866 9. vahI, bhA. 3 cU. pR. 62 - ugghAtiyaM NAma jaM saMtaraM vahati, laghumityarthaH / 10. vahI - aNugghAtiyaM NAma jaM NiraMtaraM vahati, gurumityarthaH / 19. vahI, gA. 2873, 2876 12. vahI, gA. 2881 13. vahI, gA. 2882, 2883 kI cUrNi 14. vahI, gA. 2886 15. vistAra hetu draSTavya-vahI, gA. 2868-2886 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 10 TippaNa zabda vimarza 1. udghAtika udghAtika (laghu) prAyazcita sthAna kA sevana karane vAlA / 2. udghAtika hetu udghAtika prAyazvitta sthAna kA sevana karane ke bAda AlocanA na le, taba taka / 3. udghAtika saMkalpa AlocanA lene ke bAda prAyazcitta meM sthApita karane ke dina tk| 14. sUtra 25 - 28 prastuta cAra sUtroM kA sAra saMkSepa isa prakAra hai 216 1. sUryodaya ho cukA athavA sUryAsta nahIM huA- isa viSaya meM muni asaMdigdha hai, kintu bAda meM patA calatA hai ki sUryodaya nahIM huA athavA sUryAsta ho gayA hai| 2. sUryodaya ho cukA athavA sUryAsta nahIM huA- isa viSaya meM muni saMdigdha hai, kintu bAda meM patA calatA hai ki sUryodaya nahIM huA athavA sUryAsta ho gayA hai| ina donoM hI bhaMgoM meM saMstRta aura asaMstRta kI apekSA se dodo bhaMga bana jAte haiN| prathama bhaMga meM bhikSu asaMdigdha cittavRtti vAlA hai, ataH vaha apane usa saMkalpa ke sAtha khAne se zuddha hai lekina jaise hI use jJAta hotA hai ki sUryodaya nahIM huA hai athavA sUryAsta ho cukA hai to use apane muMha meM, hAtha meM aura pAtra meM jo kucha hai, usakA pariSThApana kara hAtha, muMha Adi kI zodhi kara lenI cAhie / jo muni saMdigdha cittavRtti vAlA hai, vaha apanI saMdehAvasthA ke kAraNa prAyazcitta kA bhAgI hotA hai| jaise hI use jJAta ho ki sUryodaya nahIM huA hai athavA sUryAsta ho cukA hai to muMha, hAtha Adi meM vidyamAna AhAra kA pariSThApana kara vizodhana kara lenA caahie| bhagavaI meM sUryodaya se pUrva AhAra kA grahaNa kara sUryodaya ke bAda usake paribhoga ko kSetrAtikrAnta pAna bhojana kI saMjJA dI gaI - hai / dasaveAliya meM nirdeza hai ki muni sUryAsta hone ke bAda agale dina sUryodaya se pUrva kisI bhI prakAra kI AhArasaMbaMdhI abhilASA na kre| oSaniyukti meM muni ke lie prAtaH, madhyAha aura sAyaM tIna 1. nibhA. 3 cU. pU. 62 - pAyacchittamApaNNassa jAva maNAloiyaM tAva heU bhaNNati / Aloie 'amugadiNe tujjheyaM pacchittaM dijjihiti' tti saMkappiyaM bhannati / 2. bhaga. 7/22 3. dasave. 8 / 28 4. oni. 250, bhA. gA. 148, 149 5. (ka) nibhA.gA. 2917 - NAtikkamate ANaM dhammaM meraM va rAtibhattaM vA / (kha) vahI, bhA. 3 cU.pU. 68- atikammaNaM laMghaNaM, dhammo ti sutacaraNa dhammo / nisIhajjhayaNaM samaya AhAra kA ullekha hai| bhikSu ke lie AhAra ke samaya kA nirdeza prastuta AlApaka (sUtracatuSTayI) se phalita hotA hai, vaha yaha hai ki bhikSu sUryodaya ke pazcAt tathA sUryAsta se pUrva vivekapUrvaka AhAra kara sakatA hai| prastuta sUtracatuSTayI meM saMthaDie aura asaMthaDie - ye do pada vimarzanIya haiN| prazna upasthita hotA hai ki saMvaDie aura asaMthaDie-ina donoM padoM meM nivvitigicchA samAvaNNe tathA vitigicchAsamAvaNNe ke sAMyogika padoM kI saMyojanA evaM uttaravartI sArI prakriyA samAna hai, vaisI sthiti meM kevala 'saMthaDie'- isa vidhAna se hI kAma cala jAtA, phira asaMghaDie kA vidhAna kyoM ? kyoMki asaMthadie ke lie koI vizeSa nirdeza nahIM hai| isa prazna kA uttara saMbhavataH yaha ho sakatA hai ki saMstRta ke lie jo vidhAna hai, asaMstRta ke lie bhI vahI hai asaMstRta isa vidhAna kA apavAda nahIM hai| cAhe saMstRta ho yA asaMstRta, saMdigdha ho yA asaMdigdha, yadi jJAta hone ke sAtha hI bhikSu 'vigiMcana aura vizodhana' kara letA hai to vidhi kA atikramaNa nahIM krtaa| bhASyakAra ke anusAra vaha tIrthakaroM kI AjJA zrutadharma, cAritramaryAdA aura rAtribhojana kA atikramaNa nahIM krtaa| nizItha cUrNikAra ke anusAra vaha dharma kA atikramaNa nahIM krtaa| prAyazcita kA vidhAna usa azana Adi ko khAnevAle aura denevAle ke lie kiyA gayA hai| draSTavya kappo 5/6 - 9 va usakA TippaNa / zabda vimarza , 1. udgatavRttika-sUryodaya ke sAtha AhAra karane vaalaa| 2. anastamitamanaHsaMkalpa - sUryAsta se pUrva AhAra ke mAnasika saMkalpa vaalaa| " 3. saMstRta - samartha / yahAM saMstRta pada ke do artha haiM 1. paryAptabhojI - jise paryApta bhojana-pAnI upalabdha hai| 2. pratidina bhojI - jo pratidina AhAra karatA hai| " 4. asaMstRta asamartha jise paryApta bhakta pAna prApta nahIM hai athavA jo upavAsa Adi ke kAraNa chinnabhakta hai| 5. nirvicikitsAsamApanna - asaMdigdha manaHsthiti vAlA / " 6. 7. vahI-uggate Adicce vittI jassa so uggtvittii| vahI - aNatthamie Adicce jassa maNasaMkappo bhavati sa bhaNgati-anatyaniyamaNasaMkapyo / 8. vahI-saMthaDio NAma haTThasamattho, taddivasaM pajjattabhogI vA-adhvAnapratipanno kSapaka - glAno vA na bhavatItyarthaH / 9. vahI, pR. 77-DumAdiNA taveNa kito asaMghaDo, gelapaNaM yA dubbalasarIro aho, dIdvANeNa vA pajjataM alato asNdho| 10. vahI, pR. 68 - vitigicchA vimarSaH mativiplutI saMdeha ityarthaH / sA NiggatA vitigicchA jassa so Nivvitigiccho bhavati / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 217 uddezaka 10: TippaNa 6. vicikitsAsamApanna saMdigdha manaHsthiti vaalaa| 2. vikAlavelA-kucha AcAryoM ke anusAra vikAlavelA kA 7. vigiNcn-prisstthaapn|' artha hai-saMdhyA kA apagama / jabaki anya mata ke anusAra saMdhyA ko 8. vizodhana-AhAra Adi ke lepa kA mArjana karanA, dhonaa|2 / vikAla velA kahate haiN| 15. sUtra 29 16. (sUtra 30,31) muni saMyatabhojI hotA hai| usake lie pramANopeta AhAra kA jo bhikSu glAna kI aglAnabhAva se sevA karatA hai, vaha tIrtha vidhAna hai| yadyapi sabake lie eka samAna AhAra kA parimANa nahIM kI sevA karatA hai, tIrthaMkara kI sevA karatA hai tathA pravacana kI batAyA jA sakatA, phira bhI AnupAtika rUpa meM usakA nirdhAraNa prabhAvanA karatA hai| use vipula nirjarA kA lAbha hotA hai| ataH karanA Avazyaka hai| muni kA eka vizeSaNa hai-sNymyaatraamaatraavRttikH| kisI ke dvArA sunakara athavA svayaM jAnakArI milane para bhikSu ko muni ko utanA hI AhAra karanA cAhie, jitane se usakI saMyamayAtrA tatkAla glAna kI gaveSaNA karanI caahie| jo bhikSu glAna ke viSaya samyak prakAra se cala ske| jisa prakAra gAr3I ke akSa kI dhurI para meM sunakara bhI usake vaiyAvRtya meM upasthita nahIM hotA apitu unmArga, aMjana lagAyA jAtA hai, vraNa para yathAvazyaka lepa kiyA jAtA hai, anya mArga yA pratipatha se calA jAtA hai, sevA se jI curAtA hai, usI prakAra muni utanA hI khAe jitanA usake jIvana-nirvAha ke lie athavA svayaM kI akSamatA kA bahAnA banAtA hai| use AjJAbhaMga, Avazyaka ho| jitane bhojana se saMyamayogoM kI hAni na ho, vahI anavasthA Adi doSa prApta hote haiM, kulasthavira, gaNasthavira evaM muni ke bhojana kA pramANa hai|' saMghasthavira use upAlambha dete haiN| ve use kahate haiM kyA tuma glAna bhagavaI meM muni ke lie battIsa kavala AhAra ko pramANopeta __ ko karavaTa badalAne, use kSveDamallaka dene athavA glAna ke paricArakoM mAnA gayA hai| battIsa kavala se eka bhI kavala kama khAne vAlA muni kI upadhi-pratilekhanA jaise choTe-choTe kAryoM meM bhI akSama ho?' isa 'prakAmarasabhojI' nahIM khlaataa|' prastuta prasaMga meM ovAiyaM kA prakAra azaktatA Adi kA bahAnA banAkara sevA se bacane vAle ko dravya-avamaudarikA kA prakaraNa bhI draSTavya hai| upAlambha evaM prAyazcitta pradAna kara vaiyAvRtya kA mahattva bar3hAyA prazna hotA hai-kisI kAraNavaza mAtrA kA atikramaNa ho jAne jAtA hai, vaiyAvRtya karane vAloM kA upabRMhaNa kiyA jAtA hai| se athavA kabhI-kabhI pramANopeta bhojana karane para bhI vAyu Adi ke prastuta prasaMga meM bhASyakAra evaM cUrNikAra ne vaiyAvRtya karane kSubdha ho jAne se yadi bhojyakaNa sahita yA pAnayukta udgAra A vAle bhikSu kI vizeSatAoM, vaidya ke pAsa jAne evaM use bulAne kI jAe to muni ko kyA karanA caahie| sUtrakAra kahate haiM-rAtri athavA vidhi Adi aneka viSayoM kA vistRta vivecana kiyA hai| vikAlavelA meM pAna-bhojana sahita udgAra A jAe to use nigalanA 17. (sUtra 32,33) nahIM caahie| jo bhikSu glAna kI vaiyAvRtya meM niyukta hai, usake prati pAna-bhojana sahita udgAra ko rAtri yA vikAlavelA meM anya bhikSuoM kA tathA anya bhikSuoM ke prati usakA kyA nigalane vAlA bhikSu rAtribhojana vrata meM aticAra lagAtA hai| dAyitva banatA hai tathA ve paraspara eka dUsare kA sahayoga kisa prakAra ataH kappo (bRhatkalpasUtra) ke anusAra use rAtribhojana vrata kara sakate haiM-isakA sundara nidarzana prastuta sUtradvayI meM upalabdha hotA ke bhaMga se prApta hone vAlA caturguru prAyazcitta prApta hotA hai| hai| prastuta Agama meM bhI isake lie guru cAturmAsika prAyazcitta kA jo bhikSu glAna kI vaiyAvRtya meM niyukta hai, yadi vahI usake vidhAna hai| lie prAyogya bhaktapAna evaM auSadha Adi dravya lAtA hai, vahI usakI zabda vimarza zArIrika paricaryA meM bhI saMlagna hai to kaI bAra velA kA atikramaNa 1. rAtri-kucha AcAryoM ke anusAra rAtri kA artha hai-sNdhyaa| hone ke kAraNa use yatheSTa lAbha prApta nahIM ho paataa| apekSita dravya jabaki eka anya mata ke anusAra rAtri kA artha hai-saMdhyA kA / ke abhAva meM glAna kA evaM svayaM kA samyaka nirvAha duSkara ho jAtA apgm| hai, AtmavirAdhanA evaM pravacana kI aprabhAvanA kI bhI saMbhAvanA ho 1. nibhA. bhA. 2 cU. pR.68-vigiMcamANe tti pritthvite| mAhAremANe samaNe NiggaMthe no pakAmarasabhoitti vattavvaM siyaa| 2. vahI-visohemANe tti NiravayavaM kreNto| 6. ovA. sU.33 3. bhaga. 7/24-akkhovaMjaNANulevaNa-bhUyaM saMjamajAyAmAyAvattiyaM / 7. kapyo. 5/10 4. bRbhA. gA. 5852 8. nibhA. bhA. 4, cU. pR. 106 5. bhaga. 7/24-battIsaM kukkuDiaMDagapamANamette kavale AhAra- 9. vahI, gA. 2984 mAhAremANe pamANapatte, etto ekkeNa vi ghAseNaM UNagaM AhAra- 10. vahI, gA. 2971-3127 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 10 : TippaNa 218 nisIhajjhayaNaM sakatI hai| aisI sthiti meM anya bhikSuoM ko usakA yathocita pUrvavartI pacAsa dinoM meM vihAra na kiyA jaae| sahayoga karanA caahie| vaiyAvRtya meM niyukta bhikSu glAna ke prAyogya paryuSaNAkalpa pUrvaka nivAsa ke bAda vihAra na kiyA jAe-isakA AhAra, pAnI, auSadha evaM pathya ke lie yathAzakti prayatna kre| phira artha hai bhAdrava zuklA paMcamI se kArtika pUrNimA taka vihAra na kiyA bhI use AhAra, auSadha Adi prAyogya dravya upalabdha na ho sake to jaae| isa prakAra ina do sUtroM kA saMyukta abhiprAya hai-cAturmAsa meM vaha AcArya athavA anya bhikSuoM se kaha de tAki ve usakA vihAra na kiyA jaae| sahayoga kara ske| prastuta sUtradvayI meM uparyukta dAyitva kA nirvahana na prazna hotA hai-cAturmAsa meM vihAra na kiyA jAe, isa prakAra karane vAle bhikSuoM ko prAyazcittArha mAnA gayA hai| eka sUtra ke dvArA niSedha na kara, do pRthak sUtroM ke dvArA niSedha kyoM nizIthabhASyakAra ke anusAra anavasthApya evaM parihAra kiyA gayA? jaisA ki kappo (bRhatkalpasUtra) meM upalabdha hotA hai| tapaHprAyazcitta prApta bhikSu isa sUtra ke apavAda haiN| isa viSaya meM isakA samAdhAna DhUMDhane para sahaja hI hamArA dhyAna usa prAcIna paramparA bhASyakAra ne vaiyAvRtya karane vAle bhikSu kI arhatA evaM usake abhAva kI ora khiMca jAtA hai jisase yaha vidita hotA hai ki muni paryuSaNAmeM hone vAle doSoM kA savistara vivecana kiyA hai| kalpa pUrvaka nivAsa karane ke bAda sAdhAraNataH vihAra kara hI nahIM zabda vimarza sakate, kintu pUrvavartI pacAsa dinoM meM upayukta sAmagrI ke abhAva meM 1. asaMtharamANassa-nirvAha na hone vAle bhikSu kaa| vihAra kara sakate haiN| yahI kAraNa hai ki ThANaM meM bhI etad viSayaka 2. paDitappati-tRpta nahIM karatA-use bhaktapAna Adi lAkara do sUtra tathA donoM ke bhinna-bhinna pAMca ApavAdika kAraNa upalabdha nahIM detaa| hote haiM-prathama prAvRT meM zarIra, upakaraNa Adi ke apaharaNa kA bhaya, 3. paDiyAikkhati-kahatA hai| durbhikSa, kisI ke dvArA gAMva se niSkAsana, bAr3ha evaM anAryoM ke 18. sUtra 34,35 upadrava ke kAraNa grAmAnugrAma parivrajana anujJAta hai| varSAvAsa meM varSAvAsa tIna prakAra kA mAnA gayA hai paryuSaNAkalpa dvArA paryuSita hone ke bAda jJAna, darzana, cAritra kI 1. jaghanya-sattara dinoM kA, saMvatsarI se kArtika pUrNimA vRddhi yA surakSA, AcArya yA upAdhyAya kA kAladharma ko prApta ho tk| jAnA aura varSAkSetra se bahiHsthita AcArya ke vaiyAvRtya ke lie 2. madhyama-cAra mAsa kA, zrAvaNa kRSNA ekama se kArtika grAmAnugrAma parivrajana anujJAta hai| prastuta sUtradvayI meM ina apavAdoM pUrNimA tk| ke abhAva meM parivrajana karane vAle ko guru cAturmAsika prAyazcitta 3. utkRSTa-chaha mAsa kA, ASAr3ha se mRgasara tk| diyA gayA hai| prastuta sUtradvayI meM prathama prAvRT tathA varSAvAsa meM paryuSaNA kalpa __tulanA hetu draSTavya-kappo 1 / 35, 36 kA ttippnn| ke dvArA nivAsa karane ke bAda vihAra karane vAle ke lie anudghAtika 19. sUtra 36,37 cAturmAsika prAyazcitta kA vidhAna hai| bhagavAna ajitanAtha se bhagavAna pArzvanAtha taka arthAt madhyama prAvRT kA artha hai-ASAr3ha aura zrAvaNa do mAsa athavA cAra bAvIsa tIrthaMkaroM ke zAsanakAla meM asthita kalpa hotA hai| usa mAsa kA vrssaakaal| ASAr3ha ko prathama prAvRT kahA jAtA hai| isa samaya paryuSaNA kA kAla niyata nahIM hotaa| prathama evaM carama tIrthaMkara prakAra prathama prAvRT meM vihAra na kiyA jAe-isakA artha hai ASAr3ha meM ke zAsanakAla meM sthitakalpa hotA hai| ataH cAhe varSA ho yA na ho, vihAra na kiyA jaae| paryuSaNA ke niyatakAla meM paryuSita honA anivArya hai| prAvRT kA artha yadi cAturmAsapramANa kAla kiyA jAe to sthitakalpa kI maryAdA hai ki sAmAnyataH bhikSu ko ASAr3hI prathama prAvRT meM vihAra ke niSedha kA artha hogA-paryuSaNAkalpa se pUrNimA taka paryuSita ho jAnA cAhie-ekatra pravAsa kara lenA caahie| 1. nibhA. bhA. 3, cU.pR. 117,118 7. sthA. vR.pa. 294-ASAr3ha zrAvaNI prAvRT.....athavA caturmAsa2. vahI, pR. 120 pramANo varSAkAlaH prAvRDiti vivkssitH| 3. vahI, gA. 3116 8. nibhA. 3 cU. pR. 121-AsADho paDhamapAuso bhaNNati / 4. vahI, gA. 3105-3113 9. sthA. vR. pa. 294,295 5. vahI, pR. 118-Na paDitappati bhttpaannaadinnaa| 10. ThANaM 5/99,100 6. vahI, gA. 3154-3156 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 nisIhajjhayaNaM uddezaka 10 : TippaNa ASAr3ha zuklA dasamI taka yadi bhikSu varSAvAsa-prAyogya kSetra meM pahuMca kalpa' kA paThana kara paryuSita hone kI vidhi thii| usameM bhikSu ke lie jAe to pAMca dina meM kSAra, mallaka, Dagalaga (DhelA) Adi Avazyaka paryuSaNA se sambandhita Avazyaka kAryoM kA nirdeza thaa| usakA dravyoM ko grahaNa kara ASAr3hI pUrNimA taka paryuSita ho jAe yaha vAcana rAtri meM kevala bhikSuoM kI upasthiti meM hotA thaa| usa vidhi utsarga mArga hai| yadi ASAr3hI pUrNimA ke dina paryuSita na ho sake to ke anusAra gRhastha evaM anyatIrthika ke samakSa paryuSaNAkalpa kA pAMca dina bAda paryuSita ho jaae| isa prakAra pAMca-pAMca dina bar3hAne kA / vAcana niSiddha thaa| bhASyakAra ke anusAra isase sammizravAsa, zaMkA krama antataH bhAdrava zuklA paMcamI taka bhI pahuMca sakatA hai, kintu Adi doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai| terApaMtha ke caturtha AcArya usakA atikramaNa nahIM kiyA jA sktaa| sAMvatsarika mahattva ke zrImadjayAcArya kRta huNDI se prastuta sUtra kA vAcyArtha kucha bhinna kAraNa hI isakA pracalita nAma saMvatsarI hai| pratIta hotA hai| prastuta sUtradvayI meM paryuSaNA meM paryuSita na hone kA tathA aparyuSaNA anyatIrthI ane gRhastha ne pajjusaNa karAvai to, pajjusaNa ne arthAt paryuSaNA kAla ke pUrva yA usake atikrAnta hone ke bAda saMvatsarI, te Upara pote keza na rAkhe tima gRhastha meM piNa kahe tume paryuSita hone kA prAyazcitta prajJapta hai / bhASyakAra ke anusAra aziva, kesa kaTAvo, ima kahe te pajjusaNa karAyAM ityAdi sAvadya kartavya durbhikSa, rAjadveSa Adi isa vidhAna ke apavAda haiN| pajjusaNa dine te na kare, tivAre anerA gRhastha ne sAdhu kahe Aja 20. sUtra 38,39 pajjusaNa che, anerA gRhastha e kArya karai che tumhe piNa e kArya karo ima paryuSaNA kA antima evaM anatikramaNIya dina hai-bhAdrava zuklA pajjusaNa na karAvai, piNa pajjusaNa saMvatsarI re dina posA karAyAM dosa pNcmii| ise saMvatsarI mahAparva ke nAma se jAnA jAtA hai| jo bhikSu nthii| saMvatsarI ke dina goloma (gAya ke roma) jitane yA usase lambe bAla isa prakAra prastuta sUtra evaM etad viSayaka paramparA kA saMdhAnarakhatA hai athavA itvarika AhAra bhI grahaNa karatA hai, use guru sUtra anveSaNa kA viSaya hai| cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai tathA AjJAbhaMga, anavasthA 22. sUtra 41 Adi doSa lagate haiN| caturvidha AhAra meM Thosa vastuoM ke lie bhikSu kisa kAla evaM kSetra meM vastra grahaNa kare-isa viSaya meM alpatama parimANa hai-tilatuSa mAtra yA eka kavala aura drava padArthoM, ___ kappo (bRhatkalpasUtra) meM niSedhaka evaM vidhAyaka donoM sUtra upalabdha pAnaka Adi kA itvarika parimANa hai-bindumAtra / ' hote haiN| prastuta sUtra meM uparyukta niSedha ke atikramaNa kA prAyazcitta zabda vimarza prajJapta hai| 1. golAmamAI pi-gAya ke loma jitane bhii| cUrNikAra ke paryuSaNA athavA varSAvAsa kA eka paryAyavAcI nAma hai-prathama anusAra 'api' zabda ke dvArA 'hastaprApya' (hAtha meM pakar3e jA skeN| samavasaraNa / varSa kA prAraMbha paryuSaNA kAla se hotA hai ataH use prathama utane) bAloM kA grahaNa kiyA gayA hai| samavasaraNa kahA jAtA hai| isIlie zeSakAla ko RtubaddhakAla 2. uvAtiNAveti-cUrNikAra ke anusAra 'uvAtiNAveti' kA athavA dvitIya samavasaraNa kahA jAtA hai| muni ko prathama samavasaraNa artha hai-paryuSaNA kI rAtri kA atikramaNa karatA hai| yahAM isakA meM vastra grahaNa karanA nahIM klptaa|2 prastuta sUtra meM usI atikramaNa bhAvArtha hai-paryuSaNA kI rAtri ke bAda bhI bAla rakhatA hai| kA prAyazcitta prajJapta hai| 21. sUtra 40 bhASyakAra ne kSetra aura kAla se prApta aura aprApta ke AdhAra nizIthabhASya evaM cUrNi ke anusAra prAcIna kAla meM 'paryuSaNA para cAra bhaMgoM kA nirdeza diyA hainibhA. bhA. 3cU.pR. 130,131-sesakAlaM pajjosavetANaM avvaato| 6. vahI-uvAtiNAvati tti pajjosavaNArayaNiM atikkaamtiityrthH| avavAte vi savisatirAtamAsAto pareNa atikkameuM Na vttttti| 7. vahI, gA. 3218-3220 va inakI cuurnni| savIsatirAte mAse puNNe jati vAsakhettaMNa labbhati to rukkhaTThA vi 8. vahI, bhA. 3, cU.pR. 157-etesiM sammIsavAse dosA bhavaMti / pjjosveyvvN| ....sammIsavAsadoso saMkAdoso y| 2. vahI, gA. 3152, 3158-3160 9. ni. huMDI 10/51 3. vahI, gA. 3210, 3212, 3215 10. kappo 3/16,17 4. vahI, 3 pR. 157 11. nibhA. 3 cU.pR.126-jato pajjosavaNAto varisaM ADhappati, ato vahI, 3 cU. pR. 155-golomamAtrApi na kartavyA, kimuta diirghaa| paDhamaM samosaraNaM bhnnnnti| ahavA-hastaprApyA apizabdena vishessyti| 12. kappo. 3/16 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 10 : TippaNa 220 nisIhajjhayaNaM 1. kSetra se prApta, kAla se aprApta 2. kAla se prApta, kSetra se aprApta 3. kSetra evaM kAla donoM se prApta 4. kSetra evaM kAla donoM se aprApta / jJAtavya hai ki varSAvAsa prAyogya kSetra meM pahuMca jAnA kSetra se prApta aura ASAr3hI pUrNimA kA sampanna ho jAnA kAla se prApta kahalAtA hai| zabda vimarza 1. prathama samavasaraNa-varSAvAsa (caturmAsa kaal)|' 2. uddeza-prApta-kSetra aura kAla ke vibhAga se prApta / 3. ciivr-vstr| vizeSa hetu draSTavya-kappo 3/16,17 aura usakA bhASya nizItha bhASya gA. 3223-3275 / 1. nibhA. bhA. 3 cU.pR. 158 2. (ka) vahI, pR. 159 (kha) bRbhA. gA. 4236 kI vRtti-paDhamasamosaraNe.....prAptAni / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkArasamo uddeso gyArahavAM uddezaka Page #263 -------------------------------------------------------------------------- Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka ke mukhya pratipAdya haiM bahumUlya pAtra ke grahaNa, dhAraNa evaM paribhoga kA prAyazcitta, abhihata pAtra grahaNa karane kA prAyazcitta, dharma evaM divAbhojana ke avarNavAda tathA adharma evaM rAtribhojana ke varNavAda kA prAyazcitta, anyatIrthiva evaM gRhastha kA zarIra-parikarma karane, rAtribhojana-viramaNa vrata ke aticAra tathA vairAjya, viruddharAjya Adi meM gamanAgamana karane kA prAyazcitta, nivedanApiNDa grahaNa karane, yathAcchanda kI vandanA-prazaMsA karane, ayogya ke dIkSA dene evaM usase vaiyAvRtya karavAne, sacela-acela ke saMvAsa tathA bAlamaraNa Adi kA praayshcitt| dasaveM uddezaka ke antima sUtra meM kAlapratiSedha kA kathana kiyA gayA hai| prastuta uddezaka kA prArambha bhAva-pratiSedha se huA hai| vividha prakAra ke dhAtughaTita pAtra, hAthIdAMta ke pAtra, zaMkha, vastra Adi se nirmita athavA una-una bandhanoM se baddha kalAkArI vAle pAtra rakhanA, unakA nirmANa athavA paribhoga karanA saMyamAnukUla pravRtti nahIM hai| gaNanAtirikta, pramANAtirikta evaM bahumUlya upakaraNa saMyama kI dRSTi se anupayogI hone ke kAraNa adhikaraNa hote haiN| nizIthabhASya evaM cUrNi ke anusAra isa prakAra ke pAtra Adi rakhane se bhAra, paritApanA, mAraNa, adhikaraNa, sUtrArtha-palimaMthu, AjJAlopa, manaHsaMtApa Adi dasa doSa saMbhava haiN| bhikSu tIna prakAra ke pAtra rakha sakatA hai-miTTI kA, kASTha kA evaM tumbe kaa| sAmAnyataH ye pAtra bhI use ardhayojana kI maryAdA meM tRtIya prahara meM gaveSaNIya haiN| yadi glAnya, bhikSA, vasati Adi kI durlabhatA Adi kAraNoM se samUcA saMgha usa kSetra meM na jA sake to kucha pAtrakalpika bhikSu dviguNa, triguNa athavA caturguNa pAtra lA sakate haiN| yadi arddhayojana kI maryAdA se adhika dUrI para pAtra-prApti kI saMbhAvanA ho aura mArga aneka vighna-bAdhAoM se yukta ho to bhI sAmAnyataH gRhastha ke dvArA pAtra nahIM maMgavAye jA skte| prastuta uddezaka meM sUtrakAra ne dharma aura divAbhojana ke avarNavAda evaM adharma tathA rAtribhojana ke varNavAda ko prAyazcittArha kArya batAyA hai| isa prasaMga meM vyAkhyA-sAhitya meM dharma ke prakAra, avarNavAda ke svarUpa evaM prakAroM kA vizada vivecana milatA hai| isI prakAra divAbhojana ke doSa evaM rAtribhojana ke guNa kyA batalAe jA sakate haiM, koI kisa prakAra unakA kramazaH avarNavAda evaM varNavAda karatA hai, isakA bhI saMkSipta varNana milatA hai| rAtribhojana viramaNa vrata bhI mahAvratoM ke samAna trikaraNa, triyoga se pAlanIya hai ataH dina meM gRhIta azanAdi ko rAtri meM upabhoga karanA athavA parivasita rakhakara agale dina upabhoga karanA, rAtri meM grahaNa-upabhoga karanA, AgAr3ha kAraNa ke binA azana, pAna Adi ko parivAsita rakhanA, parivAsita azana, pAna Adi ko svalpamAtra bhI khAnA tathA soMTha, pIpala Adi sAmAnya auSadha dravya ko bAsI rakhakara khAnA rAtribhojana-viramaNa nAmaka SaSTha vrata kA aticAra hai| bhakSa jisa gAMva. nagara athavA rAjya meM rahatA hai, vahAM kI sAmAjika, rAjanaitika evaM sAMskRtika paramparAoM, sthitiyoM evaM paristhitiyoM se usakI sAdhanA prabhAvita hotI hai| jahAM rAjanaitika arAjakatA ho, rAjA evaM usake adhikAriyoM kA pArasparika vaimanasya ho, rAjA kAladharma ko prApta ho gayA ho athavA do, tIna rAjAoM meM paramparAgata vaira-virodha ho, vaise rAjyoM meM gamanAgamana karane se bhikSu ke prati cora, luTerA, jAsUsa Adi hone kI zaMkA ho sakatI hai| usake sAtha kAnUnI kaThoratA baratI jA sakatI hai, anya bhI aneka kaThinAiyoM kA sAmanA karanA par3a sakatA hai ataH isa prakAra ke gaNarAjya, yauvarAjya, dorAjya, vairAjya evaM viruddharAjya meM bhikSu vihAra kI pratijJA se na jaae| jo vahAM bArambAra gamanAgamana karatA hai, vaha rAjyasImA evaM jana 1. nibhA. gA. 3280 (sacUrNi) 2. AcU. 3/10 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha 224 nisIhajjhayaNaM sImA donoM ke atikramaNa kA doSI hai| ataH prastuta uddezaka meM aisA karane vAle bhikSu ke lie prAyazcitta kA nirUpaNa hai| prastuta prasaMga par3hane se sahaja hI yaha anumAna hotA hai ki AyAracUlA, kappo (bRhatkalpasUtra) evaM NisIhajjhayaNaM ke racanAkAroM ke samakSa samAna paristhitiyAM rahI hoMgI, tabhI unakI cintana kI dhArA itanI ekarUpatA ke sAtha pravAhita huI hai| jahAM gaNanA aura yogyatA meM se athavA parimANa evaM guNavattA meM se eka ke cayana kA prasaMga ho, vahAM kramazaH yogyatA aura guNavattA ko hI pramukhatA denI caahie| cAhe prasaMga pravrajyA yA upasthApanA kA ho athavA sevA/vaiyAvRtya karavAne kA, pAtratA kA vicAra apekSita hai| prastuta uddezaka ke 'anala pada' ke saMdarbha meM dIkSA ke aneka mAnadaNDoM kA bhASya meM savistara utsargApavAda sahita nirUpaNa huA hai| kauna strI athavA puruSa kahAM, kaba taka, kisa paristhiti meM pravrajyA ke yogya hote haiM tathA kina-kina kAraNoM se sadoSa athavA ayogya vyakti ko bhI dIkSita kiyA jA sakatA hai-ityAdi kA vizada varNana karate hue bhASyakAra evaM cUrNikAra ne yathAsthAna yathaucitya bAlamanovijJAna, vRddhamanovijJAna evaM kAmamanovijJAna kA sundara citraNa kiyA hai| ___ dIkSA ke pazcAt jIvanacaryA ke mukhya aMga haiM-zikSA pada-sUtragrahaNa, arthagrahaNa, dezadarzana aura shissynissptti| isake pazcAt yadi AyuSya dIrgha ho, saMhanana evaM dhRti se sampanna ho to tapa, zruta, sattva ekatva evaM bala-ina pAMca tulAoM se svayaM ko taulakara jinakalpa, yathAlanda Adi abhyudyatavihAra ko svIkAra kre| yadi AyuSya alpa ho aura abhyudyatavihAra kI yogyatA na ho to abhyudyatamaraNa svIkAra kare / yadi ye donoM hI yogyatAeM na hoM to vaha bAlamaraNa kI ora abhiprerita hotA hai| prastuta uddezaka meM bAlamaraNa ke bIsa prakAroM kI anumodanA evaM prazaMsA karane vAle ke lie prAyazcitta kA kathana kiyA gayA hai| nizIthabhASya evaM cUrNi meM abhyudyatamaraNa kA sattAIsa dvAroM ke dvArA bar3A hI sundara varNana kiyA gayA hai| 1. kapyo 1/37 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkArasamo uddeso : gyArahavAM uddezaka hindI anuvAda pAtra-pada mUla saMskRta chAyA pAya-padaM pAtra-padam 1. je bhikkhU ayapAyANi vA yo bhikSuH ayaHpAtrANi vA kaMsapAyANi vA taMbapAyANi vA kAMsyapAtrANi vA tAmrapAtrANi vA tauyapAyANi vA suvaNNapAyANi vA trapukapAtrANi vA suvarNapAtrANi vA ruppapAyANi vA jAyarUvapAyANi vA rUpyapAtrANi vA jAtarUpapAtrANi vA hArapuDapAyANi vA maNipAyANi vA hArapuTapAtrANi vA maNipAtrANi vA muttApAyANi vA kAyapAyANi vA muktApAtrANi vA kAcapAtrANi vA daMtapAyANi vA siMgapAyANi vA dantapAtrANi vA zRMgapAtrANi vA cammapAyANi vA selapAyANi vA carmapAtrANi vA zailapAtrANi vA celapAyANi vA aMkapAyANi vA celapAtrANi vA aMkapAtrANi vA saMkhapAyANi vA vairapAyANi vA zaMkhapAtrANi vA vajrapAtrANi vA karoti, kareti, kareMtaM vA saatijjti|| kurvantaM vA svdte| 1. jo bhikSu lohapAtra, kAMsya (kAMsI ke) pAtra, tAmrapAtra, trapu (rAMgA ke)-pAtra, svarNapAtra, rupya (cAMdI ke)-pAtra, jAtarUpapAtra, hArapuTapAtra, maNipAtra, muktApAtra, kAMcapAtra, daMtapAtra, zRMgapAtra, carmapAtra, zailapAtra (prastarapAtra), celapAtra (vastra-nirmita pAtra), aMkapAtra, zaMkhapAtra athavA vajra (hIre ke)-pAtra kA nirmANa karatA hai athavA nirmANa karane vAle kA anumodana karatA hai| 2. je bhikkhU ayapAyANi vA yo bhikSuH ayaHpAtrANi vA kaMsapAyANi vA taMbapAyANi vA kAMsyapAtrANi vA tAmrapAtrANi vA tauyapAyANi vA suvaNNapAyANi vA trapukapAtrANi vA suvarNapAtrANi vA ruppapAyANi vA jAyarUvapAyANi vA rUpyapAtrANi vA jAtarUpapAtrANi vA hArapuDapAyANi vA maNipAyANi vA hArapuTapAtrANi vA maNipAtrANi vA muttApAyANi vA kAyapAyANi vA muktApAtrANi vA kAcapAtrANi vA daMtapAyANi vA siMgapAyANi vA dantapAtrANi vA zRMgapAtrANi vA cammapAyANi vA selapAyANi carmapAtrANi vA zailapAtrANi vA celapAyANi vA aMkapAyANi vA celapAtrANi vA aMkapAtrANi vA saMkhapAyANi vA vairapAyANi vA zaMkhapAtrANi vA vajrapAtrANi vA dharati, dhareti, dharataM vA saatijjti|| dharantaM vA svdte| 2. jo bhikSu lohapAtra, kAMsyapAtra, tAmrapAtra, trapupAtra, svarNapAtra, rupyapAtra, jAtarUpapAtra, hArapuTapAtra, maNipAtra, muktApAtra, kAMcapAtra, daMtapAtra, zRMgapAtra, carmapAtra, zailapAtra, celapAtra, aMkapAtra, zaMkhapAtra athavA vajrapAtra ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 3. je bhikkhU ayapAyANi vA yo bhikSuH ayaHpAtrANi vA kaMsapAyANi vA taMbapAyANi vA kAMsyapAtrANi vA tAmrapAtrANi vA tauyapAyANi vA suvaNNapAyANi vA pukapAtrANi vA suvarNapAtrANi vA ruppapAyANi vA jAyarUvapAyANi vA rUpyapAtrANi vA jArUpapAtrANi vA hArapuDapAyANi vA maNipAyANi vA hArapuTapAtrANi vA maNipAtrANi vA 3. jo bhikSu lohapAtra, kAMsyapAtra, tAmrapAtra, trapupAtra, svarNapAtra, rupyapAtra, jAtarUpapAtra, hArapuTapAtra, maNipAtra, muktApAtra, kAMcapAtra, daMtapAtra, zRMgapAtra, carmapAtra, zailapAtra, celapAtra, aMkapAtra, Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 11 : sUtra 4-6 muttApAyANi vA kAyapAyANi vA daMtapAyANi vA siMgapAyANi vA cammapAyANi vA selapAyANi vA celapAyANi vA aMkapAyANi vA saMkhapAyANi vA varapAyANi vA paribhuMjati, paribhuMjaMtaM sAtijjati // vA pAya- baMdhaNa-padaM 4. je bhikkhU ayabaMdhaNANi vA kaMsabaMdhaNANi vA taMbabaMdhaNANi vA tauyabaMdhaNANi vA suvaNNabaMdhaNANi vA ruppabaMdhaNANi vA jAyarUvabaMdhaNANi vA hArapuDabaMdhaNANi vA maNibaMdhaNANi vA muttAbaMdhaNANi vA kAyabaMdhaNANi vA daMtabaMdhaNANi vA siMgabaMdhaNANi vA cammabaMdhaNANi vA selabaMdhaNANi vA celabaMdhaNANi vA aMkabaMdhaNANi vA saMkhabaMdhaNANi vA vairabaMdhaNANi vA kareti, kareMtaM vA sAtijjati // 5. je bhikkhU ayabaMdhaNANi vA kaMsabaMdhaNANi vA taMbabaMdhaNANi vA tayabaMdhaNANi vA suvaNNabaMdhaNANi vA ruppabaMdhaNANi vA jAyarUvabaMdhaNANi vA hArapuDabaMdhaNANi vA maNibaMdhaNANi vA muttAbaMdhaNANi vA kAyabaMdhaNANi vA daMtabaMdhaNANi vA siMgabaMdhaNANi vA cammabaMdhaNANi vA selabaMdhaNANi vA celabaMdhaNANi vA aMkabaMdhaNANi vA saMkhabaMdhaNANi vA vairabaMdhaNANi vA dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati // 6. je bhikkhU ayabaMdhaNANi vA kaMsabaMdhaNANi vA taMbabaMdhaNANi vA tayabaMdhaNANi vA suvaNNabaMdhaNANi vA rupabaMdhaNANi vA 226 muktApAtrANi vA kAcapAtrANi vA dantapAtrANi vA zrRMgapAtrANi vA carmapAtrANi vA zailapAtrANi vA celapAtrANi vA aMkapAtrANi vA zaMkhapAtrANi vA vajrapAtrANi vA paribhuGkte, paribhuJjAnaM vA svadate / pAtrabaMdhana-padam yo bhikSuH ayobandhanAni vA kAMsyabaMdhanAni vA tAmrabaMdhanAni vA trapukabandhAnAni vA suvarNabandhanAni vA rUpyabandhanAni vA jAtarUpabandhanAni vA hArapuTabaMdhanAni vA maNibaMdhanAni vA muktAbandhanAni vA kAcabandhanAni vA dantabandhanAni vA zrRMgabandhanAni vA carmabandhanAni vA zailabandhanAni vA celabandhanAni vA aMkabandhanAni vA zaMkhabandhanAni vA vajrabandhanAni vA karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH ayobandhanAni vA kAMsyabandhanAni vA tAmrabandhanAni vA trapukabandhanAni vA suvarNabandhanAni vA rUpyabandhanAni vA jAtarUpabandhanAni vA hArapuTabandhanAni vA maNibandhAni vA muktAbandhanAni vA kAcabandhanAni vA dantabandhanAni vA zrRMgabandhanAni vA carmabandhanAni vA zailabandhanAni vA celabandhanAni vA aMkabandhanAni vA zaMkhabandhanAni vA vajrabandhAnAni vA dharati, dharantaM vA svadate / 6. yo bhikSuH ayobandhanAni vA kAMsyabandhanAni vA tAmrabandhanAni vA trapukabandhanAni vA suvarNabandhanAni vA rUpyabandhanAni vA jAtarUpabandhanAni vA nisIhajjhayaNaM zaMkhapAtra athavA vajrapAtra kA paribhoga karatA hai athavA paribhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| pAtrabandhana-pada 4. jo bhikSu lohabaMdhana, kAMsyabandhana, tAmrabandhana, trapubandhana, svarNabandhana, rupyabandhana, jAtarUpabandhana, hArapuTabandhana, maNibandhana, muktAbandhana, kAMcabandhana, daMtabandhana, zrRMgabandhana, carmabandhana, zailabandhana, celabandhana, aMkabandhana, zaMkhabandhana athavA vajrabandhana se yukta pAtra kA nirmANa karatA hai athavA nirmANa karane vAle kA anumodana karatA hai| 5. jo bhikSu lohabaMdhana, kAMsyabandhana, tAmrabandhana, trapubandhana, svarNabandhana, rupyabandhana, jAtarUpabandhana, hArapuTabandhana, maNibandhana, muktAbandhana, kAMcabandhana, daMtabandhana, zrRMgabandhana, carmabandhana, zailabandhana, celabandhana, aMkabandhana, zaMkhabandhana athavA vajrabandhana se yukta pAtra ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 6. jo bhikSu lohabaMdhana, kAMsyabandhana, tAmrabandhana, trapubandhana, svarNabandhana, rupyabandhana, jAtarUpabandhana, hArapuTabandhana, maNibandhana, muktAbandhana, kAMcabandhana, Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM jAyarUvabaMdhaNANi vA hArapuDabaMdhaNANi vA maNibaMdhaNANi vA muttabaMdhaNANi vA kAyabaMdhaNANi vA daMtabaMdhaNANi vA siMgabaMdhaNANi vA cammabaMdhaNANi vA selabaMdhaNANi vA celabaMdhaNANi vA aMkabaMdhaNANi vA saMbaMdhaNANi vA vabaMdhaNANi vA paribhuMjati, paribhujaMtaM vA sAtijjati // addhajoyaNamerA-padaM 7. je bhikkhU paraM addhajoyaNamerAo pAyavaDiyAe gacchati, gacchaMtaM vA sAtijjati // 8. je bhikkhU paraM addhajoyaNamerAo sapaccavAyaMsi pAyaM abhihaDaM AhaTTa dijjamANaM paDiggAheti, paDiggArhate vA sAtijjati / / dhamma- avaNNa-padaM 9. je bhikkhU dhammassa avaNNaM vadati, vadaMtaM vA sAtijjati // adhamma-vaNNa-padaM 10. je bhikkhU adhammassa vaNNaM vadati, vadaMtaM vA sAtijjati // pAya-parikamma-padaM 11. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA pAe Amajjejja vA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA sAtijjati / / 227 hArapuTabandhanAni vA maNibandhanAni vA muktAbandhanAni vA kAcabandhanAni vA dantabandhanAni vA zrRMgabandhanAni vA carmabandhanAni vA zailabandhanAni vA celabandhanAni vA aMkabandhanAni vA zaMkhabandhanAni vA vajrabandhanAni vA paribhuGkte, paribhuJjAnaM vA svadate / ardhayojana 'merA' -padam yo bhikSuH param ardhayojana 'merAo ' pAtrapratijJayA gacchati, gacchantaM vA svadate / yo bhikSuH param ardhayojana 'merAo' sapratyapAye pAtram abhihRtamAhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM va svadate / dharmAvarNa-padam yo bhikSuH dharmasya avarNaM vadati, vadantaM vA svadate / adharmavarNa-padam yo bhikSuH adharmasya varNaM vadati, vadantaM vA svadate / pAdaparikarma-padam yo bhikSuH anyathikasya vA agArasthitasya vA pAdau AmRjyAd vA pramRjyAd vA, AmArjantaM vA pramArjantaM vA svadate / uddezaka 11 : sUtra 7-11 carmabandhana, daMtabandhana, zrRMgabandhana, zailabandhana, celabandhana, aMkabandhana, zaMkhabandhana athavA vajrabandhana se yukta pAtra kA paribhoga karatA hai athavA paribhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| ardhayojanamaryAdA-pada 7. jo bhikSu pAtra lene kA saMkalpa kara ardhayojana kI maryAdA se pare (Age) jAtA hai athavA jAne vAle kA anumodana karatA hai / " 8. jo bhikSu sapratyapAya (vighnayukta) patha se ardhayojana kI maryAdA se pare sAmane se lAkara die jAte hue pAtra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| dharma-avarNa pada 9. jo bhikSu dharma kA avarNavAda (akIrti/ nindA) karatA hai athavA avarNavAda karane vAle kA anumodana karatA hai| adharma-varNa pada 10. jo bhikSu adharma kA varNavAda ( zlAghA) karatA hai athavA varNavAda karane vAle kA karatA hai| pAdaparikarma-pada 11. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke pairoM kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 11 : sUtra 12-18 12. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA pAe saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA palimarddetaM vA sAtijjati / / 13. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA pAe telleNa vA ghaNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, abbhaMgeMta vA makrkheta vA sAtijjati // 14. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA pAe loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA ullolejja vA uvvaTTejja vA, ulloleMtaM vA uvvaTTataM vA sAtijjati // 15. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA pAe sIodagaviyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uccholejja vA padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA sAtijjati // 16. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA pAe phumejja vA raejja vA, phumeMtaM vA rataM vA sAtijjati / / kAya - parikamma-padaM 17. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA kArya Amajjejja vA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA sAtijjati / / 18. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA kArya saMvAhejja vA 228 yo bhikSuH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA pAdau saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svadate / vA yo bhikSuH anyatha agArasthitasya vA pAdau tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd. vA prakSed vA, abhyaJjantaM vA prakSantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA pAdau lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvarteta vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikA agArasthitasya vA pAdau zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthika vA agArasthitasya vA pAdau 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / kAyaparikarma-padam yo bhikSuH anyayUthika vA agArasthitasya vA kAyam AmRjyAd vA pramRjyAd vA, AmArjantaM vA pramArjantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA kArya saMvAhayed vA nisIhajjhayaNaM 12. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke pairoM kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 13. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke pairoM kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA prakSaNa karatA hai| aura abhyaMgana athavA prakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 14. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke pairoM para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 15. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke pairoM kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 16. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke pairoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai| aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| kAyaparikarma-pada 17. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke zarIra kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 18. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke zarIra kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 11: sUtra 19-24 vA palimahejja vA, saMvAheMtaM palimaheMtaM vA saatijjti|| 229 parimardayedavA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 19. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 19. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyassa vA kAyaM telleNa vA agArasthitasya vA kAyaM tailena vA ghRtena zarIra kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA abbhaMgejja vA makkhejja vA, vA mrakSed vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA svdte| kA anumodana karatA hai| saatijjti|| 20. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 20. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyassa vA kAyaM loddheNa vA agArasthitasya vA kAyaM lodhreNa vA zarIra para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai ullolejja vA uvvaTTejja vA, ullolayed vA udvarteta vA, aura lepa athavA udvartana karane vAle kA ulloleMtaM vA uvvade'taM vA ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svdte| anumodana karatA hai| saatijjti|| 21. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 21. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyassa vA kArya sIodaga- agArasthitasya vA kArya zItodaka- zarIra kA prAsuka zItala jala athavA viyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA vikRtena vA uSNodakavikRtena vA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai uccholejja vA padhoejja vA, utkSAlayed vA pradhAvedvA, utkSAlayantaM athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana uccholeMtaM vA padhoetaM vA vA pradhAvantaM vA svdte| athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| 22. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 22. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyassa vA kAyaM phumejja vA agArasthitasya vA kAyaM 'phumejja' zarIra para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai raejja vA, phutaM vA raeMtaM vA (phUtkuryAt) vA rajed vA, 'phumeMtaM' aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA saatijjti|| (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / anumodana karatA hai| vaNa-parikamma-padaM vraNaparikarma-padam vraNaparikarma-pada 23. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 23. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyassa vA kAyaMsi vaNaM agArasthitasya vA kAye vraNam zarIra para hue vraNa kA AmArjana karatA hai Amajjejja vA pamajjejja vA, AmRjyAd vA pramRjyAd vA, AmAjantaM athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA vA pramArjantaM vA svdte| athavA pramArjana karane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| 24. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 24. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gArasthiyassa vA kAyaMsi vaNaM agArasthitasya vA kAye vraNaM saMvAhayed zarIra para hue vraNa kA saMbAdhana karatA hai saMvAhejja vA palimaddejja vA, vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA parimardayantaM vA svdte| athavA parimardana karane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| pada Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 11 : sUtra 25-30 230 25. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA gAratthiyassa vA kAryasi vaNaM __agArasthitasya vA kAye vraNaM tailena vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA abhyajyAd vA mrakSed vA, abhyaJjantaM makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA mrakSantaM vA svadate / vA saatijjti|| 25. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke zarIra para hue vraNa kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 26. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA gAratthiyassa vA kAryasi vaNaM loddheNa agArasthitasya vA kAye vraNaM lodhreNa vA vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa kalkena vA cUrNena vA varNena vA vA ullolejja vA uvvaDejja vA, ullolayed vA udvarteta vA, ulloleMtaM vA uvvaTeMtaM vA ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svdte| saatijjti|| 26. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke zarIra para hue vraNa para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 27. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 27. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyassa vA kAyaMsi vaNaM __ agArasthitasya vA kAye vraNaM zarIra para hue vraNa kA prAsuka zItala jala sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana viyaDeNa vA uccholejja vA vA utkSAlayed vA pradhAved vA, karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA vA saatijjti|| anumodana karatA hai| 28. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA kAyaMsi vaNaM phumejja vA raejja vA, phutaM vA raeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA kAye vraNaM 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phutaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svdte| 28. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke zarIra para hue vraNa para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| gaMDAdi-parikamma-padaM gaNDAdiparikarma-padam gaMDAdiparikarma-pada 29. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA gAratthiyassa vA kAyaMsi gaMDaM vA agArasthitasya vA kAye gaNDaM vA piTakaM piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkhaNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtana satthajAeNaM acchiMdejja vA AcchindyAd vA vicchindyAd vA, vicchiMdejja vA, acchiMdeMtaM vA AcchindantaM vA vicchindantaM vA vicchiMdeMtaM vA saatijjti|| svdte| 29. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana karatA hai athavA vicchedana karatA hai aura Acchedana athavA vicchedana karane vAle kA anumodana karatA hai| 30. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA kAyaMsi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM yo bhikSuH anyayUthikasya vA 30. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke agArasthitasya vA kAye gaNDaM vA piTakaM zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya se Acchedana athavA vicchedana kara pIva Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 11: sUtra 31-33 nisIhajjhayaNaM 231 satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vA vicchiMdittA vA pUyaM vA soNiyaM vA nissareda vA vizodhayeda vA, nissarantaM NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM vA vizodhayantaM vA svdte| vA visoheMtaM vA saatijjti|| athavA rakta ko nikAlatA hai athavA sApha karatA hai aura nikAlane athavA sApha karane vAle kA anumodana karatA hai| 31. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA gAratthiyassa vA kAryasi gaMDaM vA agArasthitasya vA kAye gaNDaM vA piTakaM piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vA vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA nissRtya vA vizodhya vA NIharittA vA visohettA vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- vA utkSAlayed vA pradhAved vA, viyaDeNa vA uccholejja vA utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA saatijjti|| 31. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usakI pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara usakA prAsuka zItala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 32. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA gAratthiyassa vA kAyaMsi gaMDaM vA agArasthitasya vA kAye gaMDaM vA piTakaM piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA vA aratikAM vA arzoM kA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM ___ anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUyaM vA zoNitaM vA vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA nissRtya vA vizodhya vA NIharittA vA visohettA vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA AlepanajAtena Alimped vA vilimped vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM vA, AlimpantaM vA vilimpantaM vA AliMpejja vA viliMpejja vA, svadate / AliMpaMtaM vA viliMpataM vA saatijjti|| 32. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usakI pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, usakA prAsuka zItala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara usa para kisI AlepanajAta se Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai aura Alepana athavA vilepana karane vAle kA anumodana karatA hai| 33. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 33. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyassa vA kAyaMsi gaMDaM vA agArasthitasya vA kAye gaNDaM vA piTakaM zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza priDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya se Acchedana athavA vicchedana kara, usakI satthajAeNaM acchiMdittA vA vA vicchidya vA pUrva vA zoNitaM vA pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA vicchiMdittA vA pUrva vA soNiyaM vA nissRtya vA vizodhya vA sApha kara, usakA prAsuka zItala athavA NIharittA vA visohettA vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa pradhAvana kara, usa para kisI AlepanajAta se Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 11 : sUtra 34-36 viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM AliMpettA vA viliMpettA vA telleNa vAghaNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, abbhaMgata vA makkheMtaM vA sAtijjati // 34. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA kAyaMsi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAe acchiMdittA vA vicchiMdittA vA pUyaM vA soNiyaM vA NIharittA vA visohettA vA sIodaga viyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM AliMpettA vA viliMpettA vA telleNa vAghaNa vA vasA vA NavaNIeNa vA abbhaMgettA vA makkhettA vA aNNayareNaM dhUvaNajAeNaM dhUvejja vA padhUvejja vA, dhUveMtaM vA padhUveMtaM vA sAtijjati / / kimi - padaM 35. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA pAlukimiyaM vA kucchikimiyaM vA aMgulIe Nivesiya- Nivesiya NIhareti, NIhareMtaM vA sAtijjati / / ha - sihA padaM 36. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA dIhAo NahasihAo kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / 232 AlepanajAtena Alipya vA vilipya vA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd vA mrakSed vA, abhyaJjantaM vA prakSantaM vA svadate / vA yo bhikSuH anyayUthika agArasthitasya vA kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya vA vicchidya vA pUyaM vA zoNitaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena Alipya vA vilipya vA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjya vA prakSitvA vA anyatareNa dhUpanajAtena dhUpAyed vA pradhUpAyed vA, dhUpAyantaM vA pradhUpAyantaM vA svadate / kRmi-padam yo bhikSuH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA pAyukRmikaM vA kukSikRmikaM vA aMgulyA nivezyanivezya nissarati, nissarantaM vA svadate / nakhazikhA-padam vA yo bhikSuH anyayUthikasya agArasthitasya vA dIrghAH nakhazikhAH kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM Alepana athavA vilepana kara usakA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA prakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA prakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 34. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phuMsI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usakI pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sApha kara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsu uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara, usa para kisI AlepanajAta se Alepana athavA vilepana kara, usakA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana athavA prakSaNa kara, use kisI dhUpajAta se dhUpita karatA hai athavA pradhUpita karatA hai aura dhUpita athavA pradhUpita karane vAle kA anumodana karatA hai| kRmi - pada 35. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke apAna kI kRmi athavA kukSi kI kRmi ko aMgulI DAla-DAla kara nikAlatA hai| athavA nikAlane vAle kA anumodana karatA hai| nakhazikhA pada 36. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI dIrgha nakhazikhA ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 nisIhajjhayaNaM uddezaka 11 : sUtra 37-43 dIha-roma-padaM dIrgharoma-padam dIrgharoma-pada 37. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 37. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI gAratthiyassa vA dIhAI jaMgha-romAI ___ agArasthitasya vA dIrghANi jaMghAromANi jaMghApradeza kI dIrgha romarAji ko kATatA hai kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA athavA vyavasthita karatA hai aura kATane saMThaveMtaM vA saatijjti| saMsthApayantaM vA svdte| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 38. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 38. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI gAratthiyassavAdIhAI vasthi-romAI agArasthitasya vA dIrghANi vastipradeza kI dIrgha romarAji ko kATatA hai kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA vastiromANi kalpeta vA saMsthApayedvA, athavA vyavasthita karatA hai aura kATane saMThaveMtaM vA saatijjti|| kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svdte| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 39. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 39. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI gAratthiyassa vAdIha-romAiMkappejja ___ agArasthitasya vA dIrgharomANi kalpeta dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM __ vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA 40. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 40. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI gAratthiyassa vA dIhAI kakkhANa- agArasthitasya vA dIrghANi kakSAromANikakSA kI dIrgha romarAji ko kATatA hai romAI kappejja vA saMThavejja vA, kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA athavA vyavasthita karatA hai aura kATane kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 41. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 41. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI gAratthiyassa vA dIhAI maMsu-romAI agArasthitasya vA dIrghANi zmazruromANi zmazru kI dIrgha romarAji ko kATatA hai kappejja vAsaMThavejja vA, kaptaM vA kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA athavA vyavasthita karatA hai aura kATane saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| daMta-padaM 42. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA daMte AghaMsejja vA paghaMsejja vA, AghasaMtaM vA paghaMsaMtaM vA saatijjti|| danta-padam daMta-pada yo bhikSuH anyayUthikasya vA 42. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke agArasthitasya vA dantAn AgharSed vA dAMtoM kA AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa pragharSed vA, AgharSantaM vA pragharSantaM vA karatA hai aura AgharSaNa athavA pragharSaNa karane svdte| vAle kA anumodana karatA hai| 43. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 43. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 11:sUtra 44-49 234 gArasthiyassa vA daMte uccholejja vA / agArasthitasya vA dantAn utkSAlayed padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA vA saatijjti|| pradhAvantaM vA svdte| dAMtoM kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 44. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA gAratthiyassa vA daMte phumejja vA __ agArasthitasya vA dantAn 'phumejja' raejja vA, phutaM vA etaM vA (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' saatijjti|| (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / 44. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke ___ dAMtoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai| aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| uTTha-padaM 45. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA uDhe Amajjejja vA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA saatijjti|| oSTha-padam oSTha-pada yo bhikSuH anyayUthikasya vA 45. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke agArasthitasya vA oSThau AmRjyAdvA oSTha kA AmArjana karatA hai athavA pramRjyAdvA, AmAjantaM vA pramArjantaM vA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA svdte| pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 46. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA uDhe saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH anyayUthikasya vA 46. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke agArasthitasya vA oSThau vA sNvaahye| oSTha kA saMbAdhana karatA hai athavA vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardayantaM vA svdte| parimardana karane vAle kA anumodana karatA 47. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 47. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyassa vA uDhe telleNa vA agArasthitasya vA oSThau tailena vA oSTha kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA abhaMgejja vA makkhejja vA, abhyajyAd vA mrakSed vA, abhyaJjantaM hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA vA mrakSantaM vA svdte| kA anumodana karatA hai| saatijjti|| 48. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 48. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyassa vA uDhe loddheNa vA ___ agArasthitasya vA oSThau lodhreNa vA oSTha para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai ullolejja vA uvvade'jja vA, ullolayed vA udvarteta vA, aura lepa athavA uvartana karane vAle kA ulloleMtaM vA uvvaetaM vA ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svdte| anumodana karatA hai| saatijjti|| 49. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 49. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyassa vA udve sIodaga- agArasthitasya vA oSThau oSTha kA prAsuka zItala jala athavA viyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai uccholejja vA padhoejja vA, vA utkSAlayed vA pradhAved vA, athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 235 padhoetaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| uccholeMtaM vA saatijjti|| uddezaka 11: sUtra 50-55 athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 50. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA uDhe phumejja vA raejja vA, phutaM vA raeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA oSThau 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phutaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / 50. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke oSTha para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| dIha-roma-padaM dIrgharoma-pada 51. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA dIhAiM uttaro?- romAI kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti|| dIrgharoma-padam yo bhikSuH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA dIrghANi uttarauSTharomANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svdte| 51. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke uttaroSTha kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 52. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 52. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI gAratthiyassa vA dIhAiMNAsA-romAI agArasthitasya vA dIrghANi nAsAromANi nAka kI dIrgha romarAji ko kATatA hai kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA athavA vyavasthita karatA hai aura kATane saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| acchi -patta-padaM 53. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA dIhAiM acchipattAI kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA saatijjti|| akSipatra-padam akSipatra-pada yo bhikSuH anyayUthikasya vA 53. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke agArasthitasya vA dIrghANi akSipatrANi dIrgha akSipatra (palaka kI romarAji) ko kalpeta vA saMsthApayedvA, kalpamAnaM vA kATatA hai athavA vyavasthita karatA hai aura saMsthApayantaM vA svdte| kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| acchi -padaM akSi-pada 54. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA acchINi Amajjejja vA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA saatijjti|| akSi-padam yo bhikSuH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA akSiNI AjyAd vA pramRjyAdvA, AmAjantaM vA pramArjantaM vA svdte| 54. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI AMkhoM kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 55. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikasya vA 55. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI gAratthiyassa vA acchINi saMvAhejja agArasthitasya vA akSiNI saMvAhayedvA AMkhoM kA saMbAdhana karatA hai athavA vA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA parimardayedvA , saMvAhayantaM vA parimardayantaM parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 11 : sUtra 56-61 palimaddetaM vA sAtijjati / / 56. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA acchINi telleNa vAghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA makkhejja vA, abbhaMgataM vA makkheMtaM vA sAtijjati // 57. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA acchINi loddheNa vA kakkeNa vA cuNeNa vA vaNNeNa vA ullolejja vA uvvaTTejja vA, ulloleMtaM vA uvvaTTataM vA sAtijjati / / 58. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA acchINi sIodaga viyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholejja vA padhoejja vA, uccholeMtaM vA padhoeMtaM vA sAtijjati / / 59. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA acchINi phumejja vA ejja vA, phutaM vA raeMtaM vA sAtijjati // dIha - roma-padaM 60. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA dIhAI bhamuga-romAiM kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA saMThaveMtaM vA sAtijjati / / 61. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA dIhAI pAsa-romAI kappejja vA saMThavejja vA, kappetaM vA vA svadate / 236 vA yo bhikSuH anyayUthikasya agArasthitasya vA akSiNI tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjyAd vA mrakSed vA, abhyaJjantaM vA prakSantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA akSiNI lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ulloladvA udvarteta vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA akSiNI zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA akSiNI 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA svadate / vA dIrgharoma-padam yo bhikSuH anyayUthikasya agArasthitasya vA dIrghANi bhrUromANi kalpeta vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA dIrghANi 'pAsa'romANi kalpeta vA saMsthApayed vA, nisIhajjhayaNaM parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai / 56. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI AMkhoM kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA prakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA prakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 57. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI AMkhoM para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa karane athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 58. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI AMkhoM kA prAsuka zItala jala athavA prAsu uSNa jala se utkSAlana karatA hai| athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 59. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI AMkhoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| dIrgharoma - pada 60. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI bhauhoM kI dIrgha romarAji ko kATatA hai| athavA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 61. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke pArzvabhAga kI dIrgha romarAji ko kATatA hai| athavA vyavasthita karatA hai aura kATane Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM saMThaveMtaM vA sAtijjati // mala-NIharaNa-padaM 62. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA kAyAo seyaM vA jallaM vA paMkaM vA malaM vA NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM vA visorhetaM vA sAtijjati / / 63. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA acchimalaM vA kaNNamalaM vA daMtamalaM vA NahamalaM vA NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM vA visorhetaM vA sAtijjati / / sIsavAriya-padaM 64. je bhikkhU gAmANugAmaM dUijjamANe aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA sIsaduvAriyaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati // bIbhAvaNa-padaM 65. je bhikkhU appANaM bIbhAveti, bhAveMtaM vA sAtijjati / / 66. je bhikkhU paraM bIbhAveti, bIbhAveMtaM vA sAtijjati / / vimhAvaNa-padaM 67. je bhikkhU appANaM vimhAveti, vimhAveMtaM vA sAtijjati / / 68. je bhikkhU paraM vimhAveti, vimhAveMtaM vA sAtijjati / / 237 kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svadate / malanissaraNa-padam vA yo bhikSuH anyayUthikasya . agArasthitasya vA kAyAt svedaM vA jallaM vA paMkaM vA malaM vA nissared vA vizodhayed vA, nissarantaM vA vizodhayantaM vA svadate / vA yo bhikSuH anyayUthika agArasthitasya vA akSimalaM vA karNamalaM vA daMtamalaM vA nakhamalaM vA nissared vA vizodhayed vA, nissarantaM vA vizodhayantaM vA svadate / zIrSadvArikA-padam yo bhikSuH grAmAnugrAmaM dUyamAnaH anyayUthikasya vA agArasthitasya vA zIrSadvArikAM karoti, kurvantaM vA svadate / bhApana-padam yo bhiH AtmAnaM bhApayati, bhApayantaM vA svadate / yo bhikSuH paraM bhApayati, bhApayantaM vA svadate / vismApana-padam yo bhikSuH AtmAnaM vismApayati, vismApayantaM vA svadate / yo bhikSuH paraM vismApayati, vismApayantaM vA svate / uddezaka 11 : sUtra 62-68 athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| malanirharaNa-pada 62. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke zarIra ke sveda, jalla, paMka athavA mala kA nirharaNa karatA hai athavA vizodhana karatA hai aura nirharaNa athavA vizodhana karane vAle kA anumodana karatA hai| 63. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI AMkha ke maila, kAna ke maila, dAMta ke maila athavA nakha ke maila kA nirharaNa karatA hai athavA vizodhana karatA hai aura nirharaNA athavA vizodhana karane vAle kA anumodana karatA hai| zIrSadvArikA - pada 64. jo bhikSu grAmAnugrAma parivrajana karatA huA anyatIrthika athavA gRhastha kA sira DhaMkatA hai athavA sira DhaMkane vAle kA anumodana karatA hai| bhayotpAdana pada 65. jo bhikSu svayaM ko DarAtA hai athavA DarAne vAle kA anumodana karatA hai| 66. jo bhikSu dUsare ko DarAtA hai athavA DarAne vAle kA anumodana karatA hai| " vismApana ( vismaya-karaNa) - pada 67. jo bhikSu svayaM ko vismita karatA hai| athavA vismita karane vAle kA anumodana karatA hai / 68. jo bhikSu dUsare ko vismita karatA hai athavA vismita karane vAle kA anumodana karatA hai|' Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 11 : sUtra 69-76 viprayAsa - padaM 69. je bhikkhU appANaM vippariyAseti, vippariyAseMtaM vA sAtijjati / / 70. je bhikkhU paraM vippariyAseti, vippariyAseMtaM vA sAtijjati / / muhavaNNa-padaM 71. je bhikkhU muhavaNaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / verajja - viruddha - rajja -padaM 72. je bhikkhU verajja - viruddha-rajjasi sajjaM gamaNaM sajjaM AgamaNaM sajjaM gamaNAgamaNaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati // diyAbhoyaNa - avaNNa-padaM 73. je bhikkhU diyAbhoyaNassa avaNaM vayati, vayaMtaM vA sAtijjati / / rAibhoyaNa-vaNNa-padaM 74. je bhikkhU rAibhoyaNassa vaNNaM vayati, vayaMtaM vA sAtijjati / / diyA - ratti bhoyaNa-padaM 75. je bhikkhU diyA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAhettA diyA bhuMjati, bhuMjaMtaM sAtijjati // vA 76. je bhikkhU diyA asaNaM vA pANaM vA 238 viparyAsa-padam yo bhikSuH AtmAnaM viparyAsayati, viparyAsayantaM vA svadate / yo bhikSuH paraM viparyAsayati, viparyAsayantaM vA svadate / mukhavarNa-padam yo bhikSuH mukhavarNaM karoti, kurvantaM vA svadate / vairAjya - viruddharAjya-padam yo bhikSuH vairAjya viruddharAjye sadyaH gamanaM sadyaH AgamanaM sadyaH gamanAgamanaM karoti, kurvantaM vA svadate / divA bhojanAvarNa-padam yo bhikSuH divAbhojanasya avarNaM vadati, vadantaM vA svadate / rAtribhojana-varNa-padam yo bhikSuH rAtribhojanasya varNaM vadati, vadantaM vA svadate / divA - rAtri bhojana-padam yo bhikSuH divA azanaM vA pAnaM vA khAdya vA svAdyaM vA pratigRhya divA bhuGkte, bhuJjAnaM vA svadate / yo bhikSuH divA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM nisIhajjhayaNaM viparyAsa pada 69. jo bhikSu svayaM ko viparyasta karatA hai athavA viparyasta karane vAle kA anumodana karatA hai 1 70. jo bhikSu dUsare ko viparyasta karatA hai athavA viparyasta karane vAle kA anumodana karatA hai| mukhavarNa pada 71. jo bhikSu mukhavarNa (kutIrtha, kuzAstra Adi kI zlAghA) karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| " vairAjya - viruddharAjya-pada 72. jo bhikSu vairAjya athavA viruddharAjya meM sadyaH gamana, sadyaH Agamana aura sadyaH gamanAgamana karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| divAbhojana avarNa pada 73. jo bhikSu divAbhojana (dina meM khAne) kA avarNavAda karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| rAtribhojana-varNa pada 74. jo bhikSu rAtribhojana kA varNavAda ( zlAghA) karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 12 divArAtri bhojana-pada 75. jo bhikSu dina meM azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa kara dina meM khAtA hai athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| 76. jo bhikSu dina meM azana, pAna, khAdya Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM khAimaM vA sAimaM vA paDiggAhettA rattiM bhuMjati, bhuMjaMtaM vA sAtijjati / / 77. je bhikkhU rattiM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAhettA bhuMjaMtaM diyA bhuMjati, vA sAtijjati // 78. je bhikkhU ratiM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM yA paDiggAhettA rattiM bhuMjati, bhuMjaMtaM vA sAtijjati / / parivAsita-padaM 79. je bhikkhU asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM aNAgADhe parivAseti, parivAseMtaM vA sAtijjati / / 80. je bhikkhU parivAsiyassa asaNassa vA pANassa vA khAimassa vA sAimassa vA tayapyamANaM vA bhUtippamANaM vA biMduppamANaM vA AhAraM AhAreti, AhArataM vA sAtijjati // saMkhaDi-padaM 81. je bhikkhU maMsAdIyaM vA macchAdIyaM vA maMsakhalaM vA macchakhalaM vA AheNaM vA paheNaM vA saMmelaM vA hiMgolaM vA aNNayaraM vA tahappagAraM virUvarUvaM hIramANaM pehAe tAe AsAe tAe pivAsAe taM syaNi aNNattha uvAiNAveti, uvAiNAvataM vA sAtijjati // 239 vA svAdyaM vA pratigRhya rAtrau bhuGkte, bhuJjAnaM vA svadate / yo bhikSuH rAtrau azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhya divA bhuGkte, bhuJjAnaM vA svadate / yo bhikSuH rAtrau azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhya rAtrau bhuGkte, bhuJjAnaM vA svdte| parivAsita-padam yo bhikSuH azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA anAgADhe parivAsayati, parivAsayantaM vA svadate / yo bhikSuH parivAsitasya azanasya vA pAnasya vA khAdyasya vA svAdyasya vA tvakpramANaM vA bhUtipramANaM vA biMdupramANaM vA AhAram Aharati, AharantaM vA svadate / saMskRti-padam yo bhikSuH mAMsAdikaM vA matsyAdikaM vA mAMsakhalaM vA matsyakhalaM vA 'AheNaM' vA 'paheNaM' vA 'saMmelaM' vA 'hiMgolaM' vA anyataraM vA tathAprakAraM virUparUpaM hriyamANaM prekSya tayA AzayA tayA pipAsayA tAM rajanIm anyatra upAtikrAmati, upAtikrAmantaM vA svdte| uddezaka 11 sUtra 77-81 athavA svAdya grahaNa kara rAta meM khAtA hai athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| 77. jo bhikSu rAta meM azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa kara dina meM khAtA hai athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| 78. jo bhikSu rAta meM azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa kara rAta meM khAtA hai athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| parivAsita pada 79. jo bhikSu AgAr3ha kAraNa ke binA azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko parivAsita rakhatA hai athavA parivAsita rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 80. jo bhikSu parivAsita azana, pAna, khAdya athavA svAdya kA tvakpramANa, bhUtipramANa athavA bindupramANa bhI AhAra karatA hai| athavA AhAra karane vAle kA anumodana karatA hai / 14 saMkhaDI-pada 81. jo bhikSu mAMsAdika bhojana, matsyAdika bhojana, mAMsa sukhAne ke sthAna athavA matsya sukhAne ke sthAna kI ora le jAe jAte hue athavA vadhU ke ghara se vara ke ghara aura vara ke ghara se vadhU ke ghara kI ora le jAe jAte hue bhojana, zrAddha bhojana, goSThI bhojana athavA vaise vividha prakAra ke bhojana ko le jAe jAte hue dekhakara usa AzA se, usa pipAsA se (usako khAne pIne kI icchA se) vaha rAta anyatra bitAtA hai athavA bitAne vAle kA anumodana karatA hai| th Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 11 : sUtra 82-89 NiveyaNapiMDa-padaM 82. je bhikkhU NiveyaNapiMDaM bhuMjati, bhuMjaMtaM vA saatijjti|| 240 nisIhajjhayaNaM nivedanapiNDa-padam nivedana (naivedya)-piNDa yo bhikSuH nivedanapiNDaM bhuGkte, bhuJjAnaM 82. jo bhikSu naivedya-piNDa kA bhoga karatA hai vA svdte| athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| yathAcchanda-padam yathAcchanda-pada ahAchaMda-padaM 83. je bhikkhU ahAchaMdaM pasaMsati, pasaMsaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH yathAcchandaM prazaMsati, prazaMsantaM 83. jo bhikSu yathAcchanda kI prazaMsA karatA hai vA svdte| athavA prazaMsA karane vAle kA anumodana karatA hai| 84. je bhikkhU ahAchaMdaM vaMdati, vaMdaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH yathAcchandaM vandate, vandamAnaM vA svdte| 84. jo bhikSu yathAcchanda ko vandanA karatA hai athavA vandanA karane vAle kA anumodana karatA hai| aNala-padaM 85. je bhikkhU NAyagaMvA aNAyagaM vA uvAsagaM vA aNuvAsagaM vA aNalaM pavvAveti, pavvAvetaM vA saatijjti|| anala-padam yo bhikSuH jJAtakaM vA ajJAtakaM vA upAsakaM vA anupAsakaM vA analaM pravrAjayati, pravrAjayantaM vA svdte| anala-pada 85. jo bhikSu jJAti athavA ajJAti, upAsaka athavA anupAsaka (zrAvaketara) ayogya ' vyakti ko pravrajita karatA hai athavA pravrajita karane vAle kA anumodana karatA hai| 86. je bhikkhU NAyagaM vA aNAyagaMvA uvAsagaM vA aNuvAsagaM vA aNalaM uvaTThAveti, uvaTThAveMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH jJAtakaM vA ajJAtakaM vA upAsakaM vA anupAsakaM vA analam upasthApayati, upasthApayantaM vA svdte| 86. jo bhikSu jJAti athavA ajJAti, upAsaka athavA anupAsaka ayogya vyakti ko upasthApita karatA hai athavA upasthApita karane vAle kA anumodana karatA hai| 87. je bhikkhU aNaleNaM veyAvaccaM kAreti, kAreMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH analena vaiyAvRtyaM kArayati, 87. jo bhikSu ayogya bhikSu se vaiyAvRtya kArayantaM vA svdte| karavAtA hai athavA karavAne vAle kA anumodana karatA hai| sacela-acela-padaM 88.je bhikkhU sacele sacelayANaM majjhe saMvasati, saMvasaMtaM vA saatijjti|| sacela-acela-padam sacela-acela-pada yo bhikSuH sacelaH sacelakAnAM madhye 88. jo sacela bhikSu sacela saMyatiyoM ke madhya saMvasati, saMvasantaM vA svadate / saMvAsa karatA hai athavA saMvAsa karane vAle kA anumodana karatA hai| 89. je bhikkhU sacele acelayANaM yo bhikSuH sacelaH acelakAnAM madhye 89. jo sacela bhikSu acela saMyatiyoM ke madhya majjhe saMvasati, saMvasaMtaM vA saMvasati, saMvasantaM vA svadate / saMvAsa karatA hai athavA saMvAsa karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 nisIhajjhayaNaM uddezaka 11 : sUtra 90-93 90. je bhikkhU acele sacelayANaM yo bhikSuH acelaH sacelakAnAM madhye 90. jo acela bhikSu sacela saMyatiyoM ke madhya majjhe saMvasati, saMvasaMtaM vA saMvasati, saMvasantaM vA svdte| saMvAsa karatA hai athavA saMvAsa karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| , 91. je bhikkhU acele acelayANaM yo bhikSuH acelaH acelakAnAM madhye 91. jo acela bhikSu acela saMyatiyoM ke madhya majjhe saMvasati, saMvasaMtaM vA saMvasati, saMvasantaM vA svadate / saMvAsa karatA hai athavA saMvAsa karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| pAriyAsiya-padaM parivAsita-padam 92. je bhikkhU pAriyAsiyaM pippaliM vA yo bhikSuH parivAsitaM pippaliM vA pippalicuNNaM vA siMgaberaM vA pippalicUrNaM vA zRMgaberaM vA zRMgaberacUrNaM vA siMgaberacuNNaM vA bilaM vA loNaM / viDaM vA lavaNam udbhidaM vA lavaNam ubbhiyaM vA loNaM AhAreti, AhAreMtaM Aharati, AharantaM vA svdte| vA saatijjti|| parivAsita-pada 92. jo bhikSu parivAsita pIpala, pIpala kA cUrNa, soMTha, soMTha kA cUrNa, biDalavaNa athavA udbhija lavaNa kA AhAra karatA hai (khAtA hai) athavA AhAra karane vAle kA anumodana karatA hai| bAlamaraNa-padaM bAlamaraNa-padam bAlamaraNa-pada 93. je bhikkhU giripaDaNANi vA yo bhikSuH giripatanAni vA marupatanAni 93. jo bhikSu giripatana, marupatana, bhRgupatana, marupaDaNANi vA bhigupaDaNANi vA vA bhRgupatanAni vA tarupatanAni vA tarupatana, giripraskaMdana, marupraskaMdana, tarupaDaNANi vA giripakkhaMdaNANi giripraskandanAni vA marupraskandanAni vA bhRgupraskaMdana, tarupraskaMdana, jalapraveza, vA marupakkhaMdaNANi vA bhRgupraskandanAni vA tarupraskandanAni vA / jvalanapraveza, jalapraskaMdana, bhigupakkhaMdaNANi vA tarupakkhaMda- jalapravezAni vA jvalanapravezAni vA jvalanapraskaMdana, viSabhakSaNa, zastrotpATana, NANi vA jalapavesANi vA jalapraskandanAni vA jvalanapraskandanAni valayamaraNa, vazArtamaraNa, tadbhavamaraNa, jalaNapavesANi vA jalapakkhaMda- vA viSabhakSaNAni vA zastrAvapATanAni vA antaHzalyamaraNa, vaihAyasamaraNa, NANi vA jalaNapakkhaMdaNANi vA valayamaraNAni vA vazArttamaraNAni vA gRddhapRSThamaraNa athavA anya usI prakAra ke visabhakkhaNANi vA satthopADaNANi tadbhatamaraNAni vA antaHzalyamaraNAni bAlamaraNa kI prazaMsA karatA hai athavA vA valayamaraNANi vA vasaTTamaraNANi vA vaihAyasamaraNAni vA gRdhrapRSThAni vA prazaMsA karane vAle kA anumodana karatA vA tabbhavamaraNANi vA aMtosalla- anyatarANi vA tathAprakArANi maraNANi vA vehANasamaraNANi vA bAlamaraNAni prazaMsati, prazaMsantaM vA giddhapaTThANi vA aNNayarANi vA svadate / tahappagArANi bAlamaraNANi pasaMsati, pasaMsaMtaM vA sAtijjatitaM sevamANe Avajjai cAummAsiyaM ___ tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM -inakA Asevana karane vAle bhikSu ko parihAraTThANaM annugghaatiyN|| parihArasthAnam anudghaatikm| anudghAtika cAturmAsika (guru caumAsI) prAyazcitta prApta hotA hai| Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. sUtra 1-3 prastuta pAtra-pada meM lohe, tAMbe, sone, cAMdI Adi pandraha prakAra ke pAtroM kA ullekha huA hai| muni ke lie dhAtunirmita evaM bahumUlya pAtroM kA nirmANa evaM upayoga niSiddha hai| muni ina vividha prakAra ke mahAn mUlya vAle pAtroM ko aprAsuka evaM aneSaNIya mAnatA huA grahaNa na kre| nizIthabhASyakAra ke anusAra mahArghya pAtroM ko dhAraNa karane vAlA bhikSu gaNanAtirikta athavA pramANAtirikta pAtra bhI dhAraNa kara letA hai| vaha bhAra, stenabhaya Adi ke kAraNa vihAra nahIM krtaa| pAtra ke lobha se stena Adi use paritApita karate haiM, mArate haiM, kalaha karate haiM, jisase AtmavirAdhanA evaM saMyamavirAdhanA hotI hai / corI ke bhaya se vaha pAtra kA pratilekhana nahIM krtaa| pAtra kI corI hone para usake manaHsaMtApa paidA hotA hai-ityAdi aneka doSoM kI saMbhAvanA hone se bahumUlya pAtroM kA upayoga niSiddha hai| ___ AyAracUlA evaM nisIhajjhayaNaM ke uparyukta pAThoM se pratIta hotA hai ki usa samaya aneka prakAra ke tathA aneka dhAtuoM, ratnoM Adi se pAtra banAe jAte the| nizIthacUrNi ke anusAra viziSTa zilpa-kauzala ke dvArA muktA, prastara evaM vastra ko puTikAkAra banAkara pAtra nirmANa hotA thaa| zabda vimarza .svarNapAtra, jAtarUpapAtra-svarNa evaM jAtarUpa paryAyavAcI nAma haiN| inakI bhinnatA ke viSaya meM sabhI vyAkhyAkAra mauna haiN| .hArapuTa pAtra-lohe Adi ke aise pAtra, jina para motiyoM ke hAra athavA mauktikalatAoM se vizeSa kalAkArI kI jAtI thI, sajAyA jAtA thA, hArapuTa pAtra kahalAte the|' * aMkapAtra-aMka ratna kI eka jAti hai|' ratnaprakAza ke anusAra aMka kA artha hai pannA, jo nIma kI pattI ke samAna pIta 1. AcU. 6/13 2. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 173 3. vahI, pR. 172-muktA zailamayaM pa (vA) seppato khaliyaM vA puDiyAkAraM kjji| 4. vahI-hArapuDaM NAma ayamAdyAH pAtravizeSAH mauktikalatAbhirupa shobhitaa| 5. pAiya. AbhA vAlA hare raMga kA ratna hotA hai| uttarajjhayaNANi meM zuklalezyA ke varNa ke lie zaMkha, aMka, maNi, kuMdapuSpa Adi kI upamA dI gaI hai| isase isakA varNa zveta mAnanA adhika saMgata pratIta hotA hai| 2.sUtra 4-6 dhAtughaTita evaM bahumUlya pAtroM ke samAna hI dhAtuoM Adi ke bandhana se bAMdhe gae pAtroM kA bhI AyAracUlA meM niSedha kiyA gayA hai| vividha prakAra ke bahumUlya baMdhanoM se baddha pAtroM ko rakhane meM bhI prAyaH ve hI doSa saMbhava haiM jo unase nirmita pAtroM ko rakhane meM Ate haiN| ataH donoM meM samAna prAyazcitta prApta hotA hai| 3. sUtra 7 AyAracUlA meM vidhAna hai ki bhikSu athavA bhikSuNI pAtraprApti kI pratijJA se Adhe yojana (sAdhika chaha kimI.) kI maryAdA se Age jAne kA saMkalpa na kre| prastuta sUtra meM uparyukta vidhi ke atikramaNa kA prAyazcitta prajJapta hai| jo bhikSu pAtraiSaNA ke lie isase dUra jAtA hai, vaha AjJAbhaMga, Atma-saMyama virAdhanA Adi doSoM ko prApta hotA hai| sUtra-pauruSI evaM artha-pauruSI kA bhaMga hone se sUtrArtha-nAza kI bhI saMbhAvanA rahatI hai| 4. sUtra8 AhAra ke samAna vastra, pAtra Adi ke utpAdana meM bhI bhikSu ko udgama evaM eSaNA ke doSoM kA varjana karanA hotA hai| ataH vaha auddezika, krIta, prAmitya, AhRta Adi doSoM se duSTa pAtra ko aneSaNIya mAnatA huA grahaNa na kre|" vaha sAmAnyataH svayaM ke pravAsakSetra tathA usake pArzvavartI Adhe yojana taka ke kSetra meM pAtraprApti kA prayatna karatA hai| prastuta sUtra isa vidhi kA apavAda hai| bhikSu ko pAtra kI atyanta apekSA ho, svayaM ke kSetra meM eSaNIya pAtra na ho, jahAM pAtra milane kI saMbhAvanA ho, vahAM aziva, 7. uttara. 34/9 8. AcU. 6/14 9. vahI 6/1 10. nibhA. gA. 3285, 3287 scuurnni| 11. AcU. 6/4 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 243 uddezaka 11 : TippaNa durbhikSa Adi ApadAoM ke kAraNa jAnA zakya na ho athavA vaha AlApaka anyatra bhI prajJapta hai| yahAM isakA prarUpaNa gRhastha athavA svayaM ina ApadAoM se grasta hone ke kAraNa jAne meM asamartha ho, anyatIrthika ke parikarma ke saMdarbha meM huA hai| bhikSu yadi gRhastha mArgavartI kSetra ina upadravoM se yukta hoM, rAjadveSa athavA mlecchabhaya athavA anyatIrthika kA vaiyAvRtya karatA hai to mithyAtva kA ho, muni glAna-vaiyAvRtya meM lagA huA hone se vahAM jAna sake, vahAM sthirIkaraNa hotA hai| zaikSa Adi ke vahAM jAne tathA paricaya-prasaMga jAne se zaikSa ke apaharaNa kI saMbhAvanA ho, cAritradoSa athavA Adi se sambaddha doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai| pravacana kI aprabhAvanA eSaNA-doSoM kAraNa vahAM muni svayaM na jA sake, zvApada Adi kA hotI hai| ataH bhikSu ko gRhastha tathA anyatIrthika kA pAdaparikarma, bhaya ho to bhASyakAra ke anusAra bhikSu pazcAtkRta yA aNuvratI kAyaparikarma Adi vaiyAvRtya nahIM karanA caahie| zrAvaka Adi se yatanApUrvaka kahakara pAtra maMgavA sakatA hai| 7.sUtra 65,66 yadi sabhI bhikSu gItArtha hoM to gRhastha dvArA AnIta pAtra ko pizAca, stena, duSTa hAthI Adi ko dekhakara bhayabhIta honA le leN| yadi sabhI gItArtha na hoM to eka bAra use pratiSedha kara de aura athavA unakI kalpanA mAtra se, apane nakArAtmaka cintana ke kAraNa bAda meM yatanApUrvaka le le| bhayabhIta honA svayaM ko DarAnA hai tathA inakI upasthiti kA kathana 5.sUtra 9,10 kara athavA kAlpanika vArtA se dUsare ko DarAnA dUsare ko bhayabhIta dharma ke do prakAra prajJapta hai-zrutadharma aura caaritrdhrm| zrutadharma karanA hai| bhaya mohanIya karma kI uttaraprakRti hai tathA azubha karmabandhana ke prakAra haiM-sUtra aura artha / yaha paMcavidha (vAcanA Adi) svAdhyAya ____kA hetu hai| isase vyakti kSiptacitta ho sakatA hai| bhaya kI udIraNA rUpa hai| athavA AcArAMga sUtra se lekara pUrvagata paryanta samasta se AtmavirAdhanA evaM saMyamavirAdhanA bhI saMbhava hai| ataH bhikSu na zrutadharma hai| svayaM bhayabhIta ho aura na dUsare ko bhayabhIta kre| cAritradharma ke do prakAra haiM-agAra aura angaar| samasta 8. sUtra 67,68 mUlaguNa evaM uttaraguNa cAritradharma hai| vidyA, maMtra Adi kA prayoga karake athavA kisI bhI prakAra kI tapolabdhi ke dvArA svayaM ko athavA dUsare ko vismita karanA bAra-bAra kathana kI kyA apekSA hai? zramaNa jIvana vairAgya-pradhAna bhikSu ke lie varjanIya hai| sadbhUta vidyA evaM maMtra kA prayoga karanA hotA hai, usameM jyotiSa, gaNita Adi ke jJAna se kyA prayojana? dRptacittatA kA hetu bana sakatA hai| inase AjIvavRttitA nAmaka jahAM jIvotpatti kI saMbhAvanA na ho, vahAM do bAra pratilekhanA anapekSita anAcAra ko poSaNa milatA hai| asadbhUta vidhiyoM se dUsare ko hai-ityAdi kahanA dharma kA avarNavAda hai, AzAtanA hai|" vismita karane kA prayatna mAyA evaM mRSAvAda hai| 12 ataH vismita hiMsA, mRSA Adi ke samarthaka pApazrutoM, caraka, parivrAjaka / hone evaM vismita karane kI pravRtti ko bhikSu ke lie prAyazcittAha Adi ke paMcAgni tapa Adi vratoM kI prazaMsA athavA aThAraha mAnA gayA hai| pApamaya pravRttiyoM meM se kisI kA upabRMhaNa karanA adharma kA varNavAda 9. sUtra 69,70 jo dravya, kSetra Adi bhAva jisa rUpa meM niyata hai, usase bhinna dharma kA avarNavAda evaM adharma kA varNavAda karane se mithyAtva rUpa meM cintana karanA athavA kriyA se viparIta karanA svayaM kA kA poSaNa hotA hai, pApakArI pravRttiyoM kI preraNA evaM anumodanA viparyAsa hai tathA use viparIta athavA bhinna rUpa meM pratipAdita karanA hotI haiN| ye karma-bandhana ke hetu haiN| ataH inheM prAyazcittArha mAnA dUsare ko viparyasta banAnA hai| jaise koI vyakti dADima ko nahIM gayA hai| jAnatA, vaha dADima ke viSaya meM pUchatA hai to use AmrAtaka batA 6. sUtra 11-64 denA athavA svayaM ko rogI athavA tapasvI na hone para bhI rogI prastuta Agama meM pAda-parikarma se zIrSadvArikA paryanta sampUrNa athavA tapasvI batAnA aadi| bhASyakAra ne viparyAsa ke dravya, kSetra, 1. nibhA. gA. 3296 scuurnni| 2. vahI, gA. 3297 scuurnni| 3. vahI, gA. 3299-duviho ya hoi dhammo, suyadhammo khalu carittadhammo y| 4. vahI, gA. 3299,3300 5. vahI, gA. 3300 6. vahI, bhA. 3 cU. pR. 177-ekkekko duviho mUluttaraguNesu / 7. vahI, gA. 3207, 3208 sacUrNi 8. vahI, bhA. 3 cU.pR. 179-(sU. 10 kI cUrNi) 9. vahI, gA. 3311 scuurnni| 10. vahI, gA. 3312 scuurnni| 11. vahI, gA. 3317-3320 sacUrNi 12. vistAra hetu draSTavya-vahI, gA. 3337-3341 13. vahI, gA. 3345 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 11:TippaNa 244 nisIhajjhayaNaM kAla aura bhAva-cAra bheda kie haiN| svayaM athavA dUsare ko viparyasta karane se bAdaramRSAvAda tathA mAyA kA doSa lagatA hai, yathArtha kA apalApa hotA hai tathA dUsare ko yathArtha kA jJAna hone para usake sAtha kalaha kI saMbhAvanA rahatI hai| ataH ye donoM pravRttiyAM prAyazcittAha haiN| 10. sUtra 71 ____ mukhavarNa kA zAbdika artha hai-prazaMsA karanA, zlAghA krnaa| cUrNikAra ke anusAra mukha kA artha hai prvesh| nikSepa-vidhi se vyAkhyA kareM to bhAvamukha kA artha hai tIna sau taresaTha matavAda / usa bhAvamukha ke varNa (zlAghA) ko grahaNa karanA arthAt unakI prazaMsA karanA mukhavarNa hai| kutIrtha, kuzAstra, kudharma, kuvrata, kudAna aura unmArga ke bhaktoM ke samakSa unake mata kI prazaMsA karanA mukhavarNa hai| jo jisakA bhakta hai usake samakSa anukUla bolane se AjJAbhaMga Adi doSa Ate haiM, mithyAtva kA sthirIkaraNa evaM sAvadha pravRttiyoM kI anumodanA hotI hai tathA pravacana kI apabhrAjanA hotI hai| loga kahate haiM- ye cATukAra haiN| ataH kutIrthika Adi kI prazaMsA karane vAle bhikSu ko guru cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| 11. sUtra 72 AyAracUlA ke anusAra yadi saMyama-nirvAha ke yogya anya janapada hoM to sAdhu-sAdhviyoM ko arAjaka, gaNarAjaka, yauvarAjya, vairAjya evaM viruddha rAjya meM vihAra ke saMkalpa se nahIM jAnA caahie|' prastuta sUtra meM vairAjya evaM viruddharAjya meM jAne vAle bhikSu ko prAyazcittArha mAnA gayA hai| jina rAjyoM meM pUrva puruSoM se paramparAgata vaira cala rahA ho, vartamAna zAsakoM meM vairabhAva ho yA svacchandatA ke kAraNa anya rAjAoM ke sAtha vairotpAdana meM anurakti ho, jisake Izvara, zreSThI Adi anya adhikArIgaNa rAjA se virakta ho gae hoM athavA rAjA ke kAladharma ko prApta ho jAne ke kAraNa jo rAjya rAjAvihIna ho gae hoM, ve vairAjya kahalAte haiN| jahAM paraspara gamanAgamana viruddha ho, ve paraspara viruddha rAjya 1. nibhA. gA. 3343, 3344, 3346-3349 2. vahI, gA. 3351 scuurnni| 3. pAiya. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 195-muhaM ti pveso| 5. vahI-tinnisayA-tisaTThA pAvA durAsayA bhAvamuhaM / tassa bhAvamuhassa vannaM aNatIti vanaM aadtte-gRhnnaatiityrthH| 6. vahI, gA. 3353, 3354 scuurnni| 7. vahI, bhA. cU. pR. 195 8. AcU.3/10 9. nibhA. gA. 3360 sacUrNi kahalAte haiN| isI prakAra rAjAvihIna, yuvarAja Adi se rahita rAjyoM meM avyavasthA evaM arAjakatA rahatI hai| ataH ina rAjyoM tathA viruddha rAjyoM meM jAne se bhikSu ke prati cora, jAsUsa Adi hone kI zaMkA saMbhava hai| sUtrakAra ne aise rAjyoM meM sadyaHgamana-vartamAna meM gamana athavA bAra-bAra gamanAgamana karane vAle bhikSu ko prAyazcittAha kahA hai| bhASyakAra ke anusAra jina rAjyoM meM paraspara vyApAriyoM kA gamanAgamana viruddha na ho athavA jahAM kisI anya ApavAdika paristhiti meM vairAjya athavA viruddha rAjya meM anivAryataH jAnA ho to vidhipUrvaka gamana athavA Agamana kiyA jA sakatA hai|12 kappo (bRhatkalpasUtra) meM vairAjya evaM viruddharAjya meM sadyaH gamana, sadyaH Agamana evaM sadyaH gamanAgamana kA niSedha karate hue batAyA gayA hai ki vairAjya evaM viruddharAjya meM gamanAgamana karane vAlA nirgrantha athavA nirgranthI tIrthaMkara evaM rAjA kI AjJA kA atikramaNa karatA hai ataH use gurucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| 13 tulanA hetu draSTavya-kappo 1/37 kA ttippnn| 12. sUtra 73,74 rAtribhojana prANAtipAtaviramaNa mRSAvAdaviramaNa Adi mUlaguNoM kA virAdhaka hai| ataH pratyeka nirgrantha ke lie rAtribhojana viramaNa vrata pAMca mahAvratoM ke samAna anivArya vrata hai| yaha usakI satata tapasyA evaM saMyamAnukUla vRtti hai|" rAtribhojana karane vAlA kisa prakAra pAMcoM mahAvratoM evaM pAMcoM samitiyoM kI virAdhanA karatA hai tathA saMyamavirAdhanA ke sAtha-sAtha AtmavirAdhanA bhI karatA hai isakA bhASya evaM cUrNi meM sundara varNana upalabdha hotA hai| isa prakAra aneka doSoM se dUSita rAtribhojana kI zlAghA karanA athavA divA-bhojana ko abalakara (poSaka tatvoM se rahita), cakSuhata (dRSTidoSa se dUSita) Adi kahate hue doSapUrNa batAnA, usakA avarNavAda karanA zaMkA, mithyAprarUpaNA Adi anya doSoM kA kAraNa banatA hai| rAtribhojana kI prazaMsA evaM divAbhojana kI nindA-donoM prakArAntara se rAtribhojana kI anumodanA hai| ataH aisA AcaraNa karane vAle muni ko guru cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| 10. vahI, bhA. 3 cU. pR. 196-jesiM rAINaM paropparaM gamaNAgamaNaviruddhaM, taM verajjaM viruddhrjje| 11. vahI, pR. 198 12. vahI, gA. 3383-3390 scuurnni| , 13. kappo. 1/37 14. dasave. 6/22 15. nibhA. gA. 5638-5643 sacUrNi 16. vahI, gA. 3395 17. vahI, gA. 3392, 3394 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 245 uddezaka 11: TippaNa 13. sUtra 75-78 tulanA hetu draSTavya-kappo 5/37 kA ttippnn| prastuta AlApaka meM dina evaM rAtri meM AhAra ke grahaNa evaM zabda vimarza bhoga viSayaka caturbhaMgI nirdiSTa hai 1. anAgAr3ha-'AgADha' zabda kI vyAkhyA cAra nikSepoM se 1. dina meM grahaNa, dina meM bhoga-dina meM gRhIta azana, pAna kI jA sakatI haiAdi ko parivAsita rakhakara dUsare dina khaanaa|' * dravyAgADha-durlabha dravya, yathA-zatapAka, sahasrapAka taila 2. dina meM grahaNa, rAtri meM bhoga-zAma ko sUryAsta se pUrva athavA ghI aadi| aparAhna saMkhar3I Adi meM gRhIta azana, pAna Adi ko rAtri meM *kSetrAgADha-aTavI-prapanna avasthA meM hone vAlA asaMstaraNa (sUryAsta ke bAda) khaanaa| (anirvAha) aadi| 3. rAtri meM grahaNa, dina meM bhoga-vicArabhUmi Adi ke lie * kAlAgADha-durbhikSa athavA avamakola aadi| nirgata bhikSu dvArA sUryodaya se pUrva naivedya, pUjA Adi meM upahRta dravyoM * bhAvAgADha-isake do prakAra haiM-lAnAgADha aura parijJAgADha / Adi kA grahaNa evaM sUryodaya ke pazcAt usakA bhog|' AgADha roga athavA AtaMka jisameM tatkAla cikitsA evaM pathya 4. rAtri meM grahaNa, rAtri meM bhoga-bala, varNa Adi kI vRddhi ke Avazyaka ho, vaha glAnAgAr3ha tathA anazanastha bhikSu kI asamAdhi lie athavA jJAtijanoM ke dvArA sAgraha nimaMtraNa para jJAtikuloM Adi avasthA parijJAbhAvAgADha hai| meM jAkara rAtri meM azanAdi kA grahaNa evaM rAtri meM hI bhog|' prastuta prasaMga meM 'anAgADha glAnya' grAhya hai| vaha roga, jisameM inameM prathama bhaMga meM parivAsita doSa evaM rAtri meM saMcaya sambandhI doSa evaM guNa ke alpabahutva ke AdhAra para cikitsA Adi meM krama doSa hote haiN| zeSa tInoM bhaMgoM meM eSaNA Adi se saMbaddha aneka doSa, kiyA jA sake, jo kAlakSepa ko sahana kara sake, vaha anAgADha roga saMyamavirAdhanA evaM AtmavirAdhanA saMbhava hai| cAroM hI bhaMgoM meM hotA hai| rAtribhojana vrata kA atikramaNa hotA hai| ataH ye rAtribhojana ke 2. tvakpramANa-tila-tuSa kA tribhAgamAtra / samAna hI prAyazcittAha haiN| 3. bhUtipramANa-saMdazaka (aMguSTha evaM pradezinI aMgulI ko tulanA hetu draSTavya bhagavaI 7/24 kA bhaassy| milAne para banane vAlI cimaTI) meM Ae utanA bhasma Adi drvy|" 14. sUtra 79,80 4. bindupramANa-jala Adi drava padArthoM kI eka bUMda / 12 parivAsita azana, pAna Adi kA alpatama bhoga bhI rAtribhojana 15. sUtra 81 viramaNa vrata kA aticAra hai| isameM saMcaya saMbaMdhI doSoM ke sAtha jahAM bhoja kA Ayojana hotA hai, usa janAkIrNa sthAna meM AtmavirAdhanA evaM saMyamavirAdhanA kI bhI saMbhAvanA rahatI hai| ataH / gocarAna ke lie jAne se saMyamavirAdhanA, AtmavirAdhanA, atyanta AgAr3ha kAraNa ke binA azana, pAna Adi ko parivAsita bhAjanavirAdhanA Adi aneka doSa hote haiM, striyoM ko pramatta evaM rakhanA tathA parivAsita azana kA tilatuSa pramANa evaM pAnaka AdiH vihvala avasthA meM dekhane se smRtijanya evaM kutUhalajanya doSa bhI kA bindu pramANa bhI bhoga karanA niSiddha hai| saMbhava haiN|" prastuta sUtra meM mAMsAdika evaM matsyAdika bhoja kappo (bRhatkalpa sUtra) meM parivAsita AhAra ko tvakpramANa, kA ullekha hai, unameM jAne se uDDAha evaM pravacana kI aprabhAvanA bhUtipramANa evaM bindupramANa bhI khAne kA niSedha kiyA gayA hai| vahAM / hotI hai| ataH vividha prakAra ke bhoja ke Ayojana meM bhojana ke bhI AgAr3ha roga evaM AtaMka kA apavAda prajJapta hai| prastuta suutrdvyii| samaya vahAM jAnA athavA usa AzA se anyatra rAtri bitAnA muni ke meM anAgAr3ha kAraNa meM azana, pAna ko parivAsita rakhane aura use lie niSiddha hai| isase AjJAbhaMga, anavasthA Adi aneka doSa saMbhava khAne kA guru cAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| 1. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 205-diyA ghettuM Nisi saMvAsetuM taM bitiyadiNe 7. kapyo 537 bhuMjamANassa paDhamabhaMgo bhvti| 8. nibhA. gA. 3473 scuurnni| 2. vahI, pR. 207-avaraNahasaMkhaDIe diyA gahiyaM rAyo bhuttaM bitiybhNgo| 9. vahI, bhA. 3 cU. pR. 118-AgADhe khippaM karaNaM, aNAgADhe 3. vahI-aNudite sUriye bAhiM viyArabhUmiM gayassa deva-uvahAra-bali- kmkrnnN| NimaMtraNe rAto gahite diyA bhutte ttiybhNgo| 10. vahI, pR. 157-taye ti tilatusatibhAgamettaM / 4. vahI-saNNAyagakulagatANaM saNNAyagavayaNeNa appaNo balatvatAte 11. vahI-bhUtiriti yat pramANamaMguSTha-pradezinIsaMdaMsakena bhasma gRhyte| rAto ghettuM rAto bhuMjaMtANa crimbhNgo| 12. vahI-pAnake bindumaatrmpi| 5. (ka) vahI, gA. 3397-caubhaMgo raatibhoynne| 13. vahI, gA. 3486 scuurnni| (kha) vahI, bhA. 3 cU. pR. 205,206 14. vahI, gA. 3480 6. vahI, gA. 3474, 3475 scuurnni| Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 11:TippaNa 246 nisIhajjhayaNaM zabda vimarza karane vaalaa| vaha saiddhAntika dRSTi se, cAritrika dRSTi se evaM 1. maMsAdIyaM-jisa bhoja meM sarvaprathama mAMsa parosA jAe, mAMsa paraloka Adi ke viSaya meM aneka sUtraviruddha prarUpaNAeM karatA hai| lAne ke lie jAte hue athavA mAMsa lAne ke bAda jo bhoja kiyA yathAcchanda kI prazaMsA karane tathA use vandanA, namaskAra karane jAtA hai, vaha mAMsAdika bhoja kahalAtA hai|' se mithyAtva kA sthirIkaraNa hotA hai| zaikSa kI mithyA avadhAraNAoM 2. macchAdIyaM-jisa bhoja meM sarvaprathama matsya parosA jAe, ko poSaNa milatA hai| phalataH zaikSa evaM abhinavadharmA zramaNopAsaka matsya lene jAte samaya athavA machalI pakar3a kara Ane ke bAda diyA unmArga meM prasthita ho sakate haiN| ataH usakI prazaMsA karanA-'utsUtra jAne vAlA bhoja matsyAdika bhoja kahalAtA hai| hone para bhI isakI prarUpaNA yauktika hai' ityAdi kahanA, use vandanA 3. maMsakhalaM, macchakhalaM-ve sthAna, jahAM mAMsa aura matsya karanA, bAra-bAra usakA saMsarga karanA pratiSiddha hai| aisA karane vAle sukhAe jAeM, kramazaH masaMkhala aura macchakhala kahalAte haiN| bhikSu ko gurucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai|12 4. AheNaM, paheNa-jo anya ghara se lAyA jAe, vaha bhojana 18. sUtra 85-87 'AheNa' tathA anya ghara meM le jAyA jAe, vaha bhojana 'paheNaM' anala kA artha hai-ayogya / 3 vaya, jAti, veda (kAma-vAsanA kahalAtA hai| eka anya vyAkhyA ke anusAra vadhUgRha se varagRha meM le kI utkaTatA), zArIrika vikalAMgatA, asvAsthya Adi aneka jAyA jAne vAlA 'AheNa' aura varagRha se vadhUgRha meM le jAyA jAne kAraNoM se pravrajyA kI arhatA para praznacihna laga jAtA hai| bhASyakAra vAlA 'paheNaga' hotA hai| athavA vara aura vadhU ke ghara se eka dUsare ke ke anusAra aThAraha prakAra ke puruSa, bIsa prakAra kI striyAM tathA dasa ghara para le jAyA jAne vAlA sArA AheNaka' aura anyataH le jAyA prakAra ke napuMsaka pravajyA ke yogya nahIM hote| jahAM kisI jAne vAlA paheNaka' hotA hai| ApavAdika paristhiti meM unheM dIkSita karanA anivArya ho, vahAM unheM 5.saMmelaM-vivAha-bhakta (bhoja) athavA goSThIbhakta (goTha) upasthApanA (vibhAgapUrvaka mahAvratoM kA prazikSaNa evaM pratyAkhyAna) 'sammela' kahalAtA hai| nahIM dI jAtI, tAki kArya-parisamApti para unakA viveka kiyA jA 6.hiMgolaM-mRtaka ke upalakSya meM kiyA jAne vAlA zrAddhavizeSa / ske|5 bhASya evaM cUrNi ke anusAra unheM na muMDita kiyA jAtA, na 'hiMgola' kahalAtA hai| zikSita evaM upasthApita kiyA jAtA aura na unake sAtha saMbhoja evaM 16. sUtra 82 saMvAsa kiyA jaataa|6 nivedanapiNDa kA artha hai-manautipUrvaka athavA manauti ke binA prastuta AlApaka ke antima sUtra meM ayogya se vaiyAvRtya pUrNabhadra, maNibhadra Adi, arihaMtapAkSika devoM yakSa, vyantaradeva Adi karavAne vAle ke lie prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai| prazna ho ke lie upahRta azana, pAna aadi|" ise grahaNa karane para sthApita, sakatA hai ki dIkSA evaM upasthApanA kA niSedha karane ke bAda isa sUtra mizrajAta Adi doSa saMbhava haiN| ataH prastuta sUtra meM nivedanApiNDa- kA kyA prayojana? cUrNikAra kahate haiM-pravrajyA aura upasthApanA ke naivedya dravya khAne vAle bhikSu ke lie prAyazcitta kA vidhAna kiyA yogya vyakti bhI vaiyAvRtya ke ayogya ho sakate haiN| jisane piNDaiSaNA gayA hai| bhASyakAra ne prastuta saMdarbha meM kucha apavAdoM evaM unameM naivedya kA sUtrataH evaM arthataH jJAna nahIM kiyA, jo vaiyAvRtya ke prati zraddhAvAna piNDa kI grahaNa-vidhi kA nirdeza diyA hai| nahIM athavA jo akalpya kA parihAra (varjana) nahIM karatA, vaha bhikSu 17. sUtra 83,84 vaiyAvRtya ke lie ayogya mAnA gayA hai| ataH ayogya se vaiyAvRtya yathAcchanda kA artha hai-apane abhiprAya ke anusAra prarUpaNA karavAne vAle ke lie pRthak prAyazcitta-sUtra kA nirdeza prApta hai| 1. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 222,223 10. vahI, pR. 225-chaMdo'bhiprAyaH, yathA svAbhipretaM tathA prajJApayan 2. vahI ahAchaMdo bhvti| 3. vahI, pR. 222-maMsakhalaM jattha maMsANi sosijjaMti evaM gacchakhalaM 11. vistAra hetu draSTavya vahI, gA. 3492-3499 pi| 12. vahI, gA. 3500, 3501 4. vahI, pR. 222,223 13. vahI, bhA. 3 cU. pR. 228-na alaM analaM aparyApta:-ayogya 5. vahI, pR. 223 ityrthH| 6. vahI, pR. 223-jaM matabhattaM karaDugAdiyaM taM hiNgolN| 14. vahI, gA. 3505-3508 (vistAra hetu draSTavya 3509-3771) 7. vahI, pR. 224-uvAiyaM aNovAiyaM vA jaM puNNabhadda-mANibhadda- 15. vahI, gA. 3608-kae tu kajje vigicnntaa| savvANajakkha-mahaMDimAdiyANa nivedijjati, so niveynnaapiNddo| 16. vahI bhA. 3 cU. pR. 278-jati aNalo pavvAvito 'sia' tti vahI, pR. 225-ettha oskknn-miisjaay-tthviydosaa| ajANayA jANayA vA kAraNeNa, sesaM paNagaM NAyarAvijjati / taM ca 9. vahI, gA. 3491 scuurnni| imaM-muMDAvaNa sikkhAvaNa uvaTThAvaNA saMbhuMjaNa saMvAse ti| 17. vahI, gA. 3773 va usakI cUrNi (sampUrNa) Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 247 uddezaka 11: TippaNa 19. sUtra 88-91 Adicaturvidha dravyoM ko bAsI rakhakara khAne se jisa prakAra rAtribhojanasAdhviyAM sAmAnyataH sacela (savastra) hI hotI haiN| kadAcit viramaNa vrata kI virAdhanA hotI hai, laghu cAturmAsika prAyazcitta upadhi ke upaghAta athavA upadhi ke apaharaNa ke kAraNa alpacela bhI prApta hotA hai usI prakAra anAhAra dravyoM ko parivAsita rakhakara khAne ho sakatI hai| akelA sAdhu, cAhe sAdhviyAM sacela hoM yA acela se bhI rAtribhojanaviramaNa vrata kI virAdhanA evaM gurucAturmAsika (alpacela), unake sAtha na rahe kyoMki sAdhu-sAdhviyoM ke ekatra prAyazcitta prApta hotA hai| saMvAsa se zaMkA, kAMkSA, cittakSobha, brahmavrata kI agupti Adi zabda vimarza aneka doSoM kI saMbhAvanA hotI hai| 1. bilaM vA loNaM-viDalavaNa (gomUtra meM pakAyA huA namaka) ThANaM meM sudIrgha aTavI, pRthak upAzraya kA abhAva, cora evaM 2. ubbhiyaM vA loNa-udbhijalavaNa (sAmudrika lvnn)| duSTa yuvakoM se sAdhviyoM kI surakSA Adi pAMca kAraNoM se sAdhu- (vistAra hetu draSTavya dasave. 6/17 kA TippaNa) sAdhviyoM ke ekatra-pravAsa ko anujJAta mAnA gayA hai| isI prakAra 21. sUtra 93 koI sAdhu kSiptacitta, dRptacitta, unmAdagrasta yA yakSAviSTa ho jAe ___maraNa ke do prakAra haiM-bAlamaraNa aura pNdditmrnn| jo cAritra aura anya koI sAdhu use saMbhAlane vAlA na ho to vaha acela se hIna hotA hai, vaha viSayoM, Rddhi, rasa Adi meM Asakta hokara avasthA meM bhI sacela sAdhviyoM ke sAtha raha sakatA hai| ApavAdika bAlamaraNa ko prApta karatA hai tathA durgati meM jAtA hai| prastuta sUtra meM paristhitiyoM meM sAdhviyoM ne kisI puruSa ko dIkSita kiyA, yadi bIsa prakAra ke bAlamaraNoM kA nAmollekha huA hai| parvata, maru, bhRgu, koI anya nirgrantha vahAM nahIM hai to vaha unhIM ke pAsa rhegaa| isa taru, jala aura agni meM patana yA praskandana, viSabhakSaNa, zastrotpATana, prakAra ThANaM ke donoM sUtra nizIthasUtrokta sacela-acela viSayaka phAMsI lekara, galA ghoMTakara Adi aprAkRtika vidhiyoM se prANacaturbhaMgI ke apavAda haiN| tyAga karanA bAlamaraNa kahalAtA hai| prastuta catubhaMgI kI vyAkhyA kA eka naya yaha bhI ho sakatA hai yadi muni bAlamaraNa kI prazaMsA karatA hai to mithyAtva se grasta ki sacela bhikSu ko bhinna sAmAcArI vAle sacela bhikSuoM tathA loga socate haiM ye muni ina giripatana, tarupatana Adi se mRtyu kI acela-jinakalpika bhikSu ke sAtha rahanA nahIM kalpatA, usI prakAra prazaMsA karate hai, isakA abhiprAya hai, ye karaNIya haiN| bAlamaraNa doSa acela-jinakalpika bhikSu ko sacela sthavirakalpika bhikSuoM tathA nahIM hai|' isa prakAra unake mithyAtva kA sthirIkaraNa hotA hai| parISaha acela jinakalpika bhikSu ko anya jinakalpika bhikSuoM ke sAtha se parAjita zaikSa bAlamaraNa kI ora utprerita hotA hai| tathA bAlamaraNa rahanA nahIM kalpatA, isa prakAra yaha sacela-acela viSayaka catubhaMgI se mRtyu ko prApta hone vAle vyakti jina prANiyoM ke Upara par3ate haiM, kevala bhikSuoM ke sandarbha meM bhI sambhava hai|' unake prANAtipAta kA anumodana hotA hai| ataH bAlamaraNa kI 20. sUtra 92 prazaMsA karane vAle bhikSu ko guru cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA prastuta uddezaka ke sUtra 79,80 meM AgAr3ha kAraNa ke binA hai| azana, pAna Adi ko parivAsita rakhane tathA usakA svalpamAtra bhI zabda vimarza upabhoga karane kA prAyazcitta prajJapta hai| prazna hotA hai ki AhAra ko| 1.giri, maru aura bhRgu-jisa parvata para car3hane para nIce prapAta parivAsita rakhane meM doSa hai to kyA namaka, soMTha Adi anAhAra dravyoM sthAna dikhAI de vaha giri tathA jahAM se prapAta-sthAna dikhAI na de ko parivAsita rakhA jA sakatA hai?" AcArya kahate haiM-anAhAra vaha maru kahalAtA hai| nadI, taTI, vidyutkhAta-pradeza athavA kUpa dravyoM ko parivAsita rakhane se bhI sannidhi-saMcaya sambandhI doSoM kI bhRgu kahalAtA hai| saMbhAvanA rahatI hai| usameM bhI AtmavirAdhanA evaM saMyamavirAdhanA 2. patana aura praskandana-sthAna para sthita vyakti kA Upara saMbhava hai ataH sAmAnyataH pIpala, pIpala kA cUrNa, biDalavaNa Adi uchala kara nIce giranA patana yA prapatana tathA kucha dUra daur3akara giranA anAhAra dravyoM ko bhI parivAsita rakhanA vihita nhiiN| azana, pAna / praskandana kahalAtA hai| pIpala, vaTa Adi vRkSoM kI zAkhAoM para 1. nibhA. gA. 3777, 3778, 3780 2. ThANaM 5/107 3. vahI 5/108 4. nizI. (saM. vyA.) pR. 277, 278 (sU. 87-90 kI cUrNi) 5. nibhA.3 cU. pR. 289 6. vahI, gA. 3795, 3796 scuurnni| 7. bhaga. 2/49-duvihe maraNe paNNatte-bAlamaraNe ya paMDitamaraNe y| 8. nibhA. gA. 3807-sacUrNi 9. vahI, bhA. 3 cU. pR. 291-jattha pavvae ArUDhehiM aho pavAya ThANaM dIsai so girI bhaNNai / adissamANe mruu| 10. vahI-bhigU NaditaDI AdisahAto vijjUkkhAyaM, agaDo vA bhnni| 11. vahI, gA. 3803-paDaNaM tu uppatittA, pakkhaMdaNa dhAviLaNa jaM pddti| Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 11 : TippaNa 248 hAthoM se pakar3a kara laTakate hue giranA athavA vRkSa para samapAda sthita hokara binA uchale giranA prapatana kahalAtA hai| vRkSa para sthita vyakti kA uchala kara giranA athavA hAthoM ke sahAre laTakakara jhUlate hue giranA praskandana kahalAtA hai| 3. valayamaraNa - saMyamayogoM se bhraSTa hokara hInasattva vyakti kA akAma maraNa athavA galA ghoMTakara maranA valayamaraNa hai| 4. vazArttamaraNa-indriya viSayoM ke vazIbhUta hokara athavA rAga-dveSa ke vazIbhUta hokara maranA vazArtta maraNa hai| vijayodayA meM vazAta maraNa ke cAra bheda batAe gae haiM-indriyavazAlaM, vedanAvazArtta, kaSAyavazArtta aura nokaSAyavazArtta / 5. tadbhavamaraNa - vartamAna meM jisa bhava (manuSya athavA tica bhava) meM hai, usI bhAva ke AyuSya ke hetuoM meM vartana karate hue punaH 1. nibhA. gA. 3804 - olaMbiUNa samapAitaM ca taruNo u pavaDaNaM hoti / vahI pakkhaMdaNuNyatittA, aMdoleUNa vA paDaNaM / 2. 3. vahI, bhA. 3 cU. pU. 291 saMjamajogesu valaMto hINasattAe jo akAmago marai evaM valayamaraNaM, galaM vA appaNo valei / 4. vahI iMdiyavisaesa rAmadosasaTTo maraMto vaTTamaraNaM mddh'| 5. uttara. pR. 129 - ( adhyayana 5 kA Amukha - vijayo. vR. pR. 99,90) 6. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 292 - jammi bhave vaTTai tasseva bhavassa heusu nisIhajjhayaNaM usI bhava meM utpanna hone ke icchuka prANI kA usI AyuSya kA bandhana kara maranA tadbhavamaraNa hai| 6. antaH zalyamaraNa-bANa Adi kI noka ke zarIra meM raha jAne se hone vAlA maraNa dravya antaHzalyamaraNa tathA mUla yA uttara guNoM se saMbaddha aticAroM kA pratisevana kara AlocanA kie binA athavA mAyApUrvaka AlocanA karake maranA bhAva antaHzalyamaraNa hai| 7. vaihAyasamaraNa - rassI Adi se phaMdA DAlakara maranA hAsamaraNa hai|" 8. pRSThamaraNa gAya, hAthI Adi ke kalevara meM praviSTa hokara guddha ( gIdha pakSI yA mAMsa-gRddha mRgAla Adi prANI) ke dvArA svayaM kA bhakSaNa karavAkara prANatyAga karanA gRddhapRSTha maraNa hai| " mANo AuyaMbaMdhittA puNo tatthovavajjikAmassa jaM maraNaM, taM tabbhavamaraNaM / 7. vahI, pR. 292- davve NArAyAdiNA salliyasa maraNaM, bhAve mUluttarAibAre paDisevittA guruNo aNAlor3atA palitaMyamANassa vA bhAvasallega salliyasa erisassa avigaDabhAvassa aMtosallamaraNaM / vahI behANasaM rajjue appANaM ullaMbe / vahI giddhahiM huM giddha garbhakSitavyamityarthaH taM gomAikalevare attANaM pakkhivittA giddhehiM appANaM bhakkhAvei / 8. 9. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArasamo uddeso bArahavAM uddezaka Page #291 -------------------------------------------------------------------------- Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka kA kendrIya tattva hai-ahiMsA evaM aparigraha / isa saMdarbha meM trasa prANiyoM ko bAMdhane evaM bandhanamukta karane, parittakAya-saMyukta AhAra karane, saloma carma tathA gRhastha ke vastra se Acchanna pITha Adi para baiThane, gRhastha ke vastra, pAtra Adi kA upayoga, puraHkarmadoSa tathA rUpAsakti evaM cakSurindriya ke AkarSaNa se kie jAne vAle kAryoM ke prAyazcitta kA prajJApana kiyA gayA hai| ahiMsA mahAvrata kI samyak paripAlanA ke lie nirgrantha navakoTi vizuddha bhikSA ke dvArA apanA jIvanayApana karatA hai| vaha AhAra-prApti ke lie na svayaM Arambha-samArambha karatA hai, na karavAtA hai aura na anya (karane vAle) kA anumodana karatA hai| vaha gRhasthoM se yathAkRta AhAra ko mAdhukarI vRtti se grahaNa kara asvAda vRtti ke sAtha usakA bhoga karatA hai| pAnabhojana ke prasaMga meM sUtrakAra kA nirdeza hai ki bhikSu cAra prakAra ke atikramaNa se bacane kA prayAsa kare-kSetrAtikramaNa, kAlAtikramaNa, mArgAtikramaNa evaM prmaannaatikrmnn| prastuta uddezaka meM kAlAtikramaNa evaM mArgAtikramaNa pAnabhojana kA prAyazcitta prajJapta hai| nizIthabhASya evaM usakI cUrNi meM inase hone vAle aneka doSoM kA varNana karate hue eka prazna upasthita kiyA gayA hai prazna-AhAra karanA doSa kA mukhya hetu hai| ataH zreyaskara hai ki satata AhAra hI na kiyA jaae| AcArya-kArya ke do prakAra haiM-sAdhya aura asAdhya / ucita sAdhana ke dvArA sAdhya kArya ko karane vAlA saphala hotA hai aura asAdhya kArya ko siddha karane vAlA mAtra kleza ko prApta karatA hai| mokSa kA sAdhana hai-jJAna, darzana aura cAritra / unake lie zarIra apekSita hai aura dehadhAraNa ke lie AhAra / ataH sAdhya-prApti ke lie zAstrokta vidhi se AhAra kA grahaNa evaM dhAraNa karanA anujJAta hai| gacchavAsI apekSAnusAra pahalI prahara meM gRhIta azana, pAna Adi ko dUsarI aura tIsarI prahara meM rakhe athavA arddhayojana kI maryAdA taka use le jAe to doSabhAk nhiiN| jinakalpI sarvathA nirapavAda hote haiM, ataH ve jisa prahara meM jisa grAma, nagara Adi meM azana, pAna Adi grahaNa karate haiM, usI meM use pUrNataH samApta kara dete haiN| isI prakAra prastuta uddezaka meM puraHkarma kRta hAtha, pAtra, darvI Adi se bhikSA grahaNa karane, pRthivIkAya, apkAya Adi pAMca sthAvarakAyoM ke svalpamAtra bhI samArambha karane, sacitta vRkSa para ArohaNa karane, parittakAya-saMyukta AhAra karane tathA saloma carma para adhiSThita hone kA prAyazcitta kathana kiyA gayA hai, jo ahiMsA mahAvrata kI dRSTi se mahattvapUrNa hai| saloma carma zuSira hotA hai, usake rooM ke bhItara choTe-choTe prANI sammUrcchita ho sakate haiM, isalie bhikSu ko usakA upayoga nahIM karanA caahie| isa prasaMga meM bRhatkalpabhASya meM batAyA gayA hai ki saloma carma kA sparza puruSa ke sparza ke samAna hotA hai| ataH brahmacarya kI surakSA ke lie nirgranthI ko saloma carma grahaNa karanA nahIM klptaa| nizIthabhASya ke anusAra nirgrantha ke lie nirloma carma kA niSedha brahmavrata kI surakSA ke lie kiyA gayA hai| AgAr3ha kAraNa ko chor3akara bhikSu rAtri meM parivAsita Alepana se zarIra para Alepana, vilepana tathA taila, ghRta Adi se abhyaMgana, mrakSaNa nahIM kara sktaa| prastuta uddezaka meM divA-rAtri kI caturbhaMgI ke dvArA parivAsita gobara evaM vividha prakAra ke AlepanoM se vraNa ke Alepana evaM vilepana kA prAyazcitta prajJapta hai| jJAtavya hai ki parivAsita azana, pAna kA AhAra karane se 1. bhaga. 7/24 2. nibhA. gA. 4156-4160 3. vahI, gA. 4011,4012 4. kappo 5/38,39 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha 252 nisIhajjhayaNaM guru cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai, jabaki gobara athavA malahama Adi se vraNa kA Alepana vilepana karane se lghucaaturmaasik| ___ AyAracUlA ke bArahaveM adhyayana 'rUva-sattikkayaM' meM solaha sUtroM meM vividha prakAra ke rUpoM ko cakSudarzana kI pratijJA se-cakSurindriya kI prIti ke lie dekhane ke saMkalpa kA niSedha kiyA gayA hai| prastuta uddezaka ke 'cakkhudaMsaNa-paDiyA-padaM tathA rUvAsatti padaM' meM usakI samarUpatA ke darzana hote haiN| grAmavadha, nagaravadha Adi, grAmamahotsava, nagaramahotsava Adi, grAmapatha, nagarapatha Adi ke viSaya meM AyAracUlA meM koI niSedha upalabdha nahIM hotA, jabaki prastuta uddezaka meM usako dekhane ke saMkalpa se jAne vAle ke lie prAyazcitta kA kathana kiyA gayA hai| isI prakAra AyAracUlA meM ArAma, udyAna Adi, aTTa, aTTAlikA, trika, catuSka Adi ko dekhane kA niSedha kiyA gayA hai, parantu prastuta uddezaka meM inake viSaya meM prAyazcitta kA kathana nahIM kiyA gayA hai| isa tulanA se aisA pratIta hotA hai ki AyAracUlA meM niSiddha sthAnoM ke samAna prastuta uddezaka meM ukta sthAna bhI isa tathya kI ora saMketa karate haiM ki ve sabhI sthAna, jinheM dekhane kA prayojana mAtra cakSurindriya kI prIti ho, jinheM dekhakara rAga athavA dveSa kI utpatti athavA vRddhi ho, una saba sthAnoM ko dekhane jAne kA niSedha hai| prastuta Agama ke anusAra usa bhikSu ko laghucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| prastuta uddezaka ke aMtima sUtra meM pAMca mahArNava, mahAnadiyoM ko eka mAsa meM do bAra athavA tIna bAra naukA se athavA bhujAoM se tairane kA prAyazcitta prajJapta hai| ThANaM evaM kappo (bRhatkalpa sUtra) meM gaMgA, yamunA, sarayU Adi pAMca nadiyoM ke uttaraNa evaM saMtaraNa kA niSedha kiyA gayA hai| kappo (bRhatkalpa sUtra) meM erAvatI ke sthAna para kozikA ko mahAnadI mAnA gayA hai| vahAM erAvatI, jo kuNAlA meM pravahamAna hai, use jaMghA saMtArya mAnate hue use pAra karane kI vahI vidhi batAI gaI hai, jo AyAracUlA meM 'jaghAsaMtArima-udaga-pada' meM batAI gaI hai| bhASyakAra ne isa prasaMga meM saMghaTTa, lepa, thAha, athAha, saMtaraNa-uttaraNa Adi kI paribhASAeM batAte hae naukA-vihAra se hone vAle doSoM evaM tatsambandhI apavAdoM tathA yatanA Adi kI vistAra se carcA kI hai| 1. (ka) ThANaM 5/98 (kha) kappo 3/34 2. vahI, 3/34 3. nibhA. 4209-4255 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArasamo uddeso : bArahavAM uddezaka mUla saMskRta chAyA hindI anuvAda koluNapaDiyA-padaM kAruNyapratijJA-padam 1.je bhikkhU koluNapaDiyAe aNNayari yo bhikSuH kAruNyapratijJayA anyatarAM tasapANajAtiM taNapAsaeNa vA trasaprANajAti tRNapAzakena vA muMjapAsaeNa vA kaTThapAsaeNa vA mujapAzakena vA kASThapAzakena vA cammapAsaeNa vA vettapAsaeNa vA carmapAzakena vA vetrapAzakena vA rajjupAsaeNa vA suttapAsaeNa vA rajjupAzakena vA sUtrapAzakena vA baMdhati, baMdhataM vA saatijjti|| badhnAti, badhnantaM vA svdte| kAruNyapratijJA-pada 1. jo bhikSu kAruNya kI pratijJA (anukampAbhAva) se kisI trasaprANajAti ko tRNapAza (ghAsa ke bandhana), muMjapAza, kASThapAza, carmapAza, vetrapAza (beMta ke bandhana), rajjupAza athavA sUtrapAza se bAMdhatA hai athavA bAMdhane vAle kA anumodana karatA hai| 2. je bhikkhU koluNapaDiyAe aNNayari yo bhikSuH kAruNyapratijJayA anyatarAM tasapANajAtiM taNapAsaeNa vA trasaprANajAtiM tRNapAzakena vA muMjapAsaeNa vA kaTThapAsaeNa vA mujapAzakena vA kASThapAzakena vA cammapAsaeNa vA vettapAsaeNa vA carmapAzakena vA vetrapAzakena vA rajjupAsaeNa vA suttapAsaeNa vA rajjupAzakena vA sUtrapAzakena vA baddhaM / baddhellayaM muyati, muyaMtaM vA muJcati, muJcantaM vA svadate / saatijjti|| 2. jo bhikSu kAruNya kI pratijJA se tRNapAza, muMjapAza, kASThapAza, carmapAza, vetrapAza, rajjupAza athavA sUtrapAza se baddha kisI trasaprANajAti ko mukta karatA hai athavA mukta karane vAle kA anumodana karatA hai| paccakkhANa-bhaMga-padaM 3. je bhikkhU abhikkhaNaM paccakkhANaM bhaMjati, bhaMjaMtaM vA saatijjti|| pratyAkhyAna-bhaMga-padam pratyAkhyAna-bhaMga-pada yo bhikSuH abhIkSNaM pratyAkhyAnaM bhanakti, 3. jo bhikSu bAra-bAra pratyAkhyAna kA bhaMga bhaJjantaM vA svdte| karatA hai athavA bhaMga karane vAle kA anumodana karatA hai| parittakAyasaMjutta-padaM . 4. je bhikkhU parittakAyasaMjuttaM AhAraM AhAreti, AhAreMtaM vA saatijjti|| parItakAyasaMyukta-padam yo bhikSuH parItakAyasaMyuktam AhAram Aharati, AharantaM vA svdte| parittakAyasaMyukta-pada 4. jo bhikSu pratyekakAya se mizrita AhAra karatA hai athavA AhAra karane vAle kA anumodana karatA hai| salomacamma-padaM 5. je bhikkhU salomAI cammAI ahidveti, ahiDetaM vA saatijjti|| saloma-carma-padam yo bhikSuH salomAni carmANi adhitiSThati, adhitiSThantaM vA svdte| salomacarma-pada 5. jo bhikSu loma (roma) sahit carma kA upayoga karatA hai athavA upayoga karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 12: sUtra 6-12 254 paravatthocchannapIDha-padaM paravastrAvacchannapITha-padam 6.je bhikkhU taNapIDhagaMvA palAlapIDhagaM yo bhikSuH tRNapIThakaM vA palAlapIThakaM vA vA chagaNapIDhagaM vA vettapIDhagaM vA 'chagaNa pIThakaM vA vetrapIThakaM vA kaTThapIDhagaM vA paravattheNocchaNNaM kASThapIThakaM vA paravastreNAvacchannaM ahiTeti, ahiTeMtaM vA saatijjti|| adhitiSThati, adhitiSThantaM vA svdte| paravastrAcchAditapITha-pada 6. jo bhikSu gRhastha ke vastra se Acchanna ghAsa ke pIDhe, palAla ke pIDhe, gobara ke pIDhe, beMta ke pIDhe athavA kATha ke pIDhe kA upayoga karatA hai athavA upayoga karane vAle kA anumodana karatA hai| NiggaMthI-saMghADi-padaM 7. je bhikkhU NiggaMthIe saMghADi aNNautthieNa vA gArathieNa vA sivvAveti, sivvAveMtaM vA saatijjti|| nirgranthI-saMghATI-padam yo bhikSuH nirgranthyAH saMghATIm anyayUthikena vA agArasthitena vA sevayati, sevayantaM vA svadate / nirgranthI-saMghATI-pada 7. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI kI saMghATI (pachevar3I) silavAtA hai athavA silavAne vAle kA anumodana karatA hai| thAvarakAyasamAraMbha-padaM 8. je bhikkhU puDhavIkAyassa kalamAyamavi samAraMbhati, samAraMbhaMtaM vA saatijjti|| sthAvarakAyasamAraMbha-padam sthAvarakAya-samAraMbha-pada yo bhikSuH pRthivIkAyasya kalamAtramapi 8. jo bhikSu cane jitanI bhI (stokapramANa) samArabhate, samArabhamANaM vA svdte| pRthivIkAya kA samArambha karatA hai athavA samArambha karane vAle kA anumodana karatA 9. evaM AukkAyassa vA teukAyassa evaM apkAyasya vA tejaskAyasya vA vA vAukAyassa vA vaNapphaikAyassa __ vAyukAyasya vA vanaspatikAyasya vA vA kalamAyamavi samAraMbhati, kalamAtramapi samArabhate, samArabhamANaM vA samAraMbhaMtaM vA saatijjti|| svdte| 9. isI prakAra (jo bhikSu) cane jitanI bhI apkAya, tejaskAya, vAyukAya athavA vanaspatikAya kA samArambha karatA hai athavA samArambha karane vAle kA anumodana karatA rukkhArohaNa-padaM 10. je bhikkhU sacittarukkhaM duruhati, duruhaMtaM vA saatijjti|| rukSArohaNa-padam yo bhikSuH sacittarukSaM 'duruhati' (Arohati), duruhaMtaM (ArohantaM) vA svdte| vRkSArohaNa-pada 10. jo bhikSu sacitta vRkSa para car3hatA hai athavA car3hane vAle kA anumodana karatA hai| gihi-padaM gRhi-padam gRhI-pada 11. je bhikkhU gihimatte bhuMjati, bhuMjataM yo bhikSuH gRhyamatre bhuGkte, bhuJjAnaM vA 11. jo bhikSu gRhastha ke pAtra meM AhAra karatA vA saatijjti|| svdte| hai athavA AhAra karane vAle kA anumodana karatA hai| 12. je bhikkhU gihivatthaM pariheti, yo bhikSuH gRhivastraM paridadhAti, paridadhataM pariheMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 12. jo bhikSu gRhastha kA vastra pahanatA hai athavA pahanane vAle kA anumodana karatA Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 13. je bhikkhU gihiNisejjaM vAheti, vAheMtaM vA sAtijjati // 14. je bhikkhU gihitigicchaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati // purekamma-padaM 15. je bhikkhU purekammakaDeNa hattheNa vA matteNa vA davvIe vA bhAyaNeNa vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 16. je bhikkhU gihatthANa vA aNNautthiyANa vA sIodagaparibhoINa hattheNa vA matteNa vA davvIe vA bhAyaNeNa vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggA vA sAtijjati // cakkhudaMsaNapaDiyA-padaM 17. je bhikkhU kaTThakammANi vA cittakammANi vA potthakammANi vA daMtakammANi vA maNikammANi vA selakammANi vA gaMthimANi vA veDhimANi vA pUrimANi vA saMghAtimANi vA pattacchejjANi vA vihANi vA vehimANi vA cakkhudaMsaNapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA sAtijjati // 18. je bhikkhU vappANi vA phalihANi vA uppalANi vA pallalANi vA ujjharANi vA NijjharANi vA vAvINi vA pokkharANi vA dIhiyANi vA guMjAliyANi vA 255 yo bhikSuH gRhiniSadyAM vAhayati, vAhataM vA svadate / yo bhikSuH gRhicikitsAM karoti, kurvantaM vA svate / puraH karma-padam yo bhikSuH puraH karmakRtena hastena vA amatreNa vA darvyA vA bhAjanena vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH gRhasthAnAM vA anyayUthikAnAM vA zItodakaparibhojinA hastena vA amatreNa vA darvyA vA bhAjanena vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / cakSurdarzanapratijJA-padam yo bhikSuH kASThakarmANi vA citrakarmANi vA pustakarmANi vA dantakarmANi vA maNikarmANi vA zailakarmANi vA granthimAni vA veSTimAni vA pUrimANi vA saMghAtimAni vA patracchedyAni vA 'vihANi' vA dvaidhikAni vA cakSurdarzanapratijJA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svadate / yo bhikSuH vaprAn vA parikhAH vA utpalAni vA palvalAni vA ujjharAn vA nirjharAn vA vApIH vA puSkarANi vA dIrghikAH vA guJjAlikAH vA sarAMsi vA saraH paMktIH vA saraHsaraH paMktIH vA uddezaka 12 : sUtra 13-18 13. jo bhikSu gRhastha kI niSadyA para baiThatA hai athavA baiThane vAle kA anumodana karatA hai / " 14. jo bhikSu gRhastha kI cikitsA karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai / " puraH karma-pada 15. jo bhikSu puraHkarmakRta hAtha, amatra (miTTI ke bartana), dava (kar3achI) athavA bhAjana (kAMsyapAtra) se azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 12 16. jo bhikSu gRhastha athavA anyatIrthika ke zItodakaparibhogI - sacitta jala ke paribhoga se yukta hAtha, amatra, darvI athavA bhAjana se azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 13 cakSudarzanapratijJA-pada 17. jo bhikSu kASThakarma, citrakarma, pustakarma, daMtakarma, maNikarma, zailakarma, granthima, veSTima, pUrima, saMghAtima, patrachedya karma, vihA (vAhI) athavA vedhima ko AMkha se dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 18. jo bhikSu kedAra, parikhA, utpala, palvala, ujjhara, nirjhara, vApI, puSkara, dIrghikA, guMjAlikA, sara, sarapaMkti athavA sarasarapaMkti ko AMkha se dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 256 cakSurdarzanapratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svadate / uddezaka 12:sUtra 19-23 sarANi vA sarapaMtiyANi vA sarasarapaMtiyANi vA cakkhudaMsaNa- paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 19. je bhikkhU kacchANi vA gahaNANi vA NUmANi vA vaNANi vA vaNaviduggANi vA pavvayANi vA pavvayaviduggANi vA cakkhudaMsaNa- paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH kacchAn vA gahanAni vA nUmAni vA vanAni vA vanavidurgANi vA parvatAni vA parvatavidurgANi vA cakSurdarzanapratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svdte| 19. jo bhikSu kaccha, gahana, nUma, vana, vanavidurga, parvata athavA parvatavidurga ko AMkha se dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 20.je bhikkhU gAmANi vANagarANi vA kheDANi vA kabbaDANi vA maDaMbANi vA doNamuhANi vA paTTaNANi vA AgarANi vA saMbAhANi vA saNNivesANi vA cakkhudaMsaNa- paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH grAmAn vA nagarANi vA kheTAni vA karbaTAni vA maDaMbAni vA droNamukhAni vA pattanAni vA AkarAn vA saMbAdhAn vA sannivezAn vA cakSurdarzanapratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svadate / 20. jo bhikSu grAma, nagara, kheTa, karbaTa, maDaMba, droNamukha, pattana, Akara, saMbAdha athavA sanniveza ko AMkha se dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 21. je bhikkhU gAmamahANi vA yo bhikSuH grAmamahAn vA nagaramahAn vA NagaramahANi vA kheDamahANi vA kheTamahAn vA karbaTamahAn vA maDaMbamahAn kabbaDamahANi vA maDaMbamahANi vA vA droNamukhamahAn vA pattanamahAn vA doNamuhamahANi vA paTTaNamahANi vA __ AkaramahAn vA saMbAdhamahAn vA AgaramahANi vA saMbAhamahANi vA sanivezamahAn vA cakSurdarzanapratijJayA / saNNivesamahANi vA cakkhudaMsaNa- ___ abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM svdte| vA saatijjti|| 21. jo bhikSu grAmamahotsava, nagaramahotsava, kheTamahotsava, karbaTamahotsava, maDaMbamahotsava, droNamukhamahotsava, pattanamahotsava, Akaramahotsava, saMbAdhamahotsava athavA sannivezamahotsava ko AMkha se dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 22. je bhikkhU gAmavahANi vA NagaravahANi vA kheDavahANi vA kabbaDavahANi vA maDaMbavahANi vA doNamuhavahANi vA paTTaNavahANi vA AgaravahANi vA saMbAhavahANi vA saNNivesavahANi vA cakkhudaMsaNa- paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAretaM vA saatijjti|| yo bhikSuH grAmavadhAn vA nagaravadhAn vA kheTavadhAn vA karbaTavadhAn vA maDaMbavadhAn vA droNamukhavadhAn vA pattanavadhAn vA AkaravadhAn vA saMbAdhavadhAn vA sannivezavadhAn vA cakSurdarzanapratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svdte| 22. jo bhikSu grAmavadha, nagaravadha, kheTavadha, karbaTavadha, maDaMbavadha, droNamukhavadha, pattanavadha, Akaravadha, saMbAdhavadha athavA sannivezavadha ko AMkha se dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 23. je bhikkhU gAmapahANi vA yo bhikSuH grAmapathAn vA nagarapathAn vA 23. jo bhikSu grAmapatha, nagarapatha, kheTapatha, Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM NagarapahANi vA kheDapahANi vA kabbaDapahANi vA maDaMbapahANi vA doNamuhapahANi vA paTTaNapahANi vA AgarapahANi vA saMbAhapahANi vA saNNivesapahANi vA cakkhudaMsaNapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| 257 kheTapathAn vA karbaTapathAn vA maDaMbapathAn vA droNamukhapathAn vA pattanapathAn vA AkarapathAn vA saMbAdhapathAn vA sannivezapathAn vA cakSurdarzanapratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svadate / uddezaka 12 : sUtra 24-28 karbaTapatha, maDaMbapatha, droNamukhapatha, pattanapatha, Akarapatha, saMbAdhapatha athavA sannivezapatha ko AMkha se dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 24. je bhikkhU AsakaraNANi vA hatthikaraNANi vA uTTakaraNANi vA goNakaraNANi vA mahisakaraNANi vA sUkarakaraNANi vA cakkhudaMsaNa- paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAretaM vA saatijjti|| yo bhikSuH azvakaraNAni vA hastikaraNAni vA uSTrakaraNAni vA gokaraNAni vA mahiSakaraNAni vA zUkarakaraNAni vA cakSurdarzanapratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svdte| 24. jo bhikSu azvakaraNa, hastikaraNa, uSTrakaraNa, gaukaraNa, mahiSakaraNa athavA zUkarakaraNa ko AMkha se dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 25. je bhikkhU AsajuddhANi vA yo bhikSuH azvayuddhAni vA hastiyuddhAni hatthijuddhANi vA uTTajuddhANi vA vA uSTrayuddhAni vA goyuddhAni vA goNajuddhANi vA mahisajuddhANi vA mahiSayuddhAni vA zUkarayuddhAni vA sUkarajuddhANi vA cakkhudaMsaNa- cakSurdarzanapratijJayA abhisaMdhArayati, paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM abhisaMdhArayantaM vA svdte| vA saatijjti|| 25. jo bhikSu azvayuddha, hastiyuddha, uSTrayuddha, gauyuddha (vRSabhayuddha), mahiSayuddha athavA zUkarayuddha ko AMkha se dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 26. je bhikkhU ujjUhiyAThANANi vA yo bhikSuH 'ujjuhiyA'sthAnAni vA 26. jo bhikSu ujjuhiyA sthAna, hayayUthikA hayajUhiyAThANANi vA gayajUhiyA- hayayUthikAsthAnAni vA gajayUthikA- sthAna athavA gajayUthikA sthAna ko AMkha ThANANi vA cakkhudaMsaNapaDiyAe sthAnAni vA cakSurdarzanapratijJayA se dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA / abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA saatijjti|| svdte| anumodana karatA hai| 27. je bhikkhU abhiseyaThANANi vA yo bhikSuH abhiSekasthAnAni vA 27. jo bhikSu abhiSeka sthAna, AkhyAyikAakkhAiyaThANANi vA AkhyAyikAsthAnAni vA sthAna, mAnonmAna sthAna athavA Ahata mANummANiyaThANANi vA mahayAhaya- mAnonmAnikasthAnAni vA mahadAhata- nATyoM, gItoM tathA kuzala vAdaka ke dvArA NaTTa-gIya-vAdiya-taMtI-tala-tAla- nRtya-gIta-vAditra-taMtrI-tala-tAla- bajAe hue vAditra, taMtrI, tala, tAla aura tuDiya-paDuppavAiyaThANANi vA truTita-paTupravAditasthAnAni vA truTita kI dhvani vAle sthAna ko AMkha se cakkhudaMsaNapaDiyAe abhisaMdhAreti, cakSurdarzanapratijJayA abhisaMdhArayati, dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| abhisaMdhArayantaM vA svdte| hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 28.je bhikkhU DiMbANi vA DamarANi vA khArANi vA verANi vA mahAjuddhANi yo bhikSuH DimbAni vA DamarANi vA kSArANi vA vairANi vA mahAyuddhAni vA 28. jo bhikSu DiMba, Damara, khAra, vaira, mahAyuddha, mahAsaMgrAma, kalaha athavA kolAhala ko Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 12: sUtra 29-31 258 vA mahAsaMgAmANi vA kalahANi vA mahAsaMgrAmAn vA kalahAn vA bolAn vA bolANi vA cakkhudaMsaNapaDiyAe cakSurdarzanapratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhAreti, abhisaMdhAretaM vA abhisaMdhArayantaM vA svdte| saatijjti|| AMkha se dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 29. je bhikkhU virUvarUvesumahussavesu yo bhikSuH virUparUpeSu mahotsaveSu strIH itthINi vA purisANi vA therANi vA vA puruSAn vA sthavirAn vA madhyamAn vA majjhimANi vA DaharANi DaharAn vA analaMkRtAn vA svalaMkRtAn vA-aNalaMkiyANi vA vA gAyataH vA vAdayataH vA nRtyataH vA sualaMkiyANi vA gAyaMtANi vA hasataH vA ramamANAn vA mohayataH vA vAyaMtANi vANaccaMtANi vA haMsatANi vipulam azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA vA ramaMtANi vA mohaMtANi vA vipulaM svAdyaM vA paribhAjayataH vA paribhujAnAn asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA cakSurdarzanapratijJayA abhisaMdhArayati, vA paribhAeMtANi vA paribhujaMtANi vA ___ abhisaMdhArayantaM vA svdte| cakkhudaMsaNapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| 29. jo bhikSu vividha prakAra ke mahotsavoM meM, jahAM alaMkArarahita athavA sualaMkRta sthavira, madhyama vaya vAle athavA choTI avasthA vAle strI athavA puruSa, gAte hue, bajAte hue, nAcate hue, haMsate hue, krIr3A karate hue, mohita karate hue, vipula azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko bAMTa rahe hoM athavA khA rahe hoM, unheM AMkha se dekhane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA rUpAsakti-pada rUvAsatti-padaM rUpAsakti-padam 30. je bhikkhU ihaloiesu vA rUvesu yo bhikSuH aihalaukikeSu vA rUpeSu paraloiesu vA rUvesu diusu vA pAralaukikeSu vA rUpeSu dRSTeSu vA rUpeSu rUvesu adiDhesu vA rUvesu suesu vA adRSTeSu vA rUpeSu zruteSu vA rUpeSu azruteSu rUvesu asuesu vA rUvesu viNNAesu vA rUpeSu vijJAteSu vA rUpeSu avijJAteSu vA rUvesu aviNNAesu vA rUvesu vA rUpeSu sajati rajyati gRdhyati sajjati rajjati gijjhati adhyupapadyate, sajantaM vA rajyantaM vA ajjhovavajjati, sajjamANaM vA gRdhyantaM vA adhyupapadyamAnaM vA svadate / rajjamANaM vA gijjhamANaM vA ajjhovavajjamANaM vA saatijjti|| 30. jo bhikSu aihalaukika rUpoM athavA pAralaukika rUpoM meM, dRSTarUpoM athavA adRSTarUpoM meM, zrutarUpoM athavA azrutarUpoM meM, vijJAtarUpoM athavA avijJAtarUpoM meM Asakta hotA hai, anurakta hotA hai, gRddha hotA hai, adhyupapanna hotA hai aura Asakta, anurakta, gRddha athavA adhyupapanna hone vAle kA anumodana karatA hai| 15 kAlAtikkaMta-padaM kAlAtikrAnta-padam 31.je bhikkhU paDhamAe porisIe asaNaM yo bhikSuH prathamAyAM pauruSyAm azanaM vA vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhya paDiggAhettA pacchimaM porisiM. pazcimAM pauruSIm upAdApayati uvAtiNAveti, uvAtiNAveMtaM vA (atikrAmayati), upAdApayantaM saatijjti|| (atikrAmayantaM) vA svdte| kAlAtikrAnta-pada 31. jo bhikSu prathama pauruSI meM azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa kara pazcima pauruSI taka rakhatA hai athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 259 maggAtikkaMta-padaM* mArgAtikrAnta-padam 32. je bhikkhU paraM addhajoyaNamerAo yo bhikSuH paraM ardhayojana merAo' pareNa pareNa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA sAimaM vA uvAtiNAveti, upAdApayati (atikrAmayati), uvAtiNAveMtaM vA saatijjti|| upAdApayantaM (atikrAmayantaM) vA svdte| uddezaka 12: sUtra 32-36 mArgAtikrAnta-pada 32. jo bhikSu ardhayojana kI maryAdA se pare (se adhika dUra taka) azana, pAna, khAdya athavA svAdya le jAtA hai athavA le jAne vAle kA anumodana karatA hai| 16 gomaya-padaM 33. je bhikkhU divA gomayaM paDiggAhettA divA kAyaMsi vaNaM AliMpejja vA viliMpejja vA, AliMpataM vA viliMpataM vA saatijjti|| gomaya-padam yo bhikSuH divA gomayaM pratigRhya divA kAye vraNam AlimpedvA vilimpedvA, AlimpantaM vA vilimpantaM vA svdte| gomaya-pada 33. jo bhikSu dina meM gobara grahaNa kara apane zarIra para hue vraNa kA dina meM Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai aura Alepana athavA vilepana karane vAle kA anumodana karatA hai| 34. je bhikkhU divA gomayaM paDiggAhettA yo bhikSuH divA gomayaM pratigRhya rAtrau rattiM kAyaMsi vaNaM AliMpejja vA kAye vraNam AlimpedvA vilimpedvA, viliMpejja vA, AliMpataM vA AlimpantaM vA vilimpantaM vA svdte| vilipaMtaM vA saatijjti|| 34. jo bhikSu dina meM gobara grahaNa kara apane zarIra para hue vraNa kA rAta meM Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai aura Alepana athavA vilepana karane vAle kA anumodana karatA hai| 35.je bhikkhU rattiM gomayaM paDiggAhettA yo bhikSuH rAtrau gomayaM pratigRhya divA divA kAyaMsi vaNaM AliMpejja vA kAye vraNam Alimped vA vilimpedvA, viliMpejja vA, AliMpaMtaM vA AlimpantaM vA vilimpantaM vA svdte| viliMpataM vA saatijjti|| 35. jo bhikSu rAta meM gobara grahaNa kara apane zarIra para hue vraNa kA dina meM Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai aura Alepana athavA vilepana karane vAle kA anumodana karatA hai| 36.je bhikkhU rattiM gomayaM paDiggAhettA yo bhikSuH rAtrau gomayaM pratigRhya rAtrau rattiM kAyaMsi vaNaM AliMpejja vA kAye vraNam Alimped vA vilimpedvA, viliMpejja vA, AliMpaMtaM vA AlimpantaM vA vilimpantaM vA svdte| viliMpaMtaM vA saatijjti|| 36. jo bhikSu rAta meM gobara grahaNa kara apane zarIra para hue vraNa kA rAta meM Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai aura Alepana athavA vilepana karane vAle kA anumodana karatA hai| * navasuttANi meM prastuta pada kA zIrSaka khettAtikkaMta padaM diyA huA hai| cUMki yaha pATha kSetra sambandhI maryAdA ke atikramaNa ke sandarbha meM hai, isalie saMgata bhI ho sakatA hai parantu bhagavaI 7/24 meM maggAtikaMta pANabhoyaNa kI paribhASA yaha kI gaI haije NaM niggaMthe vA niggaMthI vA phAsuesaNijjaM asaNa-pANa-khAima-sAimaM paDiggAhettA paraM addhajoyaNamerAe vIikkamAvettA AhAramAhArei, esa NaM goyamA! maggAtikkaMte paannbhoynne| cUMki Agama ke mUlapATha meM ardhayojana kI maryAdA ke atikramaNa ko mArgAtikrAnta kahA gayA hai, ataH prastuta sUtra kA zIrSaka 'maggAtikkaMtapadaM' adhika saMgata pratIta hotA hai, isalie hamane yahAM yahI zIrSaka rakhA hai| Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 12 : sUtra 37-43 260 nisIhajjhayaNaM AlevaNajAya-padaM AlepanajAta-padam AlepanajAta-pada 37.je bhikkhU divA AlevaNajAyaM ___ yo bhikSuH divA AlepanajAtaM pratigRhya 37. jo bhikSu dina meM AlepanajAta ko grahaNa paDiggAhettA divA kAyaMsi vaNaM divA kAye vraNam Alimped vA kara apane zarIra para hue vraNa kA dina meM AliMpejja vA viliMpejja vA, vilimped vA, AlimpantaM vA Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai AliMpaMtaM vA viliMpaMtaM vA vilimpantaM vA svdte| aura Alepana athavA vilepana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 38. je bhikkhU divA AlevaNajAyaM yo bhikSuH divA AlepanajAtaM pratigRhya 38. jo bhikSu dina meM AlepanajAta ko grahaNa paDiggAhettA rattiM kAyaMsi vaNaM rAtrau kAye vraNam Alimped vA kara apane zarIra para hue vraNa kA rAta meM AliMpejja vA viliMpejja vA, vilimped vA, AlimpantaM vA Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai AliMpaMtaM vA viliMpaMtaM vA vilimpantaM vA svdte| aura Alepana athavA vilepana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 39. je bhikkhU rattiM AlevaNajAyaM yo bhikSuH rAtrau AlepanajAtaM pratigRhya 39. jo bhikSu rAta meM AlepanajAta ko grahaNa paDiggAhettA divA kAyaMsi vaNaM __ divA kAye vraNam Alimped vA kara apane zarIra para hue vraNa kA dina meM AliMpejja vA viliMpejja vA, vilimped vA, AlimpantaM vA Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai AliMpaMtaM vA viliMpaMtaM vA vilimpantaM vA svadate / aura Alepana athavA vilepana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 40. je bhikkhU rattiM AlevaNajAyaM yo bhikSuH rAtrau AlepanajAtaM pratigRhya paDiggAhettA rattiM kAyaMsi vaNaM rAtrau kAye vraNam Alimped vA AliMpejja vA viliMpejja vA, vilimped vA, AlimpantaM vA AliMpataM vA viliMpataM vA vilimpantaM vA svdte| saatijjti|| 40. jo bhikSu rAta meM AlepanajAta ko grahaNa kara apane zarIra para hue vraNa kA rAta meM Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai aura Alepana athavA vilepana karane vAle kA anumodana karatA hai| uvahivahAvaNa-padaM upadhi-vAhana-padam 41. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA uvahiM vahAveti, ___ agArasthitena vA upadhiM vAhayati, vahAveMtaM vA saatijjti|| vAhayantaM vA svdte| upadhivAhana-pada 41. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se upadhi kA vahana karAtA hai athavA vahana karAne vAle kA anumodana karatA hai| 42. je bhikkhU taNNIsAe asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA deti, deMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH tannizrayA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA dadAti, dadataM vA svdte| 42. jo bhikSu usakI nizrA se (upadhi-vahana karAne ke lie) azana, pAna, khAdya athavA svAdya detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| mahANaI-padaM mahAnadI-padam mahAnadI-pada 43. je bhikkhU imAo paMca yo bhikSuH imAH paMca mahArNavAH mahAnadyaH 43. jo bhikSu mahAnadI ke rUpa meM kathita, mahaNNavAo mahANaIo uddivAo uddiSTAH gaNitAH vyaJjitAH antarmAsaM gaNita aura prakhyAta ina pAMca mahArNava Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 261 gaNiyAo vaMjiyAo aMtomAsassa dviH vA triH vA uttarati vA santarati vA, dukkhutto vA tikkhutto vA uttarati vA uttarantaM vA santarantaM vA svadate, saMtarati vA, uttaraMtaM vA saMtaraMta vA tadyathA-gaMgA, yamunA, sarayU, airAvatI, sAtijjati, taM jahA-gaMgA jauNA mahIsaraU erAvatI mahItaM sevamANe Avajjai cAummAsiyaM tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM parihAraTThANaM ugghaatiyN|| parihArasthAnam udghaatikm| uddezaka 12 : sUtra 43 mahAnadiyoM kA eka mAsa meM do bAra athavA tIna bAra uttaraNa athavA saMtaraNa karatA hai athavA uttaraNa athavA saMtaraNa karane vAle kA anumodana karatA hai jaise-1. gaMgA 2. yamunA 3. sarayU 4. airAvatI 5. mhii|9 -inakA Asevana karane vAle bhikSu ko cAturmAsika udghAtika (laghu caumAsI) prAyazcitta prApta hotA hai| Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. sUtra 1,2 rhtaa| prastuta sUtradvayI meM kAruNya kI pratijJA karuNA bhAva se trasa- 2. logoM meM avarNavAda hotA hai| prANiyoM ko ghAsa, mUMja, kATha Adi ke pAza (bandhana) se bAMdhane 3. uttaraguNa ke pratyAkhyAna kA bhaMga karate-karate usakI cetanA tathA una bandhanoM se baMdhe hue prANiyoM ko kholane kA prAyazcitta ___itanI mUr3ha ho jAtI hai ki vaha prasaMgavaza mUlaguNoM kA pratyAkhyAna bhI prajJapta hai| bhikSu mudhAjIvI hotA hai-saMyama-nirvAha hetu niHsvArtha tor3a detA hai| bhAva se jItA hai| gRhastha athavA anya asaMyata trasa prANiyoM ke prati 4. jaisI pratijJA karatA hai, vaisA AcaraNa nahIM krtaa| ataH karuNA kara gRhastha-prAyogya kArya karanA usakI zramaNacaryA ke pratikUla mAyA lagatI hai| 5. kathanI-karanI meM viSamatA se mRSAvAda kA doSa lagatA hai| bachar3e, gAya, bheMsa Adi ko bAMdhate samaya vaha prANI use sIMga, 6. pratyAkhyAna kA bhaMga karane se saMyamavirAdhanA hotI hai| khura Adi se coTa pahuMcA sakatA hai, atigAr3ha baMdhana se bAMdha die 7. pramatta ko devatA chala lete haiM-kSiptacitta Adi kara dete haiM, jAeM to tar3aphar3Ate hue svayaM mara jAte haiM athavA anya prANiyoM ko phalataH AtmavirAdhanA bhI saMbhava hai| mAra dete haiN| isa prakAra AtmavirAdhanA evaM saMyamavirAdhanA kI saMbhAvanA bhASyakAra ke anusAra abhIkSNa kA artha tRtIya bAra se hai| evaM pravacana kI aprabhAvanA ko dekhate hue unheM bAMdhanA pratiSiddha hai| ataH usameM caturlaghu prAyazcitta prApta hotA hai| baMdhe hue prANiyoM ko anukampApUrvaka khola diyA jAe aura ve 3. sUtra 4 prANI bandhana-mukta hokara chaha jIvanikAya kI hiMsA kare, unheM koI prastuta Agama ke dasaveM uddezaka meM anantakAya-saMyukta AhAra cora curA le jAe, ve kueM athavA kisI gaDDe Adi meM gira jAe-ityAdi karane kA gurucAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| prastuta sUtra meM doSoM ke kAraNa prANiyoM ke baMdhana ko kholanA bhI prAyazcittArha kArya parittakAya-pratyekakAya-saMyukta azana, pAna Adi kA AhAra karane kA prAyazcitta prajJapta hai| unmizradoSa se dUSita AhAra ko grahaNa karane yadi gRhastha unheM isa prakAra ke kisI sAvadha kArya ke se ahiMsA mahAvrata kI virAdhanA hotI hai| namaka, sacitta puSpa, patra lie nivedana bhI kare to vaha unheM spaSTa kaha de-hama tumhAre ghara athavA lavaMga Adi milA dene se azana, pAna Adi kA svAda bar3ha meM bhAjanabhUta (bartana kI taraha) saba vyApAroM se nivRtta hokara rheNge| jAtA hai, rasAsakti se mAtrAtirikta khAne para AtmavirAdhanA kI hama apane dhyAna meM rahate hue gRhastha ke kAryoM ke prati adraSTA- saMbhAvanA rahatI hai| cauvana anAcAroM kI sUci meM caudaha anAcAra azrotA haiN| sacitta vastuoM ke grahaNa se sambandhita haiN| 2. sUtra 3 4. sUtra 5 pratyAkhyAna kA bArambAra bhaMga karanA zabaladoSa hai, isase saMyama sthavirabhUmiprApta sthavira carma, chatra, daNDa Adi dhAraNa karate citakabarA ho jAtA hai| jAnate hue pratyAkhyAna kA bhaMga karane se the| carma ke do prakAra hote haiM-saloma aura nirloma / saloma carma mukhyataH sAta doSa Ate haiM zuSira hotA hai| usake rooM ke bhItara prANiyoM ke sammUchena kI 1. pratyAkhyAna kA bhaMga karane vAle ke prati vizvAsa nahIM saMbhAvanA rahatI hai| varSAkAla meM usake jIvasaMsakta hone kA bhaya 1. nibhA. gA. 3981 2. vahI, gA. 3982 (sacUrNi) 3. vahI, gA. 3978, 3979 4. dasAo 2/7 5. nibhA. gA. 3988 sacUrNi 6. vahI, gA. 3987-suttaNivAto ttie| 7. nisIha. 10/5 8. nibhA. gA. 3992, 3993 9. dasave. adhya. 3 kA aamukh| 10. vava.8/5 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 263 rahatA hai| ataH ahisA kI dRSTi se use agrAhya mAnA gayA hai| " prastuta sUtra meM bhikSu ke lie saloma carma ke grahaNa kA prAyazcita prazapta hai| kappo (bRhatkalpasUtra) meM nirgranthoM ke lie saloma carma ko grahaNa karane kA niSedha kiyA gayA hai| sAtha hI nirgranthoM ke lie nirlomacarma ke grahaNa kI anujJA dI gaI hai| kappo (bRhatkalpasUtra) meM prajJapta niSedha evaM vidhAna kA prayojana brahmacarya surakSA pratIta hotA hai| ahiMsA kI dRSTi se sUtrakAra ne nirgranthoM ko eka rAta ke lie prAtihArika rUpa meM paribhukta carma ko grahaNa karane kI anujJA dI hai| " vistAra hetu draSTavya-kappo 3/3,4 ke TippaNa zabda vimarza ahi- upayoga krnaa| cUrNikAra ke anusAra yahAM isakA artha hai- 'yaha merA hai' isa rUpa meM grahaNa karanA / ' 5. sUtra 6 gRhastha ke vastra se AcchAdita pIr3he para baiThane se AtmavirAdhanA evaM saMyamavirAdhanA ke doSa kI saMbhAvanA rahatI hai| kadAcit koI gRhastha pratyanIkatA, pravaMcanA athavA pramAda ke kAraNa eka athavA do pairoM se rahita yA jIrNazIrNa pIr3he para vastra bichA de aura bhikSu binA pratilekhanA ke usa para baiTha jAe to vaha gira sakatA hai, jisase pravacana kI aprabhAvanA evaM sAdhu kI nindA ho sakatI hai| sAdhu ke uThane ke bAda gRhastha usa vastra ko dhoe, sApha kare to pazcAtkarma doSa lagatA hai| ataH jisa para gRhastha kA vastra bichA ho, aise azuSira Asana para se usa vastra ko haTAkara pratilekhanApUrvaka hI bhikSu usakA upayoga kre|" 6. sUtra 7 bhikSu gRhastha athavA anyatIrthika se svayaM kA uttarIya vastra silavAtA hai to use laghumAsika prAyazcitta AtA hai|" yadi vaha kisI sAdhvI kA uttarIya silavAtA hai to pUrvokta doSoM ke atirikta zaMkA, vazIkaraNa Adi doSa bhI saMbhava haiN| ataH isameM laghu cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| 1. nibhA. gA. 3998 2. kappo 3/3 3. vahI, 3/4 4. vahI se vi ya paribhule apaDihArie... egraaie.....| 5. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 320 -ahiTThei NAma 'mameyaM' tti jo giNhai / 6. vahI, gA. 4022, 4023 ( sacUrNi ) 7. vahI, gA. 4025 (sacUrNi ) 8. nisIha 5/12 9. nibhA. gA. 4028 (sacUrNi ) 10. vahI, bhA. 3 cU. pU. 328 - vaNassaikAyamettaM vajjittA sesegeMdiyakAyANaM asaMkhejjANaM jIvasarIrANaM samudayasamitisamAgameNaM kalamettaM labbhati / 7. sUtra 8, 9 prastuta sUtradvayI meM pAMca sthAvarakAryoM ke alpamAtra bhI samArambha kA prAyazcitta prajJapta hai / SaDjIvanikAya jainadarzana kI vizeSa pratipatti hai| jaina darzana ke anusAra asaMkhya pRthivIkAyika jIvoM ke zarIroM kA samUha hai - eka cane jitanI sacetana pRthivI / vanaspatikAya ko chor3akara zeSa tInoM (ap, tejasa, vAyu) jIvanikAyoM ke viSaya meM bhI yahI tathya svIkRta hai| " vanaspatikAya meM eka, asaMkhya athavA ananta jIvoM ke zarIra ke samUha se cane jitanI vanaspati niSpanna hotI hai| " uddezaka 12 : TippaNa bhikSu prANAtipAta se sarvadhA virata hotA hai| ataH use govarI, vicAra-bhUmi Adi ke lie gamanAgamana tathA upAzraya meM upadhi Adi ke viSaya meM pUrNa sAvadhAnI rakhanI cAhie, tAki usake dvArA kisI jIva ko virAdhanA na ho| sUtra meM 'kalamAya' pada prayukta huA hai| kala zabda kA artha hai - canA | 12 cUrNikAra ke anusAra yaha pramANa kaThina pRthivI, tejas, vAyu evaM vanaspatikAya ke viSaya meM hai, apkAya ke viSaya meM ise bindupramANa mAnanA caahie|" 8. sUtra 10 sacitta vRkSa ke tIna prakAra hote haiM 1. saMkhyAtajIvI - tAr3a Adi / 2. asaMkhyAtajIvI -Amra Adi / 3. anantajIvI thUhara aadi| 14 bhASyakAra ke anusAra prastuta sUtra kA kathana prathama do ke viSaya meM hai|" anantakAyika vRkSa para car3hane se gurucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai" jo prastuta uddezaka kA viSaya nahIM hai| vRkSArohaNa karane se vanaspatikAya kI tathA gira par3ane para anya jIvanakAryoM kI virAdhanA hotI hai par3ane se AtmavirAdhanA, pravacana kI aprabhAvanA Adi doSa bhI saMbhava haiN| " AyAracUlA meM bhI zvApada Adi ke bhaya se vRkSArohaNa kA niSedha kiyA gayA hai|" 19. vahI- egassa patteyavaNassatikAyassa asaMkhejjANa vA kaladhannappamANamettaM sarIraM bhavati / 12. vahI, pR. 327 - kalo tti caNao, tappamANamettaM / 13. vahI evaM kaDhiNAukkAe teuvAUpatteyavaNassatisu / dave puNa AkkAe biMdumittaM vAkkAte..... vatdhipUraNe sammati / 14. vahI, pR. 328 saMkhejjajIvA tAlAdI asaMkhejjajIvA aMbAdI, anaMtajIvA thoharAdI / 15. vahI, gA. 4039 16. vahI, bhA. 3 cU. pR. 328-aNaMtesu caugurugA / 17. vahI, gA. 4040 18. AcU. 3 / 59 - No rukkhasi duruhejjA / * Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 12 : TippaNa 264 nisIhajjhayaNaM 9. sUtra 11,12 1. sUkSma cikitsA svayaM roga kA pratikAra na karate hue __gRhI-amatra cauvana anAcAroM kI sUci meM gyArahavAM anAcAra gRhastha se yaha kahanA ki maiM vaidya nahIM huuN| yaha artha- pada hai arthAt hai| muni apanI nezrAya ke pAtra meM hI AhAra kA grahaNa evaM bhoga prakArAntara se isase yaha artha dhvanita hotA hai ki vaidya ko dikhAo karatA hai tathA apanI nezrAya ke vastroM ko hI pahanatA hai| gRhastha ke athavA gRhastha ke pUchane para kahanA mere yaha roga amuka auSadhi se vastra athavA pAtra ko prAtihArika rUpa meM grahaNa kara upayoga karane para ThIka huA thaa| puraHkarma, pazcAtkarma Adi doSa saMbhava haiN| yadi koI unheM curA le 2. bAdara cikitsA-roga-pratikAra hetu auSadha Adi kA athavA vastra phaTa jAe, pAtra TUTa jAe to adhikaraNa Adi doSa bhI kathana krnaa|2 gRhastha ko hiMsA kA tyAga nahIM hotaa| rogI avasthA saMbhava haiN| ataH muni ke lie nirdeza hai ki vaha gRhastha ke pAtra meM vaha jina sAvadha kAryoM meM avyApRta rahatA hai, svastha hone para vaha kaTorI, thAlI Adi meM kabhI bhI azana, pAna na kare tathA acela ho unameM aura adhika vyApta ho sakatA hai| cikitsA ke lie jina jAe, taba bhI gRhastha ke vastra ko na phne| prastuta sUtradvayI meM inhIM kandamUla, sacitta jala, agni Adi kA Arambha karegA, unameM bhI donoM nirdezoM ke atikramaNa kA prAyazcitta prajJapta hai| bhikSu nimitta bnegaa| ataH gRhastha kI cikitsA karanA, vaidyakavistAra hetu draSTavya-dasave. 3/3 kA TippaNa (pR. 60,61) vRtti se AhAra, sammAna Adi prApta karanA anAcAra hai| gRhastha kI 10. sUtra 13 bAdara cikitsA karane vAle bhikSu ko laghucAturmAsika prAyazcitta cUrNikAra ke anusAra gRhI-niSadyA kA artha hai-palaMga Adi, prApta hotA hai|3 una para baiThane vAle ko caturlaghu prAyazcitta prApta hotA hai| nizIthabhASya 12. sUtra 15 meM gRhI-niSadyA ke jo doSa batAe gae haiM, ve dasaveAliyaM meM gRhAntara sAdhu ko bhikSA dene ke nimitta sajIva jala se hAtha, kar3achI niSadyA ke viSaya meM batAe gae haiN| uttarajjhayaNANi 'gihinisejjaM ca Adi dhonA athavA anya kisI prakAra kA Arambha-hiMsA karanA vAhei' kA artha 'gRhastha kI zayyA para baiThatA hai'-kiyA gayA hai| pUrvakarma doSa hai|4 muni ke lie nirdeza hai ki purAkarma kRta hAtha, AsaMdI, palyaMka Adi gRhastha ke AsanoM athavA zayyAoM ____ kar3achI aura bartana se bhikSA detI huI strI ko muni pratiSedha kare-isa kA prayoga ahiMsA mahAvrata kI surakSA kI dRSTi se niSiddha hai kyoMki prakAra kA AhAra maiM nahIM le sktaa| yaha eSaNA sambandhI (dAyaka) inameM gaMbhIra chidra hone se ye duSpratilekhya hote haiN| gRhAntara-niSadyA doSa hai| isameM apkAya kA samArambha hotA hai, ataH yaha prAyazcittArha kA prayoga brahmacaryagupti hetu tathA zaMkA Adi anya doSoM ke nivAraNa hai| kI dRSTi se niSiddha hai| AsaMdI, palyaMka tathA gRhAntara niSadyA ye 13. sUtra 16 tInoM anAcAra haiN| prastuta sUtra ko ina tInoM kA prAyazcitta sUtra bhI pUrvakarma ke samAna pazcAtkarma doSa kA sambandha bhI apkAya se mAnA jA sakatA hai| hai| bhikSA dene ke pazcAt usa pAtra, hAtha yA kar3achI Adi ko dhonA vistAra hetu draSTavya-dasave. 3/5, pR. 75-78 / par3e, vahAM pazcAtkarma doSa hotA hai| 16 11. sUtra 14 prastuta sUtra meM 'sIodagaparibhoINa' pada kA prayoga kiyA gayA cikitsA kA artha hai-vamana, virecana, abhyaMga, pAna Adi ke hai| nizIthabhASya evaM cUrNi ke anusAra yaha pAtra Adi kA vizeSaNa dvArA roga kA prtikaar| usake do prakAra haiM banatA hai-jisa amatra (pAtra) se sacitta jala kA paribhoga kiyA 1. dasave. adhya. 3 kA Amukha 10. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 331-tigicchA NAma rogapratikAraH, vamana2. nibhA. gA. 4044, 4047 virecana-abhyaMgapAnAdibhiH / 3. sUya. 1/9/20 11. vahI-suhumatigicchA NAma NAhaM vejjo aTThApadaM deti / paramatte annapANaM, Na bhuMjejja kayAi vi| ahavA-bhaNAti mama eriso rogo amugeNa pnnnntto| paravatthaM acelo'vi, taM vijjaM prijaanniyaa|| 12. vahI, pR. 332-caupyAdaM vA tegicchaM krei| nibhA. 3 cU.pR. 330-gihiNise jjA paliyaMkAdI, tattha 13. vahI, gA. 4055 kI cUrNi NisIdaMtassa culhuN| 14. vahI, gA. 4063(ka) vahI, gA. 4048 hatthaM vA mattaM vA, puvvaM sIodaeNa jo dhove| (kha) dasave. 6/57-59 samaNaTThayAe dAtA, taM purakammaM viyANAhi / / uttara. 17/19 15. dasave. 5/1/32 7. dasave. 6/55 16. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 343-bhikkhappayANovalittaM pacchA dhuvaMtassa 8. vahI, 6/58 pcchaakmm| 9. vahI, 3/5 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 265 jAtA hai, usase bhikSA grahaNa karanA pratiSiddha hai|' ___ jo gRhastha athavA anyatIrthika sacitta jala kA paribhoga kara rahA hai, usa jala se usakA hAtha, pAtra Adi gIlA hai aura vaha usase kisI khAdya padArtha ko detA hai to pahale (dAna dete samaya) bhI jala ke jIvoM kI virAdhanA hotI hai tathA punaH jala meM DAlane para bhI jala kI virAdhanA hotI hai| ataH jala meM DAlane vAle pAtra Adi se lepayukta padArtha nahIM lene caahie| zuSka aura alepakRta dravya grahaNa karane se pazcAtkarma kI saMbhAvanA nahIM rhtii| ataH ve grahaNa kie jA sakate 14. sUtra 17-29 jagata meM aneka prakAra ke darzanIya sthala, viziSTa kalApUrNa vastueM evaM vividha prakAra ke mahotsava Adi hote haiN| jo vyakti unheM dekhane ke saMkalpa se, abhiprAya se jAtA hai, usake kalA kauzala Adi ko dekhakara usake mana meM kalAkAra athavA usake nirmAtA ke prati rAga athavA anumodana ke bhAva A sakate haiN| 'amuka vastu sundara banI hai' 'amuka vyakti ne amuka vastu banAkara apane artha kA samyak niyojana kiyA hai'-ityAdi bhAva athavA vAcika abhivyakti se anumodana kA doSa lagatA hai| kisI kalAkRti meM kamI dekhakara vaha usake prati yaha abhivyakti de-'isa kalAkAra ko samyak prazikSaNa nahIM milA', 'amuka vyakti kalA kA parIkSaka nahIM thA, isIlie usane aisA nirmANa karavAyA' ityAdi vacanoM se usa kalAkRti yA kalAkAra ke prati dveSa prakaTa hotA hai| vahAM rahane vAle prANiyoM ke lie bhaya, aMtarAya Adi doSoM meM bhI vaha nimitta banatA hai| ataH bhikSu ko dekhane ke saMkalpa se sUtrokta sthAnoM athavA isI prakAra ke anya sthAnoM meM nahIM jAnA caahie| prastuta AlApaka kI cUrNi meM vyAkhyAta pATha AdarzoM meM svIkRta pATha se aneka sthAnoM para bhinna hai| cUrNi meM vyAkhyAta pATha bhI aspaSTa hai evaM pUrNatayA zuddha pratIta nahIM hotaa| AyAracUlA kI cUrNi meM bhI kaI sthala vyAkhyAta nahIM hai| ataH aneka zabdoM ke vimarzahetu anveSaNa apekSita hai| 1. nibhA. 3 cU. pR. 343-jeNa mattaeNa saccittodagaM paribhujjati teNa bhikkhaggahaNaM paDisiddhaM / vahI, gA. 4114 (scuurnni)| 3. vahI, bhA. 3 cU. pR. 344 4. vahI, gA. 4120 (sacUrNi) 5. vahI, gA. 4122 6. vahI, gA. 4123 (sacUrNi) 7. vahI 3 cU. pR. 349-kaTThakammaM kottttimaadi| 8. aNu. pR. 19 9. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 349-pustakeSu ca vastreSu vA potthaM / 10. aNu. pR. 19 uddezaka 12 : TippaNa zabda vimarza 1.kASThakarma-kASThAkRti-manuSya, pazu Adi kI kASThanirmita aakRti| 2.citrakarma-citrAkRti, paTa, kuDya, phalaka Adi para kisI AkRti athavA dRzya kA citraaNkn|' 3. pustakarma-vastranirmita putalI, vartikA se likhita pustk| pahalavI bhASA meM pusta kA artha hai-cmdd'aa| ataH pustakarma kA eka artha hai-camar3e para bane citra aadi| 4. daMtakarma-hAthIdAMta se banAI huI klaakRti| 5. maNikarma-maNiyoM-kImatI pattharoM se banAI huI klaakRti| 6. zailakarma-patthara se banAI huI kalAkRti / 7. graMthima vastra, rassI athavA dhAge se gUMthakara yA puSpa, phala Adi ko gUMthakara banAI gaI AkRti / 8. veSTima-phUloM ko veSTita kara banAI gaI kalAkRti / 12 9. pUrima-pItala Adi se nirmita pratimA athavA polI pratimA meM pItala Adi bharakara banAI gaI pratimA (aakRti)|13 10. saMghAtima-aneka vastra-khaMDoM ko jor3akara banAI gaI AkRti / / 11. patrachedya karma-bANa se pattI chedane kI kalA, nakkAzI kA kaam|5 12. vihA/vAhI-eka kalA vizeSa / 16 / / 13.vedhima-bIMdha kara (cheda karake) kI jAne vAlI kalAkRti, tor3a kara banAI jAne vAlI klaakRti| vihA athavA vAhI aura vedhima-tInoM zabdoM ke viSaya meM sabhI vyAkhyAkAra mauna haiN| kASThakarma, citrakarma Adi kucha zabdoM ke tulanAtmaka vimarza hetu draSTavya-aNuogaddArAiM sUtra 10 kA ttippnn| 14. vpr-kedaar|" AyAracUlA kI TIkA meM vapra kA eka artha samunnata bhUbhAga kiyA hai| 11. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 349-pUyAdiyA pupphalAdiSu gaMThimaM jahA aannNdpure| 12. vahI-pupphapUragAdiveDhimaM prtimaa| 13. vahI-pUrimaM sa ca kkssukaadi| 14. vahI-mukuTasaMbaMdhisu vA saMghADimaM / 15. pAiya. (parizi.) 16. de.za.ko. 17. vahI, 18. nibhA. 3 cU. pR. 344-vappo kedaaro| 19. AcU. TI. pR. 225 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 12 : TippaNa 266 nisIhajjhayaNaM 15. parikhA-cUrNikAra ne parikhA kA artha khAtikA kiyA 28. gahana aura vana-zabdakoSa ke anusAra gahana aura vana hai| vaise parikhA Upara nIce samAna rUpa se khodI jAtI hai jabaki ekArthaka zabda haiN| nizItha cUrNi meM gahana kA artha kAnana aura vana khAtikA Upara se caur3I aura nIce se saMkar3I hotI hai| kA artha udyAna kiyA gayA hai|9 bhagavatI kI vRtti ke anusAra 16. utpala-dvIpavizeSa athavA smudrvishess| jalAzaya ke nagara kA nikaTavartI upavana kAnana, dUravartI vRkSasaMkula pradeza prakaraNa meM hone ke kAraNa isakA artha bhI jalAzaya-vizeSa honA vana aura phUloM se ladA vRkSasaMkula bagIcA udyAna kahalAtA caahie| hai| ekArthaka koSa ke anusAra gahana atyanta saghana evaM duSpravezya 17. palvala-jala kA choTA gddddaa| choTA taalaab|' hotA hai tathA vana eka jAti ke vRkSoM se saMkula aura nagara se dUra 18. ujjhara-parvatIya taTa se jala kA nIce giranA, pahAr3I hotA hai| jhrnaa| 29. nUma-pracchannagRha, guphA aadi|" cUrNikAra ne nUmagRha kA 19. nirjhr-jhrnaa| artha bhUmigRha kiyA hai| 22 20. vApI-bAvar3I, yaha samavRtta hotI hai| 30. vana vidurga-ekajAtIya athavA anekajAtIya vRkSoM se 21. puSkara-puSkariNI-catuSkoNa bAvar3I, kamalayukta ___vyApta vana / 23 jalAzaya / sthAnAMgavRtti ke anusAra vApI catuSkoNa evaM puSkariNI 31. parvatavidaga-bahata se parvatoM kA samUha / 24 vRttAkAra hotI hai| tulanA hetu draSTavya bhagavaI 5/189 kA bhASya, ThANaM 2/ 22. dIrghikA-nahara, jisameM se jala kI praNAliyAM nikalatI 390 evaM aNuogaddArAI 392 kA ttippnn| hoM, vaha Rju jlaashy| 32. grAma, nagara yAvat sanniveza 23.guMjAlikA-vrakAkAra nahara / 2 paraspara kapATa se saMyukta draSTavya-nisIhajjhayaNaM 5/34,35 kA ttippnn| athavA aneka nAlikAoM vAlA jlaashy|3 33. grAma mahotsava yAvat sanniveza mahotsava-nizItha24. sara:-vaha tAlAba, jisake jala kA sotA bhItara hotA cUrNikAra ke anusAra grAma meM yAtrA karanA grAma-mahotsava hai| isI hai| naisargika jalAzaya, baaNdh|14 prakAra sannivezamahotsava paryanta anya mahotsavoM ke viSaya meM jJAtavya 25. sara:paMkti -paMktibaddha naisargika jlaashy|5 26. saraHsaraHpaMkti-tAlAboM kI vaha paraspara kapATa saMyukta 34. grAmavadha yAvat sannivezavadha-grAma kA vadha-sAre zreNI, jisameM eka tAlAba kA pAnI saMcaraNa-dvAra se dUsare tAlAba meM grAmavAsiyoM kI hatyA grAmaghAta athavA grAmavadha hai| prastuta sUtrokta jAtA hai| zeSa zabdoM ke viSaya meM bhI isI prakAra jJAtavya hai| 27. kaccha-ikSu Adi kI vATikA, jalabahulapradeza, nadI ke 35. azvakaraNa yAvat zUkarakaraNa-karaNa kA artha jala se veSTita vana aadi| cUrNikAra ke anusAra ikSuvana Adi ko hai-prazikSaNa / ghor3e, hAthI, UMTa, gAya Adi kA prazikSaNa kramazaH kaccha kahA jAtA hai| azvakaraNa, gajakaraNa, uSTrakaraNa, gaukaraNa Adi kahalAtA hai| 27 1. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 344-parihA khaatiyaa| 15. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 346-tANi cevaM bahUNi paMtIThiyANi 2. bhaga.5/189 kA bhASya patteyabAhujuttANi srpNttii| 3. pAiya. 16. vahI-tANi ceva bahUNi annonnakavADasaMjuttANi srsrpNttii| 4. bhaga. 5/189 kA bhASya 17. pAiya. 5. pAiya. 18. nibhA. 3 cU. pR. 346-ikkhumAdi kcchaa| 6. vahI 19. vahI, gahaNANi kAnanAni.....vaNANi ujjaannaanni| 7. vahI 20. (ka) bhaga. vR. 5/189 8. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 346-samavRttA vaapii| (kha) ekA. ko. pR. 312 9. vahI-cAturassA pukkhrinnii| 21. pAiya. 10. sthA. vR. pa. 83-vApI caturasrA, puSkariNI vRttaa| 22. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 344-NUmagihaM bhUmidharaM / 11. anu.cU. pR. 53-sAraNI riju diihiyaa| 23. vahI, pR.346-egajAtIya-aNegajAIyarukkhAulaM gahaNaM vnnviduggN| 12. vahI-baMkA guNjaaliyaa| 24. vahI-bahuehiM pavvatehiM pvvyviduggN| 13. nibhA. bhA. 3 cU, pR. 346-annonnakavADasaMjuttAo guMjAliyA 25. vahI, pR. 347-grAme maho grAmamaho-yAtrA ityrthH| bhnnNti|......nnikkaa aNegabhedagatA guNjaaliyaa| 26. vahI-grAmasya vadho graamvdho-graamdhaatetyrthH| 14. amavR. pa. 146-saraHsvayaMsaMbhUto jlaashyH| 27. vahI, pR. 348-AsasikkhAvaNaM AsakaraNaM evaM sesANi vi| Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 267 uddezaka 12:TippaNa 8. 36. azvayuddha yAvat zUkarayuddha-ghor3oM kA paraspara yuddha apane hI rAjya ke rAjakumAra Adi ke dvArA kiyA gayA upadrava / azvayuddha hai| isI prakAra hastiyuddha, uSTrayuddha Adi bhI jJAtavya haiN| 44. khAra-pArasparika maatsry| 37. ujjUhiyA sthAna-jaMgala kI ora jAne vAlI gAyoM kA 45. vaira-zatrutA kA bhaav| samUha ujjUhiyA kahalAtA hai athavA gosaMkhar3I (gAyoM kI sAmUhika 46. mahAyuddha-vyavasthAzUnya mhaarnn|" cAre pAnI kI vyavasthA) ujjUhikA kahalAtI hai| isa prakAra yaha 47. mahAsaMgrAma-cakravyUha Adi kI racanA ke sAtha lar3A gAyoM se saMbaddha sthAna-vizeSa-gauzAlA Adi honA caahie| jAne vAlA mhaarnn|12 hayayUthikAsthAna evaM gajayUthikAsthAna ke viSaya meM bhASya evaM 48. bol-kolaahl|3 cUrNi mauna hai| saMbhavataH ye azvazAlA evaM gajazAlA jaise sthAna hone tulanA hetu draSTavya bhaga. 3/258 kA bhaassy| caahie| sUtra (12/26) kA pATha cUrNi meM vyAkhyAta pATha se bhinna 15. sUtra 30 rUpAsakti pada meM vividha prakAra ke rUpoM meM Asakti ko 38. abhiSeka sthAna-AyAracUlA meM 'abhiseyaThANANi' prAyazcittArha mAnA gayA hai| prastuta sandarbha meM rUpa ke viSaya meM cAra pATha nahIM miltaa| bhASyacUrNi sahita nizIthasUtra kI prakAzita prati virodhI yugmoM kA kathana kiyA gayA haike anusAra muni jinavijayajI ke dvArA sampAdita mUla pustaka meM yaha 1. aihalaukika-pAralaukika-manuSya kA rUpa aihalaukika evaM pATha upalabdha hotA hai| abhiSeka kA artha hai-rAjA, AcArya Adi hAthI, ghor3e Adi tiryaMcoM kA rUpa pAralaukika rUpa hai| kA padArohaNa athavA snaan-mhotsv| abhiSeka sthAna kA vAcyArtha 2. dRSTa-adRSTa-jo indriyoM se pratyakSa dikhAI de, ve dRSTa ina kAryakramoM se saMbaddha sthAna honA caahie| rUpa haiM, jaise-manuSya kA ruup| deva Adi kA parokSa rUpa adRSTa rUpa 39. AkhyAyikA sthAna-AkhyAyikA kA artha hai-kthaa|' ve sthAna, jahAM kathAeM kahI jAeM athavA kalAkRtiyoM ke mAdhyama 3. zruta-azruta-jo rUpa, zrotrendriya ke viSaya bana gae hoM se prastuta kI jAeM, saMbhavataH ve sthAna AkhyAyikA sthAna hone (kisI ke dvArA sunakara jAne gae hoM), ve zruta aura taditara rUpa caahie| azruta rUpa kahalAte hai| 40. mAnonmAna kA sthAna-prasthaka, ghaTa Adi se dhAnya 4. vijJAta-avijJAta-jina rUpoM ke viSaya meM par3hakara athavA athavA rasa Adi drava padArtha ko mApanA mAna tathA tola kara parimANa ___anya kisI mAdhyama se jJAna kara liyA jAe, ve vijJAta tathA unase jAnanA unmAna kahalAtA hai| jahAM mApa-tola kiyA jAe, vaha bhinna rUpa avijJAta rUpa kahalAte haiN| bhASya evaM cUrNi meM inakI koI sthaan| vyAkhyA upalabdha nahIM hotii| cUrNi meM inake sthAna para manojJa evaM 41. mahayAhaya-gIya-vAdiya-taMtI.....TThANANi-aise sthAna amanojJa pada kI vyAkhyA kI gaI hai| jahAM para vividha prakAra ke nATya evaM gItoM ke sAtha taMtrI tala, tAla, Asakti ke viSaya meM cAra kriyA-pada Ae haiM-sajjati, truTita Adi aneka prakAra ke vAdyoM ko ucca dhvani ke sAtha bajAyA rajjati, gijjhati aura ajjhovavajjati / cUrNikAra ne inako ekArthaka jA rahA ho| aneka aMga evaM aMgabAhya AgamoM meM 'mahayAhaya- mAnate hue bhI vaikalpika rUpa meM inameM kiJcit bheda kA kathana kiyA NaTTa....paDuppavAiya'-isa vAkyAMza kA prayoga upalabdha hotA hai| hai, jo isa prakAra hai42. DiMba-daMgA, zatrusainya kA bhaya, paracakra bhy| 1. sajjaNatA Asevana kA bhaav| 43. Damara-rASTra kA bhItarI viplava athavA bAhya updrv| 2. rajjaNatA-mana meM anurakti kA bhAva / 1. nibhA. 3 cU. pR. 348-hayo azvaH teSAM parasparato yuddhaM, 8. (ka) pAiya. (parizi.) evmnyessaampi| (kha) bhaga. vR. 3/258-DimbA-vighnAH / 2. vahI, gAvIo ujjUhitAo aDavihuttAo ujjuhijjti| 9. (ka) pAiya. ahavA-gosaMkhaDI ujjUhigA bhnnti| (kha) bhaga. 7.3/258 3. AcU. 12/11 10. vahI-khAratti prsprmtsraaH| 4. pAiya. 11. vahI-mahAyuddhAni vyvsthaavihiinmhaarnnaaH| 5. vahI 12. vahI-mahAsaMgrAma ti savyavasthAcakravAdivyUharacanopetamahAraNAH / 6. aNu. pR. 222,223 13. vahI-bola tti avyktaakssrdhvnismuuhaaH| 7. NAyA. 1/1/118 14. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 350-ihaloiyA maNussA, paraloiyA hygyaadi| puvvaM paccakkhaM diTThA, adiTThA devaadii| Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 12 : TippaNa 268 nisIhajjhayaNaM 3. gRddhi-doSayukta jAnane para bhI usa vastu ke prati avirati pauruSI meM, usa kSetra meM (do kosa kI sImA ke bhItara bhItara) usakA kA bhaav| paribhoga kara le| prathama prahara meM gRhIta AhAra ko carama prahara taka 4. adhyupapAda-atyAsakti-atyadhika gRddhi athavA mUrchA rakhanA usa kAlasImA kA atikramaNa hai| isase saMcaya kA doSa kA bhaav| lagatA hai| azana, pAna Adi ko rakhane meM yatanA na rakhI jAe to saMga, rAga, mUrchA, gRddhi aura adhyupapannatA kI artha-paramparA usake saMsakta hone kI bhI saMbhAvanA rahatI hai| jIvayukta (saMsakta) viSayaka tulanA hetu draSTavya-ThANaM 5/6-10 kA ttippnn| padArtha khAne ke kAma nahIM AtA aura usakI pariSThApanA meM bhI 16. sUtra 31,32 jIvavirAdhanA ko TAlanA kaThina hotA hai| bhASyakAra ne prastuta prasaMga prastuta sUtradvayI meM AhAra ke sandarbha meM kAlasImA tathA meM anya saMbhAvita doSoM kA bhI ullekha kiyA hai| mArgasImA ke atikramaNa kA prAyazcitta prajJapta hai| kappo jisa gAMva nagara Adi meM azana, pAna ko grahaNa kiyA jAe, (bRhatkalpasUtra) meM usake atikramaNa kA niSedha prajJapta hai| usase AdhA yojana yA usase adhika dUrI para jAkara usakA upabhoga vyAkhyAprajJapti meM bhI inake saMvAdI pATha milate haiN| kiyA jAe, taba bhI AjJAbhaMga, anavasthA Adi aneka doSa Ate bhagavaI meM pAna-bhojana ke prasaMga meM atikramaNa ke cAra prakAra haiN| adhika bhAra lekara calane se IyAsamiti kA samyak zodhana nahIM batalAe gae haiM hotA, azana athavA pAnaka ke girane se pRthivIkAya Adi jIvoM kI 1. kSetrAtikrAnta-sUrya ugane se pUrva AhAra grahaNa kara sUryodaya virAdhanA bhI saMbhava hai, coroM ke dvArA apaharaNa, pAtrabhaMga Adi anya ke pazcAt khaanaa| doSa bhI saMbhava haiN| 2. kAlAtikrAnta-prathama prahara meM gRhIta AhAra ko pazcima prastuta pada (sUtra 32) kA zIrSaka khettAtikkaMta padaM diyA prahara meM khaanaa| huA hai| cUMki yaha pATha kSetra sambandhI maryAdA ke atikramaNa ke 3. mArgAtikrAnta-ardhayojana (do koza) se adhika dUrI sandarbha meM hai, isalie saMgata bhI ho sakatA hai parantu bhagavaI 7/24 meM taka AhAra le jAkara use khaanaa| 'maggAtikaMta pANabhoyaNa' kI paribhASA yaha kI gaI hai4. pramANAtikrAnta-AhAra kA sAmAnya anupAta hai-battIsa je NaM niggaMthe vA niggaMthI vA phAsuesaNijjaM asnn-paannkvl| usa parimANa se adhika khaanaa|' khAima-sAimaM paDiggAhettA paraM addhajoyaNamerAe vIikkamAvettA AhAra____ nirgrantha evaM nirganthI ko prathama prahara meM gRhIta azana, pAna -mAhArei, esa NaM goyamA! maggAtikkaMte paannbhoynne| Adi ko antima prahara taka rakhanA nahIM kalpatA / kadAcit kucha raha cUMki Agama ke mUlapATha meM ardhayojana kI maryAdA ke atikramaNa jAe to prAsuka sthaMDila para usakA pariSThApana kara de| yaha niSedha ko mArgAtikrAnta kahA gayA hai| ataH prastuta sUtra kA zIrSaka saMcaya Adi doSoM kI dRSTi se prajJapta hai| isI prakAra vaha azana, 'maggAtikkaMta-padaM' adhika saMgata pratIta hotA hai isalie hamane yahAM pAna Adi ko do koza kI maryAdA se Age na le jaae| nizItha yahI zIrSaka rakhA hai| cUrNikAra ne inheM kramazaH kAla evaM kSetra kA atikramaNa mAnA hai|' tulanA hetu draSTavya-bhagavaI 2, 7/24 kA bhASya pR. 336 bhASya evaM cUrNi meM inase prApta hone vAle doSoM evaM apavAdoM kI tathA kappo 4/12,13 kA ttippnn| vistRta carcA kI hai| zabda vimarza sAdhanA ke lie zarIra apekSita hai tathA zarIra ke lie AhAra 1. uvAtiNAveti-atikramaNa karatA hai| Age le jAtA Avazyaka hai| muni ko AhAra kA grahaNa evaM paribhoga anujJAta kAla meM karanA caahie| vaha asaMgrahI hotA hai| ataH usake lie sarvottama 2. merA-maryAdA, siimaa| vikalpa hai-jisa pauruSI meM, jisa kSetra meM AhAra grahaNa kare, usI 1. nibhA. 3, cU. pR. 350-sajjaNAdI padA egtttthiyaa| ahavA AsevaNabhAve sajjaNatA, maNasA pItigamaNaM rajjaNatA, sadosuvaladdhe vi aviramo gedhI, agammagamaNAsevaNe vi ajjuvvaato| 2. kappo 4/12,13 3. bhaga. 7/24 4. nibhA. gA. 4142-4144 5. vahI, bhA. 3 cU. pR. 351,355 6. vahI, gA. 4141-4195 (sacUrNi) 7. vahI, gA. 4142-4146 va unakI cuurnni| 8. vahI, gA, 4169 9. vahI, bhA. 3 cU.pR. 351-kAlappamANaM abhihitaM jaM tassa atikkamaNaM taM uvAtiNAvitaM bhannati / 10. vahI, pR. 355-khettappamANAo pareNa asaNAi sNkaamei| Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 17. sUtra 33-40 gyArahaveM uddezaka meM 'divA - rAtri bhojana-pada' nAmaka AlApaka meM caturvidha AhAra - azana, pAna Adi ke viSaya meM cAra bhaMga prajJapta haiN| gomaya evaM AlepanajAta ke viSaya meM bhI ve hI cAra-cAra bhaMga banate haiN| dina meM gRhIta govara athavA kisI Alepana - malahama, lepa Adi ko rAta meM zarIra ke kisI vraNa Adi para lagAne se rAtribhojana vrata meM aticAra lagatA hai, usI prakAra rAta meM gRhIta gobara yA Alepana ko rAta athavA dina meM eka yA aneka bAra lagAne se tathA dina meM grahaNa kie hue gobara Adi ko parivAsita rakhakara dUsare dina upayoga meM lene se bhI rAtribhojana viramaNavrata meM aticAra lagatA hai| parivAsita gobara evaM AlepanajAta kA upayoga karane meM sannidhi, saMcaya Adi se hone vAle doSa bhI saMbhava haiM kappo (bRhatkalpa sUtra) meM Agar3ha kAraNa ke sivAya parivAsita Alepana se zarIra para Alepanavilepana kA tathA taila, ghRta Adi se zarIra para mrakSaNa Adi karane kA niSedha hai / jJAtavya hai ki vedanA kI upazAnti, vraNa- paripAka, rudhira, pIva Adi ke nirghAtana evaM vraNasaMrohaNa ke lie aneka prakAra ke Alepana dravyoM tathA viSaghAta ke lie gobara kA upayoga kiyA jAtA hai| ye anAhArya dravya haiN| ataH AgAr3ha kAraNa ke binA inheM parivAsita rakhakara upayoga karane se laghucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| nizItha bhASya evaM cUrNi meM batAyA gayA hai ki tatkAla kA visarjita, chAyA meM sthita, azuSka mAhiSa-gomaya (bhaiMsa kA gobara) Azu viSaghAtI hotA hai, viSApahAra meM adhika guNakArI hotA hai| isa dRSTi se bhI parivAsita gobara kA varjana apekSita hai| 18. sUtra 41, 42 udyatavihArI saMvigna bhikSu ko apane se bhinna samAcArI vAle asAMbhojika bhikSu se bhI apanA vaiyAvRtya nahIM karavAnA aura na hI usa nimitta se unake sAtha AhAra, pAnI kA AdAna-pradAna karanA, phira gRhastha athavA anyatIrthika kI to bAta hI kyA ? gRhastha evaM anyatIrthika ko sampUrNa sAvadyayoga kA tyAga nahIM hotaa| ve bhikSu kI upadhi ko sacitta pRthivIkAya, vanaspatikAya Adi para girA sakate haiM, malina evaM durgandhayukta upakaraNoM ko dekhakara ghRNA se avarNavAda kara sakate haiM, pAtra Adi kA haraNa kara sakate haiM / ataH 1. kappo 5/38, 39 2. nibhA. gA. 4201 269 3. nisIha. 12/33-40 4. nibhA. gA. 4199 ( sacUrNi ) 5. vahI, gA. 4205 6. vahI, gA. 4206 7. kappo 4/29 bhikSu unase apanI upadhi kA vahana na krvaae|' 'yaha merA upakaraNa vahana karatA hai'-aisA socakara use azana, pAna Adi denA bhI sAdhu-carcA ke yogya kArya nahIM bhikSu se prApta azana, pAna Adi se balavRddhi kara vaha sAvadya kAryoM meM pravRtta hotA hai, vahAM bhI prakArAntara se bhikSu ko anumodanA kA doSa lagatA hai / use khAne ke bAda koI vyAdhi Adi ho jAe to nindA, zAsana kI aprabhAvanA Adi anya doSa bhI saMbhava haiN| 19. sUtra 43 bhagavAna mahAvIra ne SaDjIvanikAya kA pratipAdana kiyaa| calane-phirane vAle usa prANiyoM ke samAna pRthivI, jala, agni, vAyu evaM vanaspati bhI sajIva hai| bar3I-bar3I aura atyadhika jala vAlI nadiyoM meM aSkAdhika jIvoM ke sAtha-sAtha vanaspatikAyika jIva evaM choTe-bar3e saprANI bhI hote haiN| unheM bhujAoM se athavA kumbha, Rti, naukA Adi sAdhanoM se tairanA, pAra karanA ahiMsA mahAvrata kA aticAra hai evaM isameM anya aneka vyAvahArika doSa bhI saMbhava haiN| uddezaka 12 : TippaNa kappo (bRhatkalpasUtra) tathA ThANaM meM gaMgA, yamunA Adi pAMca nadiyoM meM eka mahIne meM do athavA tIna bAra uttaraNa evaM saMtaraNa kA niSedha prApta hai| prastuta sUtra meM usI kA prAyazcitta prajJapta hai| jJAtavya hai ki prastuta sUtra meM bhI ThANaM ke samAna erAvatI' nadI ko mahArNava mahAnadI mAnA hai, jabaki kappo (bRhatkalpa sUtra ) meM isake sthAna para kozikA kA grahaNa kiyA gayA hai tathA kuNAlA meM pravahamAna airAvatI ko jaMghAsaMtArya mAnate hue use pAra karane kI vidhi kA nirdeza diyA gayA hai|' AdhAracUlA meM naukA dvArA nadI pAra karane ke samAna jaMghAsaMtArya jala ko pAra karate samaya bhI sampUrNa zarIra kA pramArjana, sAkAra bhakta-pratyAkhyAna evaM 'egaM pAyaM jale kiccA, egaM pAyaM dhale kiccA isa sampUrNa vidhi kA nirdeza diyA gayA hai| " ThANaM meM ina nadiyoM ke vistAra Adi kI saMkSipta jAnakArI milatI hai| 11 zabda-vimarza 1. mahArNava- samudra kI bhAMti athAha jlvaalii| 12 2. uttaraNa - bhujAoM se tairakara pAra karanA / 3. saMtaraNa - kuMbha, hati, naukA Adi se pAra karanA / 3 tulanA hetu draSTavya ThANaM 5/98 kA TippaNa, kappo 4/ 29,30 kA TippaNa tathA navasuttANi pR. 585 kA phuTanoTa 7 8. ThANaM 5 / 98 9. kappo 4 / 30 10. AcU. 3/15, 34 11. ThANaM 10/25 kA TippaNa 12. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 364 13. vahI, gA. 4209 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ terasamo uddeso terahavAM uddezaka Page #313 -------------------------------------------------------------------------- Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka kA mukhya viSaya hai- avyavahita, sacitta, sasnigdha Adi pRthivI para sthAna, niSIdana Adi, gRhasthoM evaM anyatIrthikoM ko atItanimitta, lakSaNa, vyaMjana, svapna Adi ke phalAphala batAne, unake lie dhAtu, nidhi Adi kA kathana karane, mAtraka, darpaNa, talavAra, tela, ghRta, phANita Adi meM svayaM kA prativimba dekhane, dhAtrIpiNDa, dUtIpiNDa, nimittapiNDa Adi pandraha prakAra ke grahaNaiSaNA ke doSoM se yukta AhAra ko grahaNa karane Adi kA prAyazcitta / pUrvavartI uddezaka meM pAMca sthAvarakAyoM ke Arambha samArambha, sacitta vRkSa para ArohaNa, puraH karma Adi se sambandhita prAyazcitta kA kathana kiyA gayA hai| isa uddezaka kA prArambha sacitta, sasnigdha, sarajaska pRthivI, zilA Adi para sthAna, niSIdana Adi kriyAoM ke prAyazcitta ke kathana se kiyA gayA hai - isa apekSA se ina donoM uddezakoM meM ahiMsA mahAvrata kI virAdhanA ko kendrIya pratipAdya mAnA jA sakatA hai| akSuNNa pRthivItala tathA pRthivI ke aMtargata hone vAle khanija Thosa evaM drava pArthiva padArtha sacetana hote haiM- yaha jaina tattva darzana kA vizeSa abhyupagama hai| indriya jJAna evaM vaijJAnika upakaraNoM ke dvArA pRthivI kI sacetanatA ko nahIM jAnA jA sakatA kyoMki unameM sUkSma spandana jitanI bhI gatimayatA nahIM hotI / nizIthabhASya meM pRthivIkAyika Adi ekendriya jIvoM kI vedanA ko sau varSa kI Ayu vAle jarAjIrNa vRddha tathA supta evaM matta puruSa kI vedanA se upamita kiyA gayA hai|' bhASyakAra kahate haiM - vanaspati meM snigdhatA hotI hai, tabhI use khAne se zarIra kA upacaya hotA hai, kintu usa snigdhatA se hAtha, paira Adi kA prakSaNa kiyA jA sake, aisA sambhava nahIM, kyoMki vaha atyalpa hotI hai usI prakAra ekendriyoM ke krodha Adi bhAva, sAkAra upayoga evaM sAta asAta vedanA Adi sUkSma aura itane anupalakSya hote haiM ki na to anatizAyI jJAnI use jAna sakatA hai aura na ve jIva paryApta saMzI paJcendriya prANI ke samAna apane krodhAdi bhAvoM ko vyakta kara sakate / T prastuta uddezaka kA dUsarA mahattvapUrNa pratipAdya hai- gRhastha evaM anyatIrthika ko bhikSu kyA na sikhaae| bhikSu pAramArthika patha kA anugAmI hotA hai / ataH vaha aisA koI bhI kArya nahIM kara sakatA, jo svayaM usake athavA anya kisI ke bhavabhramaNa kA hetu bane / ve kalAeM, jinheM jAnakara, sIkhakara koI arthopArjana kara sake, gRhasthocita kAryoM meM jinakA upayoga kiyA jA sake, unakA prazikSaNa gRhasthoM evaM anyatIrthikoM ko dene se ve unakA prayoga sAvadya kAryoM meM kara sakate haiN| isI prakAra unakI sAMsArika hitasiddhi karane ke lie yadi bhikSu kautukakarma, bhUtikarma, nimitta, maMtra, vidyA Adi kA prayoga karatA hai to vaha bhI saMsAra vRddhi kA kAraNa hai ataH aise kArya karane vAle bhikSu ko laghucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| sAdhanA kA patha Atmasaundarya kA patha hai| bhikSu kaSAyoM ko upazAnta kara usa patha para agrasara hotA hai| kSayopazama ke patha se vicalita hokara jaba vaha udaya ke patha para utara jAtA hai, taba vaha darpaNa Adi meM apanA pratibimba dekha letA hai aura dehapralokanA nAmaka aticAra kA sevana kara baiThatA hai| jisa prakAra darpaNa deha pralokana kA mAdhyama banatA hai, vaise hI talavAra, maNi, taila, phANita (drava gur3a) Adi meM bhI pratibimba dekhA jA sakatA hai| ataH prastuta uddezaka ke sUtrASTaka meM ina vividha padArthoM meM apanA pratibimba dekhane kA niSedha kiyA gayA hai| ye padArtha isa tathya kI ora saMketa karate haiM ki bhikSu isa prakAra ke kisI bhI padArtha meM svayaM kA pratibimba na dekhe / pratibimba meM dRSTa saundarya unniSkramaNa, gaurava, harSAtireka se dRptacittatA tathA 1. nibhA. gA. 4263 2. vahI, gA. 4264, 4265 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha 274 nisIhajjhaNaM apanI kurUpatA kA darzana kSiptacittatA, hInabhAvanA, bAkuzatva Adi kA hetu bana sakatA hai / ataH prastuta AlApaka meM dehapralokana kA prAyazcitta prajJapta hai| bhikSu pUrNa ahiMsA kA pAlana karane ke lie gRhastha ke ghara meM niSpanna sahajasiddha AhAra ko mAdhukarI vRtti se gra karatA hai / eSaNA samiti ke mukhyataH tIna bheda ho jAte haiM - gaveSaNA, grahaNaiSaNA evaM paribhogaiSaNA / dhAtrIpiNDa, dUtIpiNDa, nimittapiNDa, AjIvakapiNDa Adi sadoSa eSaNAoM kA sambandha grahaNaiSaNA ke sAtha hai| yaha viSaya mukhyataH piNDaniryukti kA hai / piNDaniryukti ke samAna nizIthabhASya evaM cUrNi meM bhI ina doSoM ke prakAroM evaM inase hone vAle doSoM kI sodAharaNa vivecanA ke sAtha inake apavAdoM kA vistRta varNana milatA hai|' sArA prakaraNa aneka dRSTiyoM se mananIya evaM vicAraNIya hai| bArambAra doSa sevana karane vAle duzzIla bhikSu sadbhikSu nahIM hote| unakI prazaMsA karanA, unheM vandanA - namaskAra karanA, bAra-bAra unakA saMsarga karanA unakI asaMvignatA evaM doSAcaraNa ko protsAhita karanA hai| prastuta uddezaka meM pArzvastha, avasanna Adi kI vandanA evaM prazaMsA karane kA prAyazcitta kathana kiyA gayA hai| nizIthabhASya evaM usakI cUrNi meM ina asaMvigna bhikSuoM ke doSoM, prakAroM evaM inakI vandanA Adi ke viSaya meM mananIya apavAdoM kI saMkSipta carcA kI gaI hai| 1. nibhA. gA. 4375-4472 cU. pR. 403- 426 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla puDhavI-padaM 1. je bhikkhU atarahiyAe puDhavIe ThANaM vA sejjaM vA NisejjaM vA NisIhiyaM vA ceeti, ceeMtaM vA sAtijjati // 2. je bhikkhU sasiNiddhAe puDhavIe ThANaM vA sejjaM vA NisejjaM vA NisIhiyaM vA ceti, cetaM vA sAtijjati / / 3. je bhikkhU sasarakkhAe puDhavIe ThANaM vA sejjaM vA NisejjaM vA NisIhiyaM vA ceeti, cetaM vA sAtijjati / / 4. je bhikkhU maTTiyAkaDAe puDhavIe ThANaM vA sejjaM vA NisejjaM vA NisIhiyaM vA ceeti, ceeMtaM vA sAtijjati // 5. je bhikkhU cittamaMtAe puDhavIe ThANaM vA sejjaM vA NisejjaM vA NisIhiyaM vA ceeti, cetaM vA sAtijjati // 6. je bhikkhU cittamaMtAe silAe ThANaM vA sejjaM vA NisejjaM vA NisIhiyaM vA ceti cetaM vA sAtijjati // 7. je bhikkhU cittamaMtAe lelUe ThANaM vA sejjaM vA NisejjaM vA NisIhiyaM vA ceti cetaM vA sAtijjati / / terasamo uddeso : terahavAM uddezaka saMskRta chAyA pRthivI-padam yo bhikSuH anantarhitAyAM pRthivyAM sthAnaM vA zayyAM vA niSadyAM vA naiSedhikIM vA cetayati, cetayantaM vA svadate / yo bhikSuH sasnigdhAyAM pRthivyAM sthAnaM vA zayyAM vA niSadyAM vA naiSedhikIM vA cetayati, cetayantaM vA svadate / yo bhikSuH sasarakSAyAM pRthivyAM sthAnaM vA zayyAM vA niSadyAM vA naiSedhikIM vA cetayati, cetayantaM vA svadate / yo bhikSuH mRttikAkRtAyAM pRthivyAM sthAnaM vA zayyAM vA niSadyAM vA naiSedhikIM vA cetayati, cetayantaM vA svadate / yo bhikSuH cittavatyAM pRthivyAM sthAnaM vA zayyAM vA niSadyAM vA naiSedhikIM vA cetayati, cetayantaM vA svadate / yo bhikSuH cittavatyAM zilAyAM sthAnaM vA zayyAM vA niSadyAM vA naiSedhikIM vA cetayati, cetayantaM vA svadate / yo bhikSuH cittavati 'lelue' sthAnaM vA zayyAM vA niSadyAM vA naiSedhikIM vA cetayati, cetayantaM vA svadate / hindI anuvAda pRthivI-pada 1. jo bhikSu avyavahita pRthivI para sthAna, zayyA, niSadyA athavA naiSedhikI karatA hai| athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 2. jo bhikSu sasnigdha pRthivI para sthAna, zayyA, niSadyA athavA naiSedhikI karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 3. jo bhikSu sarajaska pRthivI para sthAna, zayyA, niSadyA athavA naiSedhikI karatA hai| athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 4. jo bhikSu sacitta miTTI yukta pRthivI para sthAna, zayyA, niSadyA athavA naiSedhikI karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 5. jo bhikSu sacitta pRthivI para sthAna, zayyA, niSadyA athavA naiSedhikI karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 6. jo bhikSu sacitta zilA para sthAna, zayyA, niSadyA athavA naiSedhikI karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 7. jo bhikSu sacitta Dhele para sthAna, zayyA, niSadyA athavA naiSedhikI karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| ' Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 13 : sUtra 8-11 276 nisIhajjhayaNaM dAru-padaM dAru-padam 8. je bhikkhU kolAvAsaMsi vA dArue yo bhikSuH 'kolA'vAse vA dAruke jIvapaiTThie saaMDe sapANe sabIe jIvapratiSThite sANDe saprANe sabIje saharie saosse saudae sauttiMga- saharite sAvazyAye sodake-sottiMgapaNaga-daga-maTTi ya-makka DA. panaka-daka-mRttikA-markaTakasaMtAnake saMtANagaMsi ThANaM vA sejjaM vA sthAnaM vA zayyAM vA niSadyAM vA naiSedhikIM NisejjaM vA NisIhiyaM vA ceeti, vA cetayati, cetayantaM vA svadate / ceetaM vA saatijjti|| dAru-pada 8. jo bhikSu ghuNayukta lakar3I, jIvapratiSThita lakar3I, aMDesahita, prANasahita, bIjasahita, haritasahita, osasahita udakasahita aura kITikAnagara, panaka, kIcar3a athavA makar3I ke jAle se yukta lakar3I para sthAna, zayyA, niSadyA athavA naiSedhikI karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| aMtarikkhajAya-padaM antarikSajAta-padam 9.je bhikkhU thUNaMsi vA giheluyaMsi vA yo bhikSuH sthUNAyAM vA gRhailuke vA usukAlaMsi vA kAmajalaMsi vA 'usukAle' vA kAmajale vA anyatarasmin aNNayaraMsi vA tahappagAraMsi vA tathAprakAre antarikSajAte durbadve aMtarikkhajAyaMsi dubbaddha __ durnikSipte aniSkampe calAcale sthAnaM vA duNNikkhitte aNikaMpe calAcale zayyAM vA niSadyAM vA naiSedhikI vA ThANaM vA sejja vA NisejjaM vA cetayati, cetayantaM vA svadate / NisIhiyaM vA ceeti, ceetaM vA saatijjti|| antarikSajAta-pada 9. jo bhikSu khaMbhe, dehalI, Ukhala, snAnapITha athavA anya vaise aMtarikSajAta, jo durbaddha hoM, durnikSipta hoM, aniSkampa hoM evaM calAcala hoM, una para sthAna, zayyA, niSadyA athavA naiSedhikI karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 10.je bhikkhU kuliyaMsi vA bhittisi yo bhikSuH kuDye vA bhittau vA zilAyAM 10. jo bhikSu kuDya, bhitti, zilA, DhelA vA silaMsi vA leluMsi vA vA 'lekheMsi' vA anyatarasmin vA athavA anya vaise antarikSajAta, jo durbaddha aNNayaraMsi vA tahappagAraMsi tathAprakAre antarikSajAte durbaddhe durnikSipte hoM, durnikSipta hoM, aniSkampa hoM evaM aMtarikkhajAyaMsi , dubbaddha __ aniSkampe calAcale sthAnaM vA zayyAM vA calAcala hoM, una para sthAna, zayyA, niSadyA duNNikkhitte aNikaMpe calAcale niSadyAM vA naiSadhikI vA cetayati, athavA naiSedhikI karatA hai athavA karane ThANaM vA sejjaM vA NisejjaM vA cetayantaM vA svadate / vAle kA anumodana karatA hai| NisIhiyaM vA ceeti, ceetaM vA saatijjti|| 11.je bhikkhu khaMdhaMsi vA phalihaMsi vA yo bhikSuH skandhe vA parighe vA maMce vA maMcaMsi vA maMDabaMsi vA mAlaMsi vA maNDape vA 'mAle' vA prAsAde vA harmyatale pAsAyaMsi vA hammatalaMsi vA vA anyatarasmin vA tathAprakAre aNNayaraMsi vA tahappagAraMsi / antarikSajAte durbaddhe durnikSipte aMtarikkhajAyaMsi dubbaddha aniSkampe calAcale sthAnaM vA zayyAM vA duNNikkhitte aNikaMpe calAcale niSadyAM vA naiSedhikIM vA cetayati, ThANaM vA sejjaM vA NisejjaM vA cetayantaM vA svadate / NisIhiyaM vA ceeti, ceetaM vA saatijjti|| 11. jo bhikSu prAkAra, argalA, macAna, maMDapa, mAla (maMjila), prAsAda, harmyatala athavA anya vaise aMtarikSajAta, jo durbaddha hoM, durnikSipta hoM, aniSkampa hoM evaM calAcala hoM, una para sthAna, zayyA, niSadyA athavA naiSedhikI karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM aNNautthiya - gAratthiya-padaM 12. je bhikkhU aNNautthiyaM vA gAratthiyaM vA sippaM vA silogaM vA aTThApadaM vA kakkaDagaM vA vuggahaM vA salAhaM vA salAhakahatthayaM vA sikkhAveti, sikkhAveMtaM vA sAtijjati // 13. je bhikkhU aNNautthiyaM vA gAratthiyaM vA AgADhaM vadati, vadaMtaM vA sAtijjati // 14. je bhikkhU aNNautthiyaM vA gAratthiyaM vA pharusaM vadati, vadaMtaM vA sAtijjati // 15. je bhikkhU aNNautthiyaM vA gAratthiyaM vA AgADhaM pharusaM vadati, vadaMtaM vA sAtijjati // 16. je bhikkhU aNNautthiyaM vA gAratthiyaM vA aNNa accAsAyaNAe accAsAeti, accAsAeMtaM vA sAtijjati / / 17. je bhikkhU aNNautthiyANa vA gAratthiyANa vA kougakammaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati // 18. je bhikkhU aNNautthiyANa vA gAratthiyANa vA bhUtikammaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / 19. je bhikkhU aNNautthiyANa vA gAratthiyANa vA pasiNaM vAgarei, vAgareMtaM vA sAtijjati / / 20. je bhikkhU aNNautthiyANa vA 277 anyayUthika - agArasthita-padam yo bhikSuH anyayUthikaM vA agArasthitaM vA zilpaM vA zlokaM vA aSTApadaM vA karkaTakaM vA vyudgrahaM vA zlAghAM vA zlAghAhastakaM vA zikSayati, zikSayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikaM vA agArasthitaM vA AgAdaM vadati, vadantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikaM vA agArasthitaM vA paruSaM vadati, vadantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikaM vA agArasthitaM vA AgAdaM paruSaM vadati, vadantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikaM vA agArasthitaM vA anyatarayA atyAzAtanayA atyAzAtayati, atyAzAtayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA agArasthitAnAM vA kautukakarma karoti, kurvantaM vA svate / yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA agArasthitAnAM vA bhUtikarma karoti, kurvataM vA svate / yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA agArasthitAnAM vA praznaM vyAkaroti, vyAkurvantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA uddezaka 13 : sUtra 12-20 anyatIrthika- agArasthita pada 12. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha zilpa, zloka, aSTApada, karkaTaka hetu, vyudgraha, zlAghA (kAvyaracanA) athavA saba kalAoM ko sikhAtA hai athavA sikhAne vAle kA anumodana karatA hai| 13. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko AgAr3ha vacana kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA hai| 14. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko paruSa vacana kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA hai| 15. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko AgAr3ha-paruSa vacana kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA hai| 16. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kI kisI eka atyAzAtanA se atyAzAtanA karatA hai athavA atyAzAtanA karane vAle kA anumodana karatA hai| ' 17. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kA kautuka karma karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 18. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha kA bhUtikarma karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| 19. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke lie prazna- vidyA kA prayoga karatA hai athavA prayoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 20. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 13 : sUtra 21-28 278 gAratthiyANa vA pasiNApasiNaM agArasthitAnAM vA praznAprazna vAgarei, vAgareMtaM vA saatijjti|| vyAkaroti, vyAkurvantaM vA svadate / lie praznAprazna-vidyA kA prayoga karatA hai athavA prayoga karane vAle kA anumodana karatA hai| athavA 21. je bhikkhU aNNautthiyANa vA gAratthiyANa vA tItaM nimittaM vAgarei, vAgareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA 21. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko agArasthitAnAM vA atItanimittaM atIta nimitta batAtA hai athavA batAne vyAkaroti, vyAkurvantaM vA svadate / vAle kA anumodana karatA hai| 22. je bhikkhU aNNautthiyANa vA yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA 22. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko gAratthiyANa vA lakkhaNaM vAgarei, agArasthitAnAM vA lakSaNaM vyAkaroti, lakSaNa (lakSaNoM kA phala) batAtA hai vAgareMtaM vA saatijjti|| vyAkurvantaM vA svdte| athavA batAne vAle kA anumodana karatA hai| 23. je bhikkhU aNNautthiyANa vA gAratthiyANa vA vaMjaNaM vAgarei, vAgareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA agArasthitAnAM vA vyaJjanaM vyAkaroti, vyAkurvantaM vA svdte| 23. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko vyaMjana (vyaMjana kA phala) batAtA hai athavA batAne vAle kA anumodana karatA hai| 24. je bhikkhU aNNautthiyANa vA yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA 24. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko gAratthiyANa vA sumiNaM vAgarei, ___ agArasthitAnAM vA svapnaM vyAkaroti, svapna (svapna kA phala) batAtA hai athavA vAgareMtaM vA saatijjti|| vyAkurvantaM vA svdte| batAne vAle kA anumodana karatA hai| 25. je bhikkhU aNNautthiyANa vA yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA 25. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyANa vA vijjaM pauMjati, agArasthitAnAM vA vidyAM prayuGkte, lie vidyA kA prayoga karatA hai athavA pauMjaMtaM vA saatijjti|| prayuJjAnaM vA svdte| prayoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 26. je bhikkhU aNNautthiyANa vA yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA 26. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyANa vA maMtaM pauMjati, pauMjaMtaM agArasthitAnAM vA mantraM prayuGkte, lie maMtra kA prayoga karatA hai athavA prayoga vA saatijjti|| prayuJjAnaM vA svdte| karane vAle kA anumodana karatA hai| 27. je bhikkhU aNNautthiyANa vA yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA 27. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthiyANa vA jogaM pauMjati, agArasthitAnAM vA yogaM prayuGkte, lie yoga kA prayoga karatA hai athavA prayoga pauMjaMtaM vA saatijjti|| prayuJjAnaM vA svdte| karane vAle kA anumodana karatA hai| 28. je bhikkhU aNNautthiyANa vA __ yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA gAratthiyANa vA naTThANaM mUDhANaM agArasthitAnAM vA naSTAnAM mUDhAnAM vippariyAsiyANaM maggaM vA pavedeti, viparyastAnAM mArga vA pravedayati, saMdhiM vA saMdhi vA pavedeti, maggAo vA saMdhiM pravedayati, mArgAd vA saMdhiM pravedayati, pavedeti, saMdhIo vA maggaM pavedeti, saMdheH vA mArga pravedayati, pravedayantaM vA pavedeMtaM vA saatijjti|| svdte| 28. jo bhikSu pathacyuta, dizAmUr3ha tathA viparyasta hue anyatIrthika athavA gRhastha ko mArga batAtA hai, saMdhi batAtA hai, mArga se saMdhi batAtA hai athavA saMdhi se mArga batAtA hai aura batAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 29. je bhikkhU aNNautthiyANa vA gAratthiyANa vA dhAuM pavedeti, pavedeMtaM vA saatijjti|| 279 uddezaka 13: sUtra 29-39 yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA 29. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko agArasthitAnAM vA dhAtuM pravedayati, dhAtu kA kathana karatA hai athavA kathana karane pravedayantaM vA svdte| vAle kA anumodana karatA hai| 30. je bhikkhU aNNautthiyANa vA yo bhikSuH anyayUthikAnAM vA 30. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko gAratthiyANa vA NihiM pavedeti, agArasthitAnAM vA nidhiM pravedayati, nidhi kA kathana karatA hai athavA kathana pavedeMtaM vA saatijjti|| pravedayantaM vA svdte| karane vAle kA anumodana karatA hai| appANaM dehati-padaM 31. je bhikkhU mattae appANaM dehati, dehaMtaM vA saatijjti|| AtmAnaM pazyati-padam Atmadarzana-pada yo bhikSuH amatrake AtmAnaM pazyati, 31. jo bhikSu mAtraka meM svayaM ko dekhatA hai pazyantaM vA svdte| athavA dekhane vAle kA anumodana karatA hai| 32. je bhikkhU adAe appANaM dehati, yo bhikSuH 'adAe' AtmAnaM pazyati, 32. jo bhikSu darpaNa meM svayaM ko dekhatA hai dehaMtaM vA saatijjti|| pazyantaM vA svdte| athavA dekhane vAle kA anumodana karatA hai| 33. je bhikkhU asIe appANaM dehati, dehaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH asau AtmAnaM pazyati, pazyantaM vA svdte| 33. jo bhikSu talavAra meM svayaM ko dekhatA hai athavA dekhane vAle kA anumodana karatA hai| 34. je bhikkhU maNIe appANaM dehati, yo bhikSuH maNau AtmAnaM pazyati, pazyantaM dehaMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 34. jo bhikSu maNi meM svayaM ko dekhatA hai athavA dekhane vAle kA anumodana karatA hai| 35.je bhikkhU uDupANe appANaM dehati, yo bhikSuH 'uDDapANe' AtmAnaM pazyati, 35. jo bhikSu kuMDe ke pAnI meM svayaM ko dekhatA dehaMtaM vA saatijjti|| pazyantaM vA svdte| hai athavA dekhane vAle kA anumodana karatA 36. je bhikkhU telle appANaM dehati, dehaMtaM vA sAtijjati / / yo bhikSuH taile AtmAnaM pazyati, pazyantaM vA svdte| 36. jo bhikSu tela meM svayaM ko dekhatA hai athavA dekhane vAle kA anumodana karatA hai| 37.je bhikkhU phANie appANaM dehati, yo bhikSuH phANite AtmAnaM pazyati, 37. jo bhikSu phANita meM svayaM ko dekhatA hai dehataM vA saatijjti|| pazyantaM vA svdte| athavA dekhane vAle kA anumodana karatA hai| 38. je bhikkhU vasAe appANaM dehati, dehaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH vasAyAm AtmAnaM pazyati, 38. jo bhikSu vasA meM svayaM ko dekhatA hai pazyantaM vA svdte| 'athavA dekhane vAle kA anumodana karatA cikitsA-padam tigicchA-padaM 39. je bhikkhU vamaNaM kareti, kareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH vamanaM karoti, kurvantaM vA svdte| cikitsA-pada 39. jo bhikSu vamana karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 nisIhajjhayaNaM uddezaka 13 : sUtra 40-49 40.je bhikkhU vireyaNaM kareti, kareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH virecanaM karoti, kurvantaM vA svdte| 40. jo bhikSu virecana karatA hai athavA karane __vAle kA anumodana karatA hai| 41. je bhikkhU vamaNa-vireyaNaM kareti, kareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH vamanavirecanaM karoti, kurvantaM vA svdte| 41. jo bhikSu vamana-virecana karatA hai athavA __ karane vAle kA anumodana karatA hai| 42. je bhikkhU aroge ya parikammaM kareti, kareMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH aroge ca parikarma karoti, 42. jo bhikSu Arogya-pratikarma (nIroga hone kurvantaM vA svdte| para bhI cikitsA) karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| pAsatthAdi-vaMdaNa-pasaMsaNa-padaM 43. je bhikkhU pAsatthaM vaMdati, vaMdaMtaM vA saatijjti|| pArzvasthAdi-vaMdana-prazaMsana-padam yo bhikSuH pArzvasthaM vandate, vandamAnaM vA svdte| pArzvasthAdi-vaMdana-prazaMsana-pada 43. jo bhikSu pArzvastha ko vandanA karatA hai athavA vandanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 44. je bhikkhU pAsatthaM pasaMsati, yo bhikSuH pArzvasthaM prazaMsati, prazaMsantaM pasaMsaMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 44. jo bhikSu pArzvastha kI prazaMsA karatA hai athavA prazaMsA karane vAle kA anumodana karatA hai| 45. je bhikkhU osaNNaM vaMdati, vaMdaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH avasannaM vandate, vandamAnaM vA svdte| 45. jo bhikSu avasanna ko vandanA karatA hai athavA vandanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 46. je bhikkhU osaNNaM pasaMsati, yo bhikSuH avasanaM prazaMsati, prazaMsantaM vA pasaMsaMtaM vA saatijjti|| svdte| 46. jo bhikSu avasanna kI prazaMsA karatA hai athavA prazaMsA karane vAle kA anumodana karatA hai| 47. je bhikkhU kusIlaM vaMdati, vaMdaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH kuzIlaM vandate, vandamAnaM vA svdte| 47. jo bhikSu kuzIla ko vandanA karatA hai athavA vandanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 48. je bhikkhU kusIlaM pasaMsati, pasaMsaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH kuzIlaM prazaMsati, prazaMsantaM vA svdte| 48. jo bhikSu kuzIla kI prazaMsA karatA hai athavA prazaMsA karane vAle kA anumodana karatA hai| 49. je bhikkhU nitiyaM vaMdati, vaMdaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH naityikaM vandate, vandamAnaM vA svdte| 49. jo bhikSu naityika ko vandanA karatA hai athavA vandanA karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 50.je bhikkhU nitiyaM pasaMsati, pasaMsaMtaM vA saatijjti|| 281 uddezaka 13: sUtra 50-59 yo bhikSuH naityikaM prazaMsati, prazaMsantaM vA 50. jo bhikSu naityika kI prazaMsA karatA hai svdte| athavA prazaMsA karane vAle kA anumodana karatA hai| 51.je bhikkhU saMsattaM vaMdati, vaMdaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH saMsaktaM vandate, vandamAnaM vA svdte| 51. jo bhikSu saMsakta ko vandanA karatA hai athavA vandanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 52.je bhikkhU saMsattaM pasaMsati, pasaMsaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH saMsaktaM prazaMsati, prazaMsantaM vA svdte| 52. jo bhikSu saMsakta kI prazaMsA karatA hai athavA prazaMsA karane vAle kA anumodana karatA hai| 53. je bhikkhU kAhiyaM vaMdati, vaMdaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH kAthikaM vandate, vandamAnaM vA 53. jo bhikSu kAthika ko vandanA karatA hai svdte| athavA vandanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 54. je bhikkhU kAhiyaM pasaMsati, pasaMsaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH kAthikaM prazaMsati, prazaMsantaM vA svdte| 54. jo bhikSu kAthika kI prazaMsA karatA hai athavA prazaMsA karane vAle kA anumodana karatA hai| 55. je bhikkhU pAsaNiyaM vaMdati, vaMdaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH prAznikaM vandate, vandamAnaM vA svdte| 55. jo bhikSu prAznika ko vandanA karatA hai athavA vandanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 56. je bhikkhU pAsaNiyaM pasaMsati, yo bhikSuH prAznikaM prazaMsati, prazaMsantaM vA 56. jo bhikSu prAznika kI prazaMsA karatA hai pasaMsaMtaM vA saatijjti|| svdte| athavA prazaMsA karane vAle kA anumodana karatA hai| 57. je bhikkhU mAmAyaM vaMdati, vaMdaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAmAkaM vandate, vandamAnaM vA 57. jo bhikSu mAmAka ko vandanA karatA hai svdte| athavA vandanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 58.je bhikkhU mAmAyaM pasaMsati, pasaMsaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH mAmAkaM prazaMsati, prazaMsantaM vA 58. jo bhikSu mAmAka kI prazaMsA karatA hai svdte| athavA prazaMsA karane vAle kA anumodana karatA hai| 59. je bhikkhU saMpasArayaM vaMdati, vaMdaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH samprasArakaM vandate, vandamAnaM vA svdte| 59. jo bhikSu saMprasAraka ko vandanA karatA hai athavA vandanA karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 13: sUtra 60-69 nisIhajjhayaNaM 60. je bhikkhU saMpasArayaM pasaMsati, pasaMsaMtaM vA saatijjti| 282 yo bhikSuH samprasArakaM prazaMsati, prazaMsantaM vA svdte| 60. jo bhikSu saMprasAraka kI prazaMsA karatA hai athavA prazaMsA karane vAle kA anumodana karatA hai / 13 piMDa-padaM 61.je bhikkhU dhAipiMDaM bhuMjati, bhuMjaMtaM vA saatijjti|| piNDa-padam piNDa-pada yo bhikSuH dhAtrIpiNDaM bhuGkte, bhujAnaM 61. jo bhikSu dhAtrIpiNDa kA bhoga karatA hai vA svdte| athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 62. je bhikkhU dUtipiMDaM bhujati, bhuMjaMtaM vA saatijjti|| 62. je bhikcha datipiMDa jati, muMjataM yo bhikSuH dUtIpiNDaM bhuGkte, bhuJjAnaM vA svdte| 62. jo bhikSu dUtIpiNDa kA bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 63. je bhikkhU NimittapiMDaM bhujati, yo bhikSuH nimittapiNDaM bhuGkte, bhuJjAnaM 63. jo bhikSu nimittapiNDa kA bhoga karatA hai bhuMjataM vA saatijjti|| vA svdte| athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 64. je bhikkhU AjIviyapiMDaM bhuMjati, yo bhikSuH AjIvikapiNDaM bhuGkte, 64. jo bhikSu AjIvikapiNDa kA bhoga karatA bhujaMtaM vA saatijjti|| bhuJjAnaM vA svdte| hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 65. je bhikkhU vaNImagapiMDaM bhuMjati, yo bhikSuH vanIpakapiNDaM bhuGkte, bhuJjAnaM bhuMjaMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 65. jo bhikSu vanIpakapiNDa kA bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 66. je bhikkhU tigicchApiMDaM bhuMjati, yo bhikSuH cikitsApiNDaM bhuGkte, 66. jo bhikSu cikitsApiNDa kA bhoga karatA bhuMjaMtaM vA saatijjti|| bhuJjAnaM vA svdte| hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 67. je bhikkhU kohapiMDaM bhuMjati, bhuMjaMtaM yo bhikSuH krodhapiNDaM bhuGkte, bhuJAnaM 67. jo bhikSu krodhapiNDa kA bhoga karatA hai vA saatijjti|| vA svdte| athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 68.je bhikkhU mANapiMDaM jati, bhuMjaMtaM yo bhikSuH mAnapiNDaM bhuGkte, bhuJjAnaM vA 68. jo bhikSu mAnapiNDa kA bhoga karatA hai vA saatijjti|| svdte| athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 69.je bhikkhU mAyApiMDaM bhuMjati, bhuMjaMtaM yo bhikSuH mAyApiNDaM bhuGkte, bhuJjAnaM 69. jo bhikSu mAyApiNDa kA bhoga karatA hai vA saatijjti|| vA svdte| athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 13 : sUtra 70-75 70.je bhikkhU lobhapiMDaM/jati, bhuMjaMtaM vA saatijjti|| 70 mikkha lobhApaDa puMjali, jana 283 yo bhikSuH lobhapiNDaM bhuGkte, bhujAnaM vA svdte| 70. jo bhikSu lobhapiNDa kA bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 71. je bhikkhU vijjApiMDaM bhuMjati, yo bhikSuH vidyApiNDaM bhuGkte, bhuJjAnaM 71. jo bhikSu vidyApiNDa kA bhoga karatA hai bhujaMtaM vA saatijjti|| vA svdte| athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 72. je bhikkhU maMtapiMDaM bhuMjati, bhuMjaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH maMtrapiNDaM bhuGkte, bhuJjAnaM vA svdte| 72. jo bhikSu maMtrapiNDa kA bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 73.je bhikkhU jogapiMDaM bhuMjati, bhuMjaMtaM yo bhikSuH yogapiNDaM bhuGkte, bhuJjAnaM vA vA saatijjti|| svdte| 73. jo bhikSu yogapiNDa kA bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 74. je bhikkhU cuNNapiMDaM bhuMjati, yo bhikSuH cUrNapiNDaM bhuGkte, bhujAnaM vA bhuMjaMtaM vA saatijjti|| svdte| 74. jo bhikSu cUrNapiNDa kA bhoga karatA hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 75.je bhikkhU aMtaddhANapiMDaM bhuMjati, yo bhikSuH antardhAnapiNDaM bhuGkte, 75. jo bhikSu antardhAnapiNDa kA bhoga karatA bhuMjaMtaMvA sAtijjatibhujAnaM vA svdte| hai athavA bhoga karane vAle kA anumodana karatA hai|4 taM sevamANe Avajjar3a cAummAsiyaM tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM -inakA Asevana karane vAle ko udghAtika parihAradvANaM ugghaatiyN| parihArasthAnam udghaatikm| cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. sUtra 1-7 prastuta AlApaka meM avyavahita pRthivI, sacitta jala se snigdha pRthivI, sacitta AraNyarajoM se mizra pRthivI, mRttikAyukta pRthivI, sacitta pRthivI, zilA evaM Dhele para khar3e hone, baiThane, sone tathA svAdhyAya karane kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta Agama ke pAMcaveM uddezaka meM sacitta vRkSamUla meM sthAna, zayyA aura niSIdikA karane kA prAyazcitta prajJapta hai| vahAM 'nisIhiyA' pada se niSadyA ( baiThane kI kriyA) kA grahaNa kiyA gayA hai| yahAM niSadyA aura naiSedhikI do padoM se baiThane aura svAdhyAya karane ina do kriyAoM kA grahaNa kiyA gayA hai| jaina tattvadarzana ke anusAra jaba taka pRthivI kisI zastra se anupahata hai, zastrapariNati se rahita hai, taba taka vaha sacitta hai| ' eka balavAna taruNa eka jarAjIrNa vRddha para AkramaNa kare, taba use jitanI vedanA hotI hai, sacitta pRthivIkAya para baiThane, sone Adi kI kriyA se una jIvoM ko usase bhI adhika vedanA hotI hai| jisa prakAra vRkSa kI snigdhatA alpa hone ke kAraNa sAmAnya jana ke anubhava meM nahIM AtI, usI prakAra sthAvara jIvoM kI vedanA avyakta hone ke kAraNa anatizayajJAnI ke lie ajJeya hai|' sacitta pRthivI Adi para uparyukta athavA isI prakAra kI anya kriyAeM karane se una jIvoM kI virAdhanA hotI hai tathA bhikSu ke ahiMsA mahAvrata kI virAdhanA hotI hai| ataH sacita pRthivI, zilA, DhelA Adi para ina kriyAoM ko karanA prAyazcittayogya mAnA gayA hai| zabdavimarza hetu draSTavya nisIha. 7/68-74 / 2. sUtra 8 sUkhI huI lakar3I athavA lakar3I se bane phalaka Adi para bhikSu sthAna, niSIdana Adi kriyAeM kara sakatA hai, kintu usameM ghuNa lage hoM athavA vaha anya kisI trasa prANI yA usake aMDoM se yukta ho to usa para baiThane, sone Adi se saMyamavirAdhanA evaM AtmavirAdhanA 1. dasave. 4/4 2. nibhA. gA. 4263 3. vahI, gA. 4264 4. vahI, bhA. 3, cU. pR. 376- sapANe vA dArue puDhavIe vA / saMbhava hai| isI prakAra bIja, hariyAlI, kITikAnagara, kAI, osa, kIcar3a Adi se yukta pRthvI athavA kASTha-phalaka Adi para bhI bhikSu ko sthAna, niSIdana, svAdhyAya Adi kriyAeM nahIM karanI cAhie, tAki jIva - virAdhanA na ho| yadyapi sUtrapATha meM vizeSya ke rUpa meM eka 'dAru' pada hI prayukta hai tathA isakA nAma bhI dArupada hai tathApi cUrNikAra ne saprANa aura sabIja ke vizeSya ke rUpa meM 'dAru puDhavIe vA' do padoM kA prayoga kiyA hai| pRthivI para bhI prANa, bIja, kITikAnagara Adi ho sakate haiN| ataH usa para bhI baiThanA, khar3A honA Adi ahiMsA mahAvrata aticAra hone se prAyazcittArha hai / 3. sUtra 9-19 prastuta AlApaka meM aise UMce sthAnoM para khar3e hone, baiThane, leTane athavA svAdhyAya karane kA prAyazcitta prajJapta hai, jo rassI, kASTha Adi se bhalIbhAMti baddha nahIM ho, samyak rUpa se sthApita evaM sthira na ho| durbaddha, durnikSipta evaM calAcala khambhe, dehalI, Ukhala Adi para baiThanA, sonA Adi kriyAeM karane para girane kA bhaya rahatA hai| adhika Upara se girane para hAtha, paira Adi TUTane se AtmavirAdhanA, pAtra TUTane se bhAjanavirAdhanA evaM nIce choTe jIvoM ke mara jAne se saMyamavirAdhanA saMbhava hai| kadAcit khaMbhA, dehalI Adi TUTa jAe aura gRhastha unakI marammata karavAe, nayA banAe to adhikaraNa, lokApavAda Adi doSa bhI saMbhava haiN|' AbAracUlA meM bhI AgAr3ha anAgAr3ha kAraNa ke binA maMca, mAla (maMjila), prAsAda, hamyaMtala aura usI prakAra ke antarikSajAta sthAnoM para sthAna, zayyA aura niSIdhikA karane kA niSedha prajJapta hai| zabda vimarza thUNA - velI (khaMbhA, khUMTI) / " gilaya - dehlii|' 5. vahI, gA. 4270 6. 7. 8. pavaDate kAyavaho AuvayAto va bhANabhedAdI / tasseva puNakkaraNe, ahigaraNaM aNNakaraNaM vA / / AcU. 2/18 nibhA. gA. 4268 - thUNAo hoti viyalI / vahI giluo uMbaro Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM usukAla - Ukhala / ' kAmajala snAnapITha / aMtarikkhajAya jamIna ke Upara rahI huI prAsAda, maMca Adi kuliya - miTTI se banAI gaI bhIMta / * bhitti - IMTa Adi kI dIvAra / ' khaMdha - prAkAra athavA pIThikA' athavA miTTI, IMTa Adi se banA ghara / " phaliha agalA, nagaradvAra ko banda karane ke bAda usake pIche diyA jAne vAlA phalaka / " maMca - dIvAra rahita maMca, macAna / maMDapa - ballI Adi se veSTita sthAna, vizrAma yA snAna Adi karane kA sthAna / " mAla-ghara kI dUsarI maMjila Adi / " prAsAda - mahala / 12 harmyatala - sabase Upara kI cht|" 4. sUtra 12 bhikSu gRhastha evaM anyatIrthika kA AdhyAtmika mArgadarzana kara sakatA hai| unheM sanmArga dikhA sakatA hai| gRhastha athavA anyatIrtha ko vividha prakAra kI zilpakalA kA prazikSaNa denA, stuti-varNana, dyUta vyudgraha Adi meM jItane kI kalA sikhAnA Adi kArya sAvadha haiN| ve inakA jIvikopArjana Adi anya gRhasthaprAyogya prayojanoM meM upayoga kara sakate haiM, ataH bhikSu gRhastha athavA anyatIrthika ko zilpa, zloka, aSTApada Adi na sikhaae| nizIthabhASya evaM cUrNi ke anusAra zilpa, zloka Adi se gaNita, lakSaNa, zakunaruta Adi anya kalAeM bhI sUcita hotI haiN| ataH unheM sikhAne vAle bhikSu ko bhI AjJAbhaMga Adi doSa tathA 1. nibhA. gA. 4268 - udukhalaM usukAlaM / 2. vahI siNANapIDhaM tu kAmajalaM / 3. pAiya. 4. nibhA. gA. 4273 - kuliyaM tu hoi kuDDuM / 5. pAiya (parizi.) 6. nibhA. gA. 4276 - khaMdho khalu pAyAro, peDhaM vA / 7. vahI khaMdho u gharo / 8. nibhA. gA. 4276 - phaliho tu aggalA hoi / 9. vahI maMco akuDDo / - 10. pAiya. 11. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 379 - gihovari mAlo dubhUmAdI / 12. bahINahoto paasaado| 13. vahI saborisa hmmt| 14. vahI, gA. 4278 sacUrNi / 285 uddezaka 13 : TippaNa laghucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai / 14 zabda vimarza zilpa - raphU karanA Adi / 15 zloka-guNoM kA varNana karanA, stuti / 15 aSTApada - caturaMgadyUta / 17 karkaTaka- ubhayatopAza hetu, jaise-yadi Apa jIva ko nitya mAneM to usameM nAraka Adi paryAyeM ghaTita nahIM hotiiN| yadi jIva anitya hai to usameM kRtapraNAza Adi doSa Ate haiM / 18 vyudgraha - kalaha, jaise- rAjA Adi ke amuka samaya yuddha / AkramaNa hogA- aisA kahanA athavA do vyakti kalaha karate haiM unameM eka ko jItane ke lie uttara batAnA / 9 zlAghA - prazasti karanA, kAvyArtha batAnA yA kAvya racanA ke prayoga batAnA / 20 zlAghAhastaka - hasta kA artha hai-samUha, jaise- pehuNa hasta arthAt morapicchoM kA smuuh|" isase kAvya Adi saba kalAoM kA sUcana hotA hai / 22 5. sUtra 13-196 prastuta Agama ke dasaveM uddezaka meM bhadaMta ko AgAr3ha, paruSa evaM AgADha-paruSa vacana bolane tathA unakI atyAzAtanA karane prAyazcitta gurucAturmAsika batalAyA gayA thaa| prastuta uddezaka meM gRhastha ke prati AgAr3ha, paruSa Adi bolane tathA usakA AzAtanA karane kA laghucAturmAsika prAyazcitta batalAyA gayA hai| bhASyakAra kahate haiM- bhikSu krodha-nigraha kI sAdhanA meM tatpara haiM, phira bhI marma-bheda hone para kupita ho sakate haiM to gRhastha kI to bAta hI kyA ? 23 isI prakAra kaThora evaM aziSTa vANI tathA AzAtanApUrNa vyavahAra se bhI gRhastha kupita ho sakatA hai| marmodghATana Adi se kupita gRhastha marane-mArane para bhI utAru 15. vahI, bhA. 3 cU. pU. 380-siSyaM jaM AcAriyaubadeseNa sikkhacijjati jahA tunnnnaagtuunnaadi| 16. vahI - silogo guNavayaNehiM vaNNaNA / 17. vahI aTThApadaM cauraMgehiM jUtaM / 18. vahI - kakkaDagaheU jattha bhaNite ubhayahA pi doso bhavati - jahA jIvassa cittaparivAhe nAgAdibhAvo Na bhavati anicche vA bhaNite viNAsI ghaTavat kRtavipraNAzAdayazca doSA bhavaMti / 19. vahI ho rAmAdInaM amukakAle kalaho bhavissati donhaM vA kalahaMtANaM ekkassa uttaraM kaheti / 20. vahI salAhA kavvakaraNappaogo / - 21. dasave . hA.TI.pa. 154 - pehuNahastatatsamUhaH / 22. nibhA. bhA. 3, cU. pU. 380- salAhakahattheNaM ti savvakalAto sUtatAto bhavati / 23. vahI, gA. 4285 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 13 : TippaNa 286 ho jAtA hai| rAjakula Adi meM bhikSu kI zikAyata kara bandI banavAnA, dezaniSkAsana karavAnA Adi ke lie prayatna kara sakatA hai / ataH anyatIrthika evaM gRhastha ke prati bhI marmabhedI evaM paruSa bhASA kA prayoga nahIM karanA caahie| unake prati bhI ziSTa evaM madhura vyavahAra karanA cAhie / " 6. sUtra 17-27 gRhastha evaM anyatIrthika - caraka, zAkya, parivrAjaka Adi ke sAvadya yoga kA pratyAkhyAna nahIM hotaa| ataH ve tapta ayogolaka ke samAna samantataH jIvopaghAtI hote haiN| bhikSu unake zarIra kI rakSA athavA anya kisI prayojana se kautukakarma, bhUtikarma Adi karatA hai, devatA athavA vidyA kA AhvAna kara unheM praznoM kA uttara detA hai, use lakSaNa, vyaMjana, svapna Adi ke phala batAtA hai, unake prayojana se vidyA, maMtra, yoga Adi kA prayoga karatA hai to use bhI sAvadya yoga kI anumodanA kA doSa lagatA hai| yadi koI mithyA kathana ho jAe athavA gRhastha Adi use viparIta samajha le, kadAcit unakA koI azubha ho jAe to kalaha, lokApavAda, vadha, bandhana Adi doSa bhI saMbhava hai| niyuktikAra ke anusAra kautukakarma, bhUtikarma, praznAprazna, nimitta, svapna, lakSaNa, mUla, maMtra, vidyA Adi ke AdhAra para AjIvikA nirvAha karane vAlA bhikSu kuzIla hotA hai|' zabda vimarza kautukakarma-dRSTi doSa Adi se rakSA ke lie kiyA jAne vAlA maSI tilaka, rakSAbandhana Adi prayoga saubhAgya Adi ke lie kiyA jAne vAlA snapana, vismApana, dhUma, homa Adi karma / mRtavatsA strI Adi ko zmazAna, catvara Adi meM snAna krvaanaa| bhUtikarma zarIra Adi kI rakSA ke lie kiyA jAne vAlA bhasmalepana, sUtrabaMdhana aadi|' vidyA se abhimaMtrita rAkha lagAnA Adi / prazna- darpaNa Adi meM devatA kA AhvAna, maMtravidyA vishess|' cUrNikAra ke anusAra praznavyAkaraNa meM pahale isa prakAra ke tIna sau caubIsa prazna the|" 1. nibhA. gA. 4286 2. vahI, gA. 4345 3. pAiya. 4. nibhA.bhA. 3, pU. pU. 383- NimAdivANa masANacatvarAdisu havaNaM kajjati / 5. vahI rakkhANimittaM bhUtI vijjAbhimaMtIe bhUtIe...... / 6. pAiya. 7. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 383 nisIhajDrAyaNaM praznAprazna - maMtra - vidyA ke bala se svapna Adi meM devatA ke AhvAna dvArA jAnA huA zubhAzubha phala kA kathana / ' vidyAbhimaMtrita ghaMTikA ko kAna ke pAsa bajAne para karNapizAcikA devI kA Asana calita ho jAtA hai aura vaha prazna kA uttara detI hai|' atItanimitta atIta meM tumheM yaha lAbha huA, tumhAre mAtApitA itane kAla taka jIvita the- ityAdi atItakAlIna nimittoM kA kathana / 8. vahI, gA. 4290 9. de. za. ko. (draSTavya-iMkhiNI zabda ) 10. nibhA. bhA. 3, cU. pR. 383 lakSaNa - pUrvajanmoM ke zubha nAma evaM zubha zarIrAMgopAMga nAma karma ke udaya se zarIra ke avayavoM para hone vAle zubha cihna tathA svara varNa aadi|" ye sahajAta hote haiN|" vyaMjana - tila, maSa Adi cihna, jo zarIra para bAda meM paidA hote haiM, sahajAta nahIM hote| " svapna- ardha jAgRta avasthA meM dRSTa, anubhUta Adi viSayoM kA sAkSAt drshn| yaha noindriya (mana) matijJAna kA viSaya hai| 14 bhASya evaM cUrNi meM svapna ke pAMca prakAroM yAthAtathya, pratAna, cintA Adi kA vizada vivaraNa milatA hai|" vidyA - jise upacAra se siddha kiyA jAe arthAt jise sAdhane ke lie koI vizeSa sAdhanA, japa, homa Adi anuSThAna apekSita hoM, vaha vidyA hotI hai|" jisakI adhiSThAtrI devI ho, vaha vidyA maMtra jise par3hane mAtra se siddha kiyA jA sake, vaha maMtra kahalAtA hai / " jisakA adhiSThAtA deva ho, vaha maMtra hai| " yoga kisI ko vaza meM karane ke lie yA pAgala Adi banAne ke lie prayukta hone vAlA cUrNavizeSa / vazIkaraNa, vidveSaNa, pAdapa, aMtardhAna Adi ke cUrNa Adi yoga kahalAte haiN| vAgare - prayoga karatA hai, batAtA hai| 7. sUtra 28 kadAcit koI gRhastha Adi mArgacyuta ho jAe, aTavI Adi digbhrAnta ho jAe athavA viparyAsa ke kAraNa jisa dizA se AyA hai, punaH usI dizA meM calane lage, taba bhI bhikSu ko use mArga athavA 11. vaha amyakavasudhaNAmasara aMgovaMgakammodayAo bhavati / 12. vahI, gA. 4295 - sahajaM ca lakkhaNaM / 13. vahI - vaMjaNaM tu msgaadii|pcchaa samuppaNNaM / 14. vahI, gA. 4298 tathA usakI cUrNi / 15. vahI, gA. 4300-4303 16. vahI, bhA. 3, cU. pR. 385 - sovacArasAdhaNA vijjA / 17. vahI - itthi abhihANA vijjA / 18. vahI - paDhiyasiddho maMto / 19. vahI - purisAbhihANo maMto / 20. vahI, gA. 4304 - jogo puNa pAyalevAdI / ...... (cU.) vasIkaraNaviddesaNucchAdaNApAdalevaMtaddhANAdiyA jogA bahuvidhItA / Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM saMdhi (mArga kA udgama) kA kathana nahIM karanA caahie| gRhastha Adi mArga meM SaTkAya kI virAdhanA kara sakate haiM, kadAcit usa mArga meM unake samakSa zvApada, stena Adi ke kAraNa upadrava ho sakate haiN| yadi bhikSu ne use mArga batAyA hai to vaha uparyukta paristhitiyoM meM pradviSTa ho sakatA hai, pratyanIkatA ke kAraNa anya koI aparAdha - vadha, baMdhana Adi kara sakatA hai| ' zabda vimarza naSTa - mArgacyuta / 2 mUDha - digbhrAnta / ' viparyasta - jisa dizA athavA patha se Ae, viparyaya ke kAraNa usI meM jAne vaale|* saMdhi-do gharoM ke bIca kA antara (bIca kI galI) / ' mArga - gAr3I kA rAstA ( zakaTa patha) athavA sArA hI patha mArga kahalAtA hai| pavedeti - batAtA hai, kathana karatA hai| 8. sUtra 29,30 jaaeN|" dhAtu ke tIna prakAra hote haiM 1. pASANa dhAtu - jise dhamana kara svarNa Adi prApta kie 2. rasa dhAtu - jisa drava vizeSa ko tAMbe Adi para DAlakara sonA Adi banAyA jaae|" 3. mRttikA dhAtu - viziSTa yogapUrvaka dhamana kara jisa miTTI se sonA Adi banAyA jaae|" nidhAna-bhUmi Adi meM nikSipta dhana khajAne ke bhI devatA, manuSya Adi se parigRhIta, aparigRhIta, jalagata, sthalagata Adi aneka bheda hote haiN|" kisI bhikSu ko dhAtu aura nidhAna kA jJAna ho, taba bhI vaha 1. nibhA. gA. 43100 2. vahI, gA. 4306 - NaTThA paMthaphiDitA / 3. vahI mUDhA u disAvibhAgamamuNeMtA / 4. vahI-taM ciya disaM pahaM vA, vacceMti vivajjiyAvaNNA / 287 5. dasave. a. cU. pU. 107 - saMdhI jamalagharANa aMtaraM / 6. vahI, gA. 4307 - maggo khalu sagaDapaho paMtho va / 7. nibhA bhA. 3, cU. pR. 387 - jattha pAsANe juttiNA jutte vA dhammamAne suvaNNAdI paDati so pAsANadhAtU / 8. vahI-jena dhAtupAnieNa taMgAdi AsittaM suvaNyAdi bhavati, so raso bhaNNati / 9. vahI jA maTTiyA jogajuttA ajuttA vA dhammamANA suvaNNAdi bhavati sA dhAtumaTTiyA / 10. vahI - NidhANaM NidhI, NihitaM sthApitaM draviNajAtamityarthaH / 19. vahI, gA. 4314 uddezaka 13 : TippaNa gRhastha Adi ko na batAe kyoMki isase adhikaraNa, SaTkAya kI virAdhanA Adi aneka doSa saMbhava haiN|12 9. sUtra 31-38 cauvana anAcAroM kI zrRMkhalA meM satrahavAM anAcAra hai- dehapralokana / 3 deha pralokana kA artha hai-darpaNa Adi meM zarIra athavA rUpa ko dekhanA / darpaNa ke samAna pAtra, talavAra, maNi, jala, tela, madhu, ghI, phANita Adi meM bhI zarIra ko dekhA jA sakatA hai| dehapralokana ke aMtargata ina sabakA adhigrahaNa ho jAtA hai| agastyasiMha sthavira ke anusAra deha - pralokana brahmacarya ke lie ghAtaka hai / 14 nizItha bhASyakAra ke anusAra pAtra, darpaNa Adi meM rUpa dekhane se pratigamana ( unniSkramaNa), nidAna, bAkuzatva, gaurava, kSiptacittatA, lokApavAda Adi doSa bhI saMbhava hai|" adAe addAga dezI zabda hai| isakA artha hai-darpaNa 15 uDDapANe uDDa dezI zabda hai isakA artha hai dIrgha, bar3A, kuAM Adi / " bhASya cUrNi sahita nizIthasUtra meM isake sthAna para 'kuDApANe' (pAda-TippaNa meM kuMDapANie) pATha rakhA gayA hai|" nizItha kI huMDI meM isakA artha ThaMDo pAnI (gaharA jala ) kiyA gayA hai / 19 dehati - deha dezI dhAtu hai| isakA artha hai - dekhanA / 10. sUtra 39-41 yamana kA artha hai- Urdhvavireka" haribhadrasUri ke anusAra madanaphala Adi ke prayoga se ulTI karanA vamana hai|29 virecana kA artha hai - adhovireka / 22 julAba Adi ke dvArA mala kA zodhana virecana hai| sUyagaDo meM inake sAtha vastikarma kA bhI niSedha kiyA gayA hai| " dasaveAliyaM meM bhI inheM anAcAra mAnA gayA hai / 24 roga kI saMbhAvanA se bacane ke lie, rUpa, bala Adi banAe rakhane ke lie vamana evaM virecana karanA anAcAra hai / 12. vahI, gA. 4315 sacUrNi / 13. dasave. adhya. 3 (Amukha, pR. 40) 14. dasave a.cU. pR. 33 - saMloyaNeNa baMbhapIDA / 15. nibhA. gA. 4326 16. de. za. ko. (pR. 54) 17. vahI 18. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 389 19. ni. haMDI (aprakAzita) 20. nibhA. bhA. 3, cU. pR. 392 - uDDaviseso vamaNaM / 21. dasave. hA TI. pa. 18-vamanaM madanaphalAdinA / 22. nibhA. bhA. 3, cU. pR. 392 - aho sAvaNaM vireyo / 23. sUya. 1 / 9 / 12 24. dasave. 3 / 9 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 uddezaka 13:TippaNa nisIhajjhayaNaM nizIthabhASya ke anusAra merA varNa sundara ho jAe, svara madhura prApta hotA hai| ho jAe, bala bar3he, maiM dIrghAyu banUM, maiM kRza athavA sthUla ho pArzvastha Adi ke zabda-vimarza hetu draSTavya-nisIha. 4/ jAUM ityAdi prayojanoM se vamana, virecana Adi karane vAlA bhikSu 27-36 kA ttippnn| prAyazcitta kA bhAgI hotA hai| 13. sUtra 53-60 11. sUtra 42 pArzvastha, avasanna Adi asaMvigna bhikSu mUlaguNoM evaM uttaraguNoM 'mujhe roga na ho'-isa bhAvanA se anAgata roga kA pratikarma meM doSa lagAte haiM, kAthika, prekSaNika Adi sAmAnya AcAra-vicAra karanA aroga pratikarma hai| cauvana anAcAroM meM cikitsA ko anAcAra meM doSa lagAte haiN| unako vandanA-namaskAra karane, unakI prazaMsA karane mAnA gayA hai kyoMki isase sUtrArtha kI hAni hotI hai| Adi se doSoM kI anumodanA Adi kA prasaMga AtA hai| bhASyakAra nizIthabhASya ke anusAra mAsakalpa pUrA hone ke bAda arthAt ke anusAra gaccha parirakSA, cikitsA, durbhikSa Adi kAraNa isake amuka kAla meM mere amuka vyAdhi hone vAlI hai| usa samaya usakI apavAda haiN| isI prakAra uttaraguNoM meM avasanna vyakti bhI viziSTa niravadya cikitsA upalabdha nahIM hone vAlI hai tathA cikitsA ke dIrgha saMyama-paryAya, viziSTa ziSya-saMpadA, viziSTa kulotpannatA abhAva meM mere Avazyaka yogoM kI hAni saMbhava hai| vartamAna meM usase Adi guNoM ke kAraNa vandanIya evaM satkaraNIya ho jAte haiN| bacane ke niravadya upAya upalabdha haiM-ityAdi aneka guNa-doSoM kA zabda-vimarza vicAra kara sUtrArtha-grahaNa karane meM samartha tathA gaccha ke lie vividha kAthika-jo bhikSu svAdhyAya Adi karaNIya yogoM ko chor3akara dRSTiyoM se upakArI bhikSu anAgata roga kA pratikarma kre|' dezakathA Adi meM rata rahatA hai athavA AhAra, vastra, pAtra Adi kI Arogya-pratikarma kA dUsarA hetu hai-upekSita vyAdhi duzchedya prApti, pUjA aura yazaHprApti ke lie dharmakathA meM rata rahatA hai, hotI hai| jisa prakAra viSa-vRkSa aMkura avasthA meM nakhacchedya hotA hai, sUtrapauruSI, arthapauruSI Adi anya karaNIya kArya nahIM karatA, vaha kintu bAda meM kuThAracchedya / usI prakAra anAgata vyAdhi succhedya hotI kAthika hotA hai|" hai| ataH alpatara AyAsa se usakA pratikarma kara muni sUtrArtha- prazna hotA hai-dharmakathA svAdhyAya kA hI eka prakAra hai| bhavya avyavacchitti kA prayatna kre| prANiyoM ko pratibodha dekara dharmakathI bhikSu tIrtha kI avyavacchitti cikitsA-anAcAra ke viSaya meM vistAra hetu draSTavya-dasave. evaM prabhAvanA meM nimitta banatA hai, phira usakA pratiSedha kyoM? 3/4 kA TippaNa 26 / AcArya kahate haiM yaha sahI hai ki dharmakathA svAdhyAya kA aMga 12. sUtra 43-52 hai parantu bhikSu ko mAtra dharmakathA hI nahIM karanI caahie| pratilekhanA, pArzvastha, avasanna, kuzIla, yathAcchanda evaM saMsakta-ye sUtrArtha-grahaNa, AcArya Adi kA vaiyAvRttya Adi bhI yathAsamaya asaMvigna bhikSu ke pAMca prakAra haiM, kyoMki ye puSTa Alambana ke karaNIya haiN| ataH kSetra, kAla evaM puruSa sApekSa dharmakathA hI karaNIya binA, niSprayojana mUlaguNa evaM uttaraguNa meM doSa lagAte rahate haiN| hai| inakI prazaMsA karane se sukhazIlatA ko prazraya milatA hai / vandanA evaM "prekSaNika/prAznika-jo bhikSu nRtya, nATaka Adi kA prekSaNa kRtikarma karane se zaikSa bhikSuoM meM unake prati bahumAna evaM bhakti kA __ karatA hai, laukika vyavahAroM meM nyAyapUrvaka vibhAjana (baMTavArA) bhAva paidA hotA hai| bAra-bAra saMsarga se sukhazIlatA kI anumodanA karane meM samartha hai tathA usI prakAra ke anya nyAya Adi kArya karatA tathA tajjanya doSoM kA prasaMga banatA hai| ataH pArzvastha Adi cAra hai, chaMda, nirukta, kAvya tathA anya laukika zAstroM kA bhAvArtha tathA naityika kI vandanA evaM prazaMsA karane se laghucAturmAsika tathA batAtA hai, zakunaruta Adi kalAeM sikhAtA hai, vaha prekSaNika kahalAtA yathAcchanda kI vandanA prazaMsA karane se gurucAturmAsika prAyazcitta / 1. nibhA. gA. 3331 8. nibhA. gA. 4363 2. nibhA. bhA. 3, cU.pR. 393-mA me rogo bhavissati tti aNAgayaM 9. vahI, gA. 4369 ceva rogaparikammaM kreti| 10. vahI, gA. 4373, 4374 scuurnni| 3. dasave. a.cU. pR. 63-tigicche sutta-attha plimNtho| 11. (ka) vahI, bhA. 3 cU. pR. 398-sajjhAyAdikaraNijje joge mottuM 4. nibhA. gA. 4337 scuurnni| jo desakahAdikahAto kadheti so kaahito| 5. vahI, gA. 4338 scuurnni| (kha) vahI, gA. 4353 (sacUrNi) 6. vahI, bhA. 4 cU.pR. 95-paMcaviho asaMviggo-pAsattho, osanno, 12. vahI, gA. 4354, 4355 kusIlo, saMsatto, ahaachNdo| 13. vahI, gA. 4356-4358 7. vahI, gA. 4363-4366 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 289 uddezaka 13 : TippaNa mAmAka-jo bhikSu AhAra, upakaraNa, zarIra, vicArabhUmi, zabda vimarza svAdhyAyabhUmi, vasati, kula, grAma Adi meM mamatva bhAva se pratibaddha 1.dhAtrIpiNDa-dhAya kI bhAMti bAlaka ko khilAkara, mArjana hotA hai tathA upakaraNa Adi ke viSaya meM anya ko pratiSedha karatA (snAna Adi) karavAkara, maMDana Adi karake athavA eka dhAya ke hai-amuka upakaraNa merA hai, ise koI na le|' vaha mAmAka kahalAtA sthAna para dUsarI dhAya kI vyavasthA Adi ke mAdhyama se AhAra prApta karanA dhAtrIpiNDa hai| saMprasAraka-jo gRhastha ke kAryoM meM alpa yA adhika paryAlocana saMgama nAmaka sthavira jaMghAbala ke kSINa ho jAne se eka hI karatA hai, unheM tadviSayaka maMtraNA detA hai, vaha saMprasAraka kahalAtA kSetra ko nau bhAgoM meM vibhakta kara navakalpI vihAra karate the| datta hai| gRhastha ko gRha-praveza, yAtrA, vivAha, kraya-vikraya Adi nAmaka muni eka bAra unake pAsa aayaa| saMgama sthavira ne usakI kAryoM kA muhurta batAnA, yaha kharIdo, yaha mata kharIdo-ityAdi sAmudAnika bhikSA kI kaThinAI smjhii| ve use eka zreSThI ke ghara le maMtraNA denA-saMprasArakatva hai| ge| vahAM rote bacce ko saMgama sthavira ne kahA-'bacce! cupa ho 14. sUtra 61-75 jaao|' guru ke prabhAva se pUtanA nikala gaI aura bAlaka svastha ho bhikSA ke tIna prakAra haiM gyaa| putra kI svasthatA se prasanna hokara seThAnI ne datta ko pracura mAtrA 1. dIna vRtti-anAtha aura apaMga vyakti mAMga kara khAte meM laDDu baharA die / saMgama sthavira ne anyatra ajJAtauJcha grahaNa kiyaa| haiM yaha dIna vRtti bhikSA hai| isakA hetu hai-asmrthtaa| zAma ko unhoMne datta se kahA-tumane dhAtrIpiNDa kA bhoga kiyA hai| 2. pauruSaghnI-zrama karane meM samartha vyakti mAMga kara khAte datta ne svIkAra nahIM kiyaa| kSetra-devatA ne ruSTa hokara durdina kI vikurvaNA kii| datta ThaMDa se ThiThurane lgaa| guru ne kahA-andara A haiM yaha pauruSaghnI bhikSA hai| isakA hetu hai-akrmnnytaa| 3. sarvasaMpatkarI bhikSA-saMyamI mAdhukarI vRtti se sahaja jaao| use dvAra dikhAI nahIM diyaa| guru ne apanI aMgulI ke zleSma lgaayaa| aMgulI pradIpta pradIpa sI prakAzita ho gii| guru ke atizaya siddha AhAra lete haiM yaha sarvasaMpatkarI bhikSA hai| isakA hetu hai ko dekha kara use unake vizuddha cAritra para vizvAsa huaa| usane ahiNsaa| apanI bhUla ke lie kSamAyAcanA kii| isa prakAra bacce ko cupa karake bhikSu ko sadA adInavRtti se eSaNA karate hue AhAra, upadhi bhikSA lenA dhAtrIpiNDa hai| Adi kA utpAdana karanA hotA hai| jo bhikSu dhAtrIkarma karake bacce vistAra hetu draSTavya-nizIthabhASya pari. 2 kathA saM. 86 / ko khilAkara, use maMDita kara athavA dhAya ke guNa-doSa kA kathana nizIthabhASya evaM cUrNi meM dhAtrIpiNDa ke vividha prakAroM, doSoM kara AhAra prApta karatA hai, saMdezavAhaka ke samAna svajana-saMbaMdhiyoM Adi kA savistara vivaraNa kiyA gayA hai| ke samAcAroM kA AdAna-pradAna kara AhAra prApta karatA hai, isI 2. dUtIpiNDa-dautya karma ke dvArA saMdeza, samAcAra Adi prakAra atIta Adi ke nimitta kA kathana kara, kula, jAti Adi kA kA saMpreSaNa kara AhAra prApta karanA dUtIpiNDa hai|' paricaya dekara, dAna-phala kA kathana kara, cikitsA kArya kA sampAdana nizIthabhASya evaM cUrNi meM svagrAma-paragrAma Adi bhedoM kA kara athavA krodha, mAna, mAyA aura lobha pUrvaka AhAra Adi prApta vistAra se nirUpaNa karate hue nimnAMkita udAharaNa diyA haikaratA hai, vidyA, maMtra, cUrNa evaM yoga kA prayoga kara AhAra prApta do gAMvoM meM vaira thaa| eka gAMva meM sAdhu pravAsita the| eka muni karatA hai, vaha sarvasaMpatkarI bhikSA nahIM hai| inakA hetu ahiMsA evaM pratidina dUsare gAMva gocarI jAtA thaa| eka dina zayyAtarI ne kahA merI saMyamI jIvana bhI nahIM hai| vastutaH ye sAre utpAdanA ke doSa haiN| putrI ko kaha denA hamAre gAMva ke loga tumhAre gAMva para car3hAI karane prastuta AlApaka meM pUrvasaMstava, pazcAt saMstava tathA mUlakarma kA vAle haiM, taiyAra ho jaae| putrI, jo dUsare gAMva meM byAhI huI thI, usane prAyazcitta nahIM batAyA gayA hai, utpAdanA ke zeSa doSoM ke sevana kA apane gAMva meM AkramaNa kI bAta pracArita kara dii| donoM gAMvoM meM laghucAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| jamakara yuddha huaa| usa yuddha meM zayyAtarI kA putra, jAmAtA evaM pati ___nizIthabhASya evaM cUrNi meM tathA piNDaniyukti meM inakA udAharaNa tInoM mAre ge| yadi muni ne AkramaNa kI sUcanA na dI hotI to sahita vistRta vivecana upalabdha hotA hai| itanI janahAni na huI hotii| 1. nibhA. gA. 4359,4360 6. vahI, gA. 4375-4398 2. vahI, gA. 4361 scuurnni| 7. vahI, bhA. 3, cU. pR. 409-gihisaMdesagaM Neti ANeti vA jaM 3. vahI, gA. 4362 scuurnni| taNNimittaM piMDaM labhati so duutiipiNddo| 4. dasave. a. 1 kA Amukha (pR. 177) 8. vahI, gA. 4397-4402 nibhA. gA. 4377,4380 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000 uddezaka 13 : TippaNa 3. nimittapiNDa-lAbha-alAbha, sukha-duHkha aura janma- mRtyu-isa SaDvadha nimitta kA kathana kara AhAra prApta karanA / nimittapiNDa hai| 4. AjIvakapiMDa-jAti, kula, gaNa Adi kA paricaya dekara AhAra prApta karanA AjIvakapiNDa hai| nizIthabhASya evaM cUrNi meM jAti, kula, gaNa, karma evaM zilpa-isa paMcavidha AjIvavRttitA kA sUcA evaM asUcA Adi bhedoM sahita vistRta nirUpaNa upalabdha hotA hai| 5. vanIpakapiGa-svayaM ko zramaNa, brAhmaNa, kRpaNa, atithi Adi kA bhakta batAkara athavA unakI prazaMsA kara AhAra kI yAcanA karanA vanIpakapiNDa hai| vanIpaka piNDa se mithyAtva kA sthirIkaraNa, udgama doSa, zAsana kI aprabhAvanA Adi doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai| bhASyakAra evaM cUrNikAra ne vanIpakapiNDa ke vividha prakAroM kA vistRta varNana kiyA hai| 6. cikitsApiNDa-vaidya kI bhAMti gRhastha kI cikitsAvyAdhi pratikarma kara AhAra prApta karanA cikitsApiNDa hai| vaidyaka vRtti se piNDaiSaNA ke viSaya meM bhASyakAra ne durbala vyAghra kI cikitsA kA dRSTAnta prastuta kiyA hai__eka bAra eka vaidya jaMgala meM gyaa| vahAM eka bAgha pIr3A se karAha rahA thaa| usane anukampA kara bAgha ko svastha kara diyaa| svAsthya lAbha karane para bAgha aneka jIvoM kI hiMsA meM pravRtta huaa| usI prakAra gRhastha kI cikitsA karane se svAsthya-lAbha kara vaha adhika Arambha-samArambha karatA hai| ataH usakI cikitsA hiMsA kA hetu hai| 7. krodhapiNDa-apanI vidyA, tapa athavA prabhAva ke dvArA 'inakA kopa mere lie acchA nahIM yaha anubhUti karavAkara AhAra prApta karanA krodhapiNDa hai| prastuta saMdarbha meM bhASyakAra ne dharmaruci anagAra kA dRSTAnta diyA hai| ___ eka gRhastha ke ghara mRtyubhoja thaa| dharmaruci nAmaka muni mAsakhamaNa kA pAraNA karane vahAM pahuMce para bhoja meM lage logoM ne unakI ora dhyAna nahIM diyaa| muni ne bahuta dera pratIkSA kI, phira yaha 1. nibhA. bhA., 3 cU.pR. 410-tItamaNAgatavaTTamANatthANopaladdhikAraNaM NimittaM bhaNNati, jo taM paryujitA asaNAdimuppAdeti so Nimitta piNDo bhnnnnti| 2. vahI, pR. 412-jAtimAtibhAvaM uvajIvati tti aajiivnnpiNddo| 3. vahI, gA. 4411-4416 4. vahI, gA. 4419 5. vahI, gA. 4422 6. vahI, gA. 4420-4430 vahI, bhA. 3, cU.pR. 416-rogAvaNayaNaM tigicchA, taM jo kareti gihss......| nisIhajjhayaNaM kahate hue calA gayA dUsaroM se dilAoge! anyatra bhikSA kara pAraNA kiyaa| punaH mAsakhamaNa ke pAraNe meM vaisA hI ghaTita huaa| usa dina bhI usa ghara meM eka vyakti mara gyaa| tIsare mAsakhamaNa ke pAraNe meM tIsarA vyakti mara gayA aura muni dharmaruci punaH khAlI pAtra lekara 'dUsaroM se dilAoge' kahate hue lauTane lge| taba eka sthavira ne kahA-isa RSi ko upazAnta kro| kahIM eka-eka vyakti ke marane se sArA kula hI vinaSTa na ho jaae| logoM ne use pracura mAtrA meM ghevara Adi dekara zAnta kiyaa| yaha bhikSA usake krodha se Dara kara dI gii| ataH krodhapiNDa hai| vistAra hetu draSTavya nizIthabhASya pari. 2 kathA saM. 88 8.mAnapiNDa-dUsaroM ke prazaMsAtmaka zabdoM se utsAhita hokara garvapUrvaka AhAra kI eSaNA meM pravRtta honA mAnapiNDa hai| piNDaniyukti ke samAna nizIthabhASya meM bhI sevaiyoM kA rocaka dRSTAnta dekara mAnapiNDa ko samajhAyA gayA hai| eka gAMva meM sevaiyoM kA utsava thaa| vahAM eka AcArya bar3e ziSya-samudAya ke sAtha virAjamAna the| ziSyoM meM carcA calI ki hameM kauna sevaiyAM lAkara de| eka kSullaka ne abhimAnapUrvaka yaha svIkAra kiyA ki maiM Apa sabake lie ghI gur3a yukta paryApta sevaiyAM laauuNgaa| eka ghara meM bahuta sI sevaiyAM dekhI, lekina usa gRhiNI ne use sevaiyAM dene se inkAra kara diyaa| ziSya ne garva se kahA-dekhanA, ye sevaiyAM maiM avazya luuNgaa| usane usa ghara ke mAlika indradatta ko sevaiyAM dene ke lie vacanabaddha kara liyaa| ghara jAkara indradatta ne patnI ko Upara se gur3a utArane ke lie khaa| patnI ke Upara se gur3a utArane para usane nasainI haTA lI aura kSullaka ko gur3a aura sevaiyAM dene lgaa| kSullaka ne saMketa ke dvArA gRhiNI ko jatA diyA ki maiMne sevaiyAM lekara jo kahA, so kara dikhaayaa| yaha mAnapiNDa hai| (kathA ke vistAra hetu draSTavya-nizIthabhASya pari. 2 kathA. saM. 89) 9. mAyApiNDa-mAyApUrvaka AhAra prApta karanA mAyApiNDa hai| mAyApiNDa ke viSaya meM nizIthabhASya evaM cUrNi meM koI vyAkhyA upalabdha nahIM hotii| piNDaniyukti meM isa viSaya meM ASAr3habhUti kI kathA kA saMketa milatA hai|12 8. (ka) vahI, pR. 418-kohaprasAdAtpiMDaM labhate sa koppinnddH| (kha) vahI, gA. 4440, 4441 9. vahI, gA. 4442 10. (ka) vahI, gA. 4445 (kha) vahI, bhA. 3 cU. pR. 419-abhimANato piMDaggahaNaM kareti tti maannpiNddo| 11. vahI, gA. 4446-4453 12. piM. ni. 219/9 asADabhUti tti khuDDuo tss| Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 291 uddezaka 13 : TippaNa 10. lobhapiNDa-AsaktipUrvaka kisI vastu kI yena kena prastuta sandarbha meM nizIthabhASya meM brahmadvIpa ke tApasa-pramukha kA prakAreNa gaveSaNA karanA athavA uttama bhojana ko atipramANa meM grahaNa udAharaNa diyA gayA hai| karanA lobhapiNDa hai| piNDaniyukti meM isa viSaya meM kesariyAmodaka veNA nadI ke taTa para pAMca sau tApasa rahate the| una kA kulapati kI ghaTanA kA saMketa milatA hai|' pAdalepa yoga kA jJAtA thaa| vaha aSTamI, caturdazI Adi parva dinoM 11. vidyApiNDa-vidyA kA pradarzana kara AhAra prApta karanA / meM pAdalepa yoga kA prayoga kara veNA nadI ke jala para pairoM se calakara vidyApiNDa hai| prastuta saMdarbha meM nizIthabhASyakAra ne bhikSu-upAsaka veNAtaTa nagara pahuMca jAtA / loga ise tapaHprabhAva mAnakara usase AkRSTa kA dRSTAnta dete hue vidyA-piNDa ke doSoM kA nirUpaNa kiyA hai| ho jAte aura vastra, bhojana Adi se usakA satkAra krte| yaha eka vyakti bauddha bhikSuoM kA upAsaka thaa| vaha sAdhuoM ko yogapiNDa hai| dAna nahIM detA thaa| eka sAdhu ne kahA yadi Apa vidyApiNDa lenA 14. cUrNapiNDa-aneka auSadhiyoM kA mizraNa cUrNa kahalAtA cAheM to maiM isa vyakti se saba kucha dilavA sakatA huuN| sAdhuoM ne hai| vazIkaraNa-cUrNa Adi ke dvArA vazIkRta kara AhAra prApta karanA svIkAra kara liyaa| usa sAdhu ne usa bhikSu-upAsaka ko vidyA se cUrNapiNDa hai| nizIthabhASyakAra ke anusAra vazIkaraNa Adi cUrNa se vazIbhUta kara liyaa| usase bahuta sI khAdya vastueM, vastra Adi lene dvArA AhAra prApta karane para bhI ve hI doSa saMbhava hai jo maMtra, vidyA ke bAda jaba vidyA kA upasaMhAra kiyA to bhikSu-upAsaka bolane Adi ke dvArA AhAra prApta karane meM Ate haiN| lagA-are! kisane mujhe se saba kucha haraNa kara liyaa| parijanoM ne 15. antardhAnapiNDa-aMjana-prayoga Adi se adRzya hokara kahA-tumane apane hAtha se sAdhuoM ko diyA hai| AhAra prApta karanA antardhAnapiNDa hai| prastuta sandarbha meM nizItha12. maMtrapiNDa-maMtra ke dvArA camatkAra dikhAkara AhAra prApta bhASyakAra ne cANakya evaM do kSullakoM kI ghaTanA kA udAharaNa diyA karanA maMtrapiNDa hai / bhASyakAra ne pAdalipta evaM muruNDarAja ke kathAnaka hai| se maMtrapiNDa ko samajhAte hue usake doSoM kA nirUpaNa kiyA hai| durbhikSa kA samaya thA / susthita AcArya pATaliputra meM virAjamAna eka bAra rAjA muruNDa ke sira meM atyanta tIvra vedanA huii| the| unake pAsa do choTe ziSya the| unako aMjana-yoga jJAta ho gyaa| koI bhI vaidya rAjA ko svastha nahIM kara paayaa| AcArya pAdalipta ko| unhoMne aMjana-yoga kA prayoga kara rAjA candragupta ke sAtha bhojana bulAyA gyaa| unhoMne ekAnta meM baiThakara apane ghuTane para maMtra prayoga karanA prArambha kara diyaa| nirantara UnodarI ke kAraNa rAjA durbala ho karate hue apanI pradezinI aMgulI ko ghumaayaa| jaise-jaise aMgulI gyaa| cANakya ne rAjA ke lie eka dvAravAlI bhojanabhUmi banavAI ghumAI gaI, vaise-vaise rAjA kI pIr3A zAnta ho gii| isa prakAra maMtra- aura dvAra para IMToM kA cUrNa bichA diyaa| padacihnoM se patA calA ki ye prayoga se prabhAvita kara kisI se AhAra-grahaNa kA prayatna kiyA jAe adRzya hokara khAne vAle vyakti pAdacArI evaM aMjanasiddha haiN| cANakya athavA AhAra-prApti ke lie maMtra kA prayoga kiyA jAe, vaha ne dvAra banda kara vahAM dhUAM kara diyaa| azruoM ke sAtha aMjana nikala maMtrapiNDa hai| gayA aura kSullaka pakar3e ge| isa prakAra adRzya hokara AhAra13. yogapiNDa-pAdalepa Adi yogoM ke dvArA pAnI para calakara grahaNa karanA antardhAnapiNDa hai| athavA AkAza meM gamana kara bhikSA prApta karanA yogapiNDa hai| vistAra hetu draSTavya-nizIthabhASya, pari. 2 kathA saM. 92 1. pi.ni. 219/9-saMbhoiya modage lNbho| 2. nibhA. gA. 4457-4459 3. vahI, gA. 4460, 4461 4. vahI, gA. 4470-4472 piM pra. TI. pa. 40-cUrNaH aussdhdrvysNkrkssodH| 6. nibhA. bhA. 3 cU.pR. 423-vasIkaraNAiyA cuNNA, tehiM jo piDaM uppaadeti| 7. vahI, gA. 4462 8. vahI, bhA. 3, cU. pR. 423-appANaM aMtarahitaM kareMto jo piMDaM geNhati so aMtaddhANapiMDo bhaNNati / 9. vahI, gA. 4464-4465 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauddaso uso caudahavAM uddezaka Page #335 -------------------------------------------------------------------------- Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka kA kendrIya pratipAdya hai-pratigraha (paatr)| gacchavAsI (sthavirakalpI) bhikSu kI mukhya audhika upadhi hai-vastra, pAtra, kambala aura pAdaproJchana / Agama ke kaI sUtroM meM inake lie samAna vidhi-niSedha prApta hote haiN| AyAracUlA meM 'piMDesaNA' ke samAna pAesaNA' para bhI sampUrNa adhyayana upalabdha hai| yahAM eka prazna upasthita hotA hai ki AhAra ke viSaya meM AdhAkarmI, auddezika Adi udgamadoSoM tathA dhAtrIpiNDa, dUtIpiNDa, nimittapiNDa, krodhapiNDa Adi utpAdanA-doSoM kA vicAra kiyA jAtA hai to pAtra ke viSaya meM unakA vicAra kyoM nahIM? dUsarI ora pAtra ke viSaya meM prastuta uddezaka meM krIta, prAmitya, parivartya Adi doSoM kA vicAra kiyA gayA hai to prastuta Agama meM AhAra ke viSaya meM una doSoM kA prAyazcitta kathana kyoM nahIM? AyAracUlA meM piMDesaNA, vatthesaNA, pAesaNA, ThANaM, sejjA Adi sabake viSaya meM eka hI samAna samArabbha samuddissa kIyaM pAmiccaM acchejja....Adi pATha upalabdha hotA hai| nisIhajjhayaNaM meM sarvaprathama kiNeti, pAmicceti, pariyaTreti....Adi pATha isI uddezaka meM Ae haiN| ataH nizIthabhASya evaM cUrNi meM AhAra ke sambandha meM bhI ina doSoM ke vividha prakAroM-AtmabhAvakrIta, parabhAvakrIta, laukika prAmitya, lokottara prAmitya, laukika parivartya, lokottara parivartya tathA etadviSayaka doSoM evaM apavAdoM kA varNana kiyA gayA hai| ataH cUrNikAra ne prazna upasthita kiyA praznakartA-pAtrAdhikAra kA prasaMga hai phira krItakRta Adi bhakta (AhAra) ke viSaya meM kathana kA kyA prayojana? pAtra ke viSaya meM hI kahanA caahie| __ AcArya-yadyapi yaha sampUrNa adhikAra pAtra se saMbaddha hai phira bhI pUrvasiddha hone se piNDa ke viSaya meM kahA jA rahA hai| vaise bhI jo vidhi krItakRta Adi bhakta ke viSaya meM jJAtavya hai, vahI sArI vidhi pAtra ke viSaya meM jJAtavya hai| ataH pAtra ke prasaMga . meM AhAra ke krIta, prAmitya Adi viSayaka vicAra prAsaMgika haiN|2 prastuta uddezaka ke sAtha AyAracUlA ke chaThe adhyayana kI tulanA karane se jJAta hotA hai ki AyAracUlA meM jina-jina kAryoM kA niSedha kiyA gayA hai, unameM se jinako gurucAturmAsika prAyazcitta yogya mAnA gayA, unakA prastuta uddezaka meM kathana nahIM kiyA gayA, jaise-mahAmUlya vAle, dhAtughaTita athavA dhAtughaTita bandhana vAle pAtra rakhanA, pAtra kI pratijJA se ardhayojana kI maryAdA se adhika jAnA tathA utanI maryAdA se adhika dUrI se sapratyapAya mArga se abhihata doSayukta pAtra grahaNa karanA aadi| zeSa prAyaH sabhI pAtra-viSayaka niSedhoM kA prAyazcitta laghu cAturmAsika hai| ataH unako isa uddezaka meM sUtranibaddha kiyA gayA hai| AyAracUlA meM batAyA gayA hai ki koI gRhastha yadi bhikSu ke lie pAtra kA abhyaMgana, mrakSaNa, AgharSaNa-pragharSaNa tathA utkSAlana-pradhAvana karake de to vaha usa pAtra ko aprAsuka aneSaNIya mAnatA huA grahaNa na kare / prastuta uddezaka meM purAne pAtra ko nayA banAne athavA durgandhamaya pAtra ko sugandhita karane ke lie lodha, cUrNa Adi se AgharSaNa-pragharSaNa karane tathA garma athavA ThaNDe jala se utkSAlana-pradhAvana karane vAle bhikSu ke lie prAyazcitta prajJapta hai| AyAracUlA meM pAtra ko avyavahita, sasnigdha, sarajaska aura sacitta pRthivI, zilA Adi tathA vividha prakAra ke durnibaddha, durnikSipta calAcala, adhara sthAnoM para pAtra ke AtApana-pratApana kA niSedha karate hue yaha nirdeza diyA gayA hai ki vaha 1. nibhA. gA. 4474-4523 2. vahI, gA. 4522 (sacUrNi) 3. nisIha. 11/1-8 4. AcU. 6/22-24 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha 296 nisIhajjhayaNaM usa pAtra ko lekara ekAnta meM jAe, vahAM jAkara dagdhasthaMDila, asthirAzi, kiTTarAzi, tuSarAzi, gomayarAzi athavA anya usI prakAra ke sthaMDila kI pratilekhanA kara, usako pramArjita kara yatanApUrvaka pAtra kA AtApana-pratApana kre|' prastuta uddezaka meM kevala una pUrvokta niSiddha sthAnoM para pAtra ke AtApana-pratApana ke prAyazcitta kA nirUpaNa hai| prAcInakAla meM pAtra-Anayana kI sampUrNa vidhi nirdhArita thii| hara sAdhu pAtra lAne nahIM jAtA thaa| jinako pAtra kI AvazyakatA hotI, ve guru se nivedana karate / pAtra-Anayana karane vAle bhikSu do prakAra ke hote-1. guru dvArA niyukta upakaraNautpAdana (prApti) kI labdhi se yukta bhikssu| 2. upakaraNa-utpAdana viSayaka sUtrArtha ke jJAtA utsAhI muni, jo svayaM yaha abhigraha karate haiM ki hameM amuka upakaraNa utpAdana karanA (lAnA) caahie|' donoM hI prakAra ke bhikSu guru dvArA nirdiSTa saMkhyA meM pAtra grahaNa karate, lAkara use guru ke sammukha rakha dete| yadi Avazyaka pAtroM ko grahaNa karane ke bAda unheM koI sulakSaNa pAtra mila jAtA to vaha kisI gaNi, vAcaka Adi ko lakSya karake athavA sahaja bhAva se bhI atirikta pAtra lekara A jAte / prastuta saMdarbha meM bhASya evaM cUrNi meM batAyA gayA hai ki jisake uddeza, samuddeza pUrvaka atirikta pAtra lAyA jAtA, usakI khoja kisa prakAra kI jAtI tathA nirdiSTa gaNi Adi se pUrva bhI atirikta pAtra ko aMgavikala, juMgita, sthavira athavA bAla sAdhu ko kisa krama se diyA jaataa| AyAracUlA meM vidhAna hai-'je NiggaMthe taruNe jugavaM balavaM appAyaMke thirasaMghayaNe, se egaM pAyaM dhArejjA, No biiyN'| isa saMdarbha meM bhASyakAra ne cAlanA pratyavasthAna ke dvArA yaha siddha karane kA prayatna kiyA hai ki mAtraka bhI sthavirakalpika kI audhika upadhi hai aura use grahaNa na karane se aneka doSoM kI saMbhAvanA hai| isa prakAra saMkSepa meM kahA jA sakatA hai ki prastuta sampUrNa prakaraNa pAtra-viSayaka aneka naI dRSTiyoM ko spaSTa karane vAlA hai| 1. AcU. 6/38-42 2. nibhA. gA. 4546, cU.pR. 443 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauddasamo uddeso : caudahavAM uddezaka mUla hindI anuvAda saMskRta chAyA paDiggaha-padaM pratigraha-padam 1. je bhikkhU paDiggahaM kiNeti, yo bhikSuH pratigrahaM krINAti, krApayati, kiNAveti, kIyamAhaTTa dijjamANaM / krItamAhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNantaM vA svdte| saatijjti|| pratigraha-pada 1.jo bhikSu pratigraha (pAtra) kA kraya karatA hai, kraya karavAtA hai aura krIta kie hue lAkara die jAne vAle pAtra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 2. je bhikkhU paDiggahaM pAmicceti, pAmiccAveti, pAmiccamAhaTTa dijjamANaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH pratigrahaM prAmityati, 2. jo bhikSu pratigraha ko udhAra letA hai, udhAra prAmityayati, prAmityamAhRtya dIyamAnaM livAtA hai aura udhAra lie hue lAkara die pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / jAne vAle pAtra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 3. je bhikkhU paDiggahaM pariyaTTeti, yo bhikSuH parivartate, parivartayati, pariyaTTAveti, pariyaTTiya- parivartitamAhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, mAhaTTa dijjamANaM paDiggAheti, pratigRhNantaM vA svadate / paDiggAheMtaM vA saatijjti|| 3. jo bhikSu pratigraha kA parivartana karatA hai, parivartana karavAtA hai aura parivartita kie hue lAkara die jAne vAle pAtra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 4. je bhikkhU paDiggahaM acchejjaM aNisaTuM abhihaDamAhaTTa dijjamANaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH pratigrahaM AcchedyaM anisRSTaM abhihRtamAhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svdte| 4. jo bhikSu chIna kara lAe hue, ananujJAta aura sAmane lAkara die jAne vAle pAtra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 5. je bhikkhU airegaM paDiggahaM gaNiM yo bhikSuH atirekaM pratigrahaM gaNinamuddizya - 5. jo bhikSu gaNi ko uddiSTa kara, gaNi ko uddisiya gaNiM samuddisiya taM gaNiM gaNinaM samuddizya taM gaNinam anApRcchya samuddiSTa kara, usa gaNi ko pUche binA, aNApucchiya aNAmaMtiya / anAmantrya anyonyasmai vitarati, Amantrita kie binA atireka pAtra ko aNNamaNNassa viyarati, viyarataM vA vitarantaM vA svadate / paraspara eka dUsare ko detA hai athavA dene saatijjti|| vAle kA anumodana karatA hai| 6.je bhikkhU airegaM paDiggahaM khuDDagassa vA khuDDiyAe vA theragassa vA theriyAe yo bhikSuH atirekaM pratigrahaM kSudrakAya vA 6. kSullaka athavA kSullikA, sthavira athavA kSudrikAyai vA sthavirAya vA sthavirAyai sthavirA-jo ahastacchinna hai, apAdacchinna Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 14 : sUtra 7-13 vA - ahatthacchiNNassa cchiNNassa apAya akaNNacchiNNassa aNAsacchiNNassa aNoTThacchiNNassa sakkassa- deti, detaM sAtijjati // vA 7. je bhikkhU airegaM paDiggahaM khuDDagassa vA khuDDiyAe vA theragassa vA theriyAe vA - hatthacchiNNassa pAyacchiNNassa kaNNacchiNNassa NAsacchiNNassa occhiNa asakkassa-na deti na deMtaM vA sAtijjati / / 8. je bhikkhU paDiggahaM aNalaM athiraM adhuvaM adhAraNijjaM dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati // 9. je bhikkhU paDiggahaM alaM thiraM dhuvaM dhAraNijjaM na dhareti, na dhareMtaM vA sAtijjati / / 10. je bhikkhU vaNNamaMtaM paDiggahaM vivaNNaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / 11. je bhikkhU vivaNNaM paDiggahaM vaNNamaMtaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati // 12. je bhikkhU 'No Navae me paDiggahe laddhe' tti kaTTa sIodaga - viyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uccholejja vA padhovejja vA uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA sAtijjati // 13. je bhikkhU 'No Navae me paDigga laddhe' tti kaTTu bahudevasieNa 298 vA - ahastacchinnAya apAdacchinnAya akarNacchinnAya anAsAcchinnAya anoSThacchinnAya zaktAya - dadAti dadataM vA svadate / yo bhikSuH atirekaM pratigrahaM kSudrakAya vA kSudrikAyai vA sthavirAya vA sthavirAyai vA - hastacchinnAya pAdacchinna karNacchinnAya nAsAcchinnAya oSThacchinnAya azaktAya na dadAti, na dadataM vA svadate / yo bhikSuH pratigraham analam asthiram adhruvam adhAraNIyaM dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSuH pratigraham alaM sthiraM dhruvaM dhAraNIyaM na dharati, na dharantaM vA svadate / yo bhikSuH varNavantaM pratigrahaM vivarNaM karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH vivarNaM pratigrahaM varNavantaM karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH 'no navakaH mayA pratigrahaH labdhaH' iti kRtvA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svate / yo bhikSuH 'no navakaH mayA pratigrahaH labdhaH' iti kRtvA bahudaiva nisIhajjhayaNaM hai, akarNacchinna hai, anAsikAcchinna hai, anoSThacchinna hai, sazakta hai - use jo bhikSu atirikta pAtra detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 7. kSullaka athavA kSullikA, sthavira athavA sthavirA --jo hastacchinna hai, pAdacchinna hai, karNacchinna hai, nAsikAcchinna hai, oSThacchinna hai, azakta hai use jo bhikSu atirikta pAtra nahIM detA athavA nahIM dene vAle kA anumodana karatA hai| 8. jo bhikSu anala (aparyApta), asthira, adhruva, adhAraNIya (rakhane ke ayogya) pAtra ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 9. jo bhikSu paryApta, sthira, dhruva, dhAraNIya pAtra ko dhAraNa nahIM karatA athavA dhAraNa na karane vAle kA anumodana karatA hai| 10. jo bhikSu varNavAna pAtra ko vivarNa banAtA hai athavA banAne vAle kA anumodana karatA hai / 11. jo bhikSu vivarNa pAtra ko varNavAna banAtA hai athavA banAne vAle kA anumodana karatA hai / " 12. 'mujhe navIna pAtra prApta nahIM huA' - aisA socakara jo bhikSu prAsuka zItala jala se athavA prAsuka uSNa jala se pAtra kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle anumodana karatA hai| 13. 'mujhe navIna pAtra prApta nahIM huA aisA socakara jo bhikSu bahudaivasika prAsuka Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 14: sUtra 14-18 nisIhajjhayaNaM 299 sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena viyaDeNa vA uccholejja vA vA utkSAlayed vA pradhAved vA, padhovejja vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| vA saatijjti|| zItala jala se athavA prAsuka uSNa jala se pAtra kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 14. je bhikkhU No Navae me paDiggahe yo bhikSuH 'no navakaH mayA pratigrahaH laddhe' tti kaTTa kakkeNa vA loddheNa labdhaH' iti kRtvA kalkena vA lodhreNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA vA cUrNena vA varNena vA AgharSed vA AghaMsejja vA paghaMsejja vA, AghasaMtaM pragharSed vA, AgharSantaM vA pragharSantaM vA vA paghaMsaMtaM vA saatijjti|| svdte| 14. 'mujhe navIna pAtra prApta nahIM huA'-aisA socakara jo bhikSu kalka, lodha, cUrNa athavA varNa se pAtra kA AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa karatA hai aura AgharSaNa athavA pragharSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 15. je bhikkhU No Navae me paDiggahe yo bhikSuH 'no navakaH mayA pratigrahaH laddhe' tti kaTTa bahudevasieNa kakkeNa labdhaH' iti kRtvA bahudaivasikena kalkena vA loddheNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa __ vA lodhreNa vA cUrNena vA varNena vA vA AghaMsejja vA paghaMsejja vA, AgharSed vA pragharSed vA, AgharSantaM vA AghaMsaMtaM vA paghaMsaMtaM vA pragharSantaM vA svdte| saatijjti|| 15. 'mujhe navIna pAtra prApta nahIM huA'-aisA socakara jo bhikSu bahudaivasika kalka, lodha, cUrNa athavA varNa se pAtra kA AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa karatA hai aura AgharSaNa athavA pragharSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 16. je bhikkhU 'dubbhigaMdhe me paDiggahe yo bhikSuH 'dubbhi'gaMdhaH mayA pratigrahaH 16. 'mujhe durgandhayukta pAtra prApta huA laddhe' tti kaTTa sIodaga-viyaDeNa vA labdhaH' iti kRtvA zItodakavikRtena vA hai'-aisA socakara jo bhikSu prAsuka zItala usiNodaga-viyaDeNa vA uccholejja uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA jala se athavA prAsuka uSNa jala se vA padhovejja vA, uccholeMtaM vA / pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai padhoveMtaM vA saatijjti|| vA svdte| aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 17. je bhikkha 'dubbhigaMdhe me paDiggahe yo bhikSuH 'dubbhi'gaMdhaH mayA pratigrahaH laddhe tti' kaTTa bahudevasieNa labdhaH' iti kRtvA bahudaivasikena sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena viyaDeNa vA uccholejja vA vA utkSAlayed vA pradhAved vA, padhovejja vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| vA saatijjti|| 17. 'mujhe durgandhayukta pAtra prApta huA hai'-aisA socakara jo bhikSu bahudaivasika prAsuka zItala jala se athavA prAsuka uSNa jala se pAtra kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 18. je bhikkha 'dubbhigaMdhe me paDiggahe yo bhikSuH 'dubbhi'gaMdhaH mayA pratigrahaH 18. 'mujhe durgandhayukta pAtra prApta huA laddhe' tti kaTTa kakkeNa vA loddheNa labdhaH' iti kRtvA kalkena vA lodhreNa hai'-aisA socakara jo bhikSu kalka, lodha, vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA vA cUrNena vA varNena vA AgharSed vA cUrNa athavA varNa se pAtra kA AgharSaNa karatA AghaMsejja vA paghaMsejja vA, AghaMsaMtaM pragharSed vA, AgharSantaM vA pragharSantaM vA hai athavA pragharSaNa karatA hai aura AgharSaNa vA paghaMsaMtaM vA saatijjti|| svdte| athavA pragharSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 uddezaka 14: sUtra 19-26 nisIhajjhayaNaM 19. je bhikkhU 'dubbhigaMdhe me paDiggahe yo bhikSu "dubbhi'gaMdhaH mayA pratigrahaH 19. 'mujhe durgandhayukta pAtra prApta huA laddhe' tti kaTTa bahudesieNa kakkeNa ___ labdhaH' iti kRtvA bahudesikena kalkena hai-aisA socakara jo bhikSu bahudesika (tIna vA loddheNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA lodhreNa vA cUrNena vA varNena vA prasRti se adhika) kalka, lodha, cUrNa vA AghaMsejja vA paghaMsejja vA, AgharSed vA pragharSed vA, AgharSantaM vA athavA varNa se pAtra kA AgharSaNa karatA hai AghaMsaMtaM vA paghaMsaMtaM vA pragharSantaM vA svdte| athavA pragharSaNa karatA hai aura AgharSaNa saatijjti|| athavA pragharSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 20. je bhikkhU aNaMtarahiyAe puDhavIe yo bhikSuH anantarhitAyAM pRthivyAM 20. jo bhikSu avyavahita pRthivI para pAtra kA paDiggahaM AyAvejja vA payAvejja pratigraham AtApayed vA pratApayed vA, AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai vA, AyAtaM vA payAveMtaM vA AtApayantaM vA pratApayantaM vA svadate / aura AtApana athavA pratApana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 21. je bhikkhU sasiNiddhAe puDhavIe yo bhikSuH sasnigdhAyAM pRthivyAM pratigraham paDiggahaM AyAvejja vA payAvejja AtApayevA pratApayedvA, AtApayantaM vA, AyAtaM vA payAvetaM vA vA pratApayantaM vA svdte| saatijjti|| 21. jo bhikSu sasnigdha pRthivI para pAtra kA AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 22. je bhikkhU sasarakkhAe puDhavIe yo bhikSuH sasarakSAyAM pRthivyAM pratigraham 22. jo bhikSu sarajaska pRthivI para pAtra kA paDiggahaM AyAvejja vA payAvejja AtApayed vA pratApayedvA, AtApayantaM AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai vA, AyAtaM vA payAvetaM vA vA pratApayantaM vA svdte| aura AtApana athavA pratApana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 23. je bhikkhU maTTiyAkaDAe puDhavIe yo bhikSuH mRttikAkRtAyAM pRthivyAM 23. jo bhikSu sacitta miTTI yukta pRthivI para paDiggahaM AyAvejja vA payAvejja pratigraham AtApayed vA pratApayed vA, pAtra kA AtApana karatA hai athavA pratApana vA, AyAtaM vA payAveMtaM vA AtApayantaM vA pratApayantaM vA svdte| karatA hai aura AtApana athavA pratApana saatijjti|| karane vAle kA anumodana karatA hai| 24. je bhikkhU cittamaMtAe puDhavIe yo bhikSuH cittavatyAM pRthivyAM pratigraham paDiggahaM AyAvejja vA payAvejja AtApayedvA pratApayedvA , AtApayantaM vA, AyAveMtaM vA payAvetaM vA vA pratApayantaM vA svdte| saatijjti|| 24. jo bhikSu sacitta pRthivI para pAtra kA AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 25. je bhikkhU cittamaMtAe silAe yo bhikSuH cittavatyAM zilAyAM pratigraham 25. jo bhikSu sacitta zilA para pAtra kA paDiggahaM AyAvejja vA payAvejja AtApayed vA pratApayedvA, AtApayantaM AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai vA, AyAtaM vA payAveMtaM vA vA pratApayantaM vA svdte| aura AtApana athavA pratApana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 26. je bhikkhU cittamaMtAe lelUe yo bhikSuH cittavati lelUe' pratigraham 26. jo bhikSu sacitta Dhele para pAtra kA Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM paDiggahaM AyAvejja vA payAvejja vA, AyAveMtaM vA payAveMtaM vA sAtijjati / / 27. je bhikkhU kolAvAsaMsi vA dArue jIvapaiTThie saaMDe sapANe sabIe saharie saosse saudae sauttiMgapaNa daga maTTiya - makkaDAsaMtANagaMsi paDiggahaM AyAvejja vA payAvejja vA, AyAveMtaM vA payAveMtaM vA sAtijjati / / - 28. je bhikkhU thUNaMsi vA giluyaMsi vA usukAlaMsi vA kAmajalaMsi vA aNNayaraMsi vA tahappagAraMsi aMtarikkhajAyaMsi dubbaddhe duNNikkhitte aNikaMpe calAcale paDiggahaM AyAvejja vA payAvejja vA, AyAveMtaM vA payAveMtaM vA sAtijjati // 29. je bhikkhU kuliyaMsi vA bhittiMsi vA silaMsi vA leluMsi vA aNNayaraMsi vA tahappagAraMsi aMtarikkhajAyaMsi dubbaddhe duNNikkhitte aNikaMpe calAcale paDiggahaM AyAvejja vA payAvejja vA, AyAveMtaM vA payAveMtaM vA sAtijjati // 30. je bhikkhU khaMdhaMsi vA phalihaMsi vA maMcaMsi vA maMDabaMsi vA mAlaMsi vA pAsAyaMsi vA hammatalaMsi vA aNNayaraMsi vA tahappagAraMsi aMtarikkhajAyaMsi dubbaddhe duNNikkhitte aNikaMpe calAcale paDigganaM AyAvejja vA payAvejja vA, AyAveMtaM vA payAveMtaM vA sAtijjati / / 301 AtApayed vA pratApayed vA, AtApayantaM vA pratApayantaM vA svadate / yo bhikSuH 'kolA'vAse vA dAruke jIvapratiSThite sANDe saprANe sabIje saharite sAvazyAye sodake sottiMgapanaka- daka- mRttikA - markaTakasaMtAnake pratigraham AtApayed vA pratApayed vA, AtApayantaM vA pratApayantaM vA svadate / yo bhikSuH sthUNAyAM vA gRhailuke vA 'usukAle' vA kAmajale vA anyatarasmin vA tathAprakAre antarikSajAte durbaddhe durnikSipte aniSkampe calAcale pratigraham AtApayed vA pratApayed vA, AtApayantaM vA pratApayantaM vA svadate / yo bhikSuH kuDye vA bhittau vA zilAyAM vA 'leluMsi' vA anyatarasmin tathAprakAre antarikSajAte durbaddhe durnikSipte aniSkampe calAcale pratigraham AtApayed vA pratApayed vA, AtApayantaM vA pratApayantaM vA svadate / yo bhikSuH skandhe vA parighe vA maJve vA maNDape vA 'mAle' vA prAsAde vA harmyatale vA anyatarasmin vA tathAprakAre antarikSajAte durbaddhe durnikSipte aniSkampe calAcale pratigraham AtApayed vA pratApayed vA, AtApayantaM vA pratApayantaM vA svadate / uddezaka 14 : sUtra 28-30 AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai| aura AtApana athavA pratApana karane vAle anumodana karatA hai| 27. jo bhikSu ghuNayukta lakar3I, jIvapratiSThita lakar3I, aMDe sahita, prANasahita, bIjasahita, haritasahita, osasahita udakasahita aura kITikA nagara, panaka, kIcar3a athavA makar3I ke jAle se yukta lakar3I para pAtra kA AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 28. jo bhikSu khaMbhe, dehalI, Ukhala, snAnapITha athavA anya vaise antarikSajAta, jo durbaddha hoM, durnikSipta hoM, aniSkampa hoM evaM calAcala hoM, una para pAtra kA AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 29. jo bhikSu kuDya, bhitti, zilA, DhelA athavA anya vaise antarikSajAta, jo durbaddha hoM, durnikSipta hoM, aniSkampa hoM evaM calAcala hoM, una para pAtra kA AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 30. jo bhikSu prAkAra, argalA, macAna, maMDapa, mAla (maMjila), prAsAda, harmyatala athavA anya vaise antarikSajAta, jo durbaddha hoM, durnikSipta hoM, aniSkampa hoM evaM calAcala hoM, una para pAtra kA AtApana karatA hai| athavA pratApana karatA hai aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai / ' Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 14 : sUtra 31-37 31. je bhikkhU paDiggahAo puDhavIkAyaM NIharati, NIharAveti, NIhariyaM AhaTTa dejjamANaM paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 32. je bhikkhU paDiggahAo AukAyaM NIharati, NIharAveti NIhariyaM AhaTTa dejjamANaM paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 33. je bhikkhU paDiggahAo teDakkAyaM NIharati, NIharAveti, NIhariyaM AhaTTa dejjamANaM paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 34. je bhikkhU paDiggahAo kaMdANi vA mUlANi vA pattANi vA pupphANi vA phalANi vA bIjANi vA NIharati, NIharAveti, NIhariyaM AhaTTa dejjamANaM paDiggAheti, paDiggAheM vA sAtijjati / / 35. je bhikkhU paDiggahAo osahibIyAiM NIharati, NIharAveti, NIhariyaM AhaTTa dejjamANaM paDiggAheti, pauDeggArhataM vA sAtijjati // 36. je bhikkhU paDiggahAo tasapANajAtiM NIharati, NIharAveti, NIhariya AhaTTa dejjamaNaM paDiggAheti, paDaggA sAtijjati // vA 37. je bhikkhU paDiggahagaM nikkoreti, nikkorAveti, nikkoriyaM 302 yo bhikSuH pratigrahAt pRthivIkAyaM nissarati, nissArayati, nissRtam hRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH pratigrahAt apkAyaM nissarati, nissArayati, nissRtam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH pratigRhAt tejaskAyaM nissarati, nissArayati, nissRtam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svate / yo bhikSuH pratigrahAt kandAni vA mUlAni vA patrANi vA puSpANi vA phalAni vA bIjAni vA nissarati, nissArayati, nissRtam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH pratigrahAt oSadhibIjAni nissarati, nissArayati, nissRtam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH pratigrahAt trasaprANajAtiM nissarati, nissArayati, nissRtam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH pratigrahakaM 'nikkoreti', 'nikkorAveti', 'nikkoriyaM' AhRtya nisIhajjhayaNaM 31. jo bhikSu pAtra se pRthivIkAya ko nikAlatA hai, nikalavAtA hai, nikAle hue ko lAkara die jAte hue pAtra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 32. jo bhikSu pAtra se apkAya ko nikAlatA hai, nikalavAtA hai, nikAle hue ko lAkara die jAte hue pAtra ko grahaNa karatA hai| athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 33. jo bhikSu pAtra se tejaskAya ko nikAlatA hai, nikalavAtA hai, nikAle hue ko lAkara die jAte hue pAtra ko grahaNa karatA hai| athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 34. jo bhikSu pAtra se kanda, mUla, patra, puSpa, phala athavA bIja ko nikAlatA hai, nikalavAtA hai, nikAle hue ko lAkara die jAte hue pAtra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 35. jo bhikSu pAtra se auSadhi bIjoM (dhAnya bIjoM) ko nikAlatA hai, nikalavAtA hai, nikAle hue ko lAkara die jAte hue pAtra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle ko anumodana karatA hai| 36. jo bhikSu pAtra se trasaprANajAti ko nikAlatA hai, nikalavAtA hai, nikAle hue ko lAkara die jAte hue pAtra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 37. jo bhikSu pAtra ke mukha kA apanayana karatA hai, mukha kA apanayana karavAtA hai, mukha kA Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 uddezaka 14: sUtra 38-41 nisIhajjhayaNaM AhaTTa dejjamANaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA sva dte| apanayana kie hue lAkara die jAte hue pAtra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 38. je bhikkhU NAyagaM vA aNAyagaM vA uvAsagaM vA aNuvAsagaM vA-gAmaMtaraMsi vA gAmapahaMtaraMsi vA paDiggahagaM obhAsiya-obhAsiya jAyati, jAyaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH jJAtakaM vA ajJAtakaM vA upAsakaM vA anupAsakaM vA grAmAntare vA grAmapathAntare vA pratigrahakam avabhASyaavabhASya yAcate, yAcamAnaM vA svdte| 38. jo bhikSu jJAti athavA ajJAti, upAsaka athavA anupAsaka (zrAvaketara) segrAmAntara athavA grAmapathAntara meM pAtra kI mAMga-mAMga kara yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 39. je bhikkhU NAyagaM vA aNAyagaM vA yo bhikSuH jJAtakaM vA ajJAtakaM vA uvAsagaM vA aNuvAsagaM vA / upAsakaM vA anupAsakaM vA pariSanmadhyAd parisAmajjhAo uTThavettA paDiggahagaM / utthApya pratigrahakam avabhASyaobhAsiya-obhAsiya jAyati, avabhASya yAcate, yAcamAnaM vA svadate / jAyaMtaM vA saatijjti|| 39. jo bhikSu jJAti athavA ajJAti, upAsaka athavA anupAsaka ko pariSad madhya se uThAkara pAtra kI mAMga-mAMga kara yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 40. je bhikkhU paDiggahaNIsAe uDubaddhaM vasati, vasaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH pratigrahanizrayA RtubaddhaM 40. jo bhikSu pAtra kI nizrA meM RtubaddhakAla vasati, vasantaM vA svdte| meM rahatA hai athavA rahane vAle kA anumodana karatA hai| 41. je bhikkhU paDiggahaNIsAe yo bhikSuH pratigrahanizrayA varSAvAsaM vAsAvAsaM vasati, vasaMtaM vA vasati, vasantaM vA svadate / sAtijjatitaM sevamANe Avajjai cAummAsiyaM tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM parihAraTThANaM ugghaatiyN|| parihArasthAnam udghaatikm| 41. jo bhikSu pAtra kI nizrA meM varSAvAsa meM rahatA hai athavA rahane vAle kA anumodana karatA hai|12 -inakA Asevana karane vAle ko udghAtika cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1.sUtra 1-4 bhikSu sarvathA aparigrahI hotA hai| AhAra, vastra, pAtra Adi sabhI vastueM use eSaNA samiti pUrvaka bhikSA ke dvArA hI grahaNa karanI hotI haiN| Avazyaka vastuoM ko bhI vaha kharIda kara, udhAra lekara athavA badala kara nahIM le sktaa| AyAracUlA meM kahA gayA hai ki svayaM yA apane sAdharmika ke lie krIta, prAmitya, parivartita, Acchinna, anisRSTa evaM abhihata doSa se yukta pAtra ko bhikSu puruSAntarakRta, paribhukta, Asevita Adi kisI bhI avasthA meM grahaNa na kre| kisI bhI vastu ko kraya karane vAlA kretA hotA hai aura vikraya karane vAlA vikretaa| kraya aura vikraya donoM vaNik-vRttiyAM haiN| ataH bhikSu bhikSA se AhAra, upadhi Adi ko grahaNa kare, krayavikraya se nhiiN| krIta ke samAna udhAra lekara die gae athavA apanI kisI vastu ke dvArA parivartita kara die gae pAtra ko grahaNa karane para bhI kalaha Adi aneka doSa saMbhava haiN| balAt kisI se chIna kara die gae pAtra ko lene se ahiMsA evaM acaurya-donoM mahAvratoM meM aticAra lagatA hai| anisRSTa doSa yukta pAtra grahaNa karane se acaurya tathA abhihata doSayukta pAtra grahaNa karane se ahiMsA mahAvrata meM aticAra lagatA hai| ye chahoM udgama doSa ke aMtargata Ate haiN| nizIthabhASya evaM cUrNi meM inake viSaya meM acchA vivaraNa upalabdha hotA hai|' zabda vimarza 1. pariyaTTiya-apane pAtra Adi dekara dUsare kA pAtra Adi lenaa|' 2. acchejja-anya vyakti kI vastu ko sAdhu ke lie balAt chInakara denaa| 3. aNisaTuM-jisameM dUsare kI bhAgIdArI ho, usakI anujJA 1. AcU. 6/4-7 2. uttara. 35/14,15 3. nibhA. gA. 4474-4523 4. vahI, bhA. 3, cU.pR. 431-appaNijjaM deti parasaMtiyaM geNhati tti pariyaTTiyaM / 5. vahI, pR.433-aNNassa saMtayaM sAhuaTThAe balA acchiMdiuM dejjaa| 6. bahI-jaM NiddejjaM diNNaM taM NisaTuM, paDipakkhe aNisaTuM / 7. vava. 8/16 ke binA denaa| 2. sUtra 5 vavahAro meM atirikta pAtra ke viSaya meM do vidhAna upalabdha hote haiM nirgrantha athavA nirgranthI ko anya nirgrantha athavA nirgranthI ke lie atirikta pAtra ko dhAraNa athavA grahaNa karanA kalpatA hai| jisa nirgrantha athavA nirgranthI ke lie atirikta pAtra dhAraNa athavA grahaNa kiyA jAe, use pUche binA, AmaMtrita kie binA anya kisI ko denA nahIM klptaa| vyAkhyA sAhitya ke anusAra jisa bhikSu ko pAtra cAhie, use guru se nivedana karanA hotA thA tathA jo pAtra lAne ke lie anya kSetra meM jAte, ve bhI pAtra lAkara guru ke pAsa rakha dete, phira guru hI unakA yathAvidhi vitaraNa krte| guru se pUche binA koI kisI ke lie pAtra nahIM lAtA thA aura na koI svayaM kisI ko lAne ke lie nivedana krtaa| prastuta sUtra meM isI vyavasthA evaM vidhAna ke bhaMga kA prAyazcitta batalAyA gayA hai| zabda vimarza uddeza-sAmAnya nirdeza, jaise-gaNi ko denA hai, vAcaka ko denA hai aadi| ___ samuddeza-nAmanirdeza pUrvaka avadhAraNa, jaise-amuka gaNi, amuka vAcaka ko denA hai, aadi| 3. sUtra 6,7 sAmAnya vidhi ke anusAra jo pAtra jisake nirdeza pUrvaka lAyA jAe, use vaha avazya prApta honA caahie| kintu jo anirdiSTa pAtra ho, use dene meM lAne vAlA svataMtra hotA hai| vizeSa vidhi ke anusAra 8. nibhA. bhA. 3, cU.pR. 444-jassa pAeNa kajjaM so guruM viNNaveti, jo ya bhaNNate teNa vi gurU pucchiyvvo| aha dUraM gatANaM ko vi bhaNejja-me pAtaM ANeha, tattha u sAdhAraNaM / guruvayaNaM ThaveMti gihissAmo amhe pAyaM, tassa u gurU jANagA bhavissaMtItyarthaH / 9. vahI, pR. 439-avisesio uddeso-gaNissa dAhAmi vAyagassa vaa| 10. vahI-visesao samuddeso.......jahA amugagaNissa dAhAmo vAyagassa vaa| Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 305 uddezaka 14:TippaNa aMgavikala evaM asamartha bhikSu yadi mAMga le to unheM nirdiSTa vyakti zabdavimarza hetu draSTavya sUtra 5/65-66 kA ttippnn| se pUrva bhI pAtra denA caahie| 5. sUtra 10,11 jisa prakAra rogI ko auSadha dI jAe, niroga ko auSadha se AyAracUlA meM nirdeza hai ki bhikSu athavA bhikSuNI varNavAna, kyA prayojana? usI prakAra jo hAtha, paira Adi avayavoM se vikala pAtroM ko vivarNa evaM vivarNa pAtroM ko varNavAna na bnaae|' hone ke kAraNa svayaM pAtra kI gaveSaNA Adi meM akSama haiM, kSullaka bhikSu ko kadAcit koI varNADhya pAtra prApta ho, 'koI mere bhikSu agItArtha hone ke kAraNa tathA atyadhika vayaHsthavira gamanAgamana pAtra kA haraNa na kara le|'-is buddhi se koI usake varNa ko garma jala kI zakti se rahita hone ke kAraNa svayaM pAtra nahIM lA sakate, unheM se dhokara, gobara, miTTI, kSAra Adi kA lepa kara use vivarNa banAe yaha pAtra lAkara denA cAhie, nIroga evaM sazakta ko kyoM die jAeM?' ucita nahIM hai| isI prakAra koI pAtra stenAhRta ho aura use usakA azakta evaM vikalAMga bhikSu ko pAtra na diyA jAe aura ve pUrvasvAmI pahacAna na pAe-isa dRSTi se usake varNa kA viparyAsa svayaM pAtrAnveSaNa hetu bhramaNa kareM to saMyamavirAdhanA, lokanindA karanA ucita nhiiN| Adi doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai| bhASyakAra ke anusAra vikalAMga vivarNa pAtra ko suvarNa banAne ke do hetu haiMke samAna aTavI-nirgata, bAla, vRddha, rogI evaM jAtiga~gita bhI pAtra 1. usakA pUrvasvAmI use pahacAna na ske| dene kI prAthamikatA meM grAhya haiM arthAt unheM bhI pAtra denA caahie|' 2. pAtra ke prati rAga bhaav| aMgavikala meM pAdavikala, akSivikala, nAsikAvikala, hAthavikala ina kAraNoM se prakSaNa, dhUpana Adi ke dvArA pAtra ko varNADhya aura kAnavikala-isa krama se pAtra denA caahie| aMga-vikala meM banAnA bhI ucita nhiiN| sAdhu aura sAdhvI donoM vargoM ko pAtra dene hoM to prAthamikatA sAdhviyoM ___ pAtra kA nirarthaka parikarma karane se AtmopaghAta, jIvavirAdhanA, ko dI jAtI hai| saMyamavirAdhanA evaM sUtrArtha-palimaMthu Adi aneka doSa saMbhava haiN| 4. sUtra 8,9 6. sUtra 12-15 prastuta Agama ke pAMcaveM uddezaka meM pramANopeta, majabUta, bhikSu ke lie nirdeza hai ki purAne pAtra ko nayA banAne mAtra ke aprAtihArika aura lakSaNayukta akhaMDa pAtra ko tor3a-tor3a kara lie parikarma na kre| AyAracUlA meM purAne ko nayA banAne ke tIna pariSThApana karane kA prAyazcitta prajJapta hai|' prastuta sUtradvayI meM inhIM parikarmoM kA niSedha haicAroM vizeSaNoM se yukta pAtra ko dhAraNa na karane tathA ina vizeSatAoM * tela, ghRta Adi ke dvArA abhyaMgana aura prkssnn| se rahita pAtra ko dhAraNa karane kA prAyazcitta batalAyA gayA hai| * kalka, lodhra, varNa, cUrNa Adi ke dvArA AgharSaNa aura atirikta pramANa aura nyUna pramANa vAlA pAtra kramazaH AtmavirAdhanA prghrssnn| evaM eSaNAghAta kA nimitta banatA hai| asthira pAtra meM bhikSA lene se * prAsuka zItala athavA uSNa jala se utkSAlana aura pradhAvana / vaha bhagna ho sakatA hai, phalataH eSaNAghAta, sUtrArthahAni Adi doSa prastuta sUtra catuSTayI meM do parikarmoM kA prAyazcitta prajJapta haisaMbhava haiN| prAtihArika pAtra ke TUTa jAne, kho jAne Adi se kaI doSoM * utkSAlana-pradhAvana ke do sUtra aura kI saMbhAvanA rahatI hai tathA alAkSaNika (haMDa saMsthAna vAlA, viSama *AgharSaNa-pragharSaNa ke do suutr| saMsthAnavAlA Adi) pAtra ko dhAraNa karane se cAritrabheda, gaNabheda nizIthasUtra kI kucha pratiyoM meM abhyaMgana-mrakSaNa saMbaMdhI do Adi doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai| dUsarI ora ina sabhI vizeSatAoM sUtra bhI upalabdha hote haiM aisA navasuttANi evaM bhASya-cUrNi sahita se yukta pAtra ko dhAraNa na karane, tor3akara pariSThApita karane se nizItha sUtra kI prati meM ullikhita pAda-TippaNoM se spaSTa hai|12 gRhasthoM meM aprIti, apratyaya evaM lokanindA Adi doSa saMbhava haiN| nizIthabhASyakAra evaM cUrNikAra ke samakSa abhyaMgana-prakSaNa 1. nibhA. gA. 4612 2. vahI, gA. 4623 3. vahI, gA. 4567 4. vahI, gA. 4624 pAdacchi-nAsakara-kannajuMgite, jAtiga~gite cev| voccatthe caulahugA, sarise puvvaM tu samaNINaM / / 5. nisIha. 5165 6. nibhA. gA. 4629,4630 scuurnni| 7. AcU. 6.56 8. nibhA. gA.4635 9. vahI, gA. 4633, 4634 10. vahI, gA. 4636 11. AcU. 6 / 32-34 12. (ka) navasu. pR. 756 (kha) nibhA. bhA. 3, cU.pR. 464 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 14 : TippaNa 306 nisIhajjhayaNaM saMbaMdhI sUtra nahIM rahe athavA unhoMne unako apekSita nahIM samajhA-isakA kASTha athavA anya trasa-sthAvara jIvayukta sthAna para pAtra sukhAne koI nizcita AdhAra upalabdha nahIM hotaa| para jIvavirAdhanA hotI hai| ataH saMyamavirAdhanA se bacane hetu inakA prastuta AlApaka kA eka anya vimarzanIya viSaya niSedha prajJapta hai| jo stambha, dehalI, macAna, mAla (maMjila) Adi hai-'bahudevasieNa' athavA 'bahudesieNa' / AyAracUlA meM bahudesieNa khule hoM, durbaddha hoM, asthira hoM, una para sUkhane ke lie pAtra rakhA pATha upalabdha hotA hai| nizIthasUtra kI aneka pratiyoM meM 'bahudevasieNa' jAe to pAtra gira sakatA hai, TUTa sakatA hai, bhikSu svayaM bhI pAtra pATha milatA hai| nizIthabhASya evaM cUrNi meM donoM pAThoM kI vyAkhyA utArate athavA pAtra rakhate samaya gira sakatA hai, coTa laga sakatI hai| isa prakAra milatI hai isa prakAra pAtravirAdhanA, AtmavirAdhanA Adi doSoM kI saMbhAvanA ke 1. desI kA artha hai-prasRti (pUrNa aMjali athavA do pala kAraNa stambha, dehalI Adi aMtarikSajAta sthAnoM para pAtra kA aataapnprmaann)| eka, do aura tIna prasRti ko 'deza' kahA jAtA hai| tIna se pratApana karanA prAyazcitta yogya kArya mAnA gayA hai|' adhika prasRti jala Adi kA upayoga karanA bahudesika jala Adi zabda vimarza hetu draSTavya-nisIha. 13/1-11 kA ttippnn| kA upayoga hai| 9. sUtra 31-36 2. tatkAla gRhIta athavA taddivasagRhIta jala Adi taddevasika jisa pAtra meM sacitta pRthvIkAya, sacitta jala, tejaskAya hote haiN| saMvAsita-eka athavA adhika rAta bAsI rakhe hue jala athavA kaMda, mUla, patra Adi sacitta vanaspatikAya ho athavA dhAnya Adi bahudevasika hote haiN| bIja hoM, unheM nikAla kara pAtra lene se una-una sthAvarakAyika jIvoM bhASyakAra evaM cUrNikAra ke anusAra pAtra yadi vazIkaraNa yoga, kI virAdhanA hotI hai| pAtra lene ke lie jIvoM ko eka sthAna se viSa athavA madya se bhAvita ho to use eka yA aneka dina taka dUsare sthAna meM saMkrAnta karanA ahiMsA mahAvrata kA aticAra hai| ataH utkSAlana, AgharSaNa athavA abhyaMgana Adi ke dvArA upayoga ke yogya bhikSu svayaM sthAvarakAyika athavA trasakAyika prANiyoM ko banAyA jA sakatA hai| sthAnAntarita na kare aura na sthAnAntarita kara die jAne vAle pAtra 7. sUtra 16-19 ko grahaNa kare / AyAracUlA meM kahA gayA hai___ merA pAtra durgandhayukta hai'-aisA soca kara bhikSu athavA bhikSuNI 'yadi koI gRhastha kisI se kahe-lAo, hama isa pAtra se tela, ghRta Adi se pAtra kA abhyaMgana athavA mrakSaNa na kare kalka, kaMda, mUla, patra, puSpa athavA phala kA vizodhana kara yaha pAtra zramaNa lodhra, cUrNa Adi dravyoM se AgharSaNa-pragharSaNa na kare tathA prAsuka __ ko deN| usa pAtra ko aprAsuka aneSaNIya mAnatA huA bhikSu use zItala athavA uSNa jala se utkSAlana-pradhAvana na kre| yaha sAmAnya grahaNa na kare tathA gRhastha se kahe ki isa prakAra kA pAtra lenA hameM vidhAna hai| apavAdapada meM abhiyoga, viSaprayoga, madya Adi kii| nahIM klptaa| azubha gaMdha kA nivAraNa karane hetu yatanApUrvaka abhyaMgana, AgharSaNa 10. sUtra 37 Adi parikarma anujJAta haiN| prastuta sUtra meM khudAI Adi ke dvArA pAtra ke mukha ko ThIka pUrva AlApaka ke samAna isa AlApaka meM bhI AyAracUlA evaM karane, mukha kA apanayana karane, karavAne tathA anumodana karane kA nisIhajjhayaNaM ke pATha meM bheda hai| prAyazcitta prajJapta hai| prastuta Agama ke prathama uddezaka meM anyatIrthika 8. sUtra 20-30 athavA gRhastha se pAtra ke parighaTTana, saMsthApana evaM samIkaraNa karavAne AyAracUlA meM pAtra-AtApana pada meM avyavahita pRthvI, (jamAne) kA gurumAsika tathA dvitIya uddezaka meM parighaTTana Adi sasnigdha pRthvI Adi sthAnoM para pAtra ko eka bAra athavA bAra-bAra kriyAoM ko svayaM karane kA laghumAsika prAyazcitta prajJapta hai|11 AtApana karane kA niSedha kiyA gayA hai| nisIhajjhayaNaM ke prastuta uparyukta tInoM sUtroM ke bhASya para vimarza karane para yaha spaSTa hai AlApaka meM usI niSedha ke atikramaNa kA prAyazcitta batalAyA gayA ki bhikSu ko yathAsaMbhava yathAkRta pAtra grahaNa karanA cAhie tAki hai| avyavahita, sasnigdha aura sarajaska bhUmi, zilA, DhelA, ghuNayukta parikarma kI kriyA se usake svAdhyAya tathA anya Avazyaka yogoM 1. nibhA. gA. 4643-desI nAma pasatI, tippatipareNa vA vi bhudeso| 7. nisIha. 14/20-30 2. vahI, kakkAdi aNAhAreNa vA vi bhudivsvutthennN| 8. nibhA. gA. 4648,4649 3. vahI, gA. 4646 9. AcU. 6/25 4. AcU. 6/35-36 10. nisIha. 1/19 5. nibhA. gA. 4646 scuurnni| 11. vahI, 2/24 6. AcU. 6/38-81 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM kI hAni na ho| cUrNikAra ke anusAra 'korane' kI kriyA se zuSira sambandhI doSa Ate hai| ataH isameM laghucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai|' pAtra para khudAI karake usake mukha Adi ko sundara banAte samaya kuMthu Adi jIvoM kI virAdhanA tathA zastra se coTa laga jAne para zarIravirAdhanA bhI saMbhava hai| zabda vimarza NikkoraNa - pAtra Adi ke mukha kA apanayana krnaa| 11. sUtra 38, 39 koI gRhasvAmI nikaTavartI gAMva, kheta, khalihAna Adi meM gayA huA hai athavA rAste meM sAmane se A rahA hai| usase athavA kisI pariSad meM baiThA huA hai, use bIca meM uThAkara usase pAtra mAMgA jAe to bhadra prakRtivAlA gRhastha socatA hai-'inheM pAtra kI atyanta AvazyakatA hogI, tabhI ye isa prakAra Akara mujhase pAtra mAMga rahe haiN| aura aisA socakara vaha banavAkara, udhAra lekara athavA kharIda kara bhI bhikSu ko pAtra detA hai| dUsarI ora rUkSa prakRti kA gRhastha socatA hai - 'ye lokavyavahAra bhI nahIM jAnate, na pUrvApara kA vicAra karate haiN|' isa prakAra ruSTa hokara vaha pAtra dene se inkAra kara sakatA hai| ataH bhikSu gRhasvAmI ke ghara jAkara pahale yaha jJAta kare ki usake pAsa pAtra hai yA nhiiN| 'pAtra hai' yaha jJAta hone para usake ghara jAkara vidhipUrvaka pAtra kI yAcanA kre| bAra-bAra ghara jAne para bhI 1. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 472- taM jhusiraM ti kAUNa caulahu~ / 2. vhI. pU. 403 -kuMdarAjahaNA, satyamAdiNA laMkhite AyavirAhaNA / 3. vahI, pR. 472 - muhassa avaNayaNaM NikkoraNaM / 4. vahI, gA. 4677 sacUrNi 5. vahI, gA. 4676 sacUrNi 307 uddezaka 14 : TippaNa pAtra athavA pAtra kA svAmI upalabdha na ho to kisa prakAra yatanApUrvaka pAtra kA avabhASaNa kare - nizIthabhASya meM isakA vizada vivaraNa milatA hai|' zabda vimarza * grAmAntara-nikaTavartI gAMva, aMtarapalli kheta aadi|" grAmapathAntara -do gAMvoM ke bIca kA maarg| cUrNi meM grAmAntara evaM grAmapathAntara ke sthAna para pratigrAma aura pratipatha kI vyAkhyA milatI hai| ' 12. sUtra 40, 41 mAsakalpa prAyogya athavA varSAMvAsa prAyogya kSetra ko chor3akara 'yahAM acche pAtra mileMge' isa AzA se RtubaddhakAla athavA varSAkAla meM rahanA - pAtra kI nizrA se rahanA hai athavA gRhastha ko yaha kahanA hama pAtra ke lie yahAM raha rahe haiM athavA pAtra ke nimitta Ae haiM - yaha bhI pAtra kI nizrA hai| pAtra kI nizrA se kAlAtikrAnta rahane se naityikavAsa sambandhI doSa Ate haiN| kAlAtikAnta nahIM rahe, taba bhI AjJAbhaMga Adi doSa Ate haiN| yadi pAtra ke nimitta rahanA bhI ho to glAna vaiyAvRtya, svAdhyAya Adi kisI prazasta Alambana ke vyAja se rahe tathA pAtraviSayaka abhiprAya gRhastha ko na jatAe / " vahI, gA. 4679, 4680, 4684, 4685 vahI, gA. 4675 - gAmaMtara doNha majjha khettAdI / vahI, bhA. 3, cU. pR. 474 (gA. 4675 kI cUrNi ) vahI pR. 476 - aNNa mAsakappavAsAjoggA vA khettA mottuM ettha pAde labhissAmo tti je vasati, ettha pAde NissA bhavati / eyAe pAdaNissAe / 10. vahI, gA. 4689 sacUrNi / 6. 7. 8. 9. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNNarasamo uddeso pandrahavAM uddezaka Page #351 -------------------------------------------------------------------------- Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka kA mukhya viSaya hai-pariSThApanikA samiti se sambandhita niSiddha padoM ke AcaraNa, anyayUthika evaM gRhastha ke dvArA svayaM ke zarIra Adi kA parikarma evaM vibhUSA ke nimitta svayaM ke zarIra Adi kA parikarma, anyatIrthika, gRhastha tathA asaMvigna bhikSuoM ke sAtha AhAra-pAnI tathA upadhi ke AdAna-pradAna karane evaM sacitta Ama Adi ko khAne kA praayshcitt| prastuta Agama meM pariSThApanikA samiti sambandhI aneka AlApakoM kA saMgrahaNa huA hai| cauthe uddezaka meM uccAraprasravaNa ke pariSThApana kI vidhi, kSetra evaM parityAga ke pazcAt svacchatA Adi ke viSaya meM aneka nirdeza upalabdha hote haiN| zeSa uddezakoM meM gRhIta'uccAraprasravaNa-pada' kA sambandha unake pariSThApana kSetra se hai| prastuta uddezaka meM yAtrIgRha, ArAmagRha Adi aise chayAlIsa sthAnoM para uccAprasravaNa ke pariSThApana kA prAyazcitta prajJapta hai, jahAM para pariSThApana karane se sAdhu-saMsthA kA avarNavAda, pravacanahAni, jugupsA, abhinavadharmA zrAvakoM kA vipariNamana Adi aneka doSoM kI saMbhAvanA hai| AyAracUlA ke 'uccArapAsavaNa-sattikkayaM' nAmaka adhyayana meM inameM se kucha sthAnoM para uccAra-prasravaNa ke visarjana kA niSedha kiyA gayA hai| zeSa sthAnoM para visarjana kA niSedha na karane ke pIche kyA hetu rahA hai? yaha anveSaNa kA viSaya hai| prastuta Agama meM pAdaparikarma, kAyaparikarma, vraNaparikarma, gaMDAdiparikarma, dIrgharoma evaM malanirharaNa Adi se sambaddha cauvana sUtroM kA anekazaH kathana huA hai| prastuta uddezaka meM inakA do bAra ullekha hai 1. anyayUthika evaM gRhastha ke dvArA sAdhu kA prikrm| 2. vibhUSA kI pratijJA se sAdhu dvArA svayaM kA parikarma / bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se jisa prakAra zarIra evaM zarIra ke vividha avayavoM kA AmArjana-pramArjana, saMbAdhana-parimardana, abhyaMgana-mrakSaNa, utkSAlana, pradhAvana Adi kArya nahIM kara sakatA, usI prakAra vaha vastra, pAtra, kaMbala, pAdaproJchana Adi upakaraNoM ko vibhUSA ke lie na dhAraNa kara sakatA hai aura na unakA prakSAlana kara sktaa| bhikSu kI vihAra caryA (jIvanazailI) kA kendrIya tattva hai-ahiMsA evaM saMyama / use jIvana-paryanta sabhI sapApa pravRttiyoM kA tIna karaNa evaM tIna yoga se pratyAkhyAna hotA hai| gArhasthya meM rahate hue koI vyakti tIna karaNa, tIna yoga se sabhI sAvadha kAryoM kA parityAga kara de yaha sAmAnyataH saMbhava nhiiN| ataH bhikSu gRhasthoM evaM anyatIrthikoM ko azana, pAna, khAdya, svAdya, vastra, pAtra, kambala evaM pAdaprojchana nahIM de sktaa| prastuta uddezaka meM asaMvigna bhikSuoM-pArzvastha, avasanna, kuzIla, naityika evaM saMsakta bhikSuoM ke sAtha azana, pAna, khAdya, svAdya, pAtra, kambala aura pAdaproJchana ke AdAna-pradAna kA prAyazcitta prajJapta hai| AyAracUlA ke 'oggaha-paDimA' nAmaka adhyayana meM batAyA gayA hai ki Amravana meM avagraha grahaNa kare to jo Amra yA AmrakhaNDa tiryakchinna, vyavacchinna tathA Agantuka aNDe, prANa, bIja, harita, osa, udaka, uttiMga, panaka, dakamRttikA aura makar3I ke jAle se rahita ho, use prAsuka eSaNIya mAnatA huA grahaNa kre| prastuta uddezaka meM sacitta evaM sacittapratiSThita Amra tathA Amra ke vividha khaNDoM ko khAne athavA svAda lekara khAne kA prAyazcitta prajJapta hai| bhASyakAra ne prastuta prasaMga meM vidazanA (svAda lekara khAne) ke viSaya meM batAyA hai ki prAcIna kAla meM Ama kA chilakA utAra kara use gur3a, kapUra, 1. AcU. 7/28,31 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha 312 nisIhajjhayaNaM namaka athavA isI prakAra ke anya padArtha se susvAdu banAkara khAyA jAtA thaa| prastuta saMdarbha meM nizIthabhASya meM Ama pada kI vividha nikSepoM se vyAkhyA kI gaI hai jo aneka dRSTiyoM se jJAnavardhaka hai| prasaMgataH anantakAyika vanaspati ke lakSaNa, zrutajJAnI evaM kevalajJAnI kI tulanA, tattvanirUpaNa meM upamA evaM dRSTAnta kA mahattva, pariNAmaka, apariNAmaka evaM atipariNAmaka ziSyoM kI cintana evaM kAryazailI, pralamba ke vidhibhinna-avidhibhinna prakAroM kA nirUpaNa Adi aneka viSayoM kI sundara jAnakArI upalabdha hotI hai| Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla pharusavayaNa-padaM 1. je bhikkhU bhikkhuM AgADhaM vadati, vadataM vA sAtijjati / 2. je bhikkhU bhikkhu pharusaM vadati, vadataM vA sAtijjati / 3. je bhikkhU bhikkhu AgADhaM pharusaM vadati, vadataM vA sAtijjati / / aMba-padaM 5. je bhikkhU sacittaM aMbaM bhuMjati, bhutaM vA sAtijjati // 6. je bhikkhU sacittaM aMbaM viDasati, viDasaMtaM vA sAtijjati // paNNarasamo uddeso : pandrahavAM uddezaka saMskRta chA 7. je bhikkhU sacittaM aMbaM vA aMbapesiM vA aMbabhittaM vA aMbasAlagaM vA aMbaDagalaM vA aMbacoyagaM vA bhuMjati, bhuMjaMtaM vA sAtijjati / / paruSavacana-padam yo bhikSuH bhikSu AgADhaM vadati, vadantaM vA svadate / 4. je bhikkhU bhikkhu aNNayarIe yo bhikSuH bhikSum anyatarayA accAsAyaNAe accAsAeti, accAsAeMtaM vA sAtijjati / / atyAzAtayati, yo bhikSuH bhikSu paruSaM vadati, vadantaM vA svadate / yo bhikSuH bhikSu AgADhaM paruSaM vadati, vadantaM vA svadate / atyAzAtanayA atyAzAtayantaM vA svadate / Amra-padam yo bhikSuH sacittam AmraM bhuGkte, bhuJjAnaM vA svadate / yo bhikSuH sacittam AmraM 'viDasati' (vidazati), 'viDasaMtaM' (vidazantaM) vA svadate / yo bhikSuH sacittam AmraM vA AmrapezIM vA AmrabhittaM vA AmrasAlakaM vA Amra 'DagalaM' vA AmracoyagaM vA bhuGkte, bhuJjAnaM vA svadate / hindI anuvAda paruSa vacana-pada 1. jo bhikSu bhikSu ko AgAr3ha vacana bolatA hai athavA bolane vAle kA anumodana karatA hai / 2. jo bhikSu bhikSu ko paruSa vacana bolatA hai| athavA bolane vAle kA anumodana karatA hai / 3. jo bhikSu bhikSu ko AgAr3ha - paruSa vacana bolatA hai athavA bolane vAle kA hai| 4. jo bhikSu bhikSu kI kisI eka atyAzAtanA se atyAzAtanA karatA hai athavA atyAzAtanA karane vAle kA anumodana karatA hai| Amra-pada 5. jo bhikSu sacitta Ama khAtA hai athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| 6. jo bhikSu sacitta Ama ko svAda lekara khAtA hai athavA svAda lekara khAne vAle kA anumodana karatA hai| 7. jo bhikSu sacitta Ama (kerI), Ama kI pezI, Ama-bhittaga, Ama-zAlaka, AmaDagala athavA Ama-coyaga ko khAtA hai| athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 nisIhajjhayaNaM uddezaka 15 : sUtra 8-15 8. je bhikkhU sacittaM aMbaM vA aMbapesiM vA aMbabhittaM vA aMbasAlagaM vA aMbaDagalaM vA aMbacoyagaM vA viDasati, viDasaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH sacittam AnaM vA AmrapezI vA AmrabhittaM vA AmrasAlakaM vA Amra'DagalaM' vA AmracoyagaM vA 'viDasati' (vidazati), 'viDasaMtaM' (vidazantaM) vA svdte| 8. jo bhikSu sacitta Ama (kerI), Ama kI pezI, Ama-bhittaga, Ama-zAlaka, Ama-Dagala athavA Ama-coyaga ko svAda lekara khAtA hai athavA svAda lekara khAne vAle kA anumodana karatA hai| 9. je bhikkhU sacittapaiTThiyaM aMbaM __ @jati, bhuMjaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH sacittapratiSThitam AnaM 9. jo bhikSu sacitta-pratiSThita Ama khAtA hai bhuGkte, bhujAnaM vA svdte| athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| 10. je bhikkhU sacittapaiTThiyaM aMbaM viDasati, viDasaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH sacittapratiSThitam AnaM 10. jo bhikSu sacitta-pratiSThita Ama ko 'viDasati' (vidazati), 'viDasaMtaM' svAda lekara khAtA hai athavA svAda lekara (vidazantaM) vA svdte| khAne vAle kA anumodana karatA hai| 11.je bhikkhU sacitta-paiTThiyaM aMbaMvA yo bhikSuH sacittapratiSThitam AnaM vA 11. jo bhikSu sacitta-pratiSThita Ama aMbapesiMvA aMbabhittaM vA aMbasAlagaM AmrapezI vA AmrabhittaM vA AmrasAlakaM (kerI), Ama kI pezI, Ama-bhittaga, vA aMbaDagalaM vA aMbacoyagaM vA vA Amra'DagalaM' vA AmracoyagaM vA Ama-zAlaka, Ama-Dagala athavA AmabhuMjati, bhujaMtaM vA saatijjti|| bhuGkte, bhujAnaM vA svdte| coyaga ko khAtA hai athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| 12. je bhikkhU sacittapaiTThiyaM aMbaM vA yo bhikSuH sacittapratiSThitam AnaM vA 12. jo bhikSu sacitta-pratiSThita Ama aMbapesi vA aMbabhittaM vA aMbasAlagaM __ AmrapezI vA AmrabhittaM vA AmrasAlakaM (kerI), Ama kI pezI, Ama-bhittaga, vA aMbaDagalaM vA aMbacoyagaM vA vA Amra'DagalaM' vA AmracoyagaM vA Ama-zAlaka, Ama-Dagala athavA AmaviDasati, viDasaMtaM vA saatijjti|| 'viDasati' (vidazati), 'viDasaMtaM' coyaga ko svAda lekara khAtA hai athavA (vidazantaM) vA svdte| khAne vAle kA anumodana karatA hai| pAya-parikamma-padaM pAdaparikarma-padam 13. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo pAe agArasthitena vA AtmanaH pAdau AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmArjayed vA pramArjayed vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svdte| saatijjti|| pAdaparikarma-pada 13. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane pairoM kA AmArjana karavAtA hai athavA pramArjana karavAtA hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 14. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo pAe agArasthitena vA AtmanaH pAdau saMvAhAvejja vA palimahAvejja vA, saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM saMvAhAveMtaM vA palimaddAveMtaM vA vA parimardayantaM vA svdte| saatijjti|| 14. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane pairoM kA saMbAdhana karavAtA hai athavA parimardana karavAtA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 15. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA 15. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 15: sUtra 16-20 nisIhajjhayaNaM gArathieNa vA appaNo pAe telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA nnvnniienn| vA abbhaMgAvejja vA makkhAvejja vA, abbhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA saatijjti|| 315 agArasthitena vA AtmanaH pAdau tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjayed vA mrakSayed vA, abhyaJjayantaM vA mrakSayantaM vA svdte| dvArA apane pairoM kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtA hai athavA mrakSaNa karavAtA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA 16. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo pAe loddheNa ___ agArasthitena vA AtmanaH pAdau lodhreNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA vA ullolAvejja vA uvvaTTAvejja ullolayed vA udvartayed vA, vA, ullolAveMtaM vA uvvaTTAveMtaM vA ullolayantaM vA udvartayantaM vA svdte| saatijjti|| 16. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane pairoM para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karavAtA hai athavA udvartana karavAtA hai aura lepa athavA udvartana karavAne vAle kA anumodana karatA 17. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA 17. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gArathieNa vA appaNo pAe agArasthitena vA AtmanaH pAdau dvArA apane pairoM kA prAsuka zItala jala sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana viyaDeNa vA uccholAvejja vA vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svdte| utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA padhovAveMtaM vA saatijjti|| anumodana karatA hai| 18. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA 18. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gArathieNa vA appaNo pAe agArasthitena vA AtmanaH pAdau dvArA apane pairoM kA phUMka dilavAtA hai phumAvejja vA rayAvejja vA, phumAtaM 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed athavA raMga lagavAtA hai aura phUMka dilavAne vA rayAtaM vA saatijjti|| vA, 'phumAtaM' (phUtkArayantaM) vA athavA raMga lagavAne vAle kA anumodana raJjayantaM vA svdte| karatA hai| kAya-parikamma-padaM 19. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthieNa vA appaNo kArya AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA saatijjti|| kAyaparikarma-padam yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthitena vA AtmanaH kAyam AmArjayed vA pramArjayed vA, AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svdte| kAyaparikarma-pada 19. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra kA AmArjana karavAtA hai athavA pramArjana karavAtA hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 20. je bhikkhU aNNautthieNa vA gArathieNa vA appaNo kArya saMvAhAvejja vA palimaddAvejja vA, saMvAhAveMtaM vA palimahAveMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthitena vA AtmanaH kAyaM saMvAhayed vA parimardayeda vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| 20. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra kA saMbAdhana karavAtA hai athavA parimardana karavAtA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 15: sUtra 21-26 nisIhajjhayaNaM 21. je bhikkhU aNNautthieNa vA gArathieNa vA appaNo kAyaM telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA makkhAvejja vA, abbhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA saatijjti|| 316 yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthitena vA AtmanaH kAyaM tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjayed vA mrakSayed vA, abhyaJjayantaM vA mrakSayantaM vA svdte| 21. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtA hai athavA mrakSaNa karavAtA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 22. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthitena gArathieNa vA appaNo kAyaM loheNa vA AtmanaH kAyaM lodhreNa vA kalkena vA vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa cUrNena vA varNena vA ullolayed vA vA ullolAvejja vA uvvaTTAvejja udvartayed vA, ullolayantaM vA vA, ullolAveMtaM vA uvvaTTAveMtaM vA udvartayantaM vA svdte| saatijjti|| 22. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karavAtA hai athavA udvartana karavAtA hai aura lepa athavA udvartana karavAne vAle kA anumodana karatA 23. je bhikkhU aNNautthieNa vA / yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo kArya agArasthitena vA AtmanaH kArya sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena viyaDeNa vA uccholAvejja vA vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svdte| padhovAveMtaMvA saatijjti|| 23. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 24. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo kArya agArasthitena vA AtmanaH kArya phumAvejja vA rayAvejja vA, phumAtaM 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA rajjayed vA rayAtaM vA saatijjti|| vA, 'phumAtaM' (phUtkArayantaM) vA raJjayantaM vA svdte| 24. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra para phUMka dilavAtA hai athavA raMga lagavAtA hai aura phUMka dilavAne vAle athavA raMga lagavAne vAle kA anumodana karatA hai| vaNa-parikamma-padaM vraNa-parikarma-padam 25. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo kAryasi vaNaM __agArasthitena vA AtmanaH kAye vraNam AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmArjayed vA pramArjayed vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svadate / saatijjti|| vraNaparikarma-pada 25. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra para hue vraNa kA AmArjana karavAtA hai athavA pramArjana karavAtA hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 26. je bhikkhU aNNautthieNa vA gArathieNa vA appaNo kAryasi vaNaM saMvAhAvejja vA palimaddAvejja vA, saMvAhAveMtaM vA palimahAveMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthitena vA AtmanaH kAye vraNaM saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| 26. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke . dvArA apane zarIra para hue vraNa kA saMbAdhana karavAtA hai athavA parimardana karavAtA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 nisIhajjhayaNaM 27. je bhikkhU aNNautthieNa vA gArathieNa vA appaNo kAryasi vaNaM telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA makkhAvejja vA, abbhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthitena vA AtmanaH kAye vraNaM tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjayed vA mrakSayed vA, abhyaJjayantaM vA mrakSayantaM vA svdte| uddezaka 15 : sUtra 27-32 27. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra para hue vraNa kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtA hai athavA mrakSaNa karavAtA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 28. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo kAryasi vaNaM agArasthitena vA AtmanaH kAye vraNaM loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA vaNNeNa vA ullolAvejja vA ullolayed vA udvartayed vA, uvvaTTAvejja vA, ullolAveMtaM vA ullolayantaM vA udvartayantaM vA svadate / uvvaTTAveMtaM vA saatijjti|| 28. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra para hue vraNa para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karavAtA hai athavA udvartana karavAtA hai aura lepa athavA udvartana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 29. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo kAyaMsi vaNaM agArasthitena vA AtmanaH kAye vraNaM sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena viyaDeNa vA uccholAvejja vA vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svdte| padhovAveMtaM vA saatijjti|| 29. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra para hue vraNa kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 30. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA 30. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gArathieNa vA appaNo kAryasi vaNaM agArasthitena vA AtmanaH kAye vraNaM dvArA apane zarIra para hue vraNa para phUMka phumAvejja vArayAvejja vA, phumAtaM _ 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed dilavAtA hai athavA raMga lagavAtA hai aura vA rayAveMtaM vA saatijjti|| vA, 'phumAtaM' (phUtkArayantaM) vA phUMka dilavAne athavA raMga lagavAne vAle kA rajayantaM vA svdte| anumodana karatA hai| gaMDAdi-parikamma-padaM gaMDAdiparikarma-padam gaMDAdiparikarma-pada 31. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA 31. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gAratthieNa vA appaNo kAryasi gaMDaM agArasthitena vA AtmanaH kAye gaMDaM vA dvArA apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM phusI, arza athavA bhagandara kA kisI bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkhaNaM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtana tIkSNa zastrajAta se Acchedana karavAtA hai satthajAeNaM acchiMdAvejja vA Acchedayed vA vicchedayed vA, athavA vicchedana karavAtA hai aura vicchiMdAvejja vA, acchiMdAveMtaM vA AcchedayantaM vA vicchedayantaM vA svdte| Acchedana athavA vicchedana karavAne vAle vicchiMdAveMtaM vA saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 32. je bhikkhU aNNautthieNa vA gArathieNa vA appaNo kAryasi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthitena vA AtmanaH kAye gaMDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM 32. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 15: sUtra 33-35 318 nisIhajjhayaNaM bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM vA anyatareNa vA tIkSNena zastrajAtana satthajAeNaM acchiMdAvettA vA Acchedya vA vicchedya vA pUyaM vA zoNitaM vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaM vA vA nissArayed vA vizodhayed vA, NIharAvejja vA visohAvejja vA, nissArayantaM vA vizodhayantaM vA svadate / NIharAveMtaM vA visohAveMtaM vA saatijjti|| tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana karavAkara, pIva athavA rakta nikalavAtA hai athavA sApha karavAtA hai aura nikalavAne athavA sApha karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 33. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA agAratthitena gArathieNa vA appaNo kAyaMsi gaMDaM vA AtmanaH kAye gaMDaM vA piTakaM vA vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM ___ anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchedya satthajAeNaM acchiMdAvettA vA vA vicchedya vA pUrva vA zoNitaM vA vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaM vA nissArya vA vizodhya vA NIharAvettA vA visohAvettA vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, viyaDeNa vA uccholAvejja vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svadate / padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA padhovAveMtaM saatijjti|| 33. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana karavAkara, pIva athavA rakta ko nikalavAkara athavA sApha karavAkara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA anumodana karatA 34. je bhikkhU aNNautthieNa vA __ yo bhikSuH anyayUthikena vA 34. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gArathieNa vA appaNo kAryasi gaMDaM __ agArasthitena vA AtmanaH kAye gaMDaM vA dvArA apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM phusI, arza athavA bhagandara kA kisI bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkhaNaM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA satthajAeNaM acchiMdAvettA vA Acchedya vA vicchedya pUrva vA zoNitaM vA / vicchedana karavAkara, pIva athavA rakta ko vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaMvA nissArya vA vizodhya vA / nikalavAkara athavA sApha karavAkara, NIharAvettA vA visohAvettA vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena usakA prAsuka zItala athavA prAsuka uSNa sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana viyaDeNa vA uccholAvettA vaa| AlepanajAtena Alepayed vA vilepayed karavAkara, kisI AlepanajAta se Alepana padhovAvettA vA aNNayareNaM vA, AlepayantaM vA vilepayantaM vA karavAtA hai athavA vilepana karavAtA hai aura AlevaNajAeNaM AliMpAvejja vA svdte| Alepana athavA vilepana karavAne vAle kA viliMpAvejja vA, AliMpAveMtaM vA anumodana karatA hai| viliMpAveMtaM vA saatijjti|| 35. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo kAyaMsi gaMDaM agArasthitena vA AtmanaH kAye gaMDaM vA vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkhaNaM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena satthajAeNaM acchiMdAvettA vA Acchedya vA vicchedya vA pUrva vA zoNitaM vicchiMdAvettA vA pUyaM vA soNiyaM vA vA nissArya vA vizodhya vA 35. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana karavAkara, pIva athavA rakta ko nikalavAkara athavA sApha karavAkara, Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 319 uddezaka 15: sUtra 36-38 NIharAvettA vA visohAvettA vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholAvettA vA padhovAvettA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM AliMpAvettA vA viliMpAvettA vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA makkhAvejja vA, abbhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA saatijjti|| zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena Alepya vA vilepya vA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjayed vA prakSayed vA, abhyaJjayantaM vA mrakSayantaM vA svdte| usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana karavAkara, usa para kisI AlepanajAta kA Alepana athavA vilepana karavAkara, usakA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtA hai athavA mrakSaNa karavAtA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 36. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA 36. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gArathieNa vA appaNo kAyaMsi gaMDaM agArasthitena vA AtmanaH kAye gaMDaM vA dvArA apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM phusI, arza athavA bhagandara kA kisI bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtana tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA satthajAeNaM acchiMdAvettA vA ___Acchedya vA vicchedya vA pUrva vA zoNitaM vicchedana karavAkara, pIva athavA rakta ko vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaM vA vA nissArya vA vizodhya vA nikalavAkara athavA sApha karavAkara, NIharAvettA vA visohAvettA vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena usakA prAsuka zItala athavA prAsuka uSNa sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana viyaDeNa vA uccholAvettA vA AlepanajAtena Alepya vA vilepya vA karavAkara, usa para kisI AlepanajAta kA padhovAvettA vA aNNayareNaM tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena Alepana athavA vilepana karavAkara, usakA AlevaNajAeNaM AliMpAvettA vA vA abhyajya vA mrakSayitvA vA anyatareNa taila, ghRta, vasA athavA makkhana se viliMpAvettA vA telleNa vA ghaeNa vA dhUpanajAtena dhUpayed vA pradhUpayed vA, abhyaMgana athavA prakSaNa karavAkara use vasAe vA NavaNIeNa vA dhUpayantaM vA pradhUpayantaM vA svadate / kisI anya dhUpajAta se dhUpita karavAtA hai abbhaMgAvettA vA makkhAvettA vA athavA pradhUpita karavAtA hai aura dhUpita aNNayareNaM dhUvaNajAeNaM dhUvAvejja athavA pradhUpita karavAne vAle kA anumodana vA padhUvAvejja vA, dhUvAveMtaM vA karatA hai| padhUvAveMtaM vA saatijjti|| kimi-padaM 37. je bhikkhU aNNautthieNa vA gArathieNa vA appaNo pAlukimiyaM vA kucchikimiyaM vA aMgulIe NivesAviya-NivesAviya NIharAveti, NIharAveMtaM vA saatijjti|| kRmi-padam yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthitena vA AtmanaH pAyukRmikaM vA kukSikRmikaM vA aMgulyA nivezyanivezya nissArayati, nissArayantaM vA svdte| kRmi-pada 37. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane apAna ke kRmi athavA kukSi ke kRmi ko aMgulI DalavA-DalavA kara nikalavAtA hai athavA nikalavAne vAle kA anumodana karatA hai| Naha-sihA-padaM nakhazikhA-padam 38. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo dIhAo agArasthitena vA AtmanaH dIrghAH nakhazikhA-pada 38. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI dIrgha nakhazikhA ko kaTavAtA hai dAghAH Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 15 sUtra 39-44 kappAvejja vA Naha sihAo saMThavAvejja yA kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati / dIha - roma-padaM 39. je bhikkhU aNNautthieNa vA gArasthiraNa vA appaNI dIhAI jaMparomAI kappAvejja vA saMThavAvejja yA kappAvaitaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati / / - 40. je bhikkhU aNNautthieNa vA gArasthiraNa vA appaNI dIhAI vatthi-romAI kappAvejja vA saMThavAvejja vA kappAvaitaM vA saMThavAvetaM vA sAtijjati // 41. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthiena vA appaNo dIha-romAI kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAvaitaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati // 42. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthieNa vA appaNo dIhAI kakkhANa - romAI kappAvejja vA saMThavAvejja vA kappAvaitaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati / / 43. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthi vA appaNo dIhAiM maMsuromAI kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAvaitaM vA saMThavAvetaM vA sAtijJjati / / daMta-padaM 44. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA appaNo daMte 320 nakhazikhAH kalpayet vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / dIrgharoma-padam vA yo bhikSuH anyayUthina agArasthitena vA AtmanaH dIrghANi jaMghAromANi kalpayed vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthina vA agArasthitena vA AtmanaH dIrghANi vastiromANi kalpayed vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthina vA agArasthitena vA AtmanaH dIrgharomANi kalpaved vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthina vA agArasthitena vA AtmanaH dIrghANi kakSAromANi kalpayed vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyatha vA agArasthitena vA AtmanaH dIrghANi zmazruromANi kalpayed vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svdte| daMta-padam yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthitena vA AtmanaH dantAn nisIhajjhayaNaM athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| dIrgharoma pada 39. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI jaMghApradeza kI dIrgha romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 40. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI vastipradeza kI dIrgha romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 41. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI dIrgha romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 42. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI kakSA kI dIrgha romarAja ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai| aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 43. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI zmazru kI dIrgha romarAja ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai| aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| daMta pada 44. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane dAMtoM kA AgharSaNa karavAtA hai| Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM AghaMsAvejja vA paghaMsAvejja vA, AghaMsAveMtaM vA paghaMsAveMtaM vA sAtijjati / / 45. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA appaNo daMte uccholAvejja vA padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA padhovAveMtaM vA sAtijjati / / 46. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA appaNo daMte mavejja vA rayAvajja vA, phumAveMtaM vA rayAveMtaM vA sAtijjati / / upadaM 47. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA appaNo uTTe AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA sAtijjati / 48. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA appaNo uTThe saMvAhAvejja vA palimaddAvejja vA, saMvAhAveMtaM vA palimaddAveMtaM vA sAtijjati // 49. je bhikkhU aNNautthieNa vA gArathieNa vA appaNo uTThe telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abhaMgAvejja vA makkhAvejja vA, abbhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA sAtijjati // 50. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA appaNo uTTe loddheNa vA kakkeNa vA cuNeNa vA vaNNeNa 321 AgharSayed vA pragharSayed vA, AgharSayantaM vA pragharSayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthina vA agArasthitena vA AtmanaH dantAn utkSAlayed vA pradhAvayed vA, utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyatha vA agArasthitena vA AtmanaH dantAn 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA rajjayed vA, 'phumAveMtaM' (phUtkArayantaM ) vA rajjayantaM vA svadate / oSTha-padam vA yo bhikSuH anyatha agArasthitena vA AtmanaH oSThau AmArjayet vA pramArjayed vA, AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svadate / vA yo bhikSuH anyatha agArasthitena vA AtmanaH oSThau saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svadate / vA yo bhikSuH anyayUthina agArasthitena vA AtmanaH oSThau tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjayed vA prakSayed vA, abhyaJjayantaM vA prakSayantaM vA svadate / vA yo bhikSuH anyatha agArasthitena vA AtmanaH oSThau lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA uddezaka 15 : sUtra 45-50 athavA gharSaNa karavAtA hai aura AgharSaNa athavA pragharSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 45. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane dAMtoM kA utkSAlana karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 46. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane dAMtoM para phUMka dilavAtA hai| athavA raMga lagavAtA hai aura phUMka dilavAne athavA raMga lagavAne vAle kA anumodana karatA hai| oSTha pada 47. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane oSTha kA AmArjana karavAtA hai athavA pramArjana karavAtA hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAle kA anumodana karatA hai / 48. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane oSTha kA saMbAdhana karavAtA hai athavA parimardana karavAtA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 49. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane oSTha kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtA hai| athavA prakSaNa karavAtA hai aura abhyaMgana athavA prakSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA hai / 50. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane oSTha para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karavAtA hai athavA Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 15 : sUtra 51-55 322 vA ullolAvejja vA uvvaTTAvejja ullolayed vA udvartayed vA, vA, ullolAveMtaM vA uvvaTTAveMtaM vA ullolayantaM vA udvartayantaM vA svadate / saatijjti|| udvartana karavAtA hai aura lepa athavA udvartana karavAne vAle kA anumodana karatA 51. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA 51. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gArathieNa vA appaNo uddhe agArasthitena vA AtmanaH oSThau dvArA apane oSTha kA prAsuka zItala jala sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana viyaDeNa vA uccholAvejja vA vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svdte| utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA padhovAveMtaM vA saatijjti|| anumodana karatA hai| 52. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo uDe agArasthitena vA AtmanaH oSThau phumAvejja vA syAvejja vA, phumAtaM _ 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA rajayed vArayAtaM vA saatijjti|| vA, 'phumAveta' (phUtkArayantaM) vA rajjayantaM vA svdte| 52. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane oSTha para phUMka dilavAtA hai athavA raMga lagavAtA hai aura phUMka dilavAne athavA raMga lagavAne vAle kA anumodana karatA hai| dIha-roma-padaM 53. je bhikkhU aNNautthieNa vA gArathieNa vA appaNo dIhAI uttaroTTha-romAI kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kapyAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA saatijjti|| dIrgharoma-padam yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthitena vA AtmanaH dIrghANi uttarauSTharomANi kalpayedvA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svdte| dIrgharoma-pada 53. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI uttaroSTha kI dIrgha romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 54. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo dIhAI ___agArasthitena vA AtmanaH dIrghANi NAsA-romAiM kappAvejja vA nAsAromANi kalpayed vA saMsthApayed saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA saMThavAveMtaM vA saatijjti|| svdte| 54. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI nAka kI dIrgha romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| acchi -patta-padaM 55. je bhikkhU aNNautthieNa vA gArathieNa vA appaNo dIhAI acchi-pattAI kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA saatijjti|| akSipatra-padam akSipatra-pada yo bhikSuH anyayUthikena vA 55. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke agArasthitena vA AtmanaH dIrghANi / dvArA apane dIrgha akSipatroM ko kaTavAtA hai akSipatrANi kalpayed vA saMsthApayed athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA athavA vyavasthita karavAne vAle kA svdte| anumodana karatA hai| Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM acchi parda 56. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA appaNo acchINi AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmajjAvataM vA pamajjAvataM vA sAtijjati // 57. je bhikkhu aNNautthieNa vA gAratthieNa vA appaNo acchINi saMvAhAvejja vA palimadAvejja vA, saMvAhAveMtaM vA palimahAveMtaM vA sAtijjati // 58. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthieNa vA appaNo acchINi telleNa vA gharaNa vA basAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA makkhAvejja vA abhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA sAtijjati / / 59. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA appaNo acchINi loNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA ullolAvejja vA uvvaTTAvejja vA, ullolAveMtaM vA uTTAveMtaM vA sAtijjati // 60. je bhikkhU aNNautthieNa vA gAratthieNa vA appaNo acchINi sIodaga viyadveNa vA usiNodaga viyadveNa vA uccholAvejja vA padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA pathovAveMtaM vA sAtijjati / / 61. je bhikkhu aNNautthieNa vA gAratthieNa vA appaNo acchINi phumavejja vA rathAvejja vA, phumAvataM vA rathAvaitaM vA sAtijjati / / 323 akSi-padam vA yo bhikSuH anyayUthikena agArasthitena vA AtmanaH akSiNI AmArjayed vA pramArjayed vA, AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svdte| yo bhikSuH anyayUthina vA agArasthitena vA AtmanaH akSiNI saMvAhayeda vA parimardayeda vA saMvAhanAM vA parimardayantaM vA svadate / vA yo bhikSuH anyayUthikena agArasthitena vA AtmanaH akSiNI tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjayed vA prakSayed vA, abhyaJjayantaM vA prayantaM vA svdte| yo bhikSuH anyatha vA agArasthitena vA AtmanaH akSiNI lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvartayed vA, ullolayantaM vA udvartayantaM vA svdte| yo bhikSuH anyayUthikena vA agArasthitena vA AtmanaH akSiNI zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svadate / yo bhikSuH anyayUthina vA agArasthitena vA AtmanaH akSiNI 'phumavejja' (phUtkArayed) vA rajjayed vA, 'phumAveMtaM' (phUtkArayantaM) vA raJjayantaM vA svadate / uddezaka 15 : sUtra 56-61 akSi-pada 56. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI AMkhoM kA AmArjana karavAtA hai athavA pramArjana karavAtA hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 57. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI AMkhoM kA saMbAdhana karavAtA hai athavA parimardana karavAtA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 58. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI AMkhoM kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtA hai athavA prakSaNa karavAtA hai aura abhyaMgana athavA prakSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 59. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI AMkhoM para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karavAtA hai athavA udvartana karavAtA hai aura lepa athavA udvartana karavAne vAle kA anumodana karatA 60. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI AMkhoM para phUMka dilavAtA hai| athavA raMga lagavAtA hai aura phUMka dilavAne athavA raMga lagavAne vAle kA anumodana karatA hai| 61. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI AMkhoM kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM dIrgharoma-pada uddezaka 15 : sUtra 62-67 324 dIha-roma-padaM dIrgharoma-padam 62. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArasthieNa vA appaNo dIhAI ___ agArasthitena vA AtmanaH dIrghANi bhamuga-romAI kappAvejja vA bhUromANi kalpayed vA saMsthApayed vA, saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svdte| saMThavAveMtaM vA saatijjti|| 62. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apanI bhauMhoM kI dIrgha romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 63. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA appaNo dIhAiM pAsa- agArasthitena vA AtmanaH dIrghANi romAI kappAvejja vA saMThavAvejja ___ 'pAsa'romANi kalpayed vA saMsthApayed vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA saatijjti|| svdte| 63. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA apane pArzvabhAga kI dIrgha romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| mala-NIharaNa-padaM malanissaraNa-padam malanirharaNa-pada 64. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA 64. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gArathieNa vA appaNo kAyAo agArasthitena vA AtmanaH kAyAt svedaM dvArA apane zarIra ke sveda, jalla, paMka seyaM vA jallaM vA paMkaM vA malaM vA vA jallaM vA paMkaM vA malaM vA nissArayed athavA mala kA nirharaNa karavAtA hai athavA NIharAvejja vA visohAvejja vA, vA vizodhayed vA, nissArayantaM vA vizodhana karavAtA hai aura nirharaNa athavA NIharAveMtaM vA visohAveMtaM vA vizodhayantaM vA svdte| vizodhana karavAne vAle kA anumodana karatA saatijjti|| 65. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA 65. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gArathieNa vA appaNo acchimalaM agArasthitena vA AtmanaH akSimalaM vA dvArA apanI AMkha ke maila, kAna ke maila, vA kaNNamalaM vA daMtamalaM vANahamalaM __ karNamalaM vA daMtamalaM vA nakhamalaM vA dAMta ke maila athavA nakha ke maila kA nirharaNa vANIharAvejja vA visohAvejja vA, nissArayed vA vizodhayed vA, karavAtA hai athavA vizodhana karavAtA hai NIharAveMtaM vA visohAveMtaM vA nissArayantaM vA vizodhayantaM vA svdte| aura nirharaNa athavA vizodhana karavAne vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| sIsavAriya-padaM zIrSadvArikA-padam 66. je bhikkhU aNNautthieNa vA yo bhikSuH anyayUthikena vA gArathieNa vA gAmANugAmaM agArasthitena vA grAmAnugrAmaM dUyamAnaH dUijjamANe appaNo sIsaduvAriyaM AtmanaH zIrSadvArikAM kArayati, kArayantaM kAraveti, kAraveMtaM vA saatijjti|| vA svdte| zIrSadvArikA-pada 66. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke dvArA grAmAnugrAma parivrajana karatA huA apanA sira DhaMkavAtA hai athavA sira DhaMkavAne vAle kA anumodana karatA hai| uccAra-prasravaNa-padam uccAra-prasravaNa-pada uccAra-pAsavaNa-padaM 67. je bhikkhU AgaMtAresu vA ArAmAgAresu vA gAhAvaikulesu vA yo bhikSuH AgantrAgAreSu vA ArAmAgAreSu 67. jo bhikSu yAtrIgRhoM, ArAmagRhoM, vA 'gAhA'patikuleSu vA paryAvasatheSu vA gRhapatikuloM athavA AzramoM meM uccAra Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 325 pariyAvasahesu vA uccAra-pAsavaNaM uccAra-prasavaNaM pariSThApayati, paridvaveti, pariDhuveMtaM vA saatijjti|| pariSThApayantaM vA svdte| uddezaka 15 : sUtra 68-73 prasavaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA 68. je bhikkhU ujjANaMsi vA yo bhikSuH udyAne vA udyAnagRhe vA ujjANagihaMsi vA ujjANasAlaMsi udyAnazAlAyAM vA niryANe vA niryANagRhe vANijjANaMsi vANijjANagirhasi vA niryANazAlAyAM vA uccAra-prasavaNaM vA NijjANasAlaMsi vA uccAra- pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / pAsavaNaM pariDhuveti, pariDhuveMtaM vA saatijjaati|| 68. jo bhikSu udyAna, udyAnagRha, udyAnazAlA, niryANa, niryANagRha athavA niryANazAlA meM uccAra- prasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 69. je bhikkhU aTuMsi vA aTTAlayaMsi / vA pAgAraMsi vA cariyaMsi vA dAraMsi vA gopuraMsi vA uccAra-pAsavaNaM pariTThaveti, parihaveMtaM vA saatijjaati|| yo bhikSuH aTTe vA aTTAlake vA prAkAre vA carikAyAM vA dvAre vA gopure vA uccAra- prasavaNaM pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / 69. jo bhikSu aTTa, aTTAlaka, prAkAra, carikA, dvAra athavA gopura meM uccAra-prasavaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 70.je bhikkhU dagamagaMsi vA dagapahaMsi vA dagatIraMsi vA dagaThANaMsi vA uccAra-pAsavaNaM pariDhaveti, parihaveMtaM vA saatijjaati|| yo bhikSuH dakamArge vA dakapathe vA dakatIre vA dakasthAne vA uccAra-prasavaNaM pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svdte| 70. jo bhikSu jalamArga, jalapatha, jalatIra athavA jalasthAna (jalAzaya) meM uccAraprasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA 71. je bhikkhU suNNagihaMsi vA yo bhikSuH zUnyagRhe vA zUnyazAlAyAM vA suNNasAlaMsi vA bhiNNagihaMsi vA bhinnagRhe vA bhinnazAlAyAM vA kUTAgAre vA bhiNNasAlaMsi vA kUDAgAraMsi vA koSThAgAre vA uccAra-prasravaNaM koTThAgAraMsi vA uccAra-pAsavaNaM pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / paridvaveti, pariDhuveMtaM vA saatijjaati|| 71. jo bhikSu zUnyagRha, zUnyazAlA, bhinnagRha, bhinnazAlA, kUTAgAra athavA koSThAgAra meM uccAra-prasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 72. je bhikkhU taNasAlaMsi vA taNa- yo bhikSuH tRNazAlAyAM vA tRNagRhe vA gihaMsi vA tusasAlaMsi vA tusagihaMsi tuSazAlAyAM vA tuSagRhe vA busazAlAyAM vA busasAlaMsi vA busagihaMsi vA vA busagRhe vA uccAra-prasravaNaM uccAra-pAsavaNaM pariDhuveti, pariDhuveMtaM __ pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / vA saatijjaati|| 72. jo bhikSu tRNazAlA, tRNagRha, tusazAlA, tusagRha, busazAlA athavA busagRha meM uccAra-prasavaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 73. je bhikkhU jANasAlaMsi vA jANagihaMsi vA juggasAlaMsi vA juggagihaMsi vA uccAra-pAsavaNaM yo bhikSuH yAnazAlAyAM vA yAnagRhe vA yugyazAlAyAM vA yugyagRhe vA uccAraprasravaNaM pariSThApayati, pariSThApayantaM vA 73. jo bhikSu yAnazAlA, yAnagRha, yugyazAlA athavA yugyagRha meM uccAra-prasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 nisIhajjhayaNaM uddezaka 15 : sUtra 74-80 pariDhuveti, pariDhuveMtaM saatijjaati|| vA svadate / vAle kA anumodana karatA hai| 74. je bhikkhU paNiyasAlaMsi vA yo bhikSuH paNyazAlAyAM vA paNyagRhe vA paNiyagihaMsi vA pariyAgasAlaMsi vA 'pariyAga'zAlAyAM vA 'pariyAga'gRhe vA pariyAgagihaMsi vA kuviyasAlaMsivA kupyazAlAyAM vA kupyagRhe vA uccArakuviyagihaMsi vA uccAra-pAsavaNaM prasavaNaM pariSThApayati, pariSThApayantaM vA pariDhuveti, pariDhuveMtaM vA svdte| saatijjaati|| 74. jo bhikSu paNyazAlA, paNyagRha, pariyAga zAlA, pariyAgagRha, kupyazAlA athavA kupyagRha meM uccAra-prasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 75. je bhikkhU goNasAlaMsi vA goNagihaMsi vA mahAkulaMsi vA mahAgihaMsi vA uccAra-pAsavaNaM pariTuveti, pariDhuveMtaM vA saatijjaati|| yo bhikSuH gozAlAyAM vA gogRhe vA 75. jo bhikSu gauzAlA, gaugRha, mahAkula mahAkule vA mahAgRhe vA uccAra-prasavaNaM athavA mahAzAlA meM uccAra-prasavaNa kA pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svdte| pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai|' aNNautthiya-gAratthiya-padaM 76. je bhikkhU aNNautthiyassa vA gAratthiyassa vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA deti, deMtaM vA saatijjti|| anyayUthika-agArasthita-padam yo bhikSuH anyayUthikAya vA agArasthitAya vA azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA dadAti, dadataM vA svdte| anyatIrthika-agArasthita-pada 76. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko azana, pAna, khAdya athavA svAdya detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 77. je bhikkhU aNNautthiyassa vA yo bhikSuH anyayUthikAya vA 77. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko gAratthiyassa vA vatthaM vA paDiggahaM vA agArasthitAya vA vastraM vA pratigrahaM vA vastra, pAtra, kaMbala athavA pAdaproJchana detA kaMbalaMvA pAyapuMchaNaM vA deti, deMtaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA dadAti, dadataM hai athavA dene vAle kA anumodana karatA saatijjti|| vA svdte| pAsatthAdINaM dANa-gahaNa-padaM 78. je bhikkhU pAsatthassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA deti, deMtaM vA saatijjti|| pArzvasthAdInAM dAna-grahaNa-padam yo bhikSuH pArzvasthAya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA dadAti, dadataM vA svdte| pArzvastha Adi kA dAna-grahaNa-pada 78. jo bhikSu pArzvastha ko azana, pAna, khAdya athavA svAdya detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 79. je bhikkhU pAsatthassa asaNaM vA yo bhikSuH pArzvasthasya azanaM vA pAnaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratIcchati, paDicchati, paDicchaMtaM vA pratIcchantaM vA svadate / saatijjti|| 79. jo bhikSu pArzvastha se azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 80. je bhikkhU pAsatthassa vatthaM vA yo bhikSuH pArzvasthAya vastraM vA pratigrahaM 80. jo bhikSu pArzvastha ko vastra, pAtra, kaMbala Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 uddezaka 15: sUtra 81-88 nisIhajjhayaNaM paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA deti, deMtaM vA saatijjti|| vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA dadAti, dadataM vA svdte| athavA pAdaproJchana detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 81. je bhikkhU pAsatthassa vatthaM vA yo bhikSuH pArzvasthasya vastraM vA pratigrahaM paDiggahaMvA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA __vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA paDicchati, paDicchaMtaM vA pratIcchati, pratIcchantaM vA svdte| saatijjti|| 81. jo bhikSu pArzvastha se vastra, pAtra, kaMbala athavA pAdaproJchana grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 82. je bhikkhU osaNNassa asaNaM vA yo bhikSuH avasannAya azanaM vA pAnaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA deti, khAdyaM vA svAdyaM vA dadAti, dadataM vA deMtaM vA saatijjti|| svdte| 82. jo bhikSu avasana ko azana, pAna, khAdya athavA svAdya detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 73. je bhikkhU osaNNassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDicchati, paDicchaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH avasanasya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratIcchati, pratIcchantaM vA svdte| 83. jo bhikSu avasanna se azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 84. je bhikkhU osaNNassa vatthaM vA yo bhikSuH avasannAya vastraM vA pratigrahaM paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA / vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA dadAti, deti, deMtaM vA saatijjti|| dadataM vA svdte| 84. jo bhikSu avasanna ko vastra, pAtra, kaMbala athavA pAdaproJchana detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 85. je bhikkhU osaNNassa vatthaM vA paDiggahaMvA kaMbalaMvA pAyapuMchaNaM vA paDicchati, paDicchaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH avasannasya vastraM vA pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA pratIcchati, pratIcchantaM vA svdte| 85. jo bhikSu avasana se vastra, pAtra, kaMbala athavA pAdaproJchana grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 86. je bhikkhU kusIlassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA deti, deMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH kuzIlAya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA dadAti, dadataM vA svdte| 86. jo bhikSu kuzIla ko azana, pAna, khAdya athavA svAdya detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 87. je bhikkhU kusIlassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDicchati, paDicchaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH kuzIlasya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratIcchati, pratIcchantaM vA svdte| 87. jo bhikSu kuzIla se azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 88. je bhikkhU kusIlassa vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA deti, deMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH kuzIlAya vastraM vA pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA dadAti, dadataM vA svdte| 88. jo bhikSu kuzIla ko vastra, pAtra, kaMbala athavA pAdaproJchana detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 15 : sUtra 89-97 89. je bhikkhU kusIlassa vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA paDicchati, paDicchataM vA sAtijjati // 90. je bhikkhu Nitiyassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA deti, detaM yA sAtijjati // 91. je bhikkhu Nitiyassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDicchati, paDicchataM vA sAtijjati // 92. je bhikkhU Nitiyassa vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA deti, detaM vA sAtijjati / / 93. je bhikkhU Nitiyassa vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA paDicchati, paDicchaMtaM vA sAtijjati / / 94. je bhikkhU saMsattassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA deti, daitaM vA sAtijjati / 95. je bhikkhu saMsattassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDicchati, paDicchaMtaM vA sAtijjati // 96. je bhikkhU saMsattassa vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA deti, detaM vA sAtijjati / / 97. je bhikkhU saMsattassa vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA paDicchati, paDicchataM vA sAtijjati / / 328 yo bhikSaH kuzIlasya vastraM vA pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaprocchanaM vA pratIcchati pratIcchantaM vA svadate / " yo bhikSuH naityikAya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA dadAti, dadataM vA te| yo bhikSuH naityikasya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratIcchati, pratIcchantaM vA svdte| yo bhikSuH naityikAya vastraM vA pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA dadAti dadataM vA svadate / yo bhikSuH naityikAya vastraM vA pratigrahaM vA kambalaM vA pAdapro vA pratIcchati pratIcchantaM vA svdte| yo bhikSuH saMsaktAya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAyaM vA dadAti dadataM vA svadate / yo bhikSuH saMsaktasya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratIcchati, pratIcchantaM vA svadate / yo bhikSuH saMsaktAya vastraM vA pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA dadAti dadataM vA svadate / yo bhikSuH saMsaktasya vastraM vA pratigrahaM yA kambale vA pAdaprojchanaM vA pratIcchati pratIcchantaM vA svadate / " nisIhajjhayaNaM 89. jo bhikSu kuzIla se vastra, pAtra, kaMbala athavA pAdaproJchana grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 90. jo bhikSu naityika ko azana, pAna, khAdya athavA svAdya detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 91. jo bhikSu naityika se azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 92. jo bhikSu naityika ko vastra, pAtra, kaMbala athavA pAdaproJchana detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai / 93. jo bhikSu naityika se vastra, pAtra, kaMbala athavA pAdaproJchana grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 94. jo bhikSu saMsakta ko azana, pAna, khAdya athavA svAdya detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 95. jo bhikSu saMsakta se azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 96. jo bhikSu saMsakta ko vastra, pAtra, kaMbala athavA pAdaproJchana detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 97. jo bhikSu saMsakta se vastra, pAtra, kaMbala athavA pAdaproJchana grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 nisIhajjhayaNaM jAyaNA-NimaMtaNA-vattha-padaM yAcanA-nimantraNA-vastra-padam 98. je bhikkhU jAyaNAvatthaM vA yo bhikSuH yAcanAvastraM vA nimantraNAvastraM NimaMtaNAvatthaM vA ajANiya vA ajJAtvA apRSTvA agaveSayitvA apucchiya agavesiya paDiggAheti, pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / tacca paDiggAheMtaM vA sAtijjati vastraM caturNAm anyatamaM syAt, se ya vatthe cauNhaM aNNayare siyA, taM tadyathA-nityanivasanikaM, mAjjanikaM, jahA-NiccaNiyaMsaNie majjaNie kSaNautsavikaM, raajdvaarikm| chaNUsavie raayduvaarie| uddezaka 15 : sUtra 98-103 yAcanA-nimaMtraNA-vastra-pada 98. jo bhikSu yAcanAvastra athavA nimaMtraNa vastra ko jAne binA, pUche binA, gaveSaNA kie binA grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| vaha vastra cAroM meM se eka (anyatara) ho sakatA hai jaise-nitya-nivasanIya, majjanika, kSaNautsavika aura rAjadvArika / ' pAya-parikamma-padaM pAdaparikarma-padam pAdaparikarma-pada 99.je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe appaNo yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH pAdau 99. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane pairoM pAe Amajjejja vA pamajjejja vA, AmRjyAd vA pramRjyAd vA, AmArjantaM kA AmArjana karatA hai athavA pramArjana AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA vA pramArjantaM vA svdte| karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana saatijjti|| karane vAle kA anumodana karatA hai| 100. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH pAdau 100. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo pAe saMvAhejja vA ___ saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM pairoM kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA vA parimardayantaM vA svdte| karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana palimaheMtaM vA saatijjti|| karane vAle kA anumodana karatA hai| 101. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH pAdau 101. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo pAe telleNa vA ghaeNa vA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena pairoM kA tela, ghRta, vasA athavA makkhana se vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja vA abhyajyAd vA mrakSed vA, abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai vA makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA svadate / aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA makkheMtaM vA saatijjti|| anumodana karatA hai| 102. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH pAdau 102. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo pAe loddheNa vA kakkeNa vA lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA / pairoM para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA cuNNeNa vA vaNNeNa vA ullolejja ullolayed vA udvarteta vA, lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura vA uvvaDejja vA, ulloleMtaM vA ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svdte| lepa athavA udvartana karane vAle kA uvvaTeMtaM vA saatijjti|| anumodana karatA hai| 103. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH pAdau 103. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo pAe sIodaga-viyaDeNa vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena pairoM kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka usiNodaga-viyaDeNa vA uccholejja vA utkSAlayed vA pradhAved vA, uSNa jala se utkSAlana karavAtA hai athavA vA padhovejja vA, uccholeMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA padhoveMtaM vA saatijjti|| pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 15 : sUtra 104-110 330 nisIhajjhayaNaM 104. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH pAdau 104. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo pAe phumejja vA raejja vA, 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, pairoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai phutaM vA raeMtaM vA saatijjti|| 'phutaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA svdte| anumodana karatA hai| kAya-parikamma-padaM kAyaparikarma-padam kAyaparikarma-pada 105. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 105. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo kAyaM Amajjejja vA kAyam AmRjyAd vA pramRjyAd vA, zarIra kA AmArjana karatA hai athavA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA AmAjantaM vA pramArjantaM vA svdte| pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pamajjaMtaM vA saatijjti|| pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 106. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe appaNo kArya saMvAhejja vA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA palimaheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAyaM 106. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM zarIra kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana vA parimardayantaM vA svadate / karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 107. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAyaM 107. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo kArya telleNa vA ghaeNa vA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena zarIra kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana vasAe vANavaNIeNa vA abbhaMgejja ___ vA abhyajyAd vA mrakSed vA, se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA vA makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA svdte| hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle makkheMtaM vA saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 108. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe appaNo kAyaM loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA ullolejja vA uvvaTTejja vA, ulloleMtaM vA uvvade'taM vA saatijjti|| yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAyaM lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvarteta vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svadate / 108. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane zarIra para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 109. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAyaM 909. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo kAyaM sIodaga-viyaDeNa vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena zarIra kA prAsuka zItala jala athavA usiNodaga-viyaDeNa vA uccholejja vA utkSAlayed vA pradhAved, vA, prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai vA padhovejja vA, uccholeMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana padhoveMtaM vA saatijjti|| athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 110. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAyaM 110. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo kAyaMphumejja vA raejja vA, 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed vA, zarIra para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai phumeMtaM vA raeMtaM vA saatijjti|| 'phumeMtaM (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA anumodana karatA hai| svdte| Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM vaNa-parikamma-padaM 111. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe appaNo kAryasi vaNaM Amajjejja vA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA pamajjaMtaM vA saatijjti|| 331 uddezaka 15 : sUtra 111-116 vraNa-parikarma-padam vraNaparikarma-pada yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAye 111. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane vraNam AmRjyAd vA pramRjyAd vA, zarIra para hue vraNa kA AmArjana karatA hai AmArjantaM vA pramArjantaM vA svdte| athavA pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 112. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAye 112. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo kAryasi vaNaM saMvAhejja vA __vraNaM saMvAhayed vA parimardayed vA, zarIra para hue vraNa kA saMbAdhana karatA hai palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana palimaheMtaM vA saatijjti|| athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA hai| 113. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAye 113. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo kAryasi vaNaM telleNa vA vraNaM tailena vA ghRtena vA vasayA vA zarIra para hue vraNa kA tela, ghRta, vasA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA navanItena vA abhyajyAd vA mrakSed vA, athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai abbhaMgejja vA makkhejja vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA svdte| athavA prakSaNa karatA hai aura abhyaMgana abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| 114. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAye 114. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo kAryasi vaNaM loddheNa vA vraNaM lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA zarIra para hue vraNa para lodha, kalka, cUrNa kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA varNena vA ullolayed vA udvarteta vA, athavA varNa kA lepa karatA hai athavA ullolejja vA uvvaTTejja vA, ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svdte| udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana ulloleMtaM vA uvvade'taM vA karane vAle kA anumodana karatA hai| saatijjti|| 115. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAye 115. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo kAryasi vaNaM sIodaga- vraNaM zItodakavikRtena vA zarIra para hue vraNa kA prAsuka zItala jala viyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA athavA prAsuka: uSNa jala se utkSAlana uccholejja vA padhovejja vA, pradhAveda vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA vA svdte| utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA gaatijjti|| anumodana karatA hai| 116. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSu vibhUSApratijJayA AtmanaH kAye 116. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo kAryasi vaNaM phumejja vA vraNaM 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajevA, zarIra para hue vraNa para phUMka detA hai athavA raejja vA, phutaM vA etaM vA 'phutaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA raMga lagAtA hai aura phUMka dene athavA raMga saatijjti|| svdte| lagAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 15 : sUtra 117-120 gaMDAdi-parikamma-padaM 117. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe appaNo kAryasi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdejja vA vicchiMdejja vA, acchideMtaM vA vicchiMdeMtaM vA sAtijjati // 118. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe appaNI kAyaMsi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdittA vA vicchiMdittA vA pUyaM vA soNiyaM vA NIharejja vA visohejja vA, NIhareMtaM vA visorhetaM vA sAtijjati / / 119. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe appaNo kAryasi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdittA vA vicchiMdittA vA pUyaM vA soNiyaM vA NIharittA vA visohettA vA sIodaga-viyaDeNa vA usoga-viyaDeNa vA uccholejja vA padhovejja vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM sAtijjati / / 120. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe appaNI kAyaMsi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdittA vA vicchiMdittA vA pUyaM vA soNiyaM vA NIharittA vA visohettA vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga - viyaDeNa vA uccholettA vA padhoettA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM AliMpejja vA 332 gaMDAdi- parikarma-padam yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena AcchindyAd vA vicchindyAd vA, AcchindantaM vA vicchindantaM vA svadate / yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya vA vicchidya vA pUyaM vA zoNitaM vA nissared vA vizodhayed vA, nissarantaM vA vizodhayantaM vA svadate / yo bhikSu vibhUSApratijJayA AtmanaH kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya vA vicchidya vA pUyaM vA zoNitaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svadate / yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchidya vA vicchidya vA pUyaM vA zoNitaM vA nissRtya vA vizodhya vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa AlepanajAtena Alimped vA vilimped vA, AlimpantaM vA vilimpantaM vA svadate / nisIhajjhaNaM gaMDAdiparikarma-pada 117. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phuMsI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana karatA hai athavA vicchedana karatA hai aura Acchedana athavA vicchedana karane vAle kA anumodana karatA hai| 118. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phuMsI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usake pIva athavA rakta nikAlatA hai athavA sApha karatA hai aura nikAlane athavA sApha karane vAle kA anumodana karatA hai| 119. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phuMsI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usake pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA sAphakara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 120. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phuMsI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana kara, usake pIva athavA rakta ko nikAlakara athavA sAphakara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana kara, usa para kisI AlepanajAta se Alepana karatA hai athavA vilepana karatA hai aura Alepana Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 333 viliMpejja vA, AlipaMtaM vA viliMpataMvA saatijjti|| uddezaka 15 : sUtra 121-123 athavA vilepana karane vAle kA anumodana karatA hai| 121. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSu vibhUSApratijJayA AtmanaH kAye 121. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo kAryasi gaMDaM vA piDayaM vA gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzI zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM zastrajAtena Acchidya vA vicchidya vA se Acchedana athavA vicchedana kara, usake acchiMdittA vA vicchiMdittA vA pUrya pUrva vA zoNitaM vA nissRtya vA vizodhya pIva athavA rakta ko nikAla kara athavA vA soNiyaM vA NIharittA vA vA zItodakavikRtena vA uSNodaka- sAphakara, usakA prAsuka zItala jala visohettA vA sIodaga-viyaDeNa vA vikRtena vA utkSAlya vA pradhAvya vA athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana usiNodaga-viyaDeNa vA uccholettA anyatareNa AlepanajAtena Alipya vA athavA pradhAvana kara, usa para kisI vA padhoettA vA aNNayareNaM vilipya vA tailena vA ghRtena vA vasayA AlepanajAta se Alepana athavA vilepana AlevaNajAeNaM AliMpittA vA vA navanItena vA abhyaJjyAd vA mrakSed kara, usakA taila, ghRta, vasA athavA viliMpittA vA telleNa vA ghaeNa vA vA, abhyajantaM vA mrakSantaM vA svdte| makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vA makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA vAle kA anumodana karatA hai| makkheMtaM vA saatijjti|| 122. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH kAye 122. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo kAryasi gaMDaM vA piDayaM vA gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA vA bhagandaraM vA anyatareNa tIkSNena athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM zastrajAtena Acchidya vA vicchidya vA se Acchedana athavA vicchedana kara, usake acchiMdittA vA vicchiMdittA vA pUrva pUyaM vA zoNitaM vA nissRtya vA vizodhya pIva athavA rakta ko nikAlakara athavA vA soNiyaM vA NIharittA vA vA zItodakavikRtena vA uSNodaka- sAphakara, usakA prAsuka zItala athavA visohettA vA sIodaga-viyaDeNa vA vikRtena vA utkSAlya vA pradhAvya vA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA usiNodaga-viyaDeNa vA uccholettA anyatareNa AlepanajAtena Alipya vA pradhAvana kara, usa para kisI AlepanajAta se vA padhoettA vA aNNayareNaM vilipya vA tailena vA ghRtena vA vasayA Alepana athavA vilepana kara, usakA taila, AlevaNajAeNaM AliMpittA vA vA navanItena vA abhyajya vA mekSitvA ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana viliMpittA vA telleNa vA ghaeNa vA vA anyatareNa dhUpanajAtena dhUpAyed vA athavA mrakSaNa kara use kisI dhUpajAta se vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgettA pradhUpAyedvA, dhUpAyantaM vA pradhUpAyantaM vA dhUpita karatA hai athavA pradhUpita karatA hai vA makkhettA vA aNNayareNaM svadate / aura dhUpita athavA pradhUpita karane vAle kA dhUvaNajAeNaM dhUvejja vA padhUvejja anumodana karatA hai| vA, dhUveMtaM vA padhUveMtaM vA saatijjti|| kimi-padaM kRmi-padam kRmi-pada 123. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 123. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo pAlukimiyaM vA pAyukRmikaM vA kukSikRmikaM vA aMgulyA apAna kI kRmi athavA kukSi kI kRmi ko kucchikimiyaM vA aMgulIe nivezya-nivezya nissarati, nissarantaM vA aMgulI DAla-DAla kara nikAlatA hai Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 nisIhajjhayaNaM uddezaka 15: sUtra 124-129 Nivesiya-NivesiyaNIharati, svdte| NIhareMtaM vA saatijjti| athavA nikAlane vAle kA anumodana karatA Naha-sihA-padaM nakhazikhA-padam nakhazikhA-pada 124. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 124. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apanI appaNo dIhAo Naha-sihAo dIrghAH nakhazikhAH kalpeta vA dIrgha nakhazikhA ko kATatA hai athavA kapaijja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA dIha-roma-padaM dIrgharoma-padam dIrgharoma-pada 125. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 125. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo dIhAiM jaMgha-romAI kappejja dIrghANi jaMghAromANi kalpeta vA jaMghApradeza kI dIrgha romarAji ko kATatA hai vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM ___ saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA athavA vyavasthita karatA hai aura kATane vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 126. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 126. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo dIhAI vatthi-romAI dIrghANi vastiromANi kalpeta vA vastipradeza kI dIrgha romarAji ko kATatA hai kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA athavA vyavasthita karatA hai aura kATane saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 127. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 127. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apanI appaNo dIha-romAI kappejja vA dIrgharomANi kalpeta vA saMsthApayed vA, dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM vA kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA svdte| vyavasthita karatA hai aura kATane athavA saatijjti|| vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA 128.je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 128. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apanI appaNo dIhAiM kakkhANa-romAiM dIrghANi kakSAromANi kalpeta vA kakSA kI dIrgha romarAji ko kATatA hai kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA athavA vyavasthita karatA hai aura kATane saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 129. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 129. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apanI appaNo dIhAI maMsu-romAI kappejja dIrghANi zmazraromANi kalpeta vA zmazru kI dIrgha romarAji ko kATatA hai vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA athavA vyavasthita karatA hai aura kATane Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 nisIhajjhayaNaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| uddezaka 15: sUtra 130-136 athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| daMta-padaM danta-padam daMta-pada 130. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 130. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo daMte AghaMsejja vA paghaMsejja dantAn AgharSe vA pragharSedvA, AgharSantaM dAMtoM kA AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa vA, AghasaMtaM vA paghaMsaMtaM vA vA pragharSantaM vA svdte| karatA hai aura AgharSaNa athavA pragharSaNa karane saatijjti|| vAle kA anumodana karatA hai| 131. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 131. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo daMte uccholejja vA dantAn utkSAlayed vA pradhAved vA, dAMtoM kA utkSAlana karatA hai athavA padhovejja vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA vA saatijjti|| pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 132. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 132. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo daMte phumejja vA raejja vA, dantAn 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed dAMtoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai phumeMtaM vA raeMtaM vA saatijjti|| vA, 'phutaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA aura phUMka dene vAle athavA raMga lagAne vAle svdte| kA anumodana karatA hai| uTTha-padaM oSTha-padam oSTha-pada 133. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 133. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo uDhe Amajjejja vA oSThau AmRjyAd vA pramRjyAd vA, oSTha kA AmArjana karatA hai athavA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA AmAjantaM vA pramArjantaM vA svadate / pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pamajjaMtaM vA saatijjti|| pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 134. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH appaNo uddhe saMvAhejja vA oSThau saMvAhayed vA parimardayed vA, palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svadate / palimaheMtaM vA saatijjti|| 134. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane oSTha kA saMbAdhana karatA hai athavA parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAle kA anumodana karatA 135. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 135. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo uddhe telleNa vA ghaeNa vA oSThau tailena vA ghRtena vA vasayA vA oSTha kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgejja navanItena vA abhyajyAd vA mrakSed vA, se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA vA makkhejja vA, abbhaMgeMtaM vA abhyaJjantaM vA vrakSantaM vA svdte| hai aura abhyaMgana athavA prakSaNa karane vAle makkheMtaM vA saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 136. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 136. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 15 : sUtra 137-141 appaNo uDhe loddheNa vA kakkeNa vA oSThau lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA ullolejja varNena vA ullolayed vA udvarteta vA, vA uvvadRjja vA, ulloleMtaM vA ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svadate / uvvaTeMtaM vA sAtijjati // oSTha para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai aura lepa athavA udvartana karane vAle kA anumodana karatA hai| 137. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 137. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo uDhe sIodaga-viyaDeNa vA ___oSThau zItodakavikRtena vA uSNodaka- oSTha kA prAsuka zItala jala athavA usiNodaga-viyaDeNa vA uccholejja vikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai vA padhovejja vA, uccholeMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana padhoveMtaM vA saatijjti|| athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 138. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 138. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo uDhe phumejja vA raejja vA, oSThau 'phumejja' (phUtkuryAd) vA rajed oSTha para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA hai phumeMtaM vA raeMtaM vA saatijjti|| vA, 'phutaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA svdte| anumodana karatA hai| dIha-roma-padaM dIrgharoma-padam dIrgharoma-pada 139. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 139. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se uttaroSTha appaNo dIhAiM uttaro?-romAiM dIrghANi uttarauSTharomANi kalpeta vA kI dIrgha romarAji ko kATatA hai athavA kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 140. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 140. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo dIhAiM NAsA-romAI dIrghANi nAsAromANi kalpeta vA nAka kI dIrgha romarAji ko kATatA hai kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA athavA vyavasthita karatA hai aura kATane saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| acchi -patta-padaM akSipatra-padam akSipatra-pada 141. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 141. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo dIhAiM acchi-pattAI dIrghANi akSipatrANi kalpeta vA dIrgha akSipatroM ko kATatA hai athavA kappejja vAsaMThavejja vA, kaptaM vA saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA vyavasthita karatA hai aura kATane athavA saMThaveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 337 uddezaka 15 : sUtra 142-147 acchi -padaM akSi-padam akSi-pada 142. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 142. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apanI appaNo acchINi Amajjejja vA akSiNI AmRjyAd vA pramRjyAd vA, AMkhoM kA AmArjana karatA hai athavA pamajjejja vA, AmajjaMtaM vA AmAjantaM vA pramArjantaM vA svdte| pramArjana karatA hai aura AmArjana athavA pamajjaMtaM vA saatijjti|| pramArjana karane vAle kA anumodana karatA hai| 143. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 143. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apanI appaNo acchINi saMvAhejja vA akSiNI saMvAhayed vA parimardayed vA, AMkhoM kA saMbAdhana karatA hai athavA palimaddejja vA, saMvAheMtaM vA saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| parimardana karatA hai aura saMbAdhana athavA palimaheMtaM vA saatijjti|| parimardana karane vAle kA anumodana karatA 144. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe / yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH appaNo acchINi telleNa vA ghaeNa akSiNI tailena vA ghRtena vA vasayA vA vA vasAe vA NavaNIeNa vA navanItena vA abhyajyAd vA mrakSed vA, abbhaMgejja vA makkhejja vA, abhyaJjantaM vA mrakSantaM vA svdte| abbhaMgeMtaM vA makkheMtaM vA saatijjti|| 144. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apanI AMkhoM kA tela, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karatA hai athavA mrakSaNa karatA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 145. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 145. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apanI appaNo acchINi loddheNa vA akSiNI lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA / AMkhoM para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA varNena vA ullolayed vA udvarteta vA, kA lepa karatA hai athavA udvartana karatA hai ullolejja vA uvvaTTejja vA, ___ ullolayantaM vA udvartamAnaM vA svadate / aura lepa athavA udvartana karane vAle kA ulloleMtaM vA uvvaTeMtaM vA anumodana karatA hai| saatijjti|| 146. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 146. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apanI appaNo acchINi sIodaga- akSiNI zItodakavikRtena vA AMkhoM kA prAsuka zItala jala athavA viyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karatA hai uccholejja vA padhovejja vA, pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA vA svadate / athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| 147. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 147. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa apanI appaNo acchINi phumejja vA raejja akSiNI 'phumejja' (phUtkuryAda) vA rajed AMkhoM para phUMka detA hai athavA raMga lagAtA vA, phumeMtaM vA raeMtaM vA saatijjti|| vA, 'phumeMtaM' (phUtkurvantaM) vA rajantaM vA ' hai aura phUMka dene athavA raMga lagAne vAle kA svdte| anumodana karatA hai| Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 15 : sUtra 148-153 338 nisIhajjhayaNaM dIha-roma-padaM dIrgharoma-padam dIrgharoma-pada 148. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 148. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apanI appaNo dIhAiM bhamuga-romAI dIrghANi bhUromANi kalpeta vA saMsthApayed bhauhoM kI dIrgha romarAji ko kATatA hai kappejja vA saMThavejja vA, kaptaM vA vA, kalpamAnaM vA saMsthApayantaM vA athavA vyavasthita karatA hai aura kATane saMThaveMtaM vA saatijjti|| svdte| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 149. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 149. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane appaNo dIhAiM pAsa-romAI kappejja dIrghANi 'pAsa'romANi kalpeta vA pArzvabhAga kI dIrgha romarAji ko kATatA hai vA saMThavejja vA, kaptaM vA saMThaveMtaM saMsthApayed vA, kalpamAnaM vA athavA vyavasthita karatA hai aura kATane vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| mala-NIharaNa-padaM mala-nissaraNa-padam 150. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH appaNo kAyAo seyaM vA jallaM vA kAyAt svedaM vA jallaM vA paMkaM vA malaM paMkaM vA malaM vA NIharejja vA vA nissared vA vizodhayed vA, visohejja vA, NIharetaM vA visoheMtaM nissarantaM vA vizodhayantaM vA svdte| vA saatijjti|| malanirharaNa-pada 150. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se apane zarIra ke sveda, jalla, paMka athavA mala kA nirharaNa karatA hai athavA vizodhana karatA hai aura nirharaNa athavA vizodhana karane vAle kA anumodana karatA hai| 151. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA AtmanaH 151. jo bhikSu ke saMkalpa se apanI AMkha ke appaNo acchimalaM vA kaNNamalaM vA akSimalaM vA karNamalaM vA daMtamalaM vA maila, kAna ke maila, dAMta ke maila athavA daMtamalaM vA NahamalaM vANIharejja vA nakhamalaM vA nissared vA vizodhayedvA, nakha ke maila kA nirharaNa karatA hai athavA visohejja vA, NIhareMtaM vA visoheMtaM nissarantaM vA vizodhayantaM vA svadate / vizodhana karatA hai aura nirharaNa athavA vA saatijjti|| vizodhana karane vAle kA anumodana karatA sIsaduvAriya-padaM zIrSadvArikA-padam zIrSadvArikA-pada 152. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe yo bhikSuH vibhUSApratijJayA grAmAnugrAmaM 152. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se gAmANugAmaM dUijjamANe appaNo dUyamAnaH AtmanaH zIrSadvArikAM karoti, grAmAnugrAma parivrajana karatA huA apanA sIsaduvAriyaM kareti, kareMtaM vA kurvantaM vA svdte| sira DhaMkatA hai athavA sira DhaMkane vAle kA saatijjti|| anumodana karatA hai| uvagaraNajAya-dharaNa-padaM upakaraNajAtadharaNa-padam upakaraNajAta-dharaNa-pada 153. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe vatthaM yo bhikSuH vibhUSApratijJayA vastraM vA 153. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se vastra, vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA pAtra, kaMbala, pAdaproJchana athavA anya vA aNNayaraM vA uvagaraNajAyaM dhareti, anyatarad vA upakaraNajAtaM dharati, dharantaM kisI upakaraNa- jAta ko dhAraNa karatA hai Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 uddezaka 15: sUtra 154 nisIhajjhayaNaM dharetaM vA saatijjti|| vA svdte| athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| uvagaraNajAya-dhovaNa-padaM upakaraNajAta-dhAvana-padam upakaraNajAta-dhAvana-pada 154. je bhikkhU vibhUsAvaDiyAe vatthaM yo bhikSuH vibhUSApratijJayA vastraM vA 154. jo bhikSu vibhUSA ke saMkalpa se vastra, vA paDiggahaM vA kaMbalaMvA pAyapuMchaNaM pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA pAtra, kaMbala, pAdaproJchana athavA anya vA aNNayaraM vA uvgrnnjaayN| anyatarad vA upakaraNajAtaM dhAvati, kisI upakaraNa- jAta ko dhotA hai athavA dhoveti, dhoveMtaM vA sAtijjati- dhAvantaM vA svdte| dhone vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avajjai cAummAsiyaM tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM -inakA Asevana karane vAle bhikSu ko laghu parihAradvANaM ugghaatiyN| parihArasthAnam udghaatikm| cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. sUtra 1-4 koI bhikSu bhadanta (AcArya) ko AgAr3ha , paruSa athavA AgAr3ha-paruSa vacana kahatA hai, kisI prakAra kI AzAtanA karatA hai to use gurucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| yadi vaha isa prakAra kA vacana kisI gRhastha, anyatIrthika athavA anya bhikSu ko kahatA hai athavA gRhastha, anyatIrthika yA anya bhikSu kI kisI prakAra kI AzAtanA karatA hai to use laghucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| isalie bhikSu ko sadaiva iSTa, ziSTa evaM madhura bhASA kA prayoga karanA cAhie tathA manasA, vAcA, karmaNA kisI kI bhI AzAtanA nahIM karanI caahie| __ AgAda, paruSa Adi zabdoM ke vimarza hetu draSTavya-nisIha. 10/1-4 kA ttippnn| 2. sUtra 5-12 prastuta 'aMba-padaM' nAmaka AlApaka meM sacitta evaM sacitta pratiSThita Ama tathA Ama ke vividha khaMDoM athavA avayavoM ko khAne evaM svAda lekara khAne kA prAyazcitta prajJapta hai| AyAracUlA ke sAtaveM adhyayana meM bhI Ama evaM usake vividha prakAra ke khaNDoM ke grahaNa ke viSaya meM vidhi-niSedha sUcaka aneka sUtra milate haiN| AyAracUlA meM kahA gayA hai ki Amra athavA AmrakhaMDa tiryakchinna, vyavacchinna tathA Agantuka aMDe, prANa, bIja, harita Adi se rahita ho to use prAsuka, eSaNIya mAnatA huA bhikSu grahaNa kare, anyathA grahaNa na kre| isase yaha spaSTa nahIM hotA ki vaha Ama Adi svayaM sacitta hai athavA acitt| prastuta Agama ke isa AlApaka meM mukhya pratipAdya hai-sacitta athavA sacitta-pratiSThita (pralamba) phala ko khAne athavA svAda lekara khAne kA praayshcitt| Ama agra pralamba hai| ataH usake 1. nisIha. 10/1-4 2. vahI, 13/13-16 tathA 15/1-4 3. AcU. 7/26-31 4. nibhA. gA. 4701-4705 (sacUrNi) 5. vahI, bhA. 3, cU.pR. 480 6. vahI, gA. 4693 (sacUrNi) 7. vahI, gA. 4694 (pUrvArddha) scuurnni| 8. vahI, gA. 4694 (uttarArddha) pratiSedha se sAre sacitta phaloM-mUla pralamba tathA agra pralamba kA pratiSedha ho jAtA hai| mUla aura phala-ina do kA grahaNa karane para vanaspati kI sArI avasthAoM-kaMda, mUla, skandha, tvacA, zAkhA Adi kA bhI pratiSedha ho jAtA hai-aisA bhASyakAra kA mata hai|' zabda vimarza 1.sacitta-nizIthabhASyakAra aura cUrNikAra ke anusAra jo abhinavacchinna-per3a se tatkAla kATA gayA ho, amlAna ho, vaha phala sacitta hotA hai| vRkSa para sthita guTThIyukta athavA apakva hone se guDhI rahita ho, vaha bhI sacitta phala hotA hai| 2. sacitta-pratiSThita-vRkSa para sthita vaha phala, jo durvAta Adi ke kAraNa svayaM hI mlAna ho gayA ho athavA bAhara kaTAha Adi meM pakAne para bhI jisake andara bIja sacetana ho, vaha phala sacitta-pratiSThita kahalAtA hai| 3. vidazanA-chilakA utAra kara gur3a, kapUra, namaka athavA anya isI prakAra ke padArtha se susvAdu banAkara khAnA athavA nAkhUna se kATa-kATa kara svAda lekara khaanaa| Ama-kerI / prastuta AlApaka ke prathama do sUtroM (sU. 5 aura 6) meM Ama zabda se pakva evaM sakala Ama kA grahaNa kiyA gayA hai| AmrapezI, Amrabhitta Adi ke sAtha gRhIta 'Ama' kA prayoga kaccI kerI ke lie huA hai, jisameM gudI nahIM hotii| apakva rasa vAlI hone ke kAraNa use asakala mAnA gayA hai| anya AcArya ke mata se prastuta sUtra meM aMba zabda kA artha hai-kiMcit nyUna aam|' aMbapesI-Ama kA lambA ttukdd'aa|" aMbabhitta-AdhA Ama / ' anya AcArya ke abhiprAya se bhitta zabda cauthAI bhAga ke lie prayukta hotA hai|12 aMbasAlaga-Ama kA chilkaa|3 9. (ka) vahI, bhA. 3, cU.pR. 481-imaM tu palaMbattaNeNa apajjataM / abaddhaTThiyaM avipakvarasatvAdasakalamevetyarthaH / (kha) vahI, gA. 4700-aMbaM keNatti uunnN| 10. vahI, gA. 4700-bhittagaM ctubbhaago| 11. vahI, gA. 4699-bhittaM tu hoi addhaM / 12. vahI, gA. 4700-bhittagaM ctubbhaago| 13. vahI, gA. 4698-sAlaM puNa bAhirA chllii| Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM aMbaDagalaM Ama kA choTA, viSama evaM cakkalikAkAra khNdd| athavA AmrakhaMDa | aMbacoyaga - Ama ke kesara - snAyubhAga ( ruNchaa)|' 3. sUtra 13-66 prastuta Agama ke tRtIya uddezaka meM nirarthaka pAdapramArjana se zIrSadvArikA taka samasta parikarma karane kA laghumAsika prAyazcitta prajJapta hai| prastuta AlApaka meM gRhastha athavA anyatIrthika ke dvArA svayaM ke pAdapramArjana Adi parikarma kA prAyazcitta batalAyA gayA hai| gRhastha athavA anyatIrthika se zArIrika paricaryA karavAne se pazcAtkarma, sveda, mala Adi ke kAraNa gRhasthoM meM avarNavAda utplAvanA Adi ke kAraNa saMpAtima jIvoM kA vadha Adi doSa bhI saMbhava haiM / ataH gRhastha athavA anyatIrthika se pAdapramArjana Adi kA laghu cAturmAsika prAyazcita AtA hai| AyAracUlA ke terahaveM adhyayana meM bhI pAdaparikarma, kAyaparikarma Adi kriyAeM dUsare se karAne tathA usakA anumodana karane kA niSedha prajJapta hai| vahAM 'para' zabda se gRhastha aura anyatIrthika donoM kA grahaNa ho jAtA hai| vizeSa hetu draSTavya nisIha. 3/16-69 ke TippaNa evaM zabda vimarza / 4. sUtra 67-75 prastuta AlApaka ke nau sUtroM meM yAtrIgRha, ArAmagRha Adi 46 sthAnoM kA ullekha huA hai| ye aise sArvajanika sthAna haiM, jahAM logoM kA AvAgamana prAyaH calatA rahatA hai| bahujana bhogya sthAnoM para uccAra-prasravaNa kA visarjana karane para logoM meM apayaza hotA hai / zramaNoM ke azuci- samAcaraNa se zramaNadharma kA avarNavAda, pravacanahAni, jugupsA, abhinavadharmA zrAvakoM kA vipariNamana Adi aneka doSa saMbhava haiN| ataH ina sthAnoM para uccAra-prasravaNa kA pariSThApana karane kA laghucAturmAsika prAyazcita batalAyA gayA hai AyAracUlA ke dasaveM adhyayana meM bhI inameM se kucha sthAnoM para pariSThApana kA niSedha kiyA gayA hai|" zabda vimarza hetu draSTavya - nisIha. 8 / 1-9 ke TippaNa / 1. nibhA. bhA. 3 cU. pR. 481-adIhaM visamaM cakkaliyAgAreNa jaM khaMDaM taM DagalaM bhaNNati / 2. vahI, gA. 4698 - DagalaM tu hoi khaMDaM / 3. vahI, 4699 - coyaM je jassa kesarA hoMti / 4. nisIha. 3/13-69 5. nibhA. gA. 950 341 6. AcU. 13 7. nibhA. gA. 4954 8. AcU. 10/20, 21 5. sUtra 76,77 bhikSu ko tIna karaNa, tIna yoga se sarva sAvadya yoga kA tyAga hotA hai| anyatIrthika aura gRhastha ko yAvajjIvana ke lie sarva sAvaMdya yoga kA tIna karaNa, tIna yoga se tyAga nahIM hotaa| sAmAyika evaM pauSadha kI avasthA meM bhI gRhastha ke dvArA pUrva pravRtta vyApAra, kRSi Adi sAvadya yoga calate rahate haiM, usake sAtha usakA anumodana rUpa sAvadya yoga bhI cAlU rahatA hai| ataH zramaNa ke lie gRhastha evaM anyatIrthika ko bhakta, pAna athavA vastra Adi denA tathA unakI zArIrika zuzrUSA karanA varjita hai|" prastuta sUtradvayI meM gRhastha evaM anyatIrthika ko azana, pAna, khAdya, svAdya, vastra, pAtra, kaMbala evaM pAdaproJchana dene kA prAyazcita prajJapta hai| uddezaka 15 : TippaNa 6. sUtra 78-97 jo saMyama jIvana ko svIkAra karake bhI jJAna, darzana, cAritra kI ArAdhanA meM jAgarUka nahIM rahate, Agamokta vidhi-vidhAna tathA svIkRta maryAdAoM meM aticAra athavA anAcAra lagAte haiM, niSkAraNa apavAda kA sevana karate haiM, ve zithilAcArI hote haiN| zithilAcAra ke aneka prakAra haiN| Agamokta vidhiniSedhoM evaM prAyazcitta bhinnatA ke AdhAra para unakI tIna zreNiyAM ho sakatI haiM 1. utkRSTa zithilAcArI - jinakI prarUpaNA evaM AcAra donoM Agama se viruddha hote haiN| isa zreNI meM yathAcchanda kA grahaNa hotA hai / inake sAtha vandanA - vyavahAra, AhAra, vastra Adi kA AdAna-pradAna vAcanA Adi saMbhoja karane se guru cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA 2. madhyama zithilAcArI - jo mahAvrata, samiti, gupti Adi mUlaguNoM meM aticAra lagAte haiM, una pArzvastha avasanna, kuzIla, naityika evaM saMsakta ina pAMcoM kA isa zreNI meM grahaNa hotA hai| inake sAtha vandanA, prazaMsA karane 12, AhAra, vastra Adi kA AdAna pradAna 13, vAcanA Adi saMbhoja karane 14 se laghu cAturmAsika tathA saMghATaka ke AdAna-pradAna (sAtha meM gocarI jAne-Ane) 15 se laghumAsika prAyazcitta prApta hotA hai| 9. vahI, gA. 4961-4965 10. vahI, gA. 4960 11. (ka) nisIha. 11/83, 84 (kha) nibhA. gA. 2095, 2900, 4366 (sacUrNi ) 12. nisIha. 13 / 43-52 13. vahI, 15/78-97 14. vahI, 19/28-37 15. vahI, 4/27-36 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 15 : TippaNa 342 nisIhajjhayaNaM 3. jaghanya zithilAcArI-jo sAmAnya AcAra-vicAra meM hai| isa prazna se yaha bhI jJAta ho jAtA hai ki vastra svayaM dAyaka kA doSa lagAte haiM, una kAthika, prAznika, mAmAka evaM saMprasAraka ko isa hai yA nahIM? yadi dAyaka kA nahIM hai to jisakA vastra hai, usakI zreNI meM liyA jA sakatA hai| inake sAtha vandanA vyavahAra, AhAra, ___ anujJA hai yA nahIM? vastra Adi kA AdAna-pradAna karane ke laghu cAturmAsika prAyazcitta dUsarI pRcchA ke sAmAnyataH cAra uttara ho sakate haiMprApta hotA hai| unake sAtha saMghATaka, vAcanA Adi saMbhoja karane kA 1. nityanivasanIya-hamezA pahanane athavA or3hane meM kAma koI prAyazcitta nahIM batalAyA gayA hai| AtA hai athavA nitya pahanane Adi ke kAma meM Ane ke lie rakhA prastuta AlApaka meM pArzvastha, avasanna Adi pAMcoM ke sAtha huA (nayA-aparibhukta) hai| AhAra tathA upadhi ke AdAna-pradAna kA prAyazcitta prajJapta hai| ye 2. majjanika snAna karake maMdira meM jAne ke lie pahanA jAtA suvihita sAdhuoM ke karaNa-samanojJa (samAna saMbhoja vAle) nahIM hai athavA usa prayojana se krIta hai| hote / unako AhAra, vastra Adi dene se rAga tathA unase ina vastuoM 3. kSaNotsavika-kisI vizeSa kAryakrama athavA utsava-vizeSa ko grahaNa karane para inake prati prIti prakaTa hotI hai| phalataH saMsarga meM pahanA jAtA hai athavA usa prayojana se krIta hai| vRddhi evaM cAritra-bheda Adi doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai, udgama 4. rAjadvArika-rAjakula meM praveza ke lie pahanA jAtA hai| Adi doSoM kI anumodanA hotI hai ataH inake sAtha AhAra evaM isI pRcchA meM yaha bhI jJAta kiyA jAtA hai ki usake pAsa usa upadhi kA AdAna-pradAna nahIM karanA caahie| prayojana ke lie anya vastra hai yA nahIM? bhikSu ke dvArA grahaNa pArzvastha Adi zabdoM ke vimarza hetu draSTavya nisIha. 4/ kara lie jAne para use usa anya vastra kA upayoga karane ke lie 20-36 kA ttippnn| anya koI sAvadha kriyAeM-dhonA, dhUpa denA Adi to nahIM karanI 7.sUtra 98 par3egI?" isa prakAra dUsarI pRcchA kA prayojana hai-pazcAtkarma-doSa se vastrotpAdana ke do prakAra haiM-1. yAcanA 2. nimNtrnn| bcaav| 1. jaba bhikSu ko vastra kI apekSA hotI hai, vaha athavA anya nimaMtraNA-vastra grahaNa karate samaya tIsarI pRcchA-yaha kisa vastrakalpika bhikSu (jise vastra-grahaNa-vidhi kA samyak jJAna ho) / prayojana se diyA jA rahA hai-bhI karanI Avazyaka hai| yadi yaha pUche gRhastha ke ghara jAkara vidhipUrvaka vastra kI yAcanA kara vastra prApta binA vastra grahaNa kara liyA jAe to mithyAtva, zaMkA, virAdhanA karate haiM, vaha yAcanA-vastra hotA hai| Adi aneka doSa saMbhava haiN| yadi dAyaka dharmabuddhi se vastra denA cAhe 2. bhikSu gocarAgra athavA anya kisI kArya hetu prasthita ho| to use nirdoSa jAnakara grahaNa karanA sammata hai| aura gRhastha use vastra-grahaNa karane hetu nivedana kare, vaha nimaMtraNA prastuta prasaMga meM bhASya evaM cUrNi meM tatkAlIna paristhitiyoM, vastra hotA hai| paramparAoM, vastra kI pratilekhanA-vidhi, vastra ko saMyatI-prAyogya yAcanA-vastra ko grahaNa karane se pUrva prathama do tathA nimaMtraNA banAne kI vidhi, vastra kI sulakSaNatA-apalakSaNatA Adi aneka vastra grahaNa karane se pUrva tIna pRcchA karanI cAhie viSayoM kA savistara nirUpaNa kiyA gayA hai| (vistAra hetu draSTavya 1. yaha vastra kisakA hai? nizIthabhASya gA. 5001-5090) 2. yaha vastra kyA thA? arthAt pahale kisa kAma A rahA / 8. sUtra 99-152 thaa| athavA kisa rUpa meM upayoga karane ke lie lAyA athavA banAyA prastuta Agama ke tRtIya uddezaka meM nirarthaka pAdaparikarma, gayA thaa| kAyaparikarma Adi pravRttiyoM kA laghumAsika prAyazcitta prajJapta hai|' 3. yaha kisa prayojana se diyA jA rahA hai| isa AlApaka meM vibhUSA kI pratijJA se inhIM pravRttiyoM ko karane kA 'yaha vastra kisakA hai'-aisA prazna karane para yaha jJAta ho jAtA laghucAturmAsika prAyazcitta batalAyA gayA hai| vibhUSA ke bhAvoM se hai ki yaha udgama-doSa se dUSita nahIM hai tathA kisI dAnazrAddha gRhastha vyakti cikane karmoM kA arjana karatA hai| phalataH vaha ghora evaM dustara ne sAdhu ke prayojana se usakA prakSepa athavA nikSepa bhI nahIM kiyA saMsAra-sAgara meM nimagna ho jAtA hai| bhASyakAra ke anusAra vibhUSA 1. nisIha. 13/53-60 6. vahI, bhA. 3 cU.pR. 566 2. nibhA. gA. 4971-4976 scuurnni| 7. vahI, gA. 5046 scuurnni| 3. vahI, gA. 5023 scuurnni| 8. vahI, gA. 5052-5060 scuurnni| 4. vahI, gA. 5025-5031 scuurnni| 9. nisIha. 3/16-69 5. vahI, gA. 5039, 5040 10. dasave. 6/65 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 343 uddezaka 15 : TippaNa bhAva ke kAraNa prasaMgavaza dehapralokana, sAtA evaM sukha kI pratibaddhatA, unheM upakaraNa kahA jAtA hai, anyathA ve hI svAdhyAya, dhyAna ke utkSAlana-pradhAvana Adi kriyAoM meM pravRtta honA Adi doSa bhI palimaMthu hone se adhikaraNa kI abhidhA ko prApta kara lete haiN| saMbhava haiN| ___ sAmAnyataH bhikSu ke lie nirarthaka athavA vibhUSAbhAva 9.sUtra 153,154 se vastra kA koI bhI parikarma niSiddha hai| vastra, pAtra Adi ko dhone dasaveAliyaM meM vastra, pAtra Adi upakaraNoM ko dhAraNa karane se utplAvanA, saMpAtima jIvoM kA vadha Adi ke kAraNa saMyamake do prayojana nirdiSTa haiM-1. saMyama nirvAha 2. lajjA nivaarnn| virAdhanA, sUtrArtha kA palimaMthu, AtmavirAdhanA Adi doSoM kI ina prayojanoM se dhAraNa kie gae upakaraNa saMyama meM upakArI haiN| ataH saMbhAvanA rahatI hai| 1. nibhA. gA. 5092 2. dasave. 6/19 3. nibhA. gA. 2176-atirega uvadhi adhikaraNameva sajjhAya jhaannplimNtho| 4. vahI, gA. 5093 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solasamo uddeso solahavAM uddezaka Page #387 -------------------------------------------------------------------------- Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta uddezaka kA pratipAdya hai- sadoSa zayyA meM anupraviSTa hone, Arya deza meM viharaNa, jugapsita kuloM se AhAra, upadhi, vasati Adi ke grahaNa evaM svAdhyAya ke uddeza, samuddeza Adi karane kA, nihnavoM ke sAtha vyavahAra saMbaMdhI sImAoM ke atikramaNa kA, pariSThApanikA samiti ke niSiddha padoM ke AcaraNa kA, gaNasaMkramaNa Adi kA prAyazcitta / Amukha saMyama kI nirmalatA evaM nirvighna anupAlana ke lie AhAra kI vizuddhi kA jitanA mahattva hai, upadhi evaM vasati kI vizuddhi kA bhI utanA hI mahattva hai| prastuta uddezaka ke prArambha meM zayyA para vicAra kiyA gayA hai| AyAracUlA ' sAgArika, sAgnika evaM sodaka zayyA meM sthAna, zayyA evaM niSadyA kA niSedha karate hue batAyA gayA hai ki isa prakAra kI zayyA prajJAvAna muni ke niSkramaNa - praveza, vAcanA, pRcchanA, parivartanA, anuprekSA evaM dharmAnuyogacintA ke yogya nahIM hotI / kappo' (bRhatkalpasUtra) meM sAgnika (dIpakayukta evaM jyotiyukta) tathA sodaka zayyA kA niSedha kiyA gayA hai| vahAM pahale sAmAnyataH sAgArika zayyA kA niSedha karake bAda meM nirgrantha ke lie strIsAgArika evaM nirgranthI ke lie puruSasAgArika upAzraya kA niSedha tathA nirgrantha ke lie puruSasAgArika evaM nirgranthI ke lie strIsAgArika upAzraya meM rahanA sammata mAnA gayA hai| prastuta uddezaka meM nirvizeSa rUpa meM bhikSu mAtra ke lie sAgArika, sodaka evaM sAgnika zayyA kA prAyazcitta kathana kiyA gayA hai| prAcIna bhAratIya bhUgola ke AdhAra para AgamoM evaM vyAkhyAsAhitya meM pUrvadizA meM magadha, dakSiNa meM kauzAmbI, pazcima meM dhUNA evaM uttara meM kuNAlA- inakA madhyavartI kSetra Arya kSetra kahalAtA thA yahAM ke nivAsI Arya kahalAte the| ina sAr3he paccIsa kSetroM meM rahane vAle loga susaMjJApya, suprajJApanIya, kAlapratibodhI (yathAsamaya uThane vAle) tathA kAlaparibhojI hote the / ataH muni ke lie nirdeza diyA gayA ki ucita vidhi se nirvAha yogya kSetra ho to muni vividha prakAra ke prAtyaMtika dasyuoM sthAnoM, mleccha evaM anArya dezoM meM bihAra kI pratijJA se vihAra na kare aura na aneka dinoM meM pAra karane yogya aTavI meM bihAra kre|" vahAM batAyA gayA hai ki mleccha anArya loga dharma ke viSaya meM ajJa hote haiN| ve bhikSu ke viSaya meM 'yaha cora hai, yaha guptacara hai, yaha vahAM se AyA hai' ityAdi bhrAmaka bAtoM kA pracAra karate hue bhikSu para Akroza para sakate hai, bAMdha athavA pITa sakate haiN| usake vastra, pAtra, kambala aura pAdaprocchana ko chIna sakate haiM, curA sakate haiM athavA usakA tiraskAra kara sakate haiN|' bhASyakAra ne muni suvratasvAmI ke samaya hue pAlaka evaM skandaka ke sampUrNa ghaTanAkrama ke dvArA yaha batAyA hai ki anArya deza meM jAne para kisa prakAra upasarga sahana karanA par3a sakatA hai| prastuta uddezaka meM jugupsita kula meM bhikSAgrahaNa, vastra, pAtra, kambala aura pAdaprojchana ke grahaNa, vasatigrahaNa tathA svAdhyAya ke uddeza, vAcanA evaM praticchanA (grahaNa karanA) ke prAyazcitta kA nirdeza prApta hotA hai| nizIthabhASyakAra ne jugupsita kuloM meM azana, vastrAdi grahaNa ke niSedha ke pIche apayaza, pravacanahAni, vipariNAma, kutsA evaM zaMkA- ina pAMca kAraNoM kA nirdeza diyA hai| jo vyakti jinazAsana ko svIkAra karake bhI kalaha karake gaNa se alaga ho jAte haiM, unake sAtha AhAra, upadhi, vasati, 1. AcU. 2/49 2. kappo 2/5-7 3. vahI, 1/25 4. vahI, 1/26 29 5. AcU. 3/8, 12 6. vahI, 3 / 9 7. nibhA. gA. 5762 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha 348 nisIhajjhayaNaM evaM svAdhyAya ke AdAna-pradAna se aneka doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai| ataH prastuta uddezaka meM usakA bhI prAyazcitta batAyA gayA hai| AyAracUlA meM 'uccAra-pAsavaNa-sattikkayaM' meM pariSThApanikA samiti ke viSaya meM aneka sUtra upalabdha hote haiM, jinameM utsargasamiti ke sambandha meM aneka vidhi-niSedhoM kA kathana kiyA gayA hai| prastuta Agama meM tIna uddezakoM meM 'uccAra-prasravaNapada' meM unameM se kucha ke ullaMghana kA prAyazcitta prajJapta hai| pUrvavartI uddezaka meM janabhogya sthAnoM para pariSThApana kA cAturmAsika prAyazcitta batAyA gayA hai| prastuta uddezaka meM kucha aise sthAnoM kA ullekha hai, jahAM pariSThApana karane se saMyamavirAdhanA hotI hai to kucha aise antarikSajAta sthAnoM-adhara, aniSkampa, calAcala sthAnoM kA ullekha hai, jahAM pariSThApana karane se saMyamavirAdhanA ke sAtha-sAtha girane kI saMbhAvanA ke kAraNa AtmavirAdhanA bhI saMbhava hai| vRSirAjin-pada' kI vyAkhyA ke antargata bhASyakAra ne vasurAtnika (saMvigna) aura avasurAtnika kI vyAkhyA karate hue vasurAtnika ko avasurAtnika aura avasurAtnika ko vasurAtnika kahane ke hetuoM, doSoM evaM apavAdoM kI carcA ke pazcAt vasurAtnika gaNa se avasurAnika gaNa meM saMkramaNa ke viSaya meM aneka prAcIna vidhiyoM kI, dhArmika sthitiyoM evaM sAmAjika, rAjanaitika paristhitiyoM kI vistAra se carcA kI hai| Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solasamo uddeso : solahavAM uddezaka mUla saMskRta chAyA hindI anuvAda sejjA -padaM 1. je bhikkhU sAgAriyaM sejjaM aNupavisati, aNupavisaMtaM vA saatijjti|| zayyA-padam zayyA-pada yo bhikSuH sAgArikAM zayyAm 1. jo bhikSu sAgArika zayyA meM anupraviSTa anupravizati, anupravizantaM vA svdte| hotA hai athavA anupraviSTa hone vAle kA anumodana karatA hai| 2.je bhikkhU sodagaM sejjaM uvAgacchati, yo bhikSuH sodakAM zayyAm upAgacchati, 2. jo bhikSu sodaka zayyA ke samIpa jAtA hai uvAgacchaMtaM vA saatijjti|| upAgacchantaM vA svdte| athavA samIpa jAne vAle kA anumodana karatA hai| 3. je bhikkhU sAgaNiyaM sejjaM aNupavisati, aNupavisaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH sAgnikAM m anupravizati, anupravizantaM vA svdte| 3. jo bhikSu sAgnika zayyA meM anupraviSTa hotA hai athavA anupraviSTa hone vAle kA anumodana karatA hai| ucchu-padaM 4. je bhikkhU sacittaM ucchu bhuMjaMti, bhuMjaMtaM vA saatijjti|| ikSu-padam yo bhikSuH sacittam ikSu bhuGkte, bhuJjAnaM vA svdte| ikSu-pada 4. jo bhikSu sacitta ikSu khAtA hai athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| 5. je bhikkhU sacittaM ucchu viDasati, viDasaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH sacittam ihUM 'viDasati' 5. jo bhikSu sacitta ikSu ko svAda lekara khAtA (vidazati), 'viDasaMtaM' (vidazantaM) vA hai athavA svAda lekara khAne vAle kA svdte| anumodana karatA hai| 6. je bhikkhU sacittaM aMtarucchuyaM vA yo bhikSuH sacittam antarikSukam vA ucchukhaMDiya vA ucchucoyagaM vA ikSukhaMDikAM vA ikSu coyagaM' vA ikSu meragaM' ucchumeragaM vA ucchusAlagaM vA vA ikSu sAlakaM' vA ikSu DagalaM' vA ucchuDagalaM vA bhuMjati, bhuMjaMtaM vA bhuGkte, bhuJjAnaM vA svdte| saatijjti|| 6. jo bhikSu sacitta antarekSu, ikSukhaNDa, ikSucoyaga, ikSumeraka, ikSuzAlaka athavA ikSuDagala ko khAtA hai athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| 7. je bhikkhU sacittaM aMtarucchuyaM vA ucchukhaMDiya vA ucchucoyagaM vA ucchumeragaM vA ucchusAlagaM vA yo bhikSu sacittam antarikSukaM vA ikSukhaMDikAM vA ikSu'coyagaM' vA ikSu meragaM' vA ikSusAlagaM' vA ikSu DagalaM' vA 7. jo bhikSu sacitta antarekSu, ikSukhaNDa, ikSucoyaga, ikSumeraka, ikSuzAlaka athavA ikSuDagala ko svAda lekara khAtA hai athavA Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 16 : sUtra 8-14 ucchugalaM vA viDasati, viDasaMtaM vA sAtijjati / / 8. je bhikkhU sacittapaiTThiyaM ucchaM bhuMjati, bhuMjaMtaM vA sAtijjati / / 9. je bhikkhU sacittapaiTThiyaM ucchaM viDasati, viDataM vA sAtijjati / / je bhikkhU sacittapaiTThiyaM aMtarucchrayaM vA ucchukhaMDiya vA ucchucoyagaM vA ucchumeragaM vA ucchusAlagaM vA ucchuDagalaM vA bhuMjati, bhuMjaMtaM vA sAtijjati / / 10. 11. je bhikkhU sacittapaiTThiyaM aMtarucchuyaM vA ucchukhaMDiya vA ucchucoyagaM vA ucchumeragaM vA ucchusAlagaM vA ucchuDagalaM vA viDasati, viDasaMtaM vA sAtijjati / / aDavIjattAgahaNesaNA-padaM 12. je bhikkhU AraNNayANaM varNadhayANaM aDavIttApaTThiyANaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 13. je bhikkhU AraNNayANaM varNadhayANaM aDavIjattApaDiNiyattANaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati // vusirAtiya-padaM 14. je bhikkhU vusirAtiyaM avusirAtiyaM vadati, vadataM vA sAtijjati / / 350 'viDasati' (vidazati), (vidazantaM) vA svadate / 'viDasaMtaM yo bhikSuH sacittapratiSThitam ikSu bhuGkte, bhuJjAnaM vA svadate / yo bhikSuH sacittapratiSThitam idhuM 'viDasati' (vidazati), 'viDasaMtaM' (vidazantaM) vA svadate / yo bhikSuH sacittapratiSThitam antarikSukaM vA ikSukhaMDikAM vA ikSu' coyagaM' vA ikSu' meragaM' vA ikSu' sAlagaM' vA ikSu' DagalaM' vA bhuGkte, bhuJjAnaM vA svadate / yo bhikSuH sacittapratiSThitam antarikSukaM vA ikSukhaMDikAM ikSu' coyagaM' vA ikSu' meragaM' vA ikSu'sAlagaM' vA ikSu'DagalaM' vA 'viDasati' (vidazati), 'viDasaMtaM' (vidazantaM) vA svadate / aTavIyAtrAgrahaNaiSaNA-padam yo bhikSuH AraNyakAnAM vanandhayAnAm aTavIyAtrAprasthitAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH AraNyakAnAM vanandhayAnAm aTavIyAtrApratinivRttAnAm azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / vRSirAjan-padam yo bhikSuH vRSirAjinam avRSirAjinaM vadati vadantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM svAda lekara khAne vAle kA anumodana karatA hai / 8. jo bhikSu sacittapratiSThita ikSu khAtA hai athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| 9. jo bhikSu sacittapratiSThita ikSu ko svAda lekara khAtA hai athavA svAda lekara khAne vAle kA anumodana karatA hai| 10. jo bhikSu sacittapratiSThita antarekSu, ikSukhaMDa, ikSucoyaga, ikSumeraka, ikSuzAlaka athavA ikSuDagala ko khAtA hai athavA khAne vAle kA anumodana karatA hai| 11. jo bhikSu sacittapratiSThita antarekSu, ikSukhaMDa, ikSucoyaga, ikSumeraka, ikSuzAlaka athavA ikSuDagala ko svAda lekara khAtA hai athavA svAda lekara khAne vAle kA anumodana karatA hai / " aTavIyAtrA - grahaNaiSaNA-pada 12. jo bhikSu vanaspati, kASTha Adi lAne ke lie vana meM jAne vAle, aTavIyAtrA ke lie prasthita AraNyaka logoM se azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 13. jo bhikSu vanaspati, kASTha Adi lAne ke lie vana meM jAne vAle aTavIyAtrA se pratinivRtta AraNyaka logoM se azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai|" vasurAtnika pada 14. jo bhikSu vasurAtnika (saMvigna) ko avasurAtnika (asaMvigna) kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA hai| Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 15.je bhikkha avusirAtiyaM vusirAtiyaM vadati, vadaMtaM vA saatijjti|| 351 yo bhikSuH avRSirAjinaM vRSirAjinaM vadati, vadantaM vA svdte| uddezaka 16: sUtra 15-23 15. jo bhikSu avasurAtnika ko vasurAlika kahatA hai athavA kahane vAle kA anumodana karatA hai| 16. je bhikkhU vusirAiyAo gaNAo yo bhikSuH vRSirAjinaH gaNAt 16. jo bhikSu vasurAtnika gaNa se avusirAiyaM gaNaM saMkamati, saMkamaMtaM __ avRSirAjinaM gaNaM saMkrAmati, saMkrAmantaM avasurAnika gaNa meM saMkramaNa karatA hai vA saatijjti|| vA svdte| athavA saMkramaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| vuggahavakkaMta-padaM 17. je bhikkhU vuggahavakkaMtANaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA deti, deMtaM vA saatijjti|| vyudgrahAvakrAnta-padam vyugrahavyutkrAnta-pada yo bhikSuH vyudgrahAvakrAntebhyaH azanaM vA 17. jo bhikSu vyudgraha-vyutkrAnta (kalaha kara pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA dadAti, dadataM gaNa se apakramaNa karane vAle) ko azana, vA svdte| pAna, khAdya athavA svAdya detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 18. je bhikkhU vuggahavakkaMtANaM asaNaM yo bhikSuH vyudgrahAvakrAntAnAm azanaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA paDicchati, paDicchaMtaM vA pratIcchati, pratIcchantaM vA svdte| saatijjti|| 18. jo bhikSu vyudagraha-vyutkrAnta se azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 19. je bhikkhU vuggahavakkaMtANaM vatthaM yo bhikSuH vyudgrahAvakrAntebhyaH vastraM vA 19. jo bhikSu vyudgraha-vyutkrAnta ko vastra, vA paDiggahaM vA kaMbalaMvA pAyapuMchaNaM pratigraha vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA pAtra, kaMbala athavA pAdaproJchana detA hai vA deti, deMtaM vA saatijjti|| dadAti, dadataM vA svdte| athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 20. je bhikkhU vuggahavakkaMtANaM vatthaM yo bhikSuH vyudgrahAvakrAntAnAM vastraM vA 20. jo bhikSu vyudgraha-vyutkrAnta se vastra, vA paDiggahaMvA kaMbalaMvA pAyapuMchaNaM pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA pAtra, kambala athavA pAdaproJchana grahaNa vA paDicchati, paDicchaMtaM vA pratIcchati, pratIcchantaM vA svadate / karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA saatijjti|| anumodana karatA hai| 21. je bhikkhU vuggahavakkaMtANaM vasahiM deti, deMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH vyudgrahAvakrAntebhyaH vasatiM 21. jo bhikSu vyudgraha-vyutkrAnta ko vasati dadAti, dadataM vA svdte| (upAzraya) detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 22.je bhikkhU vuggahavakkaMtANaM vasahiM yo bhikSuH vyudgrahAvakrAntAnAM vasati 22. jo bhikSu vyugraha-vyutkrAnta se vasati paDicchati, paDicchaMtaM vA pratIcchati, pratIcchantaM vA svdte| grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA saatijjti|| anumodana karatA hai| 23. je bhikkhU vuggahavakkaMtANaM vasahiM aNupavisati, aNupavisaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH vyudgrahAvakrAntAnAM vasatim 23. jo bhikSu vyudgraha-vyutkrAnta kI vasati anupravizati, anupravizantaM vA svdte| meM anupraviSTa hotA hai athavA anupraviSTa hone vAle kA anumodana karatA hai| Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 16 : sUtra 24-30 24. je bhikkhU vuggahavakkaMtANaM sajjhAyaM deti, deMtaM vA sAtijjati / / 25. je bhikkhU vuggahavakkaMtANaM sajjhAyaM paDicchati, paDicchaMtaM vA sAtijjati / vihArapaDiyA-padaM 26. je bhikkhU vihaM aNegAhagamaNijjaM sati lADhe vihArAe saMtharamANesu jaNavaesu vihArapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA sAtijjati // je bhikkhU virUvarUvAiM dasuyAyayaNAI aNAriyAI milakkhUiM paccaMtiyAiM sati lADhe vihArAe saMtharamANesu jaNavaesu vihArapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA sAtijjati / / 27. duchiya-padaM 28. je bhikkhU duguMchiyakulesu asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, DiggA vA sAtijjati // 29. je bhikkhU duguMchiyakulesu vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA paDiggAheti, paDiggAheM vA sAtijjati / / 30. je bhikkhU duguchiyakulesu vasahiM paDiggAheti, DiggArhataM vA sAtijjati // 352 yo bhikSuH vyudgrahAvakrAntebhyaH svAdhyAyaM dadAti dadataM vA svadate / yo bhikSuH vyudgrahAvakrAntAnAM svAdhyAyaM pratIcchati, pratIcchantaM vA svadate / vihAra- pratijJA-padam yo bhikSuH 'vihaM' anekAhagamanIyaM sati lADhe vihArAya saMstRNvatsu janapadeSu vihArapratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svadate T yo bhikSuH virUparUpANi dasyu - AyatanAni anAryANi mlecchAni prAtyantikAni sati lADhe vihArAya saMstRNvatsu janapadeSu vihArapratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svadate / jugupsita-padam yo bhikSuH jugupsitakuleSu azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH jugupsitakuleSu vastraM vA pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate 1 yo bhikSuH jugupsitakuleSu vasatiM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM 24. jo bhikSu vyudgraha - vyutkrAnta ko svAdhyAya-sUtrArtha viSayaka jJAna detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 25. jo bhikSu vyudgraha - vyutkrAnta se svAdhyAya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai|' vihArapratijJA - pada 26. jo bhikSu ucita vidhi se nirvAha yogya janapadoM ke hone para bhI aneka dinoM meM gamanIya (uttIrNa hone vAlI) aTavI meM vihAra kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 27. jo bhikSu ucita vidhi se nirvAha yogya janapadoM ke hone para bhI vibhinna vezabhUSA vAle dasyuoM ke sthAnoM tathA anArya mlecchoM vAle pratyaMta bhAgoM meM vihAra kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| jugupsita-pada 28. jo bhikSu jugupsita kuloM meM azana, pAna, khAdya athavA svAdya grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 29. jo bhikSu jugupsita kuloM meM vastra, pAtra, kambala athavA pAdaproJchana grahaNa karatA hai| athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 30. jo bhikSu jugupsita kuloM meM vasati grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 353 uddezaka 16 : sUtra 31-38 31. je bhikkhU duguMchiyakulesu sajjhAyaM yo bhikSuH jugupsitakuleSu svAdhyAyam 31. jo bhikSu jugupsita kuloM meM svAdhyAya kA uhisati, uhisaMtaM vA saatijjti|| uddizati, uddizantaM vA svdte| uddeza detA hai athavA uddeza dene vAle kA anumodana karatA hai| 32. je bhikkhU duguMchiyakulesu sajjhAyaM yo bhikSuH jugupsitakuleSu svAdhyAyaM 32. jo bhikSu jugupsita kuloM meM svAdhyAya kI vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| vAcayati, vAcayantaM vA svdte| vAcanA detA hai athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 33. je bhikkhU duguMchiyakulesu sajjhAyaM yo bhikSuH jugupsitakuleSu svAdhyAyaM 33. jo bhikSu jugupsita kuloM meM svAdhyAya paDicchati, paDicchaMtaM vA pratIcchati, pratIcchantaM vA svadate / grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA saatijjti|| anumodana karatA hai| asaNAiNikkhevaNa-padaM azanAdi-nikSepaNa-padam 34. je bhikkhU asaNaM vA pANaM vA yo bhikSuH azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA khAimaM vA sAimaM vA puDhavIe svAdyaM vA pRthivyAM nikSipati, nikSipantaM Nikkhivati, NikkhivaMtaM vA vA svdte| saatijjti|| azanAdi-nikSepaNa-pada 34. jo bhikSu azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko pRthivI para rakhatA hai athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 35. je bhikkhU asaNaM vA pANaM vA yo bhikSuH azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA khAimaM vA sAimaM vA saMthArae svAdyaM vA saMstArake nikSipati, Nikkhivati, NikkhivaMtaM vA nikSipantaM vA svdte| saatijjti|| 35. jo bhikSu azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko saMstAraka para rakhatA hai athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| 36. je bhikkhU asaNaM vA pANaM vA yo bhikSuH azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA khAimaM vA sAimaM vA vehAse svAdyaM vA vihAyasi nikSipati, Nikkhivati, NikkhivaMtaM vA nikSipantaM vA svdte| saatijjti|| 36. jo bhikSu azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko AkAza (khUTI Adi pr| adhara) meM rakhatA hai athavA rakhane vAle kA anumodana karatA hai| aNNautthiya-gAratthiyasaddhiM bhoyaNa-pada anyayUthika-agArasthitaiH sArddha anyatIrthika-agArasthita ke sAtha bhojanabhojana-padam pada 37. je bhikkhU aNNautthiehiM vA yo bhikSuH anyayUthikaiH vA agArasthitaiH 37. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gArathiehiM vA saddhiM bhuMjati, bhuMjaMtaM vA sArddhaM bhuGkte, bhuJjAnaM vA svdte| sAtha AhAra karatA hai athavA AhAra karane vA saatijjti|| vAle kA anumodana karatA hai| 38. je bhikkhU aNNautthiehiM vA yo bhikSuH anyayUthikaiH vA agArasthitaiH 38. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ke gArathiehiM vA saddhiM AveDhiya- vA sArddham AveSTita-pariveSTitaH sAtha AveSTita-pariveSTita hokara AhAra pariveDhie bhuMjati, bhujaMtaM vA bhuGkte, bhuJjAnaM vA svadate / karatA hai athavA AhAra karane vAle kA saatijjti|| anumodana karatA hai| Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 16: sUtra 39-45 AsAvaNA-padaM 39. je bhikkhU Ayariya-uvajjhAyANaM sejjA - saMthArayaM pAeNaM saMghaTTettA hattheNaM aNaNuNNavettA dhArayamANo gacchati, gacchaMtaM vA sAtijjati / / atirittauvahi-padaM 40. je bhikkhU pamANAtirittaM vA gaNaNAtiritaM vA uvahiM dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati / / uccAra pAsavaNa padaM 41. je bhikkhU aNaMtarahiyAe puDhavIe uccAra- pAsavaNaM paridvaveti, pariTThaveMtaM vA sAtijjati / / 42. je bhikkhU sasiNiddhAe puDhavIe uccAra- pAsavaNaM paridvaveti, paridvaveMtaM vA sAtijjati / / 43. je bhikkhU sasarakkhAe puDhavIe uccAra- pAsavaNaM pariTThaveti, pariTThaveMtaM vA sAtijjati / 44. je bhikkhU maTTivAkaDAe puDhavIe uccAra pAsavaNaM paridvaveti pariduveMtaM vA sAtijjati // 45. je bhikkhU cittamaMtAe puDhavIe uccAra pAsavaNaM paridvaveti pariDuvaitaM vA sAtijjati / / " 354 AzAtanA-padam yo bhikSuH AcAryopAdhyAyAnAM zayyAsaMstArakaM pAdena saMghaTya hastena ananujJApya priyamANaH gacchati gacchantaM vA svadate / atiriktopadhi-padam yo bhikSuH pramANAtiriktaM vA gaNanAtiriktaM vA upadhiM dharati dharantaM vA svadate / uccAraprasravaNa-padam yo bhikSuH anantarhitAyAM pRthivyAm uccAraprasravaNaM pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / yo bhikSuH sasnigdhAyAM pRthivyAm uccAraprasravaNaM pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / yo bhikSuH sasarakSAyAM pRthivyAm uccAraprasravaNaM pariSThApayantaM vA svdte| pariSThApayati, yo bhikSuH mRttikAkRtAyAM pRthivyAm uccAraprasavaNaM pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / yo bhikSuH cittavatyAM pRthivyAm uccAraprasavarNa pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM AzAtanA-pada 39. jo bhikSu AcArya upAdhyAya ke zayyAsaMstAraka kA pairoM se saMghaTTana kara hAtha se sparza kara namaskAra kie binA, micchAmi dukkaDaM kie binA jAtA hai athavA jAne vAle kA anumodana karatA hai| - atirikta upadhi pada 40. jo bhikSu pramANAtirikta athavA gaNanAtirikta upadhi ko dhAraNa karatA hai| athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| uccAra-prasravaNa-pada 41. jo bhikSu avyavahita pRthivI para uccAraprasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 42. jo bhikSu sasnigdha pRthivI para uccAraprasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 43. jo bhikSu sarajaska pRthivI para uccAraprasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai / 44. jo bhikSu sacita miTTI yukta pRthivI para uccAra- prasravaNa kA pariSThApana karatA hai| athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 45. jo bhikSu sacita pRthivI para uccAraprasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 nisIhajjhayaNaM uddazaka 16 : sUtra 46-51 46. je bhikkhU, cittamaMtAe silaae| yo bhikSuH cittavatyAM zilAyAm 46. jo bhikSu sacitta zilA para uccArauccAra-pAsavaNaM paridvaveti, parihaveMtaM uccAraprasavaNaM pariSThApayati, prasavaNa kA pariSThApana karatA hai athavA vA saatijjti|| pariSThApayantaM vA svdte| pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA 47. je bhikkhU cittamaMtAe lelUe uccAra-pAsavaNaM pariveti, pariDhuveMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH cittavati lelue' uccAraprasavaNaM pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svdte| 47. jo bhikSu sacitta Dhele para uccAra-prasavaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 48. je bhikkhU kolAvAsaMsi vA dArue yo bhikSuH 'kolA'vAse vA dAruke 48. jo bhikSu ghuNayukta lakar3I, jIvapratiSThita jIvapaidie saaMDe sapANe sbii| jItapratiSThita sANDe saprANe sabIje lakar3I, aMDe sahita, prANasahita, bIjasaharie saosse sauttiMga-paNaga- saharite 'saosse' sottiMga-panaka-daka- sahita, haritasahita, osa-sahita daga-maTTiya-makka DA-saMtANae mRttikA-markaTaka-santAnake uccAra- (udakasahita) aura kITikAnagara, panaka, uccAra-pAsavaNaM pariDhuveti, pariDhuveMtaM prasavaNaM pariSThApayati, pariSThApayantaM vA kIcar3a athavA makar3I ke jAle se yukta vA saatijjti|| sva dte| lakar3I para uccAra-prasavaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 49. je bhikkhU thUNaMsi vA giheluyaMsi yo bhikSuH sthUNAyAM vA gRheluke vA vA usuyAlaMsi vA kAmajalaMsi vA 'usukAle' vA kAmajale vA anyatarasmin aNNayaraMsi vA thppgaarNsi| vA tathAprakAre antarikSajAte durbaddha aMtarikkhajAyaMsi dubbaddha durnikSipte aniSkampe calAcale duNNikkhitte aNikaMpe calAcale uccAraprasavaNaM pariSThApayati, uccAra-pAsavaNaM pariDhaveti, parihaveMtaM pariSThApayantaM vA svadate / vA saatijjti|| 49. jo bhikSu khaMbhe, dehalI, Ukhala, snAnapITha athavA anya usI prakAra ke antarikSajAta, jo durbaddha hoM, dunikSipta hoM, aniSkampa hoM evaM calAcala hoM, una para uccAra-prasravaNa kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 50. je bhikkhU kuliyaMsi vA bhittisi yo bhikSuH kuDye vA bhittau vA zilAyAM 50. jo bhikSu kuDya, bhitti, zilA, DhelA vA silasi vA leluMsi vA vA 'leluMsi' vA anyatarasmin vA athavA anya usI prakAra ke antarikSajAta, aNNayaraMsi vA tahappagAraMsi tathAprakAre antarikSajAte durbaddhe durnikSipte jo durbaddha hoM, durnikSipta hoM, aniSkampa hoM aMtarikkhajAyaMsi dubbaddha aniSkampe calAcale uccAraprasavaNaM evaM calAcala hoM, una para uccAra-prasavaNa duNNikkhitte aNikaMpe calAcale pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svdte| kA pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana uccAra-pAsavaNaM pariDhuveti, pariDhuveMtaM karane vAle kA anumodana karatA hai| vA saatijjti|| 51.je bhikkhU khaMdhaMsi vA phalihaMsi vA yo bhikSuH skandhe vA parighe vA maMce vA maMcaMsi vA maMDavaMsi vA mAlaMsi vA maNDape vA 'mAle' vA prAsAde vA har2yAtale pAsAyaMsi vA hammatalaMsi vA vA anyatarasmin vA tathAprakAre aNNayaraMsi vA tahappagAraMsi ___antarikSajAte durbaddhe durnikSipte aMtarikkhajAyaMsi dubbaddha aniSkampe calAcale uccAraprasavaNaM 51. jo bhikSu prAkAra, argalA, macAna, maMDapa, mAla (maMjila), prAsAda, hayaMtala athavA anya usI prakAra ke antarikSajAta, jo durbaddha hoM, dunikSipta hoM, aniSkampa hoM evaM calAcala hoM, una para uccAra-prasavaNa kA Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 16 : sUtra 51 356 duNNikkhitte aNikaMpe calAcale pariSThApayati, pariSThApayantaM vA svdte| uccAra-pAsavaNaM paridvaveti, paridvavetaM vA sAtijjatitaM sevamANe Avajjai cAummAsiyaM tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM parihArahANaM ugghaatiyN|| parihArasthAnam udghaatikm| pariSThApana karatA hai athavA pariSThApana karane vAle kA anumodana karatA hai|5 inakA Asevana karane vAle bhikSu ko laghu cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1.sUtra 1 jahAM gRhastha-strI puruSa rahate haiM, vaha sthAna sAgArika zayyA hai| athavA jahAM rahane para maithunodbhava kAma kA uddIpana ho, vaha sAgArika zayyA hai| 'sAgArika' sAmayikI saMjJA hai| bhASya evaM cUrNi meM vividha nikSepoM ke dvArA isakI vistRta vyAkhyA upalabdha hotI hai| sAgArika zayyA meM rahane se visrotasikA kI saMbhAvanA rahatI hai| bhuktabhogI ke lie smRti tathA anya ke lie kutUhala kA viSaya hone ke kAraNa bhikSu kA mana saMyama-yogoM se vicalita ho sakatA hai, svAdhyAya, dhyAna meM vikSepa utpanna ho sakatA hai| ataH bhikSu ko strI, pazu evaM napuMsaka se vivikta zayyA meM rahane kA nirdeza prApta hotA hai| prastuta saMdarbha meM sAgArika zabda kI vistRta vyAkhyA evaM nikSepa paddhati se savistara nirUpaNa karate hue bhASyakAra ne rUpa, AbharaNavidhi, vastra, alaMkAra, bhojana, gandha, Atodya Adi ke prakAra, unase hone vAle doSa, bhAvasAgArika meM divya, mAnuSika evaM tiryaMca kI pratimA, unase hone vAle doSoM kI taratamatA, kahAM, kauna se doSoM kI saMbhAvanA, doSoM se bacane ke lie prayoktavya yatanA tathA anya aneka apavAdoM kI vistRta vivecanA kI hai| 2. sUtra 2 jahAM pAnI ke ghar3e Adi hoM, vaha pyAU Adi athavA jisake nikaTa koI jalAzaya ho, vaha sthAna sodaka zayyA hai| jahAM bahuta prakAra ke jala se bhare ghar3e ho, vahAM rahane se agItArtha bhikSu pyAsa bujhAne athavA kutUhala zAnta karane ke lie jala pI le athavA anya koI gRhastha jalakumbha ko curA le, pazu ghar3e ko phor3a de to jala ke 1. nibhA. 4 cU.pR. 1-sAgAriyaM ti esA sAmAyikI saMjJA / jattha vasahIe ThiyANaM mehuNobbhavo bhavati, sA saagaariyaa|....jtth itthIpurisA vasaMti, sA saagaarikaa| 2. vahI, gA. 5097-5101 3. vahI, gA. 5103-5112 4. vahI, bhA. 4 cU.pR. 29-jattha dagaM ti pANiyagharaM prapAdi, jAe vA sejjAe udagaM samIve vppaadi| 5. vahI, pR. 37,47-52 6. AcU. 2049 svAmI ko aprIti ho sakatI hai, vaha bhikSu ko kaSTa de sakatA hai| isI prakAra jalAzaya Adi ke atinikaTa jAne athavA rahane para vahAM Ane vAle jalAbhilASI prANiyoM ke antarAya, bhaya, aprIti Adi doSa utpanna hote haiN| ataH AyAracUlA evaM kappo (bRhatkalpa sUtra) meM sodaka zayyA kA niSedha kiyA gayA hai| prastuta sUtra meM usI ke atikramaNa kA prAyazcitta prajJapta hai| 3. sUtra 3 jahAM rAtabhara dIpaka jalatA ho athavA havana-kuMDa Adi meM Aga jalatI ho, vaha sAgnika zayyA hai| sAgnika zayyA meM praveza, niSkramaNa, pramArjana tathA Avazyaka, sUtrapauruSI Adi meM uThate-baiThate samaya agnikAyika jIvoM kI virAdhanA saMbhava hai, asAvadhAnI se upadhi Adi jalane kI bhI saMbhAvanA ho sakatI hai| ataH kappo (bRhatkalpasUtra) meM jyotisahita evaM dIpasahita zayyA meM rahane kA niSedha kiyA gayA hai| AyAracUlA meM bhI sAgnika zayyA meM praveza, niSkramaNa, sthAna, niSIdana Adi kriyAoM kA niSedha kiyA gayA hai| prastuta Agama meM usake atikramaNa kA laghu cAturmAsika prAyazcitta prajJapta hai| 4. sUtra 4-11 prastuta AlApaka meM bhI pUrvokta Amra-pada ke samAna ATha sUtra haiN| sacitta evaM sacitta pratiSThita Ama ko khAne kA niSedha karane se sAre sacitta evaM sacitta-pratiSThita phaloM kA niSedha prApta hotA hai| phira bhI AyAracUlA3 meM ikSu kA pRthak niSedha tathA prastuta Agama meM usakA pRthak prAyazcitta kathana kiyA gayA hai kyoMki ikSu phala nahIM hai, skandha hai| bahuujjhitadharmA hone ke kAraNa bhI isakA niSedha Avazyaka hai| inameM sacitta evaM sacitta-pratiSThita ikSu tathA 7. kappo . 2/5 8. nibhA. 4 cU.pR. 57 9. vahI, gA. 5380-5384 10. kappo. 2/6,7 11. AcU 2/49 12. nisIha. 15/5-12 13. AcU. 1/133 14. vahI, TI.pa. 254-antarikSvAdike'lpamazanIyaM bahuparityajana dharmakamiti matvA na pratigRNhIyAt / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.roSa uddezaka 16 : TippaNa 358 nisIhajjhayaNaM usake vividha avayavoM ko khAne tathA svAda lekara khAne kA prAyazcitta 6. sUtra 14,15 . prajJapta hai| jo nirantara jJAna, darzana, cAritra meM rata rahatA hai, cAritra rUpI zabda-vimarza ratnoM se yukta hotA hai athavA indriya-nigraha meM rata hai, vaha vasurAnika aMtarucchuya-parva rahita ikSu khNdd|' kahalAtA hai| athavA vasurAtnika kA artha hai saMvigna / 5 ucchukhaMDiya-donoM parva sahita ikssukhNdd| saMvigna ko asaMvigna kahane ke cAra kAraNa ho sakate haiMucchucoyaga-vaMza ke antabhAga sahita ikSu kA ruNchaa| 2. pratiniveza ucchumeraga-ikSumoya arthAt ikSu kI Abhyantara girii|' 3. akRtajJatA 4. mithyAtvodaya / 12 ucchusAlaga-ikSu kI bAhya chaal| 'saMvigna aura vizuddhacAritrI ko uparyukta kisI bhI kAraNa se ucchuDagala-ikSu kA cakrAkAra choTA ttukdd'aa| asaMvigna kahane vAlA athavA unake cAritra kI hIlanA karane vAlA zeSa sacitta-pratiSThita, viDasati Adi padoM ke vimarza hetu durlabhabodhi hotA hai| vaha pravacana kA paribhava karatA hai tathA alIka draSTavya nisIha. 15/5-12 ke zabda vimarza / vacana evaM sAdhuoM ke prati vidveSa ke kAraNa dIrghasaMsArI hotA hai| 5. sUtra 12,13 jo vyakti svayaM avasannacAritrI hotA hai, vaha svayaM ke doSoM araNyavAsI athavA ghAsa, lakar3I, phala Adi lene ke lie kA AvRta karane ke lie pArzvastha, avasanna Adi zithilAcAriyoM vana meM jAne vAle logoM kA samudAya do prakAra kA hotA hai kI prazaMsA karatA hai| vaha maMdadharmA asaMyama kA sthirIkaraNa karatA 1. aTavI-yAtrA ke lie sNprsthit| haA svayaM unmArga meM prasthita hotA hai tathA anya mandadharmA vyaktiyoM 2. aTavI-yAtrA se prtinivRtt| ko prazaMsA ke dvArA unmArga meM prerita karatA hai| isa prakAra vaha sudIrgha aTavI meM praveza karane se pUrva ve apanI yAtrA ke lie prakArAntara se tIrtha kA avarNavAda karatA hai|5 asaMvigna kI prazaMsA pAtheya lete haiN| yadi usa pAtheya meM se bhikSu grahaNa kara letA hai to una karane vAlA dIrghasaMsArI hotA hai| AraNyakoM Adi ko parezAnI ho sakatI hai, ve apanI bhUkha ko zAnta 7.sUtra 16 karane ke lie tItara, baTera Adi ko mArate haiM athavA anya saMbala vasurAtnika gaNa evaM avasurAnika gaNa ke paraspara saMkramaNa ke lete haiN| ataH unase bhikSA grahaNa karanA doSayukta hai| viSaya meM cAra bhaMga banate haiM__ aTavI se lauTate samaya ve apanA bacA huA saMbala tathA anya 1. vasurAlika gaNa se vasurAtnika gaNa meM saMkramaNa / kucha Avazyaka khAdya sAmagrI khaira kA goMda, cUrNa athavA phala apane 2. vasurAtnika gaNa se avasurAtnika gaNa meM saMkramaNa / parivAra evaM baccoM ke lie lAte haiN| bhikSu ke dvArA grahaNa kara lie 3. avasurAtnika gaNa se vasurAtnika gaNa meM saMkramaNa / jAne para unake patnI, baccoM Adi ke antarAya, pArasparika kalaha, 4. avasurAtnika gaNa se avasurAnika gaNa meM saMkramaNa / aprIti Adi doSa saMbhava haiN| ataH prastuta sUtradvayI meM aTavI hetu inameM tRtIya bhaMga anujJAta hai| jJAna, darzana, cAritra Adi prasthita evaM aTavI se pratinivRtta AraNyakoM se bhikSA-grahaNa kA vizuddha AlambanoM se vidhipUrvaka guru-anujJA se eka vasurAtnika gaNa prAyazcitta prajJapta hai| se dUsare vasurAtnika gaNa meM saMkramaNa karanA upasaMpadA hai, vaha bhI zabda vimarza anujJAta hai|8 vizuddha AlambanoM ke abhAva meM svecchApUrvaka varNadhaya-vanaspati, kASTha Adi ke lie vana meM jAne vaale| prathama bhaMga se bhI saMkramaNa karanA sabaladoSa hai| uttarajjhayaNANi 1. nibhA. gA. 5411-tavvajjiyaM aMtarucchuyaM hoi| 2. vahI-pavvasahitaM tu khNddN| 3. vahI, gA. 5412-coyaM tu hoti hiiro| 4. vahI, gA. 5411-moyaM puNa chlliprihiinnN| vahI, gA. 5412-sAlagaM puNa tassa bAhirA challI vahI, gA. 5411-DagalaM ckklichedo| 7. vahI, gA. 5416, 5417 8. vahI, gA. 5418 9. vahI, bhA. 4 cU.pR. 16-vaNaM dhAvaMtIti vaNNaMdhA, AraNyaM vaNArthAya dhaavNtiityrthH| 10. vahI, gA.5420 11. vahI, gA. 5421-busi saMviggo bhnnito| 12. vahI, gA. 5422 13. vahI, gA. 5429 14. vahI, gA. 5437 15. vahI, gA. 5445 16. vahI, gA. 5449 17. vahI, 4 cU.pR. 73 18. vahI, pR.73-kAraNe puNo paDhamabhaMge uvasaMpadaM kareti / 19. dasAo 2/3 (8) Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 359 uddezaka 16 : TippaNa meM niSkAraNa gaNa-saMkramaNa karane vAle ko pApazramaNa kahA gayA AcAra, veza Adi kI samAnatA ke kAraNa zaikSa bhrAnta ho sakate haiN| saMvAsa, bArambAra paricaya se saMsargaja doSa bhI paidA ho sakate haiN| prastuta sUtra meM dvitIya bhaMga se gaNa-saMkramaNa karane vAle ke lie ataH prastuta AlApaka meM nihnavoM ke sAtha vyavahAra sambandhI sImAoM laghu cAturmAsika prAyazcitta kA vidhAna hai| jo nirantara saMvigna gaNa kA nirUpaNa kiyA gayA hai| bhASya evaM cUrNi meM etadviSayaka apavAdoM meM rahate haiM, ve AcArya, upAdhyAya Adi ke bhaya athavA saMkoca se kI carcA kI gaI hai| akaraNIya doSoM kA pratisevana nahIM karate, AcArya Adi ke vaiyAvRtya, 9.sUtra 26,27 svAdhyAya Adi meM rata rahate haiM, krodha Adi kaSAyoM kA nigraha karate sAmAnyataH bhikSu ko usI mArga se tathA unhIM kSetroM meM vihAra haiN| ataH dhanya hote haiN| karanA cAhie, jahAM Arya evaM dhArmika vRtti vAle loga rahate hoN| prastuta sandarbha meM bhASya evaM cUrNi meM gaNa-saMkramaNa ke vividha jahAM sudIrgha aTavI ho athavA jahAM mleccha aura anArya loga prakAroM, upasaMpadA ke vividha prayojanoM tathA vividha prakAra kI rahate hoM, vahAM jAne se AtmavirAdhanA evaM saMyamavirAdhanA kI saMbhAvanA upasaMpadAoM, gaNa-saMkramaNa kI vidhi tathA sUtrArtha upasaMpadA, rahatI hai| unake khAne aura sone kA samaya saMyamAnukUla nahIM sukhaduHkhopasaMpadA, kSetropasaMpadA tathA mArgopasaMpadA kA jJAnavardhaka . hotA-akAlabhojI evaM akAlapratibodhi hote haiN| ve dharma, karma ke vivaraNa upalabdha hotA hai| viSaya meM ajJa hote haiN| ve bhikSu evaM bhikSucaryA se anabhijJa hote.haiN| 8. sUtra 17-25 ataH bhikSu ko cora, luTerA, guptacara Adi samajha kara usa para vyudgraha kA artha hai-kalaha / jo kalaha karake gaNa se apakramaNa Akroza kara sakate haiM, use tarjanA, tAr3anA de sakate haiM, usa para prahAra karate haiM, ve vyudgraha-apakrAnta kahalAte haiN| uttarAdhyayana niyukti kara sakate haiN| ataH AyAracUlA meM isa prakAra ke sthAnoM meM viharaNa meM ullikhita sAta nihnavoM ko nizIthabhASya meM vyudgraha-apakrAnta karane kA niSedha kiyA gayA hai / 12 prastuta sUtradvayI meM usI ke atikramaNa kahA gayA hai| kA prAyazcitta batAyA gayA hai| prastuta AlApaka meM nihnavoM ke sAtha azana, pAna, khAdya, zabda vimarza svAdya, upadhi aura vasati ke AdAna-pradAna kA tathA paraspara svAdhyAya 1.viha-aTavI3 evaM vasati meM anupraveza kA prAyazcitta prajJapta hai| inako AhAra, 2. aNegAha-gamaNijja-aneka dinoM se pAra karane yogya / 14 upadhi Adi pradAna kie jAeM to ye garva ke kAraNa pralApa kara sakate 3. lADha-nirdoSa AhArAdi se saMyama yAtrA kA nirvAha karane haiM anya vyakti yaha soca sakatA hai ki 'nizcita hI ye inase zreSTha vAlA bhikssu|5 haiM, tabhI ye zramaNa inheM AhAra Adi dete haiN|' zramaNa se prApta AhAra 4. saMtharamANa-jahAM AhAra, upadhi Adi sulabha hoN| Adi ko khAkara yadi ye bImAra ho jAeM to zaMkA, kalaMka evaM zAsana 5. mleccha-jo avyakta evaM aspaSTa bhASA bolate haiM, ve kI aprabhAvanA kA prasaMga A sakatA hai| yadi inase AhAra Adi mleccha kahalAte haiN| grahaNa kie jAeM to udgama Adi se azuddha bhikSA kA grahaNa saMbhava 6. virUpa-AryoM se bhinna veza, bhASA evaM dRSTi vAle loga . hai| ye arhat-dharma ke pratyanIka hote haiN| ataH zatrutAvaza vazIkaraNa, jaise-zaka, yavana aadi| viSa Adi kA prayoga bhI kara sakate haiN| jisa prakAra nakalI sone ko 7. prAtyaMtika magadha Adi sAr3he paccIsa dezoM se bAhara rahane sAmAnya vyakti bhrAntivaza asalI sonA samajha letA hai, usI prakAra vaale|9|| 1. uttara. 17/17 11. vahI, gA. 5643 2. nibhA. gA. 5454,5457 12. AcU. 3/8,9 3. vahI, gA. 5458-5593 13. nibhA. 4 cU.pR. 105-vihaM addhANaM / 4. vahI, bhA. 4 cU.pR. 101-vuggaho tti kalaho ti vA bhaMDaNaM ti vA 14. vahI-aNegehi ahehiM gamaNijjaM annegaahgmnnijjN| vivAdo tti vA eghuuN| 15. vahI-lADhe ti sAhU, jamhA uggamuppAdaNesaNAsuddheNa AhArovadhiNA 5. vahI saMjamabhAravahaNaTThayAe appaNo sarIragaM lADhetIti laaddho| 6. uni. 167 16. vahI-AhArovahivasahimAdiehiM sulabhehiM jnnve| 7. nibhA. gA. 5627, 5628 17. vahI, pR. 124-milakkhU je avvattaM aphuDaM bhAsaMti te milkkhuu| 8. vahI, gA. 5629 18. vahI-saga-javaNAdi aNNaNNavesAdivitA vividharUvA viruuvaa| 9. vahI, gA. 5630-5633 sacUrNi 19. vahI-magahAdiyANaM addhachabbIsAe AyariyajaNavayANaM, tesiM 10. vahI, gA. 5637-5642 aNNataraM ThiyA je aNAriyA te pccNtiyaa| Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 16 : TippaNa 360 nisIhajjhayaNaM 8. dasya-dAMta se kATane vaale| Adi ko bhUmi, saMstAraka Adi para rakhanA ucita nhiiN| 9. anAya-hiMsA Adi akaraNIya kAma karane vaale| 12. sUtra 37,38 10. sUtra 28-33 bhikSu apane samAna samAcArI vAle sAmbhojika bhikSuoM ke jina kuloM meM loga bhikSu evaM bhikSucaryA ke viSaya meM jAnate haiM, sAtha baiTha kara athavA unase AveSTita-pariveSTita hokara AhAra kara dharma evaM pAtradAna ke prati zraddhA rakhate haiM, una kuloM meM AhAra-pAnI, sakatA hai| anyatIrthika evaM gRhastha ke sAtha AhAra karane se yadi ve vastra-pAtra, sthAna Adi grahaNa karane se eSaNA sambandhI doSoM kI ____ AhAra se pUrva hAtha-paira Adi ko sApha kareM, "bhikSu hamAre sAtha saMbhAvanA kama rahatI hai| naTa, carmakAra, lohakAra, raMgareja Adi kI bhojana karegA'-aisA socakara adhika parimANa meM bhojana banavAeM to jIvanacaryA sAmAnya ziSTa kuloM se bhinna hotI hai| inakI bastiyAM / puraHkarma, mizra Adi doSa lagate haiN| zaucavAdI gRhastha athavA prAyaH dhArmika samAja se bAhara hotI haiN| sAdhu-saMtoM kA samparka na anyatIrthika bAda meM usa nimitta se snAna Adi kareM to pazcAtkarma hone ke kAraNa inheM dharma, pAtra-dAna Adi kA jJAna nahIM hotaa| doSa lagatA hai| paraspara eka dUsare ke prati jugupsA, roga-saMkramaNa, samAja se bahirbhUta logoM ke kuloM meM AhAra, upadhi athavA vasati apriyatA Adi doSa bhI saMbhava haiN| grahaNa karane se logoM meM apayaza hotA hai, abhojya logoM ke ghara kA gRhastha athavA anyatIrthika ke samakSa baiThakara mAtraka Adi meM AhAra lete dekha anya vyakti jugupsA evaM vipariNAma ko prApta hote ___sAtha-sAtha khAne, kAMjI Adi se pAtra sApha karane para uDDAha Adi haiM, phalataH koI dIkSA nahIM lenA caahtaa| pravacana kI hAni hotI hai| doSa hote haiN| loga dekha rahe haiM isalie bahuta jala se pAtra dhone, ataH muni ke lie vidhAna hai ki vaha ajugupsita evaM agarhita kuloM kullA karane Adi se utplAvanA, jIvavadha Adi doSa saMbhava haiN|' meM hI bhikSArtha praveza-niSkramaNa kre|' ataH sUtrakAra ne ina donoM ko prAyazcittArha mAnA hai| prastuta AlApaka meM jugupsita kuloM meM AhAra, upadhi evaM 1. AveDhiya-AveSTita, eka athavA ekAdhika dizA meM vasati ke grahaNa ke samAna vahAM svAdhyAya kA uddeza denA, vAcanA denA baiThe hoM, kucha loga baiThe hoM athavA eka paMkti meM saba tarapha baiThe hoN| tathA vAcanA grahaNa karanA-ina kAryoM ko bhI prAyazcittArha mAnA gayA 2. pariveDhiya-pariveSTita, saba dizAoM meM baiThe hoM, dishaahai| bhASyakAra ke anusAra vahAM svAdhyAya, vAcanA se bhI AjJAbhaMga, vidizA meM vistIrNa baiThe hoM, do-tIna paMktiyoM meM saba tarapha baiThe anavasthA Adi doSa Ate haiN|' hoN| jugupsita kula ke viSaya meM savistara tulanA hetu draSTavya 13. sUtra 39 dasave. 5/1/17 kA ttippnn| kisI bhI vastu kA paira se sparza karanA avinaya hai| AcArya11. sUtra 34-36 upAdhyAya saMgha meM sarvAdhika sammAnya vyakti haiN| guru ke upakaraNoM ke azana, pAna Adi ko bhUmi, saMstAraka Adi para rakhane tathA / hamAre pairoM athavA pairoM kI dhUli lagane para avinaya evaM unake prati DorA bAMdha kara khUTI Adi para laTakAne se AtmavirAdhanA evaM __ abahumAna pradarzita hotA hai| guru kI avamAnanA se jJAna, darzana evaM saMyamavirAdhanA kI saMbhAvanA rahatI hai| bhaktapAna ko khAne ke icchuka cAritra kI virAdhanA hotI hai kyoMki hamAre jJAna, darzana evaM cAritra cUhe, billI Adi prANiyoM kI lAra usameM gira sakatI hai| sarpa, guru ke adhIna haiN| dasAo meM bhI AcArya Adi ke paira lagane para binA gilaharI, chipakalI Adi ke saMsarga se vaha viSailA ho sakatA hai| vinaya kie cale jAne ko AzAtanA mAnA gayA hai| 13 ataH praveza, saMstAraka athavA anya vastra para AhAra rakhane se AhAra ke lepa ke niSkramaNa, vizrAmaNA Adi kisI bhI pravRtti meM yadi AcArya, kAraNa unameM cIMTiyAM Adi jIva A sakate haiN| Dore se khUTI Adi upAdhyAya ke zayyAsaMstAraka Adi ke paira kA sparza ho jAe, bhUla se para AhAra-pAnI ko laTakAne se pAtra girane para pAtra-virAdhanA tathA athavA pramAdavaza paira laga jAe to hAtha se sparza kara use namaskAra miTTI Adi meM milane se AhAra-vinAza saMbhava hai| ataH azana kare tathA 'micchAmi dukkaDaM' kA uccAraNa karate hue apanI bhUla kI 1. nibhA. bhA. 4 cU.pR. 124-AruTThA daMtehiM dasati teNa dsuu| 9. vahI, gA. 5779 2. vahI-hiMsAdiakajjakampakAriNo annaariyaa| 10. vahI, cU.pR. 134-egadutidisiTThitesu AveDhiuM.....egapaMtIe samaMtA 3. vahI, gA. 5762 Thiesu aavessttitH| 4. AcU. 123 11. vahI-savvadisiTThitesu pariveDhiuM.....disividisA vicchinnavitesu 5. nibhA. gA. 5761 pariveSTitaH.....dugAtisu paMtIsu samaMtA pariTThiyAsu privessttitH| 6. vahI, gA.5766 12. vahI, bhA. 4 cU.pR. 137-pAto savvA'pharisi tti avinnto| 7. vahI, bhA. 4 cU.pR. 133 13. dasAo 3/3 (31) 8. vahI, gA. 5777 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 361 uddezaka 16 : TippaNa AlocanA kare yaha vidhi hai| nizIthabhASya evaM cUrNi ke anusAra sUtrArtha meM vyAghAta hotA hai| atirikta upadhi anupayogI hone se zayyA-saMstAraka ke sAtha AhAra, upadhi evaM guru ke zarIra kA bhI adhikaraNa kI saMjJA ko prApta ho jAtI hai| bhAra kI adhikatA se grahaNa ho jAtA hai| ataH unakA bhI paira se saMghaTTA hone para isI prakAra saMyamavirAdhanA evaM AtmavirAdhanA bhI saMbhava hai| yadi upadhi hIna kSamAyAcanA karanI caahie| pramANavAlI ho to kArya meM bAdhA AtI hai| ataH ucita saMkhyA meM jisa prakAra ikSuvana kI rakSA ke lie vana kI bAr3a kI rakSA bhI pramANopeta upadhi ko saMyama-sAdhanA meM hitakara mAnA gayA hai| Avazyaka hai, usI prakAra guru kI upadhi evaM deha kA vinaya karane 15. sUtra 41-51 vAle ko guru ke zayyA-saMstAraka Adi kA bhI bahumAna karanA prastuta AlApaka meM pariSThApanikA samiti ke atikramaNa kA caahie| prAyazcitta prajJapta hai| pRthivIkAya Adi jIva-virAdhanA vAle sthAnoM zabda vimarza para tathA antarikSajAta sthAnoM para uccAra-prasavaNa ke pariSThApana se hattheNa aNaNuNNavettA dhArayamANo-hAtha se sparza kara / pRthivIkAyika Adi jIvoM tathA pRthivI Adi para sthita athavA namaskAra kie binA, 'micchAmi dukkaDaM' kie binaa| tanizrita anya jIvoM kI virAdhanA hotI hai| antarikSajAta sthAna 14. sUtra 40 jo durbaddha evaM durnikSipta hone se calAcala hote haiM, niSkampa nahIM bhikSu ke do prakAra kI upadhi hotI hai-audhika aura aupgrhik| hote, una para car3hakara uccAra-prasravaNa kA pariSThApana karate hue yadi sthavirakalpa meM sAdhu kI audhika upadhi ke caudaha evaM sAdhviyoM kI bhikSu gira jAe to AtmavirAdhanA aura bhAjanavirAdhanA bhI saMbhava audhika upadhi ke paccIsa prakAra hote haiN| ina saba kA saMkhyA tathA hai| AyAracUlA meM bhI inameM se kucha sthAnoM para pariSThApana kA niSedha parimANa kI dRSTi se jitanA pramANa zAstroM meM varNita hai, usase kiyA gayA hai| adhika saMkhyA meM athavA adhika bar3e kalpa (pachevar3I), colapaTTa jJAtavya hai ki kucha AdarzoM meM aNaMtarahiyAe puDhavIe Adi Adi rakhane para cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| atirikta sAta sUtroM meM bhI jIvapaiTThie saaMDe.... Adi pATha prayukta hai| saMkhyA athavA parimANa meM upadhi rakhane para usakI pratilekhanA se zabdavimarza hetu draSTavya nisIha. 14/20-30 1. nibhA. bhA. 4 cU.pR. 137 2. vahI, gA. 5781 3. vahI, gA. 5783 4. vahI, bhA. 4 cU.pR. 137-hattheNa aNaNuNNavati-na hastena spRSTvA namaskArayati, mithyAduSkRtaM ca na bhaasste| 5. vahI, gA. 5901 6. vahI, gA. 2176-atirega uvadhi adhikaraNameva, sajjhAya-jhANa plimNtho| 7. vahI, gA. 5902 (sacUrNi) 8. AcU. 10/14 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattarasamo uddeso satrahavAM uddezaka Page #405 -------------------------------------------------------------------------- Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha pUrvavartI uddezaka ke samAna prastuta uddezaka meM bhI una viSayoM kA saMgrahaNa huA hai, jinakA sambandha laghucAturmAsika prAyazcitta se hai| isa uddezaka meM mukhyataH cAra viSayoM kA prAyazcitta hai 1. kutUhala ke kAraNa kie gae kaary| 2. nirgrantha athavA nirgranthI ke dvArA anyayUthika athavA gRhastha se paraspara eka-dUsare ke paira, zarIra Adi kA parikarma krvaanaa| 3. piNDaiSaNA viSayaka skhlnaaeN| 4. zravaNotsukatA se hone vAlI prtisevnaaeN| prastuta Agama ke bArahaveM uddezaka meM laukika anukampA ke kAraNa trasaprANiyoM ko vividha prakAra ke bandhanoM se bAMdhane evaM una bandhanoM se baddha prANiyoM ko chur3Ane bandhanamukta karane kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta uddezaka meM kutUhalavaza prANiyoM ko baddha, mukta karane kA bhI vahI prAyazcitta prajJapta hai| isI prakAra isI Agama ke sAtaveM uddezaka meM vividha prakAra kI mAlAoM, vividha dhAtuoM, nAnAvidha AbharaNoM evaM bahumUlya vastroM ke nirmANa, dhAraNa evaM paribhoga kA prAyazcitta prajJapta hai| vahAM ina kupravRttiyoM kA hetu hai-mAtRgrAma ke sAtha maithuna-sevana kA saMkalpa / ataH vahAM isakA prAyazcitta hai gurucaaturmaasik| prastuta uddezaka meM kutUhalavaza vividha mAlAoM, dhAtuoM, AbharaNoM evaM vastroM ke nirmANa Adi kA prAyazcitta laghucAturmAsika prastuta Agama meM pAdaparikarma, kAyaparikarma, vraNaparikarma, gaMDAdiparikarma, kRmi tathA maila Adi kA niSkAsana, nakhazikhA evaM dIrgharomarAji kA karttana-saMsthApana Adi se sambaddha AlApakoM kA aneka uddezakoM meM bhinna-bhinna hetuoM ke sAtha ullekha huA hai tathA una-una hetuoM ke AdhAra para unakA udghAtika athavA anudghAtika prAyazcitta batalAyA gayA hai| prastuta uddezaka meM isa cauvanasUtrIya AlApaka kA do bAra ullekha huA hai| nirgrantha athavA nirgranthI svayaM svayaM ke zarIra kA parikarma karatI hai, paraspara eka dUsare ke zarIra kA parikarma karate haiM, usase bhI adhika doSAvaha hai-anyayUthika athavA gRhastha ke dvArA eka dUsare ke zarIra kA parikarma krvaanaa| anyamatAvalambI saMnyAsI Adi tathA sAmAnya gRhasthoM ko sAvadha yogoM kA sarvathA pratyAkhyAna nahIM hotaa| ve sutapta lohapiNDa ke samAna samantataH jIvopaghAtI hote haiM, nirgrantha athavA nirgranthI kI zArIrika paricaryA yA parikarma ke pazcAt pazcAtkarma kara sakate haiN| zaMkA evaM sandeha ke kAraNa nirgrantha evaM nirgrantha-pravacana kA avarNavAda kara sakate haiN| ataH inakA prAyazcitta hai lghucaaturmaasik| prastuta uddezaka meM mAlApahRta, udbhinna evaM nikSipta-piNDaiSaNA ke ina tIna doSoM kA tathA atyuSNa azana Adi evaM apariNata pAnaka ko grahaNa karane kA prAyazcitta prajJapta hai| AyAracUlA meM stambha, macAna, mAla Adi antarikSajAta sthAnoM para upanikSipta evaM koSThikA Adi meM rakhe hue azana, pAna, khAdya evaM svAdya ko Ter3hA hokara, jhukakara, nikAla kara diyA jAe to use mAlApahRta jAnakara grahaNa karane kA niSedha kiyA hai| vahAM kahA gayA ki adhara sthAnoM para sthita (Urdhva mAlApahRta) bhikSA ko dene ke lie gRhastha pITha, phalaka, nizreNI Adi sthAnoM para car3hatA hai| usa samaya vaha skhalita ho jAe, gira jAe to usake hAtha, paira, bAha, Uru Adi aMga bhaMga ho sakate haiM, 1. AcU. 1/87,89 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha 366 nisIhajjhayaNaM usake nIce daba jAne se choTe-moTe jIvoM kA abhihanana ho sakatA hai, unakA saMghaTTana, saMgharSaNa ho sakatA hai|' dasave AliyaM meM bhI prAyaH isI bhAva kA pratipAdana hai| prastuta uddezaka meM Urdhva mAlApahRta evaM tiryak mAlApahRta donoM doSoM ke pratisevana kA prAyazcitta batalAyA gayA hai| y AdhAracUlA ke piNDeSaNA adhyayana meM mRttikA Adi se upalipta azana, pAna Adi ko lene kA niSedha kiyA gayA hai kyoMki usameM SaDjIvanikAya kA samArambha tathA pazcAtkarma- ina do doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai vahAM kramazaH pRthivIkAyapratiSThita, apkAya- pratiSThita, agnikAya pratiSThita, bIjana kara die jAne vAle atyuSNa azanAdi tathA vanaspatikAya evaM sakAya para pratiSThita azana, pAna Adi ko aprAsuka, aneSaNIya mAnate hue grahaNa karane kA niSedha kiyA gayA hai| prastuta uddezaka meM ina pRthivIkAya pratiSThita azana Adi ke grahaNa kA prAyazcitta prajJapta hai| 3 prastuta uddezaka meM gyAraha prakAra ke pAnaka kA ullekha karate hue batAyA gayA hai ki ye pAnaka yadi adhunAghauta hoM, anAmla, avyutkrAnta, apariNata, avidhvasta hoM to jo bhikSu use grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai, vaha prAyazvittabhAk hotA hai AyAracUlA meM utsvedima, saMsvedima evaM cAvalodaka ina tIna ke lie adhunAdhIta Adi vizeSaNoM kA prayoga kiyA gayA hai, para tilodaka, tuSodaka, javodaka Adi ke lie adhunAdhIta athavA ciradhauta jaisA koI vizeSaNa nahIM lagAyA gayA aisA kyoM ? dasave Aliya meM bhI adhunAdhIta vAraghovaNa, saMsvedima evaM cAvalodaka ke vivarjana kA nirdeza dete hue kahA gayA ki yadi bhikSu niHzaMkita rUpa se inheM ciradhauta jAne to pariNata evaM acitta jAnakara inakA grahaNa kre|' prazna hotA hai ki tilodaka, tuSodaka Adi ko kyA adhirathIta avasthA meM jabaki unake varNa, gaMdha Adi pariNata na hue hoM, taba bhI unheM liyA jA sakatA hai? dhyAtavya hai AyAracUlA kI niyukti evaM vRtti meM tathA nisIhajhayaNaM ke bhASya evaM cUrNi isa viSaya koI hetu athavA cAlanA - pratyavasthAna upalabdha nahIM hotA / koI sAdharmika nirgrantha athavA nirgrandhI kramazaH apane sadRza (sAdharmika sAMbhojika) nirgrantha athavA nirgranthI ke pAsa Ae aura usake upAzraya meM avakAza hone para bhI use avakAza na de, koI bhikSu gAe, nAce, abhinaya kare athavA apane AcAryatva ke lakSaNoM kA kathana kare ina saba kA bhI prastuta uddezaka meM prAyazcitta kathana kiyA gayA hai| prastuta prasaMga meM bhASya meM AcArya ke guNoM, sAdharmikatA ke lakSaNoM Adi kA bhI acchA rocaka evaM jJAnavardhaka vivaraNa milatA hai| 1. AcU. 1/88 2. dasave. 5/1/67-69 3. AcU. 1/99 4. vahI, 1/101 5. dasave. 5/1/75- 77 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattarasamo uddeso : satrahavAM uddezaka mUla hindI anuvAda saMskRta chAyA kouhallapaDiyA-padaM kutUhalapratijJA-padam 1. je bhikkhU kouhallapaDiyAe yo bhikSuH kutUhalapratijJayA anyatarAM aNNayaraM tasapANajAti taNapAsaeNa trasaprANajAti tRNapAzakena vA vA muMjapAsaeNa vA kaTThapAsaeNa vA mujapAzakena vA kASThapAzakena vA cammapAsaeNa vA vettapAsaeNa vA carmapAzakena vA vetrapAzakena vA rajjupAsaeNa vA suttapAsaeNa vA rajjupAzakena vA sUtrapAzakena vA baMdhati, baMdhataM vA saatijjti|| badhnAti, badhnantaM vA svdte| kutUhala-pratijJA-pada 1. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se kisI trasaprANajAti (prANI) ko tRNa ke bandhana, mUMja ke bandhana, kATha ke bandhana, carma ke bandhana, beMta ke bandhana, rajju ke bandhana athavA sUta ke bandhana se bAMdhatA hai athavA bAMdhane vAle kA anumodana karatA hai| 2. je bhikkhU kouhallapaDiyAe yo bhikSuH kutUhalapratijJayA anyatarAM aNNayaraM tasapANajAti taNapAsaeNa trasaprANajAti tRNapAzakena vA vA muMjapAsaeNa vA kaTTapAsaeNa vA mujapAzakena vA kASThapAzakena vA cammapAsAeNa vA vettapAsaeNa vA carmapAzakena vA vetrapAzakena vA rajjupAsaeNa vA suttapAsaeNa vA rajjupAzakena vA sUtrapAzakena vA baddhaM baddhellayaM muyati, muyaMtaM vA muJcati, muJcantaM vA svdte| saatijjti|| 2. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se tRNa ke bandhana, mUMja ke bandhana, kATha ke bandhana, carma ke bandhana, beMta ke bandhana, rajju ke bandhana athavA sUta ke bandhana se baddha kisI trasaprANajAti ko mukta karatA hai athavA mukta karane vAle kA anumodana karatA hai| 3. je bhikkhU kouhallapaDiyAe yo bhikSuH kutUhalapratijJayA tRNamAlikAM 3. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se taNamAliyaM vA muMjamAliyaM vA vA muJjamAlikAM vA vetramAlikAM vA tRNamAlikA, mUMjamAlikA, vetramAlikA, vettamAliyaM vA bhiMDamAliyaM vA 'bhiMDa'mAlikAM vA madanamAlikAM vA bheMDamAlikA, madanamAlikA, mayaNamAliyaM vA picchamAliyaM vA picchamAlikAM vA daMtamAlikAM vA picchamAlikA, daMtamAlikA, zRMgamAlikA, daMtamAliyaM vA siMgamAliyaM vA __ zRMgamAlikAM vA zaMkhamAlikAM vA zaMkhamAlikA, asthimAlikA, saMkhamAliyaM vA haDDamAliyaM vA 'haDDa'mAlikAM vA kASThamAlikAM vA kASThamAlikA, patramAlikA, puSpamAlikA, kaTThamAliyaM vA pattamAliyaM vA patramAlikAM vA puSpamAlikAM vA / phalamAlikA, bIjamAlikA athavA pupphamAliyaM vA phalamAliyaM vA ___ phalamAlikAM vA bIjamAlikAM vA haritamAlikA banAtA hai athavA banAne vAle bIjamAliyaM vA hariyamAliyaM vA haritamAlikAM vA karoti, kurvantaM vA kA anumodana karatA hai| kareti, kareMtaM vA saatijjti|| svdte| 4. je bhikkhU kouhallapaDiyAe yo bhikSuH kutUhalapratijJayA tRNamAlikAM 4. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se taNamAliyaM vA muMjamAliyaM vA vA muJjamAlikAM vA vetramAlikAM vA tRNamAlikA, mUMjamAlikA, vetramAlikA, vettamAliyaM vA bhiMDamAliyaM vA 'bhiMDa'mAlikAM vA madanamAlikAM vA bheMDamAlikA, madanamAlikA, mayaNamAliyaM vA picchamAliyaM vA picchamAlikAM vA dantamAlikAM vA picchamAlikA, daMtamAlikA, zRMgamAlikA, Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 17 : sUtra 5-9 daMtamAliyaM vA siMgamAliyaM vA saMkhamAliyaM vA haDumAliyaM vA kaTTamAliyaM vA pattamAliyaM vA pupphamAliyaM vA phalamAliyaM vA bIjamAliyaM vA hariyamAliyaM vA dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati / / 5. je bhikkhU kouhallapaDiyAe taNamAliyaM vA muMjamAliyaM vA vettamAliyaM vA bhiMDamAliyaM vA mayaNamAliyaM vA picchamAliyaM vA daMtamAliyaM vA siMgamAliyaM vA saMkhamAliyaM vA haDumAliyaM vA kaTThamAliyaM vA pattamAliyaM vA pupphamAliyaM vA phalamAliyaM vA bIjamAliyaM vA hariyamAliyaM vA piNaddhati, piNarddhataM vA sAtijjati / / 6. je bhikkhU kouhallapaDiyAe ayalohANi vA taMbalohANi vA tauyalohANi vA sIsagalohANi vA rUppalohANi vA suvaNNalohANi vA kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / 7. je bhikkhU kouhallapaDiyAe ayalohANi vA taMbalohANi vA tauyalohANi vA sIsagalohANi vA rUppalohANi vA suvaNNalohANi vA dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati / / 8. je bhikkhU kouhallapaDiyAe ayalohANi vA taMbalohANi vA taulohANi vA sIsagalohANi vA rUppalohANi vA suvaNNalohANi vA paribhuMjati, paribhuMjaMtaM sAtijjati // vA 9. je bhikkhU kouhallapaDiyAe hArANi vA addhahArANi vA egAvalI vA 368 zrRMgamAlikAM vA zaMkhamAlikAM vA 'haDDa' mAlikAM vA kASThamAlikAM vA patramAlikAM vA puSpamAlikAM vA phalamAlikAM vA bIjamAlikAM vA haritamAlikAM vA dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSuH kutUhalapratijJayA tRNamAlikAM vA muJjamAlikAM vA vetramAlikAM vA 'bhiMDa' mAlikAM vA madanamAlikAM vA picchamAlikAM vA dantamAlikAM vA zrRMgamAlikAM vA zaMkhamAlikAM vA 'haDDa' mAlikAM vA kASThamAlikAM vA patramAlikAM vA puSpamAlikAM vA phalamAlikAM vA bIjamAlikAM vA haritamAlikAM vA pinahyati, pinahyantaM vA svadate / yo bhikSuH kutUhalapratijJayA ayolohAn vA tAmralohAn vA trapukalohAn vA sIsakalohAn vA rUpyalohAn vA suvarNalohAn vA karoti, kurvantaM vA svadate / yo bhikSuH kutUhalapratijJayA ayolohAn vA tAmralohAn vA trapukalohAn vA sIsakalohAn vA rUpyalohAn vA suvarNalohAn vA dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSuH kutUhalapratijJayA ayolohAn vA tAmralohAn vA trapukalohAn vA sIsakalohAn vA rUpyalohAn vA suvarNalohAn vA paribhuGkte, paribhuJjAnaM vA svadate / yo bhikSuH kutUhalapratijJayA hArAn vA ardhahArAn vA ekAvalIH vA muktAvalIH nisIhajjhayaNaM asthamAlikA, zaMkhamAlikA, kASThamAlikA, patramAlikA, puSpamAlikA, phalamAlikA, bImAlikA athavA haritamAlikA ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai / 5. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se tRNamAlikA, mUMjamAlikA, vetramAlikA, bheMDamAlikA, madanamAlikA, picchamAlikA, daMtamAlikA, zrRMgamAlikA, zaMkhamAlikA, asthimAlikA, kASThamAlikA, patramAlikA, puSpamAlikA, phalamAlikA, bIjamAlikA athavA haritamAlikA ko pahanatA hai athavA pahanane vAle kA anumodana karatA hai| 6. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se lohAdhAtu, tAMbAdhAtu, trapudhAtu, zIzAdhAtu, rUpyadhAtu athavA svarNadhAtu banAtA hai athavA banAne vAle kA anumodana karatA hai| 7. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se lohAdhAtu, tAMbAdhAtu, trapudhAtu, zIzAdhAtu, rUpyadhAtu athavA svarNadhAtu dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 8. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se lohAdhAtu, tAMbAdhAtu, trapudhAtu, zIzAdhAtu, rUpyadhAtu athavA svarNadhAtu kA paribhoga karatA hai athavA paribhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 9. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se hAra, ardhahAra, ekAvali, muktAvali, Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 369 muttAvalI vA kaNagAvalI vA vA kanakAvalIH vA ratnAvalIH vA rayaNAvalI vA kaDagANi vA kaTakAn vA truTikAni vA keyUrANi vA tuDiyANi vA keUrANi vA kuMDalANi kuNDalAni vA paTTAni vA mukuTAni vA vA paTTANi vA mauDANi vA pralambasUtrANi vA suvarNasUtrANi vA palaMbasuttANi vA suvaNNasuttANi vA karoti, kurvantaM vA svadate / kareti, kareMtaM vA saatijjti|| uddezaka 17 : sUtra 10-12 kanakAvali, ratnAvali, valaya, tuDiya, keyUra, kuMDala, paTTa, pralambasUtra athavA svarNasUtra banAtA hai athavA banAne vAle kA anumodana karatA hai| 10. je bhikkhU kouhallapaDiyAe / yo bhikSuH kutUhalapratijJayA hArAn vA hArANi vA addhahArANi vA egAvalI arddhahArAn vA ekAvalIH vA muktAvalIH vA muttAvalI vA kaNagAvalI vA vA kanakAvalIH vA ratnAvalIH vA rayaNAvalI vA kaDagANi vA kaTakAn vA truTikAni vA keyUrANi vA tuDiyANi vA keUrANi vA kuMDalANi kuNDalAni vA paTTAni vA mukuTAni vA vA paTTANi vA mauDANi vA pralambasUtrANi vA suvarNasUtrANi vA palaMbasuttANi vA suvaNNasuttANi vA dharati, dharantaM vA svadate / dhareti, dhareMtaM vA saatijjti|| 10. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se hAra, ardhahAra, ekAvali, muktAvali, kanakAvali, ratnAvali, valaya, tuDiya, keyUra, kuMDala, paTTa, pralambasUtra athavA svarNasUtra ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 11. je bhikkhU kouhallapaDiyAe yo bhikSuH kutUhalapratijJayA hArAn vA hArANi vA addhahArANi vA egAvalI ___ ardhahArAn vA ekAvalIH vA muktAvalIH vA muttAvalI vA kaNagAvalI vA / vA kanakAvalIH vA ratnAvalIH vA rayaNAvalI vA kaDagANi vA kaTakAn vA truTikAni vA keyUrANi vA tuDiyANi vA keUrANi vA kuMDalANi kuNDalAni vA paTTAni vA mukuTAni vA vA paTTANi vA mauDANi vA pralambasUtrANi vA suvarNasUtrANi vA palaMbasuttANi vA suvaNNasuttANi vA paribhuGkte, paribhuJjAnaM vA svdte| piNaddhati, piNataM vA saatijjti|| 11. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se hAra, ardhahAra, ekAvali, muktAvali, kanakAvali, ratnAvali, valaya, tuDiya, keyUra, kuMDala, paTTa, pralambasUtra athavA svarNasUtra kA paribhoga karatA hai athavA paribhoga karane vAle kA anumodana karatA hai| 12. je bhikkhU kouhallapaDiyAe yo bhikSuH kutUhalapratijJayA AjinAni vA AINANi vA sahiNANi vA zlakSNAni vA kalyAni vA kallANi vA sahiNakallANANi vA zlakSNakalyANAni vA AjAni vA AyANi vA kAyANi vA khomANi ___ kAyAni vA kSaumAni vA dukUlAni vA vA dugullANi vA tirIDapaTTANi vA tirITapaTTAni vA malayAni vA malayANi vA pattuNNANi vA 'pattuNNANi' vA aMzukAni vA aMsuyANi vA cINaMsuyANi vA cInAMzukAni vA 'desarAgANi' vA desarAgANi vA amilANi vA amilAni vA garjalAni vA sphaTikAni gajjalANi vA phADigANi vA vA kotavAni vA kambalAni vA kotavANi vA kaMbalANi vA prAvArakANi vA kanakAni vA pAvAragANi vA kaNagANi vA kanakakRtAni vA kanakapaTTAni vA kaNagakatANi vA kaNagapaTTANi vA kanakakhacitAni vA kanaka'phullitANi' kaNagakhaciyANi vA vA vaiyAghrANi vA vivaiyAghrANi vA kaNagaphulliyANi vA vagyANi vA AbharaNAni vA AbharaNavicitrANi vA 12. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se ajina vastra, 'sahiNa'-vastra, kalya-vastra, 'sahiNa'-kalyANa 'vastra, Aja-vastra, kAya-vastra, kSauma, dukUla, tirITapaTTa, mAlaya, patrorNa, aMzuka, cInAMzuka, dezarAga, amila, garjala, sphaTika, kotava, kambala, prAvAraka, kanaka, kanakakRta, kanakapaTTa, kanakakhacita, kanakapuSpita, vyAghracarmanirmitavastra, vivyAghra carma se nirmita vastra, AbharaNa vastra, AbharaNavicitra vastra, udravastra, gauramRgAjina, kRSNamRgAjina, nIlamRgAjina, paiza athavA paizaleza vastra banAtA hai athavA banAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 17 : sUtra 13,14 370 vivagyANi vA AbharaNANi vA 'uddANi' vA gauramRgAjinakAni vA AbharaNavicittANi vA uddANi vA kRSNamRgAjinakAni vA nIlamRgAgoramigAINagANi vA kiNhamigA- jinakAni vA 'pesANi' vA 'pesalesANi' INagANi vA nIlamigAINagANi vA vA karoti, kurvantaM vA svdte| pesANi vA pesalesANi vA kareti, kareMtaM vA saatijjti|| 13. je bhikkhU kouhallapaDiyAe yo bhikSuH kutUhalapratijJayA AjinAni vA 13. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se ajina AINANi vA sahiNANi vA zlakSNAni vA kalyAni vA vastra, 'sahiNa'-vastra, kalya-vastra, kallANi vAsahiNakallANANi vA zlakSNakalyANAni vA AjAni vA 'sahiNa'-kalyANa vastra, Aja-vastra, AyANi vA kAyANi vA khomANi kAyAni vA kSaumAni vA dukUlAni vA kAya-vastra, kSauma, dukUla, tirITapaTTa, vA dugullANi vA tirIDapaTTANi vA tirITapaTTAni vA malayAni vA mAlaya, patrorNa, aMzuka, cInAMzuka, malayANi vA pattuNNANi vA 'pattuNNANi' vA aMzukAni vA dezarAga, amila, garjala, sphaTika, kautava, aMsuyANi vA cINaMsuyANi vA cInAMzukAni vA 'desarAgANi' vA kambala, prAvAraka, kanaka, kanakakRta, desarAgANi vA amilANi vA amilAni vA garjalAni vA sphaTikAni kanakapaTTa, kanakakhacita, kanakapuSpita, gajjalANi vA phADigANi vA vA kotavAni vA kambalAni vA vyAghracarmanirmita vastra, vivyAghra ke carma se kotavANi vA kaMbalANi vA prAvArakANi vA kanakAni vA / nirmita vastra, AbharaNa vastra, AbharaNapAvAragANi vA kaNagANi vA kanakakRtAni vA kanakapaTTAni vA vicitra vastra, udravastra, gauramRgAjina, kaNagakatANi vA kaNagapaTTANi vA kanakakhacitAni vA kanaka'phullitANi' kRSNamRgAjina, nIlamRgAjina, paiza athavA kaNagakhaciyANi vA kaNagaphulli- vA vaiyAghrANi vA vivaiyAghrANi vA paizaleza vastra dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa yANi vA vagyANi vA vivagyANi vA AbharaNAni vA AbharaNavicitrANi vA karane vAle kA anumodana karatA hai| AbharaNANi vA AbharaNavicittANi 'uddANi' vA gauramRgAjinakAni vA vA uddANi vA goramigAINagANi vA kRSNamRgAjinakAni vA nIlamRgAkiNhamigAINagANi vA nIlami- jinakAni vA 'pesANi' vA 'pesalesANi' gAINagANi vA pesANi vA vA dharati, dharantaM vA svdte| pesalesANi vA dhareti, dhareMtaM vA saatijjti|| 14. je bhikkhU kouhallapaDiyAe yo bhikSuH kutUhalapratijJayA AjinAni vA 14. jo bhikSu kutUhala kI pratijJA se ajina AINANi vA sahiNANi vA zlakSNAni vA kalyAni vA vastra, 'sahiNa'-vastra, kalya-vastra, kallANi vA sahiNakallANANi vA zlakSNakalyANAni vA AjAni vA 'sahiNa'-kalyANa vastra, Aja-vastra, AyANi vA kAyANi vA khomANi kAyAni vA kSaumANi vA dukUlAni vA kAya-vastra, kSauma, dukUla, tirITapaTTa, vA dugullANi vA tirIDapaTTANi vA tirITapaTTAni vA malayAni vA mAlaya, patrorNa, aMzuka, cInAMzuka, malayANi vA pattuNNANi vA 'pattuNNANi' vA aMzukAni vA dezarAga, amila, garjala, sphaTika, kotava, aMsuyANi vA cINaMsuyANi cInAMzukAni vA 'desarAgANi' vA kambala, prAvAraka, kanaka, kanakakRta, desarAgANi vA amilANi vA amilAni vA garjalAni vA sphaTikAni kanakapaTTa, kanakakhacita, kanakapuSpita, gajjalANi vA phADigANi vA vA kotavAni vA kambalAni vA vyAghracarmanirmita vastra, vivyAghra ke carma se kotavANi vA kaMbalANi vA prAvArakANi vA kanakAni vA nirmita vastra, AbharaNa vastra, AbharaNapAvAragANi vA kaNagANi vA kanakakRtAni vA kanakapaTTAni vA vicitra vastra, udravastra, gauramRgAjina, Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 371 uddezaka 17: sUtra 15-19 kRSNamRgAjina, nIlamRgAjina, paiza athavA paizaleza vastra kA paribhoga karatA hai athavA paribhoga karane vAle kA anumodana karatA kaNagakatANi vA kaNagapaTTANi vA kanakakhacitAni vA kanaka'phullitANi' kaNagakhaciyANi vA kaNagaphulli- vA vaiyAghrANi vA vivaiyAghrANi vA yANi vA vagyANi vA vivagyANi vA AbharaNAni vA AbharaNavicitrANi vA AbharaNANi vA AbharaNavicittANi 'uddANi' vA gauramRgAjinakAni vA vA uddANi vA goramigAINagANi vA kRSNamRgAjinakAni vA kiNhamigAINagANi vA nIlamigA- nIlamRgAjinakAni vA 'pesANi' vA INagANi vA pesANi vA pesalesANi 'pesalesANi' vA paribhuDkte, paribhujAnaM vA paribhujati, paribhujaMtaM vA vA svdte| saatijjti|| pAya-parikamma-padaM pAdaparikarma-padam pAdaparikarma-pada 15. jA niggaMthI niggaMthassa pAe yA nirgranthI nirgranthasya pAdau 15. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgrantha ke pairoM kA AmArjana karavAtI hai AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, / AmArjayed vA pramArjayed, AmArjayantaM athavA pramArjana karavAtI hai aura AmArjana AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA vA pramArjayantaM vA svdte| athavA pramArjana karavAne vAlI kA saatijjti|| anumodana karatI hai| 16. jA niggaMthI niggaMthassa pAe yA nirgranthI nirgranthasya pAdau 16. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgrantha ke pairoM kA saMbAdhana karavAtI hai saMvAhAvejja vA palimahAvejja vA, saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM athavA parimardana karavAtI hai aura saMbAdhana saMvAhAveMtaM vA palimahAveMtaM vA vA parimardayantaM vA svdte| athavA parimardana karavAne vAlI kA saatijjti|| anumodana karatI hai| 17. jA niggaMthI niggaMthassa pAe yA nirgranthI nirgranthasya pAdau 17. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA tailena se nirgrantha ke pairoM kA taila, ghRta, vasA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtI hai NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA abhyaJjayed vA mrakSayed vA, athavA mrakSaNa karavAtI hai aura abhyaMgana makkhAvejja vA, abbhaMgAveMtaM vA abhyaJjayantaM vA mrakSayantaM vA svdte| athavA mrakSaNa karavAne vAlI kA anumodana makkhAveMtaM vA saatijjti|| karatI hai| 18. jA niggaMthI nimgaMthassa pAe yA nirgranthI nirgranthasya pAdau 18. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA __ anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgrantha ke pairoM para lodha, kalka, cUrNa loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA athavA varNa kA lepa karavAtI hai athavA vaNNeNa vA ullolAvejja vA ullolayed vA udvartayed vA, udvartana karavAtI hai aura lepa athavA uvvaTTAvejja vA, ullolAveMtaM vA ullolayantaM vA udvartayantaM vA svadate / udvartana karavAne vAlI kA anumodana karatI uvvaTTAveMtaM vA saatijjti|| 19. jA niggaMthI niggaMthassa pAe yA nirgranthI nirgranthasya pAdau 19. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgrantha ke pairoM kA prAsuka zItala jala Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 17 : sUtra 20-24 sIodaga - viyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholAvejja vA padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA padhovAveMtaM vA sAtijjati // 20. jA niggaMdhI niggaMthassa pAe tosthie vA gAratthieNa vA phumavejja vA rayAvajja vA, phumAveMtaM vA zyAveMtaM vA sAtijjati // kAya parikammapadaM 21. jA niggaMthI niggaMthassa kAyaM aNNautthiNa vA gAratthieNa vA AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA sAtijjati // 22. jA niggaMthI niggaMthassa kAyaM aNNautthieNa vA gAratthieNa vA saMvAhAvejja vA palimaddAvejja vA, saMvAhAveMtaM vA palimaddAveMtaM vA sAtijjati / / 23. jA niggaMthI niggaMthassa kAyaM toesthieNa vA gAratthieNa vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA makkhAvejja vA abbhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA sAtijjati / / 24. jA niggaMthI niggaMthassa kAyaM aNNautthieNa vA gAratthieNa vA lodveNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA ullolAvejja vA ubvaTTAvejja vA, ullolAveMtaM vA uvvaTTataM vA sAtijjati / / 372 zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svadate / yA nirgranthI nigranthasya pAdau anyayUthikena vA agArasthitena vA 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed vA, 'phumAveMta' (phUtkArayantaM ) vA raJjayantaM vA svadate / kAyaparikarma-padam yA nirgranthI nirgranthasya kAyam anyayUthikena vA agArasthitena vA AmArjayed vA pramArjayed vA, AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya kAyam anyayUthikena vA agArasthitena vA saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svadate / nirgranthI nirgranthasya kAyam anyayUthikena vA agArasthitena vA tailena vA ghRtena vA vasayA kA navanItena vA abhyaJjayed vA mrakSayed vA, abhyaJjayantaM vA prakSayantaM vA svadate / yA yA nirgranthI nirgranthasya kAm anyayUthikena vA agArasthitena vA lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvartayed vA, ullolayantaM vA udvartayantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karavAtI hai athavA pradhAvana karavAtI hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 20. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke pairoM para phUMka dilavAtI hai| athavA raMga lagavAtI hai aura phUMka dilavAne athavA raMga lagavAne vAlI kA anumodana karatI hai / kAyaparikarma-pada 21. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke zarIra kA AmArjana karavAtI hai athavA pramArjana karavAtI hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 22. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke zarIra kA saMbAdhana karavAtI hai athavA parimardana karavAtI hai aura saMbAdhana athavA parimardana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 23. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke zarIra kA tela, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtI hai athavA mrakSaNa karavAtI hai aura abhyaMgana athavA prakSaNa karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 24. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke zarIra para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karavAtI hai athavA udvartana karavAtI hai aura lepa athavA udvartana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 373 25. jA niggaMthI niggaMthassa kAyaM yA nirgranthI nirgranthasya kAyama aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena viyaDeNa vA uccholAvejja vA vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svdte| padhovAveMtaM vA saatijjti|| uddezaka 17 : sUtra 25-30 25. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke zarIra kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karavAtI hai athavA pradhAvana karavAtI hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 26. jA niggaMthI niggaMthassa kAyaM yA nirgranthI nirgranthasya kAyam aNNautthieNa vA gArasthieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA phumAvejja vA rayAvejjavA, phumAtaM 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed vArayAtaM vA saatijjti|| vA, 'phumAtaM' (phUtkArayantaM) vA raJjayantaM vA svdte| 26. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke zarIra para phUMka dilavAtI hai athavA raMga lagavAtI hai aura phUMka dilavAne athavA raMga lagavAne vAlI kA anumodana karatI hai| vaNa-parikamma-padaM vraNaparikarma-padam vraNaparikarma-pada 27. jA niggaMthI niggaMthassa kAryasi __ yA nirgranthI nirgranthasya kAye vraNam 27. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha vaNaM aNNautthieNa vA gArathieNa anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgrantha ke zarIra para hue vraNa kA vA AmajjAvejja vA pamajjAvejja AmArjayed vA pramArjayed vA, AmArjana karavAtI hai athavA pramArjana vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svdte| karavAtI hai aura AmArjana athavA pramArjana saatijjti|| karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 28. jA niggaMthI niggaMthassa kAyaMsi vaNaM aNNautthieNa vA gArathieNa vA saMvAhAvejja vA palimaddAvejja vA, saMvAhAveMtaM vA palimaddAveMtaM vA saatijjti|| yA nirgranthI nirgranthasya kAye vraNam anyayUthikena vA agArasthitena vA saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svadate / 28. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke zarIra para hue vraNa kA saMbAdhana karavAtI hai athavA parimardana karavAtI hai aura saMbAdhana athavA parimardana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 29. jA niggaMthI niggaMthassa kAryasi __ yA nirgranthI nirgranthasya kAye vraNam vaNaM aNNautthieNa vA gArathieNa anyayUthikena vA agArasthitena vA tailena vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA abhyaJjayed vA mrakSayed vA, makkhAvejja vA, abbhaMgAveMtaM vA abhyaJjayantaM vA mrakSayantaM vA svdte| makkhAveMtaM vA saatijjti|| 29. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke zarIra para hue vraNa kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtI hai athavA mrakSaNa karavAtI hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 30. jA niggaMthI niggaMthassa kAyaMsi yA nirgranthI nirgranthasya kAye vraNam 30. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha vaNaM aNNautthieNa vA gArathieNa anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgrantha ke zarIra para hue vraNa para lodha, vA loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa lobhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karavAtI vA vaNNeNa vA ullolAvejja vA ullolayed vA udvartayed vA, hai athavA udvartana karavAtI hai aura lepa uvvaTTAvejja vA, ullolAveMtaM vA ullolayantaM vA udvartayantaM vA svdte| athavA udvartana karavAne vAlI kA uvvaTTAveMtaM vA saatijjti|| anumodana karatI hai| Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 17 : sUtra 31-35 374 nisIhajjhayaNaM 31. jA niggaMthI niggaMthassa kAyaMsi yA nirgranthI nirgranthasya kAye vraNam 31. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha vaNaM aNNautthieNa vA gArathieNa anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgrantha ke zarIra para hue vraNa kA prAsuka vA sIodaga-viyaDeNa vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se usiNodaga-viyaDeNa vA vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, utkSAlana karavAtI hai athavA pradhAvana uccholAvejja vA padhovAvejja vA, utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svdte| karavAtI hai aura utkSAlana athavA pradhAvana uccholAveMtaM vA padhovAveMtaM vA karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| saatijjti|| 32. jA niggaMthI niggaMthassa kAyaMsi yA nirgranthI nirgranthasya kAye vraNam 32. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha vaNaM aNNautthieNa vA gArathieNa anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgrantha ke zarIra para hue vraNa para phUMka vA phumAvejja vA rayAvejja vA, 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed dilavAtI hai athavA raMga lagavAtI hai aura phumAveMtaM vArayAtaM vA saatijjti|| vA, 'phumAtaM' (phUtkArayantaM) vA phUMka dilavAne athavA raMga lagavAne vAlA raJjayantaM vA svdte| kA anumodana karatI hai| gaMDAdi-parikamma-padaM 33. jA niggaMthI niggaMthassa kAyaMsi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNautthieNa vA gArasthieNa vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdAvejja vA vicchiMdAvejja vA, acchiMdAveMtaM vA vicchiMdAveMtaM vA saatijjti|| gaMDAdiparikarma-padam gaMDAdiparikarma-pada yA nirgranthI nirgranthasya kAye gaNDaM vA 33. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM se nirgrantha ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, vA anyayUthikena vA agArasthitena vA phusI, arza athavA bhagandara kA kisI anyatareNa tIkSNena zastrajAtena / tIkSNa zastrajAta se Acchedana karavAtI hai Acchedayed vA vicchedayed vA, athavA vicchedana karavAtI hai aura AcchedayantaM vA vicchedayantaM vA svdte| Acchedana athavA vicchedana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 34.jA niggaMthI niggaMthassa kAyaMsi gaMDaM yA nirgranthI nirgranthasya kAye gaNDaM vA 34. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM se nirgrantha ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, bhagaMdalaM vA aNNautthieNa vA vA anyayUthikena vA agArasthitena vA phusI, arza athavA bhagandara kA kisI gArathieNa vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchedya tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA satthajAeNaM acchiMdAvettA vA vA vicchedya vA pUrva vA zoNitaM vA / vicchedana karavAkara pIva athavA rakta ko vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaM vA nissArayed vA vizodhayed vA, nikalavAtI hai athavA sApha karavAtI hai NIharAvejja vA visohAvejja vA, nissArayantaM vA vizodhayantaM vA svadate / aura nikalavAne athavA sApha karavAne NIharAveMtaM vA visohAveMtaM vA vAlI kA anumodana karatI hai| saatijjti|| 35.jA niggaMthI niggaMthassa kAyaMsi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNautthieNa vA gArathieNa vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdAvettA vA vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaMvA yA nirgranthI nirgranthasya kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyayUthikena vA agArasthitena vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchedya vA vicchedya vA pUrva vA zoNitaM vA nissArya vA vizodhya vA 35. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana karavAkara, usakI pIva athavA rakta ko nikalavAkara athavA sApha Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 375 NIharAvettA vA visohAvettA vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, viyaDeNa vA uccholAvejja vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svdte| padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA padhovAveMtaM saatijjti|| uddezaka 17 : sUtra 36-38 karavAkara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karavAtI hai athavA pradhAvana karavAtI hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 36.jA niggaMthI niggaMthassa kAyaMsi gaMDaM yA nirgranthI nirgranthasya kAye gaNDaM vA 36. jo nimranthI anyatIrthika athavA gRhastha vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM se nirgrantha ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, bhagaMdalaM vA aNNautthieNa vA vA anyayUthikena vA agArasthitena vA phusI, arza athavA bhagandara kA kisI gArasthieNa vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchedya tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA satthajAeNaM acchiMdAvettA vA vA vicchedya vA pUyaM vA zoNitaM vA vicchedana karavAkara, usakI pIva athavA vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaM vA nissArya vA vizodhya vA zItodaka- rakta ko nikalavAkara athavA sApha NIharAvettA vA visohAvettA vA vikRtena vA uSNodakavikRtena vA karavAkara, usakA prAsuka zItala jala sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana viyaDeNa vA uccholAvettA vA AlepanajAtena Alepayed vA vilepayed athavA pradhAvana karavAkara, usa para kisI padhovAvettA vA aNNayareNaM vA, AlepayantaM vA vilepayantaM vA AlepanajAta se Alepana karavAtI hai AlevaNajAeNaM AliMpAvejja vA svdte| athavA vilepana karavAtI hai aura Alepana viliMpAvejja vA, AliMpAveMtaM vA athavA vilepana karavAne vAlI kA viliMpAveMtaM vA saatijjti|| anumodana karatI hai| 37. jA niggaMthI niggaMthassa kAyaMsi gaMDaM yA nirgranthI nirgranthasya kAye gaMDaM vA 37. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM se nirgrantha ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, bhagaMdalaM vA aNNautthieNa vA vA anyayUthikena vA agArasthitena vA . phusI, arza athavA bhagandara kA kisI gArathieNa vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchedya tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA satthajAeNaM acchiMdAvettA vA vA vicchedya vA pUrva vA zoNitaM vA vicchedana karavAkara, usake pIva athavA vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaM vA nissArya vA vizodhya vA zItodaka- rakta ko nikalavAkara athavA sApha NIharAvettA vA visohAvettA vA vikRtena vA uSNodakavikRtena vA karavAkara, usakA prAsuka zItala jala sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana viyaDeNa vA uccholAvettA vA AlepanajAtena Alepya vA vilepya vA athavA pradhAvana karavAkara, usa para kisI padhovAvettA vA aNNayareNaM tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena AlepanajAta se Alepana athavA vilepana AlevaNajAeNaM AliMpAvettA vA vA abhyaJjayed vA mrakSayed vA, karavAkara, usakA taila, ghRta, vasA athavA viliMpAvettA vA telleNa vA ghaeNa vA abhyaJjayantaM vA mrakSayantaM vA svdte| makkhana se abhyaMgana karavAtI hai athavA vasAe vA NavaNIeNa vA mrakSaNa karavAtI hai aura abhyaMgana athavA abbhaMgAvejja vA makkhAvejja vA, mrakSaNa karavAne vAlI kA anumodana karatI abbhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA saatijjti|| 38.jA niggaMthI niggaMthassa kAyaMsi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA yA nirgranthI nirgranthasya kAye gaMDaM vA 38. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM se nirgrantha ke zarIra meM hae gaMDamAla, phor3A, Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 17: sUtra 39-42 376 nisIhajjhayaNaM bhagaMdalaM vA aNNautthieNa vA vA anyayUthikena vA agArasthitena vA gAratthieNa vA aNNayareNaM tikkheNaM ___ anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchedya satthajAeNaM acchiMdAvettA vA vA vicchedya vA pUrva vA zoNitaM vA vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaM vA nissArya vA vizodhya vA NIharAvettA vA visohAvettA vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- vA utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa viyaDeNa vA uccholAvettA vA AlepanajAtena Alepya vA vilepya vA padhovAvettA vA aNNayareNaM tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena AlevaNajAeNaM AliMpAvettA vA vA abhyajya vA mrakSayitvA vA anyatareNa viliMpAvettA vA telleNa vA ghaeNa vA dhUpanajAtena dhUpayed vA pradhUpayed vA, vasAe vA NavaNIeNa vA dhUpayantaM vA pradhUpayantaM vA svdte| abbhaMgAvettA vA makkhAvettA vA aNNayareNaM dhUvaNajAeNaM dhUvAvejja vA padhUvAvejja vA, dhUvAveMtaM vA padhUvAveMtaM vA saatijjti|| phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana karavAkara, usake pIva athavA rakta ko nikalavAkara athavA sApha karavAkara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana karavAkara, usa para kisI AlepanajAta se Alepana athavA vilepana karavAkara, usakA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana athavA mrakSaNa karavAkara use kisI dhUpajAta se dhUpita karavAtI hai athavA pradhUpita karavAtI hai aura dhUpita athavA pradhUpita karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| kimi-padaM kRmi-padam 39. jA niggaMthI niggaMthassa pAlukimiyaM ___ yA nirgranthI nirgranthasya pAyukRmikaM vA vA kucchikimiyaM aNNautthieNa vA kukSikRmikaM vA anyayUthikena vA gArathieNa vA aMgulIe agArasthitena vA aMgulyA nivezyaNivesAviya-NivesAviyaNIharAveti, nivezya nissArayati, nissArayantaM vA NIharAveMtaM vA saatijjti|| sva dte| kRmi-pada 39. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke apAna kI kRmi athavA kukSi kI kRmi ko aMgulI DAla-DAla kara nikalavAtI hai athavA nikalavAne vAlI kA anumodana karatI hai| Naha-sihA-padaM nakhazikhA-padam nakhazikhA-pada 40. jA niggaMthI niggaMthassa dIhAo yA nirgranthI nirgranthasya dIrghAH 40. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha Naha-sihAo aNNautthieNa vA nakhazikhAH anyayUthikena vA se nirgrantha kI dIrgha nakhazikhA ko kaTavAtI gArathieNa vA kappAvejja vA agArasthitena vA kalpayed vA hai athavA vyavasthita karavAtI hai aura saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAlI saMThavAveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| kA anumodana karatI hai| dIrgharoma-padam dIrgharoma-pada dIha-roma-padaM 41. jA niggaMthI niggaMthassa dIhAiM jaMgha-romAiM aNNautthieNa vA gArathieNa vA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA saatijjti|| yA nirgranthI nirgranthasya dIrghANi 41. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha jaMghAromANi anyayUthikena vA se nirgrantha kI jaMghApradeza kI dIrgha romarAji agArasthitena vA kalpayed vA ko kaTavAtI hai athavA vyavasthita karavAtI saMsthApayed vA, kalpayantaM vA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne saMsthApayantaM vA svdte| vAlI kA anumodana karatI hai| 42. jA niggaMthI niggaMthassa dIhAiM yA nirgranthI nirgranthasya dIrghANi 42. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM vattha-romAiM aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA kappavejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati / / 43. jA niggaMthI niggaMthassa dIha-romAI aNNautthiNa vA gAratthieNa vA kappavejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati // 44. jA niggaMthI niggaMthassa dIhAI kakkhANa-romAiM aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati // 45. jA nimgaMthI niggaMthassa dIhAiM maMsu mAiM aNNautthi vA gAratthieNa vA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati // daMta-padaM 46. jA niggaMthI niggaMthassa daMte aNNautthieNa vA gAratthieNa vA AghaMsAvejja vA paghaMsAvejja vA, AghaMsAveMtaM vA paghaMsAveMtaM vA sAtijjati // 47. jA niggaMthI niggaMthassa daMte aNNautthi eNa vA gAratthieNa vA uccholAvejja vA padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA padhovAveMtaM vA sAtijjati // 48. jA niggaMthI niggaMthassa daMte aNNautthiNa vA gAratthieNa vA phumavejja vA rayAvajja vA, phumAveMtaM 377 vastiromANi anyayUthina vA agArasthitena vA kalpayed vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya dIrgharomANi anyayUthikena vA agArasthitena vA kalpayed vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya dIrghANi kakSAmANi anyatha vA agArasthitena vA kalpayedvA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya dIrghANi zmazruromANi anyayUthina vA agArasthitena vA kalpayed vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / daMta-padam yA nirgranthI nirgranthasya dantAn anyayUthikena vA agArasthitena vA AgharSayed vA pragharSayed vA, AgharSayantaM vA pragharSayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya dantAn anyayUthikena vA agArasthitena vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya dantAn anyayUthikena vA agArasthitena vA 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed. uddezaka 17 : sUtra 43-48 se nirgrantha kI vastipradeza kI dIrgha romarAji ko kaTavAtI hai athavA vyavasthita karavAtI hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 43. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha kI dIrgha romarAja ko kaTavAtI hai athavA vyavasthita karavAtI hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 44. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha kI kakSApradeza kI dIrgha romarAji ko kaTavAtI hai athavA vyavasthita karavAtI hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 45. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha kI zmazru kI dIrgha romarAja ko kaTavAtI hai athavA vyavasthita karavAtI hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAlI kA anumodana karatI hai / daMta - pada 46. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke dAMtoM kA AgharSaNa karavAtI hai| athavA pragharSaNa karavAtI hai aura AgharSaNa athavA gharSaNa karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 47. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke dAMtoM kA utkSAlana karavAtI hai athavA pradhAvana karavAtI hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 48. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke dAMtoM para phUMka dilavAtI hai| athavA raMga lagavAtI hai aura phUMka dilavAne Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 17 : sUtra 49-54 vA yAveMtaM vA sAtijjati // upadaM 49. jA niggaMthI niggaMthassa uTTe aNNautthieNa vA gAratthieNa vA AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA sAtijjati // 50. jA nimgaMthI niggaMthassa uTTe aNNautthieNa vA gAratthieNa vA saMvAhAvejja vA palimaddAvejja vA, saMvAhAveMtaM vA palimaddAveMtaM vA sAtijjati // 51. jA niggaMthI niggaMthassa uTTe aNNautthiNa vA gAratthieNa vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA makkhAvejja vA abbhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA sAtijjati // 52. jA niggaMthI niggaMthassa uTTe aNNautthieNa vA gAratthieNa vA loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA ullolAvejja vA uvvaTTAvejja vA, ullolAveMtaM vA uvvaTTAveMtaM vA sAtijjati // 53. jA niggaMthI nimgaMthassa uTTe aNNautthieNa vA gAratthieNa vA sIodaga viyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholAvejja vA padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA padhovAveMtaM vA sAtijjati / / 54. jA niggaMthI niggaMthassa uTTe aNNautthieNa vA gAratthieNa vA 378 vA, 'phumAveMtaM' (phUtkArayantaM) vA jayantaM vA svadate / oSTha-padam yA nirgranthI nirgranthasya oSThau anyayUthikena vA agArasthitena vA AmArjayedvA pramArjayed vA, AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya oSThau anyayUthikena vA agArasthitena vA saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svadate / nirgranthI nirgranthasya oSThau anyayUthikena vA agArasthitena vA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjayed vA prakSayed vA, abhyaJjayantaM vA prakSayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya oSThau anyayUthikena vA agArasthitena vA lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvartayed vA, ullolayantaM vA udvataryantaM vA svadate / yA yA nirgranthI nirgranthasya oSThau anyayUthikena vA agArasthitena vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya oSThau anyayUthikena vA agArasthitena vA nisIhajjhayaNaM athavA raMga lagavAne vAlI kA anumodana karatI hai| oSTha pada 49. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke oSTha kA AmArjana karavAtI hai athavA pramArjana karavAtI hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 50. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke oSTha kA saMbAdhana karavAtI hai athavA parimardana karavAtI hai aura saMbAdhana athavA parimardana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 51. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke oSTha kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtI hai| athavA prakSaNa karavAtI hai aura abhyaMgana athavA grakSaNa karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 52. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke oSTha para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karavAtI hai athavA udvartana karavAtI hai aura lepa athavA udvartana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 53. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke oSTha kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karavAtI hai athavA pradhAvana karavAtI hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 54. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke oSTha para phUMka dilavAtI hai| Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM phumavejja vA rayAvejja vA, phumAveMtaM vA rayAveMtaM vA sAtijjati / / dIha - roma-padaM 55. jA niggaMthI niggaMthassa dIhAI uttaroTTha-romAI aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati / / 56. jA niggaMthI niggaMthassa dIhAI acchi - pattAiM aNNautthieNa vA gAratthieNa vA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati / / acchi - patta-padaM 57. jA niggaMthI niggaMthassa dIhAI acchi - pattAiM aNNautthieNa vA gAratthieNa vA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati / / acchi - padaM 58. jA niggaMthI niggaMthassa acchINi aNNautthieNa vA gAratthieNa vA AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA sAtijjati // 59. jA niggaMthI niggaMthassa acchINi aNNautthieNa vA gAratthieNa vA saMvAhAvejja vA palimaddAvejja vA, saMvAhAveMtaM vA palimaddAveMtaM vA sAtijjati // 60. jA nimgaMthI niggaMthassa acchINi 379 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed vA, 'phumAveMtaM' (phUtkArayantaM) vA raJjayantaM vA svadate / dIrgharoma-padam yA nirgranthI nirgranthasya dIrghANi uttarauSTharomANi anyayUthikena vA agArasthitena vA kalpayedvA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya dIrghANi nAsAromANi anyatha vA agArasthitena vA kalpayedvA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / akSipatra-padam yA nirgranthI nirgranthasya dIrghANi akSipatrANi anyayUthina vA agArasthitena vA kalpayedvA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / akSi-padam yA nirgranthI nirgranthasya akSiNI anyayUthikena vA agArasthitena vA AmArjayed vA pramArjayed vA, AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya akSiNI anyayUthikena vA agArasthitena vA saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya akSiNI uddezaka 17 : sUtra 55-60 athavA raMga lagavAtI hai aura phUMka dilavAne athavA raMga lagavAne vAlI kA anumodana karatI hai| dIrgharoma pada 55. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke uttaroSTha kI dIrgha romarAji ko kaTavAtI hai athavA vyavasthita karavAtI hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 56. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha kI nAka kI dIrgha romarAji ko kaTavAtI hai athavA vyavasthita karavAtI hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| akSipatra - pada 57. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke dIrgha akSipatroM ko kaTavAtI hai athavA vyavasthita karavAtI hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| akSi-pada 58. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha kI AMkhoM kA AmArjana karavAtI hai athavA pramArjana karavAtI hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 59. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha kI AMkhoM kA saMbAdhana karavAtI hai athavA parimardana karavAtI hai aura saMbAdhana athavA parimardana karane vAlI kA anumodana karatI hai| 60. jo nirgranthA anyatIrthika athavA gRhastha Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 17 : sUtra 61-65 aNNautthieNa vA gAratthieNa vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA makkhAvejja vA abbhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA sAtijjati // 61. jA niggaMthI niggaMthassa acchINi aNNautthieNa vA gAratthieNa vA lodveNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA ullolAvejja vA uvvaTTAvejja vA, ullolAveMtaM vA uvvaTTAveMtaM vA sAtijjati / / 62. jA niggaMthI niggaMthassa acchINi aNNautthieNa vA gAratthieNa vA sIodaga viyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholAvejja vA padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA padhovAveMtaM vA sAtijjati / / 63. jA niggaMthI niggaMthassa acchINi aNNautthieNa vA gAratthieNa vA phumavejja vA rayAvajjavA, phumAveMtaM vA rayAveMtaM vA sAtijjati // dIha - roma-padaM 64. jA niggaMthI niggaMthassa dIhAI bhaga - romAI aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati // 65. jA niggaMthI niggaMthassa dIhAI pAsa - romAI aNNautthieNa vA gAratthieNa vA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati // 380 anyayUthikena vA agArasthitena vA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjayed vA prakSayed vA, abhyaJjayantaM vA prakSayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya akSiNI anyayUthikena vA agArasthitena vA lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvartayed vA, ullolayantaM vA udvartayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya akSiNI anyayUthikena vA agArasthitena vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya akSiNI anyayUthikena vA agArasthitena vA 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed vA, 'phumAveMtaM' (phUtkArayantaM) vA jayantaM vA svadate / dIrgharoma-padam yA nirgranthI nirgranthasya dIrghANi romANi anyathikena vA agArasthitena vA kalpayed vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yA nirgranthI nirgranthasya dIrghANi 'pAsa' romANi anyayUthina vA agArasthitena vA kalpayedvA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM nirgrantha kI AMkhoM kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtI hai| athavA prakSaNa karavAtI hai aura abhyaMgana athavA prakSaNa karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 61. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha kI AMkhoM para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karavAtI hai athavA udvartana karavAtI hai aura lepa athavA udvartana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai / 62. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha kI AMkhoM kA prAsuka zItala jala athavA prAsu uSNa jala se utkSAlana karavAtI hai athavA pradhAvana karavAtI hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 63. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha kI AMkhoM para phUMka dilavAtI hai| athavA raMga lagavAtI hai aura phUMka dilavAne athavA raMga lagavAne vAlI kA anumodana karatI hai| dIrgharoma - pada 64. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha kI bhauhoM kI dIrgha romarAji ko kaTavAtI hai athavA vyavasthita karavAtI hai| aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha ke pArzvabhAga kI dIrgha romarAji ko kaTavAtI hai athavA vyavasthita karavAtI hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| 65. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 381 uddezaka 17 : sUtra 66-71 mala-NIharaNa-padaM mala-nissaraNa-padam malanirharaNa-pada 66. jA niggaMthI niggaMthassa kAyAo yA nirgranthI nirgranthasya kAyAt svedaM vA 66. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha seyaM vA jallaM vA paMkaM vA malaM vA jallaM vA paMkaM vA malaM vA anyayUthikena se nirgrantha ke zarIra ke sveda, jalla, paMka aNNautthieNa vA gArathieNa vA vA agArasthitena vA nissArayed vA athavA mala kA nirharaNa karavAtI hai athavA NIharAvejja vA visohAvejja vA, vizodhayed vA, nissArayantaM vA vizodhana karavAtI hai aura nirharaNa athavA NIharAveMtaM vA visohAveMtaM vA vizodhayantaM vA svdte| vizodhana karavAne vAlI kA anumodana saatijjti|| karatI hai| 67. jA niggaMthI niggaMthassa acchimalaM yA nirgranthI nirgranthasya akSimalaM vA vA kaNNamalaM vA daMtamalaM vANahamalaM karNamalaM vA daMtamalaM vA nakhamalaM vA vA aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA NIharAvejja vA visohAvejja vA, nissArayed vA vizodhayed vA, NIharAveMtaM vA visohAveMtaM vA nissArayantaM vA vizodhayantaM vA svadate / saatijjti|| 67. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se nirgrantha kI AMkha ke maila, kAna ke maila, dAMta ke maila athavA nakha ke maila kA nirharaNa karavAtI hai athavA vizodhana karavAtI hai aura nirharaNa athavA vizodhana karavAne vAlI kA anumodana karatI hai| sIsavAriya-padaM zIrSadvArikA-pada 68.jA niggaMthI niggaMthassa gAmANugAmaM dUijjamANassa aNNautthieNa vA gArathieNa vA sIsaduvAriyaM kAraveti, kAraveMtaM vA saatijjti|| zIrSadvArikA-padam yA nirgranthI nirgranthasya grAmAnugrAmaM dUyamAnasya anyayUthikena vA agArasthitena vA zIrSadvArikAM kArayati, kArayantaM vA svdte| 68. jo nirgranthI anyatIrthika athavA gRhastha se grAmAnugrAma parivrajana karate hue nirgrantha kA sira DhaMkavAtI hai athavA DhaMkavAne vAlI kA anumodana karatI hai| pAya-parikamma-padaM pAdaparikarma-padam 69. je niggaMthe nimgaMthIe pAe yo nirgranthaH nirgranthyAH pAdau aNNautthieNa vA gArathieNa vA ___ anyayUthikena vA agArasthitena vA AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmArjayed vA pramArjayed vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svdte| saatijjti|| pAdaparikarma-pada 69. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke pairoM kA AmArjana karavAtA hai athavA pramArjana karavAtA hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 70. je niggaMthe niggaMthIe pAe yo nirgranthaH nirgranthyAH pAdau aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA saMvAhAvejja vA palimahAvejja vA, saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM saMvAhAveMtaM vA palimahAveMtaM vA vA parimardayantaM vA svdte| saatijjti|| 70. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke pairoM kA saMbAdhana karavAtA hai athavA parimardana karavAtA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 71. je niggaMthe niggaMthIe pAe yo nirgranthaH nirgranthyAH pAdau aNNautthieNa vA gArasthieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA tailena telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA NavaNIeNa vA anbhaMgAvejja vA abhyaJjayed vA mrakSayed vA, 71. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke pairoM kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtA hai athavA prakSaNa karavAtA hai aura abhyaMgana Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 17 : sUtra 72-77 makkhAvejja vA, abbhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA saatijjti|| 382 abhyaJjayantaM vA mrakSayantaM vA svdte| athavA prakSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 72. je niggaMthe niggaMthIe pAe yo nirgranthaH nirgranthyAH pAdau 72. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA __anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgranthI ke pairoM para lodha, kalka, cUrNa loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA lodhreNa vA kalkena vA varNena vA cUrNena vA athavA varNa kA lepa karavAtA hai athavA vaNNeNa vA ullolAvejja vA ullolayed vA udvartayed vA, udvartana karavAtA hai aura lepa athavA uvvaTTAvejja vA, ullolAveMtaM vA ullolayantaM vA udvartayantaM vA svadate / udvartana karavAne vAle kA anumodana karatA uvvaTTAveMtaM vA saatijjti|| 73. je niggaMthe niggaMthIe pAe yo nirgranthaH nirgranthyAH pAdau aNNautthieNa vA gArasthieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena viyaDeNa vA uccholAvejja vA vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svdte| padhovAveMtaM vA saatijjti|| 73. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke pairoM kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 74. je niggaMthe niggaMthIe pAe yo nirgranthaH nirgranthyAH pAdau 74. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgranthI ke pairoM para phUMka dilavAtA hai phumAvejja vA rayAvejja vA, phumAtaM 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed athavA raMga lagavAtA hai aura phUMka dilavAne vA syAtaM vA saatijjti|| vA, 'phumAtaM' (phUtkArayantaM) vA athavA raMga lagavAne vAle kA anumodana rajayantaM vA svdte| karatA hai| kAya-parikamma-padaM kAyaparikarma-padam 75. je niggaMthe niggaMthIe kAyaM yo nirgranthaH nirgranthyAH kAyam aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmArjayed vA pramArjayed vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svdte| saatijjti|| kAyaparikarma-pada 75. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra kA AmArjana karavAtA hai athavA pramArjana karavAtA hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 76. je niggaMthe niggaMthIe kAyaM aNNautthieNa vA gArathieNa vA / saMvAhAvejja vA palimaddAvejja vA, saMvAhAveMtaM vA palimaddAveMtaM vA saatijjti|| yo nirgranthaH nirgranthyAH kAyam anyayUthikena vA agArasthitena vA saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM vA parimardayantaM vA svdte| 76. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra kA saMbAdhana karavAtA hai athavA parimardana karavAtA hai aura saMbAdhana athavA parimardana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 77. je niggaMthe niggaMthIe kAyaM aNNautthieNa vA gAratthieNa vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA yo nirgranthaH nirgranthyAH kAyam anyayUthikena vA agArasthitena vA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA 77. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra kA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtA hai Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 383 uddezaka 17: sUtra 78-83 NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA abhyaJjayed vA prakSayed vA, makkhAvejja vA, abbhaMgAveMtaM vA / abhyaJjayantaM vA mrakSayantaM vA svadate / makkhAveMtaM vA saatijjti|| athavA mrakSaNa karavAtA hai aura abhyaMgana athavA mrakSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 78. je niggaMthe niggaMthIe kAyaM yo nirgranthaH nirgranthyAH kAyam aNNautthieNa vA gArathieNa vA ___ anyayUthikena vA agArasthitena vA loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA lobhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA vaNNeNa vA ullolAvejja vA ullolayed vA udvartayed vA, uvvaTTAvejja vA, ullolAveMtaM vA ullolayantaM vA udvartayantaM vA svadate / uvvaTTAveMtaM vA saatijjti|| 78. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karavAtA hai athavA udvartana karavAtA hai aura lepa athavA udvartana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 79. je niggaMthe niggaMthIe kAyaM yo nirgranthaH nirgranthyAH kAyam aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena viyaDeNa vA uccholAvejja vA vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svadate / padhovAveMtaM vA saatijjti|| 79. jo nimrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 80. je niggaMthe niggaMthIe kAyaM ___ yo nirgranthaH nirgranthyAH kAyam aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA phumAvejja vArayAvejja vA, phumAtaM 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed vArayAtaM vA saatijjti|| vA, 'phumAtaM' (phUtkArayantaM) vA raJjayantaM vA svdte| 80. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra para phUMka dilavAtA hai athavA raMga lagavAtA hai aura phUMka dilavAne athavA raMga lagavAne vAle kA anumodana karatA hai| vraNaparikarma-pada vaNa-parikamma-padaM vraNaparikarma-padam 81. je niggaMthe niggaMthIe kAyaMsi vaNaM yo nirgranthaH nirgranthyAH kAye vraNam aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmArjayed vA pramArjayed vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svdte| saatijjti|| 81. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra para hue vraNa kA AmArjana karavAtA hai athavA pramArjana karavAtA hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 82. je niggaMthe niggaMdhIe kAyaMsi vaNaM yo nirgranthaH nirgranthyAH kAye vraNam 82. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgranthI ke zarIra para hue vraNa kA saMvAhAvejja vA palimaddAvejja vA, saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM saMbAdhana karavAtA hai athavA parimardana saMvAhAveMtaM vA palimaddAveMtaM vA vA parimardayantaM vA svdte| karavAtA hai aura saMbAdhana athavA parimardana saatijjti|| karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 83. je niggaMthe niggaMthIe kAyaMsi vaNaM aNNautthieNa vA gArathieNa vA yo nirgranthaH nirgranthyAH kAye vraNam anyayUthikena vA agArasthitena vA tailena 83. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra para hue vraNa kA ghRta, Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 17 : sUtra 84-88 telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA makkhAvejja vA abbhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA sAtijjati / / 84. je niggaMthe niggaMthIe kAyaMsi vaNaM aNNautthieNa vA gAratthieNa vA loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA ullolAvejja vA uvvaTTAvejja vA, ullolAveMtaM vA uvvaTTAveMtaM vA sAtijjati // 85. je niggaMthe niggaMthIe kAyaMsi vaNaM aNNautthieNa vA gAratthieNa vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholAvejja vA padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA povAveMtaM vA sAtijjati / / 86. je niggaMthe niggaMthIe kAyaMsi vaNaM aNNautthie vA gAratthieNa vA mavejja vArayAvajjavA, phumAveMtaM vA rayAveMtaM vA sAtijjati // gaMDAdi-parikamma-padaM 87. je niggaMthe niggaMthIe kAyaMsi gaMDa vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNautthieNa vA gAratthieNa vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdAvejja vA vicchiMdAvejja vA, acchiMdAveMtaM vA vicchiMdAveMtaM vA sAtijjati / / 88. je niggaMthe niggaMthIe kAyaMsi gaMDaM vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNautthieNa vA gAratthieNa vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdAvettA vA 384 vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjayed vA mrakSayed vA, abhyaJjayantaM vA prakSayantaM vA svadate / yo nirgranthaH nirgranthyAH kAye vraNam anyayUthikena vA agArasthitena vA lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA ullolayed vA udvartayed vA, ullolayantaM vA udvartayantaM vA svadate / yo nirgranthaH nirgranthyAH kAye vraNam anyayUthikena vA agArasthitena vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svadate / yo nirgranthaH nirgranthyAH kAye vraNam anyayUthikena vA agArasthitena vA 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed vA, 'phumAveMtaM' (phUtkArayantaM) vA raJjayantaM vA svadate / gaMDAdi - parikarma-padam yo nirgranthaH nirgranthyAH kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyayUthikena vA agArasthitena vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchedayed vA vicchedayed vA, AcchedayantaM vA vicchedayantaM vA svadate / yo nirgranthaH nirgranthyAH kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyayUthikena vA agArasthitena vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchedya vA vicchedya vA pUyaM vA zoNitaM vA nisIhajjhayaNaM taila, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtA hai athavA prakSaNa karavAtA hai aura abhyaMgana athavA prakSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 84. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra para hue vraNa para lodha, kalka, cUrNa athavA varNa kA lepa karavAtA hai athavA udvartana karavAtA hai aura lepa karavAne athavA udvartana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 85. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra para hue vraNa kA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 86. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra para hue vraNa para phUMka dilavAtA hai athavA raMga lagavAtA hai aura phUMka dilavAne athavA raMga lagavAne vAle kA anumodana karatA hai| gaMDAdiparikarma-pada 87. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha nirgranthI ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phuMsI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana karavAtA hai| athavA vicchedana karavAtA hai aura Acchedana athavA vicchedana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 88. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phuMsI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana karavAkara pIva athavA rakta Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 385 vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaM vA nissArayed vA vizodhayed vA, NIharAvejja vA visohAvejja vA, nissArayantaM vA vizodhayantaM vA svdte| NIharAveMtaM vA visohAveMtaM vA saatijjti|| uddezaka 17 : sUtra 89-91 nikalavAtA hai athavA sApha karavAtA hai aura nikalavAne athavA sApha karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 89. je niggaMthe niggaMthIe kAyaMsi gaMDaM yo nirgranthaH nirgranthyAH kAye gaNDaM vA vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM bhagaMdalaM vA aNNautthieNa vA vA anyayUthikena vA agArasthitena vA gArathieNa vA aNNayareNaM tikkheNaM ___ anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchedya satthajAeNaM acchiMdAvettA vA vA vicchedya vA pUyaM vA zoNitaM vA vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaM vA nissArya vA vizodhya vA zItodakaNIharAvettA vA visohAvettA vA vikRtena vA uSNodakavikRtena vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- utkSAlayed vA pradhAvayed vA, viyaDeNa vA uccholAvejja vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svdte| padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA padhovAveMtaM saatijjti|| 89. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana karavAkara, usakA pIva athavA rakta nikalavAkara athavA sApha karavAkara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA anumodana karatA A .. 90. je niggaMthe niggaMthIe kAyaMsi gaMDaM yo nirgranthaH nirgranthyAH kAye gaNDaM vA 90. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA / piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM se nirgranthI ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, bhagaMdalaM vA aNNautthieNa vA vA anyayUthikena vA agArasthitena vA phusI, arza athavA bhagandara kA kisI gAratthieNa vA aNNayareNaM tikkheNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchedya tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA satthajAeNaM acchiMdAvettA vA vA vicchedya vA pUrva vA zoNitaM vA vicchedana karavAkara, usakA pIva athavA vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaM vA nissArya vA vizodhya vA zItodaka- rakta nikalavAkara athavA sApha karavAkara, NIharAvettA vA visohAvettA vA vikRtena vA uSNodakavikRtena vA usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana viyaDeNa vA uccholAvettA vA AlepanajAtena Alepayed vA vilepayed karavAkara, usa para kisI AlepanajAta se padhovAvettA vA aNNayareNaM vA, AlepayantaM vA vilepayantaM vA Alepana karavAtA hai athavA vilepana AlevaNajAeNaM AliMpAvejja vA svadate / karavAtA hai aura Alepana athavA vilepana viliMpAvejja vA, AliMpAveMtaM vA karavAne vAle kA anumodana karatA hai| viliMpAveMtaM vA saatijjti|| 91. je niggaMthe niggaMthIe kAyaMsi gaMDaM yo nirgranthaH nirgranthyAH kAye gaNDaM vA vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM bhagaMdalaM vA aNNautthieNa vA vA anyayUthikena vA agArasthitena vA gArathieNa vA aNNayareNaM tikkhaNaM anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchedya satthajAeNaM acchiMdAvettA vA vA vicchedya vA pUyaM vA zoNitaM vA vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaM vA nissArya vA vizodhya vA zItodakaNIharAvettA vA visohAvettA vA vikRtena vA uSNodakavikRtena vA sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- utkSAlya vA pradhAvya vA anyatareNa 91. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phusI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana karavAkara, usakA pIva athavA rakta nikalavAkara athavA sApha karavAkara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 17 : sUtra 92-94 viyaDeNa vA uccholAvettA vA padhovAvettA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM AliMpAvettA vA vipivettA vA telleNa vA paNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA makkhAvejja thA, abhaMgAtaM yA makkhAyeMtaM vA sAtijjati / / vA 92. je niggaMthe niggaMthIe kAyaMsi gaMDa vA piDayaM vA araiyaM vA asiyaM vA bhagaMdalaM vA aNNautthieNa vA gAratthieNa vA aNNayareNaM tikkheNaM satthajAeNaM acchiMdAvettA vicchiMdAvettA vA pUrva vA soNiyaM vA NIharAvettA vA visohAvettA vA sIodaga viyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholAvettA vA padhovAvettA vA aNNayareNaM AlevaNajAeNaM AliMpAvettA vA viliMpAvettA vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abhaMgAvettA yA makkhAvettA vA aNNayareNaM dhUvaNajAeNaM dhUvAvejja vA padhUvAvejja vA, dhUvAveMtaM vA padhUvAveMtaM vA sAtijjati / / * kimi parda 93. jo nimthe niggaMdhIe pAlukimiyaM vA kucchikimiyaM aNNautthieNa vA gAratthi eNa aMgulIe NivesAviyaNivesAviya NIharAveti, NIharAveMtaM vA sAtijjati / / vA ha-sihA padaM 94. je niggaMdhI nirNayassa dIhAo ha - sihAo aNNautthieNa vA gAranthieNa vA kappAvejja vA 386 AlepanajAtena Alepya vA vilepya vA tailena vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA abhyaJjayed vA prakSayed vA, abhyaJjayantaM vA sakSavantaM vA svadate / yo nirgranthaH nirgranthyAH kAye gaNDaM vA piTakaM vA aratikAM vA arzo vA bhagandaraM vA anyayUthikena vA agArasthitena vA anyatareNa tIkSNena zastrajAtena Acchedya vA vicchedya vA pUyaM vA zoNitaM vA nissArtha vA vizodhya vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlya vA pradhAvya anyatareNa AlepanajAtena Alepya vA vilepya vA tailena vA tena vA vasayA yA navanItena vA abhyajya vA prakSayitvA vA anyatareNa dhUpanajAtena dhUpayed vA pradhUpayed vA, dhUpayantaM vA pradhUpavantaM vA svdte| . kRmi-padam yo nirgranthaH nisandhyAH pAyukRmikaM vA kukSikRmikaM vA anyayUthikena vA agArasthitena vA aMgulyA nivezyanivezya nissArayati, nissArayantaM vA svdte| nakhazikhA-padam yo nirgranthaH nirgranthyAH dIrghAH nakhazikhAH anyayUthina vA agArasthitena vA kalpayed vA nisIhajjhayaNaM karavAkara, usa para kisI AlepanajAta se Alepana athavA vilepana karavAkara, usakA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtA hai athavA mrakSaNa karavAtA hai aura abhyaMgana athavA prakSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 92. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra meM hue gaMDamAla, phor3A, phuMsI, arza athavA bhagandara kA kisI tIkSNa zastrajAta se Acchedana athavA vicchedana karavAkara usakA pIva athavA rakta nikalavAkara athavA sApha karavAkara, usakA prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana athavA pradhAvana karavAkara, usa para kisI AlepanajAta se Alepana athavA vilepana karavAkara, usakA taila, ghRta, vasA athavA makkhana se abhyaMgana athavA prakSaNa karavAkara, use kisI dhUpajAta se dhUpita karavAtA hai athavA pradhUpita karavAtA hai aura dhUpita athavA pradhUpita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| kRmi pada - 93. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke apAna kI kRmi athavA kukSi kI kRmi ko aMgulI DAla DAla kara nikalavAtA hai athavA nikalavAne vAle kA anumodana karatA hai / nakhazikhA pada - 94. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI kI dIrgha nakhazikhA ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 387 saMsthApayed vA, kalpayantaM saMsthApayantaM vA svdte| saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA saatijjti|| vA uddezaka 17: sUtra 95-100 aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| dIha-roma-padaM dIrgharoma-padam dIrgharoma-pada 95. je niggaMthe niggaMthIe dIhAiM jaMgha- yo nirgranthaH nirgranthyAH dIrghANi 95. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha romAiM aNNautthieNa vA gArathieNa jaMghAromANi anyayUthikena vA se nirgranthI kI jaMghApradeza kI dIrgha romarAji vA kapyAvejja vA saMThavAvejja vA, agArasthitena vA kalpayed vA ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| vAle kA anumodana karatA hai| 96.je nimgaMthe niggaMthIe dIhAIvatthi- yo nirgranthaH nirgranthyAH dIrghANi 96. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha romAiM aNNautthieNa vA gArathieNa vastiromANi anyayUthikena vA se nirgranthI kI vastipradeza kI dIrgha vA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, agArasthitena vA kalpayed vA romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 97.je niggaMthe niggaMthIe dIha-romAiM yo nirgranthA nirgranthyAH dIrgharomANi 97. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgranthI kI dIrgha romarAji ko kaTavAtA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kalpayed vA saMsthApayed vA, kalpayantaM hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA vA saMsthApayantaM vA svdte| kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 98.je niggaMthe niggaMthIe dIhAI yo nirgranthaH nirgranthyAH dIrghANi 98. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha kakkhANa-romAI aNNautthieNa vA kakSAromANi anyayUthikena vA se nirgranthI kI kakSApradeza kI dIrgha gArathieNa vA kappAvejja vA agArasthitena vA kalpayed vA romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita saMThavAveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 99. je niggaMthe niggaMthIe dIhAI maMsu- yo nirgranthaH nirgranthyAH dIrghANi romAiM aNNautthieNa vA gArathieNa zmazruromANi anyayUthikena vA vA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, agArasthitena vA kalpayed vA kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA saMsthApaye vA, kalpayantaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| 99. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI kI zmazru kI dIrgha romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| danta-padam daMta-padaM 100. je niggaMthe niggaMthIe daMte aNNautthieNa vA gArathieNa vA AghaMsAvejja vA paghaMsAvejja vA, yo nirgranthaH nirgranthyAH dantAn anyayUthikena vA agArasthitena vA AgharSayed vA pragharSayed vA, AgharSayantaM daMta-pada 100. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke dAMtoM kA AgharSaNa karavAtA hai athavA pragharSaNa karavAtA hai aura AgharSaNa Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 17: sUtra 101-106 nisIhajjhayaNaM 388 vA pragharSayantaM vA svdte| AghaMsAveMtaM vA paghaMsAveMtaM vA saatijjti|| athavA pragharSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 101. je niggaMthe niggaMthIe daMte yo nirgranthaH nirgranthyAH dantAn 101. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgranthI ke dAMtoM kA utkSAlana karavAtA uccholAvejja vA padhovAvejja vA, utkSAlayed vA pradhAvayed vA, hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura uccholAveMtaM vA padhovAveMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svdte| utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA saatijjti|| anumodana karatA hai| 102. je niggaMthe niggaMthIe daMte yo nirgranthaH nirgranthyAH dantAn aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA phumAvejja vA rayAvejja vA, phumAtaM. 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed vA rayAtaM vA saatijjti|| vA, 'phumAtaM' (phUtkArayantaM) vA rajayantaM vA svdte| 102. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke dAMtoM para phUMka dilavAtA hai athavA raMga lagavAtA hai aura phUMka dilavAne athavA raMga lagavAne vAle kA anumodana karatA hai| oSTha-pada uTTha-padaM oSTha-padam 103. je niggaMthe niggaMthIe uDhe yo nirgranthaH nirgranthyAH oSThau aNNautthieNa vA gArathieNa vA ___ anyayUthikena vA agArasthitena vA AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmArjayed vA pramArjayed vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svdte| saatijjti|| 103. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke oSTha kA AmArjana karavAtA hai athavA pramArjana karavAtA hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 104. je niggaMthe niggaMthIe uddhe aNNautthieNa vA gArathieNa vA saMvAhAvejja vA palimaddAvejja vA, saMvAhAveMtaM vA palimaddAveMtaM vA saatijjti|| yo nirgranthaH nirgranthyAH oSThau 104. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgranthI ke oSTha kA saMbAdhana karavAtA saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM hai athavA parimardana karavAtA hai aura saMbAdhana vA parimardayantaM vA svdte| athavA parimardana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 105. je niggaMthe niggaMthIe uDhe yo nirgranthaH nirgranthyAH oSThau 105. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA tailena se nirgranthI ke oSTha kA taila, ghRta, vasA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtA hai NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA abhyaJjayed vA mrakSayed vA, athavA mrakSaNa karavAtA hai aura abhyaMgana makkhAvejja vA, abbhaMgAveMtaM vA ___abhyaJjayantaM vA mrakSayantaM vA svadate / athavA mrakSaNa karavAne vAle kA anumodana makkhAveMtaM vA saatijjti|| karatA hai| 106. je niggaMthe niggaMthIe uddhe __ yo nirgranthaH nirgranthyAH oSThau 106. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgranthI ke oSTha para lodha, kalka, cUrNa loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA athavA varNa kA lepa karavAtA hai athavA vaNNeNa vA ullolAvejja vA ullolayed vA udvartayed vA, udvartana karavAtA hai aura lepa karavAne Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 389 ullolayantaM vA udvartayantaM vA svdte| uvvaTTAvejja vA, ullolAveMtaM vA uvvaTTAvetaM vA saatijjti|| uddezaka 17 : sUtra 107-112 athavA udvartana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 107. je niggaMthe niggaMthIe uTTe yo nirgranthaH nirgranthyAH oSThau 107. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgranthI ke oSTha kA prAsuka zItala sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana viyaDeNa vA uccholAvejja vA vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svdte| utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA padhovAveMtaM vA saatijjti|| anumodana karatA hai| 108. je niggaMthe niggaMthIe uTTe yo nirgranthaH nirgranthyAH oSThau 108. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgranthI ke oSTha para phUMka dilavAtA hai phumAvejja vA rayAvejja vA, phumAtaM 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA rajayed athavA raMga lagavAtA hai aura phUMka dilavAne vA syAtaM vA saatijjti|| vA, 'phumAtaM' (phUtkArayantaM) vA athavA raMga lagavAne vAle kA anumodana raJjayantaM vA svdte| karatA hai| dIha-roma-padaM dIrgharoma-padam dIrgharoma-pada 109. je niggaMthe niggaMthIe dIhAiM / yo nirgranthaH nirgranthyAH dIrghANi 109. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha uttaro?-romAiM aNNautthieNa vA uttarauSTharomANi anyayUthikena vA se nirgranthI ke uttaroSTha kI dIrgha romarAji gArathieNa vA kappAvejja vA __ agArasthitena vA kalpayed vA ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne saMThavAveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| vAle kA anumodana karatA hai| 110. je niggaMthe nimgaMthIe dIhAI ___ yo nirgranthaH nirgranthyAH dIrghANi NAsA-romAiM aNNautthieNa vA nAsAromANi anyayUthikena vA gArathieNa vA kappAvejja vA agArasthitena vA kalpayed vA saMThavAvejja vA, kapyAvetaM vA __ saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMThavAveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| 110. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke nAka kI dIrgha romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| akSipatra-pada acchi -patta-padaM akSipatra-padam 111. je niggaMthe niggaMthIe dIhAI yo nirgranthaH nirgranthyAH dIrghANi m TIhATa yo nirgranthaH nirgranthyAH dIrghANi acchi-pattAI aNNautthieNa vA akSipatrANi anyayUthikena vA gArathieNa vA kapyAvejja vA agArasthitena vA kalpayed vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMThavAveMtaM vA saatijjti|| saMsthApayantaM vA svdte| 111. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke dIrgha akSipatroM ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| acchi -padaM 112. je niggaMthe niggaMthIe acchINi akSi-padam yo nirgranthaH nirgranthyAH akSi-pada akSiNI 112. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 17: sUtra 113-117 aNNautthieNa vA gArathieNa vA AmajjAvejja vA pamajjAvejja vA, AmajjAveMtaM vA pamajjAveMtaM vA saatijjti|| anyayUthikena vA agArasthitena vA AmArjayed vA pramArjayed vA, AmArjayantaM vA pramArjayantaM vA svdte| se nirgranthI kI AMkhoM kA AmArjana karavAtA hai athavA pramArjana karavAtA hai aura AmArjana athavA pramArjana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 113. je niggaMthe niggaMthIe acchINi yo nirgranthaH nirgranthyAH akSiNI 113. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA ___anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgranthI kI AMkhoM kA saMbAdhana karavAtA saMvAhAvejja vA palimahAvejja vA, saMvAhayed vA parimardayed vA, saMvAhayantaM hai athavA parimardana karavAtA hai aura saMbAdhana saMvAhAveMtaM vA palimaddAveMtaM vA vA parimardayantaM vA svdte| athavA parimardana karavAne vAle kA anumodana saatijjti|| karatA hai| 114. je nimgaMthe niggaMthIe acchINi aNNautthieNa vA gArathieNa vA telleNa vA ghaeNa vA vasAe vA NavaNIeNa vA abbhaMgAvejja vA makkhAvejja vA, abbhaMgAveMtaM vA makkhAveMtaM vA saatijjti|| yo nirgranthaH nirgranthyAH akSiNI 114. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha anyayUthikena vA agArasthitena vA tailena se nirgranthI kI AMkhoM kA taila, ghRta, vasA vA ghRtena vA vasayA vA navanItena vA athavA makkhana se abhyaMgana karavAtA hai abhyaJjayed vA mrakSayed vA, athavA mrakSaNa karavAtA hai aura abhyaMgana abhyaJjayantaM vA mrakSayantaM vA svdte| athavA mrakSaNa karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 115.je nimgaMthe niggaMthIe acchINi yo nirgranthaH nirgranthyAH akSiNI 115. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgranthI kI AMkhoM para lodha, kalka, loddheNa vA kakkeNa vA cuNNeNa vA ___ lodhreNa vA kalkena vA cUrNena vA varNena vA cUrNa athavA varNa kA lepa karavAtA hai athavA vaNNeNa vA ullolAvejja vA ullolayed vA udvartayed vA, udvartana karavAtA hai aura lepa karavAne vAle uvvaTTAvejja vA, ullolAveMtaM vA ullolayantaM vA udvartayantaM vA svadate / athavA udvartana karane vAle kA anumodana uvvaTTAveMtaM vA saatijjti|| karatA hai| 116. je niggaMthe niggaMthIe acchINi yo nirgranthaH nirgranthyAH akSiNI 116. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArasthieNa vA ___ anyayUthikena vA agArasthitena vA se nirgranthI kI AMkhoM kA prAsuka zItala sIodaga-viyaDeNa vA usiNodaga- ___ zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena jala athavA prAsuka uSNa jala se utkSAlana viyaDeNa vA uccholAvejja vA vA utkSAlayed vA pradhAvayed vA, karavAtA hai athavA pradhAvana karavAtA hai aura padhovAvejja vA, uccholAveMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvayantaM vA svadate / utkSAlana athavA pradhAvana karavAne vAle kA padhovAveMtaM vA saatijjti|| anumodana karatA hai| 117. je niggaMthe niggaMthIe acchINi yo nirgranthaH nirgranthyAH akSiNI 117. jo nimrantha anyatIrthika athavA gRhastha aNNautthieNa vA gArathieNa vA anyayUthikena vA agArasthitena kA se nirgranthI kI AMkhoM para phUMka dilavAtA hai phumAvejja vArayAvejja vA, phumAtaM 'phumAvejja' (phUtkArayed) vA raJjayed athavA raMga lagavAtA hai aura phUMka dilavAne vA rayAtaM vA saatijjti|| vA, 'phumAtaM' (phUtkArayantaM) vA athavA raMga lagavAne vAle kA anumodana rajayantaM vA svdte| karatA hai| Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM dIha - roma-padaM 118. je niggaMthe niggaMthIe dIhAI bhamuga-romAiM aNNautthieNa vA gAratthieNa vA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati / / 119. je niggaMthe niggaMthIe dIhAI pAsamAI aNNautthie vA gAratthi eNa vA kappAvejja vA saMThavAvejja vA, kappAveMtaM vA saMThavAveMtaM vA sAtijjati // mala-NIharaNa-padaM 120. je niggaMthe niggaMthIe kAyAo seyaM vA jallaM vA paMkaM vA malaM vA aNNautthieNa vA gAratthieNa vA NIharAvejja vA visohAvejja vA, NIharAveMtaM vA visohAveMtaM vA sAtijjati // 121. je niggaMthe niggaMthIe acchimalaM vA kaNNamalaM vA daMtamalaM vA NahamalaM vA aNNautthieNa vA gAratthieNa vA NIharAvejja vA visohAvejja vA, NIharAveMtaM vA visohAveMtaM vA sAtijjati // sIsavAriya-padaM 122. je niggaMthe niggaMthIe gAmANugAmaM dUijjamANIe aNNautthieNa vA gAratthi eNa vA sIsavAriya kAraveti, kAraveMtaM vA sAtijjati / / aMte ovAsa-padaM 123. je NiggaMthe NiggaMthassa sarisagassa aMte ovAse saMte ovAsaM Na deti, Na 391 dIrgharoma-padam yo nirgranthaH nirgranthyAH dIrghANi romANi anyayUthikena vA agArasthitena vA kalpayed vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / yo nirgranthaH nirgrandhyAH dIrghANi 'pAsa' romANi anyayUthina vA agArasthitena vA kalpayed vA saMsthApayed vA, kalpayantaM vA saMsthApayantaM vA svadate / malanissaraNa-padam yo nirgranthaH nirgranthyAH kAyAt svedaM vA jallaM vA paMka vA malaM vA anyayUthikena vA agArasthitena vA nissArayed vA vizodhayed vA, nissArayantaM vA vizodhayantaM vA svadate / yo nirgranthaH nirgrandhyAH akSimalaM vA karNamalaM vA dantamalaM vA nakhamalaM vA anyayUthina vA agArasthitena nissArayed vA vizodhayed vA, nissArayantaM vA vizodhayantaM vA svadate / zIrSadvArikA-padam vA yo nirgranthaH nirgranthyAH grAmAnugrAmaM dUyamAnAyAH anyayUthina agArasthitena vA zIrSadvArikAM kArayanti, kArayantaM vA svate / antaravakAza-padam yo nirgranthaH nirgranthAya sadRzakAya antaH avakAze sati avakAzaM na uddezaka 17 : sUtra 118-123 dIrgharoma - pada 118. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI kI bhauhoM kI dIrgha romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karane vAle kA anumodana karatA hai| 119. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke pArzvabhAga kI dIrgha romarAji ko kaTavAtA hai athavA vyavasthita karavAtA hai aura kaTavAne athavA vyavasthita karavAne vAle kA anumodana karatA hai| malanirharaNa-pada 120. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI ke zarIra ke sveda, jalla, paMka athavA mala kA nirharaNa karavAtA hai athavA vizodhana karavAtA hai aura nirharaNa athavA vizodhana karavAne vAle kA anumodana karatA hai / 121. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se nirgranthI kI AMkha ke maila, kAna ke maila, dAMta ke maila athavA nakha ke maila kA nirharaNa karavAtA hai athavA vizodhana karavAtA hai aura nirharaNa athavA vizodhana karavAne vAle kA anumodana karatA hai| zIrSadvArikA pada 122. jo nirgrantha anyatIrthika athavA gRhastha se grAmAnugrAma parivrajana karatI huI nirgranthI kA sira DhaMkavAtA hai athavA sira DhaMkavAne vAle kA anumodana karatA hai| antaH avakAza-pada 123. jo nirgrantha upAzraya ke andara avakAza (sthAna) hone para bhI apane sadRza nirgrantha Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 17 : sUtra 124-129 deMtaM vA saatijjti|| 392 dadAti, na dadataM vA svdte| ko avakAza nahIM detA athavA nahIM dene vAle kA anumodana karatA hai| 124. jA NiggaMthI NiggathIe yA nirgranthI nirgranthyai sadRzakAyai antaH 124. jo nirgranthI upAzraya ke andara sarisiyAe aMte ovAse saMte ovAsaM avakAze sati avakAzaM na dadAti, na avakAza hone para bhI apane sadRza nirgranthI Na deti, Na deMtaM vA saatijjti|| dadataM vA svadate / ko avakAza nahIM detI athavA nahIM dene vAlI kA anumodana karatI hai|' mAlApahRta-pada mAlohaDa-padaM 125. je bhikkhU mAlohaDaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA dejjamANaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| mAlApahRta-padam yo bhikSu mAlApahRtam azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svdte| 125. jo bhikSu mAlApahRta-Upara se utAra kara die jAte hue azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 126.je bhikkhU koTTiyAuttaM asaNaM vA yo bhikSuH koSThikAguptam azanaM vA pAnaM pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA vA khAdyaM vA svAdyaM vA utkubjya ukkujjiya avakujjiya ohariya avakubjya apahRtya dIyamAnaM dejjamANaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / vA saatijjti|| 126. jo bhikSu Upara hokara, tirachA hokara athavA pIThikA Adi para car3hakara, utArakara die jAne vAle koSThikA (miTTI ke koThe) meM rakhe hue azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| maTTiyAolitta-padaM mRttikAvalipta-padam mRttikopalipta-pada 127.je bhikkhU maTTiyAolittaM asaNaM yo bhikSuH mRtikAvaliptam azanaM vA 127. jo bhikSu udbhinna karake die jAte hue vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA udbhidya mRttikopalipta azana, pAna, khAdya athavA ubhiMdiya dejjamANaM paDiggAheti, dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa paDiggAheMtaM vA saatijjti|| svdte| karane vAle kA anumodana karatA hai| puDhaviAdipatiTThiya-padaM pRthivyAdi-pratiSThita-padam 128. je bhikkhU asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA puDhavipatiTThiyaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pRthivIpratiSThitaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svdte| pRthivyAdi-pratiSThita-pada 128. jo bhikSu pRthivIpratiSThita (sacitta pRthvIkAya para rakhe hue) azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 129. je bhikkhU asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA AupatiTThiyaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA apapratiSThitaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / 129. jo bhikSu appratiSThita (sacitta apkAya para rakhe hue) azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 130. je bhikkhU asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA teupatiTThiyaM paDiggAheti, paDiggAhataM sAtijjati // vA 131. je bhikkhU asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA vaNapphatikAyapatiTThiyaM paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / accusiNa-padaM 132. je bhikkhU accusiNaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA suppeNa vA vihuvaNeNa vA tAliyaMTeNa vA patteNa vA sAhAe vA sAhAbhaMgeNa vA pihuNeNa vA pihUNahattheNa vA celeNa vA lakaNeNa vA hattheNa vA muheNa vA mattA vIittA haTTa dejjamANaM paDiggAheti, paDiggAhataM vA sAtijjati // apariNayapANaga-padaM 133. je bhikkhU usseimaM vA saMseimaM vA cAulodagaM vA vArodagaM vA tilodagaM vA sodagaM vA javodagaM vA AyAmaM vA sovIraM vA aMbakaMjiyaM vA suddhaviyaDaM vA ahuNAdhoyaM aNaMbilaM avakkataM apariNayaM aviddhatthaM paDiggAheti, paDiggAheM dA sAtijjati / / attasalAhA-padaM 134. je bhikkhU appaNo AyariyattAe lakkhaNAiM vAgareti, vAgareMtaM vA sAtijjati / / 393 yo bhikSuH azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA tejaH pratiSThitaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA vanaspatikAyapratiSThitaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / atyuSNa-padam yo bhikSuH atyuSNam azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA zUrpeNa vA vidhuva vAtAlavRntena vA patreNa vA zAkhAe vA zAkhAbhaMgena vA 'pihuNeNa' vA 'pihuNa'hastena vA celena vA celakarNena vA hastena vA mukhena vA 'phumittA' (phUtkRtya ) vIjayitvA AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / apariNatapAnaka-padam yo bhikSuH utsvedyaM vA saMsvedyaM 'cAula 'udakaM vA vArodakaM vA tilodakaM vA tuSodakaM vA yavodakaM vA AcAmaM vA sauvIraM vA AmlakAMjikaM vA zuddhavikRtam (zuddhavikaTam) adhunAdhautam anAmlam apakrAntam apariNatam avidhvastaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / vA AtmazlAghA-padam yo bhikSuH AtmanaH AcAryatvAya lakSaNAni vyAkaroti, vyAkurvantaM vA svadate / uddezaka 17 : sUtra 130-134 130. jo bhikSu tejaH pratiSThita (sacitta tejaskAya para rakhe hue) azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 131. jo bhikSu vanaspatipratiSThita (sacitta vanaspatikAya para rakhe hue) azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| atyuSNa-pada 132. jo bhikSu sUrpa, paMkhe, tAlavRnta, patra, zAkhA, zAkhAkhaMDa, morapaMkha, morapicchI, vastra, vastra ke kinAre, hAtha athavA muMha se phUMka dekara, vijana kara lAkara die jAne vAle atyuSNa azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| ' apariNatapAnaka- pada 133. jo bhikSu utsvedima, saMsvedima, cAvalodaka, vArodaka, tilodaka, tuSodaka, yavodaka, osAvaNa, sauvIra, AmlakAMjika athavA zuddha prAsuka jala jo adhunAdhauta hai, jisakA rasa parivartita na huA ho, jisakI gandha na badalI ho, jisakA raMga na badalA ho, virodhI zastra se jisake jIva dhvasta na hue hoM, use grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| AtmazlAghA pada 134. jo bhikSu svayaM ke AcAryatva ke lakSaNoM kA kathana karatA hai athavA kathana karane vAle kA anumodana karatA hai / " Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 17 : sUtra 135-138 394 nisIhajjhayaNaM gAnAdi-padaM gAnAdi-padam gAnAdi-pada 135. je bhikkhU gAejja vA hasejja vA yo bhikSuH gAyed vA hased vA vAdayed vA 135. jo bhikSu gAtA hai, haMsatA hai, vAdya vAejja vANaccejja vA abhiNaejja nRtyed vA abhinayed vA hayaheSitaM vA bajAtA hai, nRtya karatA hai, abhinaya karatA vA hayahesiyaM vA hatthigulagulAiyaM hastigulagulAyitaM vA utkRSTasiMhanAdaM hai, ghor3e ke samAna dhvani (hayaheSA) karatA vA ukkuTThasIhaNAyaM vA kareti, kareMtaM vA karoti, kurvantaM vA svdte| hai, hAthI ke samAna ciMghAr3atA (hAthiyoM kI vA saatijjti|| garja dhvani karatA) hai athavA utkRSTa siMhanAda karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai| vitatasaha-kaNNasoyapaDiyA-padaM vitatazabdakarNazrotaHpratijJA-padam vitatazabda-karNazrotapratijJA-pada 136. je bhikkhU bherisadANi vA yo bhikSuH bherIzabdAn vA paTahazabdAn vA 136. jo bhikSu bherI ke zabda, paTaha ke zabda, paDahasahANi vA muravasahANi vA murajazabdAn vA mRdaMgazabdAn vA muraja ke zabda, mRdaMga ke zabda, nandI ke muiMgasahANi vA NaMdisahANi vA nandizabdAn vA jhallarIzabdAn vA zabda, jhAlara ke zabda, Damaru ke zabda, jhallarisahANi vA DamaruyasahANi vA DamarUkazabdAn vA 'maDDaya' zabdAn vA maDDaya ke zabda, saduya ke zabda, pradeza ke maDDayasahANi vA saduyasahANi vA 'saduya'zabdAn vA 'paesa'zabdAn vA zabda, golukI ke zabda athavA anya usI paesahANi vA golukisahANi vA 'goluki'zabdAn vA anyatarAn vA prakAra ke vitata (vAdya) zabdoM ko kAna se aNNayarANi vA tahappagArANi tathAprakArAn vitatAni zabdAn sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA vitatANi sahANi kaNNasoyapaDiyAe karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA abhisaMdhArayantaM vA dhArayati / karatA hai| saatijjti|| tatasaha-kaNNasoyapaDiyA-padaM tatazabdakarNazrotaHpratijJA-padam 137. je bhikkhU vINAsahANi vA yo bhikSuH vINAzabdAn vA vipaMcisahANi vA tuNasahANi vA vipaMcizabdAn vA 'tuNa'zabdAn vA baddhIsagasahANi vA paNavasahANi vA 'baddhIsaga'zabdAn vA paNavazabdAn vA tuMbavINAsahANi vA jhoDayasahANi vA tumbavINAzabdAn vA 'jhoDaya'zabdAn vA DhaMkuNasaddANi vA aNNayarANi vA 'DhaMkuNa'zabdAn vA anyatarAn vA tahappagArANi tatANi saddANi tathAprakArAn tatAni zabdAn kaNNasoyapaDiyAe abhisaMdhAreti, karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhAreMtaM vaasaatijjti|| abhisaMdhArayantaM vA svdte| tatazabda-karNazrotapratijJA-pada 137. jo bhikSu vINA ke zabda, vipaMcI ke zabda, tUNa ke zabda, baddhIsaka ke zabda, praNava ke zabda, tuMbavINA ke zabda, jhoTaka ke zabda, DhaMkuNa ke zabda athavA anya usI prakAra ke tata (vAdya) zabdoM ko kAna se sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| ghaNasaha-kaNNasoyapaDiyA-padaM ghanazabdakarNazrotaHpratijJA-padam 138. je bhikkhU tAlasahANi vA yo bhikSuH tAlazabdAn vA kaMsatAlasaddANi vA lattiyasahANi ___ kAMsyatAlazabdAn vA 'lattiyA'zabdAn vA gohiyasahANi vA makariyasaddANi vA godhikAzabdAn vA makarikAzabdAn vA kacchabhisahANi vA mahatisaddANi vA kacchapIzabdAn vA mahatIzabdAn vA vA saNAliyAsahANi vA 'saNAliyA'zabdAn vA 'vAliyA'zabdAn ghanazabda-karNazrotapratijJA-pada 138. jo bhikSu tAla ke zabda, kaMsatAla ke zabda, lattika ke zabda, gohika ke zabda, makarya ke zabda, kacchapI ke zabda, mahatI ke zabda, sanAlikA ke zabda, valIkA ke zabda athavA anya usI prakAra ke ghana zata Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 395 vAliyAsaddANi vA aNNayarANi vA tahappagArANi ghaNANi sadANi kaNNasoyapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| vA anyatarAn vA tathAprakArAn ghanAni zabdAn karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svdte| uddezaka 17 : sUtra 139-142 __ (vAdya) zabdoM ko kAna se sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| jhusirasaha-kaNNasoyapaDiyA-padaM 139. je bhikkhU saMkhahANi vA vaMsasahANi vA veNusahANi vA kharamuhisahANi vA pariparisadANi vA vevAsaddANi vA aNNayarANi tahappagArANi jhusirANi sahANi kaNNasoyapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| zuSirazabdakarNazrotaHpratijJA-padam zuSirazabda-karNazrotapratijJA-pada yo bhikSuHzaMkhazabdAn vA vaMzazabdAn vA 139. jo bhikSu zaMkha ke zabda, bAMsa ke zabda, veNuzabdAn vA kharamukhIzabdAn vA veNu ke zabda, kharamukhI (phaujI Dhola) ke 'paripari'zabdAn vA 'vevA'zabdAn vA zabda, paripari (sitAra jaisA vAdya) ke anyatarAn tathAprakArAn zuSirANi zabda, vevA ke zabda athavA anya usI karNazrotaHpratijJayA prakAra ke zuSira (vAdya) zabdoM ko kAna se abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA svdte| hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| zabdAn vivihasaha-kaNNasoyapaDiyA-padaM vividhazabdakarNazrotaHpratijJA-padam vividhazabda-karNazrotapratijJA-pada 140. je bhikkhU vappANi vA phalihANi yo bhikSuH vaprAn vA parikhAH vA 140. jo bhikSu kedAra, parikhA, utpala, vA uppalANi vA pallalANi vA utpalAni vA palvalAni vA ujjharAn vA palvala, ujjhara, nirjhara, vApI, puSkara, ujjharANi vA NijjharANi vA nirjharAn vA vApIH vA puSkarANi vA dIrghikA, guMjAlikA, sara, sarapaMkti vAvINi vA pokkharANi vA dIrghikAH vA gujAlikAH vA sarAMsi vA athavA sarasarapaMkti ko kAna se sunane kI dIhiyANi vA guMjAliyANi vA saraHpaMktIH vA saraHsaraHpaMktIH vA pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA sarANi vA sarapaMtiyANi vA karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| sarasarapaMtiyANi vA kaNNasoya- abhisaMdhArayantaM vA svadate / paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| 141. je bhikkhU kacchANi vA yo bhikSuH kacchAn vA gahanAni vA nUmAni gahaNANi vANUmANi vA vaNANi vA vA vanAni vA vanavidurgANi vA parvatAni vaNa-viduggANi vA pavvayANi vA vA parvatavidurgANi vA karNazrotaHpratijJayA pavvaya-viduggANi vA kaNNasoya- abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM svdte| vA saatijjti|| 141. jo bhikSu kaccha, gahana, nUma, vana, vanavidurga, parvata athavA parvatavidurga ko kAna se sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 142. je bhikkhU gAmANi vA NagarANi yo bhikSuH grAmAn vA nagarANi vA kheTAni vA kheDANi vA kabbaDANi vA vA karbaTAni vA maDambAni vA maDaMbANi vA doNamuhANi vA __ droNamukhAni vA pattanAni vA AkarAn vA paTTaNANi vA AgarANi vA saMbAhANi sambAdhAn vA sannivezAn vA vA saNNivesANi vA kaNNasoya- karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, 142. jo bhikSu grAma, nagara, kheTa, karbaTa, maDaMba, droNamukha, pattana, Akara, saMbAdha athavA sanniveza ko kAna se sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 17 : sUtra 143-147 paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| 396 abhisaMdhArayantaM vA svadate / 143. je bhikkhU gAmamahANi vA NagaramahANi vA kheDamahANi vA kabbaDamahANi vA maDaMbamahANi vA doNamuhamahANi vA paTTaNamahANi vA AgaramahANi vA saMbAhamahANi vA saNNivesamahANi vA kaNNasoya- paDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH grAmamahAn vA nagaramahAn vA kheTamahAn vA karbaTamahAn vA maDambamahAn vA droNamukhamahAn vA pattanamahAn vA AkaramahAn vA sambAdhamahAn vA sannivezamahAn vA karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svdte| 143. jo bhikSu grAmamahotsava, nagaramahotsava, kheTamahotsava, karbaTamahotsava, maDaMbamahotsava, droNamukhamahotsava, pattanamahotsava, Akaramahotsava, saMbAdhamahotsava athavA sannivezamahotsava ko kAna se sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 144. je bhikkhU gAmavahANi vA NagaravahANi vA kheDavahANi vA kabbaDavahANi vA maDaMbavahANi vA doNamuhavahANi vA paTTaNavahANi vA AgaravahANi vA saMbAhavahANi vA saNNivesavahANi vA kaNNasoyapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAretaM vA saatijjti|| yo bhikSuH grAmavadhAn vA nagaravadhAn vA 144. jo bhikSu grAmavadha, nagaravadha, kheTavadha, kheTavadhAn vA karbaTavadhAn vA karbaTavadha, maDaMbavadha, droNamukhavadha, maDambavadhAn vA droNamukhavadhAn vA / pattanavadha, Akaravadha, saMbAdhavadha athavA pattanavadhAn vA AkaravadhAn vA sannivezavadha ko kAna se sunane kI pratijJA sambAdhavadhAn vA sannivezavadhAn vA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| abhisaMdhArayantaM vA svadate / 145. je bhikkhU gAmapahANi vA NagarapahANi vA kheDapahANi vA kabbaDapahANi vA maDaMbapahANi vA doNamuhapahANi vA paTTaNapahANi vA AgarapahANi vA saMbAhapahANi vA saNNivesapahANi vA kaNNasoyapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH grAmapathAn nagarapathAn vA kheTapathAn vA karbaTapathAn vA maDambapathAn vA droNamukhapathAn vA pattanapathAn vA AkarapathAn vA sambAdhapathAn vA sannivezapathAn vA karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svadate / 145. jo bhikSu grAmapatha, nagarapatha, kheTapatha, karbaTapatha, maDaMbapatha, droNamukhapatha, pattanapatha, Akarapatha, saMbAdhapatha athavA sannivezapatha ko kAna se sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 146. je bhikkhU AsakaraNANi vA hatthikaraNANi vA uTTakaraNANi vA goNakaraNANi vA mahisakaraNANi vA sUkarakaraNANi vA kaNNasoyapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAretaM vaasaatijjti|| yo bhikSuH azvakaraNAni vA hastikaraNAni vA uSTrakaraNAni vA gokaraNAni vA mahiSakaraNAni vA zUkarakaraNAni vA karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svdte| 146. jo bhikSu azvakaraNa, hastikaraNa, uSTrakaraNa, gaukaraNa, mahiSakaraNa athavA zUkarakaraNa ko kAna se sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 147. je bhikkhU AsajuddhANi vA hatthijuddhANi vA uTTajuddhANi vA yo bhikSuH azvayuddhAni vA hastiyuddhAni vA uSTrayuddhAni vA goyuddhAni vA 147. jo bhikSu azvayuddha, hastiyuddha, uSTrayuddha, gauyuddha, mahiSayuddha athavA nAyudhAni vA Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 397 uddezaka 17: sUtra 148-151 goNajuddhANi vA mahisajuddhANi vA sUkarajuddhANi vA kaNNasoyapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| mahiSayuddhAni vA zUkarayuddhAni vA karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svdte| zUkarayuddha ko kAna se sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 148. je bhikkhU ujjUhiyAThANANi vA yo bhikSuH 'ujjUhiyA'sthAnAni vA 148. jo bhikSu ujjUhiyA sthAna, hayayUthikA hayajUhiyAThANANi vA gayajUhiyA- hayayUthikAsthAnAni vA gajayUthikA- sthAna athavA gajayUthikA sthAna ko kAna ThANANi vA kaNNasoyapaDiyAe sthAnAni vA karNazrotaHpratijJayA se sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA saatijjti|| svdte| anumodana karatA hai| 149. je bhikkhU abhiseyaTThANANi vA yo bhikSuH abhiSekasthAnAni vA 149. jo bhikSu abhiSeka sthAna, AkhyAyikA akkhAiyaTThANANi vA mANummA- AkhyAyikAsthAnAni vA sthAna, mAnonmAna sthAna athavA Ahata NiyaTThANANi vA mahayAhaya-NaTTa- mAnonmAnikasthAnAni vA mahadAhata- nATyoM, gItoM tathA kuzala vAdaka dvArA gIya - vAdiya - taMtI - tala-tAla- nRtya-gIta-vAditra-tantrI-tala-tAla- bajAe hue vAditra, taMtra, tala, tAla aura tuDiya-paDuppavAiyaTThANANi vA truTita-paTupravAdita-sthAnAni vA truTita kI mahAn dhvani vAle sthAna ko kAna kaNNasoyapaDiyAe abhisaMdhAreti, karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, se sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| abhisaMdhArayantaM vA svdte| karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 150. je bhikkhU DiMbANi vA DamarANi vA khArANi vA verANi vA mahAjuddhANi vA mahAsaMgAmANi vA kalahANi vA bolANi vA kaNNasoyapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAreMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH DimbAni vA DamarANi vA kSArANi vA vairANi vA mahAyuddhAni vA mahAsaMgrAmAn vA kalahAn vA bolAn vA karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, abhisaMdhArayantaM vA svadate / 150. jo bhikSu DiMba, Damara, khAra, vaira, mahAyuddha, mahAsaMgrAma, kalaha athavA kolAhala ko kAna se sunane kI pratijJA se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| 151. je bhikkhU virUvarUvesu mahussavesu itthINi vA purisANi vA therANi vA majjhimANi vA DaharANi vA-aNalaMkiyANi vA sualaMkiyANi vA gAyaMtANi vA vAyaMtANi vANaccaMtANi vA hasaMtANi vA ramaMtANi vA mohaMtANi vA viulaM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paribhAeMtANi vA paribhuMjaMtANivA kaNNasoyapaDiyAe abhisaMdhAreti, abhisaMdhAretaM vaasaatijjti|| yo bhikSu virUparUpeSu mahotsaveSu strIH vA 151. jo bhikSu vividha prakAra ke mahotsavoM meM, puruSAn vA sthavirAn vA madhyamAn vA jahAM alaMkArarahita athavA sualaMkRta, DaharAn vA-analaMkRtAn vA svalaMkRtAn sthavira, madhyamavaya vAle athavA choTIvaya vA gAyataH vA vAdayataH vA nRtyataH vA vAle, strI athavA puruSa, gAte hue, bajAte hasataH vA ramamANAn vA mohayataH vA hue, nAcate hue, haMsate hue, krIr3A karate vipulam azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA hue, mohita karate hue, vipula azana, pAna, svAdyaM vA paribhAjayataH vA paribhujAnAn khAdya athavA svAdya ko bAMTa rahe hoM athavA vA karNazrotaHpratijJayA abhisaMdhArayati, khA rahe hoM, unheM kAna se sunane kI pratijJA abhisaMdhArayantaM vA svdte| se jAne kA saMkalpa karatA hai athavA saMkalpa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 17 : sUtra 152 398 nisIhajjhayaNaM saddAsatti-padaM zabdAsakti-padam zabdAsakti-pada 152. je bhikkhU ihaloiesu vA sahesu yo bhikSuH aihalaukikeSu vA zabdeSu 152. jo bhikSu aihalaukika zabdoM athavA vA paraloiesu vA saddesu diusu vA pAralaukikeSu vA zabdeSu dRSTeSu vA zabdeSu pAralaukika zabdoM meM, dRSTa zabdoM athavA sahesu adiDhesu vA saddesu suesu vA adRSTeSu vA zabdeSu zruteSu vA zabdeSu adRSTa zabdoM meM, zruta zabdoM athavA azruta saddesu asuesu vA saddesu viNNAesu azruteSu vA zabdeSu vijJAteSu vA zabdeSu zabdoM meM, vijJAta zabdoM athavA avijJAta vA saddesu aviNNAesu vA saddesu avijJAteSu vA zabdeSu sajati rajyati zabdoM meM Asakta hotA hai, anurakta hotA sajjati rajjati gijjhati gRdhyati adhyupapadyate sajantaM vA rajyantaM hai, gRddha hotA hai, adhyupapanna hotA hai aura ajjhovavajjati, sajjamANaM vA vA gRdhyantaM vA adhyupapadyamAnaM vA Asakta, anurakta, gRddha athavA adhyupapanna rajjamANaM vA gijjhamANaM vA svdte| hone vAle kA anumodana karatA hai| 13 ajjhovavajjamANaM vA sAtijjatitaM sevamANe Avajjai cAummAsiyaM tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM -ina sthAnoM kA Asevana karane vAle bhikSu parihAradvANaM ugghaatiyN|| parihArasthAnam udghaatikm| ko udghAtika cAturmAsika parihArasthAna prApta hotA hai| Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. sUtra 1,2 prastuta Agama ke bArahaveM uddezaka meM kAruNya kI pratijJA se kisI trasa prANI ko ghAsa, mUMja, kATha Adi ke bandhana se bAMdhane tathA baMdhe hue prANI ko kholane kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta uddezaka meM kutUhalavRtti se trasa prANiyoM ko bAMdhane evaM kholane kA prAyazcitta batalAyA gayA hai| kutUhalavRtti caMcalatA kA pratIka hai| isase samiti evaM gupti meM doSa lagatA hai| baMdhana se tar3aphar3Ate prANI aura kholane ke bAda mukta hue bachar3e Adi prANI bhikSu ko coTa pahuMcA sakate haiM, anya prANiyoM kI ghAta kara sakate haiN| ataH bhikSu ke lie trasa prANiyoM ko bAMdhane evaM kholane kA niSedha hai| 2. sUtra 3-14 prastuta Agama ke sAtaveM uddezaka meM strI ke sAtha abrahma ke saMkalpa se vividha prakAra kI mAlAoM ke nirmANa karane, dhAraNa karane evaM unheM zarIra para dhAraNa karane kA prAyazcitta prajJapta hai tathA isI prakAra vividha dhAtuoM, vividha AbhUSaNoM tathA vividha prakAra ke vastroM ke nirmANa, dhAraNa evaM paribhoga kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta uddezaka meM kutUhala vRtti se unhIM mAlAoM, dhAtuoM, AbhUSaNoM evaM vastroM ke nirmANa, dhAraNa evaM paribhoga kA prAyazcitta batalAyA gayA hai| kAmavAsanA se kI jAne vAlI pravRttiyAM jaghanyatara manovRtti kI paricAyaka hotI haiM tathA adhika doSa kI hetu banatI haiN| ataH vahAM isakA prAyazcitta guru cAturmAsika batAyA gayA hai| yahAM unakI pRSThabhUmi meM kutUhalavRtti hai| ataH inakA prAyazcitta laghucAturmAsika batAyA gayA hai| 3. sUtra 15-122 bhikSu rogapratikarma, mArgazrAnti kA nivAraNa Adi prayojanoM se yatanApUrvaka pAdaparikarma, kAyaparikarma, vraNapratikarma Adi kArya svayaM kara sakatA hai| apekSA hone para sAdharmika bhikSuoM ke vaiyAvRtya ke rUpa meM pArasparika pAdaparikarma bhI vidhisammata hai| kintu gRhastha athavA anyatIrthika se svayaM kA vaiyAvRtya karavAnA anujJAta nahIM prastuta uddezaka meM pAdaparikarma se lekara zIrSadvArikA paryanta sampUrNa AlApaka kA do rUpoM meM prarUpaNa huA hai * nirgranthI gRhastha athavA anyatIrthika se nirgrantha ke pAdapramArjana Adi kArya karavAtI hai| .nirgrantha gRhastha athavA anyatIrthika se nirgranthI ke pAdapramArjana Adi kArya karavAtA hai| ina donoM hI sthitiyoM meM mithyAtva, janApavAda, sparza se bhAvAtmaka saMbaMdha evaM rAgotpatti, svayaM evaM para ke moha kI udIraNA, sUtrArtha-hAni, saMpAtima jIvoM kI hiMsA, pazcAtkarma, bAkuzatva Adi aneka doSa saMbhava haiN| bhASyakAra ke anusAra yadi nirgrantha ke pAdapramArjana Adi kArya nirgranthI kare to gurucAturmAsika, gRhasthastriyAM kare to gurucAturmAsika tathA gRhasthapuruSa kare to laghucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| isI bhASyagAthA ke AdhAra para yaha bhI jJAtavya hai ki nirgranthI ke pAdapramArjana Adi kArya yadi nirgrantha, anyatIrthikapuruSa athavA gRhastha kare to gurucAturmAsika evaM anyatIrthikastriyAM athavA gRhasthastriyAM kare to laghucAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| nizIthacUrNi ke anusAra sAmAnyataH nirgranthI ke uttaroSTha ke roma nahIM hote| ataH tatsambandhI sUtra saMbhava nahIM hai| athavA kisI alakSaNA strI kI apekSA se yaha sUtra bhI saMbhava hai| 4. sUtra 123,124 jo vrata, saMyama Adi guNoM se samAna hoM athavA jo dasa prakAra ke sthitakalpa, do prakAra ke sthApanAkalpa tathA uttaraguNa kalpa meM samAna sAmAcArI vAle hote haiM, ve sadRza kahalAte haiN| dasavidha sthitakalpa-1. acelakatA 2. auddezika 3. zayyAtarapiMDa 4. rAjapiMDa 5. kRtikarma 6. vrata 7. jyeSTha 8. pratikramaNa 9. mAsakalpa aura 10. pryussnnaaklp| dvividha sthApanAkalpa-1. akalpa sthApanA kalpa-akalpanIya 1. nisIha. 12/1,2 2. nibhA. gA. 3981,3982 sacUrNi 3. vahI, gA. 5920-5924 4. vahI, gA. 5919 5. vahI, bhA. 4 cU.pR. 187-uttaroTTharomasuttaM Na saMbhavati, alakkhaNAe vA sNbhvti| 6. vahI, gA. 5932 7. vahI, gA. 5933 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 17: TippaNa 400 nisIhajjhayaNaM pAna Adi ko grahaNa karane kA prAyazcitta prajJapta hai| nasainI, pIDhe Adi para car3hakara vastu utArate hue gRhastha gira jAe athavA usake hAtha se bartana yA vastu gira jAe to saMyamavirAdhanA, AtmavirAdhanA tathA bhAjanavirAdhanA saMbhava hai| cUrNikAra ke anusAra eka bauddha bhikSu ke lie Upara se vastu utAratI huI strI ko sarpa ne Dasa liyA aura usakI mRtyu ho gii| isa prakAra kI ghaTanAoM se lokanindA, sAdhuoM ke prati pradveSa tathA bhikSA ke vyavaccheda Adi doSa bhI utpanna hote AhAra, upadhi aura zayyA kA grahaNa na krnaa| 2.zaikSasthApanAkalpa- ayogya strI, puruSa evaM napuMsaka ko dIkSita na krnaa|' uttaraguNakalpa-udgama, utpAdana evaM eSaNA se vizuddha AhAra Adi kA grahaNa, samiti, gupti, bhAvanA Adi kA yathokta rUpa meM samAna paripAlana aadi| ina vividha mUlaguNoM evaM uttaraguNoM se samAnadharmA nirgrantha evaM nirgranthI sAmbhojika kahalAte haiN| una samAnadharmA sAdhuoM ko sAdhu evaM sAdhviyoM ko sAdhviyAM apane sAtha rahane kA sthAna de, unake Ane athavA milane para sAdharmika vAtsalya kA paricaya de| sauhArda evaM sAdharmika vAtsalya se tIrtha kI prabhAvanA hotI hai| sAdharmika sAdhu-sAdhviyoM ke upAzraya meM sthAna hone para bhI yadi sAdhu athavA sAdhvI upAzraya se bAhara pravAsa karate haiM aura unheM zvApada, stena, pratyanIka Adi ke upadrava se upadrata honA par3e to una bahirnivAsI sAdhu athavA sAdhvI ko jo doSa lagate haiM, una sabakA prAyazcitta sthAna na dene vAle ko prApta hotA hai|' 5.sUtra 125,126 mAlApahRta udgama kA terahavAM doSa haiN| sAdhu ke lie mAla-maMca Adi se jo bhojana Adi lAyA jAtA hai, vaha mAlApahRta hotA haiN|' nizIthabhASya ke anusAra mAlApahRta bhikSA ke tIna prakAra hote 1. UrdhvamAlApahata-dvitIya maMjila, chIMke Adi jahAM se vastu kA utArane ke lie nasainI, phalaka, pITha Adi kI AvazyakatA ho|| 2. adhomAlApahRta-talaghara Adi meM utara kara jo vastu lAI jaae| 3. ubhayataH mAlApahRta-bahuta UMce athavA bahuta gahare koThe Adi meM rakhI huI vastu, jise nikAlane ke lie bahuta UMcA honA athavA jhukanA pdd'e| AyAracUlA tathA dasaveAliyaM meM sAdhu ke lie mAlApahRta bhikSA kA niSedha kiyA gayA hai| prastuta sUtradvayI meM mAlApahRta tathA koSThikAgupta azana, 1. nibhA. 4 cU.pR. 188-ThavaNAkappo duviho-akappaThavaNAkappo sehaThavaNAkappo y| 2. vahI, gA. 5935 3. vahI, gA. 5940 4. vahI, gA. 5939 pi.ni. ma. vR. 35-mAlAtmaMcAderapahRtaM-sAdhvarthamAnItaM yadbhaktAdi tnmaalaaphRtm| 6. nibhA. gA. 5949 scuurnni| 7. AcU. 1/87-89 8. dasave. 5/1/67-69 9. nibhA. gA. 5950, 5951 scuurnni| zabda vimarza 1. koTThiyA-puruSa-pramANa athavA usase kucha hIna-adhika pramANa vAlA miTTI se banA koThA, jisameM khAdya vastueM rakhI jAtI thiiN| 2. ukkujjiya-Upara hokr| 3. avakujjiya-Upara se tirachA hokr|12 4. ohariya-pIThikA Adi para car3ha kara utArakara / 6. sUtra 127 udgama kA eka doSa hai udbhinna / usake do prakAra haiM pihita-udbhinna-capar3I, carma athavA miTTI ke lepa se baMda pAtra kA muMha kholnaa| kapATa-udbhinna-banda kivAr3a ko kholnaa|| bartana Adi para Dhakkana lagAkara, vastra, carma athavA miTTI se upalipta kara pUrI taraha banda kI huI vastu ko nikAlane meM jIvavirAdhanA kI saMbhAvanA rahatI hai| sAdhu ko dene ke nimitta miTTI ke lepa ko utAre aura dene ke bAda punaH lepa lagAe, taba pRthivIkAya, apkAya evaM agnikAya ke jIvoM kI virAdhanA hotI hai| kivAr3a ko tor3a kara, tAlA tor3akara athavA cUliyA utAra kara sAdhu ko bhikSA dI jAe, taba bhI jIvavirAdhanA, gRhasthoM meM aprIti athavA apratIti Adi doSa saMbhava haiN| ataH 'mRttikopalipta' pada se upalakSaNa se sabhI prakAra kI pihita-udbhinna bhikSA kA niSedha jJAtavya hai|5 AyAracUlA tathA dasaveAliyaM7 10. vahI, bhA. 4 cU.pR. 192-purisappamANA hINAdhiyA vA cikkhallamatI kohiyA bhvti| 11. vahI-uTTiyA uvarihuttikaraNaM / 12. vahI-uDDAe tiriyhuttikrnnN| 13. vahI-peDhiyamAdisu ArubhiuM oAreti / 14. vahI, pR. 192-ubbhiNNaM duvidhaM-pihubhiNNaM kavADubbhiNNaM 15. vahI-sAhuNimittaM ubbhiNNe kayavikkatesu adhikaraNaM kavADa pihitubhiNNe kuMciyavedhe tAlae vA AvattaNapeDhiyAe vA tsmaadiviraahnnaa| 16. AcU. 1/90,91 17. dasave. 5/1/45,46 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM meM bhI udbhinna bhikSA kA niSedha kiyA gayA hai| 7. sUtra 128-131 prAsuka evaM eSaNIya khAdya padArtha athavA upadhi yadi sacitta athavA mizra pRthivIkAya, apkAya, tejaskAya athavA vanaspatikAya para rakhI huI ho to sAdhu ke lie agrAhya hai / sthAvara jIva atyanta sUkSma evaM alpasaMhanana vAle hote haiN| unheM saMghaTTana mAtra se bhayaMkara vedanA kI anubhUti hotI hai| ataH una para anantara athavA parampara nikSipta vastu ko grahaNa karane se nikSipta doSa lagatA hai|' AyAracUlA meM bhI pRthivIkAya, apkAya Adi para nikSipta vastu ko grahaNa karane kA niSedha kiyA gayA hai| prastuta AlApaka meM nikSipta bhikSA ko grahaNa karane kA prAyazcitta prajJapta hai| 8. sUtra 132 atyadhika uSNa azana, pAna Adi ko grahaNa karane se dAtA evaM grAhaka ke hAtha Adi jalane kI saMbhAvanA rahatI hai grahaNa karate samaya azana Adi nIce gira jAeM to bhUmi para calane vAle prANiyoM kI hiMsA, pAtra ke lepa kA vinAza, bhAjana-bheda Adi doSa saMbhava haiN|' atyuSNa AhAra Adi ko muMha se phUMka dekara athavA sUrpa, paMkhe, vastra Adi se vIjana kara diyA jAe to sAdhu ke nimitta vAyukAya kI virAdhanA hotI hai| ataH AyAracUlA meM phUMka dekara athavA vIjana kara die jAne vAle atyadhika uSNa azana, pAna Adi ko grahaNa karane kA niSedha kiyA gayA hai|" prastuta sUtra meM usa niSedha kA atikramaNa kara azana, pAna Adi ke grahaNa ko prAyazcittArha mAnA gayA hai / zabda vimarza 1. supya zUrpa 2. vihuva-paMkhe 3. tAliyaMTa - tAr3apatra kA vIjana 4. patta padminIpatra Adi 5. sAhA - vRkSa kI DAla 6. sAhAbhaMga - zAkhA kA Tukar3A 7. paNa morapaMkha 8. piDuNahattha - morapicchI (morapaMkhoM kA eka sAtha baMdhA huA gucchaa)| 1. nibhA. 5959-5961 2. AcU. 1/92-97 3. nibhA. gA. 5966 4. vahI, bhA. 4 cU. pR. 194 401 5. AcU. 1/96 6. vahI, 1 / 98, 1/104, 1/151 7. pAiya. 8. nibhA. bhA.. 4, cU. pR. 195 - usiNaM sItodage chubbhati taM usseimaM pANiyaM / 9. belakaNNa vastra kA eka deza tulanA hetu draSTavya dasave 4/21 (TippaNa evaM zabda vimarza) 9. sUtra 133 kueM, tAlAba athavA varSA Adi kA jala jaba taka zastrapariNata na ho jAe, taba taka muni ke lie agrAhya hotA hai / AdhAracUlA meM kula ikkIsa prakAra ke pAnaka kA ullekha huA hai, jo prAsuka, eSaNIya hoM to grahaNa kie jA sakate haiN| yadi ye adhunAdhauta, anAmla, avyutkrAnta, apariNata, avidhvasta hoM to aprAsu aneSaNIya hote haiM ataH bhikSu ke lie agrAhya haiN| prastuta sUtra meM gyAraha prakAra ke aise dhovana-pAnI kA ullekha hai jo cirakAla ke bAda varNa, gaMdha, rasa Adi se pariNata ho jAne para grAhya hote haiN| uddezaka 17 : TippaNa 1. usseima ATe se mizrita jala, ATA dhoyA huA jl|" uSNa vastu DAlA huA zItala (aprAsuka) jl|' 2. saMseima - ATe kA dhovana / (vistAra hetu draSTavya dasave. 5/1/75 kA TippaNa) uSNa vastu tila Adi ko dhoyA huA athavA una para DAlA huA shiitodk|" 3. cAulodaga - cAvala dhoyA huA paanii|" 4. vArodaga - vAra kA artha hai ghdd'aa| gur3a Adi ke ghar3e ko dhoyA huA pAnI (vistAra hetu draSTavya dasave. 5/1/75 kA TippaNa) / cUrNikAra ne isake sthAna para 'vAladhovana' zabda kI vyAkhyA kI hai / " 5. tilodaga - tila dhoyA huA pAnI / 6. tusodaga dAla Adi dhoyA huA, tuSayukta jala brIhi Adi ko dhoyA huA jala / " 7. jabodaga patra (jau) dhoyA huA jala 8. AyAma - avasrAvaNa / 13 9. soviir-aarnaal| " 10. aMbakaMjiya Amla kaMjikA / 11. suddhaviyaDa - prAsuka jala / 15 prastuta sUtra meM gRhIta ATe, tila, cAvala, jau Adi ke dhovana ke AdhAra para yaha bhI jJAtavya hai ki isI prakAra ke anya khAdya padArtha se lipta hAtha yA pAtra ko dhone para yadi pAnI ke 9. vahI-jaM puNa usiNaM ceva uvari sItodageNa caiva siMkhiyaM..... tilA uhapANieNa siNNA jati sItodagA dhovaMti to saMsetimaM bhaNNati / 10. AcU, bR.pa. 345-dula dhAvanodakaM / 11. nibhA. 4 cU. pR. 196, 197 12. pAiya. 13. vahI, 14. AcU. TI. pa. 346 15. vahI Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 uddezaka 17: TippaNa nisIhajjhayaNaM varNa, gaMdha, rasa Adi pariNata ho jAeM to apekSita kAlasImA ke utpanna karanA ye saba pravRttiyAM saMyama kI virAdhaka haiN| bhASyakAra ke pazcAt use grahaNa kiyA jA sakatA hai| anusAra kadAcit ina pravRttiyoM se pUrvopazAnta roga prakupita ho | AThavAM doSa hai apariNata / jo jala Amla, sakatA hai, abhinava zUla Adi roga paidA ho sakatA hai, vAta, zleSma vyutkrAnta, pariNata aura vidhvasta hone ke kAraNa prAsuka ho, vaha Adi ke prakopa se kadAcit muMha asaMpuTita raha jAe-ityAdi prakAra cirakAla dhauta jala muni ke lie eSaNIya (grAhya) hotA hai| se AtmavirAdhanA saMbhava hai| dharmakathA Adi ke prasaMga meM gAyana, zabda vimarza atizaya jJAnotpatti ke samaya harSavazAt kI jAne vAlI harSadhvani, 1. adhunAdhauta-paramparA ke anusAra jisa dhovana ko eka / vipatti, aTavI Adi meM saMketa ke lie kiyA jAne vAlA muhUrta na huA ho, vaha adhunAdhauta hotA hai| zAstrIya paribhASA ke siMhanAda-isake apavAda haiN| anusAra jisakA varNa, gandha, rasa aura sparza na badalA ho, vaha zabda vimarza adhunAdhauta hai| 1. abhiNaya-abhinaya krnaa| 2. anAmla-jisakA svAda na badalA ho| 2. hayahesiya-ghor3e ke samAna dhvani krnaa| 3. avyutkrAnta-jisakI gandha na badalI ho|' 3. hatthigulagulAiya-hAthI ke samAna ciNghaadd'naa| 4. apariNata-jisakA raMga na badalA ho|' 4. ukkuTThasIhaNAya-harSa athavA roSa ke kAraNa bhUmi kA 5. avidhvasta-virodhI zastra ke dvArA jisake jIva dhvasta na / AsphAlana karate hue uccasvara meM siMhagarjanA krnaa| hue hoN| 12. sUtra 136-139 10.sUtra 134 ThANaM meM vAdya ke cAra prakAra batalAe gae haiN| svayaM kI viziSTa zArIrasampadA, cakra, caMdra, aMkuza Adi 1. vitata-carma se Anaddha Dhola Adi vAdyoM ko vitata kahA vizeSa lakSaNasampannatA evaM sattva, teja Adi guNasampadA kA kathana jAtA hai| gIta aura vAdya ke sAtha tAla aura laya ke pradarzanArtha ina karanA, svayaM ko AcArya kI arhatA se sampanna batAnA AtmazlAghA carmAvanaddha vAdyoM kA prayoga kiyA jAtA hai| prastuta uddezaka ke samAna evaM padalipsA kI vRtti kA paricAyaka hai| adhika AtmazlAghA AyAracUlA meM bhI bherI, paTaha, murava, mRdaMga, naMdI, jhallarI, DamarUka, karane vAlA kadAcit gaurava ke kAraNa kSiptacitta ho jAtA hai| ataH maDDaya, saduya, pradeza aura golukI ko vitata vAdyoM ke antargata AtmazlAghA nahIM karanI caahie| prastuta saMdarbha meM bhASyakAra ne parigaNita kiyA gayA haiN| inake atirikta DhakkA, vizvaka, darpavAdya, AtmazlAghA se hone vAle aneka doSoM ke sAtha-sAtha prayojanavizeSa, kuMDalI, stuMga, duMdubhI, marchala, aNIkastha Adi vitata vAdyoM ke prabhAvanA Adi aneka apavAdoM kA bhI kathana kiyA hai| nAma prAcIna granthoM meM upalabdha hote haiN| vistAra hetu draSTavya nibhA. gA. 5983-5986 ye vAdya komala bhAvanAoM kA uddIpana karane ke sAtha-sAtha 11. sUtra 135 vIrocita utsAha bar3hAne meM bhI kAryakara hote haiN| ataH inakA upayoga bhikSu kI pratyeka pravRtti saMyata, saMyama meM upayogI evaM saMyama meM dhArmika samArohoM tathA yuddhoM meM bhI hotA rahA hai| vRddhi karane vAlI honI caahie| nirarthaka, svayaM yA dUsare ke moha kI 2. tata-isakA artha hai taMtrIyukta vAdya / AyAracUlA udIraNA karane vAlI kutUhalapUrNa pravRttiyAM indriyajaya ke lie ghAtaka ___aura nisIhajjhayaNaM meM vINA, vipaMcI, baddhIsaga, tuNaya, paNava haiN| mAtra janaraMjana ke lie kI gaI svara-sAdhanA, muMha visphArita kara tuMbavINiyA, DhaMkuNa aura jhoDaya-ye vAdya 'tata' ke aMtargata ginAe vikArapUrNa hAsya, zaMkha, zRMga Adi vAdya bajAnA, nRtya aura abhinaya gae haiN|12 karanA, siMhanAda, ciMghAr3anA Adi vividha prakAra kI dhvaniyoM ko bharatanATya, saMgIta-ratnAkara tathA saMgIta-dAmodara Adi granthoM 1. nibhA. bhA. 4 cU.pR. 195-adhuNA dhotaM acirakAladhotaM / 9. vahI-ukkiTThasaMghayaNasattisaMpanno ruTTho vA tuTTho vA bhUmI apphAlettA 2. vahI-rasato aNaMbIbhUtaM / sIhasseva NAyaM kreti| 3. vahI 10. (ka) nisIha. 17/136 4. vahI-na pariNayaM apariNataM svabhAvavarNasthamityarthaH / (kha) AcU. 11/1 5. vahI-je vaNNagaMdharasaphAsehiM savvehiM dhvastaM na viddhatthaM aviddhatthaM 11. prAcIna bhArata ke vAdya yaMtra (kalyANa/hindu saMskRti aMka, pR. sarvathA svabhAvasthamityarthaH 721,722 6. vahI, gA. 5988,5989 (sacUrNi) 12. (ka) nisIha. 17/137 7. vahI, gA. 5990 (sacUrNi) (kha) AcU. 11/2 8. vahI, bhA. 4 pR. 199-hayassa sarisaM NAyaM kre| Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 403 uddezaka 17 : TippaNa meM prAcIna bhArata ke vAdya yaMtroM ke viSaya meM aneka prakAra kI jAnakAriyAM 4. gohiya-bhAMDoM dvArA kAMkha evaM hAtha meM rakhakara bajAyA upalabdha hotI haiN| jAne vAlA vaady| 3. ghana-kAMsya Adi dhAtuoM se nirmita vAdya ghana kahalAte 5. vAliyA-vAlI dezI zabda hai-isakA artha hai muMha ke pavana haiN| prastuta Agama meM kaMsa, kaMsatAla, lattiya, gohiya, makariya se bajAyA jAne vAlA tRNa-vAdya / ' Adi nau vAdyoM kA ullekha huA hai| AyAracUlA meM inake atirikta 6. kharamuhI-kAhalA (gardabhamukhAkAra kASThamaya mukhavAlA kirikiriyA kA nAma bhI AyA hai| karatAla, kAMsyavana, nayaghaTA, vaady)| zuktikA, kaNThikA, gharghara, jhaMjhatAla Adi vAdya bhI isI varga meM 7. piripiri-pipur3I (bAMsa Adi kI nAlI se bajane vAlA Ate haiN| vaady)| 4. zuSira-phUMka se bajAe jAne vAle bAMsurI Adi vAdya zuSira isa prakAra kucha vAdyoM ke viSaya meM yatkiMcita vyAkhyA upalabdha kahalAte haiM / prastuta Agama meM isa varga meM zaMkha, vaMza, veNu Adi chaha hotI hai| zeSa tatkAlIna sAhitya meM anveSaNIya haiN| vAdyoM kA ullekha huA hai| AyAracUlA meM isa varga meM pAMca vAdyoM vizeSa hetu draSTavya-ThANaM 4 / 632 kA TippaNa, bhagavaI 5 / 64 kA ullekha huA hai| bharata muni ne isa varga ke aMtargata vaMza ko ___kA bhASya, AyAracUlA (vR. pR. 412), nizIthabhASya 4, cUrNi pR. aMgabhUta tathA zaMkha aura DikkinI Adi vAdyoM ko pratyaMga mAnA hai| aisA mAnA jAtA hai ki jisameM prANa zakti kI nyUnatA hotI hai, vaha 13. sUtra 140-152 zuSira vAdyoM ko bajAne meM saphala nahIM hotaa| prastuta sampUrNa AlApaka bArahaveM uddezaka meM cakSudarzana kI jJAtavya hai ki ThANaM, bhagavaI, NisIhajjhayaNaM evaM AyAracUlA pratijJA ke sAtha AyA huA hai| yahAM vahI sampUrNa AlApaka karNazravaNa meM aneka vAdyoM ke nAma Ae haiM kintu unake svarUpa Adi ke viSaya kI pratijJA ke sAtha AyA hai| ina kedAra, parikhA, utpala, palvala meM bhASya, TIkA evaM cUrNi meM bhinna-bhinna jAnakAriyAM upalabdha hotii| Adi sthAnoM meM jo zabda hote haiM, jala, pazu, pakSI Adi kI haiM tathA kaI zabdoM ke viSaya meM vyAkhyAkAra mauna haiM ataH sabakA dhvaniyAM hotI hai, unheM sunane ke saMkalpa se jAne para bhI ve hI rAga, yathocita svarUpa tatsambandhI sAhitya se jJAtavya hai| dveSa aura AsaktimUlaka doSa Ate haiN| ataH indriya-vijaya kI zabda vimarza sAdhanA meM nirata bhikSu ko vahAM saMkalpapUrvaka nahIM jAnA caahie| 1. tunny-tuntunaa| AyAracUlA ke gyArahaveM uddezaka meM bhI inameM se katipaya sthAnoM para 2. baddhIsaga-tUNa vaady| zabdazravaNa ke saMkalpa se jAne kA niSedha kiyA gayA hai| 3. tuNbviinniyaa-tmbuuraa| zabda vimarza hetu draSTavya-nisIha. 12/18-30 kA ttippnn| 201 1. nisIha. 17/138 2. AcU. 11/3 3. nisIha. 17/139 4. 5. AcU. 11/4 de.za.ko. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThArasamo uddeso aThArahavAM uddezaka Page #447 -------------------------------------------------------------------------- Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka do vibhAgoM (padoM) meM vibhakta hai1. naukAvihAra-pada 2. vastra-pada naukAvihAra pada kI tulanA AyAracUlA ke tRtIya adhyayana-'iriyA' ke 'NAvAvihAra padaM' se kI jA sakatI hai| vahAM kahA gayA hai-grAmAnugrAma parivrajana karate hue kadAcit bhikSu athavA bhikSuNI aise sthAna para pahuMca jAe, jahAM nausaMtArya jala ho| usa samaya yadi koI asaMyata bhikSu kI pratijJA se naukA kharIde, naukA udhAra le, apanI naukA ke badale dUsare kI naukA le, thala se jala meM naukA ko avagAhita kare, naukA ko jala se thala meM khIMce, naukA se pAnI kA utsiMcana kare, kIcar3a meM phaMsI naukA ko nikAle, usa para ArohaNa na kare tathA isI prakAra kI anya UrdhvagAminI, adhogAminI, tiryakgAminI naukA para aura eka yojana athavA AdhA yojana se adhika pravAha meM calane vAlI naukA meM alpatara athavA bhUyastara gamana ke lie ArohaNa na kre|' prastuta uddezaka ke nau sUtroM meM ina sabake atikramaNa kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta uddezaka meM Acchedya, anisRSTa evaM abhihata naukA para ArohaNa tathA pratinAvika (AdhI dUra ke lie nirNIta nAvika) karake naukA para ArohaNa kA prAyazcitta batalAyA gayA hai| koI naukAgata gRhastha yadi naukAgata bhikSu se kisI prakAra se naukAsaMcAlana meM sahayoga ke lie nivedana kare, usake chidra se pAnI A rahA ho to use chidra banda karane athavA usa pAnI ko nikAlane ke lie kahe to bhikSu ke lie kyA karaNIya hai aura kyA akaraNIya-isakA savistAra nirdeza AyAracUlA ke 'NAvAvihAra padaM' meM upalabdha hotA hai| prastuta Agama meM unameM se katipaya niSiddha padoM kA prAyazcitta batalAyA gayA hai| AyAracUlA ke anusAra naukA meM baiThate samaya bhikSu apane sAre upakaraNoM kI pratilekhanA kara unheM eka sAtha bAMdha le tathA mastaka paryanta sAre zarIra kA pramArjana kara sAkAra bhakta-pratyAkhyAna kre| usake pazcAt eka paira jala meM, eka paira sthala (AkAza) meM rakhate hue saMyatabhAva se naukA meM ArohaNa kre| prastuta uddezaka meM dAyaka aura grAhaka ke solaha sAMyogika vikalpoM kA grahaNa huA hai, jinameM azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karane se prAyazcitta prApta hotA hai| yahAM prazna hotA hai ki jaba naukA meM ArohaNa karate samaya sAkAra bhaktapratyAkhyAna kI vidhi hai, taba naugata bhikSu sthalagata, jalagata athavA paMkagata dAyaka se azana, pAna Adi grahaNa kare to vaha prAyazcittAha hai, isa vidhi kA kyA abhiprAya? tathA AyAracUlA meM uparyukta nirdiSTa solaha bhaMgoM kA niSedha nahIM kiyA gayA, kyoM? prastuta saMdarbha meM yaha bhI prazna hotA hai ki vidhisUtra (AyAracUlA) meM prajJapta sabhI niSiddha padoM kA prastuta Agama meM prAyazcittakathana nahIM kiyA gayA, aisA kyoM?-prastuta saMdarbha meM vyAkhyAkAroM ne koI jijJAsA-samAdhAna nahIM kiyaa| ataH yaha viSaya anveSaNa kI apekSA rakhatA hai| prastuta uddezaka kA dUsarA mukhya pratipAdya hai-vstr| AyAracUlA meM pAesaNA ke samAna vatthesaNA para bhI sampUrNa adhyayana upalabdha hai| jisa prakAra vibhinna dRSTikoNoM se pAesaNA meM pAtra viSayaka vidhi-niSedhoM para vicAra kiyA gayA hai, kucha atirikta vicAraNIya binduoM ko chor3akara prAyaH una sabhI dRSTiyoM se vatthesaNA meM vastra sambandhI vidhi-niSedhoM para vicAra kiyA gayA hai| yahI tathya prastuta Agama para bhI samAna rUpa se lAgU hotA hai| jJAtavya hai ki 'paDiggaha padaM' (14/1-41) meM pAtra sambandhI jinajina atikramaNoM kA prAyazcitta prajJapta hai| prastuta 'vatthapadaM' meM vastra-sambandhI unhIM sAre atikramaNoM kA prAyazcitta prajJapta hai| 1. AcU. 3/14 2. nisIha. 18/2-4, 6-9, 11, 12 3. AcU. 3/17-22 4. vahI, 3/15 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThArasamo uddeso : aThArahavAM uddezaka mUla saMskRta chAyA hindI anuvAda NAvAvihAra-padaM nauvihAra-padam naukAvihAra-pada 1. je bhikkhU aNaTThAe NAvaM duruhati, yo bhikSuH anarthAya nAvam 'duruhati' 1. jo bhikSu binA prayojana naukA para ArohaNa duruhaMtaM vA saatijjti|| (Arohati), 'duruhaMtaM' (ArohantaM) vA karatA hai athavA ArohaNa karane vAle kA svdte| anumodana karatA hai| 2.je bhikkhUNAvaM kiNati, kiNAveti, yo bhikSuH nAvaM krINAti, krApayati, 2. jo bhikSu naukA kA kraya karatA hai, kraya kIyamAhaTTa dijjamANaM duruhati, krItAm AhRtya dIyamAnAM 'duruhati' karavAtA hai, krIta lAkara dI jAne vAlI duruhaMtaM vA saatijjti|| (Arohati), 'duruhaMtaM' (ArohantaM) vA naukA para ArohaNa karatA hai athavA svdte| ArohaNa karane vAle kA anumodana karatA 3. je bhikkhU NAvaM pAmiccati, yo bhikSuH nAvaM prAmityati, prAmityayati, 3. jo bhikSu naukA udhAra letA hai, udhAra pAmiccAveti, pAmiccamAhaTTa prAmityAm AhRtya dIyamAnAM 'duruhati' livAtA hai, udhAra lI huI lAkara dI jAne dijjamANaM duruhati, duruhaMtaM vA (Arohati), 'duruhaMta' (ArohantaM) vA vAlI naukA para ArohaNa karatA hai athavA saatijjti|| svdte| ArohaNa karane vAle kA anumodana karatA 4. je bhikkhU NAvaM pariyaTreti, pariyaTTAveti, pariyaTTamAhaTTa dijjamANaM duruhati, duruhaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH nAvaM parivartate, parivartayati, parivartitAm AhRtya dIyamAnAM 'duruhati' (Arohati), 'duruhaMta' (ArohantaM) vA svdte| 4. jo bhikSu naukA kA parivartana karatA hai, parivartana karavAtA hai, parivartita kI huI lAkara dI jAne vAlI naukA para ArohaNa karatA hai athavA ArohaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 5.je bhikkhUNAvaM acchejjaM aNisiTuM abhihaDamAhaTTa dijjamANaM duruhati, duruhaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH nAvam AcchedyAm anisRSTAm abhihatAm AhRtya dIyamAnAM 'duruhati' (Arohati), 'duruhaMta' (ArohantaM) vA svdte| 5. jo bhikSu chInakara lAI huI, ananujJAta athavA sAmane lAkara dI jAne vAlI naukA para ArohaNa karatA hai athavA ArohaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| ") vA 6. je bhikkhU thalAo NAvaM jale okasAveti, okasAveMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH sthalAt nAvaM jale avakarSayati, avakarSayantaM vA svdte| 6. jo bhikSu naukA ko thala se jala meM karavAtA hai athavA jala meM karavAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 18 : sUtra 7-14 7. je bhikkhU jalAo NAvaM thale ukkasAveti, ukkasAveMtaM sAtijjati // vA 8. je bhikkhU puNNaM NAvaM ussiMcati, ussiMcaMtaM vA sAtijjati / 9. je bhikkhU saNNaM NAvaM uppilAveti, uppalAveMtaM vA sAtijjati / / 10. je bhikkhU paDiNAviyaM kaTTa NAvAe duruhati, duruhaMta vA sAtijjati / / 11. je bhikkhU uDDagAmiNa vA NAvaM ahogAmiNi vA NAvaM duruhati, duruhaMtaM vA sAtijjati // 12. je bhikkhU joyaNavelAgAmiNiM vA addhajoyaNavelAgAmiNiM vA NAvaM duruhati, duruhaMtaM vA sAtijjati / / 13. je bhikkhU NAvaM AkasAveti, okasAveti, khevAveti, rajjuNA vA kati, kaDuM vA sAtijjati / / 14. je bhikkhU NAvaM alittaeNa vA phihaeNa vA vaMseNa vA valeNa vA vAheti, vAtaM vA sAtijjati / / 410 yo bhikSuH jalAt nAvaM sthale utkarSayati, utkarSayantaM vA svadate I yo bhikSuH pUrNAM nAvam utsiJcati, utsiJcantaM vA svadate / yo bhikSuH sannAM nAvam utplAvayati, utplAvayantaM vA svadate / yo bhikSuH pratinAvikaM kRtvA nAvaM 'duruhati' (Arohati), 'duruhaMtaM' (ArohantaM) vA svadate / yo bhikSuH UrdhvagAminIM vA nAvaM 'duruhati' (Arohati), 'duruhaMtaM' (ArohantaM) vA svadate / yo bhikSuH yojanavelAgAminIM vA ardhayojanavelAgAminIM vA nAvaM 'duruhati' (Arohati), 'duruhaMtaM' (ArohantaM) vA svadate / yo bhikSuH nAvam AkarSayati, avakarSayati 'khevAveti', rajjvA vA karSati, karSantaM vA svadate / yo bhikSuH nAvam aritrakena vA 'phihaeNa' vA vaMzena vA 'valeNa' vA vAhayati, vAhayantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM 7. jo bhikSu naukA ko jala se thala meM karavAtA hai athavA thala meM karavAne vAle kA anumodana karatA hai| 8. jo bhikSu jala se bharI huI naukA kA utsiMcana karatA hai (khAlI karatA hai) athavA utsiMcana karane vAle kA anumodana karatA hai| 9. jo bhikSu kIcar3a meM phaMsI naukA ko usase bAhara nikAlatA hai athavA bAhara nikAlane vAle kA anumodana karatA hai| 10. jo bhikSu pratinAvika kara naukA para ArohaNa karatA hai athavA ArohaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 11. jo bhikSu UrdhvagAminI naukA athavA adhogAminI naukA para ArohaNa karatA hai| athavA ArohaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 12. jo bhikSu eka yojana se adhika pravAha meM calane vAlI athavA Adhe yojana se adhika pravAha meM calane vAlI naukA para ArohaNa karatA hai athavA ArohaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| * 13. jo bhikSu naukA ko Upara kI ora khiMcavAtA hai, nIce kI ora khiMcavAtA hai, khevAtA hai athavA rajju ke dvArA khIMcatA hai athavA khIMcane vAle kA anumodana karatA hai / 14. jo bhikSu alitra, praspiTaka, bAMsa athavA valaka (balle) se naukA ko calAtA hai| athavA calAne vAle kA anumodana karatA hai| Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 411 uddezaka 18 : sUtra 15-21 15. je bhikkhUNAvAo udagaM bhAyaNeNa yo bhikSuH nAvaH udakaM bhAjanena vA 15. jo bhikSu bhAjana, pratigraha (pAtra), mAtraka vA paDiggaheNa vA matteNa vA NAvA- pratigraheNa vA amatreNa vA nau-utsecanena aura naukA-utsecanaka ke dvArA naukA ke ussiMcaNeNa vA ussiMcati, vA utsiJcati, utsiJcantaM vA svdte| jala kA utsiMcana karatA hai athavA ussiMcataM vA saatijjti|| utsiMcana karane vAle kA anumodana karatA 16. je bhikkhU NAvaM uttiMgeNa udagaM AsamaNiM uvaruvari kajjalamANiM pehAya hattheNa vA pAeNa vA AsatthapatteNa vA kusapatteNa vA maTTiyAe vA celakaNNeNa vA paDipiheti, paDipiheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH nAvam uttiMgena udakam AzravantIm uparyupari 'kajjalamANiM' prekSya hastena vA pAdena vA azvatthapatreNa vA kuzapatreNa vA mRttikayA vA celakarNena vA pratipidadhAti, pratipidadhantaM vA svdte| 16. jo bhikSu chidra se Azravita jala se Upara Upara bharatI huI naukA ko dekhakara use hAtha se, paira se, pIpala ke patte se, kusa ke patte se, miTTI se athavA vastra ke kinAre se (naukA ke) chidra ko DhaMkatA hai athavA DhaMkane vAle kA anumodana karatA hai| 17. je bhikkhUNAvAgaoNAvAgayassa yo bhikSu naugataH naugatasya azanaM vA pAnaM 17. jo bhikSu naukA-gata (naukA meM sthita) asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, hokara naukA meM sthita dAtA se azana, pAna, vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNantaM vA svdte| khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai saatijjti|| athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 18. je bhikkhU NAvAgao jalagayassa yo bhikSuH naugataH jalagatasya azanaM vA 18. jo bhikSu naukA meM sthita hokara jalagata asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, (jala meM sthita) dAtA se azana, pAna, vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhvantaM vA svdte| khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai saatijjti|| athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 19. je bhikkhU NAvAgao paMkagayassa yo bhikSuH naugataH paMkagatasya azanaM vA 19. jo bhikSu naukA meM sthita hokara paMkagata asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, (paMka meM sthita) dAtA se azana, pAna, vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNantaM vA svdte| khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai saatijjti|| athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 20. je bhikkhU NAvAgao thalagayassa yo bhikSuH naugataH sthalagatasya azanaM vA 20. jo bhikSu naukA meM sthita hokara sthalagata asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, (sthala meM sthita) dAtA se azana, pAna, vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhvantaM vA svdte| khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai saatijjti|| athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 21. je bhikkhU jalagao NAvAgayassa yo bhikSuH jalagataH naugatasya azanaM vA 21. jo bhikSu jala meM sthita hokara naukA meM Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 nisIhajjhayaNaM uddezaka 18 : sUtra 22-28 asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / sthita dAtA se azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 22. je bhikkhU jalagao jalagayassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH jalagataH jalagatasya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / 22. jo bhikSu jala meM sthita hokara jala meM sthita dAtA se azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 23. je bhikkhU jalagao paMkagayassa yo bhikSuH jalagataH paMkagatasya azanaM vA 23. jo bhikSu jala meM sthita hokara paMka meM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, sthita dAtA se azana, pAna, khAdya athavA vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNantaM vA svadate / svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa saatijjti|| karane vAle kA anumodana karatA hai| 24. je bhikkhU jalagao thalagayassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH jalagataH sthalagatasya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svdte| 24. jo bhikSu jala meM sthita hokara sthala meM sthita se azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 25. je bhikkhU paMkagao NAvAgayassa yo bhikSuH paMkagataH naugatasya azanaM vA 25. jo bhikSu paMka meM sthita hokara naukA meM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, sthita dAtA se azana, pAna, khAdya athavA vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNantaM vA svdte| svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa saatijjti|| karane vAle kA anumodana karatA hai| 26. je bhikkhU paMkagao jalagayassa yo bhikSuH paMkagataH jalagatasya azanaM vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNantaM vA svdte| saatijjti|| 26. jo bhikSu paMka meM sthita hokara jala meM sthita dAtA se azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 27. je bhikkhU paMkagao paMkagayassa __ yo bhikSuH paMkagataH paMkagatasya azanaM vA 27. jo bhikSu paMka meM sthita hokara paMka meM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, sthita dAtA se azana, pAna, khAdya athavA vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNantaM vA svdte| svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa saatijjti|| karane vAle kA anumodana karatA hai| 28. je bhikkhU paMkagao thalagayassa yo bhikSuH paMkagataH sthalagatasya azanaM 28. jo bhikSu paMka meM sthita hokara sthala meM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA sthita dAtA se azana, pAna, khAdya athavA vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa saatijjti|| karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 29. je bhikkhU thalagao NAvAgavastra asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDigNAheti paDiggArhataM vA sAtijjati // " 30. je bhikkhu thalagao jalagayassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggArhataM vA sAtijjati / / 31. je bhikkhU thalagao paMkagayassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti paDiggArhataM vA sAtijjati / / 32. je bhikkhU thalagao thalagayassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA sAtijjati / / vattha-padaM 33. je bhikkhU vatthaM kiNati, kiNAveti kIyamAha dijjamANaM paDiSNAheti, paDiggAhataM vA sAtijjati // 34. je bhikkhU vatthaM pAmicceti, pAmiccAveti, pAmiccamAhaTTa dijjamANaM paDiggAheti paDiggAhaeNta vA sAtijjati / / 35. je bhikkhU vatthaM pariyaTTeti, pariyaTTAveti, pariyaTTiyamAha dijjamANaM paDiggAheti, paDiggAta vA sAtijjati // 36. je bhikkhU vatthaM acchejjaM aNisa abhihaDamAhaTTa dijjamaNaM 413 yo bhikSuH sthalagataH naukAgatasya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH sthalagataH jalagatasya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH sthalagataH paMkagatasya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH sthalagataH sthalagatasya azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / vastra-padam yo bhikSuH vastraM krINAti, krApayati, krItam Ahatya dIyamAnaM pratigRhNAti pratigRhNantaM vA svadate / 2 yo bhikSuH vastraM prAmityati, prAmityayati, prAmityam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH vastraM parivartate, parivartayati, parivartitam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH vastram Acchedyam anisRSTam abhihRtam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, uddezaka 18 : sUtra 29-36 29. jo bhikSu sthala meM sthita hokara naukA meM sthita dAtA se azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 30. jo bhikSu sthala meM sthita hokara jala meM sthita dAtA se azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 31. jo bhikSu sthala meM sthita hokara paMka meM sthita dAtA se azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 32. jo bhikSu sthala meM sthita hokara sthala meM sthita dAtA se azana, pAna, khAdya athavA svAdya ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai|" vastra-pada 33. jo bhikSu vastra kA kraya karatA hai, kraya karavAtA hai athavA krIta lAkara die jAne vAle vastra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 34. jo bhikSu vastra udhAra letA hai, udhAra livAtA hai aura udhAra lie hue lAkara die jAne vAle vastra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 35. jo bhikSu vastra kA parivartana karatA hai, parivartana karavAtA hai athavA parivartita kie hue lAkara die jAne vAle vastra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 36. jo bhikSu chIna kara lAe hue, ananujJAta athavA sAmane lAkara die jAne vAle vastra Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 18 : sUtra 37-43 paDiggAheti, sAtijjati / / paDiggArhataM vA 37. je bhikkhU airegaM vatthaM gaNi uddisiya gaNi samuddisiya taM gaNi aNApucchiya aNAmaMtiya aNNamaNNassa viyarati, viyaraMtaM vA sAtijjati // 38. je bhikkhU airegaM vatthaM khuDDagassa vA khuDDiyAe vA therassa vA theriyAe vA - ahatthacchiNNassa apAya akaNNacchiNNassa cchiNNassa aNAsacchiNNassa aNoTThacchiNNassa sakkassa- deti, sAtijjati // deMtaM vA 39. je bhikkhU airegaM vatthaM khuDDagassa vA khuDDiyA vA therassa vA theriyAe vA - hatthacchiNNassa pAyacchiNNassa kaNNacchiNNassa NAsacchiNNassa oTThacchiNNassa asakkassa-na deti, na deMtaM vA sAtijjati / / 40. je bhikkhU vatthaM aNalaM athiraM adhuvaM adhAraNijjaM dhareti, dhareMtaM vA sAtijjati // 41. je bhikkhU vatthaM alaM thiraM dhuvaM dhAraNijjaM na dhareti, na dhareMtaM vA sAtijjati // 42. je bhikkhU vaNNamaMtaM vatthaM vivaNNaM kareti, kareMtaM vA sAtijjati / / 43. je bhikkhU vivaNNaM vatthaM vaNNamaMta 414 pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH atirekaM vastraM gaNinam uddizya gaNinaM samuddizya taM gaNinam anApRcchya anAmantrya anyonyasmai vitarantaM vA svadate / vitarati, yo bhikSuH atirekaM vastraM kSudrakAya vA kSudrikAyai vA sthavirAya vA sthavirAyai vA - ahastacchinnAya apAdacchinnAya akarNacchinnAya anAsAcchinnAya anoSThacchinnAya zaktAya dadAti dadataM vA svadate / yo bhikSuH atirekaM vastraM kSudrakAya vA kSudrikAyai vA sthavirAya vA sthavirAyai vA - hastacchinnAya pAdacchinnAya karNacchinnAya nAsAcchinnAya oSThacchinnAya azaktAya na dadAti, na dadataM vA svadate / yo bhikSuH vastram analam asthiram adhruvam adhAraNIyaM dharati, dharantaM vA svadate / yo bhikSu vastram alam sthiraM dhruvaM dhAraNIyaM na dharati, na dharantaM vA svadate / yo bhikSuH varNavat vastraM vivarNaM karoti, kurvataM vA svate / yo bhikSuH vivarNaM vastraM varNavat karoti, nisIhajjhayaNaM ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 37. jo bhikSu gaNi ko uddiSTa kara, gaNi ko samuddiSTa kara, usa gaNi ko pUche binA, AmaMtrita kie binA atireka vastra ko paraspara eka dUsare ko detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 38. kSullaka athavA kSullikA, sthavira athavA sthavirA - jo ahastachinna nahIM hai, apAdachinna hai, akarNachinna hai, anAsikAchinna hai, anoSThachinna hai, sazakta hai - use jo bhikSu atirikta vastra detA hai athavA dene vAle kA anumodana karatA hai| 39. kSullaka athavA kSullikA, sthavira athavA sthavirA -jo hastachinna hai, apAdachinna hai, karNachinna hai, nAsikAchinna hai, oSThachinna hai, azakta hai-use jo bhikSu atirikta vastra nahIM detA athavA nahIM dene vAle kA anumodana karatA hai / 40. jo bhikSu anala (aparyApta), asthira, adhruva, adhAraNIya ( rakhane ke ayogya ) vastra ko dhAraNa karatA hai athavA dhAraNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 41. jo bhikSu paryApta, sthira, dhruva, dhAraNIya vastra ko dhAraNa nahIM karatA athavA dhAraNa na karane vAle kA anumodana karatA hai| 42. jo bhikSu varNavAna vastra ko vivarNa banAtA hai athavA banAne vAle kA anumodana karatA hai / 43. jo bhikSu vivarNa vastra ko varNavAna banAtA Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 415 kurvantaM vA svdte| uddezaka 18 : sUtra 44-49 hai athavA banAne vAle kA anumodana karatA kareti, kareMtaM vA saatijjti|| 44. je bhikkhU No Navae me vattheladdhe yo bhikSuH 'no navakaM mayA vastraM tti kaTTa sIodaga-viyaDeNa vA labdha'miti kRtvA zItodakavikRtena vA usiNodaga-viyaDeNa vA uccholejja uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA vA padhovejja vA, uccholeMtaM vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM padhoveMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 44. 'mujhe navIna vastra prApta nahIM huA'-aisA socakara jo bhikSu prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se vastra kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 45.je bhikkhU 'NoNavae me vatthe laddhe yo bhikSuH 'no navakaM mayA vastraM tti kaTTa bahudevasieNa sIodaga- labdha'miti kRtvA bahudaivasikena viyaDeNa vA usiNodaga-viyaDeNa vA zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena uccholejja vA padhovejja vA, vA utkSAlayed vA pradhAved vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA utkSAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| saatijjti|| 45. 'mujhe navIna vastra prApta nahIM huA'-aisA socakara jo bhikSu bahudaivasika prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se vastra kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 46. je bhikkhU 'NoNavae me vatthe laddhe tti kaTTa kakkeNa vA loddheNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA AghaMsejja vA paghaMsejja vA, AsaMghataM vA paghaMsaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH 'no navakaM mayA vastraM labdha'miti kRtvA kalkena vA lobhreNa vA cUrNena vA varNena vA AgharSed vA pragharSed vA, AgharSantaM vA pragharSantaM vA svdte| 46. 'mujhe navIna vastra prApta nahIM huA'-aisA socakara jo bhikSu kalka, lodha, cUrNa athavA varNa se vastra kA AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa karatA hai aura AgharSaNa athavA pragharSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 47. je bhikkhU 'NoNavae me vatthe laddhe' yo bhikSuH 'no navakaM mayA vastraM tti kaTTa bahudevasieNa kakkeNa vA labdha'miti kRtvA bahudaivasikena kalkena loddheNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA vA lodhreNa vA cUrNena vA varNena vA AghaMsejja vA paghaMsejja vA, AsaMghataM ___ AgharSed vA pragharSed vA, AgharSantaM vA vA paghaMsaMtaM vA sAtijjati / / pragharSantaM vA svdte| 47. 'mujhe navIna vastra prApta nahIM huA'-aisA socakara jo bhikSu bahudaivasika kalka, lodha, cUrNa athavA varNa se vastra kA AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa karatA hai aura AgharSaNa athavA pragharSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 48.je bhikkha 'dubbhigaMdhe me vatthe laddhe' yo bhikSuH 'dubbhi'gaMdhaM mayA vastraM tti kaTTa sIodaga-viyaDeNa vA labdha'miti kRtvA zItodakavikRtena vA usiNodga-viyaDeNa vA uccholejja uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA vA padhovejja vA, uccholeMtaM vA pradhAved vA, utkSAlayantaM vA pradhAvantaM padhoveMtaM vA saatijjti|| vA svdte| 48. 'mujhe durgandhayukta vastra prApta huA hai'-aisA socakara jo bhikSu prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se vastra kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 49. je bhikkha 'dubbhigaMdhe me vatthe laddhe' yo bhikSuH 'dubbhi'gaMdhaM mayA vastraM 49. 'mujhe durgandhayukta vastra prApta huA Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 18 : sUtra 50-55 tti kaTTa bahudevasieNa sIodagaviyaDeNa vA usiNodaga viyadveNa vA uccholejja vA pathovejja vA, uccholeMtaM vA padhoveMtaM vA sAtijjati // 50. je bhikkhu 'dubdhigaMdhe me vatve laddhe' tti kaTTa kakkeNa vA lodveNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA AghaMsejja vA pasejja vA AghaMsaMtaM vA pasaMta vA sAtijjati / / 51. je bhikkhU 'dubbhigaMdhe me vatthe laddhe' tti kaTTa bahudesieNa kakkeNa vA lodveNa vA cuNNeNa vA vaNNeNa vA AyaMsejja vA pasejja vA, AghasaMtaM vA paghaMsaMtaM vA sAtijjati / / 52. je bhikkhU aNaMtarahiyAe puDhavIe vatthaM AyAvejja vA payAvejja vA, AyAtaM vA payAveMtaM vA sAtijjati / / 53. je bhikkhU sasiNiddhAe puDhavIe vatthaM AyAvejja vA payAvejja vA, AyAveta vA payAveMtaM vA sAtijjati / / 54. je bhikkhU sasarakkhAe puDhavIe vatthaM AyAvejja vA payAvejja yA, AyAtaM vA payAveMtaM vA sAtijjati / / 55. je bhikkhU maTTiyAkaDAe puDhavIe vatthaM AyAvejja vA payAvejja vA, AyAveMtaM vA payAtaM vA sAtijjati / / 416 labdha' miti kRtvA bahudaivasikena zItodakavikRtena vA uSNodakavikRtena vA utkSAlayed vA pradhAved vA, utsAlayantaM vA pradhAvantaM vA svdte| yo bhikSuH 'dubbhi'gaMdhaM mayA vastraM labdhamiti kRtvA kalkena vA lodhreNa vA cUrNena vA varNena vA AgharSed vA pradharmed AgharSantaM vA pragharSantaM vA svadate / , yo bhikSuH 'dubdhi'gaMdhaM gayA vastraM labdhamiti kRtvA bahudevasikena kalkena vA lodhreNa vA cUrNena vA varNena vA Aparved vA pradharSed vA AgharSantaM vA pragharSantaM vA svadate / yo bhikSuH anantarhitAyAM pRthivyAM vastram AtApayed vA pratApayed vA AtApayantaM vA pratApayantaM vA svadate / yo bhikSuH sasnigdhAyAM pRthivyAM vastram AtApayed vA pratApayed vA, AtApayantaM vA pratApayantaM vA svadate / yo bhikSuH sasarakSAyAM pRthivyAM vastram AtApayed vA pratApayeda vA, AtApayantaM vA pratApayantaM vA svadate / yo bhikSuH mRttikAkRtAyAM pRthivyAM vastram AtApayed vA pratApayed vA, AtApayantaM vA pratApayantaM vA svadate / nisIhajjhayaNaM hai' - aisA socakara jo bhikSu bahudaivasika prAsuka zItala jala athavA prAsuka uSNa jala se vastra kA utkSAlana karatA hai athavA pradhAvana karatA hai aura utkSAlana athavA pradhAvana karane vAle kA anumodana karatA hai| 50. 'mujhe durgandhayukta vastra prApta huA hai' aisA socakara jo bhikSu kalka, lodha, cUrNa athavA varNa se vastra kA AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa karatA hai aura AgharSaNa athavA pragharSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 51. 'mujhe durgandhayukta vastra prApta huA hai' aisA socakara jo bhikSu bahudevasika kalka, lodha, cUrNa athavA varNa se vastra kA AgharSaNa karatA hai athavA pragharSaNa karatA hai| aura AgharSaNa athavA pragharSaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 52. jo bhikSu avyavahita pRthivI para vastra kA AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 53. jo bhikSu sasnigdha pRthivI para vastra kA AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai| aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai / 54. jo bhikSu sarajaska pRthivI para vastra kA AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai| aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 55. jo bhikSu sacitta miTTI yukta pRthivI para vastra kA AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 56. je bhikkhU cittamaMtAe puDhavIe vatthaM AyAvejja vA payAvejja vA, AyAtaM vA payAvetaM vA saatijjti|| 417 uddezaka 18: sUtra 56-61 yo bhikSuH cittavatyAM pRthivyAM vastram 56. jo bhikSu sacitta pRthivI para vastra kA AtApayed vA pratApayed vA, AtApayantaM AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai vA pratApayantaM vA svdte| aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 57. je bhikkhU cittamaMtAe silAe vatthaM yo bhikSuH cittavatyAM zilAyAM vastram 57. jo bhikSu sacitta zilA para vastra kA AyAvejja vA payAvejja vA, AtApayed vA pratApayed vA, AtApayantaM AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai AyAtaM vA payAvetaM vA vA pratApayantaM vA svdte| aura AtApana athavA pratApana karane vAle saatijjti|| kA anumodana karatA hai| 58. je bhikkhU cittamaMtAe lelUe vatthaM AyAvejja vA payAvejja vA, AyAtaM vA payAveMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH cittavati 'lelae' vastram 58. jo bhikSu sacitta Dhele para vastra kA AtApayed vA pratApayedvA, AtApayantaM AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai vA pratApayantaM vA svadate / aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 59. je bhikkhU kolAvAsaMsi vA dArue yo bhikSuH 'kolA'vAse vA dAruke 59. jo bhikSu ghuNayukta lakar3I, jIvapratiSThita jIvapaiTThie saaMDe sapANe sabIe jIvapratiSThite sANDe saprANe sabIje lakar3I, aMDesahita, prANasahita, saharie saosse saudae sauttiMga- sAvazyAye sodake sottiMga-panaka-daka- bIjasahita, haritasahita, osasahita aura paNaga - daga - maTTiya - makkaDA - mRttikA-markaTaka-santAnake vastram udakasahita lakar3I, sarpacchatra, panaka, saMtANagaMsi vatthaM AyAvejja vA AtApayed vA pratApayedvA, AtApayantaM kIcar3a athavA makar3I ke jAle se yukta payAvejja vA, AyAtaM vA payAveMtaM vA pratApayantaM vA svdte| lakar3I para vastra kA AtApana karatA hai vA saatijjti|| athavA pratApana karatA hai aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 60. je bhikkhU thUNaMsi vA giheluyaMsi yo bhikSuH sthUNAyAM vA gRheluke vA 60. jo bhikSu khaMbhe, dehalI, Ukhala, snAnapITha vA usukAlaMsi vA kAmajalaMsi vA 'usukAle' vA kAmajale vA anyatarasmin athavA anya usI prakAra ke antarikSajAta aNNayaraMsi vA tahappagAraMsi vA tathAprakAre antarikSajAte durbaddhe / jo durbaddha hoM, durnikSipta hoM, aniSkampa hoM aMtarikkhajAyaMsi dubbaddha durnikSipte aniSkampe calAcale vastram evaM calAcala hoM, una para vastra kA duNNikkhitte aNikaMpe calAcale AtApayed vA pratApayedvA, AtApayantaM AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai vatthaM AyAvejja vA payAvejja vA, vA pratApayantaM vA svdte| aura AtApana athavA pratApana karane vAle AyAveMtaM vA payAveMtaM vA kA anumodana karatA hai| saatijjti|| 61. je bhikkhU kuliyaMsi vA bhittisi yo bhikSu kuDye vA bhittau vA zilAyAM vA 61. jo bhikSu kuDya, bhitti, zilA, DhelA vA silaMsi vA leluMsi vA 'leluMsi' vA anyatarasmin vA tathAprakAre athavA anya usI prakAra ke antarikSajAta aNNayaraMsi vA tahappagAraMsi antarikSajAte durbaddhe durnikSipte jo durbaddha hoM, durnikSipta hoM, aniSkampa hoM aMtarikkhajAyaMsi dubbaddha aniSkampe calAcale vastram AtApayed evaM calAcala hoM, una para vastra kA duNNikkhitte aNikaMpe calAcale vA pratApayed vA, AtApayantaM vA AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 18: sUtra 62-67 vatthaM AyAvejja vA payAvejja vA, AyAtaM vA payAveMtaM vA saatijjti|| 418 pratApayantaM vA svdte| aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 62.je bhikkhU khaMdhaMsi vA phalihaMsi vA yo bhikSuH skandhe vA parighe vA maJce vA maMcaMsi vA maMDabaMsi vA mAlaMsi vA maNDape vA 'mAle vA prAsAde vA harmyatale pAsAyaMsi vA hammatalaMsi vA vA anyatarasmin vA tathAprakAre aNNayaraMsi vA tahappagAraMsi antarikSajAte durbaddhe durnikSipte aMtarikkhajAyaMsi dubbaddhe aniSkampe calAcale vastram AtApayed duNNikkhitte aNikaMpe calAcale vA pratApayed vA, AtApayantaM vA vatthaM AyAvejja vA payAvejja vA, pratApayantaM vA svdte| AyAvetaM vA payAvetaM vA saatijjti|| 62. jo bhikSu prAkAra, argalA, macAna, maMDapa, mAla (maMjila), prAsAda, harmyatala athavA anya usI prakAra ke antarikSajAta jo durbaddha hoM, durnikSipta hoM, aniSkampa hoM evaM calAcala hoM, una para vastra kA AtApana karatA hai athavA pratApana karatA hai aura AtApana athavA pratApana karane vAle kA anumodana karatA hai| 63. je bhikkhU vatthAo puDhavIkArya yo bhikSuH vastrAt pRthivIkAyaM 63. jo bhikSu vastra se pRthivIkAya ko NIharati, NIharAveti, NIhariyaM nissarati, nissArayati, nissRtam nikAlatA hai, nikalavAtA hai, nikAle hue AhaTTa dejjamANaM paDiggAheti, AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM lAkara die jAte hue vastra ko grahaNa karatA paDiggAheMtaM vA saatijjti|| vA svdte| hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 64. je bhikkhU vatthAo AukAyaM yo bhikSuH vastrAt apkAyaM nissarati, 64. jo bhikSu vastra se apkAya ko nikAlatA NIharati, NIharAveti, NIhariyaM nissArayati, nissRtam AhRtya dIyamAnaM hai, nikalavAtA hai, nikAle hue lAkara die AhaTTa dejjamANaM paDiggAheti, pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svdte| jAte hue vastra ko grahaNa karatA hai athavA paDiggAheMtaM vA saatijjti|| grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 65. je bhikkhU vatthAo teukkAyaM yo bhikSuH vastrAt tejaskAyaM nissarati, 65. jo bhikSu vastra se tejaskAya ko NIharati, NIharAveti, NIhariyaM nissArayati, nissRtam AhRtya dIyamAnaM nikAlatA hai, nikalavAtA hai, nikAle hue AhaTTa dejjamANaM paDiggAheti, pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / lAkara die jAte hue vastra ko grahaNa karatA paDiggAheMtaM vA saatijjti|| hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 66. je bhikkhU vatthAo kaMdANi vA yo bhikSuH vastrAt kandAni vA mUlAni mUlANi vA pattANi vA pupphANi vA vA patrANi vA puSpANi vA phalAni vA phalANi vA bIjANi vA NIharati, bIjAni vA nissarati, nissArayati, NIharAveti, NIhariyaM AhaTTa nissRtam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, dejjamANaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM pratigRhNantaM vA svdte| vA saatijjti|| 66. jo bhikSu vastra se kaMda, mUla, patra, puSpa, phala athavA bIja ko nikAlatA hai, nikalavAtA hai, nikAle hue lAkara die jAte hue vastra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 67.je bhikkhU vatthAo osahibIyAI yo bhikSuH vastrAt oSadhibIjAni 67. jo bhikSu vastra se auSadhi bIjoM (dhAnya Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM NIharati NIharAveti NIhariyaM AhaTTa dejjamANaM paDiggAheti, paDiggArhata vA sAtijjati / / 68. je bhikkhu vatthAo tasapANajAti NIharati, NIharAveti NIhariyaM Aha dejjamANaM paDiggAheti, paDiggAheM teM vA sAtijjati / / 69. je bhikkhU vatthaM nikkoreti, nikkorAveti, nikkoriyaM AhaTTa dejjamANaM paDiggAheti, paDiggAheMtai vA sAtijjati / / 70. je bhikkhU NAyagaM vA aNAyagaM vA uvAsagaM vA aNuvAsagaM vA- gAmaMtaraMsi vA gAmapahaMtaraMsi vA vatthaM obhAsiyaobhAsiya jAyati, jAyaMtaM vA sAtijjati / / 71. je bhikkhu NAvagaM vA aNAvagaM vA uvAsagaM vA aNuvAsagaM vA parisAmajjhAo udvavettA vatthaM obhAsiya- obhAsiya jAyati, jAyaMtaM vA sAtijjati / / 72. je bhikkhU vatthaNIsAe uDubaddhaM vasati, vasaMtaM vA sAtijjati / / 73. je bhikkhU vatthaNIsAe vAsAvAsaM vasati, vasaMtaM vA sAtijjati taM sevamANe Avajjai cAummAsiya parihAradvANaM ugdhAtiyaM / / 419 nissarati, nissArayati, nissRtam Ahatya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH vastrAt trasaprANajAti nissarati, nissArayati nissRtam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH vastraM 'nikkoreti', 'nikkorAveti', 'nikkoriya' Ahatya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / yo bhikSuH jJAtakaM vA ajJAtakaM vA upAsakaM vA anupAsakaM vA - grAmAntare vA grAmapathAntare vA vastram avabhASyaavabhASya yAcate, yAcamAnaM vA svdte| yo bhikSuH jJAtakaM vA ajJAtakaM vA upAsakaM vA anupAsakaM vA pariSanmadhyAt utthApya vastram avabhASya-avabhASya yAcate, yAcamAnaM vA svadate / yo bhikSuH vastranizrayA RtubaddhaM vasati, vasantaM vA svadate / yo bhikSuH vastranizrayA varSAvAsaM vasati, vasantaM vA svadate / tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM parihArasthAnam udghAtikam / uddezaka 18 sUtra 68-73 bIjoM ko nikAlatA hai, nikalavAtA hai, nikAle hue lAkara die jAte hue vastra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 68. jo bhikSu vastra se trasa prANajAti ko nikAlatA hai, nikalavAtA hai, nikAle hue lAkara die jAte hue vastra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 69. jo bhikSu vastra kA nikkoraNa karatA hai, nikkoraNa karavAtA hai athavA nikkoraNa kie hue lAkara die jAte hue vastra ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 70. jo bhikSu jJAti athavA ajJAti, upAsaka athavA anupAsaka se grAmAntara athavA grAmapathAntara meM vastra kI mAMga-mAMga kara yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 71. jo bhikSu jJAti athavA ajJAta, upAsaka athavA anupAsaka ko pariSad-madhya se uThAkara vastra kI mAMga-mAMga kara yAcanA karatA hai athavA yAcanA karane vAle kA anumodana karatA hai| 72. jo bhikSu vastra kI nizrA meM RtubaddhakAla meM rahatA hai athavA rahane vAle kA anumodana karatA hai / 73. jo bhikSu vastra kI nizrA meM varSAvAsa meM rahatA hai athavA rahane vAle kA anumodana karatA hai| " -inakA Asevana karane vAle ko udghAtika cAturmAsika parihArasthAna prApta hotA hai| Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. sUtra 1 ke bayAlIsa doSoM meM jo doSa naukA ke viSaya meM saMgata hoM, una saba prastuta sUtra meM naukA para anartha (niSprayojana) ArohaNa karane / ke varjana kI sUcanA ina sUtroM se hotI hai-aisA jJAtavya hai| kA prAyazcitta batalAyA gayA hai| bhASyakAra ne anartha pada kI vyAkhyA 3.sUtra 6-9 tIna prakAra se kI hai prastuta sUtra catuSTayI meM bhikSu ke lie naukA sambandhI cAra 1. dekhate haiM, andara se nAva kaisI lagatI hai-ityAdi cakSudarzana pratiSiddha kAryoM kA prAyazcitta batalAyA gayA haike saMkalpa se| 1. avakarSaNa-thala meM sthita naukA ko jala meM krnaa| 2. naukA meM ArUr3ha hokara kaise gamana kiyA jAtA hai-isa 2. utkarSaNa-jala meM sthita naukA ko thala meM krnaa| gamanakutUhala se| 3. utsecana-jala se pUrNa naukA kA utsecana-khAlI krnaa| 3. jJAna, darzana Adi puSTa AlambanoM ke abhAva meN|' 4. utplAvana-kIcar3a meM phaMsI naukA ko usase bAhara yadi mAsakalpa athavA varSAvAsa ke pUrNa hone ke bAda aisA nikaalnaa| koI kSetra na bacA ho, jahAM mAsakalpa bitAyA jA sake athavA kahIM uparyukta cAroM hI kAryoM meM ve hI doSa saMbhava haiM, jo mahAnadI bhI sthala-patha na ho athavA sthala-patha meM stena yA zvApada kA bhaya, utarane ke prasaMga meM batAe gae haiN| vizeSa ApavAdika kAraNoM meM yadi bhikSA athavA vasati kA abhAva ho, koI ati tvarita kArya athavA kumbha, dRti, naukA Adi kA prayoga karanA Avazyaka ho to bhikSu AgAr3ha glAnya Adi prayojana hoM to apavAdarUpa meM naukA dvArA adraSTA azrotA banakara namaskAraparAyaNa hokara baiThe-yahI kAmya hai| jalasaMtaraNa vidhisammata mAnA gayA hai| AyAracUlA meM ina kAryoM ko na karate hae bhikSu ko kisa prakAra naukA 2. sUtra 2-5 meM sthita honA cAhie'-usa vidhi kA nirdeza diyA gayA haiN| ___sAmAnyataH bhikSu pAdacArI hote haiM, sthalamArga se calate haiN| do 4. sUtra 10-12 yojana kA cakkara lene para bhI yadi sthalamArga na ho to bhikSu prastuta sUtradvayI meM pratinaukA athavA pratinAvika karake naukA ardhajaMghA (saMghaTTa) pramANa jalamArga se jA sakatA hai| isI prakAra Der3ha para ArohaNa karane tathA UrdhvagAminI, adhogAminI, yojanavelAgAminI yojana cakkara lene para bhI ardhajaMghA pramANa jalamArga na ho, eka aura ardhayojanavelAgAminI naukA para ArohaNa kA prAyazcitta batalAyA yojana cakkara lene para nAbhipramANa aura AdhAyojana cakkara lene para gayA hai| AyAracUlA meM bhI uparyukta naukAoM meM ArohaNa kA niSedha nAbhi se adhika thAha vAlA jalamArga na ho to athAha jala (nAsikA kiyA gayA hai| DUbe utane athavA usase adhika jala) meM kumbha, dRti athavA nAva se jJAtavya hai ki bhASyakAra evaM cUrNikAra ne ina sUtroM ke viSaya meM gantavya kI ora jAnA vidhisammata mAnA gayA hai| koI mantavya, niSedha kA hetu athavA apavAda kA koI kAraNa nahIM uparyukta paristhiti meM jaba naukA kA prayoga karanA anivArya batAyA hai| agrima sUtroM para nibaddha bhASya kI cUrNi meM Urdhva, adhaH ho, taba bhI bhikSu krIta, prAmitya, parivartya Adi doSoM se rahita aura tiryak zabda kA artha isa prakAra milatA hainaukA para ArohaNa kre| AyAracUlA meM bhikSu ko krIta, prAmitya, Urdhva-nadI athavA samudrI jvAra ke pAnI ke pratikUla / parivartya Adi doSoM se yukta naukA para ArohaNa kara grAmAnugrAma adhaH-nadI athavA samudrI jvAra ke pAnI ke anukuul| vihAra karane kA niSedha kiyA gayA hai| bhASyakAra ke anusAra piNDaiSaNA tiryak-pAnI ke srota ke na anukUla aura na prtikuul| 1. nibhA. gA. 5999 6. nibhA. bhA. 3 cU.pR. 374 2. vahI, gA. 6000 7. AcU. 3/14-16 3. vahI, gA. 4246,4247 8. vhii,3|14 4. AcU.3/14-16 9. nibhA. bhA. 4, cU.pU. 209 5. nibhA. gA. 6004 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM pratinAvika isa taTa para sthita sAdhu nAvika ko kahe nadI Adi ke Adhe bhAga meM anya nAvika Akara mujhe le jAegA aisA kahakara Adhe yA apUrNa mArga ke lie nirNIta nAvika pratinAvika hotA hai| 5. sUtra 13-16 jahAM sthalamArga se gamana saMbhava na ho, vahAM bhikSu vizeSa paristhiti meM naukA se gamana karatA hai| naukArUr3ha bhikSu ko yadi koI nAvika nausaMcAlana meM sahayoga dene kI prArthanA kare to usakA sahayoga karanA athavA naukA meM chidra ke kAraNa pAnI bhara rahA ho to naukA kA utsecana karanA, usake chidra ko kisI prakAra se DhakanA Adi kArya sAvadya haiM, gRhastha- prAyogya kArya haiM / ataH bhikSu ke lie karaNIya nahIM / kisa prakAra naukA meM sthita gRhastha bhikSu ko ina saba kAryoM ke lie nivedana karatA hai aura use akSama pAkara svayaM karane kA kahatA hai, isakA sundara citraNa AyAracUlA meM upalabdha hotA hai| prastuta sUtracatuSTayI meM ina pratiSiddha kAryoM ke lie laghu cAturmAsika prAyazcitta kA vidhAna hai| NisIhajjhayaNaM meM naukA- vahana ke cAra sAdhanoM kA ullekha huA hai AyAracUlA meM prastuta sandarbha meM pAMca sAdhana Ae haiN|' prastuta Agama meM naukA- utsecana ke bhI cAra sAdhanoM -bhAjana, pratigraha, mAtraka aura nAvA utsecanaka kA ullekha huA hai, jabaki AdhAracUlA meM bhAjana ke sthAna para hasta aura pAda kA ullekha huA hai| prastuta AlApaka meM chidra pidhAna ke lie bhI chaha sAdhanoM hAtha, paira, pIpala kA pattA, kuza kA pattA, mRttikA aura vastra kA konA kA ullekha huA hai jabaki AyAracUlA meM isa prasaMga meM Uru, udara, bAhu, sira Adi kA ullekha hone se ye bAraha ho jAte haiN|' donoM AgamoM meM isa prakAra kA pATha viSayaka bheda sakAraNa hai athavA AgamasaMpAdana evaM Agama-vAcanA meM sahaja hI ho gayA hai - yaha anveSaNa kA viSaya hai / zabda-vimarza - 421 AkasAva - khiMcavAnA / 1. nizI. (saM.vyA.) pR. 405 ekaM nAvikaM prati anyo nAvikaH pratinAvikaH / 2. AcU. 3/17-21 3. vahI 4. vahI 5. vahI 6. de.za. ko 7. (ka) pAiya pari (alitta ) / (kha) nibhA. bhA. 4 cU. pR. 209 uddezaka 18 : TippaNa * okasAva nimagna karavAnA, khiMcavAnA bahA denaa| * khevAva- naukA khevaanaa| yaha dezI dhAtu hai|' kaDDa - bAhara nikAlanA / lambA alitta - jahAja ko calAne kA kASTha, jo patalA, evaM agrabhAga meM pIpala ke patte ke samAna AkRti vAlA hotA hai, vaha alitra kahalAtA hai| ise naukA daNDa bhI kahA jAtA hai|" * phihaya - phihaya kA artha hai-nAva calAne athavA khene kA sAdhana, kASTha vizeSa', 'philma' dezI zabda hai| * vaMsa - bAMsa yA cappU, jisase pAnI kA thAha jAnA jaae| * bala-jisake dvArA naukA ko bAeM, dAeM mor3a jAe, vaha bllaa| ise valaya, calaga athavA raNNa bhI kahA gayA hai| " * uliMga-uliMga kA artha hai chidra * kajjalamANi - pAnI se bharatI huI / 6. sUtra 17-32 bhikSu gRhastha se azana, pAna Adi grahaNa karatA hai, usa samaya usake lie yaha jJAtavya hotA hai ki dAyaka gRhastha kahAM, kisa prakAra khar3A hai aura svayaM bhikSu kisa rUpa meM, kahAM khar3A hai? prastuta AlApaka meM dAtA aura grAhaka ke solaha sAMyogika vikalpoM kA grahaNa huA hai, jinameM bhikSA grahaNa karane se prAyazcitta prApta hotA hai dAtA naukAgata naukAgata naukAgata naukAgata bhikSu naukAgata jalagata paMkagata sthalagata isI prakAra jalagata, paMkagata aura sthalagata dAtA ke sAtha bhikSu ke punaH cAra-cAra bhaMga hone se kula solaha bhaMga bana jAte haiN| naukAgata bhikSu athavA dAtA apkAya para paramparasthita hai, paMka, jala evaM sthala sacitta athavA mizra hotA hai, samudra ke aMtadvapa kI pRthivI sacitta mizra athavA sasnigdha hotI hai" ataH svayaM " vahAM para sthita hokara azana, pAna Adi kA grahaNa athavA vahAM 8. de. za. ko. 9. nibhA. gA. 6015 - vaMseNa thAhi gammati / 10. vahI - calaeNa valijjati NAvA / 19. vahI, bhA. 4 cU. pR. 209 - uttiMgaM NAma chidraM / 12. (ka) de. za. ko. (kha) nibhA. bhA. 4 cU.pU. 210 - kajjalamANi ti bharijjamANaM / 13. vahI, pR. 212 -thalagatassa samuddassa aMtaradIve saMbhavati, sADha sacittA mIsA vA sasiNiddhA vA teNa paDisijjhati / Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 18 : TippaNa 422 nisIhajjhayaNaM sthita gRhastha se azana, pAna Adi kA grahaNa niSiddha hai| AyAracUlA * bhikSu vastra kI nizrA se varSAvAsa evaM RtubaddhavAsa na ke anusAra naukA meM ArohaNa karate samaya muni ke lie sAkAra ___ kre| bhaktapratyAkhyAna kI vidhi hai| yahAM prazna hotA hai ki jaba naukA meM prastuta prakaraNa meM nizIthabhASyakAra evaM cUrNikAra ne vizeSa kucha ArohaNa karate samaya bhaktapratyAkhyAna karane kI vidhi hai taba naugata spaSTIkaraNa kie binA kevala caudahaveM uddezaka ke pAtra-pada kI bhikSu se sambaddha cAroM vikalpoM ke prAyazcittakathana kA kyA abhiprAya? bhulAvaNa dI hai|" cUrNikAra ne yahAM paccIsa sUtroM kA ullekha kiyA tathA zeSa vikalpoM kA AyAracUlA meM niSedha na karane kA kyA / hai12 jabaki munidvaya (upAdhyAya amaramuni aura muni kanhaiyAlAla kAraNa? isI prakAra AyAracUlA meM niSiddha anya padoM ke viSaya meM 'kamala') ke dvArA sampAdita nizIthasUtram ke anusAra isa pada meM prastuta Agama meM prAyazcittakathana na karane kA kyA kAraNa ho sktaa| paiMtAlIsa evaM hamAre dvArA gRhIta pATha meM ikatAlIsa sUtra hote haiN| hai?-ityAdi jijJAsAeM anveSaNa kI apekSA rakhatI haiN| saMbhava hai, navInIkaraNa, surabhikaraNa (sugandhita karane) evaM AtApanA 7. sUtra 33-73 ke sUtroM kA ekatva karane se yaha saMkhyAbheda huA hai| prastuta 'vastra-pada' AlApaka meM vastra se saMbaddha aneka viSayoM prastuta sandarbha meM dUsarA vimarzanIya bindu hai-nikkoraNakA saMsparza huA hai mukhApanayana kaa| kyA pAtra ke samAna vastra meM bhI mukhApanayana saMbhava * bhikSu krIta, prAmitya, parivartya, Acchedya, anisRSTa, AhRta hai? kyA anupayogI dazA kA apanayana athavA kasIde Adi ke dvArA Adi eSaNA-doSoM se duSTa vastra grahaNa na kre| vastradazA kA parikarma usakA nikkoraNa kahalA sakatA hai? athavA .vastrakalpika bhikSu vastra lAe, vaha kise de aura kise na / pAtra-parikarma kI samAnatA ke kAraNa yaha pATha AyA hai-isa viSaya meM de| nizcayapUrvaka kahanA zakya nhiiN| nizItha kI haMDI meM samagra AlApaka upayogI vastra kA pariSThApana na kare aura anupayogI ko ke lie pAtra-AlApaka kI bhulAvaNa dete hue kahA hai-'tiNa meM dhAraNa na kre| etalo vizeSa-pAtrA nai adhikArai koraNo kahyo, te vastra adhikAre * vastra ke varNa kA rAga-dveSa ke kAraNa athavA niSkAraNa koraNo nthii|'13 viparyAsa na kre| dhyAtavya hai ki prAcIna kAla meM purAne athavA amanojJa gandha * purAne vastra ke navInIkaraNa aura durgandhayukta vastra ko vAle vastra ko navIna banAne ke lie kalka, lodhra Adi se AgharSaNa sugandhita banAne hetu usakA prakSAlana athavA AgharSaNa-pragharSaNa na evaM jala se prakSAlana kI vidhi pracalita thii| isIlie AyAracUlA meM ina parikarmoM kA niSedha tathA prastuta uddezaka meM inakA prAyazcitta * yadi pAtra kA AtApana karanA apekSita ho to use khaaN| prajJapta hai| isI prakAra vastraiSaNA-pada meM prajJapta sadoSa vastra kA grahaNa, rakhakara AtApana-pratApana na kre| vastra kA vibhinna sacitta athavA durbaddha Adi sthAnoM para AtApana * vastra meM yadi pRthivIkAya, apkAya, tejaskAya, vanaspati- Adi AyAracUlA meM niSiddha padoM kA prastuta AlApaka meM prAyazcitta kAya, trasakAya Adi hoM to use nikAla kara athavA nikalavA kara prajJapta hai ataH donoM AgamoM kA tulanAtmaka adhyayana viziSTa jJAnavardhaka vastra kA grahaNa na kre| ho sakatA hai| * yadi yAcanA-vastra grahaNa karanA ho to usakA avabhASaNa ___ zabda-vimarza hetu draSTavya-nisIhajjhayaNaM 14/1-41 aura kisa paristhiti meM aura kahAM na kiyA jaae| usake ttippnn| kre| 1. AcU. 3/17,22 2. nisIha. 18/33-36 3. vahI, 18/37-39 4. vahI, 18/40,41 5. vahI, 18/42,43 6. vahI, 18/44-51 7. vahI, 18/52-62 8. vahI, 18/63-68 9. vahI, 18/70,71 10. vahI, 18/72,73 11. nibhA. gA. 6027 12. vahI, bhA. 4 cU.pR. 218-suttANi paNavIsaM uccAreyavvANi jAva samatto uddesgo| 13. ni. huMDI (aprakAzita) 14. AcU. 5/31-34 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ egUNavIsamo uddeso unnIsavAM uddezaka Page #465 -------------------------------------------------------------------------- Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta uddezaka tIna padoM (vibhAgoM) meM vibhakta hai-1. viyaDa 2. svAdhyAya evaM 3. vaacnaa| 'viyaDa' zabda se kastUrI Adi bahumUlya vastu, drAkSAsava, aphIma, ambara Adi bahumUlya aura mAdaka auSadhIya padArthoM kA grahaNa kiyA jA sakatA hai| isa dRSTi se saMkSepa meM yaha sampUrNa pada evaM usakA bhASya auSadha-prayoga ke viSaya meM aneka mahattvapUrNa nirdeza pradAna karatA hai 1. auSadha bhI krIta, prAmitya Adi eSaNA-doSoM se mukta grahaNa karanA caahie| 2. auSadha kI mAtrA ke viSaya meM sAvadhAnI rakhanI caahie| 3. viziSTa auSadha ko grahaNa karate samaya aneka prakAra kI sAvadhAniyAM apekSita haiN| 4. auSadha ke nayana-Anayana ke viSaya meM yatanA apekSita hai| svAdhyAya se jJAnAvaraNIya karma kA kSaya hotA hai| ataH svAdhyAya mahAn Abhyantara tapa evaM nirjarA kA sarvotkRSTa sAdhana hai| AgamavAGmaya meM AgamasvAdhyAya ke sambandha meM prakIrNa rUpa meM aneka nirdeza upalabdha hote haiN| para samagratA kI dRSTi se yaha uddezaka apanA vaiziSTya rakhatA hai-aisA kahanA atizayoktipUrNa nahIM hai| kina tithiyoM meM, kaba, kisa prakAra kI prAkRtika evaM zArIrika paristhitiyoM meM svAdhyAya nahIM karanA caahie| niSiddha avasthAoM meM svAdhyAya karane se kina-kina doSoM kI saMbhAvanA rahatI hai, una viSayoM meM kyA apavAda saMbhava haiM-Adi sampUrNa jAnakArI ke lie prastuta viSaya meM oghaniyukti, Avazyakaniyukti, vyavahArabhASya, nizIthabhASya evaM sthAnAMga TIkA ke sAtha kucha vaidika granthoM kA tulanAtmaka adhyayana kiyA jAe to khagola, bhUgola ke sAtha-sAtha aneka vaijJAnika evaM manovaijJAnika viSayoM kA bhI jJAna saMbhava hai| 'vAcanA pada' meM zAstra-vAcanA (adhyApana) ke viSaya meM aneka mahattvapUrNa nirdeza upalabdha hote haiN| Agama arhatoM kI vANI hai| jisa prakAra mahA mUlyavAna kaustubha maNi bhAsa pakSI ke gale meM nahIM pahanAyA jA sakatA, usI prakAra Agama-vAGmaya kA jJAna yogyatA kI parIkSA kie binA jisa tisa ko nahIM diyA jA sktaa| prastuta AlApaka meM vyutkrama se AgamoM kA vAcana karane, ayogya ko vAcanA dene, yogya ko vAcanA na dene, gRhastha athavA anyatIrthika se vAcanA grahaNa karane athavA unheM vAcanA dene Adi vAcanA sambandhI aneka atikramaNoM kA prAyazcitta prajJapta hai| isa prasaMga meM nizIthabhASya evaM cUrNi meM pAtra, prApta evaM vyakta ko Agamokta krama se vAcanA denA, apAtra, aprApta (prAthamika jJAna kI dRSTi se ayogya) aura avyakta ko vAcanA na denA, samAna yogyatA vAle ziSyoM ke adhyApana meM niSpakSatA rakhanA, AcArya-upAdhyAya Adi se prApta vAcanA ko grahaNa karanA evaM pArzvastha, avasanna Adi zithilAcAriyoM se adhyayanaadhyApana kA niSedha ityAdi aneka viSayoM kA samyak nirUpaNa haA hai| isa prakAra auSadha sambandhI samasta vivaraNa tathA svAdhyAya evaM vAcanA sambandhI aneka ukta-anukta viSayoM kI dRSTi se yaha uddezaka viziSTa hai| 1. uttarA. 29/19 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ egUNavIsamo uddeso : unnIsavAM uddezaka mUla saMskRta chAyA hindI anuvAda viyaDa-padaM viyaDa-padam vikaTa-pada 1. je bhikkhU viyarDa kiNati, yo bhikSuH 'viyarDa' krINAti, krApayati, 1. jo bhikSu 'vikaTa'' (acitta bahumUlya kiNAveti, kIyamAhaTTa dijjamANaM krItam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, vastu) kA kraya karatA hai, kraya karavAtA hai paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA / pratigRhNantaM vA svdte| athavA krIta lAkara dI jAne vAlI 'vikaTa' saatijjti|| ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 2. je bhikkhU viyaDaM pAmicceti, yo bhikSuH 'viyarDa' prAmityati, 2. jo bhikSu 'vikaTa' udhAra letA hai, udhAra pAmiccAveti, pAmiccamAhaTTa prAmityayati, prAmityam AhRtya dIyamAnaM livAtA hai athavA udhAra lAkara dI jAne dijjamANaM paDiggAheti, paDiggAheMta pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svdte| vAlI 'vikaTa' ko grahaNa karatA hai athavA vA saatijjti|| grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 3. je bhikkhU viyaDaM pariyaTTeti, yo bhikSuH 'viyarDa' parivartate, 3. jo bhikSu 'vikaTa' kA parivartana karatA hai, pariyaTTAveti, pariyaTTiyamAhaTTa parivartayati, parivartitam AhRtya parivartana karavAtA hai athavA parivartita dijjamANaM paDiggAheti, paDiggAheMta dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA karake lAkara dI jAne vAlI 'vikaTa' ko vA saatijjti|| svdte| grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 4. je bhikkhU viyarDa acchejjaM aNisiTuM abhihaDamAhaTTa dijjamANaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH 'viyarDa' Acchedyam anisRSTam abhihRtam AhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svadate / 4. jo bhikSu chInakara lAI huI, ananujJAta athavA sAmane lAkara dI jAne vAlI 'vikaTa' ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 5. je bhikkhU gilANassaTTAe paraM tiNhaM viyaDadattINaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH glAnasya arthAya paraM tisRNAM 5. jo bhikSu glAna ke prayojana se tIna dattI se 'viyaDa'dattInAM pratigRhNAti, pratigRhNantaM adhika 'vikaTa' grahaNa karatA hai athavA vA svdte| grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 6. je bhikkhU viyaDaM gahAya gAmANugAmaM dUijjati, dUijjaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH 'viyarDa' gRhItvA grAmAnugrAmaM dUyate, dUyamAnaM vA svdte| 6. jo bhikSu 'vikaTa' ko grahaNa kara grAmAnugrAma parivrajana karatA hai athavA parivrajana karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 19: sUtra 7-14 428 nisIhajjhayaNaM 7. je bhikkhU viyaDaM gAleti, gAlAveti, gAliyamAhaTTa dijjamANaM paDiggAheti, paDiggAheMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH 'viyaDaM' gAlayati, gAlayati, gAlitamAhRtya dIyamAnaM pratigRhNAti, pratigRhNantaM vA svdte| 7. jo bhikSu 'vikaTa' ko chAnatA hai, chanavAtA hai, chAnakara ke lAkara dI jAne vAlI 'vikaTa' ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| sajjhAya-padaM svAdhyAya-padam svAdhyAya-pada 8. je bhikkhU cauhiM saMjhAhiM sajjhAyaM yo bhikSuH catasRSu sandhyAsu svAdhyAyaM 8. jo bhikSu cAra saMdhyAoM meM svAdhyAya karatA kareti, kareMtaM vA sAtijjati, taM karoti, kurvantaM vA svadate, hai athavA karane vAle kA anumodana karatA jahA-puvvAe saMjhAe, pacchimAe tadyathA-pUrvasyAM sandhyAyAM, pazcimAyAM hai, jaise-pUrva saMdhyA meM, pazcima saMdhyA meM, saMjhAe, avaraNhe, addddrtte|| saMdhyAyAM, aparAhne, ardhraatre| aparAhna meM aura ardharAtri meN| 9. je bhikkhU kAliyasuyassa paraM tiNhaM yo bhikSuH kAlikazrutasya paraM tisRNAM 9. jo bhikSu kAlikazruta kI tIna pRcchA se pucchANaM pucchati, pucchaMtaM vA pRcchAnAM pRcchati, pRcchantaM vA svdte| adhika pRcchA karatA hai athavA pRcchA karane saatijjti|| vAle kA anumodana karatA hai| 10.je bhikkhU diTTivAyassa paraM sattaNhaM yo bhikSuH dRSTivAdasya paraM saptAnAM 10. jo bhikSu dRSTivAda kI sAta pRcchA se pucchANaM pucchati, pucchaMtaM vA pRcchAnAM pRcchati, pRcchantaM vA svdte| adhika pRcchA karatA hai athavA pRcchA karane saatijjti|| vAle kA anumodana karatA hai| 11. je bhikkhU causu mahAmahesu yo bhikSuH caturSu mahAmaheSu svAdhyAyaM 11. jo bhikSu cAra mahAmahotsavoM meM svAdhyAya sajjhAyaM kareti, kareMtaM vA karoti, kurvantaM vA svadate, tadyathA- karatA hai athavA karane vAle kA anumodana sAtijjati, taM jahA-iMdamahe khaMdamahe indramahe, skandamahe, yakSamahe, bhuutmhe| karatA hai, jaise-indramahotsava, skandajakkhamahe bhuutmhe|| mahotsava, yakSamahotsava, bhuutmhotsv| 12. je bhikkhU causu mahApADivaesu yo bhikSuH catasRSu mahApratipatsu sajjhAyaM kareti, kareMtaM vA svAdhyAyaM karoti, kurvantaM vA svadate, sAtijjati, taM jahA-sugimhaya- tadyathA-sugrISmakapratipadi, ASAr3hIpADivae AsADhIpADivae Asoya- pratipadi, azvayupratipadi kaartikpaaddivekttiypaaddive| prtipdi| 12. jo bhikSu cAra mahApratipadAoM-pakSa kI prathama tithiyoM meM svAdhyAya karatA hai athavA karane vAle kA anumodana karatA hai, jaise-sugrISma pratipadA, ASAr3hI pratipadA, Azvina pratipadA, kArtika prtipdaa|' 13. je bhikkhU cAukAlaporisiM yo bhikSuH catuSkAlapauruSISu svAdhyAyam 13. jo bhikSu cAra kAlapauruSI (kAlika sajjhAyaM uvAtiNAveti, uvAtiNAveMtaM upAtikrAmati, upAtikrAmantaM vA prahara) meM svAdhyAya kA atikramaNa karatA hai vA saatijjti|| svdte| athavA atikramaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 14. je bhikkhU asajjhAie sajjhAyaM yo bhikSuH asvAdhyAyike svAdhyAyaM 14. jo bhikSu asvAdhyAyI meM svAdhyAya karatA kareti, kareMtaM vA saatijjti|| karoti, kurvantaM vA svdte| hai athavA karane vAle kA anumodana karatA Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 429 uddezaka 19 : sUtra 15-23 15.je bhikkhU appaNo asajjhAiyaMsi yo bhikSuH AtmanaH asvAdhyAyike 15. jo bhikSu apanI asvAdhyAyI meM sajjhAyaM kareti, kareMtaM vA svAdhyAyaM karoti, kurvantaM vA svdte| svAdhyAya karatA hai athavA karane vAle kA saatijjti|| anumodana karatA hai| vAyaNA-padaM vAcanA-padam vAcanA-pada 16. je bhikkhU hechillAiM samosaraNAI yo bhikSuH adhastanAni samavasaraNAni 16. jo bhikSu adhastana (pUrvI) samavasaraNoM avAettA uvarimasuyaM vAeti, vAeMtaM avAcayitvA uparitanazrutaM vAcayati, (sUtrArtha) kI vAcanA die binA uparitana vA saatijjti|| vAcayantaM vA svdte| (pazcAvartI) zruta kI vAcanA detA hai athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 17. je bhikkhUNava baMbhacerAI avAettA yo bhikSuH navabrahmacaryANi avAcayitvA 17. jo bhikSu nava brahmacarya (AcArAMga) kI uttamasuyaM vAeti, vAeMtaM vA uttamazrutaM vAcayati, vAcayantaM vA vAcanA die binA uttamazruta (chedasUtroM) kI saatijjti|| svdte| vAcanA detA hai athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 18.je bhikkhU apattaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH apAtraM vAcayati, vAcayantaM vA svdte| 18. jo bhikSu apAtra ko vAcanA detA hai athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 19. je bhikkhU pattaMNa vAeti,Na vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH pAtraM na vAcayati, na vAcayantaM vA svdte| 19. jo bhikSa pAtra ko vAcanA nahIM detA athavA vAcanA na dene vAle kA anumodana karatA hai| 20.je bhikkhU apattaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH aprAptaM vAcayati, vAcayantaM vA svdte| 20. jo bhikSu aprApta ko vAcanA detA hai athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 21.je bhikkhU pattaMNa vAeti, Na vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH prAptaM na vAcayati, na vAcayantaM vA svdte| 21. jo bhikSu prApta ko vAcanA nahIM detA athavA vAcanA na dene vAle kA anumodana karatA hai| 22. je bhikkhU avvattaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH avyaktaM vAcayati, vAcayantaM vA svdte| 22. jo bhikSu avyakta ko vAcanA detA hai athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 23.je bhikkhU vattaMNa vAeti, Na vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH vyaktaM na vAcayati, na 23. jo bhikSu vyakta ko vAcanA nahIM detA vAcayantaM vA svdte| athavA vAcanA na dene vAle kA anumodana karatA hai| Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 19 : sUtra 24-33 24. je bhikkhU doNhaM sarisayANaM ekkaM yo bhikSuH dvayoH sadRzayoH ekaM saMcikkhAveti, ekkaM vAeti, vAeMtaM 'saMcikkhAveti' (saMzikSayati), ekaM vA saatijjti|| vAcayati, vAcayantaM vA svdte| 24. jo bhikSu do samAna yogyatA vAle ziSyoM meM se eka ko zikSA detA hai, eka ko meM se / vAcanA detA hai athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 25. je bhikkhU Ayariya-uvajjhAehiM avidiNNaM giraM Atiyati, AtiyaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH AcAryopAdhyAyaiH avidattA 25. jo bhikSu AcArya aura upAdhyAya ke dvArA giram AdadAti, AdadataM vA svdte| apradatta vANI ko grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 26. je bhikkhU aNNautthiyaM vA gArasthiyaM vA vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH anyayUthikaM vA agArasthitaM 26. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha ko vA vAcayati, vAcayantaM vA svadate / vAcanA detA hai athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 27. je bhikkhU aNNautthiyaM vA yo bhikSuH anyayUthikAd vA gAratthiyaM vA paDicchati, paDicchaMtaM agArasthitAdvA pratIcchati, pratIcchantaM vA saatijjti|| vA svdte| 27. jo bhikSu anyatIrthika athavA gRhastha se vAcanA grahaNa karatA hai athavA vAcanA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 28.je bhikkhU pAsatthaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH pArzvasthaM vAcayati, vAcayantaM 28. jo bhikSu pArzvastha ko vAcanA detA hai vA svdte| athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 29. je bhikkhU pAsatthaM paDicchati, yo bhikSuH pArzvasthAd pratIcchati, 29. jo bhikSu pArzvastha se vAcanA grahaNa karatA paDicchaMtaM vA saatijjti|| pratIcchantaM vA svdte| hai athavA vAcanA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 30.je bhikkhU osaNNaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH avasannaM vAcayati, vAcayantaM vA svdte| 30. jo bhikSu avasanna ko vAcanA detA hai athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 31. je bhikkhU osaNNaM paDicchati, yo bhikSuH avasannAd pratIcchati, 31. jo bhikSu avasanna se vAcanA grahaNa karatA paDicchaMtaM vA saatijjti|| pratIcchantaM vA svdte| hai athavA vAcanA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| 32. je bhikkhU kusIlaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH kuzIlaM vAcayati, vAcayantaM vA svdte| 32. jo bhikSu kuzIla ko vAcanA detA hai . athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 33. je bhikkhU kusIlaM paDicchati, paDicchaMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH kuzIlAd pratIcchati, 33. jo bhikSu kuzIla se vAcanA grahaNa karatA pratIcchantaM vA svdt| hai athavA vAcanA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 nisIhajjhayaNaM 34. je bhikkhU NitiyaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH naityikaM vAcayati, vAcayantaM vA svdte| uddezaka 19 : sUtra 34-37 34. jo bhikSu naityika ko vAcanA detA hai athavA vAcanA dene vAle ko anumodana karatA hai| 35. je bhikkhU NitiyaM paDicchati, yo bhikSuH naityikAd pratIcchati, 35. jo bhikSu naityika se vAcanA grahaNa karatA paDicchaMtaM vA saatijjti|| pratIcchantaM vA svdte| hai athavA vAcanA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| " kiyA jAtA 36.je bhikkhU saMsattaM vAeti, vAeMtaM vA saatijjti|| yo bhikSuH saMsaktaM vAcayati, vAcayantaM vA svdte| 36. jo bhikSu saMsakta ko vAcanA detA hai athavA vAcanA dene vAle kA anumodana karatA hai| 37. je bhikkhU saMsattaM paDicchati, yo bhikSuH saMsaktAd pratIcchati, 37. jo bhikSu saMsakta se vAcanA grahaNa karatA paDicchaMtaM vA sAtijjatipratIcchantaM vA svdte| hai athavA vAcanA grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| taM sevamANe Avajjai cAummAsiyaM tatsevamAnaH Apadyate cAturmAsikaM -ina sthAnoM kA Asevana karane vAle ko parihAraTThANaM ugghAtiyaM / / parihArasthAnam udghaatikm| udghAtika cAturmAsika parihArasthAna prApta hotA hai| Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. vikaTa (viyarDa) ullekha kiyA hai| viyaDa zabda kA prayoga aneka AgamoM meM svataMtra pada evaM uparyukta tathyoM se yaha spaSTa pratIta hotA hai ki cUrNikAla taka samasta pada ke rUpa meM huA hai| svataMtra 'viyaDa' zabda prAyaH prAsuka madya ko chAnane kA pracalana thaa| jainazramaNa takra ghaTa ke samAna surAghaTa jala', pAnaka' tathA AhAra ke artha meM prayukta hai| samasta pada meM yaha ____ ko dhoye hue acitta jala ko 'pAnaka' ke rUpa meM grahaNa karate the tathA prAyaH spaSTa, prakaTa artha meM yoni', bhAva' Adi ke sAtha prayukta apavAdarUpa meM glAna Adi ke lie madya bhI grahaNa kiyA jAtA thaa| huA hai| kappo (bRhatkalpasUtra) meM sIodaga, usiNodaga ke samAna dasaveAliyaM meM svasAkSya se surA, meraka tathA anya kisI surA aura sauvIra ke sAtha bhI 'viyaDa' pada prayukta hai| nisIhajjhayaNaM prakAra ke mAdaka rasa ko pIne kA niSedha tathA ekAnta meM stenavRtti tathA AyAracUlA meM anyatra zItodaka aura uSNodaka ke sAtha viyaDa se inako pIne vAle ke doSoM kA varNana kiyA hai| vahAM vyAkhyAkAroM zabda tathA pAnaka ke prasaMga meM zuddha zabda ke sAtha viyaDa zabda kA ne svasAkSya kA eka artha janasAkSya5 karate hue glAna Adi apavAdoM prayoga huA hai| prastuta uddezaka ke 'viyaDa pada' meM prayukta sAtoM sUtroM meM alpasAgArika (prAyaH ekAnta) kSetra meM yatanApUrvaka usake prayoga ke sandarbha se isakA spaSTa, prAsuka jala yA AhAra artha pratIta nahIM kI paramparA (matAntara) kA ullekha kiyA hai| 16 hotaa| ThANaM meM glAna ke lie tIna viyaDadattI grahaNa karane kA ullekha pAiyasaddamahaNNavo meM prAsuka jala, prAsuka AhAra tathA madya ke milatA hai| vahAM abhayadevasUri ne viyaDa kA artha 'pAnakAhAra' artha meM viyaDa zabda ko dezI mAnA gayA hai| piNDaniyukti kI vRtti kiyA hai| usI AdhAra para hamane vahAM utkRSTa dattI meM kalamI cAvala meM malayagiri ne viyaDa kA artha dezavizeSa meM prasiddha madirA kiyA kI kAMjI yA paryApta jala, madhyama meM sAThI cAvaloM kI kAMjI yA hai| nizIthabhASya evaM cUrNi meM dasa prakAra kI vigaya ke sandarbha meM aparyApta jala tathA jaghanya meM tRNadhAnya kI kAMjI yA garma jala-yaha vigaDa/viyaDa zabda kA artha madya kiyA gayA hai| nizIthabhASya evaM artha kiyA hai| cUrNi meM madhu, madya evaM mAMsa-tInoM ko garhita vigaya mAnA gayA hai prastuta saMdarbha meM nisIhajjhayaNaM ke bhASyakAra evaM cUrNikAra tathA glAnArtha grahaNa karate samaya inheM grahaNa karane kI vidhi evaM / viyaDa zabda ke artha ke viSaya meM mauna hai| kintu unakI saMpUrNa parimANa kA samyak nirdeza diyA gayA hai| nizItha cUrNikAra ne vyAkhyA madya artha ko kendra meM rakhakara kI gaI hai|18 viyaDa grahaNa ke 'vAladhovaNa' ke prasaMga meM bhI surA ke gAlana (chAnane) kA tathA takra prasaMga meM pAnAgAra-zarAba kI dukAna kA tathA 'gAlana sUtra' kI evaM madya ke 'vAraka' (ghaTa) ke prakSAlana se tadbhAvita jala kA cUrNi meM spaSTataH madya evaM surA zabda kA prayoga huA hai| madya 1. dasave. 6/61 2. vahI, 5/2/22 va usakA TippaNa 3. AyAro 9/1/18 viyarDa bhNjitthaa| 4. paNNa . 9/29 / dasave. 8/32 suI sayA viyaDabhAve / kappo 2/5,4 7. (ka) AcU. tathA 1/151 (kha) nisIha. 1/6, 2/21, 3/20,26 Adi tathA 17/133 8. pAiya. 9. pi. ni. gA. 103 vR. pa. 81-viyaDaM madyavizeSaM / 10. nibhA. bhA. 2, pR. 238 11. vahI, bhA. 3, cU.pR. 136 (gA. 3170 kI cU.) 12. vahI, bhA. 4, pR. 196,197-sarA gAlijjati......takka viyaDAdibhAvito dhovvti| 13. dasave. 5/2/36 14. vahI, 5/2/37,38 15. dasave. a. cU.pR. 134-sasakkho Na pibe jaNasakkhigamityarthaH / 16. dasave. hA. TI. pR. 188-anye tu glAnApavAdaviSayametat sUtramalpasAgArikavidhAnena vyaacksste| 17. ThANaM 3/349 18. nibhA. gA. 6032-6039 19. vahI, bhA. 4 cU. pR. 223 (gA. 6040 kI cU.) 20. vahI, pR. 223-majjassa heTThA....surAe kiNimAdikiTTisaM pkksN| Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda vimarza nisIhajjhayaNaM 433 uddezaka 19 : TippaNa mAdaka evaM garhaNIya hone se agrAhya hai| sthAnakavAsI paramparA ke parihANo se yatanA) na karane tathA ayatanA karane kA prAyazcitta yuvAcArya madhukaramuni ne isa saMdarbha meM viyaDa zabda kA artha aphIma prajJapta hai| Adi auSadha' tathA muni ghAsIlAlajI ne drAkSAsava Adi bahumUlya dravya kiyA hai| terApaMtha ke caturtha AcArya zrImajjayAcArya ne viyaDa dttii-cullubhr| kA artha kastUrI Adi bahumUlya vastu kiyA hai| 3. sUtra8 bahumUlya viziSTa pAnaka dravyoM ke viSaya meM bhI prastuta AlApaka laukika, vaidika evaM sAmayika tInoM dRSTiyoM se pUrva saMdhyA ke sUtra samAna rUpa se ghaTita hote haiN| mAtrAtikrAnta grahaNa karane se rUpa se ghaTita hote haiN| mAnAtikAnta grahaNa karane se (rAtri evaM dina kA madhya bhAga), pazcimasaMdhyA (dina ke antima evaM apratyaya, gRddhi, uDDAha tathA chAnane se jIva-hiMsA Adi ayatanA rAtri ke prathama prahara kA madhya bhAga) madhyAhna (dina ke dvitIya evaM saMbhava hai| ataH prastuta viyaDa-pada meM 'viyaDa' kA 'bahumUlya pAnaka tRtIya prahara kA madhya bhAga) tathA madhyarAtri (rAtri kA madhyavartI eka dravya' yahI artha susaMgata pratIta hotA hai| prastuta artha meM ise dezI muharta)-ina cAroM saMdhyAoM meM svAdhyAya karanA, sUtrapATha karanA ucita zabda mAnA gayA hai| nahIM mAnA jaataa| yaha guhyaka devatAoM ke vicaraNa kA kAla hotA 2. sUtra 1-7 hai| ve pramatta bhikSu ko chalita kara sakate haiN| pUrvasaMdhyA aura pazcimaprathama cAra sUtroM meM 'viyaDa' prApta karane ke lie pratiSevita saMdhyA meM zramaNa evaM zramaNopAsaka ko 'Avazyaka' karanA hotA hai| eSaNA-doSoM kA prAyazcitta prajJapta hai| agrima tIna sUtra ApavAdika yadi vaha anya svAdhyAya karatA rahegA to Avazyaka meM upayukta nahIM haiN| inameM glAnya Adi apavAdoM meM 'viyaDa' grahaNa karane Adi meM hone ho sktaa| akAla meM svAdhyAya karane se jJAnAcAra kI virAdhanA vAlI ayatanA kA prAyazcitta hai| dattI-sUtra se viyaDa kI mAtrA kA hotI hai| ataH sAmAnyataH bhikSu ko catuHsaMdhyA meM sUtra-svAdhyAya jJAna hotA hai| cUrNikAra ke anusAra glAna ke lie garhita vigaya nahIM karanA caahie| ___ dhyAtavya hai ki nisIhajjhayaNaM ke prastuta sUtra meM pUrvasaMdhyA, (madya-mAMsa) grahaNa karate samaya bhikSu kahe-aho! akajjamiNaM kiM pazcimasaMdhyA, aparAhna evaM ardharAtra meM svAdhyAya karane vAle ko kuNimo, aNNahA gilANo na pnnppi'|' prAyazcittAha kahA gayA hai| isa saMdarbha meM ThANaM kA nimnokta pATha garhita vigaya ko pramANopeta grahaNa karane ke mukhyataH tIna lAbha mananIya haihaiM-1. dAtA kA vizvAsa 2. svayaM kI garhita abhilASA kA pratighAta *No kappai niggaMthANaM vA niggaMthINaM vA cauhi saMjhAhiM sajjhAyaM tathA 3. pApadRSTi (virodhI) logoM kA pratighAta-ve socate haiM, karettae, taM jahA-paDhamAe, pacchimAe, majjhaNhe, addddrtte| nizcita hI ye glAna ke lie anivAryatA ke kAraNa le jA rahe haiM, * kappai NiggathANaM vA NiggaMthINaM vA caukkAlaM sajjhAyaM lolupatA se nhiiN| karettae, taM jahA-puvvaNhe, avaraNhe, paose, pccuuse| nizIthabhASya evaM cUrNi ke anusAra viyaDa kA grahaNa zayyAtara cUMki uparyukta pATha meM aparAhna ko sUtrapauruSI mAnA gayA hai athavA usake sannikaTavartI prAcIna, vivekazIla evaM kulIna zrAvakoM tathA madhyAhna ko sUtrapATha ke lie varjita mAnA gayA hai| isase aisA ke ghara se kiyA jAe tAki grAmAnugrAma parivrajana se sambaddha parigalana, pratIta hotA hai ki prastuta sUtra meM aparAhna pada kA prayoga madhyAhna ke prapatana, uDDAha Adi doSoM kA prasaMga hI upasthita na ho| apavAda meM artha meM huA hai| bhI pUrva parigAlita viyaDa hI prathamataH grAhya hai tAki use chAnane ke bhASyakAra ke anusAra zabdapratibaddha zayyA meM pravicAra Adi bAda kiTTisa Adi ko girAne se hone vAlI ayatanA' kA parihAra ho ke zabdoM ko na sunane ke lie, rAtri jAgaraNa ke lie, abhinavagRhIta ske| isa prakAra bhASya evaM cUrNi ke anusAra prathama sUtracatuSTayI meM sUtra kI avyavacchitti Adi ke lie yatanApUrvaka svAdhyAya karanA darpataH kRta aneSaNA kA prAyazcitta hai tathA zeSa tInoM meM apavAda meM prastutasUtra kA apavAda hai|11 yathAyogya prayatna (tIna bAra zuddha evaM eSaNIya dravya kI khoja, panaka- tulanA hetu draSTavya-ThANaM 4 / 257 1. nizI. (hi.) pR. 404,405 2. nizI. (saM. vyA.) pR. 414-vikRtyA saMpAdyamAnaM vyapagata jIvamacittaM prapANakAdi vastu vikRtaM acittaM drAkSAsavAdi prapANakaM bahumUlyam (dravadravyam) 3. ni. huMDI (aprakAzita)-acitta bahumolI vastu ksturiiyaadi| 4. nibhA. bhA. 3 cU.pR. 136 5. vahI (gA. 3170 kI cUrNi) 6. vahI, gA. 6043 7. vahI, gA. 6050 8. vahI, bhA. 4 cU.pR. 221-dattIe pamANaM pstii| 9. vahI, gA. 6055 sacUrNi 10. ThANaM 4/257,258 11. nibhA. gA. 6056-6058 sacUrNi Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 19 : TippaNa 434 nisIhaljhayaNaM 4. sUtra 9,10 kahA jAtA hai| ThANaM meM kevala cAra mahApratipadAoM meM svAdhyAya kA svAdhyAyakAla ke AdhAra para jainAgamoM ke do vibhAga haiM- niSedha kiyA gayA hai| prastuta Agama meM mahAmahoM aura mahApratipadAoM 1. kAlikazruta-jinakA svAdhyAya kevala cAra sUtrapauruSI meM / meM svAdhyAya karane vAle ke lie prAyazcitta kA kathana kiyA gayA hai| hI kiyA jA sakatA hai| indramaha ASAr3hI pUrNimA, skandamaha AzvinI pUrNimA, yakSamaha kArtikI 2. utkAlikazruta-catuHsaMdhyA ke atirikta dina evaM rAta meM pUrNimA tathA bhUtamaha caitrI pUrNimA ko manAyA jAtA hai| nizIthakabhI bhI jinakA svAdhyAya kiyA jA sakatA hai|' cUrNi ke anusAra lATadeza meM indramaha zrAvaNa pUrNimA tathA sthAnAMgavartamAna meM upalabdha kisI bhI Agama meM kAlika evaM utkAlika vRtti ke anusAra indramaha Azvina pUrNimA ko manAyA jAtA hai|' zruta kA koI vibhedaka lakSaNa athavA paribhASA prApta nahIM hotI, ASAr3hapUrNimA, zrAvaNapUrNimA Adi mahotsava ke antima divasa kevala naMdI meM kAlika evaM utkAlika AgamoM kI tAlikA upalabdha hote the| jisa dina mahotsava prArambha hotA, usI dina svAdhyAya banda hotI hai| tattvArthavArtika ke anusAra svAdhyAyakAla meM jisakA kara diyA jAtA thaa| mahotsava kI samApti pUrNimA ko ho jAtI, kAla niyata hai vaha kAlika hai, aniyatakAla vAlA utkAlika hai| phira bhI pratipadA ke dina svAdhyAya nahIM kiyA jaataa| nizIthabhASyakAra usake AdhAra para sAre hI aMga Agama kAlikazruta haiN| jo bhikSu ke anusAra pratipadA ke dina mahotsava anuvRtta (cAlU) rahatA hai| utkAla, saMdhyA-kAla athavA asvAdhyAyI ke samaya zruta kA mahotsava ke nimitta ekatra kI huI madirA kA pAna usa dina bhI svAdhyAya karatA hai, uddeza, samuddeza, vAcanA, pRcchanA athavA parivartanA calatA hai| mahotsava ke dinoM meM madyapAna se bAvale bane hue loga karatA hai, vaha prAyazcittArha hotA hai| pratipadA ko apane mitroM ko bulAte haiM, unheM madyapAna karAte haiN| isa __ aMga sAhitya meM sabase vizAla Agama hai dRssttivaad| usameM prakAra pratipadA kA dina mahotsava ke parizeSa ke rUpa meM usI zrRMkhalA saptavidha naya ke sAta sau uttara bhedoM ke anusAra dravya kI prarUpaNA se jur3a jAtA hai| kI gaI hai| parikarma sUtra meM paramANu Adi ke varNa, gandha Adi kA mahotsava ke dinoM meM svAdhyAya ke niSedha kA mukhya kAraNa vividha vikalpoM se varNana kiyA gayA hai| isI prakAra aSTAMga nimitta hai-lokviruddhtaa| mahotsava ke samaya AgamasvAdhyAya ko loga Adi kA vistarataH nirUpaNa huA hai| ataH usake lie sAta pasanda kyoM nahIM karate yaha anveSaNa kA viSaya hai| pRcchAoM kA tathA zeSa kAlika zruta ke lie tIna pRcchA kA parimANa asvAdhyAyI kI paramparA ke mUla kAraNa kA anusaMdhAna vaidika nirdhArita hai| sAhitya evaM Ayurveda ke granthoM ke gaMbhIra adhyayana se saMbhava hai| pRcchA kA parimANa cAra prakAra se nirdhArita kiyA gayA hai vistAra hetu draSTavya ThANaM 4/256-258 kA TippaNa 1. jitanA aMza apunarukta avasthA meM bolakara pUchA jA 6. sUtra 13 ske| nirgrantha aura nirgranthiyoM ko cAra kAloM meM Agama kA svAdhyAya 2. tIna zloka jitanA aNsh| karanA cAhie-1. pUrvAhna meM 2. aparAhna meM 3. pradoSa meM aura 3. jitane aMza meM prakaraNa (prasaMga) sampanna ho jaae| 4. pratyUSa meN| 4. AcArya ke dvArA uccArita jitanA aMza ziSya AsAnI se dina evaM rAtri kI prathama aura antima prahara kAlika sUtroM kA grahaNa kara ske| svAdhyAyakAla hai| jo bhikSu ina cAra praharoM meM kAlikazruta kA 5. sUtra 11,12 adhyayana nahIM karatA, dezakathA, bhaktakathA Adi meM pramatta rahatA hai, mahotsava ke bAda jo pratipadAeM AtI haiM, unako mahApratipadA usake lie apUrva zruta kA grahaNa saMbhava nhiiN| pUrvagRhIta zruta bhI 1. (ka) nibhA. bhA. 4 cU. pR. 228-divasassa paDhamacarimAsu NisIe 4. nibhA. 4 cU.pR. 226 ya paDhamacarimAsuya-eyAsu causu vi kAliyasuyassa gahaNaM guNaNaM 5. vahI, gA. 6060,6061 ca karejja / sesAsu tti divasassa bitiyAe ukkAliyasuyassa 6. ThANaM 4/256 gahaNaM kareti, atthaM vA sunneti| nibhA. gA. 6065 (kha) vahI, bhA. 1 cU.pR. 7 (ka) vahI, bhA. 4 cU.pR. 226-iha lADesu sAvaNapoNNimAe bhavati kAliyaM kAle eva Na ugghaadd'porusie| iNdmho| ukkAliyaM savvAsu porusIsu kAlavelaM mottuM / / (kha) sthA. vR. pa. 203 2. naMdI sU. 77,78 9. nibhA. gA. 6068 3. tavA. 1/20/14-svAdhyAyakAle niyatakAlaM kAlikam, 10. ThANaM 4 / 258 aniytkaalmutkaalikm| Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 435 parivartanA, manana Adi ke abhAva meM naSTa ho jAtA hai| dina evaM rAtri kI dUsarI evaM tIsarI prahara ke viSaya meM bhajanA hai| bhikSATana, zayana Adi ke atirikta jitanA saMbhava ho, utkAlika zruta ke sUtrArtha kA grahaNa evaM manana kare- aisA bhASyakAra kA mata hai|' aziva, avamaudarya Adi AgAr3ha kAraNa isake apavAda haiN| 7. sUtra 14, 15 vavahAro meM batalAyA gayA hai-muni asvAdhyAyika vAtAvaraNa meM svAdhyAya na kare, svAdhyAyika vAtAvaraNa meM hI svAdhyAya kare / * asvAdhyAyI ke do prakAra haiM- AntarikSa aura audArika / ThANaM meM ina donoM ke hI dasa-dasa prakAra batalAye gae haiN| * asvAdhyAyI ke anya bhI do bheda hote haiM-Atmasamutya aura parasamuttha / svayaM ke zarIra meM vraNa Adi se rakta jharanA, zarIra kA azuci se kharaMTita honA yaha Atmasamutthita asvAdhyAyI hai|' parasamuttha asvAdhyAyI ke pAMca prakAra haiM 1. saMyamaghAtI - mahikA, sacitta raja, varSA Adi / 2. autpAtika pAMzuvRSTi, mAMsavRSTi, rudhiravRSTi Adi / 3. devaprayukta - gandharvanagara, ulkApAta Adi / 4. vyudgraha - rAjavigraha, viplava, yuddha Adi / 5. zarIrasaMbaMdhI - manuSya athavA tiryaMca ke kalevara, rakta Adi / prastuta Agama meM asvAdhyAyI ke antargata samasta parasamuttha evaM AntarikSa asvAdhyAyI ko grahaNa kiyA gayA hai| asvAdhyAyI meM svAdhyAyaniSedha ke mukhya kAraNa haiM - 1. zrutajJAna kI abhakti 2. lokaviruddha vyavahAra 3. pramatta chalanA 4. vidyAsAdhanA kA vaiguNya 5. zrutajJAna ke AcAra kI virAdhanA 6. vaidharmyatA (zrutadharma ke viparIta AcaraNa) 7. uDDAha aura 8. aprIti / vistAra hetu draSTavya-ThANaM 10/20, 21 kA TippaNa / nibhA. 6074-6179, vyava. bhA. u. 7 pR. 266-320, Ava. ni. gA. 1365-1375 / 8. sUtra 16,17 1 prastuta sUtradvayI kA sambandha sUtra vAcanA ke krama se hai| vavahAro meM Agama-vAcanA ke krama kA nirUpaNa milatA hai|' jo krama evaM vidhi Agama meM prajJapta hai, usakA ullaMghana vidhi kA atikramaNa hone se pratiSiddha hai, ataH prAyazcittArha mAnA gayA hai| jo sAdhaka 1. nibhA. gA. 6071 2. vahI, gA0 6072 3. 4. vava. 7/17, 18 ThANaM 10/20,21 nibhA. gA. 6074 tathA bhA. 4 cU. pR. 249 vahI, gA. 6075 vahI, gA. 6170, 6171 sacUrNi 5. 6. 7. 8. vava. 10/25-39 9. nibhA. bhA. 4 cU.pU. 252 uddezaka 19 : TippaNa utsarga pratipAdaka sUtroM se pUrva apavAda pratipAdaka athavA apavAdabahula sUtroM ko par3hatA hai, usakI buddhi utsarga-mArga se bhAvita nahIM ho pAtI, phalataH vaha utsarga evaM apavAda para samyak zraddhA nahIM kara sakatA / vaha na utsargazruta para zraddhA kara pAtA hai aura na apavAdazruta ko samyak grahaNa kara pAtA hai| pUrvapAThya zruta ko binA par3he hI vaha apavAdazruta ke adhyayana se bahuzruta kahalAne lagatA hai / " jaba use sAmAnya bAta pUchI jAtI hai, taba vaha usakA samyag uttara nahIM de pAtA, phalataH usakA evaM usake gaNa kA avarNavAda hotA hai| " ataH vyutkrama se zruta kA vAcana karane vAlA AjJAbhaMga, anavasthA Adi doSoM ko prApta hotA hai|" - jisa prakAra pUrvavartI aMgoM, adhyayanoM Adi se pUrva uttaravartI aMgoM, adhyayanoM Adi kA vAcana nahIM karanA cAhie, usI prakAra AcArAMga se pUrva chedasUtroM kA vAcana tathA caraNakaraNAnuyoga se pUrva dharmakathAnuyoga, gaNitAnuyoga evaM dravyAnuyoga kA vyAkhyAna karane kA niSedha hai / 12 zabda-vimarza 1. heThilla - adhastanavartI arthAt pUrvavartI / " 2. samavasaraNa - milana, jahAM sUtrAgama evaM arthAgama kA milana hotA hai, jIva Adi nau padArthoM kA athavA dravya, kSetra, kAla aura bhAva kA jahAM milana ho, vaha samavasaraNa kahalAtA hai| yahAM samavasaraNa zabda se aMga, zrutaskandha, adhyayana, uddezaka evaM sUtra sabakA grahaNa ho jAtA hai / 14 3. uvarilla - uparitanavartI arthAt pazcAdvartI (agrima) / 4. nau brahmacarya AcArAMga sUtra athavA sampUrNa AcAra 5. uttamata chedasUtra athavA dRssttivaad| 9. sUtra 18 - 23 AgamoM ke sUtra evaM artha kI vAcanA dene se pUrva ziSya kI yogyatA kA jJAna karanA Avazyaka hai| jisa prakAra kacce athavA adhapakke par3e meM yadi pAnI DAlA jAtA hai to vaha pAnI svayaM ke tathA ghar3e ke vinAza kA kAraNa banatA hai usI prakAra alpa arhatA vAle vyakti ko diyA gayA jJAna svayaM (jJAna) evaM usa vyakti donoM ke lie ahitakara hotA hai| to yogyatA ke tIna mApaka banate haiM - 1. avasthA 2. prAthamika 10. vahI, gA. 6182 19. vahI, gA. 6180 12. vahI, bhA. 4 cU. pR. 252, 253 13. vahI, pR. 252 - jaM jassa AdIe taM tassa hiTThillaM / 14. vahI, pR. 252 15. vahI, pR. 253 - NavabaMbhaceraggahaNeNa savvo AyAro gahito / 16. vahI, gA. 6184 17. vahI, gA. 6243 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 19 : TippaNa jJAna evaM 3. bhAvAtmaka ( guNAtmaka) yogyatA / ina sUtroM meM vatta aura patta zabda se ina tInoM kA grahaNa ho jAtA hai| 436 1. avasthA - avasthA ke do prakAra haiM-janma paryAya evaM dIkSA pryaay| janma paryAya kI apekSA se solaha varSoM se pUrva athavA jaba taka kAMkha Adi meM roma utpanna na hoM, taba taka avyakta hotA hai| usake bAda vyakta hotA hai| dIkSA paryAya se jitane varSa ke bAda jisa sUtra ko par3hane kA vidhAna hai, usase pUrva usa sUtra ke lie vaha avyakta hotA hai, jaise tIna varSa se kama dIkSA paryAya vAlA nisIhajhayaNaM ke lie avyakta hai| 2. prAthamika jJAna - pUrvavartI sUtroM ke adhyayana se pUrva agrima sUtroM kI dRSTi se bhikSu avyakta athavA aprApta hotA hai, , jaise - jisane Avazyaka sUtra nahIM par3hA, vaha dazavekAlika sUtra ke lie tathA dazavekAlika sUtra par3hane se pUrva uttarAdhyayana sUtra ke lie avyakta hotA hai| apattaM zabda kI saMskRta chAyA 'aprApta' bhI kI jA sakatI hai| cUrNikAra ne isakI vyAkhyA- aprAptakaM kramAnadhItazrutamityarthaH ' kI hai| 3. bhAvAtmaka (guNAtmaka) yogyatA - prAcIna kAla meM vidyAdAna se pUrva pAtra evaM apAtra kA bahuta vicAra hotA thA / bhASyakAra ke anusAra AhAra, upakaraNa Adi ke prati Asakta hone ke kAraNa tinatinAhaTa karane vAlA, caMcalavRtti evaM asabhya, asamIkSita pralApa karane vAlA, vyavasthita adhyayana na kara kevala pallavagrAhI pANDitya ko dhAraNa karane vAlA, niSkAraNa gaNa badalane vAlA, durbala caritravAlA, suvidhAvAdI, AcArya kA paribhava karane vAlA, guru ke pratikUla vartana karane vAlA, cugalakhora, abhimAnI, dharma ke viSaya meM aparipakva buddhi, sAmAcArI kA yathAvat pAlana na karane vAlA evaM guru kA apalApa karane vAlA vyakti AgamoM ke adhyayana ke lie ayogya hotA hai / isI prakAra pUrvavartI sUtroM AvazyakasUtra Adi kA vAcana karane se pUrva uttaravartI-chedasUtroM kA adhyayana karane ke lie ayogya hotA hai|' nizIthabhASya evaM cUrNa meM ina saba arhatAoM kA vizada varNana milatA hai apAtra ko diyA gayA jJAna usI prakAra garhita hotA hai, jaise -bhAsa pakSI ke gale meM pahanAyA huA kaustubha maNI / isalie 1. nibhA. gA. 6337 2. vahI, bhA. 4 cU. pR. 263 - pavvajjAe tiNhaM varisANaM pakappassa avvatto / 3. vahI, gA. 6240 4. vahI, bhA. 4 cU.pU. 225 vahI, gA. 6998-6225 nisIhajjhayaNaM bhASyakAra kahate haiM ki vidvAn cAhe apanI vidyA ko sAtha lekara mRtyu kA varaNa kara le, parantu kisI bhI avasthA meM ayogya ko vAcanA na de aura na yogya kI avamAnanA kre| kappo (bRhatkalpasUtra ) meM avinIta, vikRti pratibaddha evaM kalahakArI ko vAcanA dene kA niSedha evaM vinIta, vikRti varjana karane vAle tathA upazAnta kalaha ko vAcanA dene kA vidhAna kiyA gayA hai / " vavahAro meM vyakta ko nizIthasUtra kI vAcanA dene kA vidhAna aura avyakta ko usakI vAcanA dene kA niSedha kiyA gayA hai / ' 10. sUtra 24 Agama-vAcanA prApta karane kI dRSTi se do yA do se adhika ziSyoM ke sAdRzya ke mukhyataH cAra mAnaka haiM 1. saMvignatA 2. sAMbhojikatA 3. pariNAmakatA 4. bhUmiprAptatA (vaya evaM sUtra se vyakta) ' yadi do ziSya samAna rUpa se udyatavihArI hoM, donoM svayaM vAcakabhikSu athavA vAcanAcArya ke samAna saMbhoja vAle hoM, donoM pariNAmaka buddhi se sampanna, vaya evaM sUtra se vyakta hoM aura phira bhI eka ko vAcanA dI jAe, anya ko na dI jAe to unameM pakSapAta hotA hai, rAga-dveSa ke kAraNa pArasparika sAmaMjasya evaM zAnti kA bhaMga hotA hai| jise vAcanA nahIM dI jAtI, vaha parAyApana mahasUsa karatA hai| phalataH vAcanAcArya evaM anya bhikSuoM ke prati Avazyaka karttavyoM kA nirvAha karate hue bhI vAtsalya evaM bhaktipratyadhika nirjarA kA lAbha prApta nahIM kara paataa| " yadi apekSita upadhAna ke abhAva, roga athavA anya kisI asAmarthya ke kAraNa do samAna guNavAle bhikSuoM meM se eka ko vAcanA denI ho aura dUsare ko na denI ho to use usa sthiti ko samajhAte hue Azvasta karanA cAhie, tAki parAyApana (bAhyabhAva ) Adi pUrvokta doSa na aaeN| " zabda vimarza saMcikkhAveti-zikSA detA hai| ise isI artha meM dezI dhAtu ke rUpa meM svIkAra kiyA gayA hai| cUrNikAra ne ise kiMcit bhinna artha vahI, gA. 6226, 6230 kappo 4/6, 7 6. 7. 8. 9. 10. vahI, bhA. 4 cU. pR. 264 19. vahI, gA. 4249 vava. 10 / 23, 24 nibhA. gA. 6245 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM meM prayoga kiyA hai, aisA pratIta hotA hai|" 11. sUtra 25 koI bhikSu paryAyajyeSTha hotA hai kintu bahuzruta nahIM hotA athavA koI zanika aura bahuzruta donoM hI nahIM hotA, kintu bahuzrutamAnI hotA hai, vaha garva ke kAraNa avamarAnika AcArya athavA upAdhyAya ke pAsa vAcanA ke lie nahIM jaataa| vAcanAcArya jaba vAcanA dete hai, taba vaha kisI bahAne se idhara-udhara Ate jAte athavA parde, dIvAra Adi kI oTa se sUtra athavA artha kA grahaNa karatA hai, vaha adattavANI kahalAtI hai| bhASyakAra ke anusAra adattavANI ke do prakAra haiM- 1. zrutaviSayaka aura 2. cAritraviSayaka / gaurava Adi ke kAraNa avamarAnika athavA rAtnika ke pAsa sUtra athavA artha ko grahaNa nahIM karanA, idhara-udhara jAte-Ate sunakara sUtrArtha kA grahaNa karanA kramazaH sUtra evaM arthaviSayaka adatta vANI hai| sAvadya bhASA bolanA, gRhastha prAyogya bhASA bolanA, ucca svara meM bolanA athavA mAyApUrvaka AlocanA karanA cAritraviSayaka adattavAnI hai athavA tapastena vacastena, rUpastena, AcArastena evaM bhAvastena-ina padoM kA AcaraNa adattavANI hai|' tapasvI, dharmakathI, uccajAtIya aura viziSTa AcArasampanna na hote hue bhI svayaM ko usa-usa rUpa meM prastuta karane vAlA kramazaH tapastena, vacastena, rUpastena aura AcArastena hotA hai| adatta sUtra athavA artha ko grahaNa kara 'yaha to mujhe jJAta hI thA' - aisA bhAva pradarzita karane vAlA 1. nibhA. bhA. 4 cU. pR. 264 - gilANaM saMcikkhAveti |.......taav saMcikkhavijjati / 2. 3. 4. vahI, gA. 6251 vahI, gA. 6250 vahI, bhA. 4 cU. pR. 265 437 bhAvastena kahalAtA hai| 12. sUtra 26-37 bhikSu ko gRhastha, anyatIrthika, pArzvastha, avasanna, kuzIla, naityika evaM saMsakta ko sUtra evaM artha kI vAcanA nahIM denI caahie| jo mithyAtva se bhAvita mativAle hote haiM, ve gRhastha Adi sUtra evaM artha meM apanI buddhi se bhinna artha kI kalpanA kara lete haiM, tathA apane aikAntika dRSTikoNa ke kAraNa zAstra vAkyoM kA AkSepa, pravaMcanA Adi meM prayoga kara sakate haiN|' gRhastha, anyatIrthika evaM suvidhAvAdI zramaNoM se sUtrArtha kI vAcanA grahaNa kI jAe to midhyAtva kA sthirIkaraNa hotA hai, tIrtha kI aprabhAvanA hotI hai ki 'inake mata meM koI graMtha nahIM hai, koI vAcanA dene vAlA nahIM hai, tabhI ye dUsaroM se vAcanA lete haiN|' ataH gRhastha Adi se vAcanA lene tathA inheM vAcanA dene vAle ko prAyazcittArha mAnA gayA hai|" 5. 6. uddezaka 19 : TippaNa vistAra hetu draSTavya dasave. 5/2/46 kA TippaNa bhASyakAra ke anusAra dIkSA lene ke icchuka gRhastha evaM pArzvasthatA, avasannatA Adi se udyatavihAra meM Ane ke icchuka zramaNa Adi ko vAcanA denA apavAda hai| ataH prAyazcittArha nahIM / " apavAda meM kadAcit gaNa meM koI vAcanA dene vAlA na ho aura inameM se kisI se AcAraprakalpa kI vAcanA lenI ho to use apane pUrva jIvana kI AlocanA, pratikramaNa karavAkara dravyaliMga denA caahie| vAcanA grahaNa karane kI avadhi meM usakA yathocita vinaya vaiyAvRtya bhI karanA caahie|" 7. 8. 9. nibhA. 6252, 6253 evaM unakI cUrNi / vahI gA. 6260 va usakI cUrNi vahI bhA. 4 cU. pR. 267 vahI, gA. 6264 vahI, gA. 6266-6271 (sacUrNi ) - Page #479 -------------------------------------------------------------------------- Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIsaimo uddeso bIsavAM uddezaka Page #481 -------------------------------------------------------------------------- Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prastuta Agama ke pUrvavartI unnIsa uddezakoM kI apekSA se prastuta uddezaka kucha bhinna evaM viziSTa hai| pUrvavartI sabhI uddezakoM ke pratyeka sUtra kA anta 'sAtijjati' kriyApada se hotA hai arthAt jo bhikSu sUtrokta niSiddha padoM meM se kisI kA samAcaraNa karatA hai, karavAtA hai athavA usakI anumodanA karatA hai, usake lie prAyazcitta kA vidhAna kiyA gayA hai- 'Apanna prAyazcitta' kA kathana kiyA gayA hai| prastuta uddezaka meM 'dAna prAyazvita' kA nirUpaNa hai arthAt AcArya upAdhyAya bhikSu kRtakaraNa-akRtakaraNa, gItArtha - agItArtha Adi ko vibhinna dRSTiyoM se kisa prakAra, kisako, kitanA aura kaunasA prAyazcitta diyA jAe- isa prakAra isameM prAyazcitta dene kI prakriyA kA varNana hai| nizIthacUrNikAra ke anusAra prastuta uddezaka meM tIna prakAra ke sUtra haiM 1. Apatti sUtra 3. AropaNA sUtra - / 2. AlocanA sUtra aura pratyeka prakAra ke sUtroM meM punaH dasa-dasa prakAra ke sUtra Ate haiM 1. sakRt pratisevanA sUtra 6. bahuzaH sAtireka sUtra 2. bahuzaH pratisevanA sUtra 7. sAtireka saMyoga sUtra 3. sakRt pratisevanA saMyoga sUtra 8. bahuzaH sAtireka saMyoga sUtra 4. bahuzaH pratisevanA saMyoga sUtra 9. sakRt sAtireka saMyoga sUtra 5. sAtireka sUtra 10. bahuzaH sAtireka saMyoga sUtra / Apatti sUtroM meM prathama cAra prakAra ke sUtroM kA sUtrataH kathana huA hai jinameM prathama aura dvitIya prakAra ke sUtroM ke pAMca-pAMca sUtra sUtrataH kathita haiN| tRtIya aura caturtha prakAra ke sUtroM ke 26 26 sUtra hote haiM, unameM se aMtima paMca-saMyogI sUtra kA sUtrataH kathana hai| zeSa chaha prakAra ke sUtroM kA arthataH kathana kiyA gayA hai| AlocanA evaM AropaNA sUtroM meM ATha-ATha sUtroM ke vibhinna vikalpoM kA arthataH kathana hai| donoM hI prakAra ke sUtroM meM kevala navameM tathA dasaveM prakAra ke eka-eka catuSkasaMyogI bhaMga vAle sUtra kA kathana sUtrataH kiyA gayA hai| nizIthacUrNikAra anusAra inake sAMyogika bhaMgoM se banane vAle sUtroM kI saMkhyA karor3oM taka pahuMca jAtI hai|' prastuta Agama meM sUtrataH tapaH prAyazcitta kA varNana hai| tapaH prAyazcitta ke do prakAra haiM- zuddhatapa aura prihaartp| sAdhviyoM ko tathA agItArtha, durbaladeha tathA antima tIna saMhanana vAle muniyoM ko kevala zuddhatapa hI diyA jAtA hai| dhRti bala se sampanna, prathama tIna saMhanana vAle gItArtha muniyoM ko parihAratapa diyA jAtA hai| prastuta uddezaka ke cAra sUtroM meM parihAratapaH sAdhanA kI vidhi, anupArihArika Adi kI sthApanA, anuziSTi, upagraha Adi kA saMkSipta nirUpaNa huA hai| 1. nibhA. bhA. 4 cU. pR. 271 2. vistAra hetu draSTavya-vahI cU. pR. 364-367 3. nisIha. 20/15- 18 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha 442 nisIhajjhayaNaM AropaNA ke pAMca prakAra hote haiM1. prasthApitA-prAyazcitta vahana karate samaya anya prAyazcitta ke dinoM ko jor3a kara dI jAne vAlI aaropnnaa| 2. sthApitA vahana kie jAne vAle prAyazcitta se anya prAyazcitta ko kisI kAraNa se alaga rakha kara dI jAne vAlI aaropnnaa| 3. kRtsnA-jitanI pratisevanA kI, utane dinoM kI aaropnnaa| 4. akRtsnA-prApta prAyazcitta meM kucha dinoM ko kama kara dI jAne vAlI aaropnnaa| 5. hADahaDA-tatkAla vahana karAI jAnevAlI aaropnnaa| prastuta uddezaka meM prasthApitA, sthApitA, kRtsnA aura kRtsnA-ina cAra AropaNAoM se sambandhita viSaya kA kathana karate hae vistAra se batAyA gayA hai ki kisa prakAra prAyazcitta-vahanakAla meM lage doSoM kI sAnugraha evaM niranugraha AropaNA dI jAtI hai| isa prakAra sthApitA evaM prasthApitA AropaNA ke vividha nidarzanoM kI dRSTi se yaha uddezaka sampUrNa AgamavAGmaya meM apanA vaiziSTya rakhatA hai| Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla saI paDisevaNA-padaM 1. je bhikkhU mAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA, apaliuMciyaM AloemANassa mAsiyaM, paliuMciyaM AloemANassa domAsiyaM // 2. je bhikkhU domAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA, apaliuMciyaM AloemANassa domAsiyaM, paliuMciyaM AloemANassa mAsiyaM // 3. je bhikkhU temAsiyaM parihAradvANaM paDisevittA AloejjA, apaliuMciyaM AloemANassa temAsiyaM, paliuMciyaM AloemANassa cAummAsiyaM // 4. je bhikkhU cAummAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA, apaliuMciyaM AloemANassa paliuMciyaM cAummAsiyaM, AloemANassa paMcamAsiyaM // 5. je bhikkhU paMcamAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA, vIsaimo uddeso : bIsavAM uddezaka kR sakRt pratisevana-padam yo bhikSuH mAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet, aparikuJcitam AlocayataH mAsikam, parikuJcitam AlocayataH dvaimAsikam / yo bhikSuH dvaimAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet, aparikuJcitam AlocayataH dvaimAsikam, parikuJcitam AlocayataH traimAsikam / yo bhikSuH traimAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet, aparikuJcitam AlocayataH traimAsikam, parikuJcitam AlocayataH caaturmaasikm| yo bhikSuH cAturmAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet, aparikuJcitam AlocayataH cAturmAsikam, AlocayataH parikuJcitam pAJcamAsikam / yo bhikSuH pAJcamAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet, aparikuJcitam hindI anuvAda sakRt pratisevanA-pada 1. jo bhikSu mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ko mAsika aura chalapUrvaka AlocanA karane vAle ko dvaimAsika prAyazcitta prApta hotA hai / 2. jo bhikSu dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ko dvaimAsika aura chalapUrvaka AlocanA karane vAle ko traimAsika prAyazcitta prApta hotA hai / 3. jo bhikSu traimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ko traimAsika aura chalapUrvaka AlocanA karane vAle ko cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| 4. jo bhikSu cAturmAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ko cAturmAsika aura chalapUrvaka AlocanA karane vAle ko pAJcamAsika prAyazcitta prApta hotA hai| 5. jo bhikSu pAJcamAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 20 : sUtra 6-9 444 apaliuMciyaM AloemANassa ___ AlocayataH pAJcamAsikam, paMcamAsiyaM, paliuMciyaM . parikuJcitam AlocayataH AloemANassa chammAsiyaM / / ssaannmaasikm| teNa paraM paliuMcie vA apaliuMcie ___tasmAt paraM parikuJcite vA aparikuJcite vA te ceva chmmaasaa|| vA te eva ssnnmaasaaH| nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ko pAJcamAsika aura chalapUrvaka AlocanA karane vAle ko SANmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| usase Age (pAJcamAsika se adhika pratisevanA karane vAle ko) chalapUrvaka athavA nizchala bhAva se AlocanA karane para ve hI chaha mAsa (vahI pANmAsika prAyazcitta) prApta hote haiN| bahuso paDisevaNA-padaM bahuzaH pratisevana-padam 6. je bhikkhU bahusovi mAsiyaM yo bhikSu bahuzaH api mAsikaM parihArahANaM paDisevittA parihArasthAnaM pratisevya Alocayet, AloejjA, apaliuMciyaM aparikuJcitam AlocayataH mAsikam, AloemANassa mAsiyaM, paliuMciyaM parikuJcitam AlocayataH dvaimaasikm| AloemANassa domaasiyN| bahuzaH pratisevanA-pada 6. jo bhikSu bahuta bAra mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ko mAsika aura chalapUrvaka AlocanA karane vAle ko dvaimAsika prAyazcitta prApta hotA 7. je bhikkhU bahasovi domAsiyaM yo bhikSuH bahuzaH api dvaimAsikaM parihAraTThANaM paDisevittA parihArasthAnaM pratisevya Alocayet, AloejjA, apaliuMciyaM aparikuJcitam AlocayataH AloemANassa domAsiyaM, dvaimAsikam, parikuJcitam AlocayataH paliuMciyaM AloemANassa traimaasikm| temaasiyN| 7. jo bhikSu bahuta bAra dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ko dvaimAsika aura chalapUrvaka AlocanA karane vAle ko traimAsika prAyazcitta prApta hotA 8. je bhikkhU bahusovi temAsiyaM yo bhikSuH bahuzaH api traimAsikaM parihArahANaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet, AloejjA, apaliuMciyaM aparikuJcitam AlocayataH AloemANassa temAsiyaM, ___ traimAsikam, parikuJcitam AlocayataH paliuMciyaM AloemANassa caaturmaasikm| caaummaasiyN|| 8. jo bhikSu bahuta bAra traimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ko traimAsika aura chalapUrvaka AlocanA karane vAle ko cAturmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| 9. je bhikkhU bahusovi cAummAsiyaM yo bhikSuH bahuzaH api cAturmAsikaM parihAraTThANaM paDisevittA parihArasthAnaM pratisevya Alocayet, AloejjA, apaliuMciyaM aparikuJcitam AlocayataH AloemANassa cAummAsiyaM, cAturmAsikam, parikuJcitam paliuMciyaM AloemANassa AlocayataH paanycmaasikm| pNcmaasiyN|| 9. jo bhikSu bahuta bAra cAturmAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ko cAturmAsika aura chalapUrvaka AlocanA karane vAle ko pAJcamAsika prAyazcitta prApta hotA hai| Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 445 uddezaka 20 : sUtra 10-12 10. je bhikkhU bahasovi paMcamAsiyaM yo bhikSuH bahuzaH api pAJcamAsikaM 10. jo bhikSu bahuta bAra pAJcamAsika parihAradvANaM paDisevittA parihArasthAnaM pratisevya Alocayet. parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA AloejjA, apaliuMciyaM aparikuJcitam AlocayataH karatA hai, nizchala bhAva se AlocanA karane AloemANassa paMcamAsiyaM, pAJcamAsikam, parikuJcitam vAle ko pAJcamAsika aura chalapUrvaka paliuMciyaM AloemANassa AlocayataH paannmaasikm| AlocanA karane vAle ko pANmAsika chmmaasiyN|| prAyazcitta prApta hotA hai| teNa paraM paliuMcie vA apaliuMcie tasmAt paraM parikuJcite vA aparikuJcite usase Age chalapUrvaka athavA nizchala bhAva vA te ceva chmmaasaa|| vA te eva ssnnmaasaaH| se AlocanA karane para ve hI chaha mAsa prApta hote haiN| saiMpaDisevaNA-saMjogasutta-padaM sakRt pratisevana-saMyogasUtra-padam 11. je bhikkhUmAsiyaM vA domAsiyaM vA yo bhikSu mAsikaM vA dvaimAsikaM vA temAsiyaM vA cAummAsiyaM vA traimAsikaM vA cAturmAsikaM vA paMcamAsiyaM vA eesiM parihAraTThANANaM __ pAJcamAsikaM vA eteSAM parihAraaNNayaraM parihArahANaM paDisevittA sthAnAnAm anyataraM parihArasthAnaM AloejjA, apaliuMciyaM pratisevya Alocayet, aparikuJcitam AloemANassa mAsiyaM vA AlocayataH mAsikaM vA dvaimAsikaM vA domAsiyaM vA temAsiyaM vA traimAsikaM vA cAturmAsikaM vA cAummAsiyaM vA paMcamAsiyaM vA, pAJcamAsikaM vA, parikuJcitam paliuMciyaM AloemANassa AlocayataH dvaimAsikaM vA traimAsikaM vA domAsiyaM vA temAsiyaM vA cAturmAsikaM vA pAJcamAsikaM vA cAummAsiyaM vA paMcamAsiyaM vA pANmAsikaM vaa| chammAsiyaM vaa| teNa paraM paliuMcie vA apaliuMcie tasmAt paraM parikuJcite vA aparikuJcite vA te ceva chmmaasaa|| vA te eva ssnnmaasaaH| sakRt pratisevanA-saMyogasUtra-pada 11. jo bhikSu mAsika, dvaimAsika, traimAsika, cAturmAsika aura pAJcamAsika-ina parihArasthAnoM meM se kisI parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ko (pratisevanA ke anurUpa kramazaH) mAsika, dvaimAsika, traimAsika, cAturmAsika aura pAJcamAsika tathA chalapUrvaka AlocanA karane vAle ko (pratisevanA ke anurUpa kramazaH) dvaimAsika, traimAsika, cAturmAsika, pAJcamAsika aura SANmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| usase Age chalapUrvaka athavA nizchala bhAva se AlocanA karane para ve hI chaha mAsa prApta hote haiN| bahuso paDisevaNA-saMjogasutta-padaM bahuzaH pratisevana-saMyogasUtra-padam 12. je bhikkhU bahasovi mAsiyaM vA yo bhikSuH bahuzaH api mAsikaM vA bahusovi domAsiyaM vA bahusovi bahuzaH api dvaimAsikaM vA bahuzaH api temAsiyaM vA bahusovi cAummAsiyaM traimAsikaM vA bahuzaH api cAturmAsikaM vA bahusovi paMcamAsivaM vA eesiM vA bahuzaH api pAJcamAsikaM vA eteSAM parihAraTThANANaM aNNayaraM parihAraTThANaM parihArasthAnAnAm anyataraM parihArasthAnaM paDisevittA AloejjA, pratisevya Alocayet, aparikuJcitam apaliuMciyaM AloemANassa AlocayataH mAsikaM vA dvaimAsikaM vA mAsiyaM vA domAsiyaM vA temAsiyaM vA traimAsikaM vA cAturmAsikaM vA cAummAsiyaM vA paMcamAsiyaM vA, pAJcamAsikaM vA, parikuJcitam paliuMciyaM AloemANassa AlocayataH dvaimAsikaM vA traimAsikaM vA bahuzaH pratisevanA-saMyogasUtra-pada 12. jo bhikSu bahuta bAra mAsika, bahuta bAra dvaimAsika, bahuta bAra traimAsika, bahuta bAra cAturmAsika aura bahuta bAra pAJcamAsikaina parihArasthAnoM meM se kisI parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ko (pratisevanA ke anurUpa kramazaH) mAsika, dvaimAsika, traimAsika, cAturmAsika aura pAJcamAsika tathA chalapUrvaka AlocanA karane vAle ko (pratisevanA ke anurUpa Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM uddezaka 20 : sUtra 13,14 446 domAsiyaM vA temAsiyaM vA cAturmAsikaM vA pAJcamAsikaM vA / cAummAsiyaM vA paMcamAsiyaM vA pANmAsikaM vaa| chammAsiyaM vaa| teNa paraM paliuMcie vA apaliuMcie tasmAt paraM parikuJcite vA aparikuJcite vA te ceva chmmaasaa|| vA te eva ssnnmaasaaH| kramazaH) dvaimAsika, traimAsika, cAturmAsika, pAJcamAsika aura SANmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| usase Age chalapUrvaka athavA nizchala bhAva se AlocanA karane para ve hI chaha mAsa prApta hote haiN| saiMsAiregapaDisevaNA-padaM sakRt sAtirekapratisevana-padam 13. je bhikkhU cAummAsiyaM vA yo bhikSuH cAturmAsikaM vA sAiregacAummAsiyaM vA paMcamAsiyaM sAtirekacAturmAsikaM vA pAJcamAsikaM vA sAiregapaMcamAsiyaM vA eesiM vA sAtirekapAJcamAsikaM vA eteSAM parihAraTThANANaM aNNayaraM parihAraTThANaM __ parihArasthAnAnAm anyataraM parihArasthAnaM paDisevittA AloejjA, pratisevya Alocayet, aparikuJcitam apaliuMciyaM AloemANassa AlocayataH cAturmAsikaM vA sAtireka cAummAsiyaM vA sAiregacAummAsiyaM cAturmAsikaM vA pAJcamAsikaM vA vA paMcamAsiyaM vA sAiregapaMcamAsiyaM sAtireka pAJcamAsikaM vA, parikuJcitam vA, paliuMciyaM AloemANassa AlocayataH pAJcamAsikaM vA sAtireka paMcamAsiyaM vA sAiregapaMcamAsiyaM vA pAJcamAsikaM vA pANmAsikaM vaa| chammAsiyaM vaa| sakRt sAtirekapratisevanA-pada 13. jo bhikSu cAturmAsika, sAtireka cAturmAsika, pAJcamAsika aura sAtireka pAJcamAsika-ina parihArasthAnoM meM se kisI parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ko (pratisevanA ke anurUpa kramazaH) cAturmAsika, sAtireka cAturmAsika, pAJcamAsika aura sAtireka pAJcamAsika tathA chalapUrvaka AlocanA karane vAle ko (pratisevanA ke anurUpa kramazaH) pAJcamAsika, sAtireka pAJcamAsika aura SANmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| usase Age chalapUrvaka athavA nizchala bhAva se AlocanA karane para ve hI chaha mAsa prApta hote haiN| teNa paraM paliuMcie vA apaliuMcie tasmAt paraM parikuJcite vA aparikuJcite vA te ceva chmmaasaa|| vA te eva ssnnmaasaaH| bahuso sAiregapaDisevaNA-padaM bahuzaH sAtirekapratisevana-padam bahuzaH sAtirekapratisevanA-pada 14. je bhikkhU bahusovi cAummAsiyaM yo bhikSuH bahuzaH api cAturmAsikaM vA 14. jo bhikSu bahuta bAra cAturmAsika, bahuta vA bahusovi sAiregacAummAsiyaM vA bahuzaH api sAtirekacAturmAsikaM vA / bAra sAtireka cAturmAsika, bahuta bAra bahusovi paMcamAsiyaM vA bahasovi bahuzaH api pAJcamAsikaM vA bahuzaH pAJcamAsika aura bahuta bAra sAtireka sAiregapaMcamAsiyaM vA eesiM api sAtirekapAJcamAsikaM vA eteSAM pAJcamAsika-ina parihArasthAnoM meM se parihAraTThANANaM aNNayaraM parihAraTThANaM __ parihArasthAnAnAm anyataraM parihArasthAnaM kisI parihArasthAna kI pratisevanA kara paDisevittA AloejjA, pratisevya Alocayet, aparikuJcitam AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se apaliuMciyaM AloemANassa __AlocayataH cAturmAsikaM vA AlocanA karane vAle ko (pratisevanA ke cAummAsiyaM vA sAiregacAummAsiyaM sAtirekacAturmAsikaM vA pAJcamAsikaM anurUpa kramazaH) cAturmAsika, sAtireka vA paMcamAsiyaM vA sAiregapaMcamAsiyaM vA sAtirekapAJcamAsikaM vA, cAturmAsika, pAJcamAsika aura sAtireka vA, paliuMciyaM AloemANassa parikuJcitam AlocayataH pAJcamAsikaM pAJcamAsika tathA chalapUrvaka AlocanA paMcamAsiyaM vA sAiregapaMcamAsiyaM vA vA sAtirekapAJcamAsikaM vA pANmAsikaM karane vAle ko (pratisevanA ke anurUpa chammAsiyaM vaa| kramazaH) pAJcamAsika, sAtireka vaa| Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 447 uddezaka 20 : sUtra 15 pAJcamAsika aura SANmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| usase Age chalapUrvaka athavA nizchala bhAva se AlocanA karane para ve hI chaha mAsa prApta hote haiN| teNa paraM paliuMcie vA apaliuMcie tasmAt paraM parikuJcite vA aparikuJcite vA te ceva chmmaasaa|| vA te eva ssnnmaasaaH| parihAraTThANa-paDisevaNA-padaM parihArasthAna-pratisevana-padam parihArasthAnapratisevanA-pada 15. je bhikkhU cAummAsiyaM vA yo bhikSuH cAturmAsikaM vA 15. jo bhikSu cAturmAsika, sAtireka sAiregacAummAsiyaM vA paMcamAsiyaM sAtirekacAturmAsikaM vA pAJcamAsikaM cAturmAsika, pAJcamAsika aura sAtireka vA sAiregapaMcamAsiyaM vA eesiM vA sAtirekapAJcamAsikaM vA eteSAM pAJcamAsika-ina parihArasthAnoM meM se parihAraTThANANaM aNNayaraM parihAraTThANaM parihArasthAnAnAm anyataraM parihArasthAnaM kisI eka parihArasthAna kI pratisevanA kara paDisevittA AloejjA, pratisevya Alocayet, aparikuJcitam AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se apaliuMciyaM AloemANe ThavaNijjaM AlocayataH sthApanIyaM sthApayitvA AlocanA karane para sthApanIya (parihAratapa ThavaittA karaNijjaM veyaavddiyN| karaNIyaM vaiyaavRtym| sthApite api kI samagra sAmAcArI) kI sthApanA Thavie vipaDisevittA, se vikasiNe pratisevya, tadapi kRtsnaM tatraiva (prarUpaNA) karake usakA vaiyAvRtya karanA tattheva Aruheyavve siyaa| AropayitavyaM syaat| caahie| prAyazcitta meM sthApita karane ke puvviM paDiseviyaM puvviM AloiyaM, pUrvaM pratisevitaM pUrvam Alocitam, pUrva bAda bhI pratisevanA kare to usakA sampUrNa puvviM paDiseviyaM pacchA aaloiyN| pratisevitaM pazcAd aalocitm| pazcAt prAyazcitta usI (pUrvapradatta prAyazcitta) meM pacchA paDiseviyaM puvviM AloiyaM, pratisevitaM pUrvam Alocitam, pazcAt Aropita kara denA caahie| pacchA paDiseviyaM pacchA aaloiyN| pratisevitaM pazcAd aalocitm| 1. pUrvAnupUrvI se pratisevita doSa kI apaliuMcie apaliuMciyaM, aparikuJcite aparikuJcitam, pUrvAnupUrvI se aalocnaa| apaliuMcie pliuNciyN| aparikuJcite parikuJcitam / 2. pUrvAnupUrvI se pratisevita doSa kI paliuMcie apaliuMciyaM, paliuMcie parikuJcite aparikuJcitaM, parikuJcite pazcAnupUrvI se aalocnaa| pliuNciyN| prikunycitm| 3. pazcAnupUrvI se pratisevita doSa kI apaliuMcie apaliuMciyaM aparikuJcite aparikuJcitam pUrvAnupUrvI se aalocnaa| AloemANassa savvameyaM sakayaM ___ AlocayataH sarvametat svakRtaM saMhatya 4. pazcAnupUrvI se pratisevita doSa kI sAhaNiya je eyAe paTThavaNAe paTThavie yat etasyAM prasthApanAyAM prasthApitaH / pazcAnupUrvI se aalocnaa| NivvisamANe paDisevei, se vi nirvizamAnaH pratisevate, tadapi kRtsnaM * nizchala bhAva se AlocanA kA saMkalpa kasiNe tattheva Aruheyavve siyaa|| tatraiva AropayitavyaM syaat| kara nizchala bhAva se aalocnaa| * nizchala bhAva se AlocanA kA saMkalpa kara chalapUrvaka aalocnaa| * chalapUrvaka AlocanA kA saMkalpa kara nizchala bhAva se aalocnaa| * chalapUrvaka AlocanA kA saMkalpa kara chalapUrvaka aalocnaa| nizchala saMkalpa kI sthiti meM nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ke isa sAre svakRta ko ekatra karake usa sampUrNa prAyazcitta ko bhI usI prAyazcitta meM Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 20 : sUtra 16 448 nisIhajjhayaNaM Aropita kara denA cAhie, jo usane isa prasthApanA meM prasthApita hone para nirvizamAna avasthA (prAyazcitta-vahanakAla) meM pratisevana kiyA hai| 16. je bhikkhU bahusovi cAummAsiyaM yo bhikSuH bahuzaH api cAturmAsikaM vA 16. jo bhikSu bahuta bAra cAturmAsika, bahuta vA bahusovi sAiregacAummAsiyaM vA bahuzaH api sAtirekacAturmAsikaM vA bAra sAtireka cAturmAsika, bahuta bAra bahusovi paMcamAsiyaM vA bahusovi __ bahuzaH api pAJcamAsikaM vA bahuzaH pAJcamAsika aura bahuta bAra sAtireka sAiregapaMcamAsiyaM vA eesiM api sAtirekapAJcamAsikaM vA eteSAM pAJcamAsika-ina parihArasthAnoM meM se parihAradvANANaM aNNayaraM parihAradvANaM parihArasthAnAnAm anyataraM parihArasthAnaM kisI parihArasthAna kI pratisevanA kara paDisevittA AloejjA, pratisevya Alocayet, aparikuJcitam AlocanA karatA hai, nizchala bhAva se apaliuMciyaM AloemANe ThavaNijjaM ___ AlocayataH sthApanIyaM sthApayitvA AlocanA karane para sthApanIya (parihAratapa ThavaittA karaNijjaM veyaavddiyN| karaNIyaM vaiyaavRtym| sthApite api kI samagra sAmAcArI) kI sthApanA Thavie vipaDisevittA, se vikasiNe pratisevya, tadapi kRtsnaM tatraiva (prarUpaNA) karake (usakA) vaiyAvRtya karanA tattheva Aruheyavve siyaa| AropayitavyaM syaat| maarhvaasiyaa| caahie| prAyazcitta meM sthApita karane ke puvviM paDiseviyaM puvviM AloiyaM, __ pUrva pratisevitaM pUrvam Alocitam, pUrva bAda bhI pratisevanA kare to usakA sampUrNa puvviM paDiseviyaM pacchA aaloiyN| pratisevitaM pazcAd Alocitam / pazcAt prAyazcitta usI (pUrvapradatta prAyazcitta) meM pacchA paDiseviyaM puvviM AloiyaM, pratisevitaM pUrvam Alocitam, pazcAt Aropita kara denA caahie| pacchA paDiseviyaM pacchA aaloiyN| pratisevitaM pazcAd aalocitm| 1. pUrvAnupUrvI se pratisevita doSa kI apaliuMciyaM, aparikuJcite aparikuJcitam, pUrvAnupUrvI se aalocnaa| apaliuMcie pliuNciyN| aparikuJcite prikunycitm| 2. pUrvAnupUrvI se pratisevita doSa kI paliuMcie apaliuMciyaM, paliuMcie parikuJcite aparikuJcitam, parikuJcite pazcAnupUrvI se aalocnaa| pliuNciyN| prikunycitm| . 3. pazcAnupUrvI se pratisevita doSa kI apaliuMcie apaliuMciyaM aparikuJcite aparikuJcitam pUrvAnupUrvI se aalocnaa| AloemANassa savvameyaM sakayaM AlocayataH sarvametat svakRtaM saMhatya 4. pazcAnupUrvI se pratisevita doSa kI sAhaNiya je eyAe paTThavaNAe paTThavie yat etasyAM prasthApanAyAM prasthApitaH pazcAnupUrvI se aalocnaa| NivvisamANe paDisevei, se vi nirvizamAnaH pratisevate, tadapi kRtsnaM * nizchala bhAva se AlocanA kA saMkalpa kasiNe tattheva Aruheyavve siyaa|| tatraiva AropayitavyaM syAt / kara nizchala bhAva se aalocnaa| * nizchala bhAva se AlocanA kA saMkalpa kara chalapUrvaka aalocnaa| * chalapUrvaka AlocanA kA saMkalpa kara nizchala bhAva se aalocnaa| * chalapUrvaka AlocanA kA saMkalpa kara chalapUrvaka aalocnaa| nizchala saMkalpa kI sthiti meM nizchala bhAva se AlocanA karane vAle ke isa sAre svakRta ko ekatra kara usa sampUrNa prAyazcitta ko bhI usI prAyazcitta meM Aropita kara denA cAhie, jo usane isa Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 449 uddezaka 20: sUtra 17 prasthApanA meM prasthApita hone para nirvizamAna avasthA (prAyazcitta-vahanakAla) meM pratisevana kiyA hai| - 17. je bhikkhU cAummAsiyaM vA yo bhikSuH cAturmAsikaM vA 17. jo bhikSu cAturmAsika, sAtireka sAiregacAummAsiyaM vA paMcamAsiyaM sAtirekacAturmAsikaM vA pAJcamAsikaM cAturmAsika, pAJcamAsika aura sAtireka vA sAiregapaMcamAsiyaM vA eesiM vA sAtirekapAJcamAsikaM vA eteSAM pAJcamAsika-ina parihArasthAnoM meM se parihAraTThANANaM aNNayaraM parihAraTThANaM parihArasthAnAnAm anyataraM parihArasthAnaM kisI parihArasthAna kI pratisevanA kara paDisevittA AloejjA, paliuMciyaM pratisevya Alocayet, parikuJcitam AlocanA karatA hai, chalapUrvaka AlocanA AloemANe ThavaNijjaM ThavaittA AlocayataH sthApanIyaM sthApayitvA karane para sthApanIya (parihAra tapa kI samagra karaNijjaM veyaavddiyN| Thavie vi karaNIyaM vaiyaavRtym| sthApite'pi sAmAcArI) kI sthApanA (prarUpaNA) karake paDisevittA, se vikasiNe tattheva pratisevya, tadapi kRtsnaM tatraiva (usakA) vaiyAvRtya karanA caahie| Aruheyavve siyaa| AropayitavyaM syaat| prAyazcitta meM sthApita karane ke bAda bhI puvviM paDiseviyaM puvviM AloiyaM, pUrvaM pratisevitaM, pUrvam Alocitam, pUrva pratisevanA kare to usakA sampUrNa prAyazcitta puvviM paDiseviyaM pacchA aaloiyN| pratisevitaM pazcAd aalocitm| pazcAt usI (pUrvapradatta prAyazcitta) meM Aropita pacchA paDiseviyaM puvviM AloiyaM, pratisevitaM, pUrvam Alocitam, pazcAt kara denA caahie| pacchA paDiseviyaM pacchA aaloiyN|| pratisevitaM pazcAd Alocitam / 1. pUrvAnupUrvI se pratisevita doSa kI apaliuMcie apaliuMciyaM, aparikuJcite aparikuJcitam, pUrvAnupUrvI se aalocnaa| apaliuMcie pliuNciyN| aparikuJcite prikunycitm| 2. pUrvAnupUrvI se pratisevita doSa kI paliuMcie apaliuMciyaM, paliuMcie parikuJcite aparikuJcitam, parikuJcite pazcAnupUrvI se aalocnaa| pliuNciyN| prikunycitm| 3. pazcAnupUrvI se pratisevita doSa kI paliuMcie paliuMciyaM Aloe- parikuJcite parikuJcitam AlocayataH pUrvAnupUrvI se aalocnaa| mANassa savvameyaM sakayaM sAhaNiya je sarvametat svakRtaM saMhatya yat etasyAM 4. pazcAnupUrvI se pratisevita doSa kI eyAe paTThavaNAe paTThavie prasthApanAyAM prasthApitaH nirvizamAnaH pazcAnupUrvI se aalocnaa| NivvisamANe paDisevei, se vi pratisevate, tadapi kRtsnaM tatraiva * nizchala bhAva se AlocanA kA saMkalpa kasiNe tattheva Aruheyavve siyaa|| AropayitavyaM syaat| kara nizchala bhAva se aalocnaa| * nizchala bhAva se AlocanA kA saMkalpa kara chalapUrvaka aalocnaa| * chalapUrvaka AlocanA kA saMkalpa kara nizchala bhAva se aalocnaa| * chalapUrvaka AlocanA kA saMkalpa kara chalapUrvaka aalocnaa| chalayukta saMkalpa kI sthiti meM chalapUrvaka AlocanA karane vAle ke isa sAre svakRta ko ekatra kara usa sampUrNa prAyazcitta ko bhI usI prAyazcitta meM Aropita kara denA cAhie, jo usane isa prasthApanA meM prasthApita hone para nirvizamAna avasthA (prAyazcittavahanakAla) meM pratisevana kiyA hai| Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 20 : sUtra 18 450 nisIhajjhayaNaM 18. je bhikkhU bahusovi cAummAsiyaM yo bhikSuH bahuzaH api cAturmAsikaM vA 18. jo bhikSu bahuta bAra cAturmAsika, bahuta vA bahusovi sAiregacAummAsiyaM vA bahuzaH api sAtirekacAturmAsikaM vA bAra sAtireka cAturmAsika, bahuta bAra bahusovi paMcamAsiyaM vA bahusovi bahuzaH api pAJcamAsikaM vA bahuzaH pAJcamAsika bahuta bAra sAtireka sAiregapaMcamAsiyaM vA eesiM parihAra- api sAtirekapAJcamAsikaM vA eteSAM pAJcamAsika-ina parihArasthAnoM meM se TThANANaM aNNayaraM parihAraTThANaM parihArasthAnAnAm anyataraM parihArasthAnaM kisI parihArasthAna kI pratisevanA kara paDisevittA AloejjA, paliuMciyaM pratisevya Alocayet, parikuJcitam AlocanA kare, use chalapUrvaka AlocanA AloemANe ThavaNijjaM ThavaittA AlocayataH sthApanIyaM sthApayitvA karane para sthApanIya (parihAra tapa kI samagra karaNijjaM veyaavddiyN| Thavie vi| karaNIyaM vaiyaavRtym| sthApite api sAmAcArI) kI sthApanA (prarUpaNA) karake paDisevittA, se vikasiNe tattheva pratisevya, tadapi kRtsnaM tatraiva (usakA) vaiyAvRtya karanA caahie| Aruheyavve siyaa| / AropayitavyaM syaat| prAyazcitta meM sthApita karane ke bAda bhI puvviM paDiseviyaM puvviM AloiyaM, pUrva pratisevitaM pUrvam Alocitam, pUrva pratisevanA kare to usakA sampUrNa prAyazcitta puvviM paDiseviyaM pacchA aaloiyN| pratisevitaM pazcAd Alocitam / pazcAt usI (pUrvapradatta prAyazcitta) meM Aropita pacchA paDiseviyaM puvviM AloiyaM, pratisevitaM pUrvam Alocitam, pazcAt kara denA caahie| pacchA paDiseviyaM pacchA aaloiyN|| pratisevitaM pazcAd aalocitm| 1. pUrvAnupUrvI se pratisevita doSa kI apaliuMcie apaliuMciyaM, aparikuJcite aparikuJcitam, pUrvAnupUrvI se aalocnaa| apaliuMcie paliuMciyaM / aparikuJcite prikunycitm| 2. pUrvAnupUrvI se pratisevita doSa kI paliuMcie apaliuMciyaM, paliuMcie parikuJcite aparikuJcitam, parikuJcite pazcAnupUrvI se aalocnaa| pliuNciyN| prikunycitm| 3. pazcAnupUrvI se pratisevita doSa kI paliuMcie paliuMciyaM Aloe- parikuJcite parikuJcitam AlocayataH / / pUrvAnupUrvI se aalocnaa| mANassa savvameyaM sakayaM sAhaNiya je sarvametat svakRtaM saMhatya yat etasyAM 4. pazcAnupUrvI se pratisevita doSa kI eyAe paTThavaNAe paTThavie prasthApanAyAM prasthApitaH nirvizamAnaH pazcAnupUrvI se aalocnaa| NivvisamANe paDisevei, se vi pratisevate, tadapi kRtsnaM tatraiva * nizchala bhAva se AlocanA kA saMkalpa kasiNe tattheva Aruheyavve siyaa|| AropayitavyaM syAt / kara nizchala bhAva se aalocnaa| * nizchala bhAva se AlocanA kA saMkalpa kara chalapUrvaka aalocnaa| * chalapUrvaka AlocanA kA saMkalpa kara nizchala bhAva se aalocnaa| * chalapUrvaka AlocanA kA saMkalpa kara chalapUrvaka aalocnaa| chalayukta saMkalpa kI sthiti meM chalayukta AlocanA karane vAle ke isa sAre svakRta ko ekatra kara usa sampUrNa prAyazcitta ko bhI usI prAyazcitta meM Aropita kara denA cAhie, jo usane isa prasthApanA meM prasthApita hone para nirvizamAna avasthA (prAyazcittavahanakAla) meM pratisevana kiyA Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 451 uddezaka 20 : sUtra 19-22 vIsatirAiyArovaNA-padaM viMzatirAtrikyAropaNA-padam bIsarAtrikI AropaNA-pada 19. chammAsiyaM parihAraTThANaM paTTavie SANmAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH 19. pANmAsika parihArasthAna meM prasthApita aNagAre aMtarA domAsiyaM parihAraTThANaM anagAraH antarA dvaimAsikaM parihArasthAnaM anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika paDisevittA AloejjA ahAvarA / pratisevya Alocayet athAparA parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA vIsatirAtiyA ArovaNA AdI viMzatirAtrikI AropaNA AdimadhyAva- karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya majjhevasANe saaTuM saheuM sakAraNaM ___ -sAne sArthaM sahetu sakAraNam athavA avasAna meM arthasahita, hetu sahita, ahINamatirittaM, teNa paraM ahInAtiriktam, tasmAt paraM kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI savIsatirAtiyA do mAsA / / saviMzatirAtriko dvau maasau| jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| usake bAda punaH dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA karane para bIsa rAta do mAsa kI AropaNA prApta hotI hai| 20. paMcamAsiyaM parihArahANaM paTTavie pAJcamAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH 20. pAJcamAsika parihArasthAna meM prasthApita aNagAre aMtarA domAsiyaM parihAraTTANaM anagAraH antarA dvaimAsikaM parihArasthAnaM anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika paDisevittA AloejjA ahAvarA pratisevya Alocayet athAparA parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA vIsatirAtiyA ArovaNA AdI viMzatirAtrikI AropaNA AdimadhyAva- karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya majJavasANe saaTuM saheuM sakAraNaM sAne sArthaM sahetu sakAraNam athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, ahINamatirittaM, teNa paraM ahInAtiriktam, tasmAt paraM kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI savIsatirAtiyA do maasaa|| saviMzatirAtriko dvau maasau| jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| usake bAda punaH dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA karane para bIsa rAta do mAsa kI AropaNA prApta hotI hai| 21. cAummAsiyaM parihAraTThANaM paTTavie cAturmAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH aNagAre aMtarA domAsiyaM parihAraTThANaM anagAraH antarA dvaimAsikaM parihArasthAnaM paDisevittA AloejjA ahAvarA pratisevya Alocayet athAparA vIsatirAtiyA ArovaNA AdI viMzatirAtrikI AropaNA AdimadhyAvamajjhevasANe saaTuM saheuM sakAraNaM sAne sArthaM sahetu sakAraNam ahINamatirittaM, teNa paraM ahInAtiriktam, tasmAt paraM savIsatirAtiyA do maasaa|| saviMzatirAtriko dvau maasau| 21. cAturmAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| usake bAda punaH dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA karane para bIsa rAta do mAsa kI AropaNA prApta hotI hai| 22. temAsiyaM parihAraTThANaM paTTavie traimAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH aNagAre aMtarA domAsiyaM parihArahANaM anagAraH antarA dvaimAsikaM parihArasthAnaM paDisevittA AloejjA ahAvarA pratisevya Alocayet athAparA vIsatirAtiyA ArovaNA AdI viMzatirAtrikI AropaNA majJavasANe saaTuM saheuM sakAraNaM AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam 22. traimAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 uddezaka 20: sUtra 23-25 ahINamatirittaM, teNa savIsatirAtiyA do maasaa|| paraM ____ahInAtiriktam, tasmAt saviMzatirAtriko dvau maasau| nisIhajjhayaNaM kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| usake bAda punaH dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA karane para bIsa rAta do mAsa kI AropaNA prApta hotI hai| 23. domAsiyaM parihArahANaM paTTavie dvaimAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH 23. dvaimAsika parihArasthAna meM prasthApita aNagAre aMtarA domAsiyaM parihAraTThANaM anagAraH antarA dvaimAsikaM parihArasthAnaM anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika paDisevittA AloejjA ahAvarA ___ pratisevya Alocayet athAparA parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA vIsatirAtiyA ArovaNA AdI viMzatirAtrikI AropaNA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya majJavasANe saaTuM saheuM sakAraNaM ___ AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, ahINamatirittaM, teNa paraM ahInAtiriktam, tasmAt paraM kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI savIsatirAtiyA do maasaa|| saviMzatirAtriko dvau maasau| jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| usake bAda punaH dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA karane para bIsa rAta do mAsa kI AropaNA prApta hotI hai| 24. mAsiyaM parihAraTThANaM paTTavie mAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH aNagAre aMtarA domAsiyaM parihAraTThANaM anagAraH antarA dvaimAsikaM parihArasthAnaM paDisevittA AloejjA ahAvarA pratisevya Alocayet athAparA vIsatirAtiyA ArovaNA AdI viMzatirAtrikI AropaNA majJavasANe saaTuM saheuM sakAraNaM AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahINamatirittaM, teNa paraM ___ ahInAtiriktam, tasmAt paraM savIsatirAtiyA do maasaa|| saviMzatirAtriko dvau maasau| 24. mAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| usake bAda punaH dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA karane para bIsa rAta do mAsa kI AropaNA prApta hotI hai| 25. savIsatirAtiyaM domAsiyaM saviMzatirAtrikaM dvaimAsikaM parihArasthAnaM parihArahANaM paTTavie aNagAre aMtarA prasthApitaH anagAraH antarA dvaimAsikaM domAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA parihArasthAnaM pratisevya Alocayet AloejjA ahAvarA vIsatirAtiyA athAparA viMzatirAtrikI AropaNA ArovaNA AdI majjhevasANe saaTuM AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam saheuM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNa ahInAtiriktam, tasmAt paraM paraM sadasarAyA tiNNi maasaa|| sadazarAtrAH trayaH maasaaH| 25. do mAsa bIsa rAta ke parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI jaae| nyUnaadhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para tIna mAsa dasa rAta kI prasthApanA hotI hai| Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 26. sadasarAyaM temAsiyaM parihAraTThANaM paTTavie aNagAre aMtarA domAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA ahAvarA vIsatirAtiyA ArovaNA AdI majjhevasANe saaTTha saheDaM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNa paraM cattAri mAsA / / 27. cAummAsiyaM parihAraTThANaM paTThavie aNagAre aMtarA domAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA ahAvarA vIsatirAtiyA ArovaNA AdI majjhevasANe saaTTha saheuM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNa paraM savIsatirAyA cattAri mAsA // savIsatirAyaM cAummAsiya parihAraTThANaM paTThavie aNagAre aMtarA domAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA lajjA ahAvarA vIsatirAtiyA ArovaNA AdI majjhevasANe saaTTha saheuM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNa paraM sadasarAyA paMca mAsA // 28. 29. sadasarAyaM paMcamAsiyaM parihAraTThANaM paTTavie aNagAre aMtarA domAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA ahAvarA vIsatirAtiyA ArovaNA AdI majjhevasANe saaTTaM saheuM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNa paraM chammAsA // 453 sadazarAtraM traimAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH anagAraH antarA dvaimAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet athAparA viMzatirAtrikI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM catvAro mAsAH / cAturmAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH anagAraH antarA dvaimAsika parihArasthAnaM pratisevya Alocayet athAparA viMzatirAtrikI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM saviMzatirAtrAH catvAro mAsAH / saviMzatirAtraM cAturmAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH anagAraH antarA dvaimAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet athAparA viMzatirAtrikI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM sadazarAtrAH paMcamAsAH / sadazarAtraM pAJcamAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH anagAraH antarA dvaimAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet athAparA viMzatirAtrikI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM SaNmAsAH / uddezaka 20 : sUtra 26-29 26. tIna mAsa dasa rAta ke parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita hetusahita kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI jaae| nyUna adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para cAra mAsa kI prasthApanA hotI hai| 27. cAturmAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI jaae| nyUna - adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para cAra mAsa bIsa rAta kI prasthApanA hotI hai / 28. cAra mAsa bIsa rAta ke parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI jaae| nyUnaadhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para pAMca mAsa dasa rAta kI prasthApanA hotI hai| 29. pAMca mAsa dasa rAta ke parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI jaae| nyUnaadhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para chaha mAsa ko prasthApanA hotI hai|" Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 20: sUtra 30-33 454 nisIhajjhayaNaM pakkhiyArovaNA-padaM pAkSikyAropaNA-padam pAkSikI AropaNA-pada 30. chammAsiyaM parihAraTThANaM paTThavie pANmAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH 30. pANmAsika parihArasthAna meM prasthApita aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika paDisevittA AloejjA ahAvarA pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA pakkhiyA ArovaNA AdI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya majJavasANe saaTuM saheuM sakAraNaM sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, ahINamatirittaM, teNaM paraM divaDDo vyadhau (ardhadvitIyau) maasau| kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| maaso|| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| usake bAda punaH mAsika parihArasthAna kI pratisevanA karane para Der3ha mAsa kI AropaNA prApta hotI hai| 31. paMcamAsiyaM parihAraTTANaM paTTavie pAJcamAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH 31. pAJcamAsika parihArasthAna meM prasthApita aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika paDisevittA AloejjA ahAvarA pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA pakkhiyA ArovaNA AdI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya majJavasANe saaTuM saheDaM sakAraNaM sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, ahINamatirittaM, teNaM paraM divaDDo vyauM (ardhadvitIyau) maasau| kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| maaso|| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| usake bAda punaH mAsika parihArasthAna kI pratisevanA karane para Der3ha mAsa kI AropaNA prApta hotI hai| 32. cAummAsiyaM parihAraDhANaM paTTavie cAturmAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM paDisevittA AloejjA ahAvarA pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI pakkhiyA ArovaNA AdI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu majjhevasANe saaTuM saheuM sakAraNaM sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM ahINamatirittaM, teNaM paraM divaDro DyauM (ardhadvitIyau) maasau| maaso|| 32. cAturmAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| usake bAda punaH mAsika parihArasthAna kI pratisevanA karane para Der3ha mAsa kI AropaNA prApta hotI hai| 33. temAsiyaM parihArahANaM paTThavie traimAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH 33. traimAsika parihArasthAna meM prasthApita aNagAre aMtarA mAsiyaM parihArahANaM anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika paDisevittA AloejjA ahAvarA pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA pakkhiyA ArovaNA AdI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya majJavasANe saaTuM saheuM sakAraNaM sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 455 ahINamatirittaM, teNaM paraM divaDDo yardhI (ardhadvitIyau) mAsau / mAso // 34. domAsiyaM parihAraTThANaM paTThavie aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA ahAvarA pakkhiyA ArovaNA AdI majjhevasANe saaTTha saheDaM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNaM paraM divaDDo mAso // 35. mAsiyaM parihAraTThANaM paTThavie aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA ahAvarA pakkhiyA ArovaNA AdI majjhevasANe saaTTha saheDaM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNaM paraM divaDDo mAso // 36. divaDDamAsiyaM parihAraTThANaM paTThavie aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA ahAvarA pakkhiyA ArovaNA AdI majjhevasANe saaTTha saheuM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNaM paraM do mAsA // dvaimAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI AropaNA, AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM dvayardhI (ardhadvitIyau) mAsau / mAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM dvyardhI (ardhadvitIya) mAsau / dvyardha (ardhadvitIya) mAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM dvau mAsau / 37. domAsiyaM parihAraTThANaM paTThavie dvaimAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH uddezaka 20 : sUtra 34-37 kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna - adhika AropaNA na dI jaae| usake bAda punaH mAsika parihArasthAna kI pratisevanA karane para Der3ha mAsa kI AropaNA prApta hotI hai| 34. dvaimAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita hetusahita kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna - adhika AropaNA na dI jaae| usake bAda punaH mAsika parihArasthAna kI pratisevanA karane para Der3ha mAsa kI AropaNA prApta hotI hai| 35. mAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna - adhika AropaNA na dI jaae| usake bAda punaH mAsika parihArasthAna kI pratisevanA karane para Der3ha mAsa kI AropaNA prApta hotI hai|" 36. dvyardhamAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna - adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para do mAsa kI prasthApanA hotI hai| 37. dvaimAsika parihArasthAna meM prasthApita Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 20 : sUtra 38-40 aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA ahAvarA pakkhiyA ArovaNA AdI majjhevasANe saaTTha saheuM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNaM paraM aDDAijjA mAsA / / 38. aDDAijjamAsiyaM parihAraTThANaM paTThavie aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA ahAvarA pakkhiyA ArovaNA AdI majjhevasANe saaTTaM saheuM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNa paraM tiNNi mAsA // 39. temAsiyaM parihAraTThANaM paTThavie aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA ahAvarA pakkhiyA ArovaNA AdI majjhevasANe saaTTha saheDaM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNa paraM addhaTThA mAsA // 40. adghaTTamAsiyaM parihAraTThANaM paTTavie aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA ahAvarA pakkhiyA ArovaNA AdI majjhevasANe saaTTaM saheDaM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNa paraM cattAri mAsA // 456 anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt param ardhatRtIyAH mAsAH / ardhatRtIyamAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM trayaH mAsAH / traimAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNaM ahInAtiriktam, tasmAt param ardhaturyAH mAsAH / ardhacaturthamAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt paraM catvAraH mAsAH / nisIhajjhayaNaM anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para aDhAI mAsa kI prasthApanA hotI hai| 38. sArddhadvaimAsika (ar3hAI mAsa ke ) parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para tIna mAsa kI prasthApanA hotI hai| 39. traimAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna - adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para sAr3he tIna mAsa kI prasthApanA hotI hai| 40. sArddha-traimAsika (sAr3he tIna mAsa ke ) parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para cAra mAsa kI prasthApanA hotI hai| Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 457 uddezaka 20: sUtra 41-44 41. cAummAsiyaM parihAraTThANaM paTThavie cAturmAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH 41. cAtu aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAradvANaM anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika paDisevittA AloejjA ahAvarA pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA pakkhiyA ArovaNA AdI / AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya majjhevasANe saaTuM saheuM sakAraNaM sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, ahINamatirittaM, teNa paraM apaMcamA param ardhapaMcamAH maasaaH| kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| maasaa|| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para sAr3he cAra mAsa kI prasthApanA hotI hai| 42. aDDapaMcamAsiyaM parihAraTThANaM paTThavie ardhapaMcamamAsikaM parihArasthAnaM aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM prasthApitaH anagAraH antarA mAsikaM paDisevittA AloejjA ahAvarA / parihArasthAnaM pratisevya Alocayet pakkhiyA ArovaNA AdI athAparA pAkSikI AropaNA majJavasANe saaTuM saheuM sakAraNaM AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahINamatirittaM, teNa paraMpaMca maasaa|| ahInAtiriktam, tasmAt paraM paMca maasaaH| 42. sArddha-cAturmAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para pAMca mAsa kI prasthApanA hotI hai| 43. paMcamAsiyaM parihAraTThANaM paTThavie pAJcamAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH 43. pAJcamAsika parihArasthAna meM prasthApita aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika paDisevittA AloejjA ahAvarA / pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA pakkhiyA ArovaNA AdI AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetuM karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya majjhevasANe saaTuM saheuM sakAraNaM / sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, ahINamatirittaM, teNa paraM addhachaTThA param ardhaSaSThAH maasaaH| kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| maasaa|| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para sAr3he pAMca mAsa kI prasthApanA hotI hai| 44. addhachaTThamAsiyaM parihAraTThANaM ardhaSaSThamAsikaM parihArasthAnaM paTTavie aNagAre aMtarA mAsiyaM prasthApitaH anagAraH antarA mAsika parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA parihArasthAnaM pratisevya Alocayet ahAvarA pakkhiyA ArovaNA AdI / athAparA pAkSikI AropaNA majjhevasANe saaTuM saheuM sakAraNaM AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahINamatirittaM, teNa paraM chmmaasaa|| ahInAtiriktam, tasmAt paraM ssnnmaasaaH| 44. sArddhapAJcamAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para chaha mAsa kI prasthApanA hotI hai| Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 20 : sUtra 45-48 458 nisIhajjhayaNaM pakkhiyAvIsatirAiyArovaNA-padaM 45. domAsiyaM parihArahANaM paTThavie aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA ahAvarA pakkhiyA ArovaNA AdI majJavasANe saaTuM saheuM sakAraNaM ahINamatirittaM, teNa paraM aDrAijjA maasaa|| pAkSikI-viMzatirAtrikyAropaNA-padam pAkSikI-viMzatirAtrikI-AropaNA-pada dvaimAsikaM parihArasthAnaM prasthApitaH 45. dvai anagAraH antarA mAsikaM parihArasthAnaM anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika pratisevya Alocayet athAparA pAkSikI parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA AropaNA AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya sakAraNam ahInAtiriktam, tasmAt athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, param ardhatRtIyAH maasaaH| kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para ar3hAI mAsa kI prasthApanA hotI hai| 46. aDDAijjamAsiyaM parihAraTThANaM __ ardhatRtIyamAsikaM parihArasthAnaM paTTavie aNagAre aMtarA domAsiyaM prasthApitaH anagAraH antarA dvaimAsikaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA parihArasthAnaM pratisevya Alocayet ahAvarA vIsatirAyA ArovaNA AdI athAparA viMzatirAtrikI AropaNA majJavasANe saaTuM saheuM sakAraNaM __ AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahINamatirittaM, teNa paraMsapaMcarAtiyA ahInAtiriktam, tasmAt paraM tiNNi maasaa|| sapaJcarAtrikAH trayaH maasaaH| 46. arddhatRtIyamAsika (ar3hAI mAsa ke) parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI jaae| nyUnaadhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para tIna mAsa pAMca rAta kI prasthApanA hotI hai| 47. sapaMcarAyatemAsiyaM parihAraTThANaM sapaMcarAtratraimAsikaM parihArasthAnaM paTTavie aNagAre aMtarA mAsiyaM prasthApitaH anagAraH antarA mAsikaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA parihArasthAnaM pratisevya Alocayet ahAvarA pakkhiyA ArovaNA AdI athAparA pAkSikI AropaNA majJavasANe saaTuM saheuM sakAraNaM AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahINamatirittaM, teNa paraM ahInAtiriktama, tasmAt paraM savIsatirAyA tiNi maasaa|| saviMzatirAtrAH trayaH maasaaH| 47. sapaMcarAtra-traimAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para tIna mAsa bIsa rAta kI prasthApanA hotI hai| 48. savIsatirAyatemAsiyaM parihArahANaM saviMzatirAtratraimAsikaM parihArasthAnaM paTThavie aNagAre aMtarA domAsiyaM prasthApitaH anagAraH antarA dvaimAsikaM parihArahANaM paDisevittA AloejjA parihArasthAnaM pratisevya Alocayet ahAvarA vIsatirAtiyA ArovaNA athAparA viMzatirAtrikI AropaNA AdI majjhevasANe saaTuM saheDaM AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam sakAraNaM ahINamatirittaM, teNa paraM ahInAtiriktam, tasmAt paraM sadasarAyA cattAri maasaa|| sadazarAtrAH catvAraH maasaaH| 48. saviMzatirAtra-traimAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna-adhika AropaNA Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 459 uddezaka 20 : sUtra 49-51 na dI jaae| jise saMyukta karane para cAra mAsa dasa rAta kI prasthApanA hotI hai| 49. sadasarAyacAummAsiyaM parihAraTThANaM sadazarAtracAturmAsikaM parihArasthAnaM paTTavie aNagAre aMtarA mAsiyaM prasthApitaH anagAraH antarA mAsikaM parihAraTThANaM paDisevittA AloejjA __ parihArasthAnaM pratisevya Alocayet ahAvarA pakkhiyA ArovaNA AdI athAparA pAkSikI AropaNA majJavasANe saaTuM saheuM sakAraNaM AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahINamatirittaM, teNa paraM paMcUNA paMca ahInAtiriktam, tasmAt paraM paMconAH maasaa|| pNcmaasaaH| 49. sapaMcarAtra-cAturmAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para pAMca rAta kama pAMca mAsa kI prasthApanA hotI hai| 50. paMcUNapaMcamAsiyaM parihAraTThANaM paMconapAJcamAsikaM parihArasthAnaM paTTavie aNagAre aMtarA domAsiyaM prasthApitaH anagAraH antarA dvaimAsikaM parihArahANaM paDisevittA AloejjA parihArasthAnaM pratisevya Alocayet ahAvarA vIsatirAtiyA ArovaNA athAparA viMzatirAtrikI AropaNA AdI majjhevasANe saaTuM sahe AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam sakAraNaM ahINamatirittaM, teNa paraM ahInAtiriktam, tasmAt param addhachaTThA maasaa|| ardhaSaSThAH maasaaH| 50. paMcarAtranyUna-pAJcamAsika parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya dvaimAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita bIsarAtrikI AropaNA dI jaae| nyUnaadhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para sAr3he pAMca mAsa kI prasthApanA hotI hai| 51. addhachaTThamAsiyaM parihAraTThANaM paTThavie ardhaSaSThamAsikaM parihArasthAnaM aNagAre aMtarA mAsiyaM parihAradvANaM prasthApitaH anagAraH antarA mAsikaM paDisevittA AloejjA ahAvarA parihArasthAnaM pratisevya Alocayet pakkhiyA ArovaNA AdI athAparA pAkSikI AropaNA majJavasANe saaTuM saheuM sakAraNaM AdimadhyAvasAne sArthaM sahetu sakAraNam ahINamatirittaM, teNa paraM chmmaasaa|| ahInAtiriktam, tasmAt paraM ssnnmaasaaH| 51. arddhaSaSThamAsika (sAr3he pAMca mAsa ke) parihArasthAna meM prasthApita anagAra yadi prAyazcitta ke madhya mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA karatA hai, use usa kAla ke Adi, madhya athavA avasAna meM arthasahita, hetusahita, kAraNasahita pAkSikI AropaNA dI jaae| nyUna-adhika AropaNA na dI jaae| jise saMyukta karane para chaha mAsa kI prasthApanA hotI hai| grantha-parimANa akSara-parimANa : 76021 anuSTup zloka parimANa : 2375, akSara : 21 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 1. sUtra 1-5 prastuta Agama ke pUrvavartI unnIsa uddezakoM meM caturvidha prAyazcitta / kA kathana huA hai 1. udghAtika mAsika' 2. anudghAtika mAsikara 3. udghAtika cAturmAsika 4. anudghAtika caaturmaasik| prastuta uddezaka meM udghAtika evaM anudghAtika prAyazcitta kA ullekha nahIM huA hai| isameM mukhyataH mAsika, dvaimAsika Adi chaha parihArasthAnoM kA ullekha huA hai| prastuta AlApaka meM eka parihArasthAna kI eka bAra pratisevanA kara AlocanA karane ke prAyazcittadAna kA nirUpaNa hai| Alocaka kI manaHsthiti ke do prakAra hote haiM 1. mAyArahita aura 2. maayaashit| yadi Alocaka apanI AtmA ko niHzalya banAnA evaM aticAra-paMka kI zodhi karanA cAhatA hai, pUrNa RjutA ke sAtha guru ke samakSa AlocanA karatA hai to use usake aticAra ke anurUpa mAsika, dvaimAsika yAvat pANmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| yadi vaha kapaTapUrNa AlocanA karatA hai tathA AlocanA sunane vAle guru ko usakI mAyA jJAta ho jAtI hai to use mAyAhetuka eka mAsa kA prAyazcitta adhika milatA hai arthAt ekamAsika aticAra kA pratisevana karane se mAyApUrvaka AlocanA karane vAle ko dvaimAsika prAyazcitta prApta hotA hai| nizIthacUrNikAra ke anusAra yaha mAyAhetuka prAyazcitta gurumAsa diyA jAtA hai| AlocanArha AcArya ke do prakAra haiM 1. Agama vyavahArI-kevalajJAnI, manaHparyavajJAnI, avadhijJAnI, caturdazapUrvI, abhinna dasapUrvI aura naupUrvI / ye apane jJAnAtizaya se / Alocaka kI RjutA athavA mAyA ko jAna lete haiN| yadi Alocaka / 1. udde. 2-5 2. udde.1 3. udde.12-19 udde. 6-11 nibhA. bhA. 4 cU.pR. 271-jo puNa palikuMciyaM Aloei tassa jaM dijjati paliuMcaNamAso ya mAyANipphaNNo gurugo dijjati / 6. vahI, pR. 303-AgamavavahArI so chavviho imo-kevalaNANI ohiNANI maNapajjavanANI coddasapuThavI abhiNNadasapuvvI AlocanA ke samaya aticAroM ko bhUla jAtA hai to ve use smRti dilA dete haiM aura usake samyaktayA svIkAra karane para use prAyazcitta pradAna karate haiN| 2. zrutavyavahArI chedasUtroM ke jJAtA AcArya zrutavyavahArI hote haiN| ve parokSajJAnI hone se pratyakSataH Alocaka ke bhAva nahIM jAnate / ve tIna bAra AlocanA karavAte haiN| tInoM bAra aticAra kA kathana karate samaya ve Alocaka ke AkAra, svara evaM vANI ke dvArA usake bhAvoM ko jAna lete haiN| yadi unheM AkAra Adi se usakA bhAva mAyApUrNa lagatA hai to use RjutApUrvaka niHzalya hone kI preraNA dete haiN| preraNA dene para bhI vaha RjutApUrvaka AlocanA nahIM karatA to mAyAzalya ke nivAraNa hetu eka gurumAsa prAyazcitta adhika de diyA jAtA hai| prastuta AlApaka ke anta meM prayukta 'teNa paraM' vAkyAMza kA artha hai-usase Age arthAt pAJcamAsika se adhika pratisevanA karane vAle ko| yadi kisI ne SANmAsika prAyazcitta-yogya aticAra kA pratisevana kiyA to vaha cAhe mAyApUrvaka AlocanA kare athavA RjutApUrvaka, use SANmAsika prAyazcitta hI prApta hotA hai| yaha jItakalpa hai ki jisa tIrthaMkara ke zAsana meM utkRSTataH jitanA tapa hotA hai, utanA hI utkRSTa prAyazcitta diyA jA sakatA hai| zramaNa bhagavAna mahAvIra kI utkRSTa tapobhUmi chaha mAsa hai| ataH unake zAsanakAla meM utkRSTataH utanA hI tapa kiyA jAtA hai aura utanA hI tapaHprAyazcitta diyA jAtA hai| 2. sUtra 6-10 kisI ne tIna, cAra, pAMca bAra mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara una sabakI eka sAtha AlocanA kI, use ekamAsika prAyazcitta prApta hotA hai aura kisI ne eka bAra mAsika parihArasthAna NavapuvvI y| 7. vahI gA. 6294 8. vahI, gA. 6395 (sacUrNi) 9. vahI, bhA. 4 cU.pR. 304,305 / 10. vahI, pR. 307-jamhA jiyakappo imo| jassa titthakarassa jaM ukkosaM tavakaraNaM tassa titthe tameva ukkosaM pacchittadANaM sesasAdhUNaM bhvti| sAnA, Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 461 uddezaka 20 : TippaNa kI pratisevanA kara AlocanA kI, use bhI ekamAsika prAyazcitta uddhAra karatA hai| sAdhu ke lie prAyazcitta vizodhikAraka hone se diyA jAtA hai| prazna hotA hai isa prakAra viSama pratisevanA kA samAna sukha kA hetu hai| ataH jitane prAyazcitta se Atma-vizodhi ho, prAyazcitta diyA jAe to kyA AlocanAI ke prati rAgadveSa kI utanA daMDa denA caahie| Apatti nahIM AtI? 3. sUtra 11,12 AcArya kahate haiM-viSama pratisevanA meM samAna prAyazcitta kA prathama pAMca sUtroM meM kRtsna AropaNA kA varNana hai-jitanI AdhAra hai-sarvajJapraNIta sUtra / sarvajJa vItarAga hote haiM, ataH rAga-dveSa pratisavenA, utanA prAyazcitta / agrima pAMca sUtroM meM bahuzaH pratisevanA kI Apatti saMbhava nhiiN| kA eka prAyazcitta hai, zeSa kA usI meM antarbhAva ho jAtA hai| isa jisa prakAra vaidya utanI auSadha dete haiM, jitane se roga zAnta prakAra ina dasa sUtroM kA do sUtroM meM samAhAra ho jAtA hai| prastuta ho, usI prakAra AcArya utanA hI prAyazcitta dete haiM, jitane se sUtradvayI ina donoM ke sAMyogika vikalpoM kA nidarzana hai| vastutaH aticAra kI vizuddhi ho| viSama aticAroM kI bhI samAna vizuddhi sakalasUtroM evaM bahuzaH sUtroM ke sAMyogika vikalpa chabbIsa-chabbIsa saMbhava hai| isa viSaya meM AcArya viSama mUlya vAle gadhoM evaM pAMca hote haiM-dvikasaMyogI dasa, trikasaMyogI dasa, catuSkasaMyogI pAMca aura vaNikoM kA dRSTAnta dete haiN| jisa prakAra pAMca vaNikoM ko kramazaH paMcasaMyogI ek| sUtrakAra ne aMtima paMcasaMyogI bhaMga kA grahaNa kiyA eka, do, tIna, cAra aura pAMca gadhoM kA vitaraNa karane vAlA vyakti hai| bhASyakAra evaM cUrNikAra kA mata hai ki jisa prakAra agrabhAga ko unheM samAna mUlya kI vastu dene ke kAraNa rAgI athavA dveSI nahIM aura pakar3a kara khIMcI gaI vallI mUlasahita khIMca lI jAtI hai, usI na usase vaNikoM kI koI hAni hotI, usI prakAra rAga aura dveSa kI prakAra aMtima vikalpa se zeSa sabhI sAMyogika vikalpoM ko arthataH vRddhi athavA hAni ke AdhAra para prAyazcitta meM vRddhi athavA hAni grahaNa kara lenA cAhie, yahI ina donoM sUtroM kA prayojana hai|' karane vAle AcArya bhI rAgI athavA dveSI nahIM hote| kisI ne bahata prastuta prasaMga meM bhASyakAra ne aneka doSoM ke ekatva-aneka se laghumAsika prAyazcitta jitanI pratisevanAeM maMda anubhAvoM se kI pratisevanAoM kA eka prAyazcitta dene kA aneka dRSTAMtoM se nirUpaNa hai, una sabakI AlocanA eka sAtha, eka samaya meM karatA hai, RjubhAvoM kiyA hai| udAharaNArtha-eka rogI ke vAta, pitta Adi meM se eka doSa se AlocanA karatA hai to use una saba ekajAtIya pratisevanAoM kA itanA adhika kupita hotA hai ki eka auSadha se zAMta nahIM hotA eka laghumAsika prAyazcitta diyA jAtA hai| jabaki kisI rogI ke tInoM doSa sAmAnya rUpa se kupita hote haiM aura prazna hotA hai ki yadi kAraNa meM ayatanA se pratisevanA kara ve sAre eka hI auSadha se zAMta ho sakate haiN| gItArtha eka sAtha AlocanA karatA hai to use aneka pratisevanAoM jaise atyanta gahare kIcar3a ko dUra karane ke lie jisa khAra kA kA eka prAyazcitta prApta hotA hai to hama bhI aneka pratisevanAoM kI prayoga kiyA jAtA hai, vaha anya maloM kA bhI zodhana kara detA hai usI eka sAtha hI AlocanA kareM to kama prAyazcitta vahana karanA par3egA? . prakAra eka gurutara daMDa se aneka choTe-choTe doSoM kA zodhana saMbhava AcArya kahate haiM aneka bAra pratisevanAoM kA eka bAra tumheM eka hai| daMDa milegA, para yadi bAra-bAra jAnabUjha kara aisA karoge to kAlAntara prastuta saMdarbha meM bhASya evaM cUrNi meM Alocaka, AlocanAha, meM cheda athavA mUla prAyazcitta bhI mila sakatA hai| prastuta prasaMga meM karmabandha, AlocanAvidhi Adi aneka viSayoM kA saMsparza kiyA AcArya khalvATa taMbolI evaM sipAhIputra kA dRSTAnta dete haiN| sira meM ___ gayA hai| TakorA mArane para jaba sipAhIputra ko adhika taMbola prApta huA to 4. sUtra 13,14 usane usI lobha meM ThAkura ke sira para TakorA mAra diyA, phalataH use cUrNikAra ke anusAra nizItha ke antima uddezaka meM tIna jIvana se hAtha dhonA pdd'aa| prakAra ke sUtra prajJapta haiM-1. Apatti-sUtra 2. AlocanAvidhi-sUtra prAyazcitta svarUpa prApta hone vAlA daMDa vizodhikAraka hotA aura 3. AropaNA-sUtra / inameM pratyeka meM dasa-dasa sUtra haiNhai| use samyak prakAra se vahana karane vAlA saMsAra-sAgara se apanA 1. sakala pratisevanA sUtra 1. nibhA. gA. 6403 (sacUrNi) 2. vahI, gA. 6402 (sacUrNi) 3. vahI, gA. 6404-6406 (sacUrNi) vahI, gA. 6412-6414 5. vahI, gA. 6415, 6416 6. vahI, gA. 6418, 6419 (sacUrNi) 7. vahI, bhA. 4 cU.pR. 314, 315 8. vahI, gA. 6505-6507 (sacUrNi) 9. vahI, bhA. 4 cU.pR. 341 10. vahI, gA. 6427-6574 11. vahI, bhA. 4 cU.pR. 360-NisIhassa pacchime uddesage tivihabhedA suttA, taM jahA-AvattisuttA, AloyaNavidhisuttA ArovaNAsuttA y| Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 20 : TippaNa 462 nisIhajjhayaNaM 2. bahuzaH pratisevanA sUtra 3. sakala-pratisevanA saMyoga-sUtra 4. bahuzaH pratisevanA-saMyoga-sUtra 5. sAtireka-sUtra 6. bahuzaH sAtireka-sUtra 7. sAtireka-saMyoga-sUtra 8. bahuzaH sAtireka-saMyoga-sUtra 9. sakala sAtireka-saMyoga-sUtra 10. bahuzaH bahuzaH sAtireka-saMyoga-sUtra inameM se prathama cAra Apatti sUtroM kA sUtrataH kathana kiyA gayA hai, zeSa chaha sUtra arthataH vaktavya haiN| AlocanA sUtroM meM prathama ATha kI arthataH vaktavyatA hai aura prastuta sUtradvayI ko usakA navAM tathA dasavAM sUtra mAnA gayA hai| prazna hotA hai ki sUtra meM mAsika, cAturmAsika prAyazcittoM kA kathana huA hai phira sAtirekamAsika, sAtirekacAturmAsika prAyazcittoM kA kyA kAraNa? AcArya kahate hai-sasnigdha hAtha athavA pAtra se bhikSA-grahaNa, bIja, harita Adi ke saMghaTana, parittakAya para paramparanikSipta bhikSA-grahaNa Adi kAraNoM se panaka prAyazcitta prApta hotA hai| ataH yadi kisI ne sasnigdha hAtha se zayyAtarapiNDa kA grahaNa kiyA to use sAtireka mAsika prAyazcitta prApta hogaa| isI prakAra aneka bhinna-bhinna pratisevanAoM ke saMyoga se sAtireka mAsika, sAtireka dvaimAsika, sAtireka traimAsika Adi prAyazcitta niSpanna hote haiN| sAtireka mAsika, sAtireka dvaimAsika Adi prAyazcittoM ke dvikasaMyogI, trikasaMyogI Adi sAMyogika vikalpa karane para ina sUtroM kI saMkhyA hajAroM taka pahuMca jAtI hai| yahAM kevala sUcanAmAtra ke lie do catuSkasaMyogI sUtroM kA grahaNa kiyA gayA hai| 5. sUtra 15-18 prastuta AlApaka meM cAra sUtra haiN| prathama do sUtra mAyArahita AlocanA tathA zeSa do sUtra mAyAyukta AlocanA se saMbaddha haiN| nizIthacUrNikAra ke anusAra ye AropaNA sUtra haiN| inameM bhI AlocanAvidhisUtroM ke samAna catuSkasaMyogI sUtroM kA sUtrataH grahaNa / kiyA gayA hai| prazna hotA hai ki yadi ye AlocanAvidhi-sUtroM ke samAna hI vyAkhyeya haiM to inameM unase bheda kyA hai? AcArya kahate haiM yahAM parihAratapa kA kathana kiyA jAegA, pUrvokta sUtroM meM usakA kathana nahIM kiyA gayA thaa| prastuta saMdarbha meM eka prazna hotA hai ki eka hI doSa ke prAyazcitta meM eka ko zuddhatapa aura dUsare ko parihAratapa, aisI viSamatA kyoM? yadi parihAratapa se zodhi hotI hai to zuddha tapa se zodhi kaise hogI? aura yadi zuddha tapa se zodhi saMbhava hai to parihAratapa jaisA karkaza tapa karanA nirarthaka hai? AcArya prastuta prazna kA samAdhAna bacce kI gAr3I evaM bar3I gAr3I ke dRSTAMta se karate haiN| bacce apanI choTI sI gAr3I para apane choTe-choTe khilaune rakhakara khelate haiM aura apanA sArA kAma AsAnI se niSpanna kara lete haiM para usI gAr3I para yadi vayaska vyakti apanA sAmAna lAdakara yAtrA karanA cAheM to gAr3I TUTa jAegI aura ve asaphala ho jaaeNge| isI prakAra bacce bhI bar3I gAr3I se apanA khela nahIM khela sakate / ThIka isI prakAra uttama saMhananavAle gItArtha puruSapuMgava jo parihAratapa kara sakate, vaha sAmAnya dhRti aura saMhanana vAle agItArtha vyakti karanA cAheMge to na ve use pUrNa kara pAeMge aura na unakI zodhi hogii| ataH apane vIrya kA gopana na karate hue yathocita tapa ke dvArA hI zodhi saMbhava hai, anyathA nhiiN| aticAraprApta bhikSu ke AlocanA karane para usase pUchA jAtA-bhaMte ! ApakA paryAya kitanA hai? Apa gItArtha haiM yA agItArtha? Apa kyA vastu haiM arthAt AcArya, upAdhyAya Adi kyA haiM? kisa tapa ke yogya haiM? ityAdi praznoM ke uttara meM vaha jisa tapa ke yogya siddha hotA, vahI tapa use diyA jaataa| jise zuddha tapaHprAyazcitta diyA jAtA, usake lie kisI viziSTa anuSThAna athavA sAmAcArI nirUpaNa kI apekSA nahIM rhtii| jise parihAra tapa diyA jAtA, usakI nirupasarga parisampannatA evaM gaccha ke anya samasta sAdhuoM ko jJApita karane ke lie kAyotsarga karavAyA jaataa| phira use viziSTa sAmAcArI meM sthApita kiyA jaataa| parihAra tapaHprAyazcitta vahana karate hue yadi koI bhikSu punaH kisI doSa kA sevana karatA hai to usakA prAyazcitta bhI usI pUrva tapa meM Aropita kara diyA jAtA hai| bhASya sAhitya meM parihAra tapaHprAyazcitta ke grahaNa evaM paripAlana kI vidhi Adi kA vizada vivecana upalabdha hotA hai| vartamAna meM pUrvagata jJAna tathA dRr3ha saMhanana kA vyavaccheda ho jAne se isakA abhAva prastuta AlApaka ke pratyeka sUtra meM eka sUtrAMza hai-'ThavaNijjaM ThavaittA'-sthApanIya kI sthApanA-prarUpaNA karake / sthApanIya ke do artha haiM-parihAra-tapa kI samasta sAmAcArI athavA ve kArya, jinakA 1. nibhA. bhA. 4 cU. pR. 315 2. vahI, gA.6578-6583 (sacUrNi) 3. vahI, bhA. 4 cU.pR. 369-yadi sA eva vyAkhyA, ko vizeSaH? ata ucyate-heTThimasuttesu parihAratavo Na bhnnio| 4. vahI, gA.6584,6585 (sacUrNi) 5. vahI, gA. 6592, 6593 (sacUrNi) 6. (ka) vahI, gA. 6584-6607 (sacUrNi) (kha) vyabhA. gA. 536-562 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 463 nisIhajjhayaNaM uddezaka 20: TippaNa zeSa sAdhuoM ko usake sAtha samAcaraNa nahIM karanA hotA hai| koI bhikSu mAsika, cAturmAsika prAyazcittArha doSoM kI pahale saMgha dasa padoM se parihAra-tapasvI kA parihAra karatA hai-1. pratisevanA kara letA hai aura bAda meM pAMca dinarAta, dasa dinarAta AlApa 2. pratipRcchA 3. sUtrArtha-parAvartana 4. svAdhyAya kAla meM prAyazcittAha doSoM kii| kiMtu AlocanA ke samaya pahale choTe doSoM uThAnA 5. vaMdanA 6. uccAra Adi ke mAtraka denA athavA lenA 7. kI aura bAda meM bar3e doSoM kI AlocanA isalie karatA hai tAki upakaraNa-pratilekhatA 8. saMghATaka kA AdAna-pradAna 9. bhaktapAna guru use ayatanAniSpanna evaM aticAraniSpanna-isa prakAra dugunA kA AdAna-pradAna aura 10. saMbhoja / 2 prAyazcitta na deN| pUrva pratisevita, pazcAt Alocita tathA pazcAt vivakSita prAyazcitta-kAla meM usakA kevala do vyaktiyoM se / pratisevita, pUrva Alocita ina donoM bhaMgoM meM Alocaka meM RjutA saMbaMdha hotA hai kA abhAva hai| ataH use mAyAhetuka prAyazcitta bhI prApta hotA hai| 1.kalpasthita-AcArya, jo prAyazcitta-vahana kAla meM vaMdanA, prazna hotA hai-pratisevanA bAda meM aura AlocanA pahale yaha vAcanA Adi kI dRSTi se aparihArya hotA hai| parihAratapasvI vikalpa kaise saMbhava hai? AcArya kahate haiM koI bhikSu AcArya Adi kalpasthita ko vaMdanA karatA hai, AlocanA, prAyazcitta karatA hai, ke kAma se anyatra jA rahA hai| vaha jAte samaya nivedana karatA hai-'maiM pratyAkhyAna karatA hai, sUtrArtha kI pratipRcchA karatA hai aura kalpasthita amuka kAla taka itanI vigaya khAne kI anujJA cAhatA huuN|' yaha ke pUchane para unheM apanI zArIrika sthiti kA nivedana karatA hai| pazcAt pratisevanA, pUrva AlocanA nAmaka tRtIya bhaMga hai| yaha bhASyakAra 2. anupArihArika-jisane pahale parihAra tapa kiyA ho athavA evaM cUrNikAra kA abhimata hai| usakI vidhi ko jAnane vAlA gItArtha, dRr3hasaMhanana bhikSu jo apaliuMcie apaliuMciyaM-ityAdi catubhaMgI meM Alocaka parihAratapasvI ke bhikSATana Adi meM pIche-pIche rahatA hai, atyaMta kI saMkalpakAla evaM AlocanAkAla kI manaHsthiti kA citraNa hai| apekSA hone para kupita priyabaMdhu ke samAna mauna-mauna usakI sahAyatA eka bhikSu RjutApUrvaka AlocanA ke saMkalpa ke sAtha guru ke pAsa karatA hai, anupArihArika kahalAtA hai| yadi uThane meM asamartha tapasvI AtA hai kiMtu use tadanukUla paristhiti upalabdha nahIM hotii| guru kI kahe-'uThatA haM' to vaha use uThAtA hai, 'baiThatA haM' kahane para biThAtA kharaMTanA, anAdara Adi se usakI manaHsthiti badala jAtI hai aura hai| isI prakAra bhikSA lAkara denA, pratilekhanA karanA Adi kAryoM meM / vaha AlocanAkAla meM mAyA kA prayoga karatA hai| dUsarA bhikSu Dara, mauna-mauna sahAyatA karatA hai| AzaMkA Adi se yukta adhUrI mAnasikatA se guru ke samakSa upasthita parihAra tapaHprAyazcitta-vahana kAla meM kalpasthita evaM hotA hai| guru use Azvasta karate haiM, usakA Adara karate hue kahate anupArihArika ko tapasvI kA vaiyAvRtya karanA caahie| vaiyAvRtya ke haiM-'tuma dhanya ho, puNyavAna ho, jo RjutApUrvaka AlocanA karane tIna prakAra haiM Ae ho| pratisevanA duSkara nahIM, AlocanA duSkara hai|' isa prakAra 1. anuziSTi-upadeza denA athavA protsAhita krnaa| protsAhita karane para usakI vaha mAyAvI mAnasikatA badala jAtI hai 2. upAlaMbha-akaraNIya meM pravRtta hone para upAlaMbha denaa| aura vaha samyak AlocanA karatA hai|" 3. upagraha-dravyataH aura bhAvataH sahAyatA krnaa| ___isa prakAra prastuta caturbhaMgI meM AlocanArha evaM Alocaka prAyazcitta ke prasaMga meM AnupUrvI ke do prakAra haiM donoM kI manaHsthiti kA manovaijJAnika citraNa huA hai| 1. pratisevanAnupUrvI kAraNa upasthita hone para laghu, guru, pAMca zabda-vimarza dina rAta, dasa dina rAta Adi prAyazcitta yogya doSoM kA yatanApUrvaka 1. savvameyaM sakayaM-sArA prAyazcitta, jo aticAra ke kAraNa, Asevana / AlocanA meM mAyA ke kAraNa athavA asamAcArI ke kAraNa prApta 2. AlocanAnupUrvI jisa krama se pratisevanA kI, usa krama se hotA hai|12 AlocanA krnaa| 2. sAhaNiya-ekatra karake athavA chahamAsa se atirikta 1. na nibhA. bhA. 4 cU.pR. 371-ThavaNijjaM......jaM teNa saha NAyarijjati ThavaNijjaM....ahavA-savvA ceva tassa saamaayaarii| 2. vahI, gA. 6596 3. vahI, gA. 6594 (sacUrNi), gA. 6599 (sacUrNi) 4. vahI, gA. 6484, 6599 (sacUrNi) 5. vahI, gA. 6600 (sacUrNi) 6. vahI, gA. 6605-6611 7. vahI, gA. 6621 8. vahI, bhA. 4 cU.pR. 379-jaM jahA paDisevitaM tahA ceva aaloeti| 9. vahI 10. vahI-icchAmi bhaMte! tubbhehiM abbhnnnnunnnnaao.....| 11. vahI, pR. 380-dhaNNo sapuNNo aasi| taM na dukkara.....suddho y| 12. vahI, pR. 385-jaM avarAhAvaNNaM jaM ca paliuMcaNANipphaNNaM aNNaM caja kiMci AloyaNakAle asAmAyAraNipphaNNaM savvametaM svakRtaM / Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka 20 : TippaNa prAyazcitta kA jhosa (parizATana krke|' 3. paTTavaNAe paTTavie-AlocanA-vidhi evaM prAyazcittadAna - vidhi ke anusAra jisane yathAyogya prAyazcitta ko vahana karanA prAraMbha kara diyA hai vaha bhikSu / ' 4. NivvisamANo - prAyazcitta vahana karatA huaa| - 6. sUtra 19-24 464 AropaNA ke pAMca prakAra hote haiM 1. prasthApitA pANmAsika, pAJcamAsika Adi prAyazcitoM ko vahana karate hue jo anya udghAta athavA anudghAta prAyazcitta prApta ho, usakA usI prArabdha tapa meM AropaNa karanA prasthApitA AropaNA hai / prAyazcitta vahana karate samaya anya prAyazcitta ke dinoM ko jor3a kara dI jAne vAlI AropaNA prasthApitA kahalAtI hai| 2. sthApitA- jaba taka bhikSu AcArya Adi ke vaiyAvRtya meM vyApRta hai, taba taka vaiyAvRtya evaM tapasyA do yogoM kA eka sAtha vahana nahIM kiyA jA sktaa| ataH utane kAla taka usakA prAyazcitta sthApita kara diyA jAtA hai, vaha sthApitA AropaNA hai|' vahana kie jAne vAle prAyazvitta se anya prAyazcitta ko kisI kAraNa se alaga kara rakhI jAne vAlI AropaNA sthApitA kahalAtI hai| 3. kRtsnA- zoSavirahita AropaNA, jisameM saMpUrNa prAyazcitta vahana karanA hotA hai, kRtsnA AropaNA kahalAtI hai| isakA dUsarA nAma hai niranugraha AropaNA 4. akRtsnA jisa AropaNA meM zosa (nyUnatA) kiyA jAe, vaha akRtsnA AropaNA hotI hai| isakA dUsarA nAma sAnugraha AropaNA hai| 5. hADahaDA - tatkAla vahana karAI jAne vAlI AropaNA hADahaDA AropaNA hai|' isameM anudghAta prAyazcitta pradAna kiyA jAtA hai| prastuta sUtraSaTka meM prasthApitA AropaNA ke chaha nidarzana prajJapta haiN| koI bhikSu SANmAsika, pAJyamAsika yAvat ekamAsika prAyazcitta vahana kara rahA hai| isI bIca usane sakAraNa athavA niSkAraNa kisI mUlaguNa athavA uttaraguNa meM doSa lagA diyA, phalataH use dvaimAsika prAyazcitta prApta huaa| usa prathama pratisevanA meM use sAnugraha AropaNA dI jAtI hai arthAt do mAsa ke sthAna para bIsa dinarAta kA prAyazcita prApta hotA hai| punaH yadi vaha usI prakAra ke dvaimAsika 1. nibhA. bhA. 4 cU. pR. 385 - sAhaNiya tti ekkato kAuM-ahavAsAhaNiya tijaM chammAsAtiriktaM taM parisADeUNaM jhosettA chammAsAdityarthaH / 2. vahI paTTavaNAe tti prArambhaH 3. vahI NibbisamANo taM pacchitaM vahato kuvyamANetyarthaH / 4. vahI, gA. 6644-viyA vahate 5. vahI - veyAvaccaTThitA ThavitagA u / nisIhajjhayaNaM prAyazcitta sthAna kA sevana kara le to use dUsarI bAra niranugraha AropaNA - sampUrNa do mAsa kA prAyazcitta diyA jAtA hai| isa prakAra usakI kula AropaNA do mAsa bIsa dinarAta kI ho jAtI hai|" kitane mAsa ke prAyazcitta kI sAnugraha AropaNA kitane dina kI hotI hai athavA kitane dina kI sAnugraha AropaNA se niranugraha prAyazcitta ke kitane mAsa Ate haiM, inakI lakSaNa gAthA isa prakAra hai prAyazcittakaraNatvena sthApitaH / divasA paMcahiM bhatitA, durUvahINA havaMti mAsAo mAsA durUvasahitA, paMcaguNA te bhave divasA / / " arthAt jitane dina kI sAnugraha AropaNA prApta ho, usameM pAMca kA bhAga dekara usameM se do ghaTA deM to niranugraha prAyazcitta ke mAsa A jAeMge, jaise 20 dina / 5 = 4- 2= 2 mAsa jitane mAsa kI sAnugraha AropaNA jJAta karanI ho, usameM do milA kara pAMca se guNA kareM, jaise-do mAsa kI sAnugraha AropaNA 2+2=4x5 = 20 dina hogI / prAyazcitta-vahana ke prArambha, madhya athavA aMta jisa kAla meM pratisevanA kare, vahIM usa prAyazcitta kA AropaNa kiyA jAtA hai| ataH sUtrakAra ne 'AdI majjhevasANe pada kA prayoga kiyA hai| sa- artha, sahetu aura sakAraNa ye tInoM zabda ekArthaka haiN| inakA artha hai niSpatti sahita jaise taMtuoM se paTa kI niSpatti hotI hai ataH taMtu paTa ke artha, hetu athavA kAraNa haiN| viMzikA AropaNA kA hetu hai-- dvaimAsika aaropnnaa| ataH sa artha, sahetu aura sakAraNa viMzikA AropaNA kA parimANa hai do mAsa bIsa din| " 7. sUtra 25-29 prastuta sUtra paMcaka meM sthApitA AropaNA ke chaha nidarzana prajJapta haiN| vaiyAvRtya labdhisaMpanna bhikSu ke vaiyAvRtya kAla meM prApta prAyazcitta ko sthApita kara diyA jAtA hai, vaiyAvRtya sampanna hone (usa kAraNa kI saMpannatA) para usase vaha prAyazcitta vahana karavAyA jAtA hai| pUrvokta sUtroM meM usakA do mAsa bIsa rAta kA prAyazvitta sthApita thaa| use vahana karate hue usane punaH dvaimAsika parihArasthAna kA sevana kiyA, phalataH use bIsa dinarAta kI sAnugraha AropaNA prApta hogii| sthApitA AropaNA ke sAtha sAnugraha AropaNA ko milAne para kula 6. 7. 8. 9. vahI kasiNA jhosavirahitA / vahI - jahi jhoso sA akasiNA tU / vahI, gA. 6645, 6646 ( sacUrNi ) vahI, bhA. 4 cU.pU. 388 10. vahI, gA. 6442 19. vahI, pR. 388 - tassa jato NipphattiH prabhavaH prasUtiH taM tassa attho tti vA utti vA kAraNaM tti vA egaTTha / Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM = , prAyazcita hogA- do mAsa bIsa dinarAta bIsa dinarAta tIna mAsa dasa dinarAta / punaH yadi dvaimAsika prAyazcittasthAna kA sevana kare to kula sAnugraha AropaNA hogI-tIna mAsa dasa dinarAta + bIsa dinarAta = cAra mAsa / tAtparya yaha hai ki eka bAra sthApitA AropaNA ko vahana karate hue aneka bAra sAnugraha prAyazcitta bhI diyA jAtA hai aura dvaimAsika parihArasthAna ke uparyukta krama se vRddhi hone para vaha pAMcavIM bAra meM pANmAsika prAyazcitta taka pahuMca jAtA hai| vartamAna meM tapaH prAyazcitta kI utkRSTa kAlAvadhi bhI itanI hI hai| jJAtavya hai ki prastuta 'bIsarAtrikI AropaNA pada' AlApaka ke pUrvavartI chaha sUtroM meM 'teNa paraM' vAkyAMza 'usake bAda' artha meM prayukta hai, jabaki ina pAMca sUtroM meM isI vAkyAMza kA artha hai-jise saMyukta karane para / 8. sUtra 30-35 pUrvokta sUtroM ke samAna ina sUtroM meM bhI prasthApitA AropaNA ke chaha nidarzana prastuta haiN| SANmAsika yAvat ekamAsika prAyazcitta vahana karane vAlA bhikSu yadi mAsika parihArasthAna kI pratisevanA kara AlocanA kare to use sAnugraha AroSaNA ke rUpa meM pAkSika prAyazcitta AtA hai| usake pazcAt punaH usI prakAra ke parihArasthAna kI 1. nibhA. bhA. 4 cU. pR. 389,390 uddezaka 20 : TippaNa pratisevanA karane para niranugraha AropaNA prApta hotI hai - anyUnAtirikta Der3ha mAsa kA prAyazcitta prApta hotA hai| 9. sUtra 36-44 pUrvokta sUtroM meM mAsika parihArasthAna se prApta Der3ha mAsika prAyazcitta sthApita thA / use vahana karate hue jo bhikSu punaH punaH mAsika parihArasthAna kA Asevana karatA hai, use sAnugraha AropaNA ke rUpa meM pandraha dina kA prAyazcitta prApta hotA hai| isa prakAra Age se Age pAkSika AropaNA ko saMyukta karane para use kisa prakAra utkRSTa SANmAsika AropaNA prApta hotI hai, prastuta AlApaka meM isakA savistara nirUpaNa kiyA gayA hai| 465 10. sUtra 45-51 koI bhikSu dvaimAsika prAyazcitta vahana karate hue ekamAsikI pratisevanA kare to use sAnugraha pAkSikI AropaNA prApta hotI hai| usa dAI mAsika prAyazcita vahana ke aMtarAla meM TraimAsikI pratisevanA kare to use bIsarAtrikI AropaNA prApta hotI hai| isa prakAra prAyazcitta-vahana kA kAla tIna mAsa pAMca dina ho jAtA hai| isI krama se donoM sthAnoM kI AropaNA vRddhi karate hue use kitanI bAra meM SANmAsika prAyazcitta prApta hotA hai| isa saMyukta prasthApitA AropaNA kI prarUpaNA isa aMtima AlApaka kA vAcyArtha hai / 2. vahI, pR. 390 - evaM puNo vIsatirAtiyA chubdhaMtehiM jAva te paraM chammAsA aNuggahavaNA ceva / Page #507 -------------------------------------------------------------------------- Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1.zabda : anukrama 2. vizeSanAmAnukrama 3. vizeSanAmavargAnukrama 4. prayukta granthasUcI Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa vidhi avyaya, sarvanAma, ktvA, tum, yap pratyaya ke rUpa aura dhAtu rUpa ke sAkSyasthala kA nirdeza prAyaH eka bAra diyA gayA hai| rUTa (/) aMkita zabda dhAtueM hai| zabda ke bAda sAkSya-sthala kA prathama aMka uddezaka kA dyotaka hai| sAmAnyataH zabdoM kI saMskRta chAyA nahIM dI gaI hai para jahAM eka hI zabda aneka saMskRta rUpAntaraNa athavA artha ke sAtha prayukta huA hai, vahAM saMskRta chAyA, artha bhI de diyA gayA hai| dezI zabdoM evaM dhAtuoM ke Age (de.) saMketa diyA gayA hai| Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 1 zabda : anukrama / aikkama 10/25 arega 1/54,14/5-7; 18/37-39 aMka 7/76, 77 aMkapAya 11/1-3 aMkabaMdhana 11/4-6 aMgAdANa 1/2-9;6/3-10 aMguliyA 1/2; 4/113; 6/3; 7/84 aMgulI 3/40; 4/78; 6/49; 7/38; 11/35; 15/ 37,123; 17/39,93 aMDa 7/75; 13/8; 14/27; 16/48; 18/59 aMtaddhANapiMDa 13/75 aMtara 3/15 aMtarA 20/19-51 aMtarikkhajAya 13/9-11; 14/28-30; 16/49-51; 18/ 60-62 aMtarucchuya 16/6,7,10,11 aMte 17/123,124 aMto 8/12-14 aMtomAsa 9/20; 12/43 aMtosallamaraNa 11/93 aMba 15/5-12 aMbakaMjiya 17/133 aMbacoyaga 15/7,8,11,12 aMbaGagala 15/7,8,11,12 aMbapesi 15/7,8,11,12 aMbabhitta 15/7,8,11,12 aMbasAlaya 15/7,8,11,12 aMsuya 7/10-12; 17/12-14 akaDa 10/14. akaNNacchiNNa 14/6; 18/38 akkha 7/13 akkhAiyaTThANa 12/27; 17/149 agaDamaha 8/14 agavesiya 2/47 amgapiMDa 2/31 acitta 1/9; 2/9; 6/10 acela 11/90,91 acelaya 10 / 89,91 accAsAeMta 10/4;13/16; 15/4 / accAsAya 10/4 accAsAyaNA 10/4; 13/16; 15/4 / accIkara 4/7 accIkareMta 4/7-12, 44-48 accusiNa 17/132 acchi 3/59-64; 4/97-102; 6/68-73; 7/57-62; 11/54-59; 15/56-61; 142-147; 17/58-63, 112-117 / acchiMda 3/34 acchiMdAvittA 15/32 acchiMdittA 3/35 acchideMta 3/34; 4/72, 6/43; 7/32; 11/29; 15/31; 117; 17/33,87 acchipatta 3/58; 4/96, 6/67; 7/56; 11/53, 15/55, 141; 17/57,111 acchimala-3/68; 4/106; 6/77; 7/66; 11/63, 15/ 65, 151; 17/67,121 acchejja 14/4; 18/5, 36; 19/4 ajANittA 9/7 ajANiya 2/47; 4/21; 15/98 ajja (Arya) 4/118; Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1:zabda : anukrama 470 nisIhajjhayaNaM ajja (adya) 9/12 / ajjhovavajja 12/30 ajjhovavajjamANa 12/30; 17/152 aTTa 8/3; 15/69 aTTajjhANa 8/11 aTTAlaya 8/3; 15/69 aTTha 1/31-34; 19/5; 20/19-51 aTThApaya 13/12 aDavijattA 16/12,13 aDDapaMcama 20/41 aDDapaMcamAsiya 20/42 aDaratta 19/8 aDDAijja 20/37,45 aDDAijjamAsiya 20/38,46 aNaMtakAya 10/5 aNaMtaga (de.) 1/13; 2/12 / aNaMtarahiya 7/68; 13/1; 14/20; 16/41; 18/52 aNaMbila 17/133 aNagAra 20/19-51 aNaTTa 1/19-22; 18/1 aNaNuNNaviya 5/23 aNaNuNNavettA 2/52 aNathamiya 10/25-28 aNappiNittA 2/54 aNala 11/85-87; 14/8; 18/40 aNalaMkiya 12/29; 17/151 aNAgaya 108 aNAgADha 11/79 aNApucchittA 2/44 aNApucchiya 14/5; 18/37 aNAmaMtiya 14/5; 18/37 aNAyaga 8/12-14; 11/85,86; 14/38,39; 18/70,71 aNAriya 8/1-9,11; 9/12; 16/27 aNAsacchiNNa 14/6; 18/38 aNAhapiMDa 8/18 aNikaMpa 13/9-11, 14/28-30; 16/49-51; 18/60 aNimaMtiya 2/44 aNisaTa 5/74; 14/4; 18/36 aNisiTTha 18/5; 19/4 aNuggaya 3/80; 10/25-28 aNugghAtiya 1/56, 6/78; 7/92; 8/18, 9/29; 10/15 18,22-24,41, 11/93 / aNugghAsa 7/77 aNugghAseMta 7/77,79 / aNujANa 5/8 aNujANaMta 5/8 aNuTThiya 9/11 aNudiNNa 5/60 aNupaviTTha 3/15 / aNupavisa 2/38 aNupavisaMta 2/38,39; 5/61-63; 16/1,3,23 aNupavesettA 6/10 aNupAeMta 7/77,79 / aNupAya 7/77 aNuppaNNa 4/24 / aNuppadA 1/31 anuppadeMta 1/31-34 / aNuppavisa 2/47 aNuppavisaMta 2/47; 3/133; 4/18,19 aNuppavisittA 5/34 aNuppavesettA 1/9 aNuvattiya 3/9-12 aNuvAsaya 8/12,13, 11/85,86 aNega 16/26 aNo?cchiNNa 14/6; 18/38 aNNautthiNI 3/3,4,7,8,11 aNNautthiya 1/11-18,39,40,55; 2/39-41; 3/1,2,5, 6,9,10,5/12; 10/40; 11/11-64; 12/7,16,41; 13/12-30; 15/33-66,76,77; 16/37,38; 17/ 15-122; 19/26,27 aNNattha 11/81 aNNamaNNa 1/31-34; 4/54-107; 7/14-67; 14/5; 18/37 62 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 471 pariziSTa-1:zabda : anukrama aNNayara 1/9; 2/42,43; 3/34-39; 4/23,72-77; 5/ 60;6/10,16,18,43-48,79; 7/32-37,80,83, 84,92, 8/1-9,11,14; 9/11,12; 11/29-34, 81,93, 13/9-11,14/28-30; 15/31-36,98, 117-122,153,154; 16/49-51; 17/1,2,33-38, 87-92,136-139; 18/60-62, 20/11-51 aNNayarI 10/4; 12/1,2; 13/16; 15/4 atajjAya 1/53 atidUra 4/116 atiritta 16/40; 20/19-51 atirega 1/46; 5/68 / attIkara 4/1 attIkareMta 4/1-6,39-43 atthamiya 10/25-28 / atthIkara 4/13 atthIkareMta 4/13-19,49-53 athira 14/8; 18/40 adatta 2/20 adiTu 12/30; 17/152 adUra 2/44 addAya (de.) 13/32 addha 8/12,14 addhacha? 20/43,50 addhachaTumAsiya 20/44,51 addhajoyaNa 11/7,8; 12/32; 18/12 addhahAra 7/7-9; 17/9-11 adhuTu 20/39 adhuTumAsiya 20/40 adhamma 11/10 adhAraNijja 14/8; 18/40 adhuva 14/8; 18/40 apajjosaNA 10/37 apaDihaTTa 2/53 apatta (aprApta) 19/20 apatta (apAtra) 19/18 apariNaya 17/133 aparibhujjamANa 3/74 aparimANa 8/10 aparihAriya 2/39-41,44, 4/118 apaliuMciya 20/1-18 apAyacchiNNa 14/6; 18/38 apucchiya 2/47 appa 1/31-34,39,40; 3/16-69; 5/12,13; 6/25 78; 10/25-28; 11/65,67,69; 13/31-38; 15/ 13-66,69-152; 17/134; 19/15 abbhaMga 9/27 / abbhaMga 1/4 / abbhaMgAva 15/35 abbhaMgAvettA 15/36 abbhaMgAveMta 15/35,49,58; 17/17,23,29,37,51,60, 71,77,83,91,105,114 abbhaMgeta 1/4; 3/18,24,30, 38,52,61; 4/56,62,68, 76,90,99; 6/5,17,27,33,39,47,61,70;7/16, 22,28,36,50,59, 11/13,19,25,33,47,56; 15/ 15,21,27,101,107,113,121,135,144 abbhaMgettA 3/39 abbhuTThiya 10/32,33 abhikkhaNaM 12/3 /abhiNaya 17/135 abhiNNa 9/11 / abhisaMdhAra 9/8 abhisaMdhAreMta 9/8,9; 12/17-29; 16/26,27; 17/136 151 abhiseya 9/20 abhiseyaThANa 12/27; 17/149 abhihaDa 3/9-12,15; 11/8; 14/4; 18/5,36,19/4 amilA (de.) 3/70; 5/24;7/10-12; 17/12-14 ayapAya 11/1-3 ayaposaya 9/23 ayabaMdhaNa 11/4-6 ayaloha 7/4-6; 17/6-8 ayAgara 5/35 araiya 3/34-39,4/72-77; 6/43-487/32-37; 11/ 29-34; 15/31-36,117-122; 17/33-38,87-92 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 zabda anukrama aroga 13 / 42 alaM 1/39 alaMkAra 9/9 alabbhamANa 10 / 33 alittaya 18 / 14 avakujjiya 17 / 126 avakkaMta 17 / 133 avaDDabhAga 2 / 35 avaNNa 11 / 9,73 avara 20 /19-51 avaraNha 19/8 avalaMbaNa 1/11 avalehaNiyA 1/402/25 5 / 19-22,67 avasANa 20 / 19-51 ~ avahara 7/81 avahata 7 / 81 10/9, 11 avAuDa 6 / 11 avAyattA 19 / 16 avi 1/39 aviosaviya 10/14 avigaraNa 2 / 54 aviNNAya 12 / 30 17 / 152 avidiNNa 4 / 20; 19 / 25 aviddhattha 17 / 133 avipphAliya (de.) 10/14 aviphAletA (de.) 10/13 avihi 1/23-26, 35-38, 43, 49 4/22,111 5/71 avusirAiya 16/16 avusirAtiya 16 / 14, 15 avvatta 19 / 22 avvocchiNa 9/11 ~ asa 5 / 64 asaMthaDiya 10 / 27,28 asaMtharamANa 10 / 32 472 nisIhajjhayaNaM 35, 7/77,79, 86, 87, 8/1- 9, 11, 14-16, 9 / 4, 5, 10,12-18, 21-29; 10 / 25 - 28; 11 / 75-80; 12 / 15,16,29,31,32,42: 15/76, 78,79, 82, 83,86. 87,90, 91, 94, 95; 16 / 12; 17/18, 28, 34-36, 125-132,151; 18 / 17 - 32 asamaNapAoga 8 / 1 9, 11, 1/12 asakka 14/7; 18 / 39 asajjhAiya 19 / 14, 15 asaNa 2/48; 3 / 1-12, 14, 15, 4/37, 118 5 / 3, 34, asi 13/33 asigaha 9/27 asiya 3/34-39; 4 /72-77; 6/43-48; 7/32-37; 11/29-34; 15/31-36, 117-122, 17/33-38, 87-92 asuya 12 / 30; 17 / 152 asogavaNa 3 / 79 aha (atha) 9 / 12 aha (ahan) 16 / 26 ahatthacchiNNa 14 / 6; 18/38 ahaya 6 / 20 ahAcchaMda 11/83, 84 ahigaraNa 4/24, 25 / ahiTThA 5 / 23 ahita 5/23, 76 12/6 ahINa 20 / 19-51 ahogAmi 18 / 11 AINa 7 / 10-12 17 / 12-14 AINapAvaraNa 7 /10 - 12; 17 / 12-14 Au 17 / 129 AukkAya 12 / 9; 14 / 32; 18 /64 / AuTTa 7/80 AuTTaMta 7/80 AusaMta 9/5 AkAra 7 / 92 AgaMtAra 3 / 1 12; 7/78 79 8/1: 15/67 AgamaNa 11/72 AgamaNapaha 4 / 23 Agara 12 / 20; 17 / 142 Agarapaha 12 / 23; 17 / 145 Agaramaha 8 / 14; 12 / 21; 17 / 143 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 473 pariziSTa-1 : zabda : anukrama Agaravaha 12/22; 17/144 AlaMbaNa 2/20 AgADha 10/1,3; 13/13,15; 15/1,3 /AliMga 7/85 / Aghasa 3/47 AliMgeMta 7/85 /AghasAva 15/44 / AliMpa 3/37 AghasAvetaM 15/44; 17/46,100 AliMpaMta 3/37; 4/75, 6/16,46,7/35; 11/32; 12/ AghaMseMta 3/47; 4/82, 6/56; 7/45; 11/42; 14/ 33-40; 15/120 14,15,18,19; 15/130;18/46,47,50,51 /AliMpAva 15/34 AjIvayapiMDa 13/64 AliMpAveMta 15/34; 17/36,90 /Atiya 19/25 AliMpAvettA 15/35 AtiyaMta 19/25 AliMpittA 3/38 Adi 20/19-51 AliMpettA 6/17 Adiya 2/20 AlevaNajAya 3/37-39; 4/75-77; 6/16,46-48; 7/ AdiyaMta 2/20 35-37; 11/32-34; 12/37-40; 15/34-36,120 Adesa 10/13 se 122; 17/36-38,90-92 AbharaNa 7/10-12; 17/12-14 Aloiya 20/15 AbharaNavicitta 7/10-12; 17/12-14 AloeMta 5/1 / Amajja 3/16 AloemANa 20/1-18 AmajjaMta 3/16,22,28,50,59; 4/54,60,66,88,97; /Aloya 5/1 6/25,31,37,59,68; 7/14,20,26,48,57; 11/ /Avajja 1/56 11,17,23,45,54; 15/99,105,111,133,142 / AveDhiya 16/38 / AmajjAva 15/13 AsakaraNa 12/24; 17/146 AmajjAveMta 15/13,19,25,47,56; 17/15,21,27,49, Asajuddha 12/25; 17/147 58,69,75,81,103,112 Asatthapatta 18/16 Aya 7/10-12; 17/12-14 Asadamaga 9/24 / Ayama 4/114 Asaposaya 9/23 AyamaMta 4/114-117 Asama 5/34 Ayariya 4/20; 16/39; 19/25 AsamaNa 18/16 Ayariyatta 17/134 AsamiTha (de.) 9/25 AyAe 2/53 AsA 11/81 AyAma 17/133 AsADhIpADivaya 19/12 /AyAva 14/20 AsAroha 9/26 AyAta 14/20-30; 18/52-62 AsoyapADivaya 19/12 AraNNaya 16/12 AhaTu 3/9 ArabI 9/29 Ahaya 12/27; 17/149 ArAmAgAra 3/1-12; 7/78,79; 8/1; 15/67 AhAkamma 10/6 Aruheyavva 20/15-18 AhAra 6/79; 10/5,39, 11/80; 12/4 ArovaNA 20/19-51 /AhAra 9/5 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1:zabda : anukrama 474 nisIhajjhayaNaM AhAreta 4/19,20,5/3,14, 6/79; 10/5,39; 11/80, uccholAva 17/19 92; 12/4 uccholAveMta 17/19,25,31,35,53,62,73,79,85,89, AheNa (de.) 11/81 101,107,117 / 4/118 uccholAvettA 17/36 iMgAladAha 3/37 uccholeMta 1/16; 2/21, 3/20,26,32,36,48,54,63; iMdamaha 8/14; 19/11 4/58,64,70,74,86,92,101,6/7,15,29,35,41, iMdiya 7/92 45,57,63,72; 7/18,24,30,34,46,52,61; 11/ ikkhuvaNa 3/78 15,21,27,31,43,49,58; 14/12,13,16,17; 15/ ittariya 2/56; 10/39 103,109,115,119,131,137,146; 18/44,45, itti 7/85 48,49 ittha 7/85 uccholettA 3/37 itthI 8/1-10; 9/9; 12/29; 17/151 ujjANa 8/2; 15/68 ima 7/85 ujjANagiha 8/2; 15/68 iha 9/12 ujjANasAlA 8/2; 15/68 ihaloya 12/30; 17/152 ujjUhiyAThANa (de.) 12/26; 17/149 IsiNI 9/29 ujjhara 12/18; 17/140 uMbaravacca 3/76 uTTakaraNa 12/24; 17/146 /ukkasa 18/7 usRjuddha 12/25; 17/147 ukkAsAveta 18/7 uTTha 3/50-55, 4/88-93; 5/38,50; 659-647/48. ukkujjiya 17/126 53; 11/45-50; 15/47-52,133-138; 17/49ukkuTTa 17/135 54,103-108 umpayavittIya 10/25-28 uTvINiyA 5/38 umgAla 10/29 uddavettA 14/39 ummilittA 10/29 uDubaddha 14/40; 18/72 ugghAtiya 2/56; 3-80; 4/118; 5/78; 6/79; 7/92; uDubaddhiya 2/59,51 10/15-21, 12/43; 13/75; 14/41; 15/154; uDDapANa 13/35 16/51, 17/152; 18/73; 19/37 uGgAmi 18/11 uccAra 3/71-79; 4/110-117; 5/4;8/1-9,11; 9/ uNNa 3/70; 5/24 12; 15/67-75; 16/40-51 uttamasuya 19/17 uccArapAsavaNabhUmi 4/108,109 / uttara 12/43 ucchu 16/4,5,8,9 uttaraMta 12/43 ucchukhaMDiyA 16/6,7,10,11 uttarakaraNa 1/15-18; 2/14-17 ucchucoyaga 16/6,7,10,11 uttaragiha 8/15 ucchuGagala 16/6,7,10,11 uttarasAlA 8/15 ucchumeraga.16/6,7,10,11 uttaroTuroma 3/56; 4/94; 6/65; 7/54; 11/51; 15/53, ucchusAlaga 16/6,7,10,11 139; 17/55,109 /ucchola 1/6 uttiMga 7/75; 13/8; 14/27; 16/48; 18/16,59 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 475 pariziSTa-1:zabda : anukrama udaulla 4/37 udaga 18/15,16 udaya 7/75; 13/8; 14/27; 16/48; 18/59 udara 7/13 udIreMta 4/25; 5/60 udda 7/10-12; 17/12-14 uddiTu 4/25; 9/20; 12/43 / uddisa 5/6 uddisaMta 5/6; 16/31 uddisiya 14/5 uddesa 10/41 uddesiya 5/61 uddharaNa 1/29 utpala 12/18; 17/140 uppAeMta 4/24;6/14 uppAettA 6/15 / uppAya 4/24 / uppilAva 18/9 uppilAveMta 18/9 ubbAhijjamANa 3/80 ubhiMdiya 17/127 ummagga 10/31 / ullola 3/19 / ullolAva 15/16 ullolAveMta 15/16 ulloleMta 3/19,25,31,53,62, 4/57,63,69,91,100; 6/28,34,40,62,71, 7/17,23,29,51,60; 11/ 14,20,26,48,57; 15/102,108,114,136,145 uvagaraNajAya 4/23; 15/153,154 uvajjhAya 4/20; 16/39; 19/25 / uvaTThAva 11/86 uvaTThAveMta 11/86 uvari 2/51 uvarimasuya 19/16 uvaruvari 18/16 uvavUhaNiya 9/11 /uvassaya 4/22,8/12-14 uvahi 2/56; 12/41; 16/40 / uvAiNAva 10/38 uvAiNAveMta 10/38; 11/81 /uvAgaccha 16/2 uvAgacchaMta 16/2 /uvAtiNa 2/49 uvAtiNaMta 2/49,50 VuvAtiNAva 12/31 uvAtiNAveMta 12/31,32 uvAsaMtara 9/12 uvAsaga 14/38,39; 18/70,71 uvAsaya 8/12-14; 11/85,86 VuvvaTTa 1/5 uvvaTTa 9/27 / uvvaTTAva 15/22 uDAveMta 15/22,28,50,59, 17/18,24,30,52,61, 72,78,84,106,115 uvvaeta 1/5; 3/25, 31,53,62; 4/57,63,69,91,100; 6/6,28,34,40,62,71; 7/17,23,29,51,60; 11/ 14,20,26,48,57; 15/102,108,114,136,145 / uvviha 7/83 uvvihaMta 7/83 usiNodaga 1/6; 2/21; 3/20,26,32,36-39,54,63; 4/ 58,64,70,74-77,92,101; 5/14; 6/7,15,29, 35,41,45-48,63,72, 7/18,24,30,34-37,52, 61,11/15,21,27,31-34,49,58; 14/12,13,16, 17; 15/17,23,29,33-36,51,60,103,109,115, 119-122,137,146,17/19,25,31,35-38,53, 62,73,79,85,89-92,107,116:18/44,45,48, usukAla (de.) 13/9; 14/28; 16/49; 18/60 ussa (de.) 7/75 ussaTupiMDa 8/18 /ussiMca 1818 ussiMcaMta 18/8,15 ussiMcaNa 18/15 ussIsa 5/77 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 : zabda : anukrama 476 nisIhajjhayaNaM usseima 17/133 17/12-14 UNa 20/49,50 kaMsatAla 17/138 Uru 7/13 kaMsapAya 11/1-3 ekka 1/31 kaMsabaMdhaNa 11/4-6 ekkavIsa 4/48 kakka 1/5; 3/19,25,31,53,62; 4/57,63,69,91, ega 1/41 100 6/6,28,34,40,62,71; 7/17,23,29,51,60; egao 4/118 11/14,20,26,48,57; 14/14,15,18,19; 15/ egAvalI 7/7-9; 17/9-11 16,22,28,50,59,102,108,114,136,145; 17/ /eDa (de.) 3/80 18,24,30,52,61,72,78,84,104,115:18/ eDeMta (de.) 3/80 46,47,50,51 eya 20/15 kakkaDaga 13/12 erAvaI 12/43 kakkha 3/45; 4/83; 6/54; 7/43, 11/40; 15/42, evaM 4/38 128; 17/44,98 okasamANa 18/13 kakkhavINiyA 5/40,52 /okasAva 18/6 kaccha 12/19; 17/141 occhaNNa 12/6 kacchabhI 17/138 oTTacchiNNa 14/7; 18/39 kajjalamANI (de.) 18/16 / obhAsa 3/1 kaTTa 2/54 obhAsaMta 3/1-12 kaTTha 1/2; 4/133; 6/3; 7/84 obhAsiya 2/48 kaTTakamma 12/17 olitta 17/127 kaTTapAsaya 12/1,2; 17/1,2 ovAsa 17/123,124 kaTThapIDhaga 12/6 osaNNa 4/29,30; 13/45,46; 15/82-85, 19/30,31 kaTTamAliyA 7/1-3; 17/3-5 osahi 4/19 kaDaga 7/7-9; 17/9-11 osahibIya 14/35; 18/67 / kaDDa 18/13 / osAra 2/51 kaDUMta 18/13 osAreMta 2/51 kaNaga 7/10-12, 17/12-14 ossa 13/8; 14/27; 16/48; 18/59 kaNagakata 7/10-12; 17/12-14 ohaya 8/11 kaNagakhaciya 7/10-12; 17/12-14 ohariya 17/126 kaNagapaTTa 7/10-12; 17/12-14 kaMcuijja 9/28 kaNagaphulliya 7/10-12; 17/12-14 kaMDUsaga (de.) 5/70 kaNagAvali 7/7-9; 17/9-11 kaMtArabhatta 9/6 kaNNacchiNNa 14/7; 18/39 kaMda 14/34; 18/66 kaNNamala 1/30; 3/68; 4/106; 6/77; 7/66; 11/63; kaMpilla 9/20 15/65,151; 17/67,121 kaMbala 5/65, 7/10-12,88,89; 15/77,80,81,84,85, kaNNasoya 17/136-139 88,89,92,93,96,97,153,154; 16/19,20,29; kaNNasohaNaga 1/18,22,30,34,48 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 477 pariziSTa-1:zabda : anukrama kaNNasohaNaya 1/26; 2/17 kattiyapADivaya 19/12 /kappa 1/39 kappa 2/50 /kappAva 15/62 kappAveMta 15/38-43,53-55,62,63,17/40-45,55 57,64,65,94-99,109-111,118,119 kappAsa 3/705/24 kappAsavaNa 3/78 kapta 3/41-46,56-58,65,66; 4/76-81,91- 93,100,101,6/50-55,65-67,74,75, 7/39- 44,54-56,63,64; 11/36-41,51-53,60,61; 15/38-43,53-55,124-129,139-141,148,149 kabbaDa 5/34; 12/20; 17/142 kabbaDapaha 12/23; 17/145 kabbaDamaha 12/21; 17/143 kabbaDavaha 12/22; 17/144 kayagabhatta 9/6 /kara 1/1 karaNayA 1/39,40 karaNijja 20/15-18 karatala 8/11 kareMta 1/1,29,50,51, 2/1,10-17,37; 3/69,70, 4/ 107; 5/3,5,13,24,25,28,31,36-47,69; 6/ 2,11,78;7/1,4,7,10,67,92; 11/1,4,64,71; 12/14; 13/17,18,39-42; 14/10,11; 15/152; 17/3,6,9,12,135; 18/42,43; 19/11 kalamAya 12/8,9 kalaha 6/12; 12/28; 17/150 kaliMca 1/2; 4/113; 6/37/84 kalla 7/10-12; 17/12-14 kallANa 7/10-12; 17/12-14 kasAya (de.) 2/43 kasiNa 2/22,23; 4/19; 6/19; 8/12-14; 20/15-18 / kaha 8/1 kahaga 9/22 kahA 8/1-11, 9/12 kaheMta 8/1-11; 9/12 kAmajala 13/9; 14/28; 16/49; 18/60 kAya 3/22-39,68; 4/60-77,106; 6/31-48,76, 7/ 20-37,65; 11/17-34,62; 12/33-40; 15/1936,64,105-122,150; 17/21-38,66,75-92, 120 kAya (vastra) 7/10-12; 17/12-14 kAyapAya 11/1-3 kAyabaMdhaNa 11/4-6 /kAra 1/11 kAraveMta 15/66, 17/122 kAreMta 1/11-18; 11/87 kAliyasuya 19/9 kAhiya 13/53,54 /kiNa 14/1 / kiNAva 14/1 kiNhamigAINaga 7/10-12; 17/12-14 kiriyA 5/64 kiviNapiMDa 8/18 kIya 14/1; 18/2,33; 19/1 kuMDala 7/7-9; 17/9-11 kukkuDaposaya 9/23 kucchikimiya 3/40; 4/78; 6/49; 7/38; 11/35; 15/ 37,123; 17/39,93 kurAi (de.) 9/21 kula 2/38,39 kuliya 13/10; 14/29; 16/50; 18/61 kuviyagiha 818; 15/74 kuviyasAlA 818; 15/74 kusapatta 18/16 kusIla 4/31,32, 13/47,48; 15/86-89; 19/32,33 kusuMbhavaNa 3/78 kUDAgAra 8/5; 15/71 keUra 7/7-9; 17/9-11 kougakamma 13/17 kouhalla 3/5-8; 17/1-14 kotamgaha 9/27 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1:zabda : anukrama 478 nisIhajjhayaNaM koTThAgAra 8/5; 15/71 gaMgA 12/43 koTThAgArasAlA 9/7 gaMjasAlA 9/7 koTThiyAutta 17/126 gaMTThi 1/52 kotava 7/10-12; 17/12-14 gaMThiya 1/50,51 kotthaMbharivacca 3/77 gaMthima 12/17 kolAvAsa 7/75; 13/8; 14/27; 16/48; 18/59 gaMdha 1/10; 2/29 koluNapaDiyA 12/1,2 /gaccha 6/12 kosaMbI 9/20 gacchaMta 6/12,13; 10/31; 11/7; 16/39 kohapiMDa 13/67 gacchamANa 8/11 khaMDa 6/79; 8/17 gajjala 7/10-12; 17/12-14 khaMdamaha 8/14; 19/11 gaNa 16/15 khaMdha 13/11; 14/30; 16/51; 18/62 gaNaNA 16/40 khattiya 8/14-19; 9/6-29 gaNi 14/5; 18/37 kharamuhI 17/139 gaNiya 9/20; 12/43 khalu 9/4 gata 8/10 khAima 2/48; 3/1-12,14,15, 4/37,118; 5/3,34,35; gamaNa 11/72 7/77,79,86,87; 8/1-9,11,14-16; 9/4,5,10, gamaNAgamaNa 11/72 12-18,21-29; 10/25-28; 11/75-80; 12/15, gamaNijja 16/26 16,29,31,32,42; 15/76,78,79,82,83,86,87, gayasAlA 8/16 90,91,94,95, 16/12,17,18,28,34-36,17/ /gavesa 2/55 125-132,151,18/17-32 gavasaMta 2/55; 10/30 khAmiya 4/25 gavesiya 2/26-29 khAyA 9/10 /gaha 1/53 khAradAha 3/73 gahaNa 12/19; 17/141 khAravacca 3/77 gahAya 7/13 khIra 6/79;8/17 gahiya 1/54 khIrasAlA 9/7 gaheMta 1/54 khujjA 9/29 /gA 17/135 khuDDaga 14/6,7; 18/38,39 gAtadAha 3/73 khuDDAga 4/110 gAma 5/34; 12/20; 17/142 khuDDiyA 14/6,7; 18/38,39 gAmaMtara 14/38; 18/70 kheDa 5/34; 12/20; 17/142 gAmapaha 12/23; 17/145 kheDapaha 12/23; 17/145 gAmapahaMtara 14/38; 18/70 kheDamaha 12/21; 17/143 gAmamaha 12/21; 17/143 kheDavaha 12/22; 17/144 gAmavaha 12/22; 17/144 /khevAva (de.) 18/13 gAmANugAma 2/38,41; 3/69,4/1076/78;7/67; 8/11; khoma 7/10-12; 17/12-14 10/34,11/64,15/66, 152; 17/68,122; 19/6 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 479 pariziSTa-1: zabda: anukrama gAmArakkhiya 4/39,44,49 guMjAliyA 12/18; 17/140 gAyata 12/29; 17/151 gula 6/79; 8/17 gAratthiNI 3/3,4,7,8,11,12 /geha 2/2 gArasthiya 1/11-18,39,40,55; 2/39-41; 3/1,2,5,6, geNhata 2/2; 9/1 9,10; 5/12; 10/40, 11/11-64; 12/7,41; 13/ goNakaraNa 12/24; 17/146 12-30; 15/13-66,76,77; 16/37,38; 17/15- goNagiha 8/9; 15/75 122; 19/26,27 goNajuddha 12/25; 17/147 /gAla 19/7 goNasAlA 8/9; 15/75 /gAlAva 19/7 gopura 8/3; 15/69 gAliya 19/7 gomaya 12/33-36 gAhAvai 2/39; 3/1-13,15; 7/78,79,8/1; 9/7; 15/ goramigAINaga 7/10-12; 17/12-14 67 goluki (de.) 17/136 / gijjha 12/30 golehaNiyA 3/74 gijjhamANa 12/30;17/152 goloma 10/38 /giNha 2/45 ghaNa 17/138 giNhata 2/45 ghaya 1/4; 3/18,24,30,38,39,52,61, 4/46,62,68, giddhapiTThamaraNa 11/93 76,77,90,99,6/5,17,27,33,39,47,48,61,70; girA 19/25 7/16,22,28,36,37,50,59; 11/13,19,25,33, girijattA 9/17,18 34,47,56; 15/15,21,27,35,36,49,58,101, giripakkhaMdaNa 11/93 107,113,121,122,135,144; 17/17,23,29, giripaDaNa 11/93 37,38,51,60,71,77,83,91,92,105,114 girimaha 8/14 ghara 3/15 gilANa 10/30-33; 19/5 cau 9/7 gilANabhatta 9/6 caMpagavaNa 3/79 giha 1/155, 3/71; 9/12 caMpA 9/20 gihaMgaNa 3/71 cakkhudaMsaNa 9/8,9; 12/17-29 gihattha 12/16 cammapAya 11/1-3 gihaduvAra 3/71 cammapAsaya 12/1,2; 17/1,2 gihapaDiduvAra 3/71 cammabaMdhaNa 11/4-6 gihamuha 3/71 cariyA 8/3; 15/69 gihavacca 3/71 calAcala 13/9-11; 14/28-30; 16/49-52; 18/60gihiNisejjA 12/13 gihitigicchA 12/14 caukAla 19/13 gihimatta 12/11 cAumAsiyA 11/93; 12/43; 13/75; 14/41; 15/154; gihivattha 12/12 16/51; 17/152, 18/73; 19/37, 20/3,4,8,9, giheluya 3/71; 13/9; 14/28; 16/49; 18/60 11-18,27,28,32,41,49 gIyaTThANa 12/27; 17/149 cAummAsiya 8/18; 9/29; 10/41 62 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1:zabda : anukrama 480 nisIhajjhayaNaM cAulodaga 13/133 39, 155; 17/41,95 cAmaraggaha 9/27 jakkhamaha 8/14; 19/11 ciMtA 8/11 jaNavaya 16/26,27 cittakamma 12/16 /jamAva (de.) 1/39 cittamaMta 7/72-74; 13/5-7; 14/24-26; 16/45-47; jamAvaMta (de.) 2/24,25 18/56-58 jala 18/6,7 cilAiyA 9/29 jalagaya 18/18,21-24,26-30 cINaMsuya 7/10-12; 17/12-14 jalaNapakkhaMdaNa 11/93 cIrallaposaya 9/23 jalaNapavesa 11/93 cIvara 10/41 jalapakkhaMdaNa 11/93 cuNNa 1/5; 3/19,25,31,53,62, 4/57,63,69,91, jalapavesa 11/93 100; 6/6, 28,34,40,62,71; 7/17,23,29,51, jalla 3/67; 4/105, 6/76; 7/65; 9/22; 11/62; 6011/14,20,26,48,57; 14/14,15,18,19; 15/ 15/64,150; 17/66,120 16,22,28,50,59,102,108,114,136,145; 17/ javodaga 17/133 18,24,30,52,61,72,78,84,106,115;18 / jAittA 1/27 46,47,50,51 /jANa 9/12 cuNNapiMDa 13/74 jANagiha 8/7; 15/73 cUyavaNa 3/79 jANamANa 1/39,40 ceeMta 5/2; 13/1-11 jANasAlA 8/7; 15/73 cetiyamaha 8/14 jAta 9/5 /ceya 5/2 /jAya 1/19 cela 17/132 jAyaMta 1/19-26; 2/48; 14/38,39; 18/70,71 celakaNNa 17/133; 18/16 jAyaNAvattha 15/98 celapAya 11/1-3 jAyarUvapAya 11/1-3 celabaMdhaNa 11/4-6 jAyarUvabaMdhaNa 11/4-6 cha 9/7 /jiMgha 148 chagaNapIDhaga 12/6 jiMghaMta 148,10,2/9;6/9 chaNUsaviya 15/98 jIrayavacca 3/77 chattamgaha 9/27 jIva 7/75; 13/8; 14/27; 16/48; 18/59 chammAsiya 20/5,10-14,19,30 juggagiha 8/7; 15/73 chavikhAya 9/10 juggasAlA 8/7; 15/73 chAovaya 3/79 joga 13/27 / chiMda 1/28 jogapiMDa 13/73 chiMdaMta 1/28 joNiyA 9/29 ja 1/1 joyaNa 18/12 jauNA 12/43 jhallarI 17/136 jaMghAroma 3/42; 4/80; 6/51,57; 7/40; 11/37; 15/ jhoDaya (de.) 17/137 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 481 pariziSTa-1:zabda : anukrama /Thava 4/23 58,101,107,113,121,122,135,144; 17/17, ThavaittA 20/15-18 23,29,37, 38,51,60,71,77,83,91,92,105, ThavaNAkula 4/21 114 ThavaNijja 20/15-18 Navaya 14/12-15; 18/44-47 Thaviya 20/15-18 Naviya 3/74 ThaveMta 4/23; 5/77 Naha 1/29; 5/42,54 ThANa 5/2; 13/1-11 NahaccheyaNaga 2/16 ThiccA 5/1 Nahamala 3/68; 4/106; 6/77; 7/66; 11/63; 15/65, Damara 12/28; 17/150 151, 17/67,121 DamarUya 17/136 NahavINiyA 5/42,54 Dahara 12/29; 17/151 NahasihA 3/41; 4/79; 6/50; 7/39; 11/36; 15/ DAgavacca 3/77 38,124; 17/40,94 DiMba 12/28; 17/150 NAgamaha 8/14 DhaMkuNa (de.) 17/137 NAyaga 8/12-14; 11/85,86; 14/38,39, 18/70,71 NaMdi 17/136 NAvA 18/1-16 NakhaccheyaNaga 1/17,21,25 NAvAgaya 18/17-21,25,29 NakhaccheyaNaya 1/29,33,37 NAvApUra (de.) 4/117 Nakhamala 1/30 NAsAcchiNNa 14/7; 18/39 Nagara 12/20; 17/142 NAsAroma 3/57; 4/39; 6/67; 7/55; 11/52; 15/54, Nagarapaha 12/23; 17/145 140; 17/56 Nagaramaha 12/21; 17/143 NAsAvINiyA 5/39,51 Nagaravaha 12/22; 17/144 /Nikkhama 2/39 NagarArakkhiya 4/3,9,15 NikkhamaMta 2/39,40, 9/7,19,20 Namohavacca 3/76 Nikkhamittae 9/4 /Nacca 17/135 /Nikkhiva 16/34 NaccaMta 12/29; 17/151 NikkhivaMta 16/34-36 NaccA 10/19 Nigama 5/34 NaTTa 12/27; 17/149 NigamArakkhiya 4/4,10,16 NaDa 9/22 NigaMthI 4/22,23; 8/11, 12/7 NadijattA 9/15,16 NiggacchamANa 9/8 NadImaha 8/14 Nigaya 9/10 Nava 4/24; 19/17 /NigghAya 1/9 Navaga 5/34,35 NigyAyaMta 1/9; 6/10 NavaNIya 1/4; 3/18,24,30,38,39,52,61; 4/56,62, NiccaNiyaMsaNiya 15/98 68,76,77,90,99; 6/5,17,27,33,39,47,61,70, /Nicchala (de.) 1/7 79; 7/16,22,28,36,37,50,59, 8/17; 11/13, NicchaleMta 1/7; 6/8 19,25,33,34,47,56; 15/15,21,27,35,36,49, NijjANa 8/2; 15/68 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 : zabda: anukrama pijjANagi 8/2 15/68 NijjANasAlA 8 / 2; 15 / 68 Nijjhara 12 / 18; 17 / 140 niThura 8 / 1- 9, 11, 1/12 Nitiya 15 / 90-93 19/34,35 nimaMtaNAvat 15/98 milapaMDa 13/63 giyaga 2 / 26 zivepiMDa 11/82 nivesa 5/34,35 NivesaNa 5/34 sAviya 15/37 Nivesiya 3/40 nivvitigacchA 10/25, 27 NivvisamANa 20/15-18 NisIyAva 7/68 nisIyAta 7/68,76,78 nisIyAvettA 7/77 NisIhiyA 5/2 13/1-11 NijjA 13/1-11 Nihi 13/30 2 / 52 NIta 2 / 52 NIsA 12 / 42; 14/40, 41; 18/72, 73 NIhaDa 9/ 21-29 482 pIhara 1/30 NIharaMta 3/40 4/78 6/49 7/38,81 11/35 15/ 37, 123; 17/39,93 NIharAva 14/31 NIharAveMta 15/32,64, 65, 17/34, 66, 67,88, 120, 121 NIharAvetA 15/33 NIharitA 3/36 NIhari 9 / 45 14/31-36, 18/63-68 NIhata 1/30 3/35, 67, 68 4/73, 105, 1066/44, 76,77; 7/33,65,66, 11/30,62,63 15/118, 150,151 NUma (de.) 12/19; 17/141 No 14/15 vhANa 1 / 5; 6 / 6 tauAgara 5/35 tauyapAya 11 / 1-3 tayabaMdhaNa 11/4-6 tauloha 7 / 4-6; 17/6-8 o4/118 taMtI 12 / 17; 17 / 149 taMbapAya 11/1-3 taMbabaMdhaNa 11 / 4-6 taMbaloha 7/4-6 17/6-8 bAga 5/35 taDAgamaha 8 / 14 DDa (de.) 1/41 (de.) 1/41,42 taNagi 8/6 15/72 taNapAsaya 12 / 1, 2 17/1, 2 taNapIDhaga 12 / 6 taNamAliyA 7 / 1 - 3; 17/3-5 taNIsA 12/42 nisIhajjhayaNaM tata 17/137 tattha 2/44 tabbhavamaraNa 11 / 93 tayappamANa 11/80 tarUpakhaMdaNa 11/93 tarupaDaNa 11 / 93 tala 12 / 27; 17 / 149 tasapANajAti 12/12 14/36 17/1, 2 18/68 tahappagAra 3 / 79 5/608/14 11/81,93: 13/9-11: 14/28-30 16/49-51 17/137-140 18/6062 tAla (ThANa) 12/27; 17 / 149 tAliyaMTa 17 / 132 ti 1/42 tikkha 3/34-39, 4 /72-77 6/43-48; 7/32-37; 11 / 29-34; 15/31-36 117-122 17/3338,87-92 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 483 pariziSTa-1:zabda : anukrama nisIhajjhayaNaM tikkhutto 9/20; 12/43 tigicchapiMDa 13/66 tittiraposaya 9/23 tirIDapaTTa 7/10-12; 17/12-14 tilodaga 17/133 tIta 13/21 tuMbavINA 17/137 tuDiya (de.) 1/41,42 tuDiya (truTika) 7/7-9; 17/9-11 tuDiya (truTita) 12/27; 17/149 tuNa (de.) 17/137 / tuyaTTa 5/78 / tuyaTTAva 7/68 tuyaTTAveMta 7/68-76,78 tuyaTTAvettA 7/77 tuyaTeMta 5/78 tusagiha 8/6; 15/72 tusadAhaThANa 3/73 tusasAlA 8/6; 15/72 tusodaya 17/133 teicchA 7/80 teu 17/130 teukAya 12/9 teukkAya 14/33; 18/65 temAsiya 20/2,3,7,8,11,12,22,26,33,39 thaNa 7/13 thala 18/6,7 thalagaya 18/20,24,28-32 thArugiNI 9/29 thira 5/65-67; 14/9; 18/41 thUNa 13/9; 14/28; 16/49; 18/60 thUbhamaha8/14 thera 12/29; 17/151 theraga 14/6,7; 18/38,39 theriyA 14/6,7; 18/38,39 daMDaya 1/40; 5/19-22 daMDArakkhiya 9/28 daMta 3/47-49; 4/85-87; 6/56-58; 7/45-47; 11/ 42-44; 15/130-132; 17/46-48,100-102 daMtapAya 11/1-3 daMtabaMdhaNa 11/4-6 daMtamala 1/30; 3/68; 4/106; 6/77; 7/66; 11/63; 15/65,151,17/67,121 daMtamAliyA 7/1-3; 17/3-5 daMtavINiyA 5/37,49 dagaTThANa 8/4; 15/70 dagatIra 8/4; 15/70 dagapaha 8/4; 15/70 dagamaga 8/4; 15/70 dagamaTTiyA 7/35; 13/8; 14/27; 16/48; 18/59 dagavINiyA 1/12; 2/11 datti 19/5 damagabhatta 9/6 damaNavacca 3/77 damilI 9/29 darimaha 8/14 /dalaya 9/4 davvajAya 13/33 davvI 4/37; 12/15,16 dasa 9/20 dasarAyakappa 2/50 dasuyAyayaNa 16/27 dahamaha 8/14 dahi 6/79; 8/17 /dA 1/47 dAra 8/3; 15/69 dArudaMDa 5/25-33 dArudaMDaya 2/1-8 dArupAya 1/39; 2/24; 5/65 dAruya 7/75; 13/8; 14/27; 16/48; 18/59 dijjamANa 3/9-12,15, 11/8; 14/1-4; 18/34-36 Tui 12/30; 17/152 diTTivAya 19/10 diyA 11/75-78 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1:zabda : anukrama 484 nisIhajjhayaNaM diyAbhoyaNa 11/73 dehaMta 13/31-38 divaDDa 1/46,54; 2/7; 20/30-35 do 19/24 divaGmAsiya 20/36 docca 2/52; 3/13; 5/23 disA 10/11,12 doNamuha 5/34; 12/20; 18/142 dIviyamgaha 9/27 doNamuhapaha 12/23; 17/145 dIha 3/41-46,56-58,65,66; 4/79-84,94-96,103, doNamuhamaha 12/21; 17/143 104; 5/13,24; 6/50-55,65-67,74,75; 7/39- doNamuhavaha 12/22; 17/144 44,54-56,63,64; 11/36-41,51-53,60,61; domAsiya 20/1,2,6,7,11,12,19-29,34,37,45,56 15/38-43,53-55,62,63,124-129,139- dovAriya 9/28 141,148,149; 17/40-45,55-57,64,65,94- dovAriyabhatta 9/6 99,109-111,118,119 dosAyayaNa 9/7 dIhiyA 12/1817/140 dhaNugaha 9/27 dukkhutto 9/20; 12/43 dhamma 11/9 duguMchiyakula 16/28-33 Vdhara 1/46 dugulla 7/10-12; 17/12-14 dhareta 1/46,54; 2/3,7,22,23,26-305/26,29,32, duNNikkhitta 13/9-11, 14/28-30; 16/48-51; 18/ 68,74,75,6/19-24;7/2,5,8,11; 11/2,5; 14/ 60-62 8,9,15/153; 16/40; 17/4,7,10,13,18/40,41 dubbaddha 13/9-11; 14/28-30; 16/49-51; 18/60-62 dhAipiMDa 13/61 dubbhi (de.) 2/42 dhAu 13/29 dubbhikkhabhatta 9/6 dhAraNijja 5/65-67; 14/9; 18/41 dubbhigaMdha 14/16-19; 18/48-51 dhArayamANa 16/39 /duruha 12/10 dhuva 5/65-67; 14/9; 18/41 duruhaMta 12/10; 18/1-5,10-12 VdhUva 3/39 / dUijja 2/11 dhUvaNajAya 3/39; 4/77; 6/18,48;7/37; 11/34; 15/ dUijjaMta 2/41; 10/34,35; 19/6 36,122; 17/38,92 dUijjamANa 2/38; 3/69; 4/107; 6/78; 7/67, 8/11; /dhUvAva 15/36 11/64; 15/66,152; 17/68,122 dhUvAta 15/36; 17/38,92 dUtipiMDa 16/62 dhUveta 3/39; 4/77; 6/18,48; 7/37; 11/34; 15/122 deMta 1/47,48; 4/27,29,31,33,35, 5/72,73; 7/ dhoya 6/21 86,88; 10/17,18; 12/42; 14/6,7; 15/76- /dhova 15/154 78,80,84, 86,88,90,92,94,96; 16/17,19, dhoveMta 15/154 21,24; 17/123,124; 18/38,39 nagara 5/34 dejjamANa 14/31-37; 17/125-127.132: 1842- naTa 9/22 5,33,63-69; 19/1-4,7 naTTha 13/28 desarAga (de.) 7/10-12; 17/12-14 /nikkora (de.) 14/37 desArakkhiya 4/5,11,17,40,45,50 nikkoriya14/37; 18/69 / deha 13/31 /nikkhama 8/14 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 485 pariziSTa-1:zabda : anukrama nikkhamaMta 8/14 pacchAsaMthuya 2/38 nigaMtha 17/15-123 pacchima 12/31; 19/8 nigaMthI 12/7; 17/15-122,124 pijjosava 10/36 nitiya (nitya) 2/31-36 pajjosavaNA 2/49; 10/36,38,39 nitiya (naityika) 4/33,34; 13/49,50 pajjosaviya 10/35 nimitta 10/7,8; 13/21 pajjosaveMta 10/36,37,40 nisIhiyA 5/2 paTTa 7/7-9; 17/9-11 nIlamigAINaga 7/10-12; 17/12-14 paTTaNa 5/34; 12/20; 17/142 nIsA 2/48 paTTaNapaha 12/23; 17/145 /pauMja 13/25 paTTaNamaha 12/21; 17/143 pauMjaMta 13/25-27 paTTaNavaha 12/22; 17/144 paumacuNNa 1/5; 6/6 paTTavaNA 20/15-18 pausI 9/29 paTTaviya 20/15-18 paesa (pradeza) 9/12 paTTiya 9/15,17; 16/12 paesa (de.) 17/136 paDaha 17/136 paMka 3/67 paDigAhettA 2/42 paMkagaya 18/19,23,25-28,31 paDiggaha 7/88,89; 10/25-28; 14/1-26,31-37, paMkAyataNa 3/75 40,41; 15/77,80,81,84,85,88,89,92, 93,96, paMca 9/7 97,153,154; 16/19,20,29,18/15 paMcamAsiya 20/4,5,9-18,20,29,31,43,50 paDigahaga 2/26-30, 9/4,5; 14/37-39 pakkaNI 9/29 /paDiggAha 3/14 pakkha 7/83 paDiggAta 3/14,15, 4/37; 5/34,35, 8/14-18; 9/ pakkhijAti 7/83-85 6,10,11,13-18,21-29, 10/41; 11/8; 12/ pakkhiya 20/30-45,47,49,51 15,16; 14/1-4,31-37; 15/98; 16/12,28-30; /paghaMsa 3/47 17/125-134; 18/18-36,63-69; 19/1-5,7 paghaMsaMta-3/47; 4/85; 6/56; 7/45; 11/42; 14/14, paDiggAhettA 4/118 15,18,19; 15/130; 18/46,47,50,51 /paDiccha 4/28 /paghaMsAva 15/44 paDicchaMta 4/28,30,32,34,36; 5/10;7/87,89,91; paghaMsAveMta 15/44; 17/46,100 15/79,81,83,85,87,89,91,93,95,97; 16/18, paccaMtiya 16/27 20,22,25,33; 19/27,29,31,33,35,37 /paccappiNa 5/15 paDiNAviya 18/10 paccappiNaMta 1/35-38,5/15-22 paDiNiyatta 9/14,16,18 paccappiNittA 5/23 /paDitappa 10/32 /paccogila 10/29 paDitappaMta 10/32 paccogilaMta 10/29 paDipaha 10/31 pacchA 2/38 /paDipihA 18/16 pacchAsaMthava 2/37 paDipiheMta 18/16 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1:zabda : anukrama 486 nisIhajjhayaNaM paDiyA 2/39,47; 3/5-8,13,15, 4/21, 9/7-9; 12/17-29; 16/26,27,17/1-44,137,151 paDiyAikkhaMta 10/33 paDiyAikkhiya 3/13 paDiyAgaya 3/5-8 paDiyANiya (de.) 1/47,48 /paDileha 2/56 /paDisuNa 9/5 paDisuNeta 9/5 /paDiseva 20/15 paDisevittA 20/1 paDiseviya 20/15-18 paDisehettA 3/9 paDucca 8/14 paDuppaNNa 10/7 paDuppavAiya 12/27 paDuppavAiyaTThANa 17/149 paDola 5/14 paDhama 12/31 paDhamapAusa 10/34 paDhamasamosaraNa 10/41 paNaga 7/75, 13/8; 14/27; 16/48; 18/59 paNagAyataNa 3/75 paNava 17/137 paNiyagiha 818; 15/74 paNiyazAlA 818; 15/74 paNIya 6/79 patiTThiya 2/9; 18/128-131 patta (patra) 14/34; 17/132; 18/66 patta (prApta) 10/41; 19/21 patta (pAtra) 19/19 pattacchejja 12/17 pattamAliyA 7/1-3; 17/3-5 pattavINiyA 5/43,55 pattuNNa (de.) 7/10-12; 17/12-14 patteya 4/118 pattovaya 3/79 pada 9/8,9 padamagga 1/11; 2/10 /padhUva 3/39 /padhUvAva 15/36 padhUvAta 15/36; 17/38,92 padhUveMta 3/39; 4/77; 6/18,48; 7/37; 11/34; 15/ 122 padhoettA 3/37 /padhova 1/6 /padhovAva 15/17 padhovAveMta 15/17,23,29,33,45,51,60; 17/19,25,31, 35,47,53,62,73,79,85,89,101,107,116 padhoveMta 1/6; 2/21; 3/20,26,32,36,48,54, 63, 4/ 58,64,70,74,86,92,101,6/7,15,29, 35,41, 45,57,63,72,7/18,24,30,34,46,52,61, 11/ 15, 21,27,31,43,49,58; 14/12,13,16,17; 15/ 103,109,115,119,131,137,146; 18/44,45, 48,49 /pamajja 3/16 /pamajjAva 15/13 pamajjAveMta 15/13,19, 25,47,56; 17/15,21,27,49, 58,69, 75,81,103,112 pamajjeMta 3/16,22,28,50,59; 4/54,60,66,88,97; 6/ 25,31,37,59,68; 7/14,20,26,48,57; 11/11, 17,23,45,54; 15/99,105,111,133,142 pamANa 5/68; 16/40 /payAva 14/20 payAta 14/20-30; 18/52-62 para 2/27,49,50; 3/15,80, 4/117; 5/73; 9/21-29; 11/66,68,70; 12/6,32; 19/5,9,10; 20/19-51 paraM 1/42 paragaNicciyA 8/11 paraloiya 12/30; 17/152 /parighaTTa 2/24 /parighaTTAva 1/39 parighaTeMta 2/24-26 /paricuMba 7/85 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM paricurkheta 7/85 parijaviya 3/9-12 pariva 2/42 pariveMta 2/42-44; 3 / 71-79; 4 / 110,111; 5 / 4,65 67; 9 / 12; 15 / 67-75; 16/41-51 parivettA 3/80 parittakAya 12/4 paripari (de.) 17/139 paribhAeMta 2/5 12/39 17/151 paribhAya 2/5 paribhidiya5/65 paribhujjamANa 3/74 paribhoi 12 / 16 pariyaTTa5 / 11 pariyaha9/27 pariyaTTAva 14/3 pariyaTTiya 14 / 3; 18/4, 35; 19/3 pariya5/11 pariyAgagiha (de.) 8/8; 15/74 pariyAgasAlA (de.) 8/8: 15/74 pariyAvaNa 2/44 pariyAvasaha 3 / 1 - 12; 7/78, 79; 8 /1; 15 / 67 parivaTTa 1/5 parivata 1/5; 6/6 487 palAsaya 5/14 paribhuMja 26 paliuMciya 20 / 1 - 18 paribhuMjaMta 2/6; 5/27, 30, 33, 7/6, 9, 12; 12 / 29; 17 / palichiMdiya 5/66 palibhaMjiya 5/67 8,14,151 palimadda 1 / 3 palimaddAva 15/14 palimAta 15/14, 20, 26, 48, 57 17/16,22,28,50, parivasa 2/44 parivAsa 19/79 parivAsiya 19/80 parivAta 19/79 parivuDa 8/10 parivasiya 9 / 12 parivediya 3/9 parisADa 1/55 parisADAveMta 1/55 parissaya 7/85 parissayaMta 7/85 parihA 12 / 12 parihAraTThANa 1 / 56 2 / 56; 3/80 4 / 118; 5 / 78; 6/79; 7/92; 8/18; 9 / 29; 10/41; 11/93; 12/43; 13/ 75: 14/41; 15/154; 16/51, 17/152; 18/73; 19 / 37; 20 / 1-51 parihAriya 2/39-41 4/118 pariziSTa 1 zabda anukrama parihaMta 12/12 palaMbasutta 7 / 7-9 17/9-11 palAlapIDhaga 12 / 6 59, 70, 76, 82, 104, 113 palima 1/3 3/17, 23, 29, 51, 60, 4/55,61,67,89, 986/4,26,32,38, 60, 69, 7 /15,21,27,49,58: 11 / 12, 18, 24,46,55, 15/100, 106, 112,134, 143 paliyaMka 7/76,77 phloeMta 5/1 paloya 5/1 paloyaNA 3/14 pallala 12 / 18; 17 / 140 palhattha 8 / 11 palhaviyA 9/29 pavaga 9 / 22 paviTTha 3 / 13 pavisa 2/40 pavisaMta 2/40 8 / 14, 9 / 3, 7, 19, 20 visitta9/4 paveda 13/28 pavedaita 13/28-30 pavvaya 12 / 19; 17 / 141 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 : zabda : anukrama 488 nisIhajjhayaNaM pavvayavidugga 12/19; 17/141 89,92,93,96,97,153,154; 16/19,20,29 /pavvAva 11/85 pAyapuMchaNaya 5/15-18,65 pavvAveMta 11/85 pArasI 9/29 /pabviha 7/83 pAriyAsiya 11/92 pavvihaMta 7/83 pAlukimiya 3/40; 4/78; 6/49; 7/38; 11/35; 15/37, /pasaMsa 11/83 123; 17/39,93 pasaMsaMta 11/83,93; 13/44,46,48,50,52,54,56,58, pAvAraga 7/10-12; 17/12-14 pAsaNiya 13/55,56 pasiNa 13/19 pAsattha 4/27,28; 13/43,44; 15/78-81; 19/28,29 pasiNApasiNa 13/20 pAsaroma 3/66; 4/104; 6/75; 7/64; 11/61; 15/63, pasujAti 7/83-85 149; 17/65,119 pasubhatta 9/6 pAsavaNa 3/71-80; 4/110-117; 5/4; 8/1-9,11; 9/ pahiya 7/26 12; 15/67-75, 16/41 paheNa (de.) 11/81 pAsAya 13/11; 14/30; 16/51, 18/62 /pA 4/118 pAhuDa 10/14 pAgAra 8/3; 15/69 pAhuNabhatta 9/6 pADihAriya 1/27-30; 2/52,53,55; 5/15,16,19,20, piumaMda 5/14 piMDa 2/32 pANa (prANa) 7/75; 13/8; 14/27; 16/48; 18/59 / / piMDaNiyara 8/14 pANa (pAna) 2/48; 3/1-12,14,15, 4/37,118; 5/3, piMDavAya 2/39, 47; 3/13,15; 4/21; 9/7 34,35, 7/77,79,86,87, 8/1-9,11,14-16, 9/ picchamAliyA 7/1-3; 17/3-5 4,5,10, 12-18,21-29, 10/25-29; 11/75-80; piTuo 8/11 12/15,16,29,31,32,42; 15/76,78,79,82,83, piTuMta 6/14-18 86,87,90,91,94,95, 16/12,17,18,28,34-36; piDaya 3/34-39; 4/72-77; 6/43-48; 7/32-37; 17/125-132,151,18/17-32 11/29-34; 15/31-36,117-122; 17/33-38, pANagajAya 2/43 87-92 pANasAlA 9/7 /piNaddha 7/3 pANi 10/25-29 piNaddhaMta 7/3; 17/5,11 /pAmicca 14/2 pippalaga (de.) 1/16,20,24,28,32,36 pAmicca 14/2; 18/3,34; 19/2 pippalaya (de.) 2/15 pAya (pAda) 2/21; 3/16-21; 4/54-59; 6/25-30;7/ pippali 11/92 14-19,83, 11/11-16; 15/13-18,99-104; pippalicuNNa 11/92 16/39; 17/15-20,69-74; 18/16 pilakkhuvacca 3/76 pAya (pAtra) 1/27,28,41-46; 3/80; 11/7,8 pivAsA 11/81 pAyacchiNNa 14/7; 18/39 pihaNa (de.) 17/132 pAyacchitta 10/14 pihuNattha 17/132 pAyapaMchaNa 2/1-8; 7/88,89; 15/77,80,81,84,85,88, puMcha 7/83 23 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 489 pariziSTa-1:zabda : anukrama /puMcha 4/112 porisI 12/31,19,13 puMchaMta 4/112,113 posaMta (de.)6/14-18 /puccha 19/9 pharusa 2/18; 10/2,3; 13/14,15; 15/2,3 pucchaMta 19/9,10 phala 14/34; 18/66 pucchA 19/9,10 phalamAliyA 7/1-3; 17/3-5 puDhavi 7/68-72, 13/1-5; 14/20-24; 16/34,41- phalavINiyA 5/45,57 45:17/128;18/52-66 phalihA 12/18; 13/11; 14/30; 16/51; 17/140; 18/ puDhavIkAya 12/8; 14/31; 18/63 62 puNa 9/12 phalovaya 3/79 puNo 4/22 phADiga 7/10-12, 17/12-14 puNNa 1818 phANiya 13/37 puppha 14/34; 18/66 phAliya 1/50-52 pupphamAliyA 7/1-3; 17/3-5 phihaya (de.) 18/14 pupphaya (de.) 2/43 Vphuma (de.) 3/21 pupphavINiyA 5/44,56 VphumAva (de.) 15/18 pupphovaya 3/79 phumAveta (de.) 15/18,24,30,46,52,61, 17/20,26,32, purao 8/11 48,54,63,74,80,86,102,108,117 purisa 12/29; 17/151 phumittA (de.) 17/132 purekammakaDa 12/15 phumeMta (de.) 3/21,27,33,49,55,64,5/59,65,71,87, puresaMthava 2/37 93,102; 6/30,36,42,58,64,73; 7/19,25,31, puresaMthuya 2/38 47,53,62; 11/16,22,28,44,50,59, 15/104, puliMdI 9/29 110,116,132,138,147 puvva 19/8 baMdhaNa 1/46 puvvAmeva 2/38,47; 4/21 baMbhacera 19/17 puvviM 20/15 baddaliyAbhatta 9/6 pUya 3/35-39; 4/73-77; 6/44-48; 7/33-37; 11/ baddhIsaga (de.) 17/137 __ 30-34; 15/32-36,118-122; 17/34-38,88-92 baddhellaya 12/2; 17/2 pUrima 12/17 babbarI 9/29 pesa (de.) 7/10-12; 17/12-14 bala 2/29 pesalesa (de.) 7/10-12; 17/12-14 balabhatta 9/6 pehAe 2/51 bahalI 9/29 pehAya 18/16 bahiyA 2/40; 9/10,13,14 poMDa 3/70, 5/24 bahiyAvAsiya 10/13 poggala 7/81,82 bahu 2/44 potthakamma 12/17 bahudevasiya 14/13,15,17,19,18/45,47,49,51 poyaposaya 9/23 bahuso 20/6-10,12,14-18 porANa 4/25 bAlamaraNa 11/93 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1:zabda : anukrama 490 nisIhajjhayaNaM bAhiM 2/52 bhigupaDaNa 11/93 biMduppamANa 11/80 bhiNNagiha 8/5; 15/71 bila 11/92 bhiNNasAlA 8/5; 15/71 billa 5/14 bhitti 13/10; 14/29; 16/50; 18/61 bIja 14/34; 18/66 /bhuMja 1/56 bIjamAliyA 7/1-3; 17/3-5 bhuMjaMta 1/56; 2/31-35,42,46, 9/2; 10/6,25-28; VbIbhAva 11/65 11/75-78,82; 12/11; 13/61-75; 15/5,7,9, bIbhAvaMta 11/65,66 11; 16/4,6,8,10,37,38 bIya 7/75; 13/8; 14/27; 16/48; 18/59 bhusadAhaThANa 3/73 bIyavINiyA 5/46,58 bhUtamaha 8/14; 9/11 busagiha 8/6; 15/72 bhUtippamANa 11/80 busasAlA 8/6; 15/72 bherI 17/136 /bU 4/118 bhoyaNa 10/29 bola 12/28; 17/150 bhoyaNajAya 2/42,44,8/17 /bhaMja 12/3 mauDa 7/7-9; 17/9-11 bhaMjaMta 12/3 maUraposaya 9/23 bhaMDAgArasAlA 9/7 maMca 13/11; 14/30; 16/51; 18/62 bhagaMdala 3/34-39; 4/72-77; 6/43-48; 7/32-37, maMDava 13/11; 14/30; 16/51; 18/62 11/29-34; 15/31-36,117-122; 17/33- maMDAvaya 9/27 38,87-92 maMta 13/26 bhadaMta 10/1-4 maMtapiMDa 13/72 bhamugaroma 3/65; 4/103; 6/74; 7/63; 11/60; 15/ maMtasAlA 8/16 62,148; 17/64,118 maMsakhala 11/81 bhayagabhatta 9/6 maMsakhAya 9/10 bhallAyaya 6/14-18 maMsAdIya 11/81 bhAga 2/34 maMsuroma 3/46; 4/84; 6/55; 7/44; 11/41; 15/43; bhANiyavva 4/38 129; 17/45,99 bhAyaNa 4/37; 12/15,16; 18/15 makariyA 13/138 bhiMDamAliya (de.) 7/1-3; 17/3-5 makkaDagasaMtANaga 7/75 bhikkhAyariyA 2/38 makkaDAsaMtANaga 13/8; 14/27; 18/59 bhikkhu 1/1-56; 2/1-56; 3/1-80; 4/1-118; 5/1- makkaDAsaMtANaya 16/48 79; 6/1-79; 7/1-92, 8/1-18; 9/1-4,6-29; /makkha 1/4 10/1-41; 11/1-93; 12/1-43; 13/1-75; 14/ /makkhAva 15/15 1-41; 15-1-154; 16/1-51; 17/1-14,125- makkhAveMta 15/15,21,27,35,49,58; 17/17,23,29, 152; 18/1-73; 19/1-37; 20/1-18 37,51,60,71,77,83,91,105,114 bhikkhuya 9/5 makkhAvettA 15/36 bhigupakkhaMdaNa 11/93 makkheta 1/4; 3/18,24,30,38,52,61; 4/56,62,68, Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 76, 90, 99, 6/5, 17, 27, 33, 39, 47,61,70; 7/ 16,22,28,36,50,59, 11/13,19,25,33,47,56 15/15,21,27,101, 107, 113, 121, 135, 144 mA 3/39 maga 13 / 28 macchaMDiyA 6/79 8/17 macchakhala 11/81 macchakhAya 9/10 macchAda 11/81 majjaNiya 15 / 98 majjAvaya 9/27 majjha 8/10 : 11/89-91 14/39; 18 /71 20/19-51 majjhima 2 / 29; 17 / 151 maTTiyA 17 / 127 18 / 16 maTTiyAkaDa 7/71; 13/4; 14 / 23; 16/44; 18/55 TTAkhANi 3/74 maTTiyApAya 1/29 2/24:5/65 maDaba 5 / 34; 12 / 20; 17 / 142 ma 12/23 17 / 145 maDabamaha 12 / 21; 17 / 143 maDaMbavaha 12 / 22; 17 / 144 maDagagi 3 / 72 mAchAriyA 3 / 72 maDagathaMDila 3 / 72 mahAbhiyA 3 / 72 mAlega3/72 maDagavacca 3 / 72 maDagAsaya 3 / 72 maya (de.) 17/136 maNa 8 / 11; 10 / 25-28 maNi 13/34 maNikamma 12 / 17 maNipAya 11/1-3 maNibaMdhaNa 11/4-6 491 maNuNNa 2/44; 7/82 matta 4 / 37; 12 / 15,16; 18/15 mattaya 13/31 mayaNamAliyA 7 /1-3 17/3-5 maruMDI 9/29 marugavacca 3 / 77 marupakakhaMdaNa 11/93 marupaDaga 11 / 93 mala 3/67 4/105 6/76 7/65: 11/62; 15/66, 150 17 /66, 120 malaya 7 / 10-12; 17 / 12-14 maliNa 6 / 22 malla 9 / 22 maha 12 / 27; 17 / 149 mahaNNava 12 / 43 mahatI 17/138 mahAkula 8/9 15/75 mahAgiha 8/9 15/75 mahAjuddha 12 / 28; 17 /150 mahAI 12 / 43 mahApADivaya 19 / 12 mahAbhiseva 9/19 pariziSTa 1 zabda anukrama mahAmaha 8 / 14; 19 / 11 mahAsaMgAma 12 / 28 17/150 mahisakaraNa 12/24 17/146 mahisajuddha 12 / 25; 17 / 147 mahisaposaya 9/23 mahI 12/43 mahurA 9/20 mahussava 12/29 17/151 mAi 10 / 38 mAuggAma 6/1-79; 7 /1-92 mANapiMDa 13/68 mANummANiyadvANa 12 / 27; 17 / 149 mAmAya 13 / 57,58 mAya 12 / 8, 9 mAyApiMDa 13/69 mAla (de.) 13/11; 14 / 30; 16/51; 18 /62 mAloDa 17 /125 mAsa 1 / 46, 54; 2/7 20/5, 10- 14, 19/51 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1: zabda : anukrama 492 nisIhajjhayaNaM mAsiya 1/56; 2/56, 3/80; 4/118; 5/78; 6/79; 7/ rajjamANa 12/30; 17/152 92; 20/1,6,11,12,24,30-51 rajju 18/13 migaposaya 9/23 rajjupAsaya 12/1,2; 17/1,2 milakkhu 16/27 rajjuya 1/14; 2/13 mihilA 9/20 raNNArakkhiya 4/42,47,52 muiMga 17/136 ratta 6/21 muMjapAsa 12/1,2; 17/1,2 ratti 11/76-78; 12/34-36,38-40 muMjamAliyA 7/1-3; 17/3-5 ramaMta 12/29; 17/151 muguMdamaha 8/14 /sya 3/21 muTThiya 9/22 rayaNAvali 7/7-9; 17/9-12 muttApAya 11/1-3 syaNI 5/15-18; 11/81 muttAbaMdhaNa 11/4-6 rayaharaNa 4/23 muttAvalI 7/7-9; 17/9-11 /rayAva 15/18 mudiya 8/14-18; 9/6-29 syAveta 15/18,24,30,46,52,61; 17/20,26,32,48, muddhAbhisitta 8/14-18; 9/6-29 54,63,74,80,86,102,108,117 /muya 12/2 rAi 9/21 muyaMta 12/2; 17/2 rAibhoyaNa 11/74 murava 17/136 rAo 3/80; 8/10; 10/29 musA 2/19 rAti 8/12-14 muha 2/21; 4/26, 8/11; 10/25-28; 17/132 rAya (rAjan) 4/1,7,13, 8/14-18; 9/6-29 muhapottiyA 4/23 rAya (rAtra) 2/50; 9/7; 10/13,14 muhavaNNa 11/71 rAyaMtepura 9/3-5 muhavINiyA 5/36,48 rAyaMtepuriyA 9/4,5 mUDha 13/28 rAyagiha 9/20 mUla 5/77; 14/34; 18/66 rAyaduvAriya 15/98 mUlayavacca 3/77 rAyapiMDa 9/1,2 meMDhaposaya 9/23 rAyapesiya 9/21 merA (de.) 11/7,8; 12/32 rAyahANI 5/34; 9.20 mehuNa 6/1-79; 7/1-92 rAyArakkhiya 4/2,6,14 mehuNasAlA 8/16 rIyamANa 8/11,15 mohaMta 12/29; 17/151 rukkha 12/10 raeMta 3/21,27,33,49,55,64, 4/59,65,71,87,93, rukkhamaha 8/14 102; 6/30,36,42,58,64,73; 7/19,25,31,47, rukkhamUla 5/1-11 53,62; 11/16,22,28,44,50,59; 15/104,110, ruddamaha8/14 116,132,138,147 ruppapAya 11/1-3 rajja 11/72 ruppabaMdhaNa 11/4-6 /rajja 12/30 ruppaloha 7/4-6; 17/6-8 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 493 pariziSTa-1:zabda : anukrama rUva 12/30; 17/152 vaMjiya 9/20; 12/43 roma 3/44,45; 4/82,83; 6/53,54; 7/42,43; 11/ /vaMda 11/84 39,40; 15/41,42,127,128; 17/43,44,97,98 vaMdaMta 11/84; 13/43,45,47,49,51,53,55,57,59 lakkhaNa 13/22; 17/134 vaMsa 17/139; 18/14 laTThiyA 1/40; 2/25; 4/23; 5/19-22,65 vakkaMta 16/16-24 lattiyA (de.) 17/138 vaggha 7/10-12, 17/12-14 laddha 14/12-19; 18/44-51 vagdhaposaya 9/23 lavagavesiya 2/30 vaTTamANa 9/19 lahusaga 2/18-20 vaTTayaposaya 9/23 lahusaya 2/21 vaDabhI 9/29 lAupAya 1/39 vaDiyA 6/1-79; 7/1-92; 11/7; 15/99-154 lAuyapAya 2/24; 5/64 vaNa (vana) 12/19; 17/141 lADha (de.) 16/26,27 vaNa (vraNa) 3/28-33; 4/66-71; 6/37-42; 7/26-31; lAbha 10/32 11/23-28; 12/33-40; 15/25-30,111-116; lAvayaposaya 9/23 17/27-32,81-86 lAsaga 9/22 vaNaMdhaya 16/12,13 lAsI 9/29 vaNapphaikAya 12/9 /liha 6/13 vaNapphatikAya 17/131 / lihAva 6/13 vaNavidugga 12/19; 17/141 lelu (de.) 7/74; 13/10; 14/29; 16/50; 18/61 vaNImagapiMDa 8/18; 13/65 leluya (de.) 13/7; 14/26; 16/47; 18/58 vaNNa 1/5; 3/19,25,31,53,62, 4/57, 63,69,91, leha 6/13 100; 6/6,28,34,40,62,71; 7/17,23,29,51, loNa 11/92 60,11/10,14,20,26,48,57,74; 14/14,15,18, lodda 1/5 19; 15/16,22,28,50,59,102,108,114,136, loddha 3/19,25,31,53,62; 4/57,63,69,91,100; 6/ 145; 17/18,24,30,52,61,72,78,84,106,115; 6, 28,34,40,62,71, 7/17,23,29,51,60; 11/ 18/46,47,50,51 14,20,26,48,57; 14/14,15,18,19, 15/ vaNNamaMta 14/10,11, 18/42,43 16,22,28,50,59,102,108,114,136,145; 17/ vatta 19/23 18,24,30,52,61,72,78,84,106,115; 18/46, vattha 1/27,28,47-52,54; 2/23; 5/65, 6/19-24; 47,50,51 7/88,89,12/6; 15/77,80,81,84,85,88,89, lobhapiMDa 13/70 92,93,96-98,153,154; 16/19,20,29; 18/33loma 12/5 73 loha 7/4-6; 17/6-8 vatthiroma 3/434/81,6/52;7/41,11/38; 15/40, vairapAya 11/1-3 126, 17/42,96 vairabaMdhaNa 11/4-6 Vvada 4/118 vairAgara 5/35 vadaMta 4/118; 5/64; 9/4; 10/1-3,15,16, 11/9,10; vaMjaNa 13/23 13/13-15; 15/1-3; 16/13,14 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1: zabda : anukrama 494 nisIhajjhayaNaM vappa 12/19; 17/140 vAla 10/38 vamaNa 13/39,41 vAvI 12/18; 17/140 /vaya 2/18 vAsa 2/36 vayaMta 2/18,19,6/11,11/73,74 vAsAvAsa 10/35; 14/41; 18/73 vara 2/28 vAsAvAsiya 2/50,51 varisadhara 9/28 /vAha 12/13 vala (de.) 18/14 vAheMta 12/13; 18/14 valayamaraNa 11/93 vigati 4/20 visa 2/36 vigiMcemANa 10/25-28 vasaMta 2/36; 14/40,41; 18/72,73 vicitta 5/31-33; 6/24 vasaTTamaraNa 11/93 /vicchiMda 7/85 vasamANa 2/38 vicchiMdAvittA 15/32 vasahaposaya 9/23 vicchiMdittA 3/35 vasahi 16/2,22,30 vicchideMta 3/34; 4/72; 6/43; 7/32; 11/29; 15/31, vasA 1/4; 3/18,24,30,38,39,52,61; 4/56,62,66, 117; 17/33,87 76,77,90,99; 6/5,17,27,33,39,47,48,61,70, vicchedeMta 7/85 7/16,22,28,36,37,50,59, 11/13,19,25,33, vijjA 13/25 34,47,56, 13/38; 15/15,21,27,35,36,49,58, vijjApiMDa 13/71 101,107,113,121,122,135,144; 17/17,23, /viDasa (de.) 15/6 29,37,38,51,60,71,77,83,91,92,105 viDasaMta (de.) 15/6,8,10,12; 16/5,7,9,11 vasIkaraNasuttaya 3/70 /viNNava 6/1 VvahAva 12/41 viNNaveMta 6/1 vahAveMta 12/41 viNNaya 12/30; 17/152 vA 1/1 vitata 17/136 vAukAya 12/9 /vitara 2/4 vAeMta 5/48-59; 7/90; 16/32; 19/16-22,24,26, vitaraMta 2/4 28,30,32,34,36 vitigicchA 10/26,28 /vAgara 10/7,8 vipaMci 17/137 vAgareMta 10/7,8; 13/19-24; 17/134 vipula 12/29; 17/151 vANArasI 9/20 vippaNa? 2/55 vAdiya 12/27; 17/149 /vippapariNAma 10/10 vAmaNI 9/29 vippariNAmeMta 10/10,12 /vAya (vAdaya) 5/48 / vippariyAsa 11/69 /vAya (vAcaya) 5/9 vippariyAsiya 13/28 vAyaMta (vAcayat) 5/9 vippariyAseMta 11/69,70 vAyaMta (vAdayat) 12/29; 17/151 vipphAliya 4/26 vArodaka 17/133 vipphAliya (de.) 10/14 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 495 pariziSTa-1:zabda : anukrama vibhUsA 15/99-154 visohettA 3/36 vibhUsiya 9/9 visohemANa 10/25-28 viyaDa 1/6; 2/21; 3/20,26,32,36-39,54,63; 4/ viha (kalA) (de.) 12/17 58,64,70,74-77,92,101; 5/14; 6/7,15,29, viha (aTavI) (de.) 16/26 35,41,45-48,63,72; 7/18,24,30,34-37,52, vihAra 8/1-9,11; 9/12; 16/26,27 61, 11/15,21,27,31-34,49,58; 14/12,13,16, vihArabhUmi 2/40 17; 15/17,23,29,33-36,51,60,103,109,115, vihuvaNa 17/132 119-122,137,146; 17/19,25,31,35-38,53, vIittA 17/132 62,73,79,85,89-92,107,116; 18/44,45,48, vINA 17/137 vIsatirAtiyA 20/19-29,46,48,50 viyaDa (de.) 19/1-7 vumagaha 13/12, 16/16-24 /viyara 1/39 vusirAiya 16/16 viyaraMta 1/39,40; 14/5; 18/37 vusirAtiya 16/14,15 viyArabhUmi 2/40 veDhima 12/17 viyAla 3/80; 8/10; 10/29 veNu 17/139 viruddharajja 11/72 veNudaMDa 5/25-33 virUvarUva8/14; 11/81, 12/29, 16/27; 17/151 veNusUiyA 1/40; 2/25 vireyaNa 13/40,41 veNusUI 5/19-22 /viliMpa 3/37 vettadaMDa 5/25-33 /viliMpAva 15/34 vettapAsaya 12/1,2; 17/1,2 viliMpAveMta 15/34 vettapIDhaga 12/6 viliMpAvettA 15/35 veyAvacca 10/32,33; 1187 viliMpittA 3/38 veyAvaDiya 20/15-18 viliMpeMta 3/37; 4/75; 6/16,46, 7/35; 11/32; 12/ vera 12/28; 17/150 33-40; 15/34,120; 17/36,90 verajja 11/72 viliMpettA 6/17 velaMbaga 9/22 vivaggha 7/10-12; 17/12-14 velAgAmiNI 18/12 vivaNNa 14/10,11,18/42,43 vevA (de.) 17/139 visabhakkhaNa 11/93 vehAsa 16/36 / visuyAva (de.) 2 / 8 vehAsamaraNa 11/93 visuyAveMta (de.) 2 / 8 vehima 12/17 /visoha 3/35 vosa? 5/75 /visohAva 15/32 sa (sa) 7/75 visohAveta 15/32,64,65, 17/34,66,67,88,120,121 sa (sva) 3/80 visohAvettA 15/33 sa (sat) 16/26,27 visoheMta 3/35,67,68,4/73,105,106; 6/44,76,77; saMkappa 8/11; 10/21,24-28 7/33,65,66, 11/30,62,63, 15/118,150,151 saMkama 1/11; 2/10; 16/15 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 zabda anukrama - saMkama 16/15 saMkarmata 16 / 15 saMkha 17/140 saMkhaDi 3/14 saMkhapAya 12/13 saMkhabaMdhaNa 11 / 4-6 saMkhamAliyA 7 /13 17/3-5 saMghaTTettA 16 / 38 saMghAya 4/27-36 saMghADI 5 / 12, 13: 12/7 saMghAlima 12/17 saMcAla 1/2 saMcAleMta 1 / 2 6 / 3; 7/13,83,84 saMcikkha (de.) 19 / 24 saMcikkhAveMta (de.) 19 / 24 saMjutta 10 / 5; 12 / 4 saMjhA 19/8 saMva 1/39 saMThaveMta 2/24,25; 3/41-46,56-58,65,66, 4 / 79-84, 94 - 96, 103, 104, 6/50-55, 65-67, 74, 75, 7/ 39-44,54-56,63,64; 11 / 36-41, 51-53, 60, 61; 15/38-43, 53-55,62, 63, 124-129, 139-141, 148,149; 17/40-45, 55-57, 64, 65, 9499,109-111, 118, 119 saMThiya 9 / 13 saMta 2/44; 17 / 123, 124 saMtara 12/43 saMtaraMta 12/43 saMtANaga 7 / 75; 13/8; 14/27; 16 / 48; 18/59 saMtiya 2 / 54,55 5 / 17, 18, 21 - 23 saMghaDiya (de.) 10/25, 26 saMtharamANa 16 / 26, 27 saMthAraga 2 / 51 saMdhAraya 2/49, 50, 52-55: 5/23 16 / 35,39 saMdhi 13/28 496 saMnicaya 8 / 17 saMpaviTTha 8 / 11 saMpavyaya 2/53 saMpavvayaMta 2/53,54 saMpasAraya 13/59,60 saMphANiva 5/14 saMvAha 5 / 34 12/20 17/142 saMvAhaha 12/23 17/145 saMvAhamaha 12/21 17/143 saMbAhavaha 12 / 22; 17 / 144 saMbhuMja 10 / 14 saMbhujaMta 10 / 14, 19-24 saMbhor3a 2/44 saMbhogavattiya5/64 saMmela (de.) 19/81 vasa 11/88 saMvasaMta 11 / 88 - 91 sAva 8/12 saMvasAveMta 8 / 12 - 14; 10 / 13 saMvAha 1/3 nisIhajjhayaNaM saMvAha 9/27 saMvAhAva 15/14 saMvAhAveMta 15/14, 20, 26, 48, 57; 17 / 16, 22,28,50, 59,70,76,82,104,113 saMvArheta 1 / 3; 3 / 17,23,29,51, 60, 4/55,61,67,89, 98 6/4,26,32,38, 60, 69, 7/15,21,27,49,58: 11 / 12, 18, 24, 36, 55, 15/100, 106, 112,134, 143 sapiMDa 8 / 18 saMsata 4/35, 368/10 13 / 51, 52; 15 / 94-97, 19/ 36, 37 sivva 1/53 saMsivveMta 1 / 53 saMseima 17 / 133 sakaya 20 /15-18 sakka 14/6; 18 / 38 sakkarA 6/79; 8 / 17 sagaNicciyA 8 / 11 sacitta 1 / 10; 5/1-11, 25-27 12 /10; 15/5-12; Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 497 pariziSTa-1:zabda : anukrama 16/4-11 samANa 2/38; 3/5-8; 13/15 sacela 11/88,89 /samAraMbha 12 / 8 sacelaya 11/88,90 samAraMbhaMta 12/8,9 /sajja 12/30 samAvaNNa 10/25-28 sajja 11/72 samIhiya 9/11 sajjamANa 12/30; 17/152 /samuddissa 5/7 sajjhAya 5/5-11; 7/90,91; 8/1-9,11; 9/12,16/ samuddisaMta 5/7 24,25,31-33,19/8,11-15 samuddisiya 14/5; 18/37 saNa 3/70; 5/24 samosaraNa 19/16 saNAliya (de.) 17/138 saya 10/32 saNNa 18/9 sayaM 2/1-17,24,25; 6/11 saNNivesa 5/34; 12/20; 17/142 sara 12/18; 17/140 saNNivesapaha 12/23; 17/145 saraU 12/43 saNNivesamaha 12/21; 17/143 sarapaMtiya 12/18; 17/140 saNNivesavaha 12/22; 17/144 saramaha 8/14 satta 19/10 saramANa 1/39,40 sattiggaha 9/27 sarasarapaMtiya 12/18; 17/140 sattivaNNavaNa 3/79 sarisaga 17/123 satthajAya 3/34-39; 4/72-77; 6/43-48; 7/32-37; sarisaya 17/124; 19/24 11/29-34; 15/31-36,117-122; 17/33-38, salAgA 1/2; 4/113; 6/3; 8184 87-92 salAhakahatthaya 13/12 satthAha 9/27 salAhA 13/12 satthopADaNa 11/93 salla 1/29 sadasarAya 20/25,26,28,29,48,49 savIsatirAtiya 20/20 saduya (de.) 17/136 savIsatirAya 20/27,28,47,48 saddhiM 2/39 savva 20/15-18 sannihi 8/17 savvArakkhiya 4/6,12,18,43,48,53 sapaMcarAtiya 20/46 sasarakkha 7/70; 13/3; 14/22; 16/43; 18/54 sapaMcarAya 20/47 sasiNiddha 7/69; 13/2; 14/21; 16/42; 18/53 sapaccavAya 11/8 sahiNa 7/10-12, 17/12-14 saparikkama 5/63 sahiNakallANa 7/10-12; 17/12-14 sapAhuDiyA 5/62 sAima 2/48; 3/1-12,14,15, 4/37,118; 5/3,34,35; sappi 6/79; 8/17 7/77,79,86,87, 8/1-9,11,14-16, 9/4,5,10, sabarI 9/29 12-18,21-29 10/25-28; 11/75-80; 12/ samaNa 9/5 15,16,29,31,32,42,15/76,78,79,82,83,86, samaNuNNa 2/44 87,90,91,94,95; 16/12,17,18,28,34,35,36; samavAya8/14 17/125-132,151;18/17-32 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1:zabda : anukrama 498 nisIhajjhayaNaM sAirega 20/13-18 sAeya 9/20 sAgaNiya 16/3 sAgara 8/11 sAgaramaha 8/14 sAgavacca 3/77 sAgAriya 2/48,54,55; 5/17,18,21-23; 16/1 sAgAriyakula 2/47 sAgAriyapiMDa 2/45,46 sANuppAya 4/108 /sAtijja 1/1 sAlavaNa 3/78 sAhaNiya 20/15-18 sAhammiya 2/44 sAhA 17/132 sAhAbhaMga 17/132 sAhigaraNa 10/14 siMgapAya 11/1-3 siMgabaMdhaNa 11/4-6 siMgabera 11/19 siMgaberacuNNa 11/92 siMgamAliyA 7/1-3; 17/3-5 siMhalI 9/29 sikkaga 1/13; 2/12 /sikkhAva 13/12 sikkhAveMta 13/12 sijjamANa 2/51 siNANa 1/5; 6/6 sippa 13/12 silA 7/73; 13/6, 10; 14/25,29; 16/46,50; 18/ 57,61 siloga 13/12 /sivva 1/27 sivvaMta 1/27,49 /sivvAva 5/12 sivvAveMta 5/12; 12/7 sIodaga 2/21; 3/20,26,32,36-39,54,63,4/58,64, 70,74-77,92,101; 5/14; 6/7,15,29,35,41, 45-48,63,72; 7/18,24,30,34-37,52,61, 11/ 15,21,27,31-34,49,58; 12/16; 14/12,13,16, 17; 15/17,23,29,33-36,51,60,103,109,115, 119-122,137,146; 17/19,25,31,35-38,53, 62,73,79,85,89-92,107,116,18/44,45,48,49 sItodaka 1/6 sImArakkhiya 4/41,46,51 sIsa 5/69; 7/83 sIsagaloha 7/4-6; 17/6-8 sIsaduvAriyA 3/69; 4/107; 6/78; 7/67; 11/64; 15/ 66,152; 17/68,122 sIsAgara 5/35 sIhaNAya 17/135 sIhaposaya 9/23 sualaMkiya 12/29; 17/151 sukkapoggala 1/9; 6/10 sugimhapADivaya 19/22 suNahaposaya 9/23 suNNagiha 8/5; 15/71 suNNasAlA 8/5; 15/71 sutta 5/13,24 suttapAsaya 12/1,2; 17/1,2 suttaya 3/70 suddhaviyaDa 17/133 suppa 17/132 subbhi (de.) 2/42 sumiNa 13/24 suya 12/30; 17/152 suyaposaya 9/23 suvaNNapAya 11/1-3 suvaNNabaMdhaNa 11/4-6 suvaNNaloha 7/4-6; 17/6-8 suvaNNasutta 7/7-9; 17/9-11 suvaNNAgara 5/35 suhuma 1/39,40, 5/69 sUi 1/19,23,27,31,35 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 499 pariziSTa-1: zabda : anukrama sUI 1/15,2/14 hattha 2/21; 4/37; 12/15,16; 16/39; 17/132; 18/ sUkarakaraNa 12/24; 17/146 sUkarajuddha 12/15; 17/147 hatthakamma 1/1; 6/2 sUyaraposaya 9/23 hatthacchiNNa 14/7; 18/39 sUriya 3/80; 10/25-28 hatthavINiyA 5/41,53 sejjA 2/49-55, 5/2,23,61-63; 13/1-11, 16/1- hatthiAroha 9/26 hatthikaraNa 12/24; 17/146 seya (sveda) 3/674/105, 6/76; 7/65; 11/62; 15/ hatthigulagulAiya 17/135 64,150; 17/66,120 hatthijuddha 12/25; 17/147 seyAyaNa 3/75 hatthiNApura 9/20 selakamma 12/17 hatthidamaga 9/24 selapAya 11/1-3 hatthiposaya 9/23 selabaMdhana 11/4-6 hatthirmiTha 9/25 sevamANa 1/56; 2/56; 3/80; 4/118; 5/78; 6/79; 7/ hammatala 13/11; 14/30; 16/51; 18/62 92; 8/18; 9/29; 10/41; 11/93; 12/43; 13/ hayajUhiyAThANa 12/26; 17/148 75; 14/41; 15/154; 16/51, 17/152; 18/73; hayasAlA 8/16 19/37 hayahesiya 17/135 seha 10/9,10 hariya 7/75; 13/8; 14/27; 16/48; 18/59 soccA 10/19 hariyamAliyA 7/1-3; 17/3-5 soNiya 3/35-39; 4/73-77; 6/44-48;7/33-37; hariyavINiyA 5/47,59 11/30-34; 15/32-36,118-122; 17/34-38, /hasa 4/26 88-92 hasaMta 4/26; 12/29; 17/151 sottiya 1/14; 2/13 hAra 7/7-9; 17/9-11 sodaga 16/2 hArapuDapAya 11/1-3 soya (zoka) 8/11 hArapuDabaMdhaNa 11/4-6 soya (srotas) 1/9; 6/10, 7/84 hiMgola (de.) 11/81 sovIra 17/133 hiraNNAgara 5/35 haMsaposaya 9/23 hIramANa 11/81 haDappamgaha 9/27 heu 10/20,23, 20/19-51 haDDamAliyA 7/1-3; 17/3-5 heTThilla 19/16 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa: 2 vizeSanAmAnukrama zabda aMkapAya aMkabaMdhaNa aMtaddhANapiMDa aMtarucchuya aMtosallamaraNa aMba aMbakaMjiya aMbacoyaga aMbaGagala aMbapesi ababhittaga aMbasAlaga aMsuya akaNNacchiNNa akkhAiyaTThANa agaDamaha aggapiMDa aTTa aTTAlaya aTThApada aDavijattA aNAsacchiNNa aNAhapiMDa aNoTucchinna addAya addhahAra apAyacchiNNa abbhaMga abhiseyaThANa varga pAtravarga baMdhanavarga piMDavarga vanaspativarga maraNa vanaspativarga pAnakavarga vanaspativarga vanaspativarga vanaspativarga vanaspativarga vanaspativarga vastravarga avikalAMga sthAna mahotsavavarga piMDavarga gRhavarga gRhavarga kalAvarga sandarbha 11/1-3 11/4-6 13/75 16/6,7,10,11 11/93 15/7,8,11,12 17/134 15/7,8,11,12 15/7,8,11,12 15/7,8,11,12 15/7,8,11,12 15/7,8,11,12 7/10-12; 17/12-14 14/6; 18/38 12/17; 17/150 8/14 2/31 8/3; 15/69 8/3; 15/69 13/12 16/12,13 14/6; 18/38 8/18 14/6; 18/28 13/32 7/7-9, 17/9-11 14/6; 18/38 9/27 12/27; 17/150 yAtrA avikalAMga piMDavarga avikalAMga gRha upakaraNa AbhUSaNavarga avikalAMga rAjakarmakara sthAna Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM amila amila kappAsa ayapAya ayaposaya ayabaMdhaNa ayaloha ayAgara avalehaNiyA asaNa asi asigaha asogavaNa asotthavacca ahatyacchiNNa ahAcheda AINa AgaMtAra Agara Agarapaha Agaramaha Agaravaha AjIvayapiMDa AbharaNavicitta Aya Ayariya AyAma ArabI ArAmAgAra AsakaraNa Asabuddha Asatthapatta Asadamaga Asaposaya AsarmiTha vastravarga kapAsa pAtravarga pazupoSaka bandhanavarga dhAtuvarga khAnavarga sAdhu ke upakaraNa khAdyavarga zastravarga rAjakarmakara vanavarga vanaspati sukhAne kA sthAna avikalAMga zithila sAdhu vastravarga gRhavarga vasati ke prakAra pathavarga mahotsavavarga vadhasthAna piMDavarga vastravarga vastravarga pada pAnakavarga dAsIvarga gRhavarga pazu - zikSaNa yuddhavarga vanaspativarga pazuzikSaNa pazu poSaka pazuzikSaNa 501 7 / 10 -12; 17 / 12-14 3 / 70; 5/24 9/23 9/23 11 / 4-6 7/4-6; 17/6-8 5/35 1 / 40; 2/25; 5 / 9-22,65 2 / 483/1-12, 14, 15, 4/37, 118; 5 / 3, 34, 35, 7/77, 79,86,87; 8/1- 9, 11, 14-18 9/4, 5, 10, 12 18, 2129,10/25-28:11 / 75-80 12/15,16,29,31,32,42: 15/76,78,79,82, 83, 86,87,90, 91, 94, 95: 16 / 12, 13,17,18,28,34-36; 17 / 125-133; 18/17-32 pariziSTa 2: vizeSanAmAnukrama 13/13 9/27 3 / 79 3 / 76 14 / 6; 18/38 11/83,84 7 /10-12; 17 / 12-14 _3/1-12; 7/78, 79; 8/1; 15 /67 12 / 20; 17 / 143 12/23; 17 / 145 8 / 14; 12 / 21; 17 / 144 12 / 22; 17 / 144 13/64 7 /10 -12; 17 / 12-14 7 /10-12; 17 / 12-14 4 /17; 16 / 38; 19 / 23 17 / 133 9/29 3/1-12; 7/78, 79; 8/1; 15/67 12 / 24; 17 / 146 12/25; 17/147 18 / 16 2/24 9/23 9/25 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udyAna gRhavarga pariziSTa-2 : vizeSanAmAnukrama 502 nisIhajjhayaNaM Asama vasati ke prakAra 5/34 AsAroha pazu zikSaNa 9/26 iMgAladAha 3/73 iMdamaha mahotsavavarga 8/15; 19/11 ikkhuvaNa vanavarga 3/78 IsiNI dAsIvarga 9/29 uMbaravacca vanaspati sukhAne kA sthAna 3/76 uccArapAsavaNabhUmi 4/108,109 ucchu vanaspativarga 16/4,5,8,9 ucchukhaMDiya vanaspativarga 16/6,7,10,11 ucchucoyaga vanaspativarga 16/6,7,10,11 ucchuGagala vanaspativarga 16/6,7,10,11 ucchumeraga vanaspativarga 16/6,7,10,11 ucchusAlaga vanaspativarga 16/6,7,10,11 ujjANa 8/2; 15/68 ujjANagiha gRhavarga 8/2; 15/68 ujjANasAlA 8/2; 15/68 ujjuhiyAThANa sthAna 12/26; 17/140 ujjhara jalAzayavarga 12/18; 17/147 ujuddha yuddhavarga 12/25; 17/148 uNNakappAsa kapAsa 3/70; 5/24 uttaragiha 8/16 uttarasAlA gRhavarga 8/16 vastravarga 7/10-12; 17/12-14 uppala jalAzayavarga 12/18; 17/140 ubbhiya khAdya (lavaNa) 11/92 uvajjhAya pada 4/17; 16/38; 19/23 rAjakarmakara 9/27 uvassaya gRhavarga 4/228/12,13 usukAla gRha upakaraNa 13/9; 14/28; 18/60 ussaTTapiMDa piMDavarga 8/18 usseima pAnakavarga 17/133 egAvalI AbhUSaNavarga 7/7-9; 17/9-11 erAvatI jalAzayavarga 12/43 oTucchiNNa vikalAMga varga 14/7; 18/39 osaNNa zithila sAdhu 4/29,30; 13/45,46; 15/82,85, 19/30,31 osahi khAdya varga 4/19 osahibIya vanaspativarga 14/35; 18/67 gRhavarga udda uvaTTa Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 503 pariziSTa-2: vizeSanAmAnukrama 9/28 kaMcuijja kaMtArabhatta rAjakarmakara piMDavarga vanaspativarga rAjadhAnI vastravarga kaMpilla kaMbala kaMsatAla kaMsapAya kaMsabaMdhaNa vAdyavarga pAtravarga baMdhanavarga prasAdhana sAmagrI kakka kalAvarga bhUmi kakkaDaga kaccha kacchabhi kaTakamma kaTTapAsaya kaTThapIDhaga kaTTamAliyA kaDaga kaNaga kaNagakata kaNagakhacita kaNagapaTTa kaNagaphulliya kaNagAvalI kaNNacchiNNa kaNNasohaNaga kappAsavaNa kayagabhatta bln ml whimbi vAdyavarga kalAvarga prANi-baMdhana niSIdana-Asana mAlAvarga AbhUSaNavarga vastravarga vastravarga vastravarga vastravarga vastravarga AbhUSaNavarga vikalAMgavarga sAdhu ke upakaraNa vanavarga piNDavarga vasati ke prakAra vastravarga rAjakarmakara gRhaupakaraNa vastravarga pAtravarga 14/34; 18/66 9/20 5/66;7/10-12,88,89; 15/77,80,81,84,85,88,89, 92,93,96,97,153,154; 16/9,28; 17/12-14 17/139 11/1-3 11/4-6 1/5; 3/19,25,31,35, 53,62, 4/57,63,69,91,100; 6/6,28,34,40,62,71; 7/17,23,29,51,60; 11/14, 20,26,48,57; 14/14,15,18,19; 15/16,22, 28,50, 59,102,108,114,136,145; 17/18,24,30,52,61,69, 75,81,103,112, 17/46,47,50,51 13/12 12/19; 17/142 17/138 12/17 12/1,2; 17/1,2 12/6 7/1-3, 17/3-5 7/7-9, 17/9-11 7/10-12, 17/12-14 7/10-12, 17/12-14 7/10-12; 17/12-14 7/10-12, 17/12-14 7/10-12; 17/12-14 7/7-9; 17/9-11 14/7; 18/39 1/18,22,26,30,34,38; 2/17 3/78 kabbaDa kalla kahaga 5/34; 12/20; 17/142 7/10-12; 17/12-14 9/12 13/9; 14/28; 16/18; 18/60 7/10-12, 17/12-14 11/1-3 kAmajala kAya kAyapAya Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kurAi gRhavarga gRhavarga pariziSTa-2: vizeSanAmAnukrama 504 nisIhajjhayaNaM kAyabaMdhaNa bandhanavarga 11/4-6 kAhiya zithila sAdhu 13/53,54 kiNhamigAINaga vastravarga 7/10-12, 17/12-14 kiviNapiMDa piNDavarga 8/18 kuMDala AbhUSaNavarga 7/7-9, 17/9-11 kukkuDaposaya pakSIpoSaka 9/23 rAjakarmakara 9/21 kuviyagiha 818; 15/74 kuviyasAlA gRhavarga 818; 15/74 kusapatta vanaspativarga 18/16 kusIla zithila sAdhu 4/31,32; 13/47,48; 15/86-89; 19/32,33 kUDAgAra 8/5; 15/71 keUra AbhUSaNavarga 7/7-9; 17/9-11 kougakamma nimittazAstra 13/17 koMtaggaha rAjakarmakara 9/27 koTAgAra gRhavarga 8/5; 15/71 koTThAgArasAlA gRhavarga 7/7 koTThiyA gRhopakaraNa 17/126 kotava vastravarga 7/10-12; 17/12-14 kotthubharivacca vanaspati sukhAne kA sthAna 3/77 kosaMbI rAjadhAnI 9/20 kohapiMDa piMDavarga 13/67 khaMDa khAdyavarga 6/79,8/17 khaMdamaha mahotsavavarga 8/14, 9/11 khattiya rAjA/rAjakarmakara 8/14-18; 9/6-29 kharamuhi vAdyavarga 17/139 khAima khAdyavarga 2/48; 3/1-12,14,15, 4/37,118; 5/3,34,35, 7/77, 79,86,87, 8/1-9,11,14-18; 9/4,5,10,12-18,2129,10/25-28:11/75-80; 12/15,16,29,31,32,42; 15/76,78,79,82,83,86,87,90,91,94,95; 16/12, 13,17,18,28,34-36; 17/125-133; 18/17-32 khAradAha 3/73 khAravacca vanaspati sukhAne kA sthAna 3/77 khIra khAdyavarga 6/79; 8/17 khIrasAlA gRhavarga 9/7 khujjA dAsIvarga 9/29 kheDa vasati ke prakAra 5/34; 12/20; 17/142 khoma vastra 7/10-12; 17/12-14 bhUmi Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 505 pariziSTa-2 : vizeSanAmAnukrama 12/43 gaMgA gaMjasAlA gaMthima gajjala gaNi gayajUhiyAThANa gayasAlA jalAzayavarga gRhavarga kalAvarga vastravarga sthAna gRhavarga gahaNa gAtadAha gAma bhUmi bhUmi vasati ke prakAra rakSaka kula maraNa yAtrA maraNa gAmArakkhiya gAhAvaikula giddhapiTTha girijattA giripakkhaMdaNa giripaDaNa girimaha gilANabhatta giha gihaMgaNa gihaduvAra gihapaDiduvAra gihamuha gihavacca giheluga (ya) guMjAliyA gujjhasAlA maraNa mahotsavavarga piNDavarga gRhavarga gRhavarga 12/17 7/10-12; 17/12-14 14/5; 18/37 12/26; 17/149 8/17 12/19; 17/141 3/73 5/34; 12/20; 17/142 4/39,44,49 2/39; 3/1-13,15,7/78,79,8/1,9/7; 15/67 11/93 9/17,18 11/93 11/93 8/14 9/6 3/71 3/71 3/71 3/71 3/71 3/71 3/71 12/18; 17/140 8/16 6/79,8/17 12/24; 17/146 8/9; 15/75 12/25; 17/147 8/9; 15/75 8/3; 15/69 7/10-12, 17/12-14 17/136 3/74 17/138 1/4; 3/18,24,30,38,39,52,61, 4/56,62,68,76,77, gRhavarga gRhavarga gRhavarga gRhavarga gRha upakaraNa jalAzayavarga gRhavarga khAdyavarga pazu-zikSaNa gRhavarga gula goNakaraNa goNagiha goNajuddha yuddhavarga goNasAlA gopura goramigAINaga golukI golehaNiyA gohiya ghaya gRhavarga sthAna vastravarga vAdyavarga bhUmi vAdyavarga khAdyavarga Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 : vizeSanAmAnukrama 506 nisIhajjhayaNaM caMpA camma cammapAya cammapAsaya cammabaMdhaNa cariyA cAulodaga cAmaramgaha gRhavarga rAjadhAnI sAdhu ke upakaraNa pAtravarga prANibandhana bandhanavarga mArga pAnakavarga rAjakarmakara vastra kalAvarga dAsIvarga sAdhu ke upakaraNa pakSI-zikSaNa prasAdhana sAmagrI cINaMsuya cittakamma cilAiyA cilimilI cIrallaposaya cuNNa 90,99; 6/5,17,27,33,39,47,48,61,70; 7/16,22,28, 36,37,50,59; 11/13,19,25,33,34,47,56; 15/15, 21,27,35,36,49,58,100,101,107,113,122,135, 144; 17/17,23,29,37,38,51,60,71,77,83,91,92, 105,114 3/15 9/20 2/22; 12/5 11/1-3 12/1,2,17/1,2 11/4-6 8/3; 15/69 17/134 9/27 7/10-12, 17/12-14 12/17 9/29 1/14, 2/13 9/23 1/5; 3/19,25,31,35, 53,62, 4/57,63,69,91,100; 6/6,28,34,40,62,71; 7/17,23,29,51,60; 11/14, 20,26,48,57; 14/14,15,18,19; 15/16,22, 28,50, 59,102,108,114,136,145; 17/18,24,30,52,61,69, 75,81,103,112; 17/46,47,50,51 13/74 3/79 8/14 17/132 11/1-3 11/4-6 12/6 15/98 9/27 12/43 8/15, 9/11 16/25,26 11/93 11/93 cuNNapiMDa cUyavaNa cetiyamaha cela celapAya celabaMdhaNa chagaNapIDhaga chaNUsaviya chattamgaha jauNA piMDavarga vanavarga mahotsavavarga sAdhu ke upakaraNa pAtravarga bandhanavarga niSIdana-Asana vastravarga rAjakarmakara jalAzayavarga mahotsavavarga vasati ke prakAra maraNa maraNa jakkhamaha jaNavaya jalaNapakkhaMdaNa jalaNapavesa Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM jalapakkhaMdaNa jalapavesa jalla javodaga jANagiha jANasAlA jAyarUvapAya jAyaruvabaMdhaNa jIrayavacca jumAgiha juggasAlA joga joNiyA jhallarI jhoDapa ThavaNAkula DamarUya kuNa NaMdi Nagara Nagarapaha Nagaramaha Nagaravaha nagarArakya gohavacca NDa NadijattA NAdimaha NavaNIya haccheyaNaga (NakkhaccheyaNaga) NAgamaha NAvA Nigama maraNa maraNa rAjakarmakara pAnakavarga gRhavarga gRhava pAtravarga bandhanavarga vanaspati sukhAne kA sthAna gRhavarga gRhavarga nimittazAstra piMDavarga dAsIvarga vAdyavarga vAdyavarga kula vAdyavarga vAdyavarga vAdyavarga vasati ke prakAra pathavarga mahotsavavarga sthAna rakSaka vanaspati sukhAne kA sthAna nartaka aura khilAr3I yAtrA mahotsavavarga khAdya sAdhu ke upakaraNa mahotsavavarga yAnavAhana vasati ke prakAra 507 11 / 93 11/93 9/22 17 / 134 8 /7; 15/73 8 /7; 15/73 11 / 1-3 11 / 4-6 3/77 8/7; 15/73 8/715/73 13 / 27 13 / 73 9/29 17 / 136 17/137 4/18 17 / 136 17/137 17/136 12 / 20; 17 / 142 12 / 23; 17/145 12/21; 17/143 12 / 22; 17/144 4/3, 9, 15 3 / 76 9/22 9 / 15, 16 8/14 pariziSTa 2: vizeSanAmAnukrama 1/4 3/18,24,30,38,39,52,61 4/56,62,68,76,77, 90,99, 6/5, 17, 27, 33, 39, 47, 48, 61, 70; 7/16, 22, 28, 36,37,50,59; 11 / 13, 19, 25, 33, 34, 47,56 15/15. 21,27,35,36,49, 58, 100, 101, 107, 113, 122, 135, 144; 17/17,32,29,37,38,51,60,71,77,83,91.92 1 / 17,21,25, 29, 33, 37; 2/16 8/14 18/1-16 5/34 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2: vizeSanAmAnukrama 508 nisIhajjhayaNaM rakSaka vastravarga gRhavarga gRhavarga gRhavarga jalAzayavarga zithila sAdhu piNDavarga piNDavarga vasati ke prakAra gRhavarga NigamArakkhiya NiccaNiyaMsaNiya NijjANa NijjANagiha NijjANasAlA Nijjhara Nitiya NimittapiMDa NiveyaNapiMDa NivesaNa NUma tauAgara tauyapAya tauyabaMdhaNa tauyaloha taMbAgara taDAgamaha taNagiha taNapAsaya taNapIDhaga taNamAliyA taNasAlA tabbhavamaraNa tarupakkhaM daNa tarupaDaNa tala tAla tigicchApiMDa tittiraposaya tirIDapaTTa tilodaga khAnavarga pAtravarga bandhanavarga dhAtuvarga khAnavarga mahotsavavarga gRhavarga prANibaMdhana niSIdana Asana mAlAvarga gRhavarga maraNa maraNa maraNa vAdyavarga vAdyavarga piMDavarga pakSI poSaka vastravarga pAnakavarga nimittazAstra vAdyavarga vAdyavarga AbhUSaNavarga vAdyavarga 4/4,10,16 15/98 8/2; 15/68 8/2,15/68 8/2; 15/68 12/18; 17/147 15/90-93; 19/32,33 13/63 11/82 5/34 12/19, 17/142 5/35 11/1-3 11/4-6 7/4-6; 17/6-8 4/35 8/15 8/6, 15/72 12/1,2; 17/1,2 12/6 7/1-3; 17/3-5 8/6; 15/72 11/93 11/93 11/93 12/27; 17/149 12/27; 17/150 12/66 9/23 7/10-12, 17/12-14 17/134 13/21 17/138 12/27; 17/149 7/7-9; 17/9-11 17/138 8/6; 15/72 3/73 tIta tuMbavINiya tuDiya tuDiya tuNa tusagiha tusadAhaThANa gRhavarga bhUmi Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM tusasAlA tusodaga tella thArugiNI thUNa thUbhamaha daMDa (ya, ga) daMDArakkhiya daMtakamma daMtapAya daMtabaMdhaNa daMtamAliyA dagaThANa dagatIra dagapaha dagamagga damagabhatta damaNavacca damilI darImaha davvI dahamaha 509 pariziSTa-2: vizeSanAmAnukrama gRhavarga 8/6; 15/72 pAnakavarga 17/134 khAdya 1/4; 3/18,24,30,38,39,52,61, 4/56,62,68,76,77, 90,99; 6/5,17,27,33,39,47,48,61,70, 7/16,22,28, 36,37,50,59; 11/13,19,25,33,34,47,56; 15/15, 21,27,35,36,49,58,100,101,107,113,126,135, 144; 17/17,23, 29,37,38,51,60,71,77,83,91,92 dAsIvarga 9/29 gRha upakaraNa 13/9; 14/28; 16/49; 18/60 mahotsavavarga 8/15 sAdhu ke upakaraNa 1/40,2/25, 4/23;5/19-22,67 rakSaka 9/28 kalAvarga 12/16 pAtravarga 11/1-3 baMdhanavarga 11/4-6 mAlAvarga 7/1-317/3-5 sthAna 8/4; 15/70 sthAna 8/4; 15/70 sthAna 8/4; 15/70 sthAna 8/4; 15/70 piNDavarga vanaspati sukhAne kA sthAna 3/77 dAsIvarga 9/29 mahotsavavarga 8/15 gRha upakaraNa 4/37,12/15,16 mahotsavavarga 8/15 khAdya 6/79; 8/17 sthAna 8/3; 15/69 sAdhu ke upakaraNa 5/25-33 pAtravarga 1/39; 2/24; 5/65 rAjakarmakara 9/27 jalAzayavarga 12/18; 17/141 kula 16/27-32 vastravarga 7/10-12, 17/12-14 piNDavarga 9/6 piNDavarga piNDavarga 13/62 vastravarga 7/10-12, 17/12-14 dahi dAra dArudaMDa dArupAya dIviyamgaha dIhiyA duguMchiyakula dugulla dubbhikkhabhatta duvAriyabhatta dUtipiMDa desarAga Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2: vizeSanAmAnukrama 510 nisIhajjhayaNaM rakSaka vasati ke prakAra pathavarga desArakkhiya doNamuha doNamuhapaha doNamuhamaha doNamuhavaha nagara nitiya nitiya aggarapiMDa nitiya avaDvabhAga nitiyapiMDa nitiya bhAga nitiya vAsa nIlamigAINaga paumacuNNa mahotsavavarga sthAna vasati ke prakAra nartaka aura khilAr3I zithila sAdhu piMDavarga piMDavarga piMDavarga piMDavarga vAsa vastravarga prasAdhana sAmagrI dAsIvarga vAdyavarga pausI paesa paMkAyataNa pakkaNI bhUmi 4/5,11,17,40,45,50 5/24; 12/20; 17/142 12/23; 17/145 12/21; 17/143 12/22; 17/144 5/34 9/22 4/31,32, 13/49,50 2/31 2/35 2/32 2/34 2/36 7/10-12,17/12-14 1/5, 6/6 9/29 17/136 3/75 9/29 7/7-9; 17/9-11 5/34; 12/20; 17/142 12/23; 17/145 12/21; 17/143 12/22; 17/144 17/136 7/88,89, 14/1-36, 15/80,81,84,85,88,89,92,93, 96,97,153,154; 16/19,20; 18/14 9/4,5; 14/37-39 5/14 7/75; 13/78; 14/27; 16/48; 18/59 3/75 17/137 818; 15/74 818; 15/74 5/43; 14/34; 17/13118/66; 19/21 12/17 7/1-3; 17/3-5 7/10-12; 17/12-14 dAsIvarga AbhUSaNavarga vasati ke prakAra pathavarga mahotsava varga sthAna vAdyavarga sAdhu ke upakaraNa paTTaNa paTTaNapaha paTTaNamaha paTTaNavaha paDaha paDiggaha paDiggahaga paDola paNaga paNagAyatana paNava paNiyagiha paNiyasAlA sAdhu ke upakaraNa vanaspativarga vanaspativarga bhUmi vAdyavarga gRhavarga gRhavarga pattacchejja pattamAliyA pattuNNa vanaspati varga kalAvarga mAlAvarga vastravarga Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 511 pariziSTa-2 : vizeSanAmAnukrama vAdyavarga 17/139 9/27 rAjakarmakara gRhavarga gRhavarga Thillihinabai. paripari pariyaTTAha pariyAyagiha pariyAsAlA pariyAvasaha palaMbasutta palAlapIDhaga pallala palhaviyA gRhavarga AbhUSaNavarga niSIdana Asana jalAzaya dAsIvarga nartaka aura khilAr3I bhUmi pavaga bhUmi pavvaya pavvayavidugga pasiNa pasiNApasiNa pasubhatta nimitta zAstra nimitta zAstra piMDavarga bhoja sthAna khAdyavarga paheNa pAgAra pANa 818; 15/74 818; 15/74 3/1-12; 7/78,79; 8/1; 15/67 7/7-9; 17/9-11 12/6 12/18; 17/141 9/29 9/22 12/19; 17/141 12/1917/141 13/19 13/20 9/6 11/81 8/3; 15/69 2/48; 3/1-12,14,15; 4/37,118; 5/3,34,35, 7/77, 79,86,87; 8/1-9,11,14-18; 9/4,5,10,12-18,2129,10/25-28,11/75-80; 12/15,16,29,31,32,42; 15/76,78,79,82,83,86,87,90,91,94,95; 16/12, 13,17,18,28,34-36; 17/125-133; 18/17-32 9/7 1/27,28,41-46, 3/80; 11/7,8 14/7; 18/39 2/1-8; 5/15-18,66; 7/88,89; 15/77,80,81,84,85, 88,89,92,93,96,97,153,154; 16/19,20,29 9/29 3/40; 4/75; 6/49; 7/38; 11/35; 15/37,123; 17/ 39,93 13/55,56 4/24,25; 13/43,44; 15/78-81; 19/26,27 13/11; 14/30; 16/50; 18/62 9/6 5/14 2/32 8/15 7/1-3; 17/3-5 pANasAlA pAya pAyacchinna pAyapuMchaNa gRhavarga sAdhu ke upakaraNa vikalAMgavarga sAdhu ke upakaraNa dAsIvarga pArasI pAlukimiya prANivarga pAsaNiya pAsattha pAsAya pAhuNabhatta piumaMda piMDa piMDaniyara picchamAliyA zithila sAdhu zithila sAdhu gRhavarga piMDa varga vanaspati varga piMDavarga piMDavarga mAlAvarga Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puppha pUrima pesa pariziSTa-2: vizeSanAmAnukrama 512 nisIhajjhayaNaM pippalaga sAdhu ke upakaraNa 1/16, 20,24,28,32,36; 2/15 pippalicuNNa khAdyavarga 11/92 pippalI vanaspativarga 11/92 pilakkhuvacca vanaspati sukhAne kA sthAna 3/76 vanaspativarga 14/34; 18/66 pupphamAliyA mAlAvarga 7/1-3; 17/3-5 puliMdI dAsIvarga 9/29 kalAvarga 12/17 vastravarga 7/10-12; 17/12-14 pesalesa vastravarga 7/10-12, 17/12-14 pokkhara jalAzayavarga 12/18; 17/140 poMDakappAsa kapAsa 3/705/24 potthakamma kalAvarga 12/17 poyaposaMya rAjakarmakara 9/23 phala vanaspativarga 14/34; 18/66 phalamAliyA mAlAvarga 7/1-3; 17/3-5 phaliha sthAna 12/18,13/11; 14/30; 16/50; 17/140,18/62 phANiya khAdyavarga 13/37 phAliya vastravarga 7/10-12; 17/12-14 baddhIsaga vAdyavarga 17/138 babbarI dAsIvarga 9/29 balabhatta bhaktavarga bahalI dAsIvarga 9/29 bIjamAliyA mAlAvarga 7/1-3; 17/3-5 bIya vanaspativarga 14/34; 18/66 bhaMDAgArasAlA gRhavarga 9/27 bhayagabhatta bhaktavarga 9/6 bhiMDamAliyA mAlAvarga 7/1-3,17/3-5 bhigupakkhaMdaNa maraNa 11/93 bhigupaDaNa 11/93 bhiNNagiha gRhavarga 8/5; 15/71 bhiNNasAlA 8/5; 15/71 bhusadAhaThANa bhUmi 3/73 bhUtamaha mahotsavavarga 8/15, 19/11 bhUtikamma nimitta zAstra 13/18 bheri vAdyavarga 17/137 mauDa AbhUSaNa 7/7-9; 17/9-11 maUraposaya pakSIpoSaka 9/23 maraNa gRhavarga Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM maMca maMDava maMDAvaya maMta maMtapiMDa maMtasAlA maMsakhala maMsAdIya makariya macchaMDiya macchakhala macchAdIya majjayi majjAvaya TTAkhA TTApAya maDaMba maDagagiha mahAthaMDila bhiya maDagaleNa maDagavacca maDagAsaya maDDaya maNi maNikamma maNipAya maNibaMdhaNa mattaga mayaNamAliyA maruMDI marugavacca maspakkhaMdaNa marupaDaNa malaya malla mahati mahAkula gRhavarga gRhavarga rAjakarmakara nimittazAstra piMDavarga gRhavarga bhUmi bhoja vAdyavarga khAdyavarga bhUmi bhoja vastravarga rAjakarmakara khAna pAtravarga vasati ke prakAra gRhavarga thaMDilavarga gRhavarga gRhavarga thaMDilavarga gRhavarga vAdyavarga ratna hastakauzala pAtravarga bandhanavarga sAdhu ke upakaraNa mAlAvarga dAsIvarga vanaspati sukhAne kA sthAna maraNa maraNa vastravarga nartaka aura khilAr3I vAdyavarga gRhavarga 513 13 / 11; 14 / 30; 16 / 50; 18 /62 13 / 11; 14/30; 16/50; 18/62 9/27 13 / 26 13/72 8/17 11 / 81 11/81 17 / 138 6 / 79, 8/18 11/81 11 / 81 15/98 9/27 3/74 1/39; 2 / 24; 5 / 67 5 / 34; 12 / 20; 17 / 143 3/72 3/72 3 /72 3/72 3/72 3/72 17 / 136 13/34 12/17 11 / 1-3 11 / 4-6 13/31 7/1-3; 17/3-5 9/29 pariziSTa 2: vizeSanAmAnukrama 3/77 11 / 93 11 / 93 7 /10-12; 17 /12-14 9/22 17 / 138 8/9; 15/75 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 : vizeSanAmAnukrama 514 nisIhajjhayaNaM gRhavarga gRhavarga mahAgiha mahANasasAlA mahisakaraNa mahisajuddha mahisaposaya mahI mahurA mAnapiMDa mANummANiyaTThANa mAyApiMDa mAla migaposaya milakkhu mihilA muiMga muMjapAsaya muMjamAliyA muguMdamaha muTTiya 8/9; 15/75 1/7 pazu zikSaNa 12/24; 17/146 yuddhavarga 12/25, 17/148 pazupoSaka 9/23 jalAzayavarga 12/43 rAjadhAnI 9/20 piMDavarga 13/68 sthAna 12/27; 17/150 piMDavarga 13/69 sthAna 13/11, 14/30; 16/50; 18/62 pazupoSaka 9/23 anArya 16/26 rAjadhAnI 9/20 vAdyavarga 17/136 prANibaMdhana 12/1,2; 17/1,2 mAlAvarga 7/1-3, 17/3-5 mahotsavavarga 8/15 nartaka aura khilAr3I 9/22 pAtravarga 11/1-3 baMdhanavarga 11/4-6 AbhUSaNavarga 7/7-9; 17/9-11 rAjA ke prakAra 8/15-19; 9/6-29 rAjA ke prakAra 8/15-19; 9/6-29 vAdyavarga 17/136 sAdhu ke upakaraNa 4/20 vanaspativarga 14/33; 18/66 vanaspati sukhAne kA sthAna 3/77 pazupoSaka 9/23 8/17 prANibandhana 12/1,2; 17/1,2 rakSaka 4/42,47,52 AbhUSaNavarga 7/7-9; 17/9-11 sAdhu ke upakaraNa 4/23;5/68-78 rAjA 4/1,7,13 rAjadhAnI 9/20 vastravarga 15/98 piMDavarga 9/1,2 muttApAya muttAbaMdhaNa muttAvalI muddiya muddhAbhisitta mukha gRhavarga muhapottiyA mUla mUlayavacca meMDhaposaya mehuNasAlA rajjupAsaya raNNArakkhiya rayaNAvalI rayaharaNa rAya rAyagiha rAyaduvAriya rAyapiMDa Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 515 pariziSTa-2:vizeSanAmAnukrama nisIhajjhayaNaM rAyapesiya rAyahANI rAyArakkhiya rukkha rukkhamaha ruddamaha ruppapAya ruppabaMdhaNa ruppaloha lausI lakkhaNa laTThiya lattiya lAupAya lADha lAvayaposaya lAsaga lAsI kula vasati ke prakAra rakSaka vanaspativarga mahotsavavarga mahotsavavarga pAtra bandhana dhAtuvarga dAsIvarga nimittazAstra sAdhu ke upakaraNa vAdyavarga pAtravarga janapada-grAma pakSIpoSaka rAjakarmakara dAsIvarga khAdyavarga prasAdhana sAmagrI loNa loddha 9/21 5/34, 9/20 4/2,8,14 12/10 8/15 8/15 11/1-3 11/4-6 7/4-6; 17/6-8 9/29 13/22 1/40; 2/25; 4/23; 5/19-23,65 17/138 1/39; 2/24; 5/64 16/25,26 9/23 9/22 9/29 11/92 1/5; 3/19,25,31,35, 53,62, 4/57,63,69,91,100; 6/6,28,34,40,62,71; 7/17,23,29,51,60; 11/14, 20,26,48,57; 14/14,15,18,19, 15/16,22, 28,50, 59,102,108,114,136,145, 17/18,24,30,52,61,69, 75,81,103,112, 17/46,47,50,51 13/70 11/1-3 11/4-6 5/35 13/23 17/139 18/14 7/10-12; 17/12-14 9/23 9/23 9/29 12/19; 17/141 12/19; 17/141 8/19, 13/65 lobhapiMDa vairapAya vairabaMdhaNa vairAgara vaMjaNa vaMsa vaMsa vaggha vagdhaposaya vaTTayaposaya vaDabhI piMDavarga pAtravarga bandhanavarga khAnavarga nimittazAstra vAdyavarga naukA-upakaraNa vastravarga pazupoSaka pazupoSaka dAsIvarga vana-udyAna udyAna piMDavarga vaNa vaNavidugga vaNImagapiMDa Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 vizeSanAmAnukrama vaNNa vattha vaddaliyAbhatta vappa vamaNa valayamaraNa vasahaposaya vasaTTamaraNa vANArasI vAdiya vAmaNI vArodaga vAliyA bAvI vijjA vijjApiMDa vipaMcI vicArabhUmi vireyaNa vivagya visabhakkhaNa viha vihArabhUmi vINA vumha veDha begu daMDa veNusUiya vettadaMDa vettapAsaya vettapIDhaga prasAdhana sAmagrI sAdhu ke upakaraNa bhaktavarga rakSaNa cikitsA maraNa pazupoSaka maraNa rAjadhAnI vAdyavarga dAsIvarga pAnakavarga vAdyavarga jalAzayavarga nimittazAstra piMDavarga vAdyavarga thaMDila cikitsA vastravarga maraNa kalAvarga bhUmi vAdya varga kalAvarga kalAvarga vAdya varga sAdhu ke upakaraNa sAdhu ke upakaraNa sAdhu ke upakaraNa prANibaMdhana niSIdana Asana nisIhajjhayaNaM 1/53/19,25,31,35,53,62 4/57,63,69,11,100 6 / 6, 28, 34, 40,62,71, 7/17,23,29,51, 60, 11 / 14, 20, 26, 48, 57 14/14, 15, 18, 19, 15/16, 22, 28,50, 59,102, 108, 114, 136, 145 17/18,24,30,52, 61,69, 75,81,103, 112 17/46, 47,50,51 516 1/27, 28, 47-52,54 2/23 5 / 63 6/19-24, 7/88, 89; 12/6; 15 / 77,80, 81, 84,85,88,89,92,93,96-98, 153, 154; 16 / 19, 28; 18/33-73 9/6 12/18; 17 / 140 13/39, 41 11 / 93 9/23 11 / 93 9/20 12 / 27; 17 / 149 9/29 17 / 133 17 / 138 12/18; 17 / 140 13/25 13/71 17 / 137 2/40 13 /40, 41 7 / 10- 12; 17 / 12-14 11/93 12/17 2/40 17/137 13 / 12 12/17 17 / 139 5/25-33 1/40 2/25: 5/19-22,60 5/25-33 12/1.2 17/1.2 12/6 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM ve laMbaga vevA vehAsamaraNa vehima saMkha saMkhaDi saMkhapAya saMkhabaMdhaNa saMkhamAliyA saMghADI saMghAtima saMthAraga saMvAha saMvAhapaha saMvAhamaha saMbAhakaha saMmela saMvAha saMsadupiMDa saMsatta saMseima sakkarA saNakappAsa saNAliyA saNNivesa saNNivesa paha saNNivesamaha saNNivesavaha sattiha sattivaNNavaNa satthavAha satyopADaNa saduya sappi sabarI samavAya sara sarau nartaka aura khilAr3I vAdyavarga maraNa kalAvarga vAdyavarga bhoja pAtravarga baMdhanavarga mAlAvarga sAdhu ke upakaraNa kalAvarga upakara vasati ke prakAra pathavarga mahotsavavarga sthAna / bhUmi bhoja rAjakarmakara piMDavarga zithila sAdhu pAnakavarga khAdyavarga kapAsa vAdyavarga vasati ke prakAra pathavarga mahotsavavarga sthAna / bhUmi rAjakarmakara vanavarga rAjakarmakara maraNa vAdyavarga khAdyava dAsIvarga bhoja jalAzayavarga jalAzayavarga 517 9/22 17 / 139 11 / 93 12/17 17 / 139 3/14 11 / 1-3 11 / 4-6 7 /1-3; 17/3-5 5/12, 13; 12/7 12/17 2 / 49-57; 5 / 23; 16 / 35, 39 5 / 34; 12 / 20; 17 / 142 12/23; 17/145 12/21; 17/143 12 / 22; 17 / 144 11/81 pariziSTa 2: vizeSanAmAnukrama 9/27 8/18 _4/32, 33; 8/10; 13/51, 52; 15 / 94,97, 19/34, 35 17 / 133 6 / 79; 8/17 3/70; 5/24 17 / 138 5 / 34; 12 / 20; 17 / 142 12/23; 17/145 12 / 21; 17 / 143 12 / 22; 17/144 9/27 3 / 79 9/27 11 / 93 17 / 136 6/49; 8 / 17 9/29 8/15 12 / 18; 17 / 140 12 / 43 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 nisIhajjhayaNaM pariziSTa-2: vizeSanAmAnukrama sarapaMtiya jalAzayavarga saramaha mahotsavavarga sarasarapaMtiya jalAzayavarga salAgA gRha-upakaraNa salAhA kalAvarga savvArakkhiya rakSaka sahiNa vastravarga sahiNakallANa vastravarga sAima khAdyavarga sAeya sAgaramaha sAgavacca sAgAriyakula sAgAriyapiMDa sAlavaNa sAvatthI siMgapAya siMgabaMdhaNa siMgabera siMgaberacuNNa siMgamAliyA siMhalI sikkaga rAjadhAnI mahotsavavarga vanaspati sukhAne kA sthAna kula piMDavarga vanavarga rAjadhAnI pAtravarga baMdhanavarga vanaspativarga khAdya mAlAvarga dAsIvarga gRha upakaraNa kalAvarga rakSaka dhAtuvarga khAna pazu poSaka pazu poSaka 12/18; 17/140 9/15 12/18; 17/140 1/2; 4/113; 6/3;7/84 13/12 4/6,12,18,43,48,53 7/10-12; 17/12-14 7/10-12, 17/12-14 2/48; 3/1-12,14,15, 4/37,1185/3,34,35; 7/77, 79,86,87, 8/1-9,11,14-18; 9/4,5,10,12-18,2129,10/25-28,11/75-80; 12/15,16,29,31,32,42; 15/76,78,79,82,83,86,87,90,91,94,95; 16/12, 13,17,18,28,34-36, 17/125-133; 18/17-32 9/20 8/15 3/77 2/47 2/45,46 3/78 9/20 11/1-3 11/4-6 11/92 11/92 7/1-3, 17/3-5 9/29 1/13; 2/12 13/12 4/41,46,51 7/4-6, 17/6-8 5/35 9/23 9/23 8/15,15/71 8/15,15/71 12/1,2; 17/1,2 17/133 13/24 sippa sImArakkhiya sIsaloha sIsAgara sIhaposaya suNahaposaya suNNagiha suNNasAlA suttapAsaya suddhaviyaDa sumiNa gRhavarga gRhavarga prANibandhana pAnakavarga nimittazAstra Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 519 pariziSTa-2 : vizeSanAmAnukrama nisIhajjhayaNaM suyaposaya suvaNNapAya suvaNNabaMdhaNa suvaNNaloha suvaNNasutta suvaNNAgara sUkarakaraNa sUkarajuddha sUyaraposaya sejjA pakSIpoSaka pAtravarga baMdhanavarga dhAtuvarga AbhUSaNavarga khAnavarga sAdhu ke upakaraNa pazuzikSaNa yuddhavarga pazupoSaka sAdhu ke upakaraNa bhUmi kalAvarga pAtravarga baMdhanavarga pAnakavarga pakSI poSaka rAjakarmakara mAlAvarga vikalAMgavarga pazu zikSaNa pazu zikSaNa dhvani 8/23 11/13 11/4-6 7/4-6; 17/6-8 7/7-9, 11/9-11 5/35 1/19,23,27,31,35, 2/14 12/24; 17/146 12/25; 17/147 9/23 2/49-57,5/23,59-61, 13/1-11, 16/1-3,38 3/75 12/17 11/1-3 11/4-6 17/133 9/23 9/27 7/1-3; 17/3-5 14/7; 18/39 9/26 12/24; 17/146 17/135 12/25; 17/147 9/20 9/24 9/23 9/25 13/11; 14/30 12/26; 17/148 8/17 17/135 5/47,57; 7/15, 13/8; 14/27; 16/47; 18/59 7/1-3; 17/3-5 7/7-9; 17/9-11 11/1-3 11/4-6 11/81 5/35 seyAyaNa selakamma selapAya selabaMdhaNa sovIra haMsaposaya haDappagaha haDDamAliyA hatthacchinna hatthiAroha hatthikaraNa hatthigulagulAiya hatthijuddha hatthiNApura hatthidamaga hatthiposaya hatthirmiTha hammatala hayajUhiyAThANa hayasAlA hayahesiya hariya hariyamAliyA hAra hArapuDapAya hArapuDabaMdhaNa hiMgola hiraNNAgara yuddhavarga rAjadhAnI pazu zikSaNa pazupoSaka pazupoSaka gRhavarga sthAna gRhavarga dhvani vanaspativarga mAlAvarga AbhUSaNavarga pAtravarga bandhanavarga bhoja khAnavarga Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) rAjadhAnI kaMpilla kosambI caMpA (2) vasati Agara Asama kabbar3a kheDa (3) rakSaka gAmArakkhiya rakkhaya (4) dAsIvarga ArabI IsiNI khujjA cilAiyA joyA thArugiNI (5) rAjakarmakara abbhaMga asigaha uvaTTa kaMcuijja kahaga koMtamgaha (6) pazupakSI poSaka ayaposaya Asaposaya kukkuDaposa cIrallaposaya tittiraposaya Md. Both mahurA mihilA rAyagiha gAma NivesaNa nagara NigamArakkhiya desArakkhiya damilI pausI pakkaNI palhaviyA pArasI cAmaraggaha chattaggaha jalla daMDArakkhiya dIviyaggaha dovAriya poyaposaya maUraposaya mahisaposaya migaposaya meMDhaposaya pariziSTa : 3 vizeSanAmavargAnukrama vArANasI sAea paTTaNa maDaMba raNArakkhiya rAyArakkhiya puliMdI babbarI bahalI maruMDI lausI dhaNuggaha pariyaTTAha maMDAvaya majjAvaya lAsaga varisadhara lAvayaposaya ghosaya posa vasahaposaya sIhaposaya sAvatthI hatthiNApura rAyahANI saMbAha saNasa savvArakkhiya sImArakkhaya lAsI vaDabhI vAmanI sabarI siMhalI saMvAha sattiggaha satthAha haDappamgaha suhaposa suyaposa sUyaraposaya haMsaposaya hatthaposaya Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 521 pariziSTa-3 : vizeSanAmavargAnukrama AsAroha uTTakaraNa goNakaraNa mahisakaraNa sUkarakaraNa hatthiAroha hatthikaraNa hatthidamaga hatthimiTha gayasAlA maMca giha maMDava (7) pazupakSI zikSaNa AsakaraNa Asadamaga AsamiTha (8) gRha varga aTTa aTTAlaya AgaMtAra ArAmAgAra ujjANagiha ujjANasAlA uttaragiha uttarasAlA uvassaya kuviyagiha kuviyasAlA kUDAgAra koTThAgAra koTThAgArasAlA khIrasAlA gaMjasAlA (9) mAlA varga kaTTamAliyA taNamAliyA daMtamAliyA pattamAliyA gihaMgaNa gihaduvAra gihamuha gihavacca gujjhasAlA goNagiha goNasAlA NijjANagiha NijjANasAlA taNagiha taNasAlA tusagiha tusasAlA paNiyagiha paNiyasAlA pariyAyagiha pariyAyasAlA pariyAvasaha pANasAlA pAsAya bhaMDAgArasAlA bhiNNagiha bhiNNasAlA gopura til billen III 18, !! maMtasAlA maDagagiha maDagathUbhiya maGagaleNa maDagAsaya mahAkula mahAgiha mahANasasAlA mAla mehuNasAlA suNNagiha suNNasAlA hammatala hayasAlA ghara jANagiha jANasAlA juggagiha jugasAlA NijjANa picchamAliyA pupphamAliyA phalamAliyA bIjamAliyA bhiMDamAliyA mayaNamAliyA muMjamAliyA vettamAliyA saMkhamAliyA siMgamAliyA haDDamAliyA hariyamAliyA palaMba kuMDala kekara mauDa rayaNAvalI suvaNNasutta hAra tuDiya muttAvalI (10) AbhUSaNa addhahAra egAvalI kaDaga kaNagAvalI (11) mahotsavavarga agaDamaha Agaramaha iMdamaha khaMdamaha girimaha rukkhamaha ruddamaha cetiyamaha jakkhamaha Nadimaha NAgamaha thUbhamaha darImaha dahamaha bhUtamaha muguMdamaha saramaha sAgaramaha taDAgamaha Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-3: vizeSanAmavargAnukrama 522 nisIhajjhayaNaM daMtakamma pattacchejja potthakamma viha veDhima vehima saMghAtima selakamma pUrima taMtI tala (12) hastakauzala (kalAvarga) kaTTakamma gaMthima cittakamma (13) vAdya varga kaMsatAla kacchabhi kharamuhi golukI gohiya jhallarI jhoDaya Damakhya DhaMkuNa NaMdi (14) khAna vAdiya vipaMcI vINA tAla baddhIsaga bheri makariya maDDaya mahati muiMga veNu tuMbavINiyA tuDiya tuNa vevA saMkha saNAliya saduya murava paesa paDaha lattiya vaMsa paNava paripari ayAgara tauAgara taMbAgara maTTiyAkhANI vairAgara sIsAgara suvaNNAgara hiraNNAgara taMbaloha ruppaloha silA sIsagaloha suvaNNaloha (15) dhAtu ayaloha tauyaloha (16)jalAzaya ujjhara uppala guMjAliyA (17) vanaspati aMtarucchuya Nijjhara dIhiyA pallala pokkhara vAvI sarapaMtiya sarasarapaMtiya sara sAgara tAlapalaMba paDola paNaga phala bila aMba bIja ucchukhaMDiya ucchucoyaga ucchuDagala ucchumeraga ucchusAlaga uppala osahibIya kaMda gahaNa aMbacoyaga aMbaGagala aMbapesi aMbabhitta aMbasAlaga Asattha ucchu patta piumaMda rukkha siMgabera pippali pilakkhu hariya puppha Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM (18) vanaspati sukhAne ke sthAna Asotthavacca uMbaravacca kotthaMbharivacca (19) bhUmi iMgAladAha uccArapAsavaNabhUmi kaccha khAradAha gahaNa (20) sthAna akkhAiyaThANa abhiseyaThANa ujjUhiyAThANa (21) zithila sAdhu ahAchaMda osaNNa kAhiya (22) sAdhu ke upakaraNa avalehaNiyA sohaNa cela daMDaya paDimgaha (23) piMDavarga aMtadbhANapiMDa amgapiMDa aNAhapiMDa AjIviyapiMDa ussaTupiMDa kiviNapiMDa (24) pAtra aMkapAya ayapAya kaMsapAya kAyapAya cammapAya celapAya khAravacca jIrayavacca DAgavacca gAtadAha golehaNiyA tusadAhaTThANa paMkAyataNa paNagAyataNa jUhiyAThANa gIya (ThANa) NaTTa (ThANa) kusIla nitiya pAsaNiya pAya pAyapuMchaNaya mattaya muhapottiyA rayaharaNa paM cuNapiMDa jogapiMDa nimittapiMDa NiveyaNapiMDa timicchApiMDa jAyarUvapAya tauyapAya taMbapAya daMtapAya dArupAya maTTiyApAya 523 gohavacca damaNavacca pilakhuvacca pavvaya pavvayavidugga bhusadAhaTThANa masaMkhala macchakhala taMtI (ThANa) tala (ThANa) tAla (ThANa) pAsattha mAmAya laTThiya vattha veNusUiya saMghADI dUtipiMDa dhAIpiMDa maMtapiMDa mANapiMDa mAyApiMDa rAya piMDa maNipAya muttApAya rUppapAya lAupAya vairapAya pariziSTa - 3 : vizeSanAmavargAnukrama marugavacca mUlayavacca sAgavacca viyArabhUmi vihArabhUmi seyAyaNa tuDiya (ThANa) mANummANiya (ThANa) jUhiyAThANa saMpasAraya saMsatta saMthAraya sUi sejjA lobhapiMDa vaNImagapiMDa vijjApiMDa saMsapiMDa sAgAriyapiMDa saMkhapAya siMgapAya suvaNNapAya selapAya Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 3 : vizeSanAmavargAnukrama (25) baMdhaNa aMkabaMdhaNa ayabaMdhaNa kaMsabaMdhaNa kAyabaMdhaNa cammabaMdhaNa (26) vastra aMsu amila AINa AbharaNa AbharaNavicitta Aya udda kaMbala kaNaga kaNagakata (27) khAdya asaNa ubbhiya ( lavaNa) osahi khaMDa khAima khIra (28) pAnakavarga aMbakaMjiya AyAma usseima (29) nimitta - zAstra kou kamma joga tIta (30) bhoja AheNa paNa maMsakhala celabaMdhaNa jAyarUvabaMdhaNa tauyabaMdhaNa taMbabaMdhaNa daMtabaMdhaNa kakhaciya kaNapaTTa kaNagaphulliya kalla kAya kiNhamigAINaga kotava khoma gajjala goramigAINaga gula ghaya NavaNIya tella dahi pANa cAulodaga javodaga tilodaga pasiNa pasiNApasiNa bhUtikamma maMsAdIya macchakhala macchAdIya 524 maNibaMdhaNa muttAbaMdha rUppabaMdhaNa vairabaMdhaNa saMkhabaMdhaNa cIrNasuya chaNUsaviya NiccaNiyaMsaNiya tiraDapaTTa dugulla desarAga nIlamigAINaga pattuNNa pAvAraga pesa piMDa pippalicuNNa phANiya bila (lavaNa) macchaMDiya loNa ut* sodaga vAdaga suddhaviyaDa maMta lakkhaNa vaMjaNa saMkhaDa saMmela siMgabaMdhaNa suvaNabaMdhaNa selabaMdhaNa Jang fragrgas majjaNiya yaduvAriya sahiNakallANa saMseima sovIra vijjA sumiNa nisIhajjhayaNaM hiMgola Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM (31) maraNa aMtosalla giddhapaTTa giripakkhaMdaNa giripaDaNa jalaNapakkhaMdaNa (32) bhakta varga kaMtArabhatta kayagabhatta gilANabhatta (33) yuddha Asajuddha uTTajuddha (34) vanavarga asogavaNa ikkhuvaNa jalaNapavesa jalapakkhaMdaNa jalapavesa tabbhavamaraNa tarupakkhaMdaNa damagabhatta duvAriyabhatta pasubhatta goNajuddha mahisajuddha kappAsavaNa kusuMbhavaNa 525 tarupaDaNa bhikkhaMdaNa bhigupaDaNa marupakkhaMdaNa marupaDaNa pAhuNabhatta piMDaNiyara balabhatta sUkarajuddha caMpagavaNa cUyavaNa pariziSTa - 3 : vizeSanAmavargAnukrama valayamaraNa vasaTTamaraNa visabhakkhaNa vehAsamaraNa satthopADaNa bhayagabhatta vaddaliyAbhatta samavAya hatthijuddha sattivaNNavaNa sAlavaNa Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa : 4 prayukta graMtha-sUcI saMskaraNa 2031 prakAzaka jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) graMtha nAma aMgasuttANi (khaNDa-1) (AyAracUlA) aNuogadArAI lekhaka, saMpAdaka, anuvAdaka vAcanApramukha : AcArya tulasI saM. muni nathamala vAcanApramukha : gaNAdhipati tulasI saM. AcArya mahAprajJa jinadAsa mahattara san 1996 / anuyogadvAra cUrNi san 1928 jaina vizva bhAratI saMsthAna lADanUM (rAja.) zrI RSabhadevajI kezarImalajI, zvetAmbara saMsthA, ratalAma zrI kezarabAI jJAna maMdira, pATaNa zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma (mAlavA) caukhambhA vidyAbhavana, vArANasI * anuyogadvAra maladhArIyA vRtti maladhArIyA hemacandra * anuyogadvAra hAribhadrIyA vRtti zrI haribhadrAcArya san 1939 san 1928 * abhidhAna cintAmaNi vi.saM. 2020 AcArya hemacandra saM. nemicandra zAstrI vi.saM. 1991 siddhacakra sAhitya pracAraka samiti, baMbaI AcArAGgaM sUtrakRtAGgaJca zIlAMkAcArya (AcArAMga vRtti, sUtrakRtAMga vRtti) ApTe bI. esa. ApTe Avazyaka cUrNi 1,2 zrIjinadAsa mahattara san 1957 san 1928,29 Avazyaka niyukti AcArya bhadrabAhu vi.saM. 2038 prasAda prakAzana, pUnA zrI RSabhadevajI kesarImalajI, zvetAmbara saMsthA, ratalAma zrI bhairUlAla kanhaiyAlAla koThArI dhArmika TrasTa, muMbaI jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) * AyAro vi.saM. 2031 uttarajjhayaNANi vAcanApramukha : AcArya tulasI saM. muni nathamala vAcanApramukha : AcArya tulasI saM. yuvAcArya mahAprajJa AcArya bhadrabAhu san 1992 saM. 1917 jaina vizva bhAratI saMsthAna lADanUM (rAja.) seTha devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaNDa, muMbaI devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaNDa, muMbaI jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) zAntyAcArya uttarAdhyayananiyukti (zrI uttarAdhyayanAni) uttarAdhyayanAni (bRhavRtti) uvaMgasuttANi (bhAga-4) (ovAiyaM) saM. 1973 san 1987 vAcanApramukha : AcArya tulasI saMyuvAcArya mahAprajJa Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM graMtha nAma * uvaMgasuttANi (bhAga-5) (paNNavaNA) * ekArthaka koza * oghaniryukti * oghaniryukti bhASya * kauTilIya arthazAstra * gommaTasAra jIvakAMDa * gommaTasAra jIvakAMDa (vRtti) * chedapiMDa * jItakalpacUrNi * jItakalpabhASya * jaina Agama sAhitya meM bhAratIya itihAsa * jaina sAhitya kA bRhad itihAsa (bhAga-1, 3) * jainendra siddhAnta koza * ThANaM * NAyAdhammakahAo * tattvArtha vArtika * dazavaikAlika (agastyasiMha cUrNi) * dazavaikAlika (jinadAsakRta cUrNi ) * dazavaikAlika vRtti * dazavaikAlika niyukti * dazAzrutaskaMdha cUrNi * dasaveAliyaM lekhaka, saMpAdaka, anuvAdaka vAcanApramukha : AcArya tulasI saM. yuvAcArya mahAprajJa vAcanApramukha : AcArya tulasI saM. yuvAcArya mahAprajJa AcArya bhadrabAhu AcArya kauTilya saM. vAcaspati gairolA nemicandra siddhAntazAstrI saM. kailAzacandra zAstrI saM. mANikacanda AcArya siddhasenagaNi saM. jinavijayajI vAcanApramukha : AcArya tulasI pra.saM. AcArya mahAprajJa saM./ anu. samaNI kusumaprajJA jagadIzacandra jaina DaoN. jagadIzacandra jaina, DaoN. mohanalAla mehatA saM. jinendra varNI vAcanApramukha : AcArya tulasI saM. muni nathamala vAcanApramukha : AcArya tulasI saM. AcArya mahAprajJa bhaTTa akalaMka, saM. mahendra kumAra jaina agastya siMha sthavira jinadAsagaNi mahattara 527 AcArya haribhadrasUri AcArya bhadrabAhu jinadAsagaNi mahattara vAcanApramukha : AcArya tulasI saM. muni nathamala saMskaraNa san 1989 san 1984 san 1975 san 1919 caturtha saMskaraNa san 1991 san 1927 san 1927 vi.saM. 1978 san 1926 san 2010 san 1965 san 1944 vi.saM. 2033 san 2003 san 1953 san 1966, 1967 pArzvanAtha vidyAzrama san 1973 san 1933 saM 1918 pariziSTa- 4 : prayukta graMtha sUcI prakAzaka jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) Agamodaya samiti, mehasANA Agamodaya samiti, muMbaI caukhambA vidyA bhavana, vArANasI san 1973 vi.saM. 2011 san 1974 jaina pabliziMga hAUsa, lakhanaU jaina pabliziMga hAUsa, lakhanaU jaina granthamAlA jaina sAhitya saMzodhaka samiti, ahamadAbAda jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) caukhambA vidyA bhavana, vArANasI zodha saMsthAna, vArANasI bhAratIya jJAnapITha, naI dillI jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) bhAratIya jJAnapITha kAzI, durgAkuNDa roDa banArasa prAkRta TeksTa sosAyaTI, ahamadAbAda zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma (mAlavA) devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaNDa, muMbaI prAkRta TeksTa sosAyaTI, ahamadAbAda zrI maNivijayagaNi graMthamAlA, bhAvanagara jaina vizva bhAratI lADanUM (rAja.) Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa- 4 : prayukta graMtha-sUcI graMtha nAma * dezIzabda koza * naMdI * naMdI suttaM (cUrNi saMyukta ) * navasuttANi (kappo, dasAo, vavahAro, nisIhajjhayaNaM) * niryukti paMcaka (dazAzrutaskandha niryukti) * nizItha bhASya ( bhAga 1-4) * nizItha sUtram * nizIthasUtram (hindI anuvAda sahita ) * nizItha huNDI * paMcakalpabhASya * paMcakalpa cUrNi * pAiyasaddamahaNNavo * pANinikAlIna bhAratavarSa * piNDaniryukta * piNDaniryukti vRtti * piNDavizuddhiprakaraNa TIkA * pravacanasAroddhAra * bRhatkalpabhASya * bhagavaI ( bhAga - 1 ) * bhagavaI (bhAga - 2) * bhAvaprakAza nighaNTu * bhikSu Agama viSaya koza * mahAbhArata ratnaprakAza * lekhaka, saMpAdaka, anuvAdaka vAcanApramukha : AcArya tulasI saM. yuvAcArya mahAprajJa vAcanApramukha : gaNAdhipati tulasI saM. AcArya mahAprajJa saM. muni puNyavijayajI vAcanApramukha AcArya tulasI sampAdaka : yuvAcArya mahAprajJa AcArya bhadrabAhu saM. samaNI kusumaprajJA saM. upAdhyAya kavi zrI amaramuni saM. vyA. pUjya zrI ghAsIlAlajI pra. saM. yuvAcAryazrI mizrImalajI madhukara zrImajjayAcArya lAbhasAgaragaNI 528 saM. paM. haragovindadAsa seTha vAsudeva zaraNa agravAla pra. saM0 AcArya mahAprajJa saM. samaNI kusumaprajJA malayagiri zrI jinavallabhasUri nemicandra sUri saM. muni caturavijaya, puNyavijaya vAcanApramukha : gaNAdhipati tulasI saM. bhA. : AcArya mahAprajJa vAcanApramukha : gaNAdhipati tulasI saM. bhA. : AcArya mahAprajJa DaoN. gaMgasahAya pAMDeya saM. muni dulaharAja saM. TI. Ara. kRSNAcArya rAjarUpa TAMka saMskaraNa san 1988 san 1997 san 1966 san 1987 san 1999 san 1982 vi.saM. 2049 san 1991 vi.saM. 2028 san 1963 san 1996 san 2008 vi.saM. 1998 vi.saM. 2011 vi.saM. 1926 vi.saM. 2058 san 1994 san 1994 vi.saM. 2042 san 2005 vi.saM. 1906 san 1909 nisIhajjhayaNaM prakAzaka jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) jaina vizva bhAratI saMsthAna, lADanUM (rAja.) prAkRta TeksTa sosAyaTI, ahamadAbAda jaina vizva bhAratI lADanUM (rAja.) jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) sanmati jJAnapITha, lohAmaNDI AgarA jaina pustakoddhAra samiti, muMbaI zrI Agama prakAzana samiti, byAvara (aprakAzita) AgamoddhAraka graMthamAlA aprakAzita prAkRta grantha pariSad, vArANasI caukhambA saMskRta sIrija oNphisa vArANasI jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) devacandra lAlabhAI, jaina pustakodvAra, muMbaI jJAna bhaNDAra zItalavAr3I upAzraya, sUrata devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAra, sUrata zrI AtmAnanda jaina sabhA, bhAvanagara jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) caukhambA bhAratI akAdamI, vArANasI jaina vizva bhAratI lADanUM (rAja.) bambaI dulIcaMda kIrticaMda TAMka, jauharI bAjAra jayapura Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisIhajjhayaNaM 529 pariziSTa-4 : prayukta graMtha-sUcI saMskaraNa | graMtha nAma vizeSAvazyaka bhASya lekhaka, saMpAdaka, anuvAdaka le. jinabhadragaNi kSamAzramaNa saM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA AcArya maladhArI hemacandra prakAzaka lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyA maMdira, ahamadAbAda divyadarzana kAryAlaya, ahamadAbAda vI.saM. 2489 saM. muni mANeka vi.saM. 1926 kezavalAla bhAI premacandra ahamadAbAda vizeSAvazyaka bhASya maladhArI hemacandravRtti vyavahArasUtram (bhASya evaM vRtti sahita) SaTkhaMDAgama sandehaviSauSadhi samavAo 1942 zItalarAya lakSmIcandra, amarAvatI aprakAzita jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAja.) san 1984 puSpadaMta bhUtabali zrImajjayAcArya vAcanApramukha : AcArya tulasI saM.yuvAcArya mahAprajJa samayasundaragaNi vAcanApramukha : AcArya tulasI saM. yuvAcArya mahAprajJa zIlAMkAcArya sAmAcArI zataka sUyagaDo vi.saM. 1996 san 1960 jinadattasUri jJAna bhaMDAra, sUrata jaina vizva bhAratI lADanUM (rAja.) vi.saM. 1991 * sUyagaDo vRtti (AcArAGga sUtrakRtAGgaMca) * sthAnAMga vRtti vi.saM. 1985 abhayadeva saM. muni jambUvijaya saM. pannAlAla jaina sAhityAcArya siddhacakra sAhitya pracAraka samiti, bambaI motIlAla banArasIdAsa iNDolAjikala TrasTa, dillI bhAratIya jJAnapITha kAzI harivaMza purANa vi.saM. 1962 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina vizva bhAratI dvArA prakAzita Agama sAhityaH / (mUla pATha, pAThAntara, zabda sUcI sahita) | (mUla, chAyA, anuvAda, TippaNa, pariziSTa-sahita) mUlya 700 500 0 000 0 0 0 0 2 0 Mumm9FN0Rurux 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 graMtha kA nAma mUlya aMgasuttANi bhAga-1 (dUsarA saMskaraNa) (AyAro, sUyagaDo, ThANaM, samavAo) aMgasuttANi bhAga-2 (dUsarA saMskaraNa) 700 (bhagavaI-viAhapaNNattI) * aMgasuttANi bhAga-3 (dUsarA saMskaraNa) (nAyAdhammakahAo, uvAsagadasAo, aMtagaDadasAo, aNuttarovavAiyadasAo, paNNAvAgaraNAiM, vivAgasuyaM) uvaMgasuttANi khaMDa-1 (ovAiyaM, rAyapaseNaiyaM, jIvAjIvAbhigama) uvaMgasuttANi khaMDa-2 (paNNavaNA, jaMbUddIvapaNNattI, caMdapaNNattI, kappavaDiMsiyAo, nirayAvaliyAo, puphphiyAo, puphphacUliyAo, vaNhidasAo) navasuttANi (dvitIya saMskaraNa) 665 (AvassayaM, dasaveAliyaM, uttarajjhayaNANi, naMdI, aNuogadArAI, dasAo, kappo, vavahAro, nisIhajjhayaNaM) koza * Agama zabdakoSa (aMgasuttANi tInoM bhAgoM kI samagra zabda sUcI) zrI bhikSu Agama viSaya koza, bhAga-1 zrI bhikSu Agama viSaya koza, bhAga-2 dezI zabdakoza 100 nirukta koza ekArthaka koza 100 jainAgama vanaspati koza (sacitra) jainAgama prANI koza (sacitra) * jainAgama vAdya koza (sacitra) anya bhASA meM Agama sAhitya bhagavatI jor3a khaMDa-1se 7 zrImajjayAcArya seTa kA mUlya 2600 AyAro (aMgrejI) AcArAMgabhASyam (aMgrejI) bhagavaI khaMDa-1 (aMgrejI) uttarajjhayaNANi bhAga-1,2 (gujarAtI) 1000 sUyagaDo bhAga-1,2 (gujarAtI) pratyeka 750 graMtha kA nAma AyAro AcArAMgabhASyam sUyagaDo bhAga-1(dUsarA saMskaraNa) sUyagaDo bhAga-2(dUsarA saMskaraNa) ThANaM samavAo (dUsarA saMskaraNa) bhagavaI (khaMDa-1) * bhagavaI (khaMDa-2) bhagavaI (khaMDa-3) bhagavaI (khaMDa-4) bhagavaI (khaMDa-5) * naMdI aNuogadArAI dasaveAliyaM (dUsarA saMskaraNa) uttarajjhayaNANi (tIsarA saMskaraNa) nAyAdhammakahAo dasaveAliyaM (guTakA) uttarajjhayaNANi (guTakA) kappo *dasAo * vavahAro anya Agama sAhitya * niyuktipaMcaka (mUla, pAThAntara) * piNDaniyukti * vyavahAra niyukti jItakalpa sabhASya isibhAsiyAI sAnuvAda vyavahAra bhASya vyavahAra bhASya (mUla, pAThAntara, bhUmikA, pariziSTa) bRhatkalpabhASya bhAga-1 *bRhatkalpabhASya bhAga-2 uvAsagadasAo gAthA (AgamoM ke AdhAra para bhagavAna mahAvIra kA jIvana darzana rocaka zailI meM) AtmA kA darzana (jaina dharma : tattva aura AcAra) 0 0 300 presa meM presa meM 0 0 0 0 0 4 0 0 0 100 GKUCDWK 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 oC 350 x0 0 0 004 600 ISBN-81-7195-260-7 Lallele 978817193260 Rs1000.00