Book Title: Kavyashiksha
Author(s): Vinaychandrasuri, Hariprasad G Shastri
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032755/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Lalbhai Dalpatbhai Series No 3. VINAYACANDRASURI'S KAVYASIKSA Edited Dr. Hariprasad G. Shastri, M.A., Ph.D., Asstt. Director, B. J. Institute of Learning and Research, Ahmedabad edia19 Odmou LALBHAI DALPATBHAI BHARATIYA SANSKRITI VIDYAMANDIRA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Lalbhai Dalpatbhai Series No. 3 General Editors: Dalsukh Malvania Ambalal P. Shah No. 3 VINAYACANDRASURI'S KAVYASIKSA Edited .. by Dr. Hariprasad G. Shastri; M.A., Ph. D., Asstt: Director, B. J. Institute of Learning and Research, Ahmedabad Onco CICS: BIG TOK: LALBHAI DALPATBHAI BHARATIYA SANSKRITI VIDYAMANDIR AHMEDABAD-9 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ First Edition : 500 copies Text printed by Svami Tribhuvandas, Ramananda Printing Press, Kankaria Road, Ahmedabad and introduction printed by Jayanti Dalal, Vasant Printing Press, Ghelabhai's Vadi, Gheekanta, Ahmedabad, and published by Dalsukh Malvania, Director, L. D. Institute of Indology, Ahmedabad-9, 1964. This volume is published with the grant-in-aid from the Ministry of Education, Govt. of India, New Delhi. Copies can be had of L. D. Institute of Indology, Ahmedabad-9, Gurjar Grantha Ratna Karyalaya, Gandhi Road, Ahmedabad-1. Motilal Banarasidas Varanasi, Patna, Delhi. Sarasvati Pustak Bhandar Hathikhana, Ratan pole, Ahmedabad-1. Munshi Ram Manoharalal Nai Sarak, Delhi. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayacandrasUriviracitA kA vya zikSA saMpAdaka : DaoN0 hariprasAda zAstrI, em. e., pIec. DI., upAdhyakSa, bho. - je. adhyayana-saMzodhana vidyAbhavana, ahamadAbAda bhAratIya NOD:09 lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda-9 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAlabhAI dalapatabhAI granthamAlA . pradhAna saMpAdaka : dalasukha mAlavaNiyA aMbAlAla me. zAha 1. 2. prakAzitagranthanAmAvali saptapadArthI-zivAdityakRta, jinavardhanasUrikRtaTIkAsaha 4-00 CATALOGUE OF SANSKRIT AND PRAKRIT MANUSCRIPTS : MUNI SHRI PUNYAVIJAYJI'S COLLECTION, PART I 50-00 saMprati mudyamANagranthanAmAvali 1. zabdAnuzAsana - AcArya malayagirikRta 2. kalpalatAviveka-kalpapallavazeSavRtti -- ajJAtakartRka 3. nighaNTuzeSa-sattika - zrIhemacandrasUri 4. yogazataka-svopajJavRtti saha - AcArya haribhadra Translated by K. K. Dixit CATALOGUE OF SANSKRIT AND PRAKRIT MANUSCRIPTS, PART II 6. vizeSAvazyaka-svopajJavRtti saha - zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNa 7. ratnAkarAvatArikA --- ratnaprabhasUrikRta, TippaNa-paJjikA-gUrjarAnuvAdasaha 8. gItagovindakAvya- mAnAGkanRpakRta TIkAsaha THE NATYADARPANA OF RAMACANDRA AND GUNACANDRA : A CRITICAL STUDY. 10. YOGADRSTISAMUCCAYA OF HARIBHADRA, WITA AUTO COM AND TRANSLATION AND EXPLANATION BY K. K. DIXIT Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PREFACE We are happy to publish for the first time the Kavyasiksa ( also called Kavisiksa) by Acarya Vinayacandra who flourished in the latter half of the thirteenth century. Though the work attracted the attention of the scholars since 1937 when it was first known by some of the extracts given in the Discriptive Catalogue of Manuscripts in the Jaina Bhandaras at Patan, no one attempted to edit it as only one MS was available and that too was incomplete. On my request Dr. H. G. Shastri, the Asstt.. Director of B. J. Institute of Learning and Research, Ahmedabad has edited it and I must thank him for the trouble he has taken to give correct readings as far as possible. In this task he was helped by Rev. Muni Shri Punyavijayaji who is always ready to help the scholars. The publication of this work is made possible by the grant-in-aid from the Ministry of Education, Govt. of India, and we are very much thankful to the said Ministry for this generous grant. In order to acquaint their pupils with the secular literature of the times and also to train them to produce such literature, some of the Jaina Acaryas had engaged themselves in the activity of writing secular works. Among them, Acarya Hemacandra tops the list. Acarya Vinayacandra follows him and adopts a lucid and simple style for this important work meant mainly for the beginners in the art of poetry. As the main purpose of the work is to introduce the beginners in the art of poetry we should not expect from the author the discussion of the intricate problems of the poetics. But it is sure that the author tries to make the entry very easy, in the portals of the large and splendid palace of poetic art by providing the fundamental steps of information regarding language, the words to be used, metres and the world around us. No one, though endow. ed with great intellect and intuition, can produce the great work of poetic art, if he is innocent of what is necessary for poetry. This work should be judged bearing in mind the scope and purpose the author had in view. And if we try to evaluate the work in this manner we would find that the author has achieved his goal. Dalsukh Malvania Ahmedabad : 27-10-64 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION Selection for editing : Ever since 1937 when the Descriptive Catalogue of Manuscripts in the Jaina Bhandars at Patan was published, the Kavyasiksa by Vinayacandra drew attention of scholars for some of the remarkable references contained in the select extracts quoted from it in the Catalogue. But the work is available only in the form of a single manuscript which again is incomplete. However, it was high time for the work to be published, though no other manuscripts of it have come to light so far and though the missing folios of the known manuscript are not recovered. It was at the instance of Pt. Dalsukh Malvania, the Director of Lalbhai Dalpatbhai Institute of Indology that I undertook the editing of this valuable work that remained unpublished so far. Material of Mss. : As the original palm-leaf Ms. of the work was not available outside the premises of the Bhandar at Patan, I prepared a provisional presscopy of the work on the basis of a modern copy of the ms., which I could procure for long through the courtesy of Muni Shri Punyavijayaji. The copy was made in the traditional form of old mss. by Shri Gordhandas H. Trivedi in V.S. 1971 at the instance of Pravartaka Shri Kantivijayaji. It consists of 52 folios measuring 11" x 4.5"; and is preserved in the Atmaram Jain Jnanamandir at Baroda. The copy-ms. facilitated my work to a large extent. On the completion of the provisional press-copy prepared on the basis of the copy-ms. I went to Patan for consulting the original ms. The place represents the old capital of Gujarat and is situated in the Mehsana District of the State. The ms. of this work lies in the Sanghvi Pada Jain Bhandar at Patan. The custodian of the Bhandar was kind enough to give me full access to the ms. at his place. Through the full and active co-operation of my friend Pt. Amritlal Bhojak I collated my provisional press-copy with the original ms. verbatim et literatim and corrected several misreadings noticed in the press-copy based on the copy-ms. The original ms. is a palm-leaf ms. Its folios measure 131" X 11". It is incomplete, the last folio bearing No. 177. Twelve folios even in the extant portion of the ms, are missing. These missing folios are Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nos. 73, 76, 85, 95, 130, 135, 143, 147, 148, 157, 171 and 173. The written side of the first folio is illustrated here as a specimen. Editing : The availablity of only a single ms. and its incompleteness, coupled with the rapid collation of the provisional press-copy with the original ms. on account of the limited sphere of its accessibility, have given rise to some shortcomings in editing this work. Hence I have followed the practice of presenting the original readings as faithfully as possible, without correcting them at my discretion. Several corrections suggested ingenuously by Muni Shri Punyavijayaji while going through the printed forms of the work, are incorporated in the corrigenda, which also contain corrections of misprints. Pt. Ambalal P. Shah, one of the General Editors of this Series, also contributed some suggestions while correcting the proofs. I acknowledge my sincere thanks to the institutions and persons that have supplied me with the mss. as well as the persons that have given me their guidance and co-operation. Some of the missing folios fortunately contain quotations from earlier works. I have tried to recover their contents from the context and inserted the missing portions in large brackets. The Title of the Work : As the concluding folio of the ms. is missing, the puspika of the work along with the prasasti of the author is not available. But the extant concluding portions of its paricchedas contain puspikas. The puspikas of the first four paricchedas entitle the work as Kavyasiksa, while the puspika of the fifth pariccheda substitutes Kavisiksa for Kavyasiksa. The opening verse of the first pariccheda introduces the work as Kavyasiksa. The concluding verse of the first pariccheda contains the word Kavisiksa, but there the form seems used to denote the subject rather than the title of the work. Thus the author of the work seems to have both the terms Kavyasiksa and Kavisiksa in his view, but his predilection is for the former. The exposition of kavya and siksas in the opening pariccheda, too, favours this inference. If the concluding folio were not missing, the final puspika of the work would have given the exact title of the work. However, in view of the available data cited above, the work seems to be entitled Kavyasiksa rather than Kavisiksa. Contents of the Work : The work is divided into paricchedas. In the opening verse of the first pariccheda, the author pays his respects to Goddess Bharati (Sarasvati) as well as to the Speech of Guru Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bappa Bhatti; and expresses his intention to compose Kavyasiksa on the basis of various sastras. Then he expounds the terms bhale, arhanii and Om namah which mark the auspicious begioning. Pariccheda I is entitled Siksa-pariccheda. Having introduced in brief the definition and purpose of Kavya and the utility of siksas in its composition, the author presents certain siksas (instructions ) for the composition of Kavya (poetry), such as examples of the non-exposition of existing phenomena and the exposition of non-existing phenomena, examples of composition in various metres, examples of the description of various colours, the sub-varieties of the circular shape, the depiction of various qualities and the vivid description of various topics to be described in a mahakavya. Pariccheda II deals with Kriya-nirnaya. A number of verbs given in their third person singular forms are enumerated in verse. Then follows an exposition of numerous verbs given in prose along with their roots, meanings and ganas. Pariccheda III, entitled Lokakausalya-pariccheda, makes the reader conversant with the various ways of the world. Here the author first enumerates several entities numbering one, two, three etc. ranging upto eighty-four laksas. Next he expounds terms of collective nouns including the names of regions constituting different numbers of places. Then he gives some select sayings (abhan ikas) in Sanskrit and Prakrit. The author then gives examples of verses composed through conversance with various branches of learning, well-known works of the past and various subjects of general knowledge. He next proceeds to supply illustrations of kavya that delights the ear through the repetition of similar syllables. Kavya here includes literary compositions in prose, according to its wide conception in Sanskrit poetics. The author, accordingly, quotes several passages from the Harsacarita. Lastly he enumerates several similes (upamas) for a number of various topics to be described in Poetry. Pariccheda IV deals with bijavyavarnana. It contains examples of the description of bijas of various topics such as Jina, Hara, Brahma, Hari and so on. Here also some of the examples are cited from the Harsacarita. Then follow examples of metaphor, hyperbole and other figures of speech. Pariccheda V presents a lexicographic exposition of homonyms (anekarthas) arranged according to different principles. In the first Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 section the homonyms are classified according to the number of their syllables, ranging from one to five. Then follows a similar treatment of indeclinables (avyayas). A separate treatment is then given to the individual letters of the alphabet. Then homonyms are first classified according to their final consonants and then arranged according to the number of their syllables. The whole pariccheda is composed in verse. Pariccheda VI expounds the salient features of Rasas and Bhavas, in the form of sutras, vytli apd udaharanas. It deals with nine Rasas, the corresponding nine Sthayi Bhavas and the thirty-three Vyabhicari Bhavas. The MS. ends abruptly wish the first letter of the sutra enumerat. ing the eight Sattvika Bhavas. This topic may have been followed by that of the Rasabhasas and the Bhavabhasas. The missing matter, which is here drawn from the remaining portion of the second adhyaya of Kavyanusasana by Hemacandracarya and inserted in large brackets, seems to have covered two folios following the last extant folio of the incomplete MS. Unless and until the missing portion of the work be recovered, it is difficult to ascertain whether the work ended with this pariccheda. The Author of Kavyasiksa : As the concluding folios of the MS. are missing, the Prasasti of the author which the MS. may have contained at the end ) is not available. The Puspikas of the Paricchedas supply some information about the author of the work. The Puspika of Pariccheda I introduces the work as compiled by Sri Vinayacandracarya, the author of twenty Prabandhas; and the Puspikas of the following Paricchedas represent the work as composed by Acarya Sri Vinayacandra. All the Puspikas introduce Kav yasiksa as Vinayanka, i. e., marked with the word Vinaya, which invariably figures in the concluding verse of every Pariccheda. Thus the work is composed by Acarya Sri Vinayacandra, who was known as the author of twenty Prabandhas. of the other works of this author, only two are known so far. One of them is a mahakavya entitled Malli svamicarita published under the title of Mallinathacaritra in the Yasovijaya Jain Series in the Vira year 2438 (1911 A. C.). The common appellation Vinayanka ascribed to that mahakavya bears testimony to the identification of its author Vinayacandra with the author of Kavyasiksa. In the Prasasti given in the mabakavya Vinayacandra is represented as the pupil of Raviprabha, a learned scholar who composed various works and attained salvation on Mt. Raivata (Girnar). The mabakavya was composed by Vinayacandra at the instance of Narendraprabha, pupil of Narasimhasuri. It was edited Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ by Pradyumnasuri, pupil of Kanakaprabha, who was a pupil of Muni Devananda. The Prasasti does not mention the date of the composition of the mahakavya. His Kalikacaryakatha, too, is undated. But the age of the author may be inferred from the known dates of the personages associated with him. Raviprabha is known to have written Silabhavanavytti in V. E. 1229 (1172-73 A. C.). Narendraprabhasuri mentioned in the Prasasti seems identical with Narendraprabhasuri, the pupil of Naracandrasuri, who is well-known as the preceptor of Mahamatya Vastupala (V. E 1276 to 1296 = 1220-1240 A. C.) on his maternal side. Narendraprabhasuri wrote Alankaramahodadhi in V. E. 1282 (1225-26 A. C.), while Naracandrasuri expired in V. E 1287 (1230-31 A. C.). Pradyumnasuri wrote Samaradityasamksepa in V. E. 1324 (1267-68 A. C.) and Pravrajyavidhana-mulasuddhi in V. E. 1338 (1281-82 A. C.). The author is also known to have edited Dharmavidhivytti written by Udayasimhasuri at Candravati in V. E. 1286 (1229-30 A. C.). From these data the literary activities of Acarya Vinayacandra may be assigned to the thirteenth century A. C., preferably in the second (and third ) quarters of the century. This period witnessed the reign of the Caulukya kings Bhimadeva II (upto 1242 A. C.), Tribhuvanapala (1242-1244 A. C.), Visaladeva (1244-1262 A. C.) and Arjunadeva (1262-1275 A. C.). The literary circle of Mabamatya Vastupala (1220-1240 A. C.) accordingly seems to have included Acarya Vinayacandra. From the known places of the persons associated with hina Vinayacandra seems to have flourished in Gujarat. The geographical references made in Pariccheda III corroborate this assumption. Acarya Vinayacandra, the author of Malli svamicarita and Kavyasiksa is sometimes identified with Vinayacandra, the author of Kalpanirukta (dated V. E. 1325). Dipalikakalpa (dated V. E. 1345 ), Munisuvratacarita, Neminathacatuspadika and Uvaesamalakahanaya-chapaya, but Acarya Vinayacandra, the pupil of Raviprabhasuri, is obviously distinct from his namesake who was the pupil of Ratnasimhasuri. As the latter seems to be a junior contemporary of our author, he is mistaken to be identical, but the confusion cannot hold good any longer. The Author's indebtedness to earlier scholars : The author makes express references to several authors and works. Sometimes he quotes from certain works without specifying the source. Among the several scholars referred to by him expressly or impliedly, Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 some seem to have had considerable bearing on the Kavyasiksa by Acarya Vinayacandra. In the opening verse of the work he makes obeisance to the Speech of Bappabhatti. He refers to th: latter as Guru, but he was the pupil of Raviprabhasuri, while Bappabhatti flourished in V. E. 800-895 ( 743-838 A. C.), i. e., about four centuries earlier than Vinayacandra. The reference, therefore, implies that Vinayacandra here expresses his indebtedness to some work composed by Bappabhatti and makes obeisance to the latter simply as a remote Guru. The other reference to Bappabhatti, made in Pariccheda IV with respect to the composition of poetry, also seems to bear a similar implication. Bippabhatti was reputed for his wide and deep learning as Siddhasarasvata, Vadikunjarakesari etc. No work on poetics or on instructions in poetry, composed by Bappabhatti, is known to us at present, but the versatile scholar definitely seems to have contributed some work, from which Vinayacandra: drew much of his material and which seems to have been extinct by this time. At the end of enumerating the kavya-siksas in Pariccheda I (verse 27), the author ascribes them to Raviprabhagani, who evidently seems to be his preceptor. In this subject the author may have received oral and direct instructions from his preceptor, who is not known to have contributed any written work on Kavyasiksi. Though the author does not expressly acknowledge his iridebtedness to the works of Hemacandracarya, his work contains a number of portions that are more or less drawn from the works of the Great Acarya, who flourished in Gujarat in V. E. 1162-1229 during the reign of Siddharaja Jayasimha and Kumarapala and whose works had considerable bearing on the local Jaina scholars of subsequent times. A portion of Pariccheda I (pp. 3-5) of Kavyasiksa seems mainly drawn from Adhyaya I of Kavyanusasana by Hemacandracarya. On p. 5 the author cites a verse from the latter's Yogasastra On p. 8 he alludes to the opening verse of the Sabuanusasana by Acarya Hemacandra. In Pariccheda IV he quotes several verses from the latter's Abhidhanacintamani and Vitaragastotra. Pariccheda V contains some evident bearing of Anekarthasamgraha by Hemacandracarya. As regards Pariccheda VI, the sutras, the vpiti and almost all the udaharanas are taken ad verbatim from the latter's Kavyanusasana. Thus in the composition of Kavyasiksa Acarya Vinayacandra is considerably indebted to the various works by Acarya Hemacandra. The verses in the Kriyanirnaya-Pariccheda or at least their contents are drawn from Kriyani ghanta by King Vira Pandya, as the author Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 acknowledges at the end (verse 97). The collections of MSS. contain some works entitled Kriyanighantu, but none of them is known to have been composed by King Vira Pandya. In the history of the Pandya kingdom in South India Vira Pandya figures as the son and successor of King Parakrama Pandya and he seems to have reigned from about 1166 to 1180 A. C. Thus he was a contemporary of King Kumarapala and Acarya Hemacandra. If the king's Kriyanighanta comes to light, we may be in a position to ascertain the extent of its bearing on the KriyanirnayaPariccheda of Kavyasiksa. Among the earlier authors, Bana Bhatta is found to have great bearing on the author of Kavyasiksa. In Paricchedas III and IV the author quotes several passages from his Harsacarita, though he nowhere makes, any specific "reference to the source. While citing examples of poetic passages in prose, he always draws upon Harsacarita by Bana Bhatta, giving no examples from the well-known prose works by Subandhu, Dandin and Dhanapala or even from Kadambari by Bana Bhatta. Thus Harsacarita seems to be especially favourite to Vinayacandra. Bana Bhatta, the biographer of Emperor Harsa, was a contemparary of the Emperor, whose reign is dated 606 to 647 A. C. Thus Bana Bhatta, Bappa Bhatti, Acarya Hemacandra, Vira Pandya and Raviprabba Suri seem to have had considerable bearing on the author of Kavyasiksi. References to other authors and works : In his Kavyasiksa Acarya Vinayacandra also alludes to some other authors and some other works in addition to those mentioned above. In Pariccheda IV he enumerates names of sixteen eminent authors, viz., Vyasa, Valmiki, Trivikrama, Dhananjaya, Kalidasa, Magha, Bharavi, Bana, Gunadhya, Abhinandi, Sriharsa, King Bhoja, Subandhu, Dhanapala, Bilhana and Rajasekhara (p. 104 A). The authors are not enumerated in chronological sequence, but the latest among them seems to be Sribarsa, the author of Naisadhacarita. This mabakavya had already been popular in Gujarat through Poet Harihara during the time of Mahamatya Vastupala. Vinayacandra has cited cxamples from the works of some of the authors enumerated here, such as Kalidasa, Magha, Bbaravi, Bana, Abhinandi and Rajasekhara. In Pariccheda III the author refers to Magha, Bharavi, Kalidasa, Trivikrama and Dhanapala (p. 79). He also alludes to Sarvavarman, the author of Kataniya (pp. 8 and 110) as well as to Bharata, the author of Nafyasastra (pp. 137 and 147). Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 - In the context of upamanas the author makes mention of eminent Jaina scholars, 'such as Gautamasvamin, Sayyambhavasuri, Bhadrababu, Haribhadra, Silanka, Sakatayana and Umasvati (p. 104 A). Unfortunately the names of the succeeding scholars are lost in the missing folio that followed. Otherwise the list may have included names of Bappabhatti, Hemacandra and Raviprabha. The author also makes references to Kumarasambhava (p. 5), Parsvacaritra (p. 5) Katantravyakhya, (p. 8) and Tattvopaplava (p. 156) in addition to the works mentioned above. Citations from other literary works : the In his Kavyasiksa the author is found to have also cited from following poetic works, which are not specified by name : .. i Mahabharata (p. 109 ) Ramayana (p. 55 ) Kumarasambhava (pp. 55, 136, 137 &c. ) Meghaduta (pp. 136, 148 ) Raghuvamsa (pp. 56, 79, 142 &c.) Vikramorvasiya (p. 145 ) Abhijnanasakuntala ( pp. 138, 140, 144). Nagananda (p. 138 ) Mudraraksasa (p. 144 ) . Kiratarjuniya (P: 146 ) Sisupalavadha or Maghakavya ( pp. 55, 14 ova (pp. 55, 141, 146 ) Malatimadhava (pp. 139, 142, 145 ) D Mabaviracarita (pp. 143, 144 ) Uttararamacarita (pp. 141, 144, 145, 147) Vairagyasataka (pp. 139, 140) Srutabodha (p. 5). Venisambara ( pp. 138, 146 ) Kuttanimata (p. 55 ) Amarusataka ( pp. 60, 134, 135, 145 ) Hanumannataka (p. 140 ) Viddhasalabhanjika (p. 56 ) Balaramayana (p. 150 ) Padyakadambari (p. 58 ) Citrabbarata (p. 56 ) Kanakajanaki (p. 59 ) ** Amptatarangakavya (p. 59'), Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 Some of these quotations the author may have drawn through earlier works on poetics rather than from the original literary works. These works seem to be as follows: Kavyadarsa (pp. 138, 146) . Bhattendurajalocana ( p. 134) Abhinavaguptalocana (p. 133 ) ) Abhinavabharati (pp. 133, 134 ) Dasarupakavaloka (p. 142) Aucityavicaracarca (p. 139) Kavyanusasana (pp. 133, 136, 138 &c. ) Alankara' mahodadhi (0.5). Some of the verses cited in Kavyasiksa can now be traced only to to later, anthologies such as Kavindrasamuccaya, Saduktikarnamsta, Subhasitavali, Subhasitaratnabhandagara and Subhasitaratnakosa, which ascribe the verses to the following poets : : Vasundhara (p. 58) Subhanka (p. 142) Vakpatiraja (p. 136) Dhanika (p. 143) Vaiddoka (p. 137) - Adbhutapunya (p. 143) Kalasaka (p. 141) Kesata (p. 143). The subject of Kavyasiksas . . The science of poetics evolved in ancient India since long. It dealt with the definition of poetry, its basic grounds, its classification etc. Emphasis on the different characteristics of poetry gave rise to different schools of Indian poetics, such as the Rasa school, the Alankara school, the Riti school, the Vakrokti school and the Dhvani school. Several scholars contributed to the evolution of these schools; and most of the later scholars like Mammata tried to co-ordinate the different theories. As regards the contribution of Gujarat to the development of Sanskrit poetics," Kavyanusasana by Hemacandra, Kavya prakasa-samketa by Manikyacandra and Alarkara-mahodadhi by Narendraprabhasuri deserve special notice. Writers on Sanskrit Poetics held different views about the factors that constitute the basic grounds of Poetry. Some hold that poets are born and that the basic ground of poetry is Pratibha (Poetic Genius ) which is inborn. But some others contend that poets are as much born as made and that Pratibha, Vyutpatti (Proficiency attained by a study of the different branches of learning and a close observation of the world) and Abhyasa (Practice) together make a Poet. Some even main. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 tain that poets, even if not born, could be made, and that even Pratibh, can be produced. Even if a person be endowed with Pratibha - Sabaja or Utpadya, he has to get conversant with grammar, vocabulary, prosody, poetics, literature, arts and sciences as well as with the various ways of the world of men, animals, vegetation and other elements of the Nature. Instructions could be given to a budding poet in this respect. He could be instructed in the various sciences conducive to the composition of Poetry, as, for example, in grammar, vocabulary, prosody, figures of speech, rasas and bhavas and so fortb. He could be even supplied with set words and phrases that suited the various metres and the various figures of speech. The study of Poetics may make him proficient in the theoretical discourse on Poetry, but these instructions could serve him directly in the practical procedure of poetic compositions. Hence the subject of Instructions to Poets in the composition of Poetry developed side by side with Poetics. In course of time the subject was styled Kavisiksa or Kavyasiksa. Literature on Kavyasiksa : In the beginning instructions to aspiring poets may have been given orally, but in course of time they were gradually put to writing. Some scholars began to adopt topics of Kavyasiksa in their works on Poetics. Ksemendra (11th cent.), for instance, included some of these topics in his Aucityavicaracarca and Kavikanthabharana. Acarya Hemacandra and the two Vagbhalas purposely incorporated these topics along with the general theories of Poetics. But none of these could serve as direct and complete manuals, to the budding poet. By this time some also contributed direct manuals that could guide the aspiring poet in the practical aspect of his pursuit. The earliest known work on this subject is Kavisiksa by Acarya Jayamangala, who seems to have flourished in Gujarat during the reign of Siddharaja Jayasimha (1094-1143 A. C.). Kavikalpatataviveka by an anonymous author, too, is an early work on the subject, as its MS. is dated V. E. 1205 (1148-49 A. C.). Kavyakalpalata composed by Thakkura Arisimha and Amaracandrasuri, who flourished in the literary circle of Mahamatya Vastupala (1220-1240 A. C.), is a well-known work on this subject. It is elucidated by Amaracandrasuri through his commentary entitled Kavisiksa, which presents a continuous annotation on the Karikas of the original work. Kavyasiksa by Acarya Vinayacandra was written almost about the same time, but it is planned differently. Kavyakalpalata by Devesvara (circa 14 th cent.) is written on the model of the earlier Kavyakalpalata mentioned above. These treatises naturally do not deal with the conventional topics of Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 17 Poetics. They are meant chiefly as manuals to guide the poet in his profession. They supply instructions to the aspiring poet in the practical art of composing Poetry. The Instructions render him valuable service in the composition of Poetry, which is regarded to be a more or less mechanical Ars Poetica. The treatment of the subject in Kavyasiksa : In the opening verses of the work, Acarya Vinayacandra announces that he draws the subject--matter of the Kavyasiksa from the study of various sastras and that he writes the treatise for instruction of the young, i. e. the young (or aspiring ) poet. While introducing the importance of Instructions ( siksas), the author makes a passing reference to the general characteristics of Poetry. He defines Kavya as constituted by Word and Sense, endowed with Gunas. He thus seems to favour the Alankara School and the Riti School of Poetics. He does not here include Alankara as a necessary constituent of Poetry as Acarya Hemacandra does. Though he makes no mention of Rasa or Dhvani in the definition, he seems to be regarding Gunas subservient to Rasas, to which he devotes a special Pariccheda. In this respect he probably follows earlier authors like Mammata and Hemacandra. As regards the purpose of Poetry, the author mentions only Joy and Glory and thus follows the earlier writers like Bbamaha, Dandin and Vamana. Unlike Mammata and Hemacandra he does not multiply the number of the motives underlying the composition of Poetry. Then the author contends that Poetry may be smoothly composed by means of the pure impartations of Instructions. This corresponds to what Mammata styles Practice under the Instructions (siksas) of those that know Poetry The author then proceeds to enumerate the numerous and various activities to be undertaken by an aspiring poet. In the treatment of metres, he supplies sets of stereotyped words and phrases that would suit the quarters of the different metres. Here he deals with Anustup, Indravajra, Vasantatilaka, Malini, Mandakranta, Sikharini. Sragdhara and sardulavikridita in particular. He also imparts instructions for the depiction of different colours, qualities and topics to be described in a Mabakavya. The Pariccheda on Kriya-nirnaya implies the emphasis laid by the author on the importance of the knowledge of the various verbs, their Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 meanings and their grammatical forms. The assimilation of the two sections involves repetition of some verbs. Some of the verbal forms given here are found to be unusual in comparision to those given in the current Dhatupathas. The treatment of Loka-kausalya in Pariccheda III presents the most fundamental and comprehensive topic of Kavyasiksa. The various objects numbering one, two, three etc. are also enumerated in the Kavyakalpalata but the author of the Kavyasiksa has treated the topic in more detail. He generally enumerates even all the individual objects of each calegory and supplies full information of encyclopaedic character. The enumeration of the different numbers of places constituting geographical regions (p. 53) deserves special notice, as it throws light on a number of small and large groups of places in old Gujarat, peTalApadraprabhRti caturuttaraM zatam , for instance, has proved useful in establishing the correct origin of the current term Carotar (which was wrongly taken to be a corrupt form of Carutara) and the early capital place of the region. The enumeration of select abhanakas (sayings ) illustrates the importance of their use in litrature. The author has here cited twenty-five Sanskrit and four Prakrit sayings. They deserve special study from the sociological point of view. Paricchedas III and IV are both of encyclopaedic character. Some of the verses seem taken from Kavyanusasana-viveka by Acarya Hemacandra, while the prose passages are all cited from the Harsacarita by Bana Bhatta. The use of repetitions of similar syllables is illustrated profusely (pp. 60 ff.), but the author does not treat the subject in the form of the different types of Sabdalankaras (Figures of Sound). Similarly he cites examples of different types of upama (simile) on pages 74 ff, but does not treat the topic as a subject of Alankarasastra. The discourse on Arthotpattibijas (pp. 92-102) contains examples of rupaka (metaphor ), but the figure of speech is not specified as such. On p. 83 the author states that he would illustrate metaphors for triumph over anger etc. in the discourse on rupaka. This remark may imply that he is going to devote a special discourse to Figures of Speech, but no such discourse occurs in the succeeding pages. It does not necessarily imply that the Pariccheda on Rasas was followed by a Pariccheda on Alankaras, which is lost in the missing portion of the MS. For on p. 79 the author remarks that for the further discouse on upuma, the reader way refer to Alankarasasta. This remark makes it clear that the author did Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 not intend to devote any full-fledged discourse on Figures of Speech onwards. The remark on p. 83, therefore, seems to be applied to some examples of rupaka cited in the topic of arthotpattibijas on pp. 100-102, wherein triumph over moba, papa etc. is referred to. The enumeration of the thirty-six types of weapons given at the end of Pariccheda III seems to be a postscript, as it does not suit the context. In fact it must have been given betwen the topic of objects numbering thirty-four (p. 48) and that of objects numbering forty-two (p. 49). The topic of karaka-siksa (p. 45) is treated casually and cursorily. at the end of the topic of Jina-vyavarnana. The author deals with topics of grammar only in relation to the use of set phraseology in Poetry. Accordingly he enjoins to avoid ungrammatical forms like Bhavantpati (p. 88). The confusion between Buddha and Bauddha on p. 89 may be ascribed to the scribe rather than the author. The expressions of Slesa (pun) given on pp. 109-110 contain technical terms of astrology and grammar. In the composition of poetry lexicographic lists of synonyms prove very helpful for the selection of the suitable word. However, the author * devotes the entire Pariccheda V to homonyms. In the first five kandas he classifies homonyms according to the numbers of their syllables, and then arranges the syllables of each group according to the alphabetic order of their final consonants. The homonyms are fhen generally sub-arranged according to the alphabetic sequence of their initial letters, but this principle is not followed in the section of homonyms of three syllables (pp. 114117). The homonym ardha paravata is included in the section of homonyms of five syllables, though it deserves a separate treatment under the head of the section of homonyms of six syllables. The homonyms first classified according to the alphabetic order of their final consonants and then sub-classified according to the number of their syllables are seldom arranged according to the alphabetic order of their initial letters. For it is very difficult to follow the alphabetic order of homonyms of each sub-group in the metrical presentation of the subject. In the alphabetic order followed here ksa is treated as an independent consonant following ha, while the position of jna is retained in association with ja. The combination of the two sections involves repetition of some homonyms, but they contain some homonyms and several meanings that are not given in Anekarthasangraha by Acarya Hemacandra. In Pariccheda VI the author draws all the mattert rom Hemacandra's Kavyanusasana, omitting a few minor details here and there. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 Kavyasiksa by Acarya Vinayacandra bears close proximity to Kavisiksa by Amaracandrasuri in time and space, but the two works widely differ from each other in the selection, sequence and treatment of their topics. The former seems to have inherited the bearing of Bappa Bhatti and Acarya Hemacandra through a different line of preceptors. On the whole Kavyasiksa by Acarya Vinayacandra seems to be a lucid and comprehensive treatise on the subject and would serve as a valuable manual to the aspiring poet for making literary compositions in prose as well as in verse. Indices : The text is supplemented by a General Index of proper names and important topics, an Index of the verbs given in Pariccheda II and an Index of the homonyms treated in Pariccheda V. The General Index will also serve to trace the references made by the author to early writers and works as well as the unspecified sources of citations, suggested by the Editor. Publication : At the end I express my sincere tbanks to Muni Shri Punyavijayaji and the General Editors of Lalbhai Dalpatbhai Series for their guidance and co-operation in the editing of this work. I am. highly thankful to Shri Dalsukh Malvania, the Director of L. D. Institute of Indology for undertaking the publication of this work in the scheme of publishing rare manuscripts with the publication grant-in-aid from the Ministry of Education, Government of India. Suvas, Azad Society, Ahmedabad-6 4-9-1964 H. G. SHASTRI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zikSAparicchedaH prAstAvikam 'bhale' zabda-vyAkhyA 'aham' 'OM namaH' devatA kAvyam kAvya-zikSAH vidyamAnasyArthasyAgumphaH asato'rthasya gumphanam niyamaH zlokaH pAdapUraNam padasaMcAriNI zuklAnAM zlokAH kRSNAnAM zlokAH raktAnAM zlokAH pItAnAM zlokAH vizeSaNagaNaH indravajrA vasantatilakA mAlinI mandAkAntA zikhariNI sragdharA zArdUlavikrIDitam zvetA kRSNAH . rakAH vartulAni vakrAH . madhyazUnyavRttAni madhyapUrNavRttAni sphAravavRttAni paridhivRttAni viSayAnukramaH / 1-25 pItAH balinaH kharvAH gambhIrAH komalA: karkazAH zrutisukhadAH zrutitikAni candrodayaH sUryodayaH vanam vivAhaH mRgayA varNyaguNAH vAgAvayavAH . varNanIyavastusaGgraha mahAkAvyam ratnAkaraH parvatAdiH / 2. kriyAnirNayaparicchedaH 3. lokakauzalyaparicchedaH eka: trINi catvAraH paJca sapta aSTa nava daza ekAdaza dvAdaza ur , , 357 , , - 18 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vissyaanukrmH| yuvA strI vItarAgaH brahmA hariH lakSmI trayodaza caturdaza paJcadaza SoDaza saptadaza aSTAdaza dvAviMzatiH caturviMzatiH aSTAviMzatiH dvAtriMzat catustrizat dvicatvAriMzat catuHSaSTiH aSTaSaSTiH dvAsaptatiH caturazItiH zatam aSTottarazatam SaSTiH sahasrANi : aSTAzItiH sahasrANi caturazItirlakSANi . samUhavAcakAH zabdAH AbhAnakAH .. paricayAH .... vinAyakaH sakhIbhaTaH valabhInAthaH *vetAmbarAcAryaH brAhmaNaH yogI caNDI jinayakSAH AzramabIjAni kulavadhUH vezyA gutakAraH kulaTA upAdhyAyaH ... . 52 .. mUrkhaH bAla: yuvA sahazAkSarA: mAndhavyAvarNanakauzalyam straiNAlApavarNanakauzalyam senAprayANavarNanakauzalyam uttamapuruSavarNanakauzalyam upamApadAni zastrasaMgrahaH bIjavyAvarNanaparicchedaH jinabIjAni kArakazikSA haravIjAni mAtaraH bAlakrIDanakAni pustakam jinacaityam zivacaityam viSNucaityam kAmadevacaityam prAkAraH pratolI grAmaH vRkSaH 81-110 81 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vissyaanukrmH| zaNDA pravahaNam dhIvarAH pravahaNabhaGgaH dezotpAtaH kaTakotpAtAH dhATI yuddhabhaGgaH nagarabhaGgaH vaNijaH kAyastha: kSatriyaH kSapaNaka: tapasvI sAMkhyaH cArvAkaH kaviH sajanaH durjanaH cauraH arthotpattibIjAni doSabIjam sarvopamArthabIjam . rAjadvAravarNanabIjAni 107 yogAdilakSaNAni 5. anekArthazabdasaMgrahaparicchedaH 111-132 ekAkSarakANDaH 111 dvayakSarakANDaH 111 tryakSarakANDa 114 caturakSarakANDaH 117 paJcAkSarakANDaH 119 avyayAkANDaH 119 mUlAkSarArthakANDaH 122 antyAkSaravargakANDaH 122 rasabhAvanirUpaNaparicchedaH 133-150 rasalakSaNam 133 rasamedAH 134 sthAyibhAvAH 140 vyabhicAribhAvAH 140 sAttvikabhAvAH 117 rasabhAvAbhAsAH 148 103 / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #26 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THEb Belle kelpleje le kelkbelekalliolleth anpathritanyapatanjalRASIASPARATPURESHER Nelier2ILDREeneDElElements KheladieubaneliEETTERLEASE SonuteTRAIL RERNENERARE JAOCRATERTRENDIBITNEPALREVAILAJALARIES ManfulshreMUMBLEDIRAKHAIPUREATRENA SCREENiralamneTEHURED RAMERAMETREETERMANENTATALAHIRENER HAIReaujRAJELHIegRICUREngseathlyitage PREPARATURI SHAILANJLIQaemETERNA lA la bhAI da la pa ta bhAI grantha mA lA : kA vya zikSA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvinayacandrasariviracitA kAvya zikSA 1. shikssaapricchedH| . natvA zrIbhAratI devIM bappamaTigurogira(rA) / kAvyazikSA pravakSyAmi nAnAzAstranirIkSaNAt // 1 // vidvanmAmitayA naiva [naiva ] kIrti[ pralobhanAt ] / kintu bAlAvabodhAya zAstrAdenAM likhAmyaham // 2 // 'bhale' zabdavyAkhyA AdyA zaktirasau parA bhagavatI kumlAkRti vibhratI . . reSA(khA) [ kuNDalinIti ]varNanapadA vyomAntaSiyosinI / prekSyA pustika]mAtRkAdilikhitA kAryeSu ca zUyate / devI brahmamayI punAtu bhavataH siddhirmale vizrutA // 3 // ahamiti siddhacakrasya prathamaM bIjam , akArAdi haparyantam / OM mama ityAdi OMkArazcAthazabdazca dvAvetau prahmaNaH purA / [kaNThaM bhittvA viniryAtau tasmAnmAGgalikAvu ]mau // 4 // ..... ..... ... . . . [.. --durgAdAsasya / ] bhathavA- arihaMtA asarIrA AyariyA ceva uvajJayA muNiNo / paDhamakkharanippanno [OMkAro paMcaparamiTTI] ||5|| OMkAraM vindusaMyuktaM nityaM dhyAyanti yoginaH / .... kAmadai mokSadaM caiva OMkArAya namo namaH // 6 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyazikSA devatA hi tridhA ............ ............ samucitA / nItizAstre nRpasya samuciteSTA sarasvatI // 7 // - kAvyam- zabdArthoM saguNau kAvyaM, tanmude yazase'thavA / tacca zuddhopadezebhyaH zikSANAM vazato bhavet // 8 // zikSA:- . . . tAzcamAH-sahavAsaH kavivarairmahAkAvyArthacarvaNam / AryatvaM sujane maitrI saumanasya suveSatA // 9 // nATakAbhinayaprekSAzRGgArAliGgatA(nA) matiH / kavInAM saMgame dAnaM gItenAtmAdhivAsanam // 10 // lokAcAraparijJAnaM vicitrAkhyAyikArasaH / itihAsAnusaraNaM cArucitranirIkSaNam // 11 // zilpinAM kauzalaprekSA vIrayuddhAvalokanam / zoka-pratApa-zravaNaM zmazAnAraNyadarzanam // 12 // vatinAM paryupAsA ca nIDAyatanasevanam / madhurasnigdhamazanaM dhAtusAmyamazokatA // 13 // nizAzeSaprabodhazca pratibhA smRtirAdaraH / ....... sukhAsanaM divAzayyA ziziroSNapratikriyA // 14 // AlokaH patralekhyAdau goSThI prahasanajJatA / prekSA prANisvarUpANAM samudrAdisthitIkSaNam // 15 // ravIndutArakalanaM sarvartuparibhAvanam / janasaMghAbhigamanaM dezabhASopajIvanam // 16 // AdhAnoddharaNaprajJA kRtasaMzo................ / .... ..... .... .... .... .... // 17 // maha(? iSTa)pUjA nijotkarSe parotkarSavimarzanam / AtmazlAghA-stutau lajjA parazlAghA[ numodanam ] // 18 // . .... .... .... .... .... .... .... .... / .. paronmeSajigISA ca vya(vyutpattyai sarvaziSyatA // 19 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shikssaapricchedH| pAThasyAvasarajJatvaM zrotRcittA[ nuraJjanam / ] ..... .... .... .... .... .... .... .... // 20 // [u ]padezavizeSoktiradIrgharasasaGgatiH / svasUktapreSaNaM dikSu parasUktaparigrahaH // 21 // .... .... .... .... .... .... .... / .... parityAgaH saMtoSaH sattvazIlatA // 22 // ayAcakatvamagrAmya padAlApaH kathAsvapi / .... .... .... .... .... .... // 23 // [stava ]notpAdane yatnaH sAmyaM sarvasurastutau / parAkSepasahiSNutvaM gAmbhIrya nirvikAratA // 24 // avikatthanatA dainyaM pareSAM naSTayojanam / parAbhiprAyakathanaM parasAdRzyabhASaNam // 25 // saprasAdapadanyAsaH sasaMvAdArthasaMgatiH / nirvirodharasavyaktiyuktirvyAsa-samAsayoH // 26 // prArabdhakAryanirvAhaH pravAhacaturo girAm / zikSANAM zatamityuktaM raviprabhagaNezvaraiH // 27 // vidyamAnasyArthasyAgumpha: kasyApi jAti-dravya-guNa-kriyAdevidyamAnasyArthasyAgumphaH / tatra jAteryathA mAlatyA vasante, puSpaphalasya candanadrume, phalasyAzoke / dravyasya yathA-kRSNapakSe satyA api jyotsnAyAH zuklapakSe tvandhakArasya / 20 guNasya yathA-kundakuimalAnAM kAmidantAnAM ca raktatvasya, kamalAdInAM ca haritatvasya, priyaGgupuSpANAM ca pItatvasya / kriyAyA yathA-divA nIlotpalAnAM vikAsasya, divA] zephAlikAkusumAnAM visraMsasya / asato'rthasya gumphanam tathA bandho'nyasya asato'pi hi / anyasya jAtyAdereva asato'pi gumphanam / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kAvyazikSA tatra jAteryathA--nadISu [pa]anIlotpalAdInAM, jalAsayamAtre'pi haMsAdInAM, yatra [ta ]tra parvate suvarNaratnAdInAM ca / ... ... .... ... ... dravyasya yathA--tamasi muSTigrAhyatvasya sUcImedasya ka, [jyotsnAyAM ca kumbhopavAhyatvAdeH / guNasya yathA--yazo.. hAsA]dau zauklayasya, ..ayazaH . pApAdau kArNyasya, krodhAnurAgayo raktatvasya / kriyAyA yathA- [cakoreSu candrikApAlasya, anAmikumeSu nizi] bhinnataTAzrayaNasya / niyamaH-- niyamo jAtyAdereva / jAtethA samudreSveva makasaH, tAmrapAmeva muktAH / dravyasya yathA-malAya eva candanasthAnam , himakyeka bhUrjasamutpattiH / guNasya yathA-sAmAnyopAdAne mANikyAnAM zoNi(Na)taiva, puSpANAM zuklataiva, meghAnAM kRSNataiva / 15 kriyAyA yathA-kokilarutaM vasanta eva, mayUrANAM varSAsveva virutaM nRtyaM ca / ___athavA niyamaH kavisamayaH / yathA-zukkagaurayoH, kRSNanIlayoH, kRSNazyAmayoH / pItaraktayoH, candre zazamRgayoH, kAmaketane makaramatsyayoH, atrinetrasamudrasamudbhavayozcandrayoH, dvAdazAnAmapyAdityAnAM, kamalAsampadoH, kSIrakSArasamudrayoH, daityadAnavAsurANAM caikyam / cakSurAderanekavarNopavarNanam , bahukAlajanmano'pi zivacandramaso bAlatvam , 20 kAmasya mUrtatvi]mamUrttatvaM ceti / . .. pasvityaM pUrvameva toyadhiprabhRtau padam / .. parantu vADavAnyAdau gIrvANAdau na kizcana // 28 // syuruttarapade vyAdhapuGgavarSabhapuGgavAH / / siMhazArdUlanAgAzca kuJjarazca matallikA // 29 // 25. prakANDAdayazca // parvoparAgaM vinA nizi snAnaM niSiddham / darzaninAM vivAha karaNam / vacadhAtuH(toH) purato'nteraprayogaH / sumanaH-apsaraH-godhA-yUkAdayaH zabdA bahuvacanAntAH / Adityo dRzyate iti prAkRtaM na kAryam / yacchabda-tacchandayo. padye. saMdhiryathA -- Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSAparicchedaH .. 'saiSa dAzarathI rAmaH saiSa rAjA yudhiSThiraH / ' ityAdi / yattadoH pAdarapUraNe saMdhiH / Amantrite pUrvapadamavidyamAnabat , yathA- devi ! tava....te 'iti na bhavati / balivalyorAtmanepadamanityam , yathA-'klan mRgAGka'........ityAdi / ke'pyarocikinaH ke'pi satRSyAbhyabahArimaH / teSu pUrva vivekitvAdenAmarhanti nApare // 30 // ke'pi kavayaH kakte - varNanAd darzanAcca kaviH / 'nAnRSiH kurute kAvyaM nAviSNuH pRthivIpatiH / ' ityAdi / zeSa spaSTam / zlokaH (anussttup)| kAvyalakSaNamidampaJcamaM laghu sarvatra saptamaM dvi-caturvayoH / - 10 SaSThaM guruM vijAnIbAdetat zlokasya lakSaNam // 31 // paJcamo laghuriti vyabhicarati prAyo, yathA yogazAstre - " kRtAparAve'pi jAne' [ 1, 3.] / kumArasaMbhake - 'etAvaduktvA tanayAm' [6, 82 ] / 'SaSThaM muruM vijAnIyAt etadapi, yathA - zrIpArzvacaritra itazca guNadhavalaM' 15 iti / maryazUnyA chaMdaHzikSA vidheyA - ka kA ki kI ku kU kaM kaH ke ki ko ka kalA kAkaH / kalAkelirilAmaulimAlAlolalatAlayaH // 32 // anuSTupmedAH 108 / dvAtriMzatAkSaraiH zlokaH / kvaciMdAce ekatrisatA, 38. yathA - khAmi savvajIve, savve jIvA khamaMtu meN|" ityAdi / ['vaMdittu pratikramaNa] kAvyaM hi ekAdipAdapUraNairladhutaramupajAyate / tAnyamUni - ka ke suhaka he re bho drAg / prAkRte-NaM je Su(?) ityAdi / vede - agnim / balaH khalu nanu nUnam hantaH ayi api aye are 25 aho haMho caika yathA tathA param vasm cAra hAri rAya valgu kAnta sauma sAdhu maju sya naca kAmya katra yukta muktaH saumya priya phalgaH aha evam Ama ityAdi / nATake - haje hale(lA) aho ammo iti / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyazikSA . prakAmam nikAmam sutarAm nitarAm anagha suguNa vimala vivekin rucira zobhana maJjula prAJjala pezala sundara pravara pradhAna pradiSTa prakRSTa paTimA paTIyAn ujjvala dhavala sunetra sumukha cakSuSya subhaga bhAsura vandAru sudRSTe sadRSTe sunaya suvAkya salajja zAstravit guNavit nayavit jJAnavit dharmavit tattvavit kriyAvit prajJAlu '5 zraddhAlu Astika vinayI vibhavI prabhAvI sunayI surUpI / evam-guNAna(la)ya tapodhana tapobala yazo'nagha zubhakIrte somanetra somadRSTe zAntadRSTe priyaMvada bhadrekara makara zubhaMkara kSemaMkara kSemakara zikkara dinakara divAkara vibhAkara guNAkara prabhAkara divyamUrte nayageha yazogeha yazovArddha nyAyadRSTe candramukha indumukha zazimukha bhadramukha vicArajJa vinayajJa satAMmata satAMmAnya dharmapAtra dayAdhAra 10 AtmArAma jJAnadhana sAmyadhana kriyAruce dharmavIra yuddhavIra dAnavIra kulaketo kuladhvaja kulAdhAra kuladIpa sAhasAGka - raNamalla abhaGgeza raNamalla' raNadhIra yazogRha kalpavRkSa vidyArAma vidyAdhAma vidyAgeha ityAdi / devAdhideva vidyAnidhAna guNasaMpUrNa vicArarata kriyApravINa saMgrAmavIra sAhasanidhe vicAraruce sabhyapUjita gajagamana dharmasadana mohamalana kAmazamana haMsagamana 15 haMsAbhirAma svakulottaMsa prazaMsAspada kamalanetra paGkajanetra ambujanetra-ebhyo dRSTi zabdaH prayojyaH / sAdhupUjita mahasAM-tejasAM-dyutInAm-ojasAM-tapasAM zreyasAM nidheebhyaH parato dhAma-gRha-sthAna-vAsa-kula-kuTa-dhiSNya-zAlA vezmAdIni padAni yojyAni / mahanIyAGga pUjanIyAGga kIrtanIyAGga kalAnidhAna vicAracAra vicArojjvala guNamandira guNasundara pradhAnamUrte anaghakIrte induvadana guNasadana guNacandana netramadana mokSa30 syandanaM nItidhUdhurya raNarasika kalA-tejo-yazaH-dhAmabhyo nilaya, satya-tapaH-kriyA dharmebhyo nirata, pApa-hiMsA-mRSA-cauryebhyo virata, guNamahita nayasahita hitamitAbhyAM bhojana, amRtavAkya / mantriNi-nayacANakya dvitIyAbhaya prajJAsamudra / kSatriye-satyasaGgara satyapratijJa jitasaMgrAma raNatatpara / vezyAyAm rUpeNa raMbhe ratacature ratarasike vaizikAdhAre ratapracaNDe ityAdi / 25- vicAra - vinaya - viveka - satkriyA - satkalA - saddharma - saddAna - suzIla - sutapaH - subhAva - sudeva - suguru - saMgrAma - sumati - sugati - suyati-suzAstra-suzastra-satpAtrebhyo nirata, pAtaka - alIka - duSTatvebhyo'pi nirata iti padaM vyatireke / smaratarupuSpa gaurazubhamUrte 1. punarukto'trAya zabdaH / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSAparicchedaH iti kAmini / mRgendra vikrama iti rAjani / suratapravINa iti kAmuke / gaGgAjalojjvala iti dhaarmike| kalaGkavikala iti sAmAnye / sukalAnilaya vacanacandana madana: sadana vijJAtalakSaNa vihitavinaya viditasAhitya lakSaNalakSita tapAragAmin vijJAtasucchandaH abhaya - ahiMsA - vicArebhyo dIkSita, kuladhUrdhavala zazAGkavadana dAnaikakalpadro vikramanidhAna vinaya-suvAkyAbhyAM pradhAna,--ninidAna asamAnAt / rUpa guNa-kIrti- 5 mUrti-zIla bhAva-dayAH / rUpajitasmara sAkSAdguNAkara viduSAM-tapasAM-mahasAM-tejasAm- " ojasAMchandasAM-zreyasAM maNDana iti padaM yojyate / aucityena padavinyAsaH / yataH anaucityAdRte nAnyad rasabhaGgasya kAraNam / __prasiddhaucityamahimA rasasyopaniSanmatA // 33 // sattvaratnAmbudhe duritadalana duritabhidura vilayavidura mohAndhya-pAtaka- 10 vyAmoha saMsArebhyo bhidura / ratavicArajJa dharmakalAmaya sarvavANijyAbdhe anukUladaiva .. kSuNNadveSibala balabalabhadra prajJAbRhaspate dAnajitabale hatakalikAla jitakAlavyAla lalanAlobhana sukRtanirata ityAdi / saptAkSarANi-rajanIkaravaktra pratApajitasUrya rUpadveSitakAma mahanIyaviveka vicArasundarAGga yAcakacAtakAbda ityAdi / . - 15 vivekahemahemAdriH-deve / ajJAnadhvAntavidhvaMsI mohadhvAntadivAnAthaH, dIkSitaH kSoNirakSAyAm / striyAm-rUpanirjitanAkastrI / bhayabhrAntakuraGgAkSI nIlotpalavilocanA / gajendragAminI * kAmavAhinI ratazAlinI // 34 // - iti zlokaH / paNDite sAhitya-tarka-nirghaNTa-chando-vyAkaraNAmbudhe / rohiNIramaNaprakhya khyAtakIrte budhottama // 35 // rAjani vIrabhogINadordaNDapracaNDadveSidarpabhit / paraMtapo mahAvIraH paranArIsahodaraH // 36 // . vRSe ghaNTATaGkAramukharaH kandharasthAmabhAsuraH / 25 zriyA kailAsavalloke vRSo DiNDIrapANDuraH // 37 // vezyA ratadravyArthinI paNyAGganA mAyAniketanam / devadattopamA sAkSAd vizikAnAM nivAsabhUH // 38 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aj kAvyazikSA vivekahemahemAdiH guNamuktAphalAmbhodhiH rUpanirjitakandarpaH dharmavallIvasantAbhaH divyamUrtijitAnaGga iti prathamapadam / guNamANikyarohaNaH guNacandanaparvataH vivekahaMsamAnasaH, vAcA vijitacandanaH . ityAdi padadvayena pUraNam / niHsImaguNamANikyo mANikyAcalavaibhavaH / vidyAvArAMnidhizcandro nistandro dharmakarmasu // 39 // pdsNcaarinnii| tadeva kAvyaM padasaMcAreNa kriyate / padasaMcAriNI nAma yathA devadevaM praNamyAdau sarvahaM sarvadarzinam / kAtantrasya pravakSyAmi vyAkhyAnaM zArvavarmikam // 4 // devAdhidevamAnamya sarvajJaM sarvadarzakam / laghusUtrasya vakSyAmi vyAkhyAnaM zarvavarmajam // 41 // devadevaM praNamya prAk samastajJAnakovidam / kAtantravyAkhyAM vakSye'haM nirmitAM zarvavarmaNA // 42 // 15 athavA- praNamya paramAtmAnaM zreyaHzabdAnuzAsanam / AcAryahemacandreNa vidvatprItyai pratanyate' // 43 // praNamya paramAtmanaM puNyazabdAnuzAsanam / sUriNA hemacandreNa budhaharSAya tanyate // 44 // yathA vA- jayai viNijjiyarAo savvannU tiyasanAhakayapUo / sabbhUyavatthuvAI sivagaInAho mahAvIro // 45 // [chAyA-] jayati vinirjitarAgaH sarvajJastridazanAthakRtapUjaH / sadbhUtavastuvAdI zivagatinAtho mahAvIraH // yathA vA.- varakaNaya-saMkha-vihuma-maragaya-ghaNasaMnihaM vigayamohaM / sattarisayaM jiNANaM savvAmarapUiyaM vaMde // 16 // 1.bhatra mUlA loko yathA praNamya paramAtmanaM zreyaHzabdAkAvyAnuzAsanam / AcAryahemacandreNa smRtvA kiJcit prakAzyate // 20 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSAparicchedaH / [chAyA-] varakanaka-zaGkha-vidruma marakata-dhanasaMnibhaM vigatamoham / saptatizataM jinAnAM sarvAmarapUjitaM vande // evaM saMcAriNIkrameNa zlokAH / / sahasrazata .... .... .... .... .... ... ThANa ....gai viNayamaNayo'.... zuklAdInAM shlokaaH| [prathame pAde paJcA ]kSare zuklAnAm ___karpUrapUra DiNDIrapiNDa sAvi]TI(trI)kara zambUkavraja gaGgApravAha ravidIdhiti mRNAlanAla madhUkapuSpa phenasaMcaya kairavotkara kairavavrAta candanadrava kaThinIdrava zrIkhaNDapiNDa dantIndradanta kAminIgaNDa muktAkalApa nIhArahAra kailAsahAsa sudhAsaMvAda 10 prAleyajAla karakotkara mRNAlastamba varSopalaugha kundasaMdoha sphaTikopala zAlitandula kalhArapuSpa sinduvAraudha mallikApuSpa kadalIsAra zaradambhoda navanItaugha ghanasAraugha zubhrAbhradyuti pAradadrava macu(muca)kundaugha / tatraiva tRtIyAkSare-nIkAsa saMkAsa sapra(pa)kSa tulyazrI tulyAbha sadRkSa // 1 // dvitIyapAde dvitIyAkSare--kAnti tejaH prabhA rociH mahaH deha kIrti guNa vapu 15 tanu tanU kAya aGga varma piNDa gAtra mUrti / dvitIyapAde-yasya tasya asya ityAdi / caturthAkSare--prakAzate pratIyate prabhAsate pratIkSate praNIyate // 2 // tRtIyapAde tRtIyAkSare --candro'yam ghaTo'yam prAsAdaH nIhAraH megho'yam kambalaH suvarNaH / tRtIyapAde paJcAkSaraiH-rAjate ramyaH, zobhate bhadraH, bhAsvate bhAsvAn, prekSate bhUyaH, dRzyate nUnam, vIkSyate lokaiH // 3 // 30 caturthe pAde tRtIyAkSaraiH -nitAntam nizcitam niyatam sarvathA satatam sarvadA sutarAm / punaH paJcamAkSaraiH-dRzyadIdhitiH darzanocitaH darzanapriyaH priyadarzanaH vIkSaNocitaH locanapriyaH priyalocanaH // 4 // niSpanno'yaM prathamaH zlokaH zuklAnAm // 1 // atha kRSNAnAm-prathame pAde paJcAkSaraiH - yamunAjala kAlindIjala nIlanIraja navajImUta maSIsaMcaya kAminIkeza bhramarapakSa ci(ca)JcarIkaudha veNIsaMcaya 25 ghanasaMdoha ala(ta)sIpuSpa zyAmAGgIgAtra kokilakaNTha kokilAzreNI rAjapaTTaugha nIlakaNThaugha gavalavAta / evamanye'pyUhanIyAH puna nIkAsAdibhiH saMbandhanIyAH / [iti dvitIyazlokotpattiH // 2 // ] 1. avAcyAnImAni padAni Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] kAvyazikSA ... raktAnAm-prathame pAde paJcAkSaraiH-bandhUkapuSpa gairikadrava kiMzukapuSpa japAprasUna maJjiSThArAga alaktarasa sandhyAdIdhiti pravAlajAla pallavAGkura dADimIpuSpa dADimIbIja kuGkumarasa kuGkumadrava taptakAJcana caJcatkAJcana cArukAJcana / evamanye'pyUhanIyAH punarnIkAsAdibhiryojanIyAH / iti tRtIyazlokotpattiH // 3 // pItAnAm-prathame pAde paJcAkSare--suvarNavarNa kUSmANDapuSpa karpAsapuSpa gandhakadrava haritAlaugha kanakadrava haridrAdrava suparNapadma hemapaGkaja gaurAGgIgAtra purANaparNa zaNaprasUna vidyutsaMcaya saudAminyogha kanakAmbhoja pItapaGkaja pItotpalaugha / punaH saMkAsAdibhiH saMbandhaH // 4 // vizeSaNagaNaH-- prathame pAde caturthAkSare - devadatta yajJadatta viSNumitra / 10 punazcaturthAkSare- mahAbuddhiH prANAdhAraH mahAkIrtiH vizuddhAtmA kRpAyuktaH dayAyuktaH jitArAtiH jayatyeSaH vibhetyeSaH kRtI nUnam mahAprAjJaH mahAtejAH prasannAtmA / prasiddho'yaM vizeSaNagaNaH / evamanye'pyUhanIyAH // ___dvitIyapAde tRtIyAkSare--dharmeNa kRpayA puNyena zubhena dayayA sukhena sukRtaiH vidyayA guNena cakSuSA vapuSA kezena kalayA dAnena / punaH paJcAkSare--samalaMkRtaH 15 parimArjitaH parimaNDitaH sarvadAnvitaH sukhalAlitaH / tRtIyapAde tRtIyAkSare--AnandaH pramodaH saMtoSaH surabhiH sujJAnam sakRtam supAdam / punaH paJcAkSare -dIyate yena, dhIyate yena, gIyate yena, janyate yena, pAlyate yena, rA(ra)jyate yena, prApyate yena, jIyate yena, nIyate yena, pacyate yena / caturthapAde tRtIyAkSare--lokAnAm prANinAm buddhAnAm zUrANAm bhikSUNAm 30 sarveSAm / paJcAkSaraiH-paramArthataH, nanu nizcitam, khalu sarvadA, samanantaram jagatastale, pRthivItale, kSaNamAtrataH, darzanAdinA, kSetravIkSaNAt, dRSTimAtrataH // prathame pAde caturthAkSare--mahAvIram / punazcaturthAkSare--sadA vande, pravande'ham , nato naumi, sadA staumi, ciraM vande, namisyAmi, saMstavImi, jinAdhIzam, gaNAdhIzam, janAdhIzam, mahAtmAnam, mudAM pAtram, zriyaH pAtram, zriyAM dhAma, zriyAM 25 sthAnam, zriyAM geham / dvitIyapAde tRtIyAkSare---siMhena maNinA gadayA sahasA zirasA / punaH paJcamAkSare--bhUSitodaram bhAvabhAsuraH parirAjitam dyotitAmbaram / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSAparicchedaH / tRtIyapAde tRtIyAkSare--kaluSAm kalmaSam duritam duSkRta MB ! timiram pApaM ca / punaH paJcamAkSare--khaNDitaM yena, nAzitaM yena, mAritaM yena,pATitaM yena, dhvaMsitaM yena / caturthapAde caturthAkSare -- nIrajena payodena vAridena kajjalena alAtena rAjapaTTaiH indIvaraiH / punaH caturthAkSare--samaprabham samadyutiH sadopamam sadAprabham sadAnibham 5 sadAdhruvam / [iti zlokaH] indravajrAyAm-prathame pAde dvitIyAkSare-dAne mAne bhikSuH vidvAn / tRtIyAkSare--prasiddhaH vizuddhaH mahAtmA mahAdhIH mahAzrIH / SaSThAkSare--sukRtI janAnAm, sukRtAM garIyAn , yatInAM mahAtmA / 10 dvitIyapAde paJcamAkSare-dharmapratAno vidyAvizeSaiH zubhairyazobhiH / SaSThAkSare-. parirAjamAnaH, parizobhamAnaH, paribhUSito'yam, sutarAmupetaH, bRhatAM mahIyAn / tRtIyapAde SaDakSare-vinAzitaM yena, vidAritaM yena, vikhaNDitaM yena / paJcAkSare--samastamaMhaH samastayoniH samastapApam / caturthapAde paJcamAkSare-- lIlAravindaiH payodharaudhaiH sAmbhaHpayodaiH / punaH 15 SaDakSare--sadRzaprakAzaH, sadRzaH sadaiva, pratitulyakAntiH, samadIptijAtaH / [ iti ] indravajrA // vasantatilakAchandasi-prathame pAde'STAkSare--prAleyajAlamahasA nIhAranirmalarucA phullAravindanivahai: zItAMzudIdhitigaNaiH svidyattuSArasalilaiH varSopalAmbudajalaiH kAsaprasUnanikaraiH mallIpradhAnakumudaiH kailAsahAsakumudaiH kailAsahAsakamalaiH zrIkhaNDapiNDa- 20 visaraiH ambhojacandanacayaiH kAsaprakAzavimalaiH / punaH SaSThAkSare--sadRzaM sadaiva, satataM samAnam , sutarAM manojJam , samakAntijAtam , ramaNIyameva, kamanIyakAntiH, avikalpamUrtiH, sphuritaikazobham, sphuTarUpazobham / dvitIyapAde caturthAkSare--saMprekSaNam saMdarzanam saMvIkSaNam Alokanam Amodanam / punaH paJcAkSare--niyatamasya prakaTamasya satatamasya pratatamasya nikhilamasya / 25 punaH paJcAkSare--manobhirAmam , janAbhinandam, janapramodam , janasya ramyam, sadA prazasyam , kRtapramodam / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] kAvyazikSA tRtIyapAde'STAkSare- nirmANanirbhalataraH, AkArasundarataraH, lokopakAracaturaH, 'dRSTo janena puru(ra)taH, saMprekSyate pratimuhuH / punaH SaSThAkSare - pratibhAti candraH, gagane vibhAti, bhuvane vibhAti, parigajiteyam, paTa eSa bhAti, jaladaH pratItaH / 5 . caturthapAde'STamAkSare- ambhojanAzanakaraH, svacchaprabhAprakaTitaH, zobhAsamUha subhagaH, lokairayaM parivRtaH / punaH SaSThAkSare-jagatItale'smin, ghaTito vidhAtrA, racitazca kA, bhuvane nikAmam // kRSNAnAm [ aSTamAkSare ] - nIlotpalasya vapuSA, skUjatkalApakusubhaiH, ambhodharadyutibharaiH, bhRGgAvalIpikagaNaiH, indIvarasphuTarucA, kAdambinIrucicayaiH / punaH 10 sadRzAdibhiH saMbandhanIyaH // ___ lohitAnAm - bandhUkapuSpanikaraiH bAlArkarazminivahaiH dAtyUhalocanacathaiH sandhyAprakAzavisaraiH saMtaptakAJcanacayaiH lAkSArasairabhinavaiH maJjiSTharAgapaTalaiH / punaH sadRzAdibhiH saMbandhaH // pItAnAm - cAmIkarasphuTarucA, jAmbUnadasya mahasA, vidyutpratAnanikaraiH, 15 kArtasvarasya mahasA, kArtasvarasya kiraNaiH, udbhAsicampakacathaiH / punaH sadRzAdibhiyojanIyam // [iti vasantatilakA // ] idAnIM mAlinIchandasi - punaH prathame pAde [aSTamAkSare] - navasarasijajAlaiH vikacakusumayuktaiH zazadharakarajAlaiH navanalinavitAnaiH vikasitaghanapabhaiH pari30 pratadhavaloccaiH . malayajarasajAlaiH / punaH saptAkSare- sannibho loka eSaH, sannibho'yaM sadaiva, sarvadA tulyakAnti, sarvathaivopameyaH, tulyarUpaprakAmam , hanti nIkAsakAntim, saMtataM somamUrtiH, nirbharodbhAsirUpaH / dvitIyapAde'STamAkSare - prasarati karabhAraH, sphurati kiraNarAjI, jayati karasamUhaH, navatarakarabhAraH, suvimalatararazmiH, bhuvi bahutaradIptiH, dvitIyAkSare--tasya 35 ityAdi / punaH paJcamAkSare--ramyaH prakAmam , kAmyo nikAmam , saMzlAghanIyaH, saMpre- / kSaNIyaH / tRtIyapAde'STamAkSare --- vikaranikarajAlaiH, janayati ratimuccaiH, ratipatitanutejaH / punaH saptAkSare--yAminInAtha eSaH, candramA vaktradAsaH, gAtrasaMgI paTo'yam, padminIyaM purastAt, vArido'yaM mahIyAn // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shikssaapricchedH| [13 caturthapAde'STamAkSare---- kSitatimiravikAsaH sakalajanamanojJaH kRtahRdayavinodaH subhagavacanaramyaH bahusalilanivAsaH / punaH saptAkSare- nirmito'yaM vidhAtrA, sarvalokopakArI, prANinAM karmadakSaH, mAnavAnAM vinodI, bhUtale bhrAmyayAnaH, mAnanIyo jagatyAm // kRSNAnAm --- navajaladharajAlaiH bhramarasubhagapujaiH viSadhararucijAlaiH samadagaja- 5 ghaTAbhiH kacacayadhanabhAsaH kuNapanivahakAntyA kuvalayaghanajAlaiH pikakuvalayasaMdhaiH / punaH sannibhAdibhiH saMbandhaH / lohitAnAm- abhinavarucibhAsaH jvalitadahanakAntyA subhagakanakabhAsA navatapanakaraughaiH abhinavakaravIraiH ghanakisalayayuktaiH / punaH sannibhAdibhiH saMbandhaH / [iti ] mAlinI // 10 mandAkrAntAchandasi-prathame pAde caturthAkSare----karmAdhAraH tasyAkAraH kandapIbhaH pApAkAraH, sodhaiH, saGghaH, lokAlokaH candraprakSaH lokaprakSaH / SaSThAkSare--madanasadRzaH pazupatisamaH / karikaranataH nihitaduritaH nihitakaluSaH prakaTitagugaH anihatamatiH kamalavacanaH surapatisamaH kanakarucimAn nipuNataradhIH suvimalavapuH dinapatimahAH nalinanayanaH vinayanilayaH / saptAkSare --sarvadA sevanIyaH, vandanIyo budhAnAm , vidyayA 15 devakalpaH, vArirAziprakAzaH, sindhurAjopameyaH, devarAjAtikRtyaH, nirjitAzeSavAdI, nirjitAzeSazatruH, paNDitAnAM mahIyAn, vAdinAM zreSThabuddhiH, dhImatAmagraNIsthaH / dvitIyapAde caturthAkSare khyAtaM zAntyA, vyaktaM pApaiH, pamAkSo'yam, muktisthAnam, viSNuprAyaH, prItyA yukttaH / SaSThAkSare-zazisamamukhaH vidhusamamahAH sukRtasahitaH / subhagavacanaH haririva mahAn, sakalagugavAn / saptAkSare--mAnanIyo jagatyAm, kIrtanIyaH 30 kalAbhiH, kantizIlo vizAlaH, vedavidyArthavijJaH, nItizAstrArthavijJaH, sarvavidyAnurAgI bhAti kandarpakAntiH, paJcabANopamo'yam, campakAkAragauraH, duHsaho vairiNAM yaH, dveSiNAM duHsaho'yam, rAjate saumyamUrtiH / tRtIyapAde caturthAkSare --- gAmbhIryAbdhiH, bimbauSTho'yam cetohArI, mAyAhInaH cittAkarSI, cittotkaNThI, sAdhuzlAdhyaH, nItyA mAnyaH / SaSThAkSare-vinayasahitaH vibudha- 25 sahitaH guNIjanagRham niyamanilayaH sphuTataramatiH sukRtanilayaH prahatakaluSaH jitaripujanaH / saptAkSare--- cArucAmIkarArciH candrakarpUrakIrtiH zubhrakIrtipratAnam, kAvyajAtau hi vijJaH, kaminIcitahArI yAminInAthakalpaH, bhAsvatA tulyatejAH, devadevAvatAraH dharmabuddhirvizuddhiH sarvadA zuddhabudbhiH / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] kAvyazikSA caturthapAde caturthAkSare-- rAjA mAnyaH, zreyovAsaH, prakhyAto'yam; sUriH zreyAn, vidvatsevyaH, prajJAvAsaH, bhAsvAn bhAsA, lokAlokaH, khyAtaH kAntyA, prajJAyuktaH / SaSThAkSare-- vinayasahitaH nipuNataradhIH sarasijayazAH zazinibharucA ruciravadanaH prakRticaturaH prakRtisadayaH lalitagamanaH sarasijamukhaH / saptAkSare-- rAjase 5 zuddhabhAvaiH, prekSyate paNDito'yam, sarvadA zuddhakarmA, vIkSyamANo mahadbhiH, sevanIyaH kavIndraH, candrabimbAnanazrIH, ramyarAjIvanetraH, baddhadhammillabhAraH, sarvalokopakArI / [iti ] mandAkrAntA // zikhariNIchandasi-prathame pAde SaSThAkSare- mahAprajJAdhAraH, mahAzIlazlAdhyaH, ___ kalAnAmAdhAraH, kalAzeSAbhijJaH, vizAlo buddhyADhyaH, kSamAzIlopetaH, prazasyaprajJo10 'yam / punaH SaSThAkSare-- vitatasuguNaH madanavijayI ratipatisamaH vinayasahitaH janitasukRtaH vidhukaramukhaH ravinibhamahAH janitagarimA / paJcAkSare- nirmalayazAH prItisahitaH paGkajamukhaH zobhanavacAH sundaraguNaH satkavinidhiH paNDitamahAH pAvanavapuH zakrasadRzaH / dvitIyapAde SaSThAkSare---parArthaH sarveSAm, sphurallolAkSo'yam, calallIlAbjAkSaH, 15 ripUNAM tejasvI, kRtI puMsAM madhye, sadA medhyAkAraH, prabhAvaiH sadvIraH / punaH SaSThA kSare- vigatakaluSaH, galitaduritaH, hatamadabalaH, zamayutavapuH, harisamaruciH, janapadakhalaH / paJcamAkSare - vIraraci(cari)taH nirmadarataH gauravapadaH sadguNamatiH sabhyacaturaH zastranipuNaH bhadracaritaH cArucaritaH cAruvadanaH / tRtIyapAde SaSThAkSare - nivAsaH sUrINAm, ripUNAM vidhvaMsI, prazasyaH sarveSAm, 20 prasRtiH puNyAnAm, zazAGkaprakhyo'yam / punaH SaSThAkSare - nRpavaranataH mRgapatisamaH jalanidhisamaH kamalavadanaH sukhanidhirayam / paJcamAkSare- dhIracaritaH vIcisubhagaH kokilavacAH hastigamanaH cAraNagatiH kuJjaragatiH sUktisarasaH dAnasahitaH / caturthapAde SaSThAkSare-- cakoraprAyo'yam, prasiddhaH prajJAbhiH, guruprAyovAcaH, mahAstrANAM vettA / SaSThAkSare - jayati bhRzam, narapatirayam, dhanapatirasau, dvijakRtanatiH, 25 prakaTitayazAH, vinayasahitaH / paJcamAkSare - bhAti niyatam, rAjati sadA, dvija (? zrI)patisamaH, duHsahamahAH, sAdhutilakaH, sajjanagRham, mAnyacaritaH / [ iti ] zikhariNI // sragdharAchandasi-prathame pAde saptAkSare --- durvArAzeSatejAH, vikhyAtaH puNya bhAjAm, raktaH sarvasya nityam, yuktaH pApaiH prakAmam, dharmANAmAdibhUmiH / punaH Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSAparicchedaH / saptAkSare--- dinapatisadRzaH vigalitaduritaH pratihatakaluSaH jinasadRzamatiH zazadharavadanaH hRtaduritacayaH / punaH saptAkSare- ramyarAjIvanetraH, candratulyAnanazrIH, prajJayA devakalpaH, sarvadA sAdhubuddhiH, vandanIyo narendraH / / dvitIyapAde saptAkSare.- prakhyAtaH kIrtijAlaiH, sarveSAM prItikArI, lokAnAM cittahArI, lakSmyA nityaM vinodI, bhAnutApapratApaH / punaH saptAkSare- prasarati 5 mahimA, zivacaraNarataH. manasijasadRzaH subhagataramatiH, paTutaravacanaH, guNijanasubhagaH, bahutaravibhavaH, pariNatataradhIH, ruciranarapatiH, [sujitaripugaNaH, parijitamadanaH, kRtasukRtacayaH / punaH saptAkSare-- cAruveSapracAraH nItidharmapravAdI, nItigAmI nikAmam , nirmalAzeSakIrtiH, cArumUrtiprakAzaH / tRtIyapAde saptAkSare--devAnAM pUjanIyaH, bhikSUNAmagragAmI, nUnaM nirdoSadehaH, 10 ramyo dharmapratApaiH prajJApUrNasvarUpaiH, devAnAM bhAti nUnam , khyAtaH kAntyA manojJaH / [punaH] saptAkSare- narapatiradhunA, jagati vijayate, janayati surabhIH, mudamiha tanute / punaH saptAkSare -- buddhadharmAnurAgI khaNDitAzeSapApaH duHkhahetupraNAzI devadevAvatAram / caturthapAde saptAkSare-zAstrANAM pAradRzvA, vijJAtAzeSazAstraH, nityaM vidyAvinodI, puMsAM puNpopadeSTA / punaH saptAkSare- spha(sphuradamalaruciH zubhamayacaritaH 15 prakaTitamahimA guNiguNanilayaH / punaH saptAkSare-- sthairyataH zailarAjaH, dhairyato vArirAziH, candrasUryaprakAzaH, khyAtatejAH pRthivyAm / - [iti ] sragdhareyam // zArdUlavikrIDitachandasi-prathame pAde dvAdazAkSare--vikhyAto guNazAlinAM sphuTayazAH, vidyAbhiH parimaNDitA kRtiriyam, zAstrANAmayameka eva nikaSaH / saptA- 20 kSare-- dharmapradhAno bhRzam , saMraktacitto janaH / dvitIyapAde dvAdazAkSare--candrAkAramukhaprakAzasubhagaH, durvArArighaTAvighATanapaTuH, saMsevyaH satataM mahAkavijanaiH, lokAnAmupakArakaH pratidinam / punaH saptAkSarepApairayaM varjitaH, prajJAvatAmagraNIH, dAnena karNopamaH, nityaM guNaiH saMyutaH, puNyairayaM sundaraH / 25 tRtIyapAde dvAdazAkSare--bhinnaM kundasamUhanirmalayazAH, kIyollavitasindhunIranivahaH, prajJAnAM guNasaMcito guNavatAm / punaH saptAkSare -sarvAgamAnAM gRham , vidyAvinodI svayam , zrImAn mahAsadguNaH, nItipradhAno janaH, mukhyAtmanAmagraNIH / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] kAvyazikSA caturthapAde dvAdazAkSare - tarke tarkavizuddhabuddhivibhavaH, lokAnAM hitakArako mati cayaiH, preyAn sarvajanasya nirmalatayA, zAntyA nirjitamAnazatrunivahaH / punaH saptAkSare-seturbhavAmbhonidheH, vAditratAnArcitaH, vidyAmayo rAjate / [iti ] zArdUlavikrIDitam // . evaM nikhilAni chandAMsi samyagava(bhi)jJAya saMcAriNIkramo vijJeyaH // ___ zvetAH-- AsAra-vIra-rajatAmRta-kAsa-hAsa jyotsnA-yazaH-palita-bhUti-karambha-vIcyaH / karpUra candana pica( ? kA )NDa-tuSAra-gaGgAnirmoka-nirjhara-payodadhi-zarkarAzca // 47 // DiNDIra-haMsa-navanIta-kapAla-kambucchanojjvalAmbuja-mRNAla-cakora-lUtAH / muktAsthi-puSpa-sikatA-kaNa-zIkArAndhaHsvedAmbu-zAradaghanAzma-ravIndukAntAH // 48 // prAsAda-saudha-gajadanta-harAdi-rambhAkakkola-rodhrataru ketaki-pArijAtAH / zeSeza-candra-baladeva surebha-vANIkavalya-dharma-vRSa-nArada-vAsavAzca // 49 // iti zvetAH / pApAmbarAguru-tamo-viSa-kajjalAbdhidAnAbhra-zAvala-surA-mRganAbhi-paGkAH / zyAmArkejA-bahula-durdina-dhUma-dUrvAzrIkaNTha-keki gala-sIri-paTekSupaGkAH // 50 // zastra-priyaGga-tila-savala nIlapadmalohAzma-garbha-mala keza-tamAla tAlAH / kravyAdrajo-hari-yamAsura-sauri-vindhyakAlebha-carma-mahikAhi-pikAli-kAkAH // 51 // iti kRSNAH / kRSNA : 20 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [17 shikssaaprikchedH| raktA : vaktra-sphuliGga-maNi-vidruma-danti-bindusindUra-dhAtu-jatu-hiGgula-kuGkumAni / kiGkilli-kiMzuka-kusumbhaka-bandhujIvakAdambarI-kanaka-dADimapuSpa-guJjAH // 52 // guJjendragopa-vaTaphala-karibindu-maNi-sphuliGga-kupitadRzaH / / khadyotavidrumANi ca zoNAzmA bandhujIvakusumAni // 53 // [iti] raktAH / vartulAni-cakrA:- bAlendu-kiMzuka halAGkuza-kartarI-bhrU cApAr3a-candra-gajadanta-nakhAGka-kuJcyaH / mitrAGgulImayajalAzvamukhAzvapuccha ( ? )gulphAGghi-sarpaphaNa-kaNTaka-vediketi // 54 // gopAnasI-zakaTa-vaMza-kaTAkSa-dAtrakaupIna-cirbhaTa-sukhAsana-toraNAni / kuddAla-siMhanakha-vRzcikakaNTa-vidyucaJcU-paraidhita-karAgra-taDAgapAlyaH // 55 // [iti] vkraaH| madhyazUnyavRttAni- pAlI-kaparda-prara(ri)khA-nRtihAra-vapra mAlomikA-valaya nUpura mekhalAH syuH / vyAkRSTacApa-mRgajAlika-karNapAzabAhyAli-pANiyuga-pAza-karIrakaNThAH // 56 // [iti madhyazUnyavRttAni / madhyapUrNavRttAni- sUryendu-tAla-sarasI nada-kambu-parNa: chatra-sphurA-paTaha-cakra-vitAna-lUtAH / dvIpAlavAla-kamaTha-zruti-netrarekhA Adarza-bhAjana-pidhAna-kapolapuNDrAH // 57 // [iti] madhyapUrNavRttAni / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] kAvyazikSA sphAravakravRttAni- sthAlI-guhA-caSaka-kuNDa-zarAva-padma ghaNTA-kamaNDalu-kaTAha-kacola-kUpAH / nAbhI-zirastramaNi-karpaTi(?)-cakra-garbhageha-praNAla- nalikA-zaradhi-pratolyaH // 58 // [iti] sphAravakravRttAni / paridhivRttAni- kumbhANDa-cUcuka[ka]-kambu-mRdaGga-kaNTha vakSoja-dUSya-dadhisAra-ziro-nitambAH / tuNDI-catuHpatha-vayo'NDaka-gulma-goladhammilla-kaNTaka-tamo-maNikebha-kumbhAH // 59 / / [iti] parA(ri)dhivRttAni / raktAH- tArA-sphuliGga-maNi-dADima-bIja-guJjA muktA-varATa-piTakAli-sumeru-padma(mAH?) / ghuNDI-kaNAmbulava(?)-pUga-ghanAzma-bASpasvedAGgamA(?)-karaja-danta-tuSAralezAH // 60 // ulkAgni-tAmra-pavi-vidyudazokaparNamadya-pravAla-rasanAdhara-locanAntAH / mAlUra-kurkuTazikhA-kapi-kIratuNDabAlArka-kAsara-cakorakanetra-kumbhAH // 61 // iti raktAH // 20 pItA:-- kAzmIra-valka garuDAcyutacIra-hema brahmArka meru-kapi-rIti-parAga-kokAH / svarNAbja-zAli-kadalIphala-ketakAni hAridra-zaGkarajaTA-bala-karNikArAH // 62 // iti piitaaH| svargApagAH svarNapathA patAkAH zeSAhi-muktAphala-puSpamAlAH / nirmoka-paTTa-pramukhAH kavIndrayojyAH prabandhe RjulaM visaMjJAH // 63 // 25 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19 shikssaapricchedH| balina:- abhra-giri-dAtR-vIrAbhi-RSabha-yama-triviSTapaguNajJAH / dharmArthitattvaniSThAH saudhaprAsAdabhUmiruhAH // 64 // giri-pavana-karaTi-bhImAdi-kUrma-varAha-kRSNabali-zeSAH / azvatthAmA hanumAn vAlI jamadagnisUnuzca // 65 // balabhadra-kumbhakarNau dAzarathiH vihagarADaruNau / skandArjunasugrIvAH kezari-zarabhAdayo balinaH // 66 // iti blinH| khAH- aGguSThaparva-durjana-pAmara-kRpaNArthi-bhIru-mUrkhAzca / caturaGgapuruSa-vAmana-pArapata-dIna kubja-duHsthAdyAH // 67 // iti kharvAH / gambhIrA:- sAgara-manISi-mAnasa-nAbhisvara-sattva-kUpa-hRdaya-nadAH / vedArtha-tarkavidyA-daivajJAdIni jinavAcaH // 68 // iti gambhIrAH / komalAH- zirISakusuma-cUtAzokAdinavInapatrapuSpANi / rambhAmRNAlavAlolapAGkurAGgulIyaparvANi // 69 // bAlakakezA dazanA lalanAtanu-kamalapatra-netrAntAH / adharastAlurasajJA manuSyajAteSu sukumArAH // 70 // iti komalAH / karkazAH-- darbhasthalI-kamalanAla-sakopacitta pitta-graha-praharaNAni rataM ca dAsyAH / jihvA gavAmupalaparvatabhUmayazca dAridraya-dagdhajana-vigraha-phena-godhAH // 71 // mAtaGga-dhAmanI-tvag-maurvIkiNa-kUrmapRSTha-sannAhAH / kambala-sAyaka-parvANyapi zAkatailadalasya taladezaH // 72 // iti krkshaaH| zrutisukhadAH-zuka-pArApata-haMsAH sArasa-kurarI-zikhaNDi-parapuSTAH / kari-kesarIndra-nAdA rathAGga-sAraGga-cASa-durgAzca // 73 // 20 25 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 20] kAvyazikSA vINA-paNava-mRdaGgA geyaM lalanAvaco budhagirazca / madhukRti jhaGkRti maNino bAlollApAzca zArikAmbhodAH // 74 // iti zrutisukhadAH / zrutitiktAni - baka-TiTibha-jambuka-kapi-vRkaruta-mArjAra-zuddhakalahAzca / rAsabha-gharaTTa-dhUkAbhaSaNoSTrarutAni karNatiktAni // 7 // iti zrutitiktAni / candrodayaH- madhupAnaM ca surataM yAmikAnAM mahAravaH / taskarA bhAH pradIpAnAmauSadhijvalanaM tathA // 76 // ___ iti candrodayaH / 10 sUryodayaH- prabodhakAstAmracUDa-zuka-kAkAdi-pakSiNaH / veNu-vINA geya-veda-kAvya-zAstra-parizramAH // 77 / / AyudhAbhyasanaM candratArAdIpAgamaprabhAH / kumudAnAM ca saMkocaH paGkajAnAM prabodhanam // 78 // saMyogazcakravAkAnAM ghUkAnAM ca dRgatyayaH / 15 prabhAvikAsaH prAleyaM cAcchaTA (?) pallavAdiSu // 79 // dhenvazca gajasAraGgAjAvikAdiprabodhanam / . dadhno viloDanaM vajrodakapAnaM ca rogiNAm // 8 // dhvAntApanodanaM vAyumahAkAvyArthacintanam / japahomau munIndrANAM zeSANAM devatArcanam // 81 // iti sUryodayaH / .. vanam- anekavRkSasaMkIrNamudyAnaM nagarAd bahiH / tatra ca puSpAvacayo jalakrIDA jalAzaye // 82 // _iti vanam / vivAhaH- vividhakautukAkRSTalalanAvyAkulaM puram / kausumbhavasanAditsA raktalekhAzca gotriNAm // 83 // paramAnnamodakAdi parihAsakathAdikam / alubdhanayanazcaiva nATyaM vArAGganAdiSu // 84 // iti vivAhaH / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSAparicchedaH mRgayA-vAgurikA guNavyAdhAH palAzAmbaradhAriNaH / vihaGgamamRgAdInAM bANaghAtAdivarNanam // 85 / / iti mRgayA / varNyaguNAH--saMdhAhakRtizauryasAhasamaho dhIratvazaktizriyo vidyAdAnazaraNyavAkzamakalAsatyocitI(?)bhaktayaH / nyAyasthairyavivekakIrtivinayaprajJAprabhutvAdayo jJAlAvaNyasuhRdgabhIraga(gu)rutA saubhAgyazobhodyamAH // 86 // iti varNyaguNAH / vAgAvayavAH--maulizrotrAlikabRhanuradakaraDagjAnunAsauSThavaktraM skandhagrIvAbhujoraHstanakacanakhavAkgarbhanAbhIvapUMSi / kakSAromAMhijaGghAvalikaTijadhanAGguSThagulyAGgulIsphig guhyakroDaprakoSThadhvanikaphaNitalaM varNanIyaM krameNa // 87 / / iti vAgAvayavAH / varNanIyavastusaGgrahaH-pura-nRpa-kumAra-mantra(tri)-prayANa-raNa-dUta-jaladhi-vana-girayaH / ravi-candrodaya-pariNaya-Rtu-madhu-jalakeli-rata-virahAH // 88 // 15 puram - vaprATTa-parikhA-vApI-prapA-caitya-prapAlikAH / vezyA sAdhvI pure ramye pratolI toraNaM vanam // 89 / / nRpaH- zaktistejo balaM zastraM nyAyazAstraM yazo raNam / janarAgo nRpe dAnamariSaDvargasAdhanam // 10 // kumAraH- zastraM zAstraM yazo nyAsaH kavitvaM mitrakhelanam / 20 saubhAgyaM smaracArutvaM dhairya trANaM nRpAGgaje // 91 // mantrI janAnurAgatA buddhiH zAstraM zaurya ca mantriNi / senAnI-senAnI rAjaguNavAn sainyanyAsavicakSaNaH // 92 // devI- rUpasaubhAgyalAvaNyabhaktivaidagdhyasAdhutA / ___ sarvAGgavarganaM devyAmasUryapazyatA sadA // 93 // 25 prayANam-prayANe bhUrinizvA(svA)na-bhUkampa-bala-dhUlayaH / pANigrahazca nAsIraH karabhokSa-khara-dhvajAH // 94 // 25 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 22] kAvyazikSA - raNam- bhUkampadhUlicalacArabhaTAmaratvaM nizvA(svA)nabherizaramaNDapakumbhimuktAH / sannAharaktataTinImadhupAnabhartR nAmagrahAmbarasurAgatayaH samIke // 95 // dutaH- sarvadezasamAcArasarvabhASAvicakSaNaH / svAmibhaktazca zUraH syAt paricitopalakSaNaH // 96 // jaladhiH-dvIpAdi-viSNu-ratnormi-pota-yAdo-jagatplavaH / vArTI candrAgamaH kulyAsaMga UrvodapUraNam // 97 // vanam- vane RtudrumAH sindhu-palvala-jIva-parvatAH / mayUra-pika-cakrAGga-cakra-sArasa-SaTpadAH // 98 // girayaH- zRGga-roda(dha)-guhA-ratna-vana-jIvAdhyupatti(tyu)kA / zaila meghoSadhI-dhAtu-vaMza-nirjhara-kinnarAH // 99 // ravyudayaH-tArendudIpakauSadhighUkatamazcaurakumudakulaTArttiH / cakrAbjanetradinamaNipAnthodayazoNatA sUryAt // 10 // candrodayaH-jaladhijala netra-kairava-cakora-candrAzma-dampatIprItiH / cakrAbja-mAna-kulaTA-virahitamArtizca vimalatA candrAt // 101 // pariNayaH-snAnaM mAtRsthitizvetabhUSAmaNDalavartanam / vedI saGgItatA rakSA vedalAjA karagrahe // 102 // vasantaH-surabhI dolA-kokila-mAruta-sUryagati-tarudalodbhedAH / jAtItarapuSpacayAmramaJjarIbhramarajhaGkArAH // 103 // grISmaH- grISme kesara-mallI-tApa-saraHzoSa-bahalavAtyAzca / saktu prapA prapAstrI mRgatRSNAmrAdiphalapAkAH // 104 // varSA- varSAsu ghana-zikha-smaya-haMsagamAH paGka-kandalodbhedAH / / jAtI-kadamba ketaka-jhaJjhAnila-nimnagA-prItiH // 105 // zarada- zaradInduravipaTutvaM jalAcchatAgatihaMsavRSadarpAH / saptacchada-padma-sitAbhradhAma-zikhipakSamadahAnyaH // 106 // hemantaH- hemante dinalaghutA-zIta-bubhukSA-taila-himapAtaH / ziziraH-zizire zirISadurdinakundAmalakAdyazikhirataprItiH // 107 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shikssaapricchedH| [23 lajjAmAnacyutiH premAdhikyaM raktekSaNabhramaH / madhupAnam-sIdhupAnena vaikalyaM skhalanaM vacane gatau // 108 // jalakeliH-jalakelau gotraskhalaneA-vakrokti-saMbhramazleSAH / padmonmUlanamajjanavihagoDDayanAni jalahativivRddhI // 109 // ratam---- ratepramodavaiyAtyaromAJcAliGganAdayaH / virahaH - vikArapANDutautsukyavaicityAkalpatAdayaH // 110 // iti mahAkAvye varNanIyavastusaMgrahaH // mahAkAvyam-sargabandho mahAkAvye itihAsaH kathAzrayaH / syAd vRttaibhinnavRttAntaiH sAlaGkAraiH kathAgataH // 111 // purAbdhi-zailatu-zazAGka-sUryodayAzca puSpAvacayo'mbukeliH / 10 kAdambarIpAna-ratotsavAzca syAd vipralambhazca vivAhayuktayaH // 112 // kumArazikSA ca tathA ca mantro dUtaprayANAjisurArcanArthAH / svanAyakotkarSaguNastathAnye'pyuccairvizeSAH kavibhiH prayojyAH // 113 // sarit saro vanaM vApI kUpo vAhyacatuHpatham / suradvAraM purazcaNDI kSetrapAlamaThastathA // 114 // kapizIrSATTAlamAlA yantrAyudhasamAkulaH / navadvArapratolIkaH prAkAraH parikhAvRtaH // 115 // - nRpAdivezmavibudhAlayanATakamandiram / zastraM vidyA gRhamaThA mAtaGgAzvasumandirAH // 116 // brAhmaNAdicaturvarNAzramo lokasthitiH kaviH / dAtRyAcakadharmajJabhiSajaH sukalAvidaH // 117 // zubhavidyApyupAdhyAyayodhazastropajIvinaH / pu(pa)NyAGganAnaTaviTagAyanAH pramadAkulam // 118 // ghaNTApathasvarNamagikAravaikaTikAdayaH / saugandhikagAndhikAzca vaidehAH kAndukAdayaH // 119 // tAmbUliko mAlikazca vAstuvidyAvizAradaH / kuvindazchatrabhRtkAcaharAzca svairiNI satI // 120 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyazikSA kumbhacarmacchatracUrNakArA mRgayudhIvarau / rajakaH sUcikaH kalyapAlanApitacitrakAH // 121 // SaTpadI / iti nagaravastuvyAvarNanopAyAH / ratnAkaraH-nAlikerI ca khajUrI pUgI-tAla-tamAlakAH / kauGkaNadvIpavelAsu vanametat prakIrtitam // 122 // sAMyAtrikAzca nauvittA velAkUlopajIvinaH / grAhakUrmamahAmatsyaM varAhamakarAdayaH // 123 // jalapUrvAH sarvasattvAH kesarIbhanarAdayaH / mahApakSadharAH zailAstathA daityAzca zaGkhakAH / pravAlavallarIhaMsavetragahvarazuktikAH // 124 // daityavADavavaikuNThanivAso mauktikAkaraH / saMpattisthairyagAmbhIryaguNAmbhodharavarddhanaH // 125 // zaraNyaH sarvadAdrINAM sarit-kAmukatA tathA / candrAlokanato vRddhivarSAsu jalazoSaNam // 126 // lakSmIndukaustubhoccaHzravendramAtaGgakAlakUTasurAH / vedAmRtadhanvantarikalpadrumakAmadhenuzca // 127 // pAJcayajJA(janyA)bhidhaH zaGkho rambhAdyA devatAgaNAH / . caturdazamahAratnayoniH zaivalamaJjarI // 128 // iti rtnaakrH| 20 parvatAdiH--tuSArakandarAdhAtutaTIgaGgAdavAgnayaH / zRGgameghApsaraHsiddhavidyAdharavanecarAH // 129 // ratnauSadhisaritkrauJcazikhaNDyAdivihaMgamAH / vyAghracitrakakastUrIgandheNagavayAnilAH // 130 // siMhazArdUlazarabhacAmarIzazazUkarAH / mArjAramahiSau khaDgAjagarAhivRkAdayaH // 131 // bhUrjarudrAkSazaralaprayAlasuradAravaH / namerukarNikArAdyA drumA brahmasthalAmbuje // 132 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shikssaapricchedH| kalpavRkSAdayaH sarve parvatAdau prakIrtitAH / sitau himAdrikailAsau zeSAH kRSNA mahIdharAH // 133 // nameru-brahmakamale nAnyatra tuhinasthalAt / lavaGgelAtvagmaricA bhogiveSTitacandanAH // 134 // karpUrazceti varSyAH syurnAnyatra malayAcalAt / revAnirjharabhUrbhadrajAtyutpattividhAyinI // 135 // SaTpadI / evaM jJAtvA muhuH samyak kavizikSA vicakSaNaH / grathnIyAnnUtanaM kAvyaM gurau vinayavAmanaH // 136 // iti viMzatiprabandhakartRzrIvinayacandrAcAryasaMkalitAyAM kAvyazikSAyAM vinayAGkAyAM prathamaH zikSAparicchedaH // 10 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. kriyaanirnnypricchedH| kAvyaM kriyAbhirbhavati / tAzcemAH--- pravartate bhavatyAste vidyate'sti ca tiSThati / varttate vasati prAdurAviH-sambhavati dhruvam // 1 // samutpadyate janyate jAyate bhuvi jIvati / zvasiti prANiti prAdurAviSkaroti-kurute // 2 // racayate racatyAzu vidhatte dadhAti punaH / mRjyate mRjati samutpAdayati-pAdayate // 3 // nivartayati rAdhnoti sAdhayatyAzu sidhyati / sAdhnoti sAdhyati prIti rAdhyatyete kriyArthadAH // 4 // prasUyate sUyati ca sUte savati putrakam / / janayatyatha gatyarthAH saratIyarti gacchati // 5 // pratiSThate tvetyayate vrajatyayati sarpati / RcchatyaTati carati krAmatyamati mImati // 6 // preGkSati dramati raGgati valgatyabhrati bhramati dhAvati yAti / bhrAmyati dravati vabhrati mArga ziSatIha ca sasarti jihIte // 7 // sraMsate dhvaMsate ca dhvaMsate(? ti) vRkSAt patatyadhaH / bhRzyate bhrazyati phalaM hayate hIyate khagaH // 8 // AcaSTe vakti gadati brUte vadati jalpati / raTatyAkhyAti kathayatyAha saMkIrtayatyapi // 9 // AbhASate vyAharatyudAharatyudgRNAti ca / vAMsi saMkIrttayate raNatyaNati bhASate // 10 // vAdayate'bhidhatte [ca] la[pa]tyabhidadhAti ca / vAdayatyuccarati ca japati kaNati sphuTam // 11 // saMbhASayatyAlApayati praharSayati sevakAn / sukhayatyAhlAdayate candatyAhlAdayatyapi // 12 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyaanirnnypricchedH| [ 27 namasyati stute nauti stautyupAste niSevate / zuzrUSate zaMsatI? bhajate varivasyati // 13 // praNamatyArAdhayati namatyupacaratyapi / AzrayatyAzrayate [ca] vAdayatyabhivandate // 14 // kavayatyarcatyUcatIDI(?Da)yate pUjayati mAnayati hasati / arcate'rhati mahati yajate varNayati yajati pUjayate // 15 // paNAyate panAyate paNAyati panAyati / vikatthate kIrtayate zlAghate'Jcati pUjati // 16 // upazlokayate mAnayate varNayate tathA / arhayate mahayate'rhayatIDayati stavaiH // 17 // vitarati dadAti datte sunoti sunute'rpayatyathArpayate / dadate vyutsRjati dhanaM yacchatyarthibhya utkRSTaH // 18 // pAlayate pAlayati dayate'vati rakSati / gopAyati gopayati trAyate pAti rakSaNe // 19 // nATayati naTati nRtyati kAyati gAyati vikurvate kilati / 15 krIDati dIvyati kalati [ca] khelati viharati ca khu(khU )dete lasati // 20 // takati kaGkati gagghati jakSiti prahasati smayate kagatIti ca / tadanu nikSati cumbati ramayatyahaha durlalitaH smaraviklavaH // 21 // pacate pacati zrAti zrAyati rAdhayati sAdhayatyannam / zrayati snapayati [bhRjjati] bhRjyata iha bhartsa (ja)te pAke // 22 // 25 valgate snAti bhuGkte ca carvati snAti(?) jIvati / khAdatyabhyavaharati jakSati [ca] subhojanam // 23 // bhakSayatyAdayatyAdayate bhakSayate [tathA] / masate asatyAharati galate [ca] galatyapi // 24 // bamatyudga(gi)rati chardatyucchAdayati srasyati / niSThIvate chardayate niSThIvati nirasyati // 25 // kSevati kSevate vAntau vetti jAnAti bodhati / jAnIte bodhate zAstramupalabhate budhyate // 26 // 25 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 // kAvyazikSA vicintate vimRzate'thAdhigacchati tarkate / utprekSate saMbhAvayatyUhate tarkayatyapi // 27 // parivigaNayati nirUpayate pari[vi]gaNayata iha parAmRzati / mImAMsate nirUpayati manotyAlocate manute // 28 // Alocayatyutpazyati vicArayati manyate / Alocayate [ca] vicArayate ca syurvicAraNe' // 29 // cintayatyadhyayati [ca] dhyAyati smarati smRtau / cintayate bhAvayate paribhAvayatItyapi // 30 // rasayate rAsayate pibatyAca(cA)mati dhruvam / dhayati bhU(cU )pati leDhItyete pAnArthavAcinaH // 31 // zRNotyAkarNayati ca nizAmayati ca zrutau / kroDyaGkapAlIkurute ca citAM pariSvajate // 32 // parirabhate spRzati [ca] parAmRzyatyAzliSyati / . AliGgatyupagRhate sparze jighrati limpati // 33 // . saMzete vizaGkate bhrAmyati bhra]mati revati(te) / vibhrAmyati tarkayati kalpayati cikitsati // 34 // [saM]zete [parA] mRzatyAndolayate saMzayArthAH / visphUjeti smarati ca prasmaratIti vismRtau // 35 // nizcinoti cinute nayatyavadhArayati ca / avasyati nizcayArthe mArayati mArayate // 36 // mInIte drUNIte kSaNoti kSuNa(kSaNu)te hinasti saMharati / kSu(kSi)Nute tRNeDhi karSati vizasati sUdayati takSNoti // 37 // dUNAti mInAti kRNAti hanti pramAthayatyeSati saMkSuNoti / vidArayatyardayate kSiNIte nibarhati pluSyati takSNute ca // 38 // proSati ploSati zroSa(Na)ti zloSa(Na)ti dahatyapi / ' lumpati zumbhati hantAvAsAdayati vindati // 39 // 1. pratau 'Alocayati vicArayati vicArayate ete syurvicAraNe' iti pAThaH / 25 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAnirNayaparicchedaH / vindate labhate prApnotyApadyate bhAvayate / adhigacchatyupalabhate bhavate lAbhavAcinaH // 40 // prerayatyelayatISayate sthApayati [tathA / vAdayatyApayati hinoti vyApArayati ca // 41 // AjJApayati kSapate nudati kSipyati dhruvam // nudate mayati niyuGkte yojayati kSipati // 42 // prerayati sthApayate vIrayate veSayata ihelayate / codayate jJApayate vyApArayate niyojayate // 43 // chinte chinatti vRzcati kRntatyAkhaNDate yati cchurati / tvakSati takSati toDati muNDati toDayati takSNoti // 44 // chedayati cchedayate chyatyAkhaNDayati ca lunAti / toDayate ca lunIte hyAkhaNDayate taruM bhillaH // 45 // kAmayate'bhilaSati kAGkSate gRdhyatIcchati / kAGkSatyarthayate lubhyatyAzAste'rthayatIpsati // 46 // vAGgati drAkati dhrAGkSati spRhayati vAJchati / varayati garvayati vaSTi kA(?tA)myati garvati // 47 // kAmayati spRhayate tvarayate ca dhvAGkSati / mardayate prekSate ca rocate tRSyatIpsite // 48 // mokSayarhayate'hatyarhayatyujjhA(jha)ti muJcati / pariharatyutsRjati vrajayate [ca] vrajati // 49 // tRNakti(tti) muJcate muJcati yasyati [ca] mocati / jahAti tyajati tyAge kRSate karSate mahIm // 50 // vilikhati kRSati pratiSidhyati khedatyAdizatyathAcaSTe / vArayati nirAkurute stu(sta)bhnoti stambhate niSedhayati // 51 // stubhnoti stubhnAti stumbhate niSedhayate skunute / skunoti setuM skuna(nI)te skubhunA(bhnA)ti ca skunAti punaH // 52 // 15 20 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyazikSA skubhano(bhno)tIti skumbhena(ma)pati sahate titikSate mRSati / kSAmyati mRSyati mRSayati marSayati [ca] mRSyate kSamate // 53 // marSayati(te) mRSayate sahati kSAntivAcinaH / zakyate zakyati vAhayatyapi durvaco vasA // 54 // carcayatyadhIte'dhyeti zikSate paThati zrutim / varddhate sphAyate nandatya'dhyate(tye)dhate pyAyate // 55 // pravayate vyApriyate vyApiparti prayasyati / ghaTate ceSTate cakSuH spandate bahudhA sphuTam // 56 // khedayate khedayati kliznAti vyatha[ya]te ca mUlayati / vyathayati bundati rujate mUlayate duHkhayati tudate // 57 // duHkhayate tApayate pIDayate rujayati / udvejayate dunoti tApayati pIDayati // 58 // klezayate bAdhayate zoSayati bAdhayati / klezayati mahAsattvo dhUpAyati dhUpAyate // 59 // dhukSate dhikSate klAmyatyudvejayati khindati / vyathate bAdhate klizyatyAkhidyate saMtapati // 60 // kunthati punthati lunthatyavasIdati dUyate / klezati karjati kSante(? te) kharjati glAyatetarAm // 61 // sthIyate'au tu murati muNDate guNDayatyapi / guNDate [ca] veSTayati kupyati snAyati dhruvam // 62 // veSTayate [ca] kSaNati caTati syuH sucaNDane / dhunoti dhunute kampayate dhvanayate karam // 63 // dhUnayati kampayati dhunIte dhunute tathA / dhunAti dhunati svAGgaM vidhunAti vidhUnane // 64 // AjJAM dadAti datte saMbhajati svIkaroti gRhNAti / gRhNIte saMbhajate grAhayate grAhayatyapi vRNIte // 65 // vyAlor3ayati loDati loDayate ca manthati / vigAhate ca svajati madhnAti mathati svayam // 66 // 15 20 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAnirNayaparicchedaH / kupyati krudhyati dveSTi ruSyati druhyatIrNyati / roSayati gurormAga rauSe roSatyasUyati // 67 // prAsaMvRNoti vRNute chAdayati chAdayate / apidhatte - dadhAti sthagayate ca sthagayati // 68 // prorNoti proNute dhatte kuJcayate vidAyati / stRNoti stRNute kuJcayati stRNo(NA)ti kuJcati // 69 // runche ruNaddhi stRNIte sphoTayate dArayate / sphoTayati dArayati bhinte bhinatti bhedane // 70 // pravepate kampate ca calatyejati kampate(ne) / zete nidrAyati supti(?) svapiti svApavAcakAH // 71 // ruNTati luNTati mUSati moSati muSNAti kojati vastUni / corayate corayati glocati ca mlocati steye // 72 // bibhetyudvijate vidravati caiva palAyate / trasyatyAzaGkate vidravati dhAvati nAzane // 73 // ghoNate ghUrNate bhrAmyati bhramyati ca ghoNati / ghUrNati bhramati bhrAme bhUSayati vibhUSati // 74 // bhUSayate maNDayate cAvataMsati maNDati / maNDayatyalaGkurute-karoti maNDayatyapi // 75 // prasAdhayati prasAdhayate bhUSArthavAcinaH / bhrAjate bhrAsati bhAti bhrAsate ca prakAzate // 76 // bhAsate dIpyate dyotate rAjati virAjate / / cakAsti zobhate zumbhate zumbhati ca rocate // 77 // kSarati sravati zcotati sUdati kuJcatyatha / poSayatyupacinotyupacinute ca puSyati // 78 // puSNAtyete poSaNArthAH kauti dhvanati kUjati / kavate kuvate rauti kSauti svanati guJjati // 79 // gujati [gojati] rasati lasati nadatyapi / jugupsate['tha] kutsati vigarhayati nindati // 80 // . Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] kAvyazikSA galhate garhate [ caiva ] bIbhatsati ca garhati / kutsayate zapate ca zapyatyAkSipati krughA // 81 // zapyate zapatyAkrozatyAkroze'tha ca lajjate / bAlA hIcchati jiheti vrIDati trapate tathA // 82 // rodate svadate bhaktaM svAdate svardate tathA / tRpyati dhrAyati prIyate prItau prINayatyatha // 83 // dhinoti saMbodhayati pRNoti sukhayatyasau / prINAtyAhlAdayatyAhlAdayate [ca] sa bodhate // 84 // tRpnoti tarpayati ca tarpayate sukhayate / AkArayatyAhvayata AmantrayatyAhvayati // 85 // Amantrayate snihyati medata IkSate ca pUSati prItyA / tuSyati mAdyati puSyati kati kharvati ca vicinoti // 86 // vicinotyavekSate'sAvanviSyati mRgayate gaveSayate / anveSate ca mArgati mArgayati cinoti mArgayate // 87 // Alokayati lokate vilokate ca pazyati / nibhAlayati bhAlayate rUpayati rUpayate // 88 // gaveSayatyAlokArthAH parA-ni-pari-vartate / vyAvartate ghoTate ca valati vyAghoTanArthAH // 89 // unnyupadigdhe churati [tathA] ripa(? pha)ti limpati / upadehe vikirati vikSepe vikSipatyapi // 90 // saMgrAmayati ca javati ca saMgrAmayate ca saMpraharati bhaTaH / jaJjati yudhyatyardati [ca] yudhyate tADayatyAzu // 91 // zaknoti saMgaterjantuH snuhyate prabhavatyalam / tarati plavate jJAnapotena bhavavAridhim // 92 // kandati kadati krandatyAkrozati ca kundati / kundate krandate kUdate zoke' .... .... // 1. ataH paraM padyaracanAyA lopaH / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAnirNayaparicchedaH / [ 33 riNakti-ricir virecane ru0 / anuzIlati-zIla samAdhau bhU0 / zIlayati-zIla upadhAraNe cu0 / zilati--zila Sila uJche tu0 / silati tathaiva / vRMhati--vRhi vRhi vRddhau bhuu0| vRMhayati-paTa puTa vRhi daNDa0 cu0| bRhati- bRhU udyame tu0 / . ___ vyAdhate --vyAdhR loDane bhU0 / bAdhate-bAdhR loDane bhU0 / / vidhyati-vyadha tADane di0 / vidhati--vidha vitAne' [ tu0] / ___ varhati-vRha vRddhau bhU0 / varhayati - vaha hiMsAyAM tu0(cu0) / nibarhati--baha bhU0 / gajati-gajazabdArthAH / gAjayati-gajamArjazabdArthAH cu0 / garjati- 10 garjazabdArthAH / garjayati--garjazabde cu0 / kaNati-kaNa kvaNa zabde bhU0 / kvaNati, kuNati-kuNa zabdopakaraNayoH tu0 / kUjati-kUja avyakte zabde bhU0 / tetilyate-tila snehane tu0 / cikrIyitaH / tillanti-tilla gatau bhU0 / cillanti --cilla zaithilye bhU0 / [cullati]-culla hAvakaraNe bhU0 / 15 prasUte-dhUG prANi pra0 a0 / prasUyate-ghUG prANiprasave di0 / prasautiSu prasave [a0] / prasavati(? pesati)-pisa pesa gatau bhU0 / . zAsti-zAsu anuziSTau [a0] / AzAste-AG zAsu i0 [a0] / AzaMsate-AzaMsi siddha0 bhU0 / zaMsati-zaMsu stutau bhU0 / vizasati-zasu hiM0 bhU0 / 20 ghiNate - ghiNi dhuNi gra* bhU0 / gRhNAti- graha upAdAne krayA0 / garhategRhU garhaNe bhU0 / gRhayate-gRha grahaNe cu0 / dadAti-dudAG dAne a0 / dAti dAp lavane cu0 (a0)| dAyatidaipa zodhane bhU0 / yati--do'vakhaNDane di0 / vetti--vida jJAne [a0] / vidyate--vida settA0 di0 / [ vinte ] vida 35 vicAraNe ru0 / vindati--vidla lAbhe tu0 1. pratau 'vidha vitAne vidhati' iti kramaH / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] kAvyazikSA udayate--aya vaya0 bhU0 / udayati--iNa gatau a0 / udIyate-I gatau di0 / mahati-maha pUjAyAM bhU0 / mahayati-sa eva cu0 / mahIyate--mahIJ kaNDvAdau / maMhate--vahi mahi gatau bhU0 / / vRNakti-vRjI varjane ru0 / vRkte--vRjI varjane a0 / varjati varjayati vA-vRjI varjane cu0 / ___ saMpRNakti--pRcI saMparke ru0 / saMpRkte--pRcI saMparke a0 / saMparcati saMparcayati [vA]-pRca saMyamane cu0| niyukte--yujir yoge ru0 / niyojati niyojayati--yuja pRca saMyamane cu0 / kirati- vikSepe tu0 / karoti-DukRG ka0 ta0 / kRNoti--kRJ 10 vihiMsAyAM A0 (svA0) / kRNAti-kRJ hiMsAyAM krayA0 / tayate-taya gatau daM0 bhU0 / tAyate-tAya pUjA0 bhU0 / trAyate--trai pA0 bhU0 / styAyate-STayai ssyai zabdasaMghA0 bhuu0|| kSubhnAti-kSubha saMcalane krayA0 / kSobhati--kSubha saMcalane bhU0 / kSubhyati-kSubha saMcalane di0 / 15 lakSate lakSayati--zama lakSa Alocane cu0 / lakSayate--sa eva / tanoti --- tanu vistAre ta0 / tAnayati-tanu zraddhopatApayoH cu0 / vitanati-sa eva / ____ muJcati--mucla mokSaNe ru0 (tu0)| pramocayati--muca pramocane cu0 / mokSayati--mokSa asane cu0 / mArTi-mRjU zuddhau a0 / mArjayati--mRjU zaucAlaGkArayoH cu0 / utkaNThate--kaThi zauce bhuu0| utkaNThati--kaThi kRcchrajIvane bhU0 / utkaNThayati--kaThi zoke cu0 / / dhRSNoti--nidhRSA prAgalbhye bhU0 / dharSati dharSayati-dhRSa avayave cu0 / vRtyate--vRta varttane di0 / vartayati--vRta vRdha bhASArthAdi0 cu0 / vartate--- 35 vRta vartane a0(bhU0) / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyaanirnnypricchedH| [35 varddhate--vRdha vRddhau a0 (bhU0) / varddhayati-vRta vRdha bhASArthAH cu0 / varddhayati- vardha chedanapUraNayoH cu0 / loTayati-paTa puTa luTa daM0 cu0 / luTyati-luTa viloTha(Ta)ne di0 / loTati-luTa viloTane bhU0 / prayacchati-dANa dAne bhU0 / dIdAMsate--dA khaNDane bhU0 / dAnayati- 5 dAna ca bandhane cu0| zIkate-zIka secane bhU0 / zIkati zIkayati-cIka zIka AmarSe cu0 / khelati-khela pelU zvela gatau bhU0 / selati zvelati -sa eva / khelAyati--khelAya-dhAtuH kaNDvAdau / zucyati-zucyai cucyai abhi0 bhU0 / zocati--zuca zoke bhU0 / 10 zucyati-Izucir pUti0 di0| kauti-TukSu ru ku zabde a0 / kabate-kuG zabde bhU0 / dhAvati-dhAvu gati0, sR gatau, sarterbhAvaH / dhAnvati dhavi gatau bhuu0| chadati chAdayati-[chada saMva0 cu0 ] patayati--cu0 adantaH / patati--zala [ hula patla gatau ] bhU0 / adhi- 15 patyate--pata aizvarye di0 / prathate--pratha prakhyAne bhU0 / prathayati-pRthumAcaSTe in / prAthayatiprakhyAne cu0 / yatate--yatI prayatne bhU0 / yAtayati--yata nikAropaskArayoH cu0 / / niryAtayati-[ sa eva ] * 20 zapati-zapa Akroze bhU0 / zapyati-zapa0 di0 / zapate-rucapacAditvAdAtmane / sajjati--Sasja gatau bhU0 / pariSvajate-svaja pariSvaGge bhuu0| sajatipaMja saGge bhU0 / __ medate--miha meda medhAhiMsayoH bhU0 / medyati-jimidA sne0 di0 / 25 medayati-mida tila0 cu0 / vedayate-vida saMkhyAne cu0 / kuthnAti-kuntha saMkleze krayA0 / kunthati--kuthi puthi0 bhU0 / kuthyati-- kutha pratibhAve di0| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] kAvyazikSA gUrayate--gUra udyame cu0 / gUryate-gUrI hiMsAyAM di0 / bodhate-budhir bodhane bhU0 / bodhati-budha avagamane bhU0 / budhyate--budha avagamane di0 / garvati--karva kharva garva bhU0 / garvayate--garva mAne cu0 / garvAyate-AyiH / tvarate --jitvarA saMbhrame bhU0 / tUryate-tUrI tvaraNa-hiMsana0 di0 / tvarayatetvarAM karoti in / arcate--arca pUjAyAM bhU0 / arcati-arca pUjAyAM bhU0 / arcayati-in / anumImati-ama drama hamma mImR gatau bhU0 / anumIyate--mAG mAne di. anumAyayate--mI gatau cu0 / 10 dayate-daya dAna-ga0 bhU0 / dayate-deG meG bhU0 / dIyate-dIG kSaye di0| ___ mArgayati--mArga anveSaNe cu0 / mArgati--sa eva / mRgayate--mRga anveSaNe cu0 / hinasti-tRha hisi ru0 / hiMsati hiMsayati-[ hisi hiMsAyAm cu0 ] - 15 bIbhatsate-badha bandhane bhU0 / badhnAti-bandha bandhane krayA0 / bandhayatibandhi hiMsAyAM cu0 / vyayayati--vyaya vittasamutsarge cu0 / vyayati--vyaya gatau bhU0 / ___ muTati-muTa AkSepapramardanayoH tu0 / moTati--muTa pramardane bhU0 / moTayati - muTa saMcUrNane cu0 / 30 arjati -arja parja0 bhU0 / arjate--svaca sRja Ija iJja Rja gatau bhU0 / arjayati--arja pratiyatne cu0 / jitihI lajjAyAM a0 (ju0)| hIcchati--hIccha lajAyAM bhU0 / hRNIyate- hRNIJ kaNDvAdibhyo yaH (bhuu0)| kandati--kadi Rdi kladi hrAdane bhU0 / krandate-kadi Rdi vaiklavye 4 bhU0 / krandayati --kranda gatau cu0 / ullalate-lala IpsAyAM bhU0 / lAlayati--lala upasevAyAM cu0 / laGghate-laghi ga0 bhU0 / laGghayati--laghi cu0 / laGghate-laghi zoSaNe bhU0 / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAnirNayaparicchedaH / [ 37 sIdati--Sadla vizara0 bhU0 / sAdayati--AGaH sada padyarthe cu0 / sIdati-~Sadla0 tu0 / garhate-garha ga0 bhU0 / garhati--garha vinindane tu0 // 10 // prApayati-[A]pla lambhane cu0 / prApati--sa eva / [Apnoti[A]pla vyA0 svA0 / galbhate, galbhati-galbha dhArce bhU0 A0 / klIbate, klIvyati--klIva adhASTyaM bhU0 di0 / klIbAyate-[sa eva] / kSAmyati-kSamUS sa0 di0 / kSamati(te).--kSama sahane bhuu0| lokate--loka darzane bhU0 / lokayati --loka bhASArthAH cu0 / tolayati-tula unmAne cu0 / tulayati--'tulA' zabdAdin / 10 sRjati-sRja vi0 tu0 / sRjyate--sRja visarge di0 / kliznAti-kliza vibAdhane krayA0 / klizyati-kliza upatApe di.| hRSyati --tuSa hRSa tuSTau di0 / harSati- hRSu alIke bhU0 / milati--mila zleSaNe tu0 / mIlati-mIla zmIla0 bhU0 / pavate-puG pavane bhU0 / punIte-puGa pavane krayA0 / / locate-loka locU da0 bhU0 / locayati-locU bhASArthAH cu0 / nindati-Nidi kutsAyAM bhU0 / nedate-Ni NeDha kutsA0 bhU0 / taJcati(tanakti)-taJcU saMkocane ru0|| taJcati-vaJcu caJcu taJcu bhU0 / / mimIte--mAG mAne a0 / mAti--mA mAne a0 / mayate-meG pra0 bhU0 / 20 dunoti-duG upatApe svA0 / dUyate-dUG paritApe di0 / dhruvati-dhruva gatisthairyayoH tu0 / dhravati-6 sthairye bhU0 / dhArati-dhAra gaticAturye bhU0 / dhUryate-dhUrI gUrI0 di0| vilasati-lasa zleSaNa0 bhU0 / lAsayati- lasa zilpayoge cu0 yiH / gAdhate-gAdha prati0 bhU0 / gRdhyati. -gRdha abhikAM0 di0 / grddhyti-cu0| 35 svadate, svAdate--Sada svAda Svarda0 bhU0 / svAdayati-cu0 / khidyate-khida dainye di0 / khindati-khida parighAte] tu0 / khinte-[khida dainye ] ru0 / Dipati--Dipa kSepe tu0 / Dipyati--di0 / Depayati-cu0 / truTayati, truTati-bhuNa truTa0 tu0 di0 / tuTati-tuTa kalahakarmaNi tu0| 15 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] kAvyazikSA rajati-raja rAge bhU0 / rajyati-raja rAge di0 / rAjate-- rAz2a dIptau bhuu0| niSedhati-SidhU gatyAM bhU0 / sedhati--SidhU zAstre bhU0 / sidhyati--Sidhu saMrAddhau di0| sahate--- Saha marSaNe bhU0 / sahati--cu0 / utsAhayati--sa eva / driyate-dRG Adare tu0 / darati --araNyaguNe, dR bhaye bhU0 / dRNAti-da vidAraNe krayA0 / _____ joDayati--juDa saMcUrNa-preraNayoH cu0 / juDati-juDa thuDa gatau tu0 / joDati-juDa(?) sambandhe bhU0 / 10 anAti-aza bhojane krayA0 / aznute--azU vyAptI svA0 / asatiasa dIptyA0 bhU0 / nayate-naya rakSaNe bhuu0| nayate--NIG prApaNe ubha0 / nRNAti--na naye kryaa| vicchAyati-gupUvat / vicchayati-viccharayaM gatyarthaM cu0 / vicchati sa eva / 15 rAdhnoti-rAdha sAdha0 svA0 / radhyati-radha hiM0 di0 / rAdhyati--rAdha sAdha saM0 di0| ____sate-sraMsa bhraMsa avalaM. bhU0 / bhrazyati-[bhraMzu adhaHpatane] di0 / bhRshaayte--yiH| . zADate-zADa zlA0 bhU0 / zalate--zala calane bhU0 / zalati--zala 20 zvala Azu0 bhuu0| stambhate--STabhi skabhi0 bhU0 / stabhnAti--stambha sautro dhAtuH krayA0 / stabhnoti--[svA0] / stobhate--stubha stambhe bhU0 / stubhnAti--krayA0 / stubhnoti--svA0 / ] viSkambhate-STabhi skabhi0 krayA0 / viSkamnAti-[krayA0] / 25 zliSyati-zliSa AliGgane di0 / zleSati--uSu zriSu zliSu0 bhU0 / shlessyti--cu0| druhyati-duha ji0 di0 / dohati-tuhira duhir ardane bhUH / dogdhi-duha prapaNe a0 / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyaanirnnypricchedH| pibati-dheT pA pAne bhU0 / pIvati-pIva mIva0 bhU0 / pIyate-pI pAne di0 / vakti-vaca pari a0 / vAcayati-vaca sambhASaNe cu0 / vacati-cu0 / saMvAdayati-vada sambhASaNe cu0 / saMvadate-vada sthairye bhU0 / vadati-vada vya0 bhuu0| kRNatti--kRtI che0 ru0 / kIrtayati-kRta saMza0 cu0 / zlathayati-zlatha daurbalye cu0 / zlathate zlathayate--di 0(cu0)| ardate-arda 'hiMsAyAM bhU0 / ardati arda gatau bhU0 / ardayati--cu0 / bhakSayati-bhakSa adane cu0 / bhakSati-bhakSa bhakSa0 bhU0 / bhlakSati- [bhrakSa bhlakSa bhU0 ] / 10 hiNDate--hiDi anAdare bhU0 / hilati-hila hAvaka0 a0( tu0 ) / avaheDate heDa anAdare bhU0 / . vaNTati-vaTa vibhAjane bhU0 / vaNTayati--cu0 / vaNTApayati--sa eva adantaH / mUSati--mUSa steye bhU0 / muSNAti---muSa steye krayA0 / muSyati-muSa 15 khaNDane di0| vayati--ve() tantu bhU0 / vyUyate-jyI tantu bhU0 / vayate--aya vaya muu0| khAyati-khai svadane bhU0 / khadati-khada hi0 bhU0 / khAdati-khAha bha0 bhuu0| vAti * vA gati a0 / vAyati-pai ovai zoSaNe bhU0, vAyate vA / 20 [ vRNute-] vRJ varaNe di0 (svaa0)| dolayati-dula utkSepe cu0 / dolAya-dhAtuH kaNDvAdau / [5]pAyati-tapa dhUpa saM0 bhU0 / dhUpayati- [cu0] / nenekti-Nijir zauca0 a0 / mRdnAti-mRda kSode kryaa0| [mradate]-mrada mardane bhU0 / arhati--arha maha pU0 bhU0 / arhayati-arha pU0 cu0 / prANiti- ana ca0 a0| prANyate--ana prANa0 di0 / prapaJcate-paca vyaktIkaraNe bhU0 / prapaJcayati-----paca vistArava0 cu0 / [roditi]---rudir azruvimocane a0 / ruditi api // 21 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] kAvyazikSA pralambhate vidadhnoti tathA garddhayate khalaH / pratArayatyalpabuddhiH sadA vaJcayate janAn // 94 // namatyabhyasyati kalAM saMzIlayati zIlati / vitraMsate vizvasa(si)ti ca pratyeti ca madvacaH // 95 / / unmIlati vikasati ca sphoTati ca sphoTate sphuTatyAzu / unmeSatyunmiSati prabudhyate jRmbhate padmam // 96 / / zrIvIrapANDayakSitipAlanirmitaM kriyAnighaNTaM vigaNayya tattvataH / kaviprayojyAdhikadhAtusundaraM tameva cakre smRtaye'hamAtmanaH // 97 // gopAyati-gupU ra0 bhvA0 / jugupsate-gupa gopana ku0 bhvA0 / gopayatigupa puTelyAdau cu0 / gupyati---gupa vyAkulatve divAdau // 1 // pRNAti-- pR pAlanapU0 krayA0 / pRNakti--pRNa prINane ru0 / prINAti--prIJ tarpaNe krayA0 / pRNoti--pR prItau svA0 / prIyate--prIG prItau di0| prayate--- 15 prIJ tarpaNe cu0 / prINayati--sa eva svArthe hetuH // 2 // priyate-pR. vyAyAme [tu0] / piparti-pR pAlanapU0 a0 / pArayati-pAra tIra0 / pArayati---pR pUraNe [cu0] / pUrayati--pUrI aa0(cu0)| pUyatepUyI vizaraNe [bhU0] / pUryate--pUrI ApyAyane [di0] // 3 // kSayati--kSi kSaye bhvA0 / kSaNoti-kSaNa hiMsA0 [svA0] / kSAyati-: 3) jai kSI kSaye bhvA0 / kSAyate--bhvA0 karmakartari / kSaNute--kSaNu hiMsAyAM ta0] // 4 // mImAMsate--mAna pU0 bhvA0 / mAnayatimAnata pU0 cu0| mAnati-vikalpenantAH / manate [mAnayate] --manu stambhe cu0 / manute--manu bodhane tanAdau / manyatemana jJAne divAdau // 5 // dhunoti-dhuJ kampane svA0 / dhunAti---dhUJ kampane krayA0 / dhuvati-dhU 2: vidhUnane tu0 / vidhUnayati-dhUJ kampane cu0 / dhUpaca vikalpenantAH // 6 // puSNAti--puSa puSTau krayA0 / puSyati puSa puSTau di0 / pUSati-puSa pu0 bhvA0 / poSayati-puSa dhAraNe cu0 / [pUSatipUSa vRddhau bhvA0 // 7 // 1. atra 'adAdiH' iti juhotyAderarthe prayuktaH, hemacandrAcAryAbhiprAyeNa / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyaanirnnypricchedH| [41 jIryati-jRSu klaSu va0 di0 / jRNAti -ju vayohAnau [krayA 0] / jUryate-jUrI jUrNe di0 / jinAti--jyA vayo0 krayA0 / jarati-jU abhibhave bhvA0 / jArayati- vayo0 cu0 // 8 // prAthayati-grantha bandhane cu0 / vA in / grathati-[sa eva / granthayati-grantha sandarbha cu0 / in vA / granthati-[sa eva ] / adhnAti-grantha saM0 krayA0 / granthate-grathi 5 vaki kau0 bhU0 / tRpyati-tRpa prINane di0 / tRpnoti-tRpa prINane svA0 / tarpayatitRpa prINane cu0 / in vA / tarpati-[sa eva / // 9 // mRSa[ya]ti-mRSa titikSA0 cu0 / mRSati-(sa eva ) / mRSyati-zaka mRSa kss0(di0)| marSayati-mRSa titi0 cu0 / yajAdipATha Atmane / marSati-vA in marSate // 10 // 10 vINAti-vI varaNe krayA0 / vRNIte-vRG saMbhaktau kracAdi / vRNAti-vR varaNe krayA0 / varati-vara IpsAyAM bhvA0 / varayati vA / vRNoti-vRJ varaNe svA0 / varati--vRJ AvaraNe bhU0 / vrIyate-vI varaNe di0 / vArayati-cu0 / varate-vRJ varaNe bhvA0 // 11 // niSkaDati--kaDa made tu0 / kalate-kala saMkhyAne bhU0 / kAlayati- 15 kala bila Dipa cu0 / kalayati-kala gatau cu0 // 12 // zrAti--zrA pAke a0 / zrAyati-trai pAke bhU0 / zrINAti-zrIGa pAke krayA0 // 13 // ite-Ira gatau a0 / iyarti- R sR gatau a0 / prerati-I kSepe bh0| prerayati--sa eva / olati- ila preraNe vA / prelayati-- sa eva ] // 14 // 20 ___ sphuTati-sphuTa vikasane tu0 / sphoTate--sphuTa vikasane bhU0 / sphoTatisphuTi ru vizaraNe bhU0 / sphoTayati--caTa sphuTa bhede cu0 // 15 // zobhate--dyuta zubha ruca dIptau bhU0 / zubhati--zubha zumbha zobhArthe tu0 / zubhnoti---zubha zumbha0 svA0 / nizubhnoti--zuMbha bhASaNe svA0 // 16 // ___ dharati-dhRJ dhAraNe ubhaya0 bhvA0 / dhArayati-[sa eva ] / dhIyate-dhIJ 25 anAdare di0 / dhiyati--dhi dhAraNe tu0 / dhriyate-dhRJ anavasthAne tu0 // 17 // zeSati-kaSa ziSa bhU0 / vizinaSTi--ziSla vize0 ru0 / zeSayati--ziSa asarvopakaraNe cu0 / zeSati--sa eva // 18 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42] kAvyazikSA vaste--vasU AcchAdane a0 / nivAsayati--vasa sneha-chedApaharaNeSu cu0 / vAsayati sa eva / upavAsayati-[sa eva dhaatuH|] nirvAsayati-sa eva dhAtuH / nivasati--vasa AcchAdane bhU0 // 19 // ___ icchati--iSu icchAyAM tu0 / anveSate-eSTa heSTa gatau bhU0 / preSate5 ISa gatihiMsA0 bhU0 / iSNAti-iSa AbhIkSNye krayA0 / anviSyati--iSa gatau di0 // 20 // zinoti--ziJ nizAmane svA0 / nizIzAMsate-zAnac tejane bhU0 / nizyati-zo tanUka0 di0 / nizaNati-vana SaNa saM. bhU0 / nizAnayati zAna tejane cu0 // 21 // 10 pramiNoti - dru miJ prakSepaNe svA0 / mInAti - mIJ dUJ hiM0 krayA0 / pramIyate - mIG hiMsAyAM di0 / mayate - meG pratidAne bhU0 // 22 // AjJApayati-jJA avabodhane bhU0 (cu0)| saMjJapayati-sa eva / upajJapayatisa eva / jnypyti-s0|| 23 // ___udghaTTate-ghaTTa calane bhU0 / saMghaTTayati--sa0 cu0 / vighATayati-ghaTa 15 saMghAte cu0 / ghaTate-ghaTa ceSTAyAM bhU0 // 24 // ___tuDati--tuDa toDane tu0 / toDati--tuDa toDane bhU0 / toDayati--tuDa toDane cu0 // 25 // ___ kurati-kura zabde tu0 / guJjati--guja zabde tu0 / kunAti--kuG zabde krayA0 / knUyate--knUyI zabde bhU0 // 26 // 20 bhAvayate-bhU prAptAvAtmanepadI cu0 / bhavate--sa eva / bhAvayati-- bhU kRpa ava kalpane cu0 / Avirbhavati-bhU [sa]ttA0 bhU0 // 27 // ____ zundhati--zundha zuddhau bhU0 / zundhayati---zundha zuddhau cu0 / zundhatevikalpenantaH / zudhyati--zudha zau0 di0 // 28 // tApayati-tapa dAhe cu0 / tapati-tapa dhUpa saM0 bhU0 / vitapati(te)-- 25 [u]d-vidbhyAM tapaH' A0 / tapyate--tapasIpaH karma0 [ di0 ] // 29 // atirecayati-rica viyojanasaMparcanayoH / vikalpena / chinatti-chidi saddhi 0 ru0 / chedayati--cheda dvaidhI0 cu0 // 30 // - uDDIyate-DIG gatau di0 / uDDayate-DIG vihAya0 bhU0 // 31 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAnirNayaparicchedaH / [43 dadAti--dudAG DubhRna dhA0 bhU0 / saMdhayatiTveM pA pAne bhU0 // 32 // snihyati--sniha prItau di0 / snehayati--sniha snehane cu0 // 33 // AliGgati-ukha liGgi0 bhU0 / liGgayati---liGga vicitrI0 cu0 // 34 // ghoSati-ghuSiru zabde bhU0 / ghoSayati-ghuSiru vizabde cu0 // 35 // vyAghoTate-ghuTa parivartane bhU0 / vyAghuTati-ghuTa pratighAte tu0|| 36 // vyAhoDate-hor3a anAdare bhU0 / byAhoDati--huDa hUTa gatau bhU0 // 37 // zranthate-zrantha zaithilye bhU0 / zrathayate-sa0 [cu0 ] // 38 // bhAjayati-paTa puTetyAdau bhaja bhASArthAH cu0 / saMvibhajati--bhaja zriJ sevAyAM bhU0 // 39 // mandate--madi stu0 bhU0 / mandAyate--mandAya kaNDvA0 // 40 // 10 udvijate-udvijI0 tu0 / udvinakti-udvijI0 ru0 // 41 // kSipyati--kSipa prera0 cu0 (di0)| kSipati--kSipa pre0 tu0 // 42 // krIDati-krI vihAre bhU0 / kilati-kila sai(zai)tyakrIDanayoH tu0 // 43 // cetati-citI saM0 bhU0 / cetayate--cita saMvedane cu0 // 44 // lubhyati--lubha gAye di0 / lubhati-lubha vimohane tu0 // 45 // 15 bharjate-bhRjI bharjane bhU0 / bhRjati-bhrasja pAke tu0 // 46 // kSAmyati ca / bRMhire bAdhati tyakSadhvam--ityAdi kriyA azuddhAH / sphAyan valan sUtrabalAt zuddhAH / AsetivAdikA jahyAditi asabhyA ityAdi kriyApadAni duSTAni / itthaM kAvyakriyAM jJAtvA nAnAgrantheSu darzitAm / kAvyaM kurvIta medhAvI vinayastasya kArmaNam // 98 // ityAcAryazrIvinayacandralikhitAyAM kAvyazikSAyAM vinayAGkAyAM kriyAnirNayo nAma dvitIyaH paricchedaH // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. lokkaushlypricchedH| lokavyavahArakauzalyAt kAvyam / tadyathAeka:-paramAtmA / dvau sUryAcandramasau, zabdArthoM, locane, azvinIkumArau, bhujau, nayavinayau, AcAra-vicArau, zukravArapratipadau, dvitiyAzazadharau, maGgalArthe, ravimandau krUrArthe / trINi bhuvanAni / tridhA bhUmiH-uccA, nIcA, samA / trayaH puruSAH-uttamamadhyamAdhamabhedaiH / trayaH puruSArthAH- dharmArtha-kAmAH, padArthAH-jIva-dhAtu-mUlAni / zarIraM bahirAtmAsmadantarAtmA tadIzvaraH / azarIrI kSINakarmA paramAtmA nirAkRtiH // 1 // trividho dUtaH--nisRSTArtho viziSTArthaH zAsanaharazceti, vedAH, agnayaH, guNAH10 mAdhurya-ojaH-prasAdAH, ratnAni-jJAna-darzana-cAritrarUpANi, guNAH-sattva-rajastamolakSaNA vA, rItayaH-vaidarbhI-gauDI-pAJcAlIyAH, daNDAH- mano-vAkkAyAH, nADyaH- iDApiGgalA-suSmaNAlakSaNAH, upasargAH, - daivA mAnuSAH pazubhavAH, dhyAna-dhe(dhye)ya-dhAraNAH, durgANi - jala-parvata-dhanvabhedaiH / tisraH zaktayaH - prabhUtsAha-mantralakSaNAH, udayAHgo-bhU-hiraNyalakSaNAH / trayo devAH-brahmAdyAH / zabdAnAM tritayaM trayI hutabhujAM zaktitrayaM trisvarA trailokyaM tripadI tripuSkaramatha tribrahma varNAstrayaH / yat kiJcijjagati tridhA niyamitaM vastu trivargAtmakaM __ tat sarvaM tripureti nAma bhagavatyanveti te tattvataH // 2 // catvAraH--puruSArthA dharmAdyAH, vRttayo-bhAratI-sAttvakI-kauzikI-ArabhaTI90 lakSaNAH, kaSAyAH-krodha-mAna-mAyA-lobhaiH, dhyAnAni-piNDastha-padastha-rUpastha-rUpA tItAni, Arta-raudra--dharma-zuklAni vA / catasro rAjavidyAH-AnvekSakI( AnvIkSikI)trayI-vArtA-daNDanItayaH, upAyAH-sAma-dAma-bheda-daNDAH / catvAro nAyakAH dhIrodAtta-dhIralalita-dhIroddhata-dhIraprazAntAH / nAyako dakSiNo'nukUlo du(dhR)STaH zaThazceti / saukhyakaraNAni-abhyAsa-abhimAna-saMpratyaya-viSayakaraNAni / caturvidhaH 25 pramodaH-bAlasaMskAra-kAvya-prajJA-tattvanizcayaiH / buddhayaH-svabhAvajA' autpattikI karmajA 1. keSAJcinmate vainaya(yi)kI ceti / 15 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokakauzalyaparicchedaH / [45 pAriNAmikI ceti / catvAro'bhinayAH-AGgikavAcika-AhArya-sAttvikabhedaiH / cattvAri meruvanAni-bhadrazAlAdIni / saMjJAH-AhArabhaya-parigraha-maithunalakSaNAH / vikathAH-strIbhakta-deza-rAjakathAbhiH / varNAH-dvijAdyAH / gajAzca bhadra-manda-mRga-saMkIrNAH / dizaH pUrvAdyAH / catvAri vAditrANi, tadyathA tataM vINAprabhRtikaM tAlaprabhRtikaM dhanam / vaMzAdikaM tu zuSiramAna, murajAdikam // 3 // [ abhidhAnacintAmaNi, 286-87 ] paJca-indrayANi prasiddhAni / samitayaH- iiryaadyaaH| pANDityam-vaktRtvamAgAmitvaM zAstrasaMskArajaM prauDhitvaM sArasvatapramANaM ceti| caritam-dAna-mAna-jJAna-vIravilAsA dharmAcAraprakhyApanaM ceti / rAjyapAlanam-bhUmi-rAjya-prajA-dharma-zarIrapAlanaiH / utsavaH-dharma- 10 dravya-kAma-vidyA-mokSamahotsavaiH / zarIrANi-audArika-vaikriya-AhAraka-kArmaNa-taijasAni / paJca vaktrANi-harasya / kAmabANAH-zoSaga-tApana-dIpana-mohana-unmAdaiH / paJca buddhIndriyAgi--zrotraM tvaka cakSuSI jihvA ghrANamiti / paJca karmendriyANi-vAk-pANi-pAda-pAyUpasthAni / paJcadhA vyAkaraNam-sUtra-Adi-ugAdi-paribhASA-liGgAnuzAsanalakSaNam / paricayaHprasAdIkRtadarzanAvarjanena 1, saMbhASaNena 2, mAdhuryacarthayA 3, savikArastutivacanaiH 15 4, kathitopacAraprayojanaizca 5 / mantraH-karmaNAmArambhopAyaH puruSadravyasaMpad vinipAtapratIkAraH kAryasiddhizceti / paJcadhA pApI-brahma--strIbhrUNa-go-munihatyAbhedAt / SaDvidhaM darzanam, tadyathA jainaM bauddhaM tathA sAMkhyaM mImAMsaM ca tathA param / zivaM lokAyitaM ceti SaDete dRSTayo matAH // 4 // dravya-guNa-karma-sAmAnya-vizeSa-samavAyalakSaNAH SaT padArthAH / pramANAni-pratyakSaparokSa-anumAna-zabda-arthApatti-AptavacanaiH / SaD lezyAH-kRSNa nIla-kApota-teja-padmazuklAbhidhAnaiH / SaDavidhaM bhASAlakSaNam-saMskRta-prAkRta-apabhraMza-paizAcika-mAgadha-zUrasenAbhiH / SaD jIvanikAyAH--pRthvI-apa-tejo-vAyu-vanaspati-trasabhedaiH / [SaD] RtavaHvasanta-prISma-varSA-zarad-hemanta-zizirabhedaiH / SaDvidhA lakSaNAH, tadyathA-'rUDhilakSaNA 25 yathA-kuzala, dvirepha, dvika iti / (2) prayojanalakSaNA yathA--gaGgAyAM dhoSo'trAparimitazaityapAvanatvAdayo dharmA vyaGgayAH / (3) upAdAnalakSaNA yathA--maJcAH krozanti / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] kAvyazikSA (4) lakSaNalakSaNA yathA-kuntAH pravizanti / (5) zuddhalakSaNA yathA-gaurvAhIkaH / keSAJcinmate sAropeti nAmA (6) sAdhyavasAnikA yathA-gaurevAyam / SaT putrAH auraso dharmapatnIjastatsamaH putrikAsutaH / kSetrajaH kSetrajAtazca svagotreNetareNa vA // 5 // saptAGgaM rAjyam-- svAmI janapado'mAtyo durga kozo balaM suhRt / parasparopakArIdaM saptAGgaM rAjyamucyate // 6 // saptadhA kIrtiH- dAna-pura(Nya)-vidvajjana-vaktRtva-kAvya-vartana-zauryAdibhiH / saptavidhamuttamatvam-vayorUpapadajJAnazIlaprayogaparyantaM ceti / sapta nayAH--naigama-saMgraha10 vyavahAra-RjusUtra-zabda-samabhirUDha-evaMbhUtanAmAnaH / saptavidhaM saukhyam-dhRtA patnI, bhANDapadAtiH, muNDitaM zIrSamityAdi / sapta bhuvanAni tadyathA bhuvanAni nibadhnIyAt trIgi sapta caturdaza iti / sapta vArAH--AdityAdyAH, samudrA vA, RSayaH-bhRgR-atri-aGgirasa(sa)-kutsavi(va)ziSTha-gautama-bharadvAjabhedaiH / saptavidhA prApti:-'dAne jJAne jale kAme vijJAne pAtra15 saGgrahe' sarvajJateti / sapta kSetrI--caturvidhasaMdha-caitya-bimba-pustakaiH / bhayAni-ihaloka paralokAkasmikAdIni / paura-ja(jA)napada-yodhAnAmanugrahaH, guptirakSaNeSvapramAdaH, tulAbhANDasamAnavRttiH, ucitapravRttiH, anucitanivRttiH iti sapta prazamanAni / aSTa dvIpAH, samudrAH, maGgalAni-darpaNAdIni, pravacanamAtaraH, karmANi, kulaparvatA vA brahmASTau zrutayaH / aSTavidhamabhimAnalakSaNam-jJAne dAne dharma'rthe kAme bale 20 zatrughAte samArambhe / aSTa svarNaguNAH--viSaghAta-rasAyana-maGgalArtha-vinaya-pradakSiNAvarttagurukA-dagdhakukSiH / payoguNAH sugandhi a(su)vyaktarasaM tRSNAghnaM zuci zItalam / svacchaM [ca] laghu hRdyaM ca payaso'STau guNAH smRtAH // 7 // rudramUrtayaH--kSiti-jala-pavana-hutAzana-yajamAna-AkAza-soma-sUryAH / aSTau. 25 nAryo'gamyAH--svagotrajA gurupatnI mitrabhAryA vargAdhikA pravrajitA kumArI putravadhUH laghubhrAtRvadhUzceti / aSTau tyAjyA narAH --mUrkhaH zaThaH klIbaH nighRNaH vyasanI atizobhI garvitaH niSThurazceti / aSTavidhaM vidagdhAnAM suratAvasAnam--AliGganaM cumbanaM dhAvanaM kezoddharaNaM rAgAdivezanaM sItkArAdimuJcanaM nakhasparzanaM mRdukuTTanaM ceti / buddhiguNAH Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokkaushlypricchedH| [47 zuzrUSA zravaNaM caiva grahaNaM dhAraNaM tathA / UhApoho'rthavijJAnaM tattvajJAnaM ca dhIguNAH // 8 // aSTau vivAhAH--alaMkRtya kanyApradAnaM brAhmo vivAhaH 1, vibhavaviniyogena kanyApradAnaM prAjApatyaH 2, godAnamithunadAnapUrva ArSaH 3, yajJArthaM RtvijaH kanyApradAnameva dakSiNA sa daivataH 4, mAtRpitRbandhUnAmaprAAmaNyAt parasparAnurAgeNa mitho- 5 yojanAyAM sa gAndharvaH 5, pagabandhena kanyAdAnamAsuraH 6, prasahya kanyAgrahaNAd rAkSasaH 7, suptapramattakanyAgrahaNAt paizAcaH 8 ityAdi / nava nidhayo, guptayo brahmacaryasya, tattvAdIni-jIvAjIvAdIni, aveyakavimAnAni, jaine viSNavaH prativiSNavo baladevAzca / nava zayanaguNAH--anagnazAyI, prasAritagAtraH, zvetavasanAcchAdanaH, azabdavizAyI, asambandhavizAyI, asambAdhavizAyI, saMmukhazAyI, 10 ahamitazAyI, smRtadevaguruzAyI, / nava rasAH zRGgArAdyAH, nava nakSatravIthya ityAdi / dazadhA sAdhudharma:-kSAntyAdi, viSNoravatArAH, digpA(kpA)lAH / dazavidhaM balamvajra-kAya-buddhi santoSa-sthAna-suhRjjana-zastra-mantra-devatA-rAjabalaiH / dazavidho jayaH-jJAnasatya-pratApa-saMgrAma-AcAra-vAk-nidrA-AhAra-indriya-jayaH, ajayazceti / dazavidhaH saMgrahaHjJAne mitre pAtre zauce pravINayoge bale yajJe dharme saMgrahe guNe ceti / daza dazA ityAdi / 15 [ekAdaza] rudrAH, ekAdaza gaNadharA vIrasya, ekAdaza gaNAH- nandyAdyAH / aGgAni AcArAdInItyAdi / [dvAdazAraM cakram, tadyathA-] arirmitramarermitraM mitramitramataH param / tathArimitramitraM ca vijigISoH puraH smRtAH // 9 // pANigrAhastataH pazcAdAkrandastadanantaram / / AsArAvanayozcaiva vijigISozca pRSThataH // 10 // madhyama udAsInazca-dvAdazAraM cakram / jaine dvAdaza cakriNo bharatAdyAH, tadyathA-- bharataH, sagaro, maghavA, sanatkumAraH, zAntiH, kunthuH, araH, subhUmo, mahApadmo, hariSeNaH, jayanAmA, brahmadatteti / saudharmAdyAH kalpA dvAdaza / 25 trayodaza tAmbUlaguNAH tAmbUlaM kaTu-tiktamuSNa-madhuraM kSAraM kaSAyAnvitaM pittaghnaM kRminAzanaM dyutikaraM durgandhanirnAzanam / 20 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] kAvyazikSA vaktrasyAbharaNaM vizuddhikaraNaM kAmAgnisaMdIpanaM tAmbUlasya sakhe trayodaza guNAH svarge'pi te durlabhAH // 11 // caturdaza bhuvanAni, tathA vidyAsthAnAni--zikSA-kalpa-vyAkaraNa chando-va(vi) citi-jyotiSa-niruktAnIti SaDaGgAni, catvAro vedAH, itihAsa-purANa mImAMsA-nyAyazAstraM 5 ceti / guNasthAnakAni, rajavaH, pUrvANi / paJcadaza karmabhUmayaH, tithayaH, siddhAzca / SoDaza devyaH, cndrklaaH| saptadazavidhaH sNymH| ___ aSTAdaza prakRtayaH--sUtradhAru, suvarNakAru, lohakAru, carmakAra, mAliya, tambo10 liya, chipA, suIya, khAtriya, sAlavI, teramA, mociya, oDa, gAJchA, varaDa, citrakAra, kumbhakAra, nApita-prakRtayaH / aSTAdaza adhamAH-mAtaGga, antyaja, kalyapAla, kolika, bhilla, bAvara, meya, tAIya, nIjAvA, mleccha, pulinda, aivAla, noDA, tura(ru)Ska, kAbA, pArvatIya, AheDiya, zaukarika, jAlika / aSTAdaza lokaprasiddhAni vratAni / 'aSTAdazadvIpanikhAtayUpaH' [ raghuvaMza, 6, 38 ] / vinodapAtrANi-mAlAkAra Apta hita 15 snigdha mantri mahattama amAtya buddhi ubhaya sukha AgmyAyika deza puruSa madhaM dhana dhAnya] kAma vijJAnaM ceti / yathAsambhavaM kiJcillikhyate dvAviMzatiH parISahAH / caturviMzatiH tIrthakarAH / aSTAviMzatirnakSatrANi / dvAtriMzallakSaNAni chatraM puSpaphalaM dhvajo'tha kalazaH kandarpakUrmAGkuzau 30 lakSmIH svastikatoraNaM varasaraH paJcAnano medinI / aGkasthAla-gajau nadI ravi-zazI prAsAdamatsyau yavau ___ yUpastUpakamaNDalau girivaraH saccAmare darpaNam // 12 // ukSA patAkA kamalAbhiSekaH saddAmakekI kila puNyabhAjAm / zArIrake santi sumAnuSANAM dvAtriMzaditthaM kila lakSaNAni // 13 // 25 catustrizancarAH-kArpaTika-udAsthita-gRhapati-vaidehika-tApasa-kitava-kirAta-grAmaTika-ahituNDika- zauNDika-saubhika-pATaccara-viTa- vidUSaka-pIThakamardaka-naTa-nartana-gAyanavAdaka-jIvaka-gaNaka-zAkunika-bhiSaj-aindrajAlika naimittika-sUda-ArAlika-[snApaka]saMvAhaka-tIkSNadarasada-mUka-badhira-andhacchamAnaH sthaayi-yaayibhedeno(naa)vsrpvrgH| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokakauzalyaparicchedaH / [49 dvicatvAriMzat prabandhAH svarAtaH surapUrvaM syAt karaNaM varttinI tathA / vivartinI mAtRkA syAdelADhIkI tu kraumvaDaH // 14 // lambhako jayamAlA syAccaryA maGgala eva ca / ekatAlI rAsakaH syAdekacAriNyataH param / / 15 / / kaivATo nandanAmAtha paJcatAlezvarAbhidhaH / gadyaM ca maGgalAcAro manorama udIritaH // 16 // pramodo varNasara-kausara-saMdohakastathA / somakIrtiH prabandhaH syAt tato rAgakadambakaH // 17 // AryA gAthA caccarI ca vIrazrI zukasArikA / somavallabhasaMjJaH syAdatha kandazcaturmukhaH // 18 // pratApavarddhanAkhyazca vijayazcakravAlakaH / tribhaGgivikramazcAtha vAcyaH krauJcapadastathA // 19 // kalahaMso'tha mantavyo nAmnA harivilAsakaH / prabandhAnAmiti proktAzcatvAriMzadvayAdikA(? dhikaaH)|| 20 // 15 [iti ] prabandhanAmAni / atha SatriMzat rAgAH / keSAMcinmate dvicatvAriMzat / teSAM nAmAni zrIsomarAgaH zrIrAgo mAlavazrIvasantakaH / dIpako bhairavastoDI paJcamazlokasATakaH // 21 // velAkulI madhyamAdirgoMDI guNDakRtistathA / gandhArasidbhirgAndhAro baGgAlo gUrjarI tataH // 22 // varATI moTakI rAmakRtiH prathamamaJjarI / dhanyAsikA DombakRtiH gauDI devakRtistathA / / 23 / / saurASTrI zuddhanATA ca chAyA nATA ca bhairavI / andhA lI draviDI devazAkhA vAkpatirATikA // 24 // atha karNATa baGgAlaH kAmodA lalitAmbaraH / mallAra zAbarI deza vallAtA stambhatIrthikA // 25 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50) kAvyazikSA atha tAlA: tAlazcaJcatpuTaH pUrvaM tatazcAvapuTAbhidhaH / pitA putraka caiva saMpakveSTAkanAmakaH // 26 // udghaTTazcAditAlazca dvitIyo'kuDakavakaH / maTTazca pratimaTTazca kaGkAlaH pratitAlakaH // 27 // gArukizcaccarI krIDA tribhaGgizcaikatAlikA / jayazrI jalatAlazca zrIraGgo raGgabhUSagaH // 28 // pArvatI locanaH somakIrtizca jayamaGgalaH / siMhavikrIDitaH siMhanandano vIravikramaH // 29 // mukundo mallikAmodaH zrInandana-caturmukhau / pratApazekharaH somavallabho darpaNo ratiH // 30 // jampAbhinando nAndI ca turaGgagati-manmathau / gajendragati-lakSmIzau dvicatvAriMzadityamI // 31 // [iti] tAlanAmAni / catuHSaSTiyA~ginyaH -vahuDI vAlI kavilI kumArI kAgI jalaharI sIyalI nIlakaNTha(NThI) pArasI dUnatrI zaGkarA piGgalA anaGgasIhA dAhUlAra zrIcaryA nandA zrImaGgalA zrIsiddhA zrIIsArvA zrImakarA amarA sanasA manasA viSaharA alobhI agrIva vastrakumAri(rI) dhavalakurudA bhimbhalA saGkAriNI jAlAmAlinI mahalachi(chI) dAhanA rasA marasA kradalA mANikyA kAlikA harasiddhi bAiNi(NI) kosalA mayUratI abhakumArI 20 jayA vijayA netA vinetA bhelaSI mahAmAyA AzApurA ekallavIrI IzvarI pippalA U viMjhavAsiNi(NI) hiDamba zUnarekhA jAlindharI svasIpalI hivapADasI hivapataGgI himazAlinI himezvarI mahalava 64 // pITha-ahUTha kolApuru uDiyANu jAlindharu kAmaru arddha / mAtaraH 7-brahmANI mAhezvarI kaumArI vaiSNavI vArAhI aindrANI cAmuNDA / RSayaH-marIca-kAzyapa- Atreya-bhRgu- nArada- gAlava- vaziSTha- kaNva- jAbAlivizvAmitra-kapiSThala-pulastya-pulaha-agastya-vizvAvasu- pArAsaru- garga- zANDilya- kauNDinyaprabhRtilaukikaRSayaH / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokkaushlypricchedH| [51 AdityAH-indra viSNu vivasvAn mitru(tra) aMzu dhAtA tvaSTA pUSA varuNu aryamA bhRgu savitA 12 / aSTaSaSTimahAtIrthAni-prabhAsa-OMkAra-amarezvara-vizvezvara-mahAkAla-kanakhala-kurukSetra-maru-caNDIza-bhasmagARprabhRtIni / dvAsaptatiH kalAH-gIta vAdya nRtya gaNita paThita 5 likhita vaktRtva 5 kavitva kathA vacana 10 nATaka vyAkaraNa chando'laGkAra darzana 15 dhyAna dhAturvA(vA)da dharma artha kAma 20 vAda buddhi zauca [mantra] vicAra 25 nepathya vilAsa nIti zakuna krIta 30 citra saMyoga hastalAdhava sUtra kusuma 35 indrajAla sUcikarma sneha pAna AhAra 40 [vihAra] saubhAgya prayoga gandha vAstu 45 ratna pAtra vaidya dezabhASita dezavijaya 50 vANijya Ayudha yuddha samaya vartana 55 hasti turaga puruSa nArI pakSi 60 10 bhUmi lepa kASTha sainya vRkSa 65 chadma hasta uttara zarIra pratyuttara 70 zAstra[lakSaNa] kalAzceti 72 / caturazItiH kalAH, caturazItirvijJAnAni-hetuvijJAna tattva mohana karma dharma 5 lakSmI yoga zaGkha danta kAla 10 guTikA rasAyana vacana kavitva mantra 15 yantra tantra mardana nepathya khatrakarma 20iSTa lepa sUtra citraka raGga 25 sUcikarma zakunakarma chadma karmakara 15 rAga 30 gandhayukti AgAra zaila kAca kAMsya 35 kASTha kumbha loha patra vaMza 40 nakha deza tRNa prAsAda dhAtu 45 vibhUSaNa svarodaya dyUta adhyAtma agni 50 vidveSaNa uccATana stambhana mohana vazIkaraNa 55 vastu svayaMbhU hasti azva pakSi 60 strI cakra vastra pAzupAlya kRSi 65 vANijya lakSaNa kAla zastrabandha yuddhakaraNa 70 viyuddhakaraNa AkheTaka kutUhala kozapuSpa 75 indrajAla pAna azana zayana vinoda 80 jana ratna saubhAgya zauca 30 84 ityAdi / keSAJcinmate vinaya nIti Ayudha vAda vyApAra dhAraNi vijJAnaM ceti / caturazItirdezAH- pUrva0-] gauDa kanyakubja kollAka kaliGga aGga vaGga kuraGga AcAlya(ArADhya) kAmAkSe, oNDai puNi~ uDIza(sa) mAlave lohita-[pAda]; pazcima0kAcha(kaccha) vAlambha saurASTra kuGkaNa lATa zrImAla arbuda medapATa maru varendra yamunIM gaGgAtI(pA)ra antarvedimAgadhai; madhya0- kuru DAhala kAmarUpa kAJcI" avantI" 25 1-4. amI dezA vastuto madhyadezeSu vartante / 5. ayaM dezaH pazcimadezeSu gnnyte| 6. asya dezasya gaNanA madhyadezeSu kriyate / 7-11. amI dezAH pUrvadezeSu vartante / 'yamUnA' sthAne 'yAmuna' iti prayujyate / 12. ayaM dezo dakSiNApathe sthitaH / 13. asya dezasya pazcimadezeSu gaNanA / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52] __ kAvyazikSA pApAntaka" kirAteM' so (sau)vIreM ausIra vokANa; uttarApatha0- gUrjara sindhu kekANa nepAla Takka turaSka tAikAreM barbara jarjara kIra kAzmIra himAlaya lohapuruSa zrIrASTra; dakSiNapatha0- siGghala cauDa kauza(ra)la pANDuNDya) andhra vindhya karNATa draviDa zrIparvata vidarbha dhArAu lAjI" tAptI[taTa] mahArASTra AbhIra narmadAtaTa 5 dI(dvI)padezAzceti / [zatam-] zrIAdinAthasya putrANAM / aSTottarazataM vyAdhInAm, tadyathA-svarabheda sveda karNamUla zUla zvAsa jvara bhagandara kuSTa koSTa ekAhika dvayAhika tryAhika cAturhika velAvara nityajvara bhUtajvara dAhajvara pInasa AmAzraya dadru grahaNi(NI) chaIi tRSNA bhrami mUrchA pAda valmIka 10 antravRddhi gRddhasI pAhaNI jRmbhAhikA upajihvA pratijihvA nAzA sirAzoNita indraluptaka kAmagraha unmAda jvAlA gardabhA lUtA arbuda vyAdheyI gajacarma plIhodara pAmA sphoTa valita mahuli klIvya uppIhAsa paTala nIla kAca zukrArma visarpa timirA khasa khasara calana kanda rudhirAtIsAra vikAra usapativAta AmavAta ravigivAta saMvartanavAta vizUcikA vicarcikA apacarikA galazauNDikA kakSA varAlikA koleyaka tilapuSpaka 15 vAruNaka apavAhaka gaNDolaka appuraka suNTa kosaNTa grIvAgraha kaTIgraha vaalottprbhRtyH| SaSTiH sahasrANi putrANAM sagaracakravartinaH / . aSTAzItiH sahasrANi vAlikhilyaprabhRtimaharSiNAm / caturazItilakSANi jiivyoniinaam|| [ ityekAdipadArthagaNanAH ] 30 samUhavAcakAH zabdAH rAjanyAnAM samUho rAjanyakam / gaNikAnAM ca gANikyam / evamauSTrikam / aurabhrikam, Ajikam, vAyasam, kAkam, bhaikSam , yauvatam / jainAnAM, saMghAjJA dvijAnAM 14. ayaM dezo dakSiNApathe gaNyate / 15-17. amI dezAH pazcimadezeSu vartante / prAya ausIro'pi tatraiva / 18. anyatra 'tAyaka' iti 'tAjika' iti vA prayogo dRshyte| 19. anyatra 'varjara' 'vajrala' 'vajUra' 'vajura' iti rUpAntarANi dRshynte| . 20-21 anyatra 'dhArAdhara' 'kAMjI' 'virATa urala kAMjI,' 'dharAnaMga urala jImUta,' 'vairATa dhAraura lAjjA-dhAraura lAjI,' 'virATa orala' iti bahuvidhAni nAmAntarANi prayuktAni / 22. asyAM gadhanAyAM dezasaGkhyA paJcadazonA dRzyate / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokakauzalyaparicchedaH / __ [53 sthAnAjJA, bauddhAnAM tu saMjJAjJA / zaivAnAM samUhaH kavilAsaH (kailAsaH), bhaTTAnAM sauMdasi (sadas), vaNijAM ca mahAjanaH, tAmbUlikAnAM lokaH, sUtradhArANAM ca AghATaH, tura(ru)kANAM jamAtha, malinAnAM samUho bahusiH, yoginAM ca samaya ityAdi / hIruyANI-ityAdi SaTkam / pattanAdi dvAdazakam / mAtarAdizcaturvizatiH / baDU ityAdi SatriMzat / bhAlijyAdi dvicatvAriMzat / harSapurAdi dvipaJcAzat / / zrInAra prabhRti SaTpaJcAzat / jambUsaraHprabhRti SaSTiH / paDavANaprabhRti ssttspttiH| darbhAvatIprabhRti caturazItiH / peTalApadraprabhRti caturuttaraM zatam / khadirAlukAprabhRti dazottaraM zatam / bhogapuraprabhRti SoDazottaram / dhabalakkakaprabhRti paJcazatAni / mohaDavAsAdyamaSTimazatam / kauGkaNa[:] caturdazAdhikAni caturdazazatAni / candrAvatIprabhRti aSTAdazazatAni / dvAviMzatizatAni mahItaTam / navasahasrANi surASTrAsu / ekaviMzati- 10 sahasrANi lATadezaH / saptati sahasrANi gUjaro dezaH pAretazca / ahUThalakSANi brAhmaNapATakam / nava lakSANi DAhalA / aSTAdazalakSANi dvinavatyadhikAni mAlavo dezaH / SazillakSANi kAnyakubjaH / anantamuttarApathaM dakSa(kSiNApathaM ceti / nalakUbarayoH dyUtaparAjaye kAryamaneneti / [ iti samUhavAcakAH zabdAH ] ___ aabhaankaaH| sarvasAdhAri(ra)NI gaGgA na kasyApi hi paitRkI / udaste zakaTe hanta kiM karttAsti gaNAdhipaH // khalaH kramAntadAne'pi vyApnotyucchIrSakAvadhiH / udako'mbhodhipote'pi labhate bharaNaM nijam / dunni na hunti kayAI khallI sImantao ceva / kSate hi kSAranikSepaH / durbalAyAM vRtau chidraM kartuM ko nAma na kSamaH / daivaM durbalaghAtakam / dagdhasyopari piTakodgamaH / pUrNe hi zakaTe hanta kiM syAt piJjAnakaM guruH / na paJcAzatA jIvyate kintu pratyAzayA / kiM hastiguDAM saheta rAsabhaH / / gate himAlayaM vRddhe kiM nu vRSTiH kariSyate / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 kAvyazikSA pAhuNayahatthega sappamAraNaM eyam / bhagno hi kalazo haimo na tulyaH kalazAntaraiH ahirucchIrSake, vaidyo vidyate yojane zate / svasuH puSpANi badhyante svasureva hi satyagIH / na bhAti caraNe baddhaM karabhasya hi nUpuram / gRhItA balibhirbADhaM kUdate sthavirApi yat / mamarda gardabhasyApi svArthe pAdau janArdanaH / kiM tena kuNDalenApi yena puTayati pAlikA / saccA kiM na bhavanti je dUraM gayA jakkhA / / corANaMpi dhaNaM na thiraM havai / dharmahasto'pi saMprApto na rAsabhyapi jAtucit / yatra vA tatra vA yAtu karpAso hanta loDyate / snigdhaM dRSTvA ziro'nyasya tADayet svaM na muSTibhiH / pazya pUtkRtya phUtkRtya mUSako'pyatti mAnuSam / haTTAntaragatamapi valate kUTanANakam / nagnakSapaNakagrAme rajaka[:] kiM kariSyati // [ ityaabhaankaaH|] pricyaaH| tarkaparicayAt kAvyaM, yathA yat prApyaM na manorathairna manasA svapne'pi dRSTaM na yat tatrApi smaravipralabdhamanasAM lobhAbhimAnagrahaH / mohotprekSitazuktikArajatavat prAyeNa yUnAM bhrama datte taimirikadvicandrasadRzaM khe nUnamAzAkRSiH // 32 // vyAkaraNaparicayo yathA--- dvigurapi sadvandvo'haM gRhe ca me satatamavyayIbhAvaH / tatpuruSaH karmadhArayaH yenAhaM syAM bahuvrIhiH // 33 // bharataparicayo yathA-- Atanvan sarasAM svarUparacanAmAnandibindUdayaM bhAvagrAhi zubhapravezakaguNaM gambhIragarbhasthiti / ' 20 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokkaushlypricchedH| uccaivRtti sapuSkaravyatikaraM saMsAraviSkambhakaM bhindyAdvo bharatasya bhASitamiva dhvAntaM payo yAmunam // 34 // cANA(Na)kyaparicayo yathA-- svAmI pramodena madena mantrI, kopena rASTraM vyasanena kozaH / chireNa durga viSamena sainya, lobhena mitraM kSayameti rAjJAm // 35 // 5 vAtsyAyanaparicayo yathA---- adhare binduH kaNThe maNimAlA kucayuge zaziplutakam / tava sUcayanti sundari kusumAyudhazAstrapaNDitaM ramaNam // 36 // [kuTTanImata, zloka 403] dhanurvedIyaH 10 sadakSiNApAGganiviSTamuSTirnatAMzamAkuJcitasavyapAdam / dadarza cakrI kRtacArucApaM prahartumabhyudyatamAtmayonim // 37 // [kumArasambhava, sa. 3, zloka. 70 ] utpAdyasaMyogaH ubhau yadi vyomni pRthakpravAhAvAkAzagaGgApayasaH ptetaam| 15 tenopamIyeta tamAlanIlamAmuktamuktAlatamasya vakSaH // 38 // [mAghakAvya, sa. 3, zlo. 8] bhArataparicayo yathA-- bhagadattaprabhAvAdyA karNazalyA kUTasvanA / seneva kururAjasya kuTTinI kintu niSkRpA // 39 // 30 rAmAyaNaparicayo yathA upazamitameghanAdaM prajvalitadazAnanaM muditarAmam / rAmAyaNamiva subhagaM dIpadinaM haratu duritaM vaH // 40 // yathA vA janasthAne bhrAntaM kanakamRgatRSNAndhitadhiyA ___vaco vaidehIti pratipadamudazru pralapitam / kRtA laGkA bharturvadanaparipATISu ghaTanA mayAptaM rAmatvaM kuza-lavasutA na tvadhigatAH // 41 // [-abhinandasya] Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyazikSA mokSopAyaparicayo yathA--- nirAsaGgA prItirviSayaniyamo'ntarna tu bahiH svabhAve bhAvAnAM kSayayuSi vimarzaH pratidinam / ayaM saMkSepeNa kSapitatamasAmakSayapade tapodIkSAkSepakSapaNanirapekSaH parikaraH // 42 // AtmajJAnaparicayo yathA -- tarkaH kandalakanda eva kavitA mithyAvacazcarvaNa ___ sAhityaM punareva duHkhapadavI kaSTAvahaM lakSaNam / vidyAmaNDalamantratantraviSayAH sarve hyanarthapradAH tattvaM mUDhanirakSaraM parapadaM cetazciraM cintaya // 43 // pRthuzAstrakathAkanthAgamanthena vRthaiva kim / anveSTavyaM prayatnena tattvajJairkotirAntaram // 44 // [citrabhArate] dhAtuvAdaparicayo yathA -- nakhadalitaharidrAgranthigaura zarIre sphurati virahajanmA ko'pyayaM pANDubhAvaH / balavati sati yasmin sArdramAvartya hemnA __rajatamiva mRgAkSyAH kalpitAnyaGgakAni // 45 // [viddhazAlabhabjikA, aM. 3, lo. 17] 20 puruSalakSaNaparicayo yathA nyUDhorasko vRSaskandhaH zAlaprAMzumahAbhujaH / AtmakarmakSama dehaM kSAtro dharma iva sthitaH // 46 // [raghuvaMza, sa. 1, zlo. 13 ] yUtaparicayo yathA25 AkAzAgrayakaTitrake zaziSaTI gole sphurattArakA puJjI puJjavirAjite surasaritpaTTAGkapaTTAGkite / yAvat khelati kautukAt kamalabhUtrailokyalakSmyA samaM __tAvat kAnticayaprathA bhuvi kathA cUDAmaNi(Ne)nandatAt // 47 // 15 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokkaushsvpricchedH| [57 citraparicayo yathA atathyAnyapi tathyAni darzayanti vicakSaNAH / same nimnonnatAnIva citrakarmavido janAH // 46 // vyAsasya dezaparicayo yathA bhojairbhaJjamabhIrubhirvilulitaM vyAmIlitaM mAlavai madravidrutameva yAnamasakRdantrairadho mAgadhaiH / vaGgAnAmabhimanyukaGkaNaravaiAte puraHsUcite mInaiH saMkucitaM parasparadhRtai randhramantraiH sthitam // 47 // vRkSaparicayo yathA jambUlimbakadambanimbabakulairlakSAkSabhallAtaka___ drAkSArkizukakarNikArakadalIjambIrakodumbaraiH / sA santAnakabilvatilvatilakazleSmAtakAragvadhe nyagrodhArjunazAtanAzanavanazyAmAn dadarzAzramAn // 48 // vanecaraparicayo yayA vAmaskandhaniSpanna(SaNNa)zArGgakuTilaprAntArpitAdhomukha syandacchoNitalambamAnazazakAn pANiskhalaccAmarAn / jyAntaprotakapotapotanipatadraktAktabhUmitaTAn sA'pazyat karikumbhabhedajanitAkrandAn pulindAn puraH // 49 // [kSamendrasya / ] 20 bhaktiparicayo yathA bAlyAdeva nirargalapraNayinI bhaktirmavAnIpatau __ janmAbhyAsavikAsavAsitamanaHsaMvAsasaMvAdinI / prAyaH prAktanakarmanirmitamahAmohaprarohApahA __ bhavyAnAM bhavabhItibhaJjanasakhI saMjAyate sanmatiH // 50 // 25 vivekaparicayo yathA-- AzApAzavimuktiyuktamamalaM santoSamAnya manaH sevAyAsavivarjitaM viharaNaM mAyAvihInaM vacaH / 1. kAraskara' iti paThitavyam / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] . kAvyazikSA caNDIzArcanamAtmazuddhijananI gaGgeva satsaGgatiH . so'yaM saMtaraNe paraH parikaraH saMsAravArAMnidheH // 51 // prazamaparicayo yathA--- cittaM vAtavikAsipAMsusacivaM rUpaM dinAntAtapaM ___ bhoga durgatagehabandhacapalaM puSpasmitaM yauvanam / svapnaM bandhusamAgamaM tanumapi prasthAnapuNyaprapAM nityaM cintayatAM bhavanti na satAM bhUyo bhavagranthayaH // 52 // tathA sa ko'pi smayatAM mantraH sa devaH ko'pyupAsyatAm / yena na strIpizAcIyaM prasate zIlajIvitam // 53 // saMsAra tava paryantapadavI na davIyasI / antarA dustarA na syuryadi re madirekSaNAH // 54 // hastiparicayo yathA uccaiH kumbhaH kapizadazano bandhuraskandhasandhiH snigdhAtAmradhatinakhamaNirlambavRttoruhastaH / zUraH saptacchadaparimalaH sparddhidAnodako'yaM ___ bhadraH sAndradrumagirisarittIracArI karIndraH // 55 // vaidyakaparicayo yathA aGgaM candanapaGkapaGkajavizacchedAvalInaM muhu stApaH zApa ivaiSa zoSaNapaTuH kampaH sakhIkampanaH / zvAsAH saMvRtatArahArarucayaH saMbhinnacInAMzukA jAtAH prAganidAnavedanamahArambhaH sa tasyAkSaraH // 56 // [ padyakAdambaryAm / jyotiHzAstraparicayo yathA25 ghAmAlokayatAM kalAH kalayatAM chAyAH samAcinvatAM klezaH kevalamaGgulIgaNayatAM mauhUrtikAnAmayam / dhanyA sA rajanI tadeva sudinaM puNyaH sa eva kSaNo yatrAjJAtacaraH priyAnayanayoH sImAnameti priyaH // 57 // [vsudhrsy|] 20 . Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 59 . - 10 lokkaushlypricchedH| dhanurvedaparicayo yathA-- AryasyoccabhujaughalAghavavatI saMdhAnasaMbandhinI ___ sthANusthAnakasauSThavapraNayinI citrakriyAlatiH / niHspandena mayAtivismayamayI satyaM sthitapratyayA saMhAre kharadUSaNatrizirasAmeSaiva dRSTA sthitiH // 58 // [kanakajAnakyAm / ] gajalakSaNaparicayo yathA karNAbhyarNavikIrNacAmaramarudvistIrNaniHzvAsavAn zaGkhaccavirAjirAjyavibhavadveSI nilInekSaNaH / smRtvA rAghavakuJjaraH priyatamAmekAkinI kAnane satyaktAM ciramuktabhogakavalaH klezoSmaNA zuSyati // 59 // [kanakajAnakyAm / turagalakSaNaparicayo yathA AvartazobhI pRthusattvarAziH phenAvadAtaH pavanoruvegaH / gambhIraghoSo'drivimardakhedAdazvAkRtiM kartumivodyato'bdhiH // 60 // [amRtataraGgakAvye / ] chAyopajIvI yathA tattvAzrayasthitiriyaM tava kAlakUTa ! kenottarottaraviziSTapadopadiSTA / prAgarNavasya hRdaye vRSalakSmaNo'tha kaNThe'dhunA vasasi vApi punaH khalAnAm // 61 // mAtsaryatIvratimirAvRtadRSTayo ye te kaSTa nAma na khalA vyathayanti cetaH / manye vimucya galakandalamindumaule __ yeSAM sadA vacasi valgati kAlakUTaH // 62 // padakopajIvI yathA yathA randhaM vyomnazcalajaladadhUmaH sthagayati sphuliGgAnAM rUpaM dadhati ca yathA kITamaNayaH / 15 20 5 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] kAvyazikSA yathA vidyajjAlollasanaparipiGgAzca kakubha stathA manye lAnaH pathikatarUkhaNr3e smaradavaH // 13 // sarasyAmetasyAmudaravalivIcIvilulitaM yathA lAvaNyAmbho jaghanapulinollaJcanaparam / yathA lakSmazcAyaM calanayanamInavyatikara ___ stathA manye magnaH prakaTakucakumbhaH smaragajaH // 64 // pAdopajIvI yathA gantavyaM yadi nAma nizcitamaho gantAsi keyaM tvarA dvitrANyeva dinAni tiSThatu bhavAn pazyAmi yAvanmukham / saMsAre ghaTikApravAhavigaladvArA same jIvite ko jAnAti punastvayA saha mama syAdvA na vA saGgamaH // 65 // amaruyataka, zlo0 1630 haMho snigdhasakhe vivekabahubhiH prAso'si puNyairmayA . : gantavyaM katicidinAni bhavatA cAsatsakAzAt tvayA' / vvasa na karomi janmamaraNocchedaM gRhItatvaraH ko jAnAti punastvayA saha mama syAdvA na vA saGgamaH // 6 // sadRzairakSaraiH sadRzairakSaraiH kAvyaM bhavet karNasukhAvaham / ekena madhyama proktaM dvAbhyAM ramyaM tribhistathA // 67 // 20 vyAkhyA-tinirjitavRSabhaH zrIvRSabhaH / antaramAribhiraparAjitaH zrIajitaH / uttIrNabhavaH zambhavaH / puNyAbhinandanaH zrIabhinandanaH / kRtasumatiH sumatiH / varNajitapadmaprabhaH padmaprabhaH / pramANopetapArzvaH supArzvaH / kAntyA hepitacandraprabhaH zrIcandraprabhaH / vihitavidhiH suvidhiH / anukampitabhUtalaH zItalaH / suzreyAn zrIzreyAn / jaga spUjyo vAsupUjyaH / guNairvimalo vimalaH / sampadAnantaH zrIanantaH / prakaTitadharmo dhrmH| 35 kRtajagattrayazAntiH zAntiH / kAntyA jitadivyaratnakunthuH zrIkunthuH / gatAraH zrIaraH / surabhizvAsajitamalliH zrImalliH / suvrataH suvrataH / zriyAM nAthaH zrInaminAthaH / karma 1. atra 'sakAzAkvacit' ityanyatra labdho pAThaH samIcInaH / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokkaushlypricchedH| [61 vallIvanalavananemiH zrInemiH / padmAvatIvairAThyAbhyAM saMgItapArzvaH pArzvaH / nihitAntaraGgavIro vIra iti // ___smaraharo haraH / arudro rudraH / kapAlazekharazcandrazekharaH / kRtajagattrayakAla: kaNThekAlaH / sumUrtiraSTamUrtiH // kRtadaityArdano janArdanaH / supANiH rathAGgapANiH / sattamaH puruSottamaH / sevA- 5 gatavasudevo vAsudevaH // surajyeSThaH surajyeSThaH / vizvavidhAtA vidhAtA / prakaTitajagadvidhividhiH // varadA zAradA / zubhakalA kamalA / hastajitapadmAvatI padmAvatI / prakaTitamaGgalA sarvamaGgalA / nRpacakranAbhiH zrInAbhiH / pAlitabharataH zrIbharataH / kRtaparamAro dhundhumAraH / sattvajaladhicandro harizcandraH / zriyA nirjitavasudevo vasudevaH / alaghuH 10 raghuH / zauryAbhirAmo rAmaH / mahAratho dazarathaH / yajJaprakaTitasAgaraH sagaraH / zubhadhAtA mAndhAtA / atulavIryaH kArtavIryaH / yaducakrApIDo dattaparavadhUvaidhavyapIDo gauDaH / sUryagAmbhIryapAtraM paramamitram / dAnavakulottaMsaH kaMsaH / sabalo balaH / mahArAjarudhirakulAmbaraikarohiNI rohiNI / rUpaprarUpitasuradevI paTTadevI / kRtaratijayA vijayA / puSpadhanvasenA senA / guNavatI prabhAvatI / prakaTitArthA siddhArthA / kRtamaGgalA sumaGgalA / 15 dharmadhAriNI dhAriNI / kRtabhadrA subhadrA / pracaNDA cAmuNDA / ityAdi / pathikavadhUdattarAgastaDAgaH / mudAM pAtrI dhAtrI / mahAvIrajananI jananI / premapAtraM kalatram / gaGgAjalapavitraH putraH / kRtaprItirnItiH / durnivAro mAraH / sakalapuruSaratnaratnAkaraM nagaram / ripudurNivAraH kuThAraH / adharmakarmapAkaH zvapAkaH / atuccho gacchaH / svakulagaganataraNirgaNiH / amitiH samitiH / asaMkhya saMkhyam / narakakArAgArAkArA 30 dArAH / asthairyamukhaM sukham / amAno mAnaH / vAyuvAjI vAjI / agajo gajaH / kRtaparavipattiH pattiH / karAlaH karavAlaH / paravidAraNeSvakRpaNaH kRpANaH / pIyUSasAriNI vANI / labdhaprazaMso haMsaH // tathA-puNyapAlI prapAlI / stutyarUpAH kUpAH / abhirAmA ArAmAH / kamalakuvalayadattabhAgAstaDAgAH / kunayaphalavallI pallI / astokaH zokaH / drumadroNIdharo 25 bhUdharaH / svArthavimukhI sakhI / guNagehaM deham / tAro hAraH / amRtaracanaM vacanam / khaNDitavRjino jinaH / bhavAmbhodheraritraM caritram / vibhAvarItimirataskaro bhAskaraH / rajAM pAtraM gAtram / lokalobhano bhUdhanaH / agAMvAriNe zAntikAriNe / sattamo Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62] kAvyazikSA gautamaH / zIlabhadraH sthUlabhadraH / subAhuH bAhuH / raNAzakaH zakaH / kairalo ralaH / kliSTAyuSkasturuSkaH / zuSkatuSkasturaSkaH / uddAmadraviDadrumaikaparazu TATavIpAvako valgadraGgabhujaGgarAjagaruDo gauDAbdhikumbhodbhavaH / zrImadgUrjararAjakuJjarahariH kIrAndhakArAryamA kAmbojAmbujacandramA vijayate bhojo dizAM jitvaraH // 68 // cauDaH kroDaM payodhervizati nivazate randhramandhro girINAM ____ karNATaH paTTabandhaM na bhajati bhajate gUrjaro nijharANi / vedilelIyate sma kSititalatilakaH kAnyakubjo'tha kubjo bhojastu tantramAtraprasarabharabhayavyAkulo rAjalokaH // 69 // koNe kokaNakaH kapATanikaTe lATaH kaliGgo'GgaNe sUre gUrjaranUtano mama pitApyatrAptisthaNDile / itthaM nAtha vivarddhate nizi mithaH pratyarthinAM prastaraH(?svanaH) sthAnAnyatrabhavo nirodhikalahastadvandizAlAgRhe // 7 // 15 ityAdi // kAraNamiva kRtayugasya, bIjamiva vibudhasargasya, utpattidvIpamiva darpasya, ekAgAramiva karuNAyAH, prativezakamiva puruSottamasya, khaniparvatamiva parAkramasya, sarvavidyAsaGketagRhamiva sarasvatyAH, dvitIyAmRtamathanamiva lakSmIsamutthAnasya, baladarzanamiva vaidagdhyasya, sarvasthAnamiva sthitInAM, sarvasvakathanamiva kAnteH, apavargamiva rUpaparamANusargasya, 20 sakaladuzcaritaprAyazcittamiva rAjyasya, sarvasvabalasandohAvaskandamiva kandarpasya, upA yamiva purandaradarzanasya, tapovanamiva dharmasya, kanyAntaHpuramiva kalAnAM, paramapramANamiva saubhAgyasya, rAjasargasamAptyavabhRthasnAnadivasamiva sarvaprajApatInAM, gambhIraM ca prasanna ca trAsajananaM ca ramaNIyaM ca kautukajananaM ca puNyaM ca cakravartinaM harSamadrAkSIt / harSacarite dvitIyocchvAse / ] 25 nahuSaH parakalatrAbhilASI mahAbhujaGga AsIt / yayAtirAhitabrAhmaNIpANi grahaNaH papAta narake / pra(su)dyumnaH strImaya evAbhavat / somakasya prakhyAtA jagati jantuvadhanighRNatA / mAndhAtA mArgaNasya vyasanena saputrapautro rsaatlmgmt(gaat)| purukutsaH kutsitaM karma tapasyannapi mekalakanyAyAmakarot / kuvalayAzvo bhujaGgaloka Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokakrauzalyaparicchedaH / [63 parigrahAdazvatarakanyAmapi na parijahAra / samvaraNo'mitraduhitari viklavatAmagAt / dazaratha '[iSTarAmonmAdena mRtyumavApa / kArtavIryo gobrAhmaNAtipIDanena nidhanamayAsIt / marutta iSTabahusuvarNako'pi devadvijabahumato na babhUva / zantanurativyasanAdekAkI viyukto vAhinyA vipine vilalApa / pANDurvanamadhyagato matsya iva madanarasAviSTaH prANAnmumoca / yudhiSThiro gurubhayaviSaNNahRdayaH samarazirasi satyamutsRSTavAn / itthaM nAsti rAjatvamapakalaGkamRte 5 devadevAdamutaH sarvadvipabhujo harSAt / ] ___ [harSacarite tRtIyocchvAse / ] __[zaradgaganamiva piNDatAM nItam , kAlindIpravAhamiva stambhitajalam , nandakajigISayA kRSNakopitaM kAliyamiva kRpANatAM gatam , lokavinAzAya prakAzita dhArAsAram , pralayakAlameghakhaNDamiva nabhastalAt patitam , dRzyamAnavikaTadantamaNDalaM 10 hAsamiva hiMsAyAH, haribAhudaNDamiva kRtadRDhamuSTigraham , sakalabhuvanajIvitApaharaNakSameNa kAlakUTeneva nirmitam , kRtAntakopAnalataptenevAya]sA ghaTitam , atitIkSNatayA pavanasparzenApi ruSeva kaNantam , maNisabhAkuTTimapatatpratibimbachamanAtmAnamapi dvidheva pATayantam , arizirazchedalagnaiH kacairiva kiraNaiH karAlitadhAram , muhurmuhustaDidunmeSataralaiH prabhAcakracchuritairjarjaritAtapam , khaNDazaH chinditamiva divasam , kaTAkSamiva kAlarAtreH, 15 karNotpalamiva kAlasya, okAraM krodhasya, alaGkAramahaGkArasya, kulamitraM kopasya, dohadaM darpasya, susahAyaM sAhasasya, amAtyaM mRtyoH, AgamanamArga lakSmyAH , nirgamanamArga kIrteH, kRpANaM dRSTvA mumoda // __[ harSacarite tRtIyocchvAse / ] viddhi mAM nArAyaNoraHsthalIlIlAvihArahariNIm , pRthubharatabhagIrathAdirAjavaMza- 20 jayapatAkAm , subhaTabhujajayastambhavilAsazAlabhaJjikAm , raNarudhirataraGgiNItaraGgakrIDAdohadadurlalitarAjahaMsIm , sitanRpacchatraSaNDazikhaNDinIm , atinizitazastradhArAvanabhramaNavibhramasiMhIm , asidhArAjalakamalinIM zriyam adrAkSIt // [harSacarite tRtIyocchvAse / ] . gRhItahRdayA lakSmIriva lokaguroH, sphurattaralatArakA rohiNIva kalAvataH, sarvajana- 25 jananI buddhiriva prajApateH, mahAbhUbhRtkulodgatA gaGgeva vAhinInAyakasya, mAnasAnuvartanacaturA haMsIva rAjahaMsasya, sakalalokAcitacaraNA trayIva dharmasya, divAnizamamuktapArzvasthiti1. ataH paraM patre naSTe harSacaritAduddhRtam / 2. ayaM zabdo vastutaH pUrvasmin vAkye 'striyam' iti zabdena sNbddhH| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] kAvyazikSA rarundhatIva mahAmuneH, haMsamayIva gatiSu, parapuSTamayIvAlApeSu, cakravAkImayIva patipremNi, prAvRNmayIva payodharonnatau, madirAmayIva vilAseSu, nidhimayIvArthasaJcayeSu, vasudhArAmayIva prasAdadAneSu, kamalamayIva kozasaGgraheSu, kusumamayIva phaladAneSu, saMdhyAmayIva vandyatve, candramayIva niruSmatve, darpaNamayIva pratipANigrahaNeSu, sAmudramayIva para5 cittajJAneSu, paramAtmamayIva vyAptiSu, smRtimayIva puNyavRttiSu, madhumayIva saMmASaNeSu, amRtamayIva tRSyatsu, dR(vR)STimayIva bhRtyeSu, nivR()ttimayIva sakhISu, vetasamayIva guruSu, gotravRddhiriva vilAsAnAM, prAyazcittazuddhiriva strItvasya, AjJAsiddhiriva makaradhvajasya, vyutthAnabuddhiriva rUpasya, diSTavRddhiriva rateH, manorathasiddhiriva rAmaNIyakasya, daivasaMpatti riva lAvaNyasya, vaMzotpattirivAnurAgasya, varaprAptiriva saubhAgyasya, utpattibhUmiriva kAntaH, 10 sargasamAptirikha saundaryasya, Ayatiriva yauvanasya, anabhravRSTivi vaidagdhyasya, ayazaH pramRSTiriva lakSmyAH , yazaHpuSTiriva cAritrasya, hRdayazuddhiriva dharmasya, tuSTiriva sauhArdasya, rUpaparamANusRSTiriva prajApateH, zamasyApi zAntiriva, vinayasyApi vinItiriva, AbhijAtyasyApyabhijAtiriva, saMyamasyApi saMyatiriva, dhairyasya dhRtiriva, [vibhramasyApi vibhrAntirikha yazovatI nAma mahAdevI prANAnAM praNayasya visrambhasya 15 dharmasya sukhasya ca bhUmirabhUt / [harSacarite caturthocchvAse / ] zanaiH zanaizcAsyAH sarvaprajApuNyairiva parigRhItA bhUyo'pyApANDutAmaGgayaSTijagAma / garbhArambheNa zyAmAyamAnacArucUcukacUlikau cakravartinaH pAtuM mudritAviva payodharakalazau babhAra [uraHsthalena] / stanyArthamAnananihitA dugdhanadIva dIrghasnigdhadhavalA 20 mAdhuryamadhatta dRSTiH / sakalamaGgalagaNAdhiSThitagAtragarimNeva gatiramandAyata / mandaM mandaM saJcarantyA nirmala[maNi]kuTimanimagnapratibimbanibhena gRhItapAdapallavA pUrvasevAmivArebhe pRthivyasyAH / divasamadhizayAnAyAH zayanIyamapAzrayapatrabhaGgaputrikApratimA vimalakapolodaragatA prasavasamayaM pratipAlayantI lakSmIrivAlakSyata / kSapAsu saudhazikharAgragatAyA garbhonmAthamuktAMzuke stanamaNDale saMkrAntamuDupatimaNDalamupari garbhasya zvetAtapatramiva kenApi dhAryamA25 NamadRzyata / suptayA vAsabhavane citrabhitticAmaragrAhiNyo'pi cAmarANi cAlayAMcakruH / svapneSu karavidhRtakamalinIpalAzapuTasalilaizcaturbhirapi dikkaribhirakriyatAbhiSekaH / pratibudhyamAnAyAzca candrazAlikAzAlabhaJjikAparijano['pi] jayazabdamasakRdajanayat / parijanAhvAneSvAdizatyazarIrA vAco nizceruH / krIDAyAmapi nAsahatAjJAbhaGgam / api ca caturNAmapi mahArNavAnAmekIkRtenAmbhasA snAtuM vAJchA babhUva / velA[vana]latAgRhodarapulina1. ataH paraM patre naSTe harSacaritAduddhRtAni padAni / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokakauzalyaparicchedaH parisareSu paryaTituM hRdayamabhila]lASa / AtyayikeSvapi kAryeSu savibhramaM bhUlatA cacAla / saMnihiteSvapi maNidarpaNeSu mukhamutkhAte khaDgapaTTe vIkSituM vyasanamAsIt / utsAritavINAH strIjanaviruddhA dhanurdhvanayaH zrutAvasukhAyanta / putro jAtaH / ' harSacarite caturthocchvAse / ] atrAntare svayamevAnAdhmAtA api tAramadhuraM sarve zalA viresuH| atADi- 5 to'pi kSubhitajalanidhijaladhvanidhIraM juguJjAbhiSekadundubhiH / anAhatAnyapi maGgalatUryANi reNuH / sarvabhuvanAbhayaghoSaNApaTaha iva digantareSu babhrAma tUryapratizabdaH / vidhUtakesarasaTAzca sATopaM gRhItaharitadUrvApallavakavalaprazastairmukhapaTaiH samaheSantai hRSTA vAjinaH / salIlamutkSiptairhastapallavairnRtyanta iva zravaNasubhagaM jagajurgajAH / acirAccakrAyudhamutsarjantyA lakSmyA niHzvAsa iva vavau surAmodasurabhirdivyAnilaH / yajvanAM mandireSu pradakSiNa- 10 zikhAkalA[pa]kathitakalyANAH prajajvaluranindhanA vaitAnavahnayaH / bhuvastalAttapanIya zRGkhalAbandhabandhurakalazIkozAH samudagamanmahAnidhayaH / prahatamaGgalatUryapratizabdanibhena dikSu dikpAlairapi pramodAdakriyateva diSTavRddhikalakalaH / tatkSaNa eva zuklavAsaso brahmamukhAH kRtayugaprajApataya iva prajAvRddhaye samupatasthire dvijAtayaH / sAkSAddharma iva zAntyudakahastastasthau puraH purodhAH / purAtanyaH sthitaya ivAdRzyantAgatA bAndhavavRddhAH / pralamba- 15 zmazrujAlajaTilAnanAni bahalamalapaGkakalaGkakAlakAyAni prathamapraNaSTakalikAlasya bAndhavakulAnIvAkulAnyadhAvanta muktAni bandhanavRndAni / tatkAlApakAntasyAdharmasya zibirazreNaya ivAlakSyanta lokaviluNThitA vipaNivIthyaH / vilasadunmukhavAmanakavRndaveSTitAH sAkSAjjAtamAtRdevatA iva bahubAlakavyAkulA nanRtuvRddhadhAtryaH / prAvartata vigatarAjakulasthitiradhaHkRtapratIhArAvanirapanItavetrivetro nirdoSAntaHpura pravezaH samasvAmiparijano 30 nirvizeSabAlavRddhaH samAnaziSTAziSTajano dunimattAmattapravibhAgastulyakulayuvativezyAlApavilAsaH / pranRttasakalakaTakajanaH putrajanmotsavo mahAn / aparedhurArabhya sarvAbhyo digbhyaH strIrAjyAnIvAvarjitAni, asuravivarANIvApAvRtAni, nArAyaNAvarodhanAnIva pracalitAni, apsarasAmiva mahImavatIrNAni kulAni, parijanena pRthukaraNDaparigRhItAH snAnIyacUrNAvakIrNAH sumanasaH, sphaTikazilAzakalazukla. 25 1. prastutaprasaGgasUcakAnImAni padAni / 2. pratau 'samayaheSanta' iti pAThaH / / 3. pratau 'bandhanAni bandivRndAni' iti pAThaH / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66] kAvyazikSA karpUrakhaNDapUritAH pAtrIH, kuGkumavAsabhAji bhAjanAni ca maNimayAni, sahakAratailatimyattanukhadirakesarajAlajaTilAni candanadhavalapUgaphalaphAlIdanturadantazapharukANi, guJjanmadhukarakulapIyamAnapArijAtaparimalAni [pATalAni] paTalakAni ca, sindUrapAtrANi ca piSTAtakapAtrANi bAla[la]tAlambamAnavikaTavITikAMzca tAmbUlavRkSakAnbibhrANenAnugamyamAnAni caraNavikuTTanaraNitamaNinU puramukharadigmukhAni nRtyanti rAjakulamAgacchanti samantAt sAmantAntaHpurasahasrANyadRzyanta / - zanaiH zanairvyajRmbhata ca kacinnRttAnucitacirantanazAlInakulaputralokalAsyaprathitapArthivAnurAgaH, kacidantaHsmitakSitipAlApekSitakSIbakSudradAsIkRSyamANarAjavallabhaH, kvacinmattakaTakakuTTanIkaNThalagnavRddhAryasAmantavRttanirbharahasitanarapatiH, kvacitkSitipAkSisaMjJAdiSTa10 duSTadAseragItasUcyamAnasacivacauryaratiprapaJcaH, kvacinmadotkaTakuTTahArikApariSvajyamAnajarat pravajitajanitajanahAsaH, kvacidanyonyaspardhAdhuraviTapeTi(Ta)kArabdhavAcyAvAcyavacanayuddhaH, kacinnRpAbalAbalAtkAranaya'mAnanRtA(tyA)nabhijJAntaHpurapAlabhAvitabhujiSyaH, saparvata iva kusumarAzibhiH, sadhArAgRha iva sIdhuprapAbhiH, sanandanavana iva pArijAtAmodaiH, tuSAra vAriva karpUrareNubhiH, sATTahAsa iva paTahaiH, sAmRtamatha[na] iva kalakalaiH, sAvarta iva 15 [rAsaka]maNDalaiH, saromAJca iva bhUSaNamaNikiraNaiH, sapaTTabandha iva candanalalATikAbhiH, saprasava iva pratizabdakaiH, sapraroha iva prasAdadAnarutsavAmodaH / / skandhAvalambamAnakesaramAlAH kAmbojavAjina ivAskandantataralatArakA hariNA ivoDDIyamAnAH sagarasutA iva khanitrainiMdayaizcaraNAbhidhAtairdArayanto bhuvamanekasahastrasaMkhyAzcikrIDuyuvAnaH / harSacarite caturthocchvAse / ] mAnyavyAvarNanakauzalyaM yathA vigatajayazabdam, astamitatUryaninAdamupasaMhRtasaMgItam, utsAritotsavam, apragItacAraNam, aprasAritApaNapaNyam, sthAnasthAneSu pavanacalanakuTilAbhiH koTihomadhUmalekhAbhirullasantIbhiryamamahiSaviSANakoTibhirivollikhyamAnam, kRtAntapAzavAgurAbhiriva 25 veSTayamAnam, upari kAlamahiSAlaGkArakAlAyasakiGkiNIbhiriva ca kaTu kaNantIbhirdivasam, vAyasamaNDalIbhibhramantIbhirAvedyamAnapratyAsannAzubham, kacitpratizAyitasnigdhabAndhavArAdhya mAnabudhnam', kvaciddIpikAdahyamAnakulaputrakaprasAdyamAnamAtRmaNDalam, kacinmuNDopahArAharaNodyatadraviDaprAryamAnAmAtRka(madaka)m, kacidAndhroddhiyamANabAhuvapropayAcyamAna1. anyatra "rAdhyamAnAhirbudham' iti pAThaH / -20 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [67 . lokakauzalyaparicchedaH / caNDikam , anyatra zirovidhRtavilIyamAnaguggulavikalanavasevakAnunIyamAnamahAkAlam, aparatra nizitazastrInikRttAtmamAMsahomaprasaktAptavargam, aparatra prakAzanarapatikumArakakriyamANamahAmAMsavikrayaprakramam, upahRtamiva zmazAnapAMzubhiramaGgalairiva parigRhItam, yAtudhAnairiva vidhvastam, kalikAleneva kavalitam, pApapaTalairivAcchAditam, adharmavikSepairiva luNThitam, anityatAdhikArairivAkrAntam , niyativilasitairivAdrI(tmI)kRtam, zUnya- 5 miva suptamiva mUrchitamiva chalita[miva] muSitamiva vilakSitamiva skandhAvAramAsasAda / pravizanneva ca vipaNivamani kutUhalAkulabahubAlakaparItamUrdhvayaSTiviSkambhavitate vAmahastavartini bhISaNamahiSAdhirUDhapretanAthasanAthe citravati paTTe paralokavyatikaramitarakarakalitena zarakANDena kathayantaM yamapaTi(Ei)kaM dadarza / tenaiva gIyamAnaM zlokamazRNot mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / 10 yuge yuge vyatItAni kasya te kasya vA bhavAn // 71 // iti / tena cAdhikataramavadIryamANahRdayaH krameNa rAjadvAraM pratiSiddhasakalaloka pravezaM yayau / avatIrNazcAbhyantarAnniSkrAmantamaprasannamunarAgamunmuktamivendriyaiH suSeNanAmAnaM vaidyakumAramadrAkSIt / kRtanamaskAraM ca tamaprAkSIt - 'suSeNa, asti tAtasya vizeSo na vA' iti / so'bravIt-'nAstIdAnIM yadi bhavet kumAraM dRSTvA' iti / mandaM mandaM dvArapAlaiH 15 praNamyamAnazca dIyamAnasarvasvam , pUjyamAnakuladevatam , prArabdhAmRtacarukriyam , kriyamANaSaDAhutihomam , hUyamAnapRSadAjyalavaliptapracaladUrvApallavam , paThyamAnamahAmAyUrikaM pravarttamAnagrahazAnti nivartamAnabhUtarakSAbalividhAnam , prayatavipraprastutasaMhitAjapaM japyamAnarudrakAdazIzabdAyamAnazivagRham , atizucinarasaMpAdyamAnavirUpAkSakSIrakalazasahasrasnapanam , ajiropaviSTaizvAnAsAditasvAmidarzanadUyamAnamAnasairabhyantaraniSpatitanikaTa- 30 parijananivedyamAnavartirvArtIbhUtasnAnabhojanapAnazayanairujjhitAtmasaMskAramalinaveSailikhitairiva nizcalairnarapatibhirnIyamAnanaktaMdivam , duHkhadInavadanena ca praghaNeSu baddhamaNDalenopAMzuvyAhRtaiH kenaciccikitsakadoSAnudghoSayatA, kenacidasAdhyavyAdhilakSaNapadAni paThatA, kenaciduHsvapnAnyAvedayatA, kenacitpizAcavAtI vivRNvatA, kenacitkArtAntikAdezAn prakAzayatA, kenacidupaliGgAni gAyatA, anyenAnityatAM bhAvayatA, saMsAraM cApavadatA, 25 kalikAlavilasitAni ca nindatA, daivaM copalabhamAnenAnyena dharmAya kupyatA, anyena rAjakuladevatAzcAdhikSipatA, apareNa kliSTakulaputrakabhAgyAni garhayatA, bAhyaparijanena kathyamAnapArthivAvara : rAjakulaM viveza / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68] kAvyazikSA bASpapayaHpariplutalocanena ca pitRparijanena vIkSyamANo vividhauSadhadravyadravagandhagarbhamutkathatA kAthAnAM tailAnAM sarpiSAM ca pacyamAnAnAM gandhamAjighrannavApa tRtIyaM kakSyAntaram / tatra cAtistimitazabde gRhAvagrahaNIgrAhibahuvetriNi, triguNatiraskariNItirohita5 suvIthIpathe, pihitapakSadvArake, parihRtakavATapuTaraTite, ghaTitagavAkSarakSitamaruti, dUyamAnaparicArake, caraNatADanasvanatsopAnaprakupitapratIhAre, nibhRtasaMjJA nirdizyamAnasakalakarmaNi, nAtinikaTopaviSTakaGkaTini, koNasthitAhvAnacakitAcamanavAhini, candrazAlikAlInamUkamaulaloke, mahA[ghi] vidhurabAndhavAGganAvargagRhItapracchannapragrIvake, saMjavana puJjitodvignaparijane, praviSTakatipayapraNayini, gambhIrajvarArambhabhItabhiSaji, durmanAya10 mAnamantriNi, mandAyamAnapurodhasi, sIdatsuhRdi, vidrANavipazciti, saMtaptAptasAmante, vicittacAmaragrAhiNi, duHkhakSAmazirorakSiNi, kSIyamANaprasAdavittamanorathasampadi, svAmibhaktiparityaktAhArahIyamAnabalavikalarAjavallabhabhUbhRti, kSititalapatitasakalarajanIjAgarUkarAjaputrakumArake, kulakramAna(ga)takulaputranivahohyamAnazucizokasaMkucitakaJcukini, nirAnandabandini, niHzvasannirAzAsannasevake, nissRtatAmbUladhUsarodharavArayoSiti, vilakSa15 vaidyopadizyamAnapathyAhArAvahitapaurogave, anujIvipIyamAnoccaSakadhArAvArivinodyamAnAsya zoSaraji, rAjAbhilASabhojyamAnabahubhuji, bheSajasAmagrIpratipAdanavyagravyavahAriNi, muhurmuhurAhUyamAnatoyakarmAntikAnumitadhorAturatRSi, tuSAraparikaritakarakazizirI kriyamANodazviti, zvetArdrakarpaTAptikarpUraparAgazItalIkRtazalAke, nAzyAnapaGkalipyamAnanavabhANDagata gaNDUSa[grahaNamastuni, timyatkomalakamalinIpatrabhaGgaprAvRtamRdumRNAlake, sanAlanIlotpala30 pUlIsanAthasalilapAnabhAjanabhuvi, dhArAnipAtanirvApyamANakathitAmbhasi, paTupATalAmodamuci, maJcikAzritasikatilakarkarIvizrAntAturacakSuSi, sarasa(la)zevalavalayitagaladgolayantrake, galvarkazAlAjirollAsitalAjasaktumasArapArIparigRhItakarkazakare, zizirauSadhirasacUrNAvakIrNasphaTikazuktizaGkhasaJcaye, saJcitapracuraprAcInAmalakamAtuluGgadADimadrAkSAdiphale pratigrAhItavikIryamANazAntyudakavighuSi, preSyApi(pe)pyamANalalATalepopadigdhadRSadi dhavalagRhe 25 sthitam , paralokavijayAya nIrAjyamAnamiva jvarajvalanenAvarataparivartanastaraGgiNi zayanIye zeSamiva viSoSmaNA kSIrodanvati viceSTamAnam , muktAphalavAlukAdhUlidhavalitaM jaladhimiva kSayakAle zuSyantam , [ kAlena kailAsamiva dazAnanenoddhiyamANam , aviratacandanacarcAparANAM paricArakANAmatyuSNAvayavasparzabhasmIbhUtodarairiva dhavalaiH karaiH spRzya1 harSacarite thyAharaNAva iti pAThaH / * ataH paraM patre naSTe harSacaritAduddhRtAni padAni / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokakauzalyaparicchedaH / mAnaM lokAntarapasthitam , sthAsnunA svayazasaiva candanAnulepanacchalenApRcchayamAnam , avicchinnadIyamAnakamalakumudendIvaradalam , kAlakaTAkSapatanazabalamiva zarIramudvahantam , nibiDadukUlapaTTanipIDitakezAntakathyagAnakaSTavedanAnubandhaM mUrdhAnaM dhArayantam , durdharavedanonamannIlazirAjAlakakarAlena ca kAlAGgulilikhyamAnalekhAkhyAtamaraNAvadhidivasasaMkhyAnena lalATaphalakena bhayamupajanayantam , AsannayamadarzanodvegAdiva ca kiJcidantaHpraviSTatArakam , zuSyadazanapaktiprasRtadhUsaradIdhititaraGgiNI mRgatRSNikAmivoSNAM niHzvAsaparamparAmuddahantam, atyuSNaniHzvAsadagdhayeva zyAmAyamAnayA rasanayA nivedyamAnadAruNasaMnipAtArambham, ura:stharasthApitamaNimauktikahAracandanacandrakAntam, kRtAntadUtadarzanayogyamivAtmAnaM kurvANam, aGgabhaGgavalanotkSiptabhujayugalam, paryastahastanakhamayUkhairdhArAgRhamiva tApazAntaye racayantam, nediSThasalilamaNikuTTimodareSu nipatadbhiH pratibimbairapi saMtApAtizayamiva kathayantam, 10 spRzantI pragayinImiva vizvAsabhUmi mUrchAmapi bahumanyamAnam , antakAhvAnAkSarairiva ca sabhayabhiSagdRSTairariSTairAviSTam , mahAprasthAnakAle svasaMtApamAptahRdayeSu saMcArayantam , aratipratigRhItamISrNyayeva chAyayA mucyamAnam , udyogamivopadravANAm , sarvAstramokSamiva kSAmatAyAH, hastIkRtaM vihastatayA, viSayIkRtaM vaiSamyeNa, kajhIkRtaM kSayeNa, gaucarIkRtaM glAnyA, dagdhaM duHkhosikayA, AtmIkRtamasvAsthyena, viSa(dhe)yIkRtaM vyAdhinA, 15 kroDIkRtaM kAlena, lakSyIkRtaM dakSiNAzayA, pItamiva pIDAbhiH, jagdhamiva jAgareNa, nigIrNamiva vaivarthena, grAsIkRtamiva gAtrabhaGgeNa, hiyamANamiva vipadbhiH, vaNTayamAnamiva vedanAbhiH, luNThyamAnamiva duHkhaiH, AditsitaM devena, nirUpitaM niyatyA, prAtamanityatvena, abhibhUyamAnamabhAvena, parikalitaM parAsutayA, dattAvakAzaM klezasya, vasatimiva vaimanasyasya, [samIpe kAlasya,] antike'ntyocchvAsastha, mukhe mahAprayAsasya, 20 dvAri dIrdhanidrAyAH, jihvAgre jIvitezasya vartamAnam , viralaM vacasi, calitaM tejasi, viklavaM cetasi, vivazaM cakSuSi, vihvalaM vapuSi, kSINamAyuSi, pracuraM pralApe, saMtataM zvasite, jitaM jambhikAbhiH, parAdhInamAdhibhiH, anubadamanubandhikAbhiH, pArthopaviSTayAnavaratarodanocchUnanayanayA gRhItacAmarikayApi niHzvasitaireva vIjayantyA vividhauSadhidhUlidhUsarazarIrayA muhurmuhuH 'Aryaputra svapiSi' iti vyAharantyA devyA yazomatyA ? zirasi vakSasi ca spRzyamAnaM pitaramadAkSIt / [harSacarite paJcamocchvAse / ] krameNa ca samIpamupagataH zuzrAva latAvanAntaritasya mumUrSormahataH straiNasya tatkAlocitAnekaprakArAnAlApAn / tathAhi - 'bhagavan dharma, dhAva zItram / kAsi kula Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] kAvyazikSA devate / devi dharaNi, dhIrayasi na duHkhitAM duhitaram / kva nu khalu proSitA puSpabhUtikulakuTumbinI lakSmIH / anAthAM nAtha mukharavaMzya, vivRddhAdhividhurAM vidhavAM vadhU [vi bodhayasi kimiti nainAm / bhagavan , bhaktajane saMjvariNi sugata supto'si / rAjadharma puSpabhUtibhavanapakSapAtin , udAsIno'si katham / tvayA vipadbAndhava vindhya ; vandhyo'JjalibandhaH / mAtarmahATavi, raTantIM na zRNoSi( SI )mAmA pat ]pati tAm / pataGga, prasIda pAhi pativratAmazarANam / prayatnarakSita kRtanna cAritracaNDAla, na rakSa(kSi)tAsi rAjaputrIm / kimavadhRtaM lakSaNaiH / hA devi duhitRsnehamayi yazomati, muSitAsi dagdhadaivadasyunA / deva, duhitari dahyamAnAyAM nApatasi pratApazIla zithilIbhUtamapatyaprema / mahArAja rAjyavarddhana, na dhAvasi, mandIbhUtA bhaginIprItiH / 10 aho niSThuraH prItibhAvaH / vyapehi pApa pAvaka strIghAtanipuNa, jvalanna lajjase / tAta vAta, dAsI tavAsmi / saMvAdaya drutaM devIdAhaM devAya duHkhitajanArtiharAya harSAya / nitAntaniHzUka zokazvapAka, sakAmo'si / duHkhadAyin viyogarAkSasa, saMtuSTo'si / vijane vane kamAkrandAmi, kasmai kathayAmi, kamupasarpAmi zaraNam, kAM dizaM pratipadye, kaM rodimi, kimabhAgadheyA kariSyAmi / gAndhAri, gRhIto'yaM latA15 pAzaH / pizAci mocanike, muJca zAkhAgrahaNakalaham / kalahaMsi, haMsi kamaparamu ttamAGgam / maGgalike, muktagalaM kimadyApi rudyate / sindUrike, dUrIbhavati sakhIsArthaH / sthAsyasi kathamazive [zava ] zibire zabi(ba)rike / sutanu, tanUnapAti patiSyasi tvamapi / mRNAlakomale mAlAvati, mlAnAsi / mAtarmAtaGgike, aGgIkRtastvayA mRtyuH / vatse vatsake, vatsyasi kathamanabhiprete pretanagare / nAgarike, garimANamAgatAsi tayA 30 svAmibhaktyA / [virAjike, ] virAjitAsi rAjaputrIvipadi jIvitavyavyavasAyena / bhRgupatanAbhyudyamabhAgAbhijJe bhRGgAradhAriNi, dhanyAsi / kerali', kutaH punarIdRzI svapne'pi susvAminI / menake, janmani janmani devIdAsyameva dadAtu devo dehaM [ dahan ] dahanaH / vijaye, vIjaya kRzAnum / bhAnumati', namatIndivarikA divaM gantukAmA / kAmadAsi, dehi dahanapradakSiNAvakAzam / vicarike, viracaya vahnim / vikira kirAOM tike, [ kusuma ]prakaram / kuravike, kuru kurubakakorakAcitAM citAm / cAmaraM 1. harSacarite 'pretabhAvaH' iti pAThaH / 2. harSacarite 'ketaki' iti pAThaH / 3. harSacarite 'sAnumati' iti pAThaH / 4. harSacarite 'kurarike' iti pAThaH / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokkaushlypricchedH| [71 cAmaragrAhiNi, gRhANa punarapi kaThinaM kaNThe / marSayitavyAni narmade, narmanirmitAni nirmaryAdahasitAni / bhadre subhadre, bhadramastu te paralokagamanam / agrAmINaguNagrAmAnurAgiNi grAmike,' gaccha sugatim / vasantike, antikaM prayaccha / ApRcchate chatradhArI devi, dehi dRSTim / iSTA tava jahAti jIvitaM vijayasenA / seyamatimuktikA muktakaNThamAraTati nikaTe naattksuutrdhaarii| pAdayoH patati te tAmbUlavAhinI bahumatI- 5 (tA) rAjaputri patralatikA / kaliGgasene, ayamapazcimaH pariSvaGgaH / pIDaya nirbharamurasA mAm / asavaH pravasanti, vasantasene / maJjulike, mArjayasi katikRtvaH suduHsahaduHkhasahasrAsradigdhaM dagdhacakSuridam, rodiSi kiyadAzliSya mAm / nirmANamIdRzaM prAyazo yazodhane / dhIrayasyadyApi kiM mAm , mAdhavi / keyamavasthA sthApanAnAm / gataH sa kAlaH kAlindi, sakhIjanAnunayAJjalInAm / unmattike mattabAlike, 10 kRtAH pRSThataH praNayinIprati(Ni)pAtAnurodhAH / zithilaya cakoravati, caraNagrahaNaM grA(grohiNi / kamalini, kimanena punaHpunardaivopAlambhena / na prAptaM [ciraM] sakhIjanasaGgamasukham / Arye mahattarike taraGgasene, namaskAraH / sakhi saudAmini, dRSTAsi / samupanaya havyavAhanArcanakusumAni, kumudike / dehi citArohaNAya rohiNi, hastAvalambanam / amba dhAtri, dhIrA bhava / bhavantyevaMvidhAH karmavipAkAH pApakAriNInAm / Arya- 15 pAdarajasAmayamaJjaliH / paraH paraloka prayANa pramANo'yaM maatH| maraNasamaye kasmAllavalike, halahalako balIyAnAnandamayo hRdayasya me / parihRSyantyuccaromAJcamuJci kimaGgIkRtyAGgAni / vAmanike, vAmena me sphuritamakSNA / vRthA viramasi vayasya vAyasa, vRkSe kSIriNi kSaNe kSaNe kSINapuNyAyAH puraH / hariNi, heSitamiva hayAnAmuttarataH / kasyedamAtapatramuccamatra pAdapAntareNa, prabhAvati, vibhAvyate / kuraGgike, kena 20 sugRhItanAmno nAma gRhItamamRtamayamAryasya / devi, diSTyA bardhase devasya harSasyAgamanamahotsavena' iti / [ harSacarite'STamocchvAse / / atha galati tRtIye yAme suptasakalasattvaniHzabde dikkuJjarajRmbhamANagambhIradhvaniratADayata prayANapaTahaH / agrataH sthitvA ca muhUrtamiva punaH punaH prayANakrozasaMkhyA- 25 khyApakAH spaSTamaSTAvadIyanta prahArAH paTahe paTIyAMsaH / tato raTatpaTahe, nandannAndIke, 1. harSacarita 'grAmeyike' iti pAThaH / 2. harSacarite 'antara' iti pAThaH / 3. harSacarite 'mattapAlike' iti pAThaH / THEHRU Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] kAvyazikSA guJjatkuJja, kUNa(ja)tkAhale, zabdAyamAnazaGkha, kramopacIyamAnakaTakakalakale, parijanotthApyamAnavyAghRtakagRhanyavahAriNi, drutadrudhanadhAtadhATyamAnakoNikA kIla kolAhalAkalitakakubhi, balAdhikRtabadhyamAnapATIpatipeTake, janajvalitolkAsahasralokalupyamAna triyAmAtamasi, grAmaceTIcaraNacalanotthApyamAnakAmimithune, kaTukakaTunirdezanazyannidronmiSa5 niSAdini, prabuddhahAstikazUnyIkriyANazayyAgRhe, suptotthitAzvIyavidhUyamAnasaTe, kaNatkaTakamukharasvarakhanitrakhanyamAnakSoNIpAze, samutkIlyamAnakIlaziJjAnahiJjIre, upanIyamAnanigaDatAlaka[la]ravottAlaturaGgataraGgayamANAnakhure, lezikamucyamAnamadasyandidantisaMdAnazRGkhalAkhaNakhaNaninAdanirbharabharitadazadizi, ghAsapUlakaprahArapramRSTapAMsuli]karipRSThaprasAryamANaprasphoTitacarmagi, gRhacintaka ceTaka]saMveSTayamAnapaTakuTIkANDapaTakapaTamaNDapaparivastrapaTavitA10 nake, kIlakalApApUryamANacipiTacarma puTe, saMbhANDAyamAnabhANDAgAriNi, bhANDAgAravahana vAhyamAnabahubalavAhike,' niSAdanizcalAnekapAropyamANakozakalazapIDApIDasaGkaTAyamAnasAmantaukasi, dUragatadakSadAserakakSipra[pra]kSipyamANopakaraNasaMbhArabhriyamANaduSTadantini, tiryaggamananimajjAdhanikarakRcchAkRSTalambamAnaparatantratundilacundI[jana]janitajanahAse, pIDyamAna-. [zAra]zArivaratrAguNamAhitagAtravihAra bRhadvahubRhadunmattakariNi, karighaTAghaTamAnaghaNTATaGkAra15 kriyamANakarNajvare, pRSThapratiSThApyamAnakaNThAlakakadarthitakUjatkarabhe, abhijAtarAjaputrapreSya mANakuprayuktAkulakulInakulapatrakakalatravAhane, gamanavelAvi[pra]labdhavAraNadhoraNAnviSyamANanavasevake, prasAdavittapattinIyamAnanarapativallabhavAravAjini, cArucArabhaTasainyasyamAnanAsIramaNDalADambarasthUlasthAsake, sthAnapAlaparyANa lambamAnalavaNakalAyIkiGkiNInAlIsanAtha saMkalitatalasArake, kuNDa lIkRtAvarakSiNIjAlajaTilavallabhapAlAzvaghaTAnivezyamAnazAkhAmRge, 30 parivardhakAkRSyamANArdhajagdhaprAbhAtikayogyAzanaprArohake, vyAkrozIvijRmbhamANadhAsika ghoSe, gamanasaMbhramabhraSTabhramaduttuNDataruNaturagatanyamAnAnekamandurAvimardai, sajjIkRtakareNukArohAhvAnasatvarasundarIdIyamAnamukhAlepane, calitamAtaGgaturaGgapradhAvitaprAkRtaprAtivezyalokaluNThyamAnanirghAsasasyasaMcaye, saMcaraccelacakrAkrAntacakrIvati, cakracItkArigantrIgaNagRhyamANaprahRtavarmani akANDo(NDa)dIyamAnabhANDabharitAnaDuhi, nikaTaghAsalAbhalubhyallambamAnaprathama35 prasAryamANasArasaurabheye, pramukhapravarSamAnamahAsAmantamahAnase, puraH pradhAvaddhvajavAhini, priyazatAlApalabhyamAnasaMkaTakuTIrakAntarAlaniHsaraNe, karicaraNadalitamaThikotthitalokaloSTahanyamAnameNThakriyamANAsannasAkSiNi, saMghaTTavighaTTamAnavyAghrapallIpalAyamAnakSudrakakuTumbake, kalakalopadravadravadraviNabalIvardavidrANavaNiji, puraHsaradIpikAlokaviralAyamAnalokotpIDaprasthitAntaHpurakariNIkadambake, hayArohAhUyamAnalambitazuni, sarabhasacaraNApatana1. harSacarite degmAnanAlIvAhike' iti pAThaH / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [73 lokakauzalyaparicchedaH / nizcalagamanasukhAyamAnakhakkhaTakSatriyastUyamAnaTaGkaNaguNe, sastavesaravisaMvAdasIdaddAkSiNAtyasAdini, rajojagdhajagati, prayANasamaye, pratidizamAgacchadbhirgajavadhUsamArUDherAdhoraNairUvaMdhriyamANahemapatrabhaGgasArazAHi , antarAsanAsInAntaraGgagRhItAsibhiH, tAmbUlikavidhUyamAnacAmarapallavaiH, pazcimAsanikApitabhastrAbharaNabhindipAlapUlakaiH, patralatAkuTilakaladhautanalakapallavitaparyANaiH, paryANapakSaparikSepipaTTikAbandhanizcalapaTTopadhAnasthirAvadhAnaiH, pracalapAdaphalikAsphAlanasphAyamAnapadabandhamaNizilAzabdaiH, uccitranetrasukumArasvasthagaganasthagitajaGghAkANDaizca kArdamikapaTTakalmASitapizaGgi[Gga piGgaizca alinIlamasRNasatulAsamutpAditasitasamAyogaparabhAgaizca avadAtadehavirAjamAnarAjapaTTamecakaiH, kaJcukaizca upacitacInacolakaizca tAramuktAstabakitastabarakavArabANaizca nAnAkaSAyakarburakUrpAsakaizca zukapicchacchAyAcchAdanaizca vyAyAmolluptapArzvapradezavizaccAruzastrabandhapravibhaktatrikaica, gati- 10 vazavellitahAralatAlagallolakuNDalonmocanapradhAvitaparijanaizca, cAmIkarapatrAGkurakarNapUravighaTTamAnavAcAlabAlapAzaizca uSNISapaTTAvaSTabdhakarNotpalanAlaizca kuGkumarAgakomalottarIyAntaritottamAGgaizca cUDAmaNikhaNDakhacitakSaumacolaizca mAyUrAtapatrAyamANazekharaSaTpadapaTalaizca mArgAgatazArikazArivAhavegadaNDaizca purazcaJcaccAmarakirmIrakAraGgacarmamaNDalamaNDanoDDIyamAnaDAmaracaTulacArabhaTabharitabhuvanAntarAlaiH, AskandatkAmbojavAjizata[ziJAna- 15 jAtarUpAyAnaravamukharitadiGmukhaizca nirdayaprahatalambApaTahazatapaTuravabadhirIkRtazravaNavivaraiH, udghoSyamANanAmabhiH, unmukhapAdAtapratipAlyamAnAjJApAtai rAjabhirApupUre rAjadvAram / udite ca bhagavati dinakRti rAjJaH samAyogagrahaNasamayazaMsI sasvAna saMjJAzaGkho muhurmuhuH / atha nacirAdiva prathamaprayANa eva dvigvijayAya diggajasamAgamamiva gamanavilolakarNatAladolAvilAsaiH kurvANayA kareNukayohyamAnaH, vaidUryadaNDa- 20 vikaTenopari pratyuptapadmarAgakhaNDakhacitatayA sUryodayadarzanakopAdiva lohitAyatayA dhriyamANena maGgalAtapatreNa kadalIga bhyadhikamradimnA navanetranirmitena dvitIya iva bhoginAmadhipatiraGgalagnena kaJcukenAmRtamathanadivasa iva kSIrodaphenapaTaladhavalAmbaravAhI, bAla eva pArijAtapAdapa ivAkhaNDalabhUmimArUDhaH, vidhUyamAnacAmaramarudvidhUtakarNapUrakusumamaJjarIrajasA sakalabhuvanavazIkaraNacUrNeneva dizazchurayannabhimukha cUDAmaNighaTamAna- 2 pATalapratibimbamudayamAnaM savitAramapi pibanniva tejasA bahalatAmbUlasindUracchuritayA vilabhamAna iva dvIpAntarANyoSThamudrayAnurAgasya sphuranmahAhAramarIcicakravAlAni cAma1. pratau 'zArIrika' iti pAThaH / 2. ataH paraM patre naSTe harSacaritAduddhRto'yaM sandarbhaH / 10 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74] kAvyazikSA rANIva dizopi grAhayan, rAjakekSaNotkSiptatribhAgayA trInapi lokAn karadAnAyAjJApayanniva savibhramaM bhUlatayA drAdhIyasA bAhuprAkAreNa parikSipanniva rirakSayA saptApi sAgaramahAkhAtAnakhilamiva kSIrodamAdhuryamAdAyodgatayA lakSmyA samupagUDhaH, gADhamamRta maya] iva pIyamAnaH kutUhalottAnakaTakalokalocanasahasraiH snehArdeSu rAjJAM hRdayeSu guNa5 gauraveNa majjanniva, limpanniva saubhAgyadraveNa, draSTraNAmamarapatirivAgrajavadha[kalaGka] prakSAlanAkulaH, pRthuriva pRthivIparizodhanAvadhAnasaMkalitasakalamahIbhRtsamutsAraNaH, puraHsarairAlokakArakaiH sahasrasaMkhyairarkakiraNairivAdhikAracAturyacaJcalacaraNairvyavasthAsthApananiSThuraiH bhayapalAyamAna lokotpIDAntaritA dazApi dizo grAhayadbhiriva, calitakadalikA saMpAtapItapracAraM pavanamapi vinaye sthApayadbhiriva, drutacaraNodbhUtadhUlipaTalAvadhUtAn 10 dinakarakiraNAnapyutsArayadbhiriva, kanakavetralatAvikSipyamANaM dinamapi dUrIkurvadbhiriva daNDibhiritastataH samutsAryamANajanasamUho nirjagAma narapatiH / / harSacarite SaSThocchvAse / ] uttamapuruSavyAvarganakauzalyaM yathA--merumaya iva kalyANaprakRtitve, mandaramaya iva lakSmIsamAkarSaNe, jalanidhimaya iva maryAdAyAm, AkAzamaya iva zabdaprAdu15 rbhAve, zazimaya iva kalAsaMgrahe, vedamaya ivAkRtrimAlApatve, dharaNimaya iva lokadhRtikaraNe, pavanamaya iva sajalarajoharaNe / idAnIm upamApadAni pratApena dharmeNa dAnena kIrtyA vA vinayena vivekena nayena sU(zau)JNaetAni karaNapadAni sAmAnyAni / bharata iva, zrIzreNika iva, mAndhAteva, dhundhumAra 20 iva, pRthuriva, cApavidyayA pArtha iva, pratApe[na] raviriva, somatayA rajanIkara iva, satvena harizcandra iva, satyena yudhiSThara iva, sagara iva, raghuriva, nAbhAga iva, bhagadatta iva, maghavAniva (maghaveva), sanatkumAra iva, mahApadma iva, subhUma iva, jaya iva, brahmadatta iva, pUruravA [iva], duSyanta iva, haiMhaya iva, zaktyA (kti)kumAra iva, tejasA raviriva, paraprANatrANena jImUtavAhana iva, vajrAyudhacakrIva, udayana iva, caNDa25 pradyota iva, paramAririva ityAdi // devI tasya babhUva-veriva chAyA, rohiNIva rohiNIpatyuH, sUryasyeva padminI, nAbheriva marudevI, zrIpArzvasyeva prabhAvatI, zreNikasyeva cellaNA, bharatasyeva strIratnam, saptarSINAmiva arundhatI, Izvarasyeva pArvatI, brahmaNa iva sAvitrI, nArAyaNasyeva lakSmI, harizcandrasyeva sutArA, zacIpateriva zacI, meghasyeva vidyut, ratipateriva ratiH, himA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokakauzalyaparicchedaH / layasyeva menA, duSyantasyeva zakuntalA, jitazatroriva vijayA, rAmasyeva jAnakI, naiSadheriva davadantI ityAdi / ubhayapakSavighAtinI kaMsasyeva jIvayazA ityAdi / sa dvAbhyAM priyAbhyAM reje, padmAvatIvairATyAbhyAmiva dharaNoragarAjaH, sumaGgalAsunandAbhyAmiva zrInAbheyaH, gaGgAgaurIbhyAmiva zaGkara ityAdi / tisRbhiH priyatamAbhiH sa reme--sumitrAdibhirdazaratha iva / catasRbhiH sa zuzubhe rAjanItibhiriva rAjA / paJcabhizca-samitibhiriva muniH / bahubhiH so'zobhiSTa-kareNubhiriva dvipaH, surabhibhiriva gopatiH, zacIbhiriva vibudhapatiH, gopIbhiriva mAdhavaH, uragIbhiriva phaNIndraH ityAdi / bhRGgI[bhi]riva 10 padmam , tArAbhiriva gaganam, azvinIbhiriva candramA ityAdi / tanayo'sya babhUva iti--zakrasyeva jayantaH, harasyeva kumAraH, nAbheriva zrIRSabhanAthaH, candrasyeva budhaH, raveriva zaniH, prAcIdiza iva raviH / tasyA gaGgAyA iva kanakakamalam, vidUrabhUmeriva ratnam ityAdi / putrI babhUva tasya-- zakrasyeva jayantI, brahmaNa iva - bhAratI, sUryasyeva 15 yamunA, janakasyeva jAnakI bhImasyeva davadantI, drupadasyeva draupadI ityAdi / dvau putrau tasya jAtau-azvinIkumArAviva, bhujAviva, nayane iva, nayadharmAviva / catvAraH putrAstasya babhUvuH-zrIpateriva bhujAH, dharmasyeva dAnAdyA ityAdi / nagaram--rAjagRhamiva zriyaH, praticchandaH iva svargapurasya, pratimAnamiva gajapurasya, nagarIzriyA bhogavatI purI. dvairAjyamiva alakAyAH, pratinidhiriva 20 laGkAyA ityAdi / mantrI-dvitIya ivAbhayakumAraH, mUrtimAniva cANakyaH, pratikRtirbrahaspateH, caturvibudhaddhiratnaratnAkaraH, karakamalakalitanItipustakaH, rAjArthaMkartA, hartA vipadAm / purohitaH -suragururiva buddhayAH, aSTAdazapurANapArAvArapArINaH, Azrayo vidyAnAm, nivAso dharmANAm, yAgavidhijJaH, prAjJaH, dIkaraH, kuzakalitapANiH, 25 zAntyAdikarmanirataH, virataH zUdradAnebhyaH / gajaH-sAkSAdairAvata iva saptAGgapratiSThataH, mANikadaNDotpannaH, samarasAgaratAraNataraNDaH, karaNDaH zauryaratnAnAm , jijigigidhidhi ityAdivAkyazikSitasarvakriyaH / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76] kAvyazikSA turagaH-sAkSAd revanta iva uccaiHzravA iva, dinakaraturaga iva, budhnAvartavivarjito dazAvartapUtaH / nirmAsaM mukhamaNDale pariNataM madhye laghu karNayoH skandhe bandhuramapramANamurasi snigdhaM ca romodgame / pInaM pazcimapArzvayoH pRthutaraM pRSThe pradhAnaM jave rAjA vAjinamAruroha sakalaiyuktaM prazastairguNaiH // 71 // dhauritAdayaH paJcadhArA ityAdi / 10 muniH-bhRguriva, atririva, aGgirA iva, kutsa iva, kauzika iva. gautama iva. vAtsyAyana iva, bhAradvAja iva. zANDilya iva, paulastya iva, pArAzara iva, agastya iva, lopAmudrApatiriva, vyAsa iva, vAlmIkiriva, nArada iva, durvAsA iva, yAjJavalkya iva, saptamaharSaya iva, dakSa iva, prajApatiriva, dharmeNa bhAvanayA kSAntyA vivekena paramArthavRttyA tattvadRzA tattvajJAnena upaniSadA ityAdi / 15 zrIgautama iva labdhyA. zrIsudharmeva santAnavRddhayA, rUpeNa vanasvAmIva. zIlena sthUlabhadra iva, kSAntyA dRDhaprahAririva, prabhAvanayA vajrasvAmIva, granthakaraNena zayambhava iva. zrIpuNDarIka iva tIrthakaraNena. jinazAsanaprabhAvanayA viSNukumAra iva sanatkumAra iva rAjyatyAgena, bhAvanayA ilAtIputra iva, cilAtIputra iva tapasA, zrIdRDhaprahAririva upasargasahanena, gajasukumAla iva, avantIsukumAle iva, krodhatyAgena skandakAcArya30 ziSyagaNa iva, mAnena bAhubaliriva, mAyayA pITha iva, lobhajayena kapilamaharSi riva ityAdi / sarvopamA-- maryAdayA vAridhiriva, gAmbhIryeNa vA zleSeNa nadInatayA pAtrAdhAratvena vA ratnotpattyA vA kalyANavattayA meruriva vibudhasevyatvena vA vizAlatayA vA, candra iva kalAvattayA suvRttena vA tamodhvaMsena vA / siMha iva parAkra35 meNa, zleSeNa sadgotraparicaryayA vA pUrNakramatvena vA kuraGgahananena veti / padma iva zrInivAsatvena citraM kaNTakocchedaparatvena padmazabdaH puM-napuMsakaH / hara iva vRSabhAsitatvena saMhAreNa vA / gajapatiriva dAnena / kSetramiva bahudhA nyAyasaMyogena / kSetraM rU(ro)paNayA guNabIjAnAm / AkaraH prajJAratnAnAm / nilayaM sarvavidyAnAm iti / dhanada iva dhanena, yama iva vairiNAm , sUra iva doSodayadhvaMsena, ghana iva 1. pratau tu 'avantIsukosala' iti pAThaH / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokkaushlypricchedH| [77 saMtApavyapohena, vAyuriva prANadAnena, jina iva gatarAgatvena, indra iva pUrvasthitipAlanena / gauH-kAmagauriva sudohyA kuNDodhnI / vRSaH-susattvena kailAsazikharIva, suvarNakiGkiNIkANabhAsuraH rAjeva, zRGgAbhyAM nayapAlanAbhyAm / saudhaH-vimAnamiva svargakhaNDamiva balAbaladhvajAJcalaM suvarNapaJcAlikAmanohara rajatottAnapaTTam / candraH-puNDarIkamiva kAmadevamahIbhujaH 1, DiNDirapiNDa iva rAgavAridheH 2, rucirasuvRttamukhamiva jinezvarasya 3, dvairAjyamiva nIlavilocanAyAH 4, sAkSAtkIrttiprAgbhAra iva yAminyAH 4, kuJcikeva nayanakairavasya 6, pIyUSAgrayaNamiva dRzAm 10 7, nidhAnamiva prIteH 8, AdhAnamiva dhRteH 9, bIjamiva smRtibhuvaH 10, sudhAkuNDamiva devAnAm 11, ityAdi / __raviH - pradIpa iva kamalajAgaraNasya 1, udghAATanakuJcikeva devatAyatanAnAm 2, kulAgAramiva mudAm 3, uccATanayantramiva tamasAm 4, sAdhuriva satyArthadarzanaH 5, prItipAtramiva kokAnAm 6, zAsanamivodyamasya 7, mUlastambhamiva 15 divasamahAprAsAdasya 8, bIjamiva dinalatAyAH 9, pratiSThAnamiva dinapotasya 10, ityAdi / __indranIlazilAbaddhamiva 1, yamunAjalapUritamiva 2, aJjanakhacitamiva 3, nIlIrasapUritamiva 4, andhakArapUritaM bhuvanaM babhau / / mRgamadapunaraktaM dantidAnAnuvAdo ___ marakatamaNivIpsA bhRGgacekrIyitArthaH / zvayathumupadadhAnaM sma(smA)ranIlotpalAnAM ___ yamakitayamunAmbho dhvAntamabhyeti bhUyaH // 72 // kuruvindakandalairiva kazmIrajakezarairiva vyAptam / bandhUkaprakarairiva bhuvanatalaM bhAti zazikiraNaiH // 73 // 25 pradhAnopamAsamuccayaH yathA--dohadena pAdapaH 1, madena dvipaH 2, vegena vAjI 3, alaGkAreNa kAvyam 4, caityena puram 5, pratApena narendraH 6, zIlena muniH 7, gAmbhIryaNa vArAMnidhiH 8, raviNeva dinam 9, candreNa vibhAvarI 10, satyena vacanam Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78] kAvyazikSA 11, sukalatreNa janma 12, dAnena dhanam 13, zuddhakriyayA prayogaH 14, locanena vapuH 15, phalena phalinaH 16, raktapatreNa azokaH 17, vivekena sAdhuH 18, AcAreNa kulam 19, udgAreNa bhojanam 20, bhAvena dharmaH 21, tarkavicAreNa vaidyaH 22, lajjayA kulavadhUH 23, pAThena muniH 24, sajalajaladena nabhaH 25, 5 udyamena pumAn 26, tathA so'mukena guNena iti / yathA--pramAdena muniH 1, aguNena vidyA 2, garveNa naraH 3, kukalatreNa janma 4, nakulapracAreNa durgaH 5, tumbIbIjena guDaH 6, cirbhaTIbIjena kaNikA iti, tathA sa daurAmyena vinazyati / / makaradhvajati rUpeNa, zriyA garuDadhvajati, gAmbhIryeNa samudrati, dAnena kalpa10 vRkSati, parAkrameNa siMhati--evamAdinA makaradhvajAyate ityAdi / sa candra iva kalAbhirabhivarddhate vidyAbhirnadIbhiriva vArdhinairdhanada iva cetyAdi / rAjayakSmaNeva sa kSIyate rogeNa kRSNapakSeNeva kalApatiH, pArivAzubhapariNAma ityAdi / adya dinam, zubhasadanam, vArojanitanitAntapramodaprAgbhAraH, kRtaharSe varSam, 1) puNyAvakAzo mAsaH, zubhapUrta muhUrtam, yadA dRSTo'si(sti) diSTayA bhavAn / galitaM viyogena, militaM dhRtyA, upacitaM puNyena, hataM mohena iti / adya kriyAH kAmadughAH, satyAziSo darzaninaH, tuSTAH kuladevatAH, phalitaM svapnena, vikasitaM locanAbhyAm, nartitaM manasA, sphuritaM vAmabAhunA / haMsaH sAdhuriva vizuddhapakSaH 1, muniriva caraNarAgI 2, rAjaputra iva 30 caraNarAgI 3, mahAmuniriva sanmAnasAzrayI 4 / . devatAgAram-AdhAra idha dharmasya, tiraskArayantramiva pApAnAm , sabheva harSamahIbhujaH, praticchanda iva siddhAyatanasya devavimAnasya vA, kuNDamiva kartRkIrtijalAnAm, nidhAnamiva zreyasAm, vizrAmasthAnamiva dRzAm ityAdi / dvijaH---mUrtimAniva zrutInAM samavAyaH, caturtha iva vedaH, nivAsabhUH purANAnAm, yAgayogazatapathAdigranthasaMbandhabandhuro dhurINa AcAravatAm, tarISaH zubha25 karmasthitau / zvetAmbaraH bhandaM kSAntibharA divaiSa viharan veSaM vahan visphurat zIlAGgazca sahasrapAdarajasaH saGgAdivAnujjvalam / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [79 . lokkaushlypricchedH| lohaM mohajigISayeva kalayan sarvAGgamaGge malaM zro(sro)tobandhanazRGkhalA iva zirA bibhrat tapasvI sphuTam // 74 // sAkSAdiva jinadharmaH, mUrtimAniva kSamAbharaH, aGgIvArhaddharmaH, bhAjanamiva zamasya, nidhAnamiva vA zevadhe(ghi)riva vA, Azraya iva zubhAnAm , kSetramiva zlokabIjAnAm, utpattiriva puNyAnAm , paJcasamitisaMpannaH, triguptiguptaH, ekavidhasaMyamarataH, dvidhyAnavivarjitaH, tridaNDarahitaH, catuHkaSAyajayI, paJcendriyanigrahaparaH, SaTjIvanikAyavatsalaH, saptabhItivinirmuktaH, aSTamadasthAnarahitaH, navabrahmacaryaguptaH, dazavidhasAdhudharmasusthitamanAH, ekAdazAGgavit, dvAdazapratimAvidhijJaH, trayodazakriyAsthAnavedI, jIvacaturdazakajJa ityAdi / . kope upamAnAni--durvAsA maharSiriva, caNDarudrAcArya iva, caNDakauzika 10 iva, skandakAcArya iva, accaMkAritabhaTTikeva, kubhAryAyAH kapikacchuphalamiva, gokSurakagaNDopadhAnamiva, agnizikheva, khadirAGgArazakaTIva ityAdi / hInopamA- zunIyaM gRhadevIva khadyoto bhAnumAniva, ityAdi / adhikopamA yathA- pAtAlamiva nAbhiste stanau kSitidharopamo, ityAdi / laukikI upamA yathA sthitaH sthitAmuccalitaH prayAtAM niSeduSImAsanabandhadhIraH / jalAbhilASI jalamAdadAnAM chAyeva tAM bhUpatiranvagacchat // 75 // [ raghuvaMza, sarga 2, zloka 6 ] 20 kaviprauDhoktimAtraniSpannopamA yathA--ghaNTAmAghaH, chatrabhAraviH, dIpikAkAlidAsaH, yamunAtrivikramaH, dhanapAlAraghaTTa ityAdi / svadarzanopamA yathA-bhAvanayA bharataH siddhaH, mRgAvatI devakI sujyeSThA. cellaNA dhAriNI subhadrA kalAvatI ratnamAlA jayamAletyAdi zIlena / paradarzanopamA--zIle yathArundhatI sItetyAdi / ananvayopamA--jino jina iva / rAmarAvaNayoryuddhaM rAmarAvaNayoriva / sAgaraH sAgaropamaH / viSaM viSamivetyAdi / ityAdhupamAprapaJco'laGkArazAstrAdavaseyaH / 15 25 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8.] kAvyazikSA raNaM thriyante vIrAH, bandhyante bhAle raNapaTTAH, pUjyante'stradevatAH / astrANyamUni khaDgaH kuntala-bhalla-gophaNa-dhanuH kuntaH pharI mudgaro ___ nArAcaH patamAla-pAza-zapharI muSTirgadA-TiGkulI / sillaH kartari-vajra-muSTi-phalakaM yantraM trizUlaM jhasaM daNDaH kuNTi-parazvadhA-kaTatalA cakrAhi-pAzAGkuzAH // 76 // laguDo bhindapAlazca haradaM zakti-lAkaDiH / / yaSTizca vahnitailaM ca SaTtriMzacchastrasaMgrahaH // 77 // AyudhAnAM dhanuH zreSThaM sillaM kuntaM ca madhyamam / adharma khaDgamityAhuH churikA cAdhamAdhamA // 78 // 10 garuDavyUha-cakravyUha-padmavyaharaNam / iti lokavyavahAraM gurupadavinayAdavApya kavisAram / navanavabhaNitizravyaM karoti sutarAM kSaNAt kAvyam // 79 // ityAcAryazrIvinayacandraviracitAyAM kAvyazikSAyAM vinayAtrAyAM lokakauzalyo nAma tRtIyaH paricchedaH // 15 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. biijvyaavrnnnpricchedH| atha [jina]bIjAni pitA mAtA purI lakSma varNa-kIrti-guNazriyaH / prAtihAryANi cASTApi dezanA zamatA sadA // 1 // krodha-mAna-mAyA-lobha-mada-moha-parAjayaH / aSTAdazamahAdoSavarjanaM jinavarNane // 2 // vyAkhyApitA-nAbhizca jitazatruzca jitAriratha saMvaraH / megho dharaH pratiSThazca mahAseno narezvaraH // 3 // sugrIvazca dRDharatho viSNuzca vasupUjyarAT / kRtavarmA siMhaseno bhAnuzca vizvasenarAda // 4 // sUraH sudarzanaH kumbhaH sumitro vijayastathA / samudravijayazcAzvasenaH siddhArtha eva ca // 5 // mAtA-marudevI IkAra-AkArAntaH zabdaH / marudevA vijayA senA siddhArthA ca maGgalA / tataH susImA pRthvI lakSmaNA rAmA tataH param // 6 // 15 nandA viSNurjayA zyAmA suyazAH suvratA'cirA / zrIrdevI prabhAvatI ca padmA vaprA zivA tathA // 7 // vAmA trizalA kramataH pitaro mAtaro'rhatAm / [abhidhAnacintAmaNi 1, 36-41 ] nagarI ayodhyA ityAdi-vinItA, ayodhyA, zrAvastI, ayodhyA, kauzAmbI, 20 vANArasI, candrapurI, kAya(ka)ndI, bhadrilapuraM, siMhapuraM, campA, kAmpIlyam, ayodhyA, Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] kAvyazikSA ratnapuram, hastinAgapuraM, gajapuraM, nAgapuraM, (mi)hilA, rAjagRhaM, mithilAnagarI, zauyapuraM, vANArasI, kuNDagrAma iti jinajanananagarANi / lakSmANi yathA vRSo gajo'zvaH plavagaH krauJco'bjaM svastikaH zazI / makaraH zrIvatsaH khaDgI mahiSaH zUkarastathA // 8 // zyeno vajaM mRgazchAgo nandyAvarto ghaTo'pi ca / kUrmo nIlotpalaM zaGkhaH phaNI siMho'rhatAM dhvajAH // 9 // [ abhidhAna0 1, 47-48 ] gatyA hi vijito vRSa evaM gajo'tha sevate / candro'pi yaM niSkalaGka jinaM lAJchanachamanA // 10 // zaGkho'tidhairya cintAdhikaphalapradamAlokya siMho'pi parAbhUta iva yaM niSevate ___ sa vibhuH pAyAt / vargoM yathA raktau ca padmaprabha-vAsupUjyau zuklau ca candraprabha-puSpadantau / kRSNau punanemi-munI vinIlo zrImalli-pAvauM kanakatviSo'nye // 11 // kIrtiH-kIrtirujjvalA sugandhirvarNanIyA zrIryathA zobhA sA cAtizayajanitA / atizayAzcatustriMzat / te ca siddhAntaprasiddhA grAhyA granthagauravabhayAna likhyante / pAtihAryANi yathAraktAzokataruvicitrasumanovRSTiH sudivyo dhvaniH zubhre bhAsvaracAmare maNimayaM byAbhAsi siMhAsanam / bhAzcakraM suradundubhisphaTikaru, chatratrayaM rAjate yeSAM te vikarantu no'naghaguNAH pApmAnamArgAjjanAH // 12 // dezanA paJcatriMzadguNavatI / tadyathA saMskAravattvamaudAttyamupacAraparItatA / meghagambhIraghoSatvaM pratinAdavidhAya(yi)tA // 13 // ityAdi / [abhidhAna0, 1, 65-71 ] 20 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjavyAvarNanaparicchedaH / zamatA yathAbalaM jagaddhvaMsanarakSaNakSama kSamA ca kiM saGgamake kRtAgasi / itIva saMcintya vimucya mAnasaM __ ruSeva roSastava nAtha! niryayau // 14 // 5 krodhAdInAM jayo rUpakAlaGkAreNa vyAvarNyaH sa ca agre udAhariSyate rUpakavicAre / aSTAdaza doSA yathA antarAyA dAna-lAbha-vIrya-bhogopabhogagAH / hAso ratyaratI bhItirjugupsA zoka eva ca // 15 // 10 kAmo mithyAtvamajJAnaM nidrA cAviratistathA / rAgo dveSazca no doSAsteSAmaSTAdazApyamI // 16 // [abhidhAna0 1, 72-73 ] idAnIM jinavyAvarNane kriyApadAni / vande vandAmahe naumi stavImi praNidadhmahe / dadyAd deyAt sukhaM jIyA[d] haratAd vighnapaddhatim // 17 // harantu mama pApmAnaM dizantu mama sampadam / pAtu vo'vatu mAM devaH pApaM haratu vaH sadA // 18 // svAmin ! jaya jayAva tvaM pAhi pAhi smara tridhA / aGgIkaromi seve'haM bhaktitaH samupAsmahe // 19 // pApaM lunIhi karuNAkara!. mAM punIhi doSaM muSANa jagadIza! guNaM puSANa / cittaM prabodhaya vizodhaya darzanaM me zIlaM pravartaya nivartaya karmajAlam // 20 // tava preSyo'smi dAso'smi sevako'smyasmi kiGkaraH / omiti pratipadyasva nAtha! nAtaH paraM brUve // 21 // 15 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyazikSA namaH parapadasthAya jyotIrUpAya tAyine / namo'stu jJAnarUpAya muditAmodazAline // 22 // yaH parAtmA paraM jyotiH paramaH parameSThinAm / Adityavarga tamasaH parastAdAmananti yam // 23 // sarve yenodamUlyanta samastAH klezapAdapAH / muu| yasmai namasyanti surAsuranarezvarAH // 24 // prAvartanta yato vidyAH puruSArthIpra]sAdhikAH / yasya jJAnaM bhavadbhAvibhUtabhAvAvabhAsakRt // 25 // yasmin vijJAnamAnandaM brahma caikAtmatAM gatam / sa zraddheyaH sa ca dhyeyaH prapadye zaraNaM param // 26 // tena syAM nAthavAMstasmai spRhaye'haM samAhitaH / tataH kRtArtho bhUyAsaM bhaveyaM tasya kiGkaraH // 27 // ityAdi zrIvItarAgastotrAd avagantavyA devastutiH / pitA- upasargAH kSayaM yAnti chidyante vighnavallayaH / manaH prasannatAmeti pUjyamAne jinezvare // 28 // iti pitaa| zrImannAbhinarendrasya nandano vRjinaM jinaH / nItitrayIlatAkando haratAdadhaghasmaraH // 29 // pituH padena padadvayam , yathA- . . * 30 kulakRnnandano nAbhiH sa nAbhiH pRthivIbhujAm / tatputro jayatAnnityaM jino jantuhitAvahaH // 30 // pituH padena padatrayam, yathA bhUpAlamaulimANikyaH siddhArtho nAma bhUpatiH / kuNDagrAmapurasvAmI tasya putro jino'vatu // 31 // 35. mAtA--marudevIkukSisarovikasvarasaroruham / __ AdimaM jinanAthAnAM nAbheyaM prnniddhmhe||32|| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 10 biijvyaavrnnnpricchedH| purI, yathA ____ ayodhyAyAM janiryasya0 / lakSma, yathA sa pAtu vRSabhadhvajaH / ityAdi svayamabhyUhyam / abhinaumi jinaM te / jIyAsurjinAH / zAntiM vastanutAt / vitara zaM zambhava / pAlaya mAm, tubhyaM namo, vidhehi suvidhiM suvidhe / jayati zatru devaH / vyamucad rAjyaM zAntiH / pravitanu malle zriyam / ityAdi karmapadAni jJAtavyAni / kArakazikSA saMpadAnaM yathA-devadattAya dadAtyarhan zriyam / dharmo me rocate cAruH / aidhikaraNe yathA-1 zame matiM kAraya tvam / dharme tattve vAsanAyAM kalimathane zatruparAjaye ityAdyadhikaraNe prayogaH / 15 karaNe yathA-] manasA vAcA karmaNA dhRtyA smRtyA bhAvena vinayena manaHzuddhayA samAdhinA dhiyA vandanena guNagrahaNena smaraNena paralokabhayena vA namAmi / kizalayatu kalAnAM kauzalaM candramauliH / sa pAtu vaH kaMsaripoH kRpANam / iti karaNam / apAdAnaM yathA-pAyAdapAyAt / vighnabhyo................jino vighnavinAzakaH / saMsArAt trAyatAM svAmI mohAda rakSatu tIrthakRt / kugateH pAtu vo vIra / ityAdi / saMbandho yathA- bhavinAM zriyamAdizatu vibhuH praNataH sukhayatu ityAdi / saMpadAnaM yathA-namo devAya / svasti 'prajAyai / / iti kaarkshikssaa| 2. idAnI harabIjAni gaGgAgauyau~ priye yasya trailokyavyayakArakaH / vinAyakaH kumArazca dvAvimau tasya nandanau // 33 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86] kAvyazikSA kailAsAdrau nivAsazca sarpAbharaNabhAsuraH / pinAkazUlakhaTvAGgagaGgAhIndukapAlabhRt // 34 // gajapUSapurAnaGgakAlAndhakamakhAsuhRt / daivyAnAM varado nityaM sarvIyaH sarvago vibhuH // 35 // 5 vyAkhyA ............ mastake saMsthitA yasya gaGgA pAvanasaMvarA / sa jIyAjjagatAmIzo mahezo mahimAlayaH // 36 // arddhamaGgamanaGgArebibhratI pAtu vaH zivA / patiputrakaravyagravyAkulaikapayodharA // 37 // trailokyavyayanATikAnayanaTaH svAmI jagat trAyatAm / ___ ityAdi vijJeyam / vinAyakaH suto yasya. praNayakupitAM dRSTvA devI sasaMbhramavismRta___ stribhuvanaguruH prItyA sadyaH praNAmaparo'bhavat / namitaziraso gaGgAloke tayA caraNAhatA vatu bhavatastryakSasyaitad vilakSamavasthitam // 38 // AmantraNe si au jas--he vRkSa, he vRkSau, he vRkSAH / vyaGgayAmantraNe vRkSeti / zreyaHkalyANamAlAM jayavijayazubhazreNimAGgalyalakSmI___ mArogyaM kSemavRddhI ripuvijayarame sampadaM bhUri bhUtim / divyAstraM divyarUpaM bhuvanavazakaraM cArumantraprabhAvaM nirvANaM mokSasiddhI dizatu jinapatiH sarvadA bhAvabhAjAm // 39 // haratu duritam , dizatu zivam , apaharatu kAlakalmaSam , prakaTayatu paramapadam , sphuTayatu padamavyayam / pAtu vaH, dadAtu naH, bibhartu bhuvanAni, jinaparivRDho 25 draDhayatu, prathayatu zriyam , dizatu vA sa zrA(zre)yasImujjvalAm , zriyaM vitaratu, avatu vaH, pAtu vaH / praNidadhmahe, paryupAsmahe, upAsmahe vayaM devAdhidevam / smara, namata devAdhidevam / vande vandyaM devaM smarAmi smarazAsanam / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 - biijvyaavrnnnpricchedH| [87 atha mAtaraH--brahmANI siddhI mAhezvarI kaumArI vaiSNavI vArAhI cAmuNDA iti sapta mAtaraH / IzvareNemAH kRtAH----- brahmANI nirmitA yena bhavanoddhArakAmyayA / jagatyAM sa zivaH pAyAdapAyebhyo vivekinaH // 40 // evaM sapta zlokA utpadyante, AsAM bAhupraharaNavAhanavarNanAbhyaH / / laghimA vazitezatvaM prAkAmyaM mahimANimA / yatra kAmAvasAyitvaM prAptiraizvaryamaSTadhA // 41 // yastarati mahAmbhodhau jIrNapatramivAcirAt / laghimAvarNane tasya brahmApi khalu kAtaraH // 42 // ityaSTau bhavanti zlokAH / gaGgAM vande--nirmokamuktimiva gaganoragasya, lIlAlalATikAmiva triviSTapa[viTa]sya, vikrayavIthimiva puNyapaNyasya, dattArgalAmiva narakanagara[dvAra]sya, aMzukoSNISapaTTikAmiva sumerunRpasya, dukUlakadalikAmiva kailAsakuJjarasya, paddhatimivApavargasya, nemimiva kRtayugacakrasya, saptasAgararAjamahiSI mandAkinIm / [harSacarite prathamocchvAse ] 15 yuvA-]anaGgayugAvatAramiva darzayantam , candramayImiva sRSTimuptAdayantam , vilAsaprAyamiva jIvalokaM janayantam , anurAgamayamiva mArgAntaramAracayantam , zRGgAramayamiva divasamApAdayantam , rAgarAjyamiva pravartayantam , AkarSAJjanamiva cakSuSoH, vazIkaraNamantramiva manasaH, svasthAvezacUrNamivendriyANAm , asaMtoSamiva kautukasya, siddhayogamiva saubhAgyasya, punarjanmadivasamiva manmathasya, rasAyanamiva yauvanasya, ekarAjyamiva 20 rAmaNIyakasya, kIrtistambhamiva rUpasya, mUlakozamiva lAvaNyasya, puNyakarmapariNAmamiva saMsArasya, prathamAramiva kAntilatAyAH, sargAmyAsa[phala]miva prajApateH, pratApamiva vibhramasya, yazaHpravAhamiva vaidagdhyasya, aSTAdazavarSadezIya yuvAnamadrAkSIt / [harSacarite prathamocchvAse ] strI vibhAti--punaH saMjIvanauSadhiriva puSpadhanuSaH, veleva rAgasAgarasya, 25 jyotsneva yauvanacandrodayasya, mahAnadIva ratirasAmRtasya, kusumodgatiriva suratataroH, 1. sAmAnyato'tra aindrI dRzyate, yathA mAhendrI caiva brAhmI mAhezvarI caiva kaumArI vaiSNavI tathA vArAhI cAmuNDA sapta maatrH|| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] kAvyazikSA bAlavidyeva vaidagdhyasya, kaumudIva kAnteH, dhRtiriva dhairyasya, guruzAleva gauravasya, bIjabhUmiriva vinayasya, goSThIva guNAnAm , manasviteva mahAnubhAvatAyAH, tRptiriva tAruNyasya / [harSacarite prathamocchvAse / ] 5 vItarAgadarzane sati-luNThiteva manorathaiH, AkRSTeva kutUhalena, pratyudgatevo kalikAbhiH, AliGgitevotkaNTha yA, antaHpraveziteva] hRdayena, snapitevAnandAzrubhiH, viluseva smitena, va(vA)jItevocchvasitaiH, AcchAditeva cakSuSA, abhyarciteva vadanapuNDarIkeNa, skhiikRtevaashyaa| [ harSacarite prathamocchvAse / ] 10 bhavAnIpatiH' iti stutau na kAryaH / yato bhavasya bhAryA bhavAnI, pati zabdo yojitaH patyantare pratItiM janayati / evaM 'mRDAnIpatiH' 'ambikApatiH' iti viruddhAM ghiyamutpAdayati / satI zivA mahAdevI bhairavI sarvamaGgalA / iti gauryA nAmapadAni zliSTAni / mahAseno mahAtetaH 'kumAraH' suzabdapUrvaH zliSTo bhavati, yathA-prabhavati tArako15 cchedanAya sukumAre razmijAle / tArakArirapi zliSTaH / iti haraprakramaH / atha brahmA haMsago vedagarbhazca rajoguNasamanvitaH / vizvaretAH surajyeSTho lokezo nAbhipadmabhUH // 43 // ayaM bIjazlokaH / 20 vyAkhyAsya haMsAsanasamAsIno vedavidyApavitritaH / jagannirmANatanniSThaH surajyeSTho jayatyasau // 44 // parameSThI dhruvaH bhavAntakRt surajyeSTha iti nAmAni zliSTAni / atha hariH rAdhA-lakSmI-satyabhAmA-rukmiNI-gopikApatiH / dazAvatArasubhagaH samudrazayanapriyaH // 45 // yadunAtho gadA-zAhU-zrIvatsa-lakSmabhRt / madhu-dhenuka-cANUra-pUtanA-yamalArjunAH // 46 // . 25 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bIjavyAvarNanaparicchedaH / kAlanemi-hayagrIva-zakaTAriSTa-kaiTabhAH / kaMsa-kezi-murAH sAlva-mainda-dvivida-rAhavaH // 47 // hiraNyakazipurbANaH kAliyo narako baliH / zizupAlazcAsya vadhyA vainateyastu vAhanam // 48 // [abhidhAnacintAmaNi, 219-221] - sUtram- rAdhA-lakSmIpatiH pAyAt satyAdhiSThitamAnasaH / / rukmiNI-gopikA-svAntasaroruhadivAkaraH // 49 // dazAvatArasubhaga ityAdi, yathA - zreyo dazAvatArAste jIyAsurapare jinAH / citraM namannRsiMhAya hiraNyakazipucchide // 50 // samudre zayanaM yasya yasya mAtA ca devakI / vasudevaH pitA yasya sa pAtu garuDadhvajaH // 51 // bANAsurasphuratkopamahAvahnighanAghanaH / / cANUragarvataTinIpatikumbhodbhavAyitaH // 52 // ityAdi svayamabhyUhyam / atha lakSmIH - capalA kamalotpannA nidhAneSu kRtasthitiH / caturdazamahAratnaprathamA kamalA surI // 53 // vItarAga iva bau(bu)ddho yathA bhagnaM bhavabalaM yena jitaM kandarpazAsanam / nirvANapadamAsInaM taM buddhaM praNidadhmahe // 54 // samantabhadradanusutadevadattAdayo bu(bau)ddhAH / raktAmbaradharAH zUnyavAdinastasya bhikSavaH / / tumbapAtrAH kSaNikatvaniSThA muNDitamaulayaH // 55 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] kAvyazikSA atha vinAyakaH-gajadanto janAbhISTaprada AkhukRtasthitiH / sindUrapUraruciro gaurIsUti catuHkaraH // 56 // aviralavigalanmadajalakapolapAlIvilInamadhupakulaH / udbhinnanavasma(zma)zruzreNiriva gaNAdhipo jayati // 57 // cintAmaNi:-kalpadruma-saindUrika-pAnIyasaMbala-khoDiyA ityAdi nAmAnaH / dordaNDaDamarasvAnabhImo bhaSaNavAhanaH / pAdukAzliSTacaraNaH kSetrapAlo vibhISaNaH // 58 // ujjayinIbhujaGga-kailAsagaurika khoDika- jhaJjhAqharpara-jalazambala ityAdi nAmabhivarNanIyaH / 10 vainAyikaM caityaM raktam / cAmuNDAyA maTha eva / tottalAyA api / turuSkANAM masiji / sakhIbhaTaH, srastadhaTo vA sakhInAmAsti rajakI tasyAH priyatamo vibhIH / . __ zarIrapiTikArogadhvaMsI jIyAt sakhIbhaTaH // 59 // zarIrapiTikA zIlI achabaDA orI bUram ityAdi / gavAM prarakSaNe yuddhaM yazorAjasya kIrtyate / lAkhUnAmAsti tajAmiH karabhyAsanamAsitA // 60 // sa kila sakalaptakSatranakSatralakSmI__ haraNakiraNamAlI kasya na syAnnamasyaH / asamasamarasaM pakSaM paTAnAM bhaTAnA30 . mavadhiravadhi yuddhe yena hammIravIraH // 61 // valabhInAtha:-kapAlapANivalabhIpatirgaganagAmukaH / surApAnarato nityaM devo'yaM valabhIpatiH // 62 // iti devaaH| zvetAmbarAcArya: SatriMzatA guNaiH kIrNo mahAvratadhurandharaH / siddhAntAmbhodhipArINaH pravINaH prANirakSaNe // 63 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjavyAvarNanaparicchedaH / sarvajJopAsanAbhijJo jJAnadarzanapAvanaH / cArucAritrapUtAGgaH samitiguptisaGgataH // 64 // uttIrNabhavakAntAraH kAntArAgaparAGmukhaH / parISahacamUjetA vinetA mohamAlinAm // 65 // jAtivAn rUpasaMpanno dhImAn tattvArthapAragaH / avikatthano no mAyI jitanidro bahuzrutaH // 66 // madhyastho dezakAlajJaH sarvabhASAsu kovidaH / priyadharmA dRDhadharmA saMvignastejasAM nidhiH // 67 // kaMse saMkhe jIve gagaNe vAUya sAraya(iyara)salile / pukkharapatte kumue vihage khagge ya bhAraMDe // 68 // kuMjaravasahe sIhe nagarAyA ceva sAgare khobhe / caMde sUre kaNage vasuMdharA ceva aggimi // 69 // vyAkhyA-kaMsapatIva nirvlevo| saMkho iva nimmalo / jIva iva appaDibaddho / gayaNamiva niraalNbnno| vAuvva savvadesavihArI / sAyarasalilaM va suddhahiyao ityAdi AlApakA utpadyante / brAhmaNa:- SaTkarmanirato nityaM bhikSAzUro bahuzrutaH / purANavedatattvajJo vizuddhAkSarapAThakaH // 7 // vizuddhAkSarANi udAttAnudAttasamAhArabhedaiH / homakarmapravINAtmA trisaMdhyaM snAnapAvanaH / sandhyAvandananiSNAtaH zikhI tilakamaNDitaH // 7 // kuzAGkitakaraH svAhApriyasyAhutidAyakaH / dadhAnaH pANirAjIve yaSTikA-karapatrike // 72 // dadhAno daNDakaM skandhe jaradvastraH pradInagIH / zvadantakSatisambaddhapaTTako yAcane paTuH // 73 // kramukasya tvacA bhikSApuTI bibhratkarAntare / 'dIyatAM dIyatAM dehi'vacaH proccaiH samuccaran // 74 // 15 20 20 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogI kAvyazikSA kare tAmramayaM vibhratkaGkaNaM chatrikAM tathA / kedAramArgagAnaM ca gaGgAsAgaravarNanam // 75 // kulaghoSAntaranyastasamastauSadhibandhuraH / vibhUtigairikAliptapANivinyastakharparaH // 76 / / pAramArthikagIvaktA caryAgAnaparAyaNaH / mAhendrajAlaniSNAtaH kRtavAyupravAraNaH // 77 // AdhArAkhyaM gude pRthvIcakraM pItaM caturdalam / sAdhiSThAnaM liGgamUle vAyodhU(dhU)naM ca SaTdalam // 78 // . nAbhau dazadalaM zvetamApyaM ca maNipUrakam / hRdayenAhataM raktamAgneyaM dvAdazacchadam // 79 // sphaTikAbhaM nabhaH pIThe (?kaNThe) vizuddha SoDazacchadam / lambikAyAM tu dvAdazapatraM cetyamRtodbhavam // 8 // AjJAkhyaM dvidalaM paJcabhUtavarNamayaM bhruvoH / brahmarandhre somacakraM SoDazacchadamaSTamam // 81 // tatrAdyatrikamaurkhAsyaM paJcAdho vadanAnya(da)tha / yadAtmadhyAnameteSu tanmukteH karaNaM viduH // 82 // . AdhArAcca vini[:]za(sa)tya nAbhipadmaM praveSTaya ca / UrdhvaM vinirgatA nADI suSmaNA(SumNA) pRSThamArgataH // 83 // tantumUlanibhA zaktirdhyAtA sarpaviSApahA / saMyamo niyamazcaiva karaNaM punarAsanam // 84 // prANAyAmaH prANayAmaH zvAsaprazvA[sa] rodhanam / pratyAhArastvindriyANAM viSayebhyaH samAhRtiH // 85 // dhAraNA [tu] kvacid dhyeye cittasya sthirabandhanam / dhyAnaM ca viSaye tasminnekapratyayasaMhatiH // 86 // samAdhistu tadevArthamAtrAbhAsanarUpakam / evaM yogo yamAdyaGgairaSTabhiH sammato'STadhA // 87 // [abhidhAnacintAmaNi, 83-85 ] 15 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjavyAvarNanaparicchedaH / caNDI- trizUlabhinnamahiSAsurAsRkkRtakardamA / sahasrodAradordaNDA caNDI muNDabiDambitA // 88 // jinayakSA:- prasannapAvanAkArA jinapAdakRtAlayAH / caturbhujA mahAkAyAH saGghasAnnidhyakAriNaH // 89 // te ca gomukhAdyAH / atha AzramabIjAni atha tatrAnavaratAdhyayanadhvanimukharANi, bhasmapuNDUkapANDuralalATaiH kapizazikhAnAlajaTilaiH kRzAnubhiriva kratulobhAgatairbaTubhiradhyAsyamAnAni, sekasukumArasomakedArikAharitAyamAnapradhaNAni, kRSNAjinavikIryamANazuSyatpuroDAzIyazyAmAkataNDulAni, bAlikAvikIryamANanIvArabalIni, zuciziSyagaNAnIyamAnaharitakuzapUlIpalAzasamindhi, indhana- 10 gomayapiNDakUTasaMkaTAni, AmikSIyekSIrakSAriNInAmagnihotradhenUnAM khuravalayairvilikhitAjiravitardikAni, ka(kA)maNDalavyamRtpiNDamardanavyagrayatijanAni, vaitAnavedIzaGkavyAnAmaudumbarINAM zAkhAnAM rAzibhiH pavitritaparyantAni, vaizvadevapiNDapaktipANDuritapradezAni, havidhUmadhUsaritAGganaviTapikisalayAni, vatsIyavatsapAlakalAlitalalattaratarNakAni, krIDatkRSNasArachAgazAvaprakaTitapazubandhaprabandhAni, zukazArikAgranthAdhyayanadIyamAnopAdhyAya- 15 vizrAntisukhAni, sAkSAttrayItapovanAnIva ciradRSTAnA bAndhavAnAM prIyamANo bhraman bhavanAni, AzramANAM sukhamatiSThat / [ harSacarite dvitIyocchvAse / mitropakaraNAmAtmA, bhRtyopakaraNaM prabhutvam, paNDitopakaraNaM vaidagdhyam , bAndha.. vopakaraNaM lakSmIH. kRpaNopakaraNamaizvaryam, dvijopakaraNaM sarvasvam, sukRtasaMsmaraNopakaraNa 20 hRdayam, dharmopakaraNamAyuH, sAhasopakaraNaM zarIram, asilatopakaraNa pRthvI, vinodopakaraNaM rAjakam, pratApopakaraNaM pratipakSaH, nAsyAlpapuNyairavApyate / atha kulavadhUH-nIraGgI patibhaktA gurujanazuzrUSaNAsu niSNAtA / lajjAvatI guNavatI premavatI svalpavacanA ca // 90 / / 1 danA saha payaH sa(1)tam / AmikSA sA zRtoSNe yA kSIre syAddadhiyogataH' / [amarakoza, 1398]-saM. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 - kAvyazikSA vezyA- arthopArjanarasikA vaizikazatasaMkulA suratasubhagA / vINAdivAdyaniratA rambhAgaurIvratavidhijJA // 91 // dyUtakAraH- satyA(tyaM)karo'tinirataM khaNDAmbaravasanamAtraparidhAnaH / sarvadhUtavidhijJo jINeprAsAdakRtavAsaH // 12 // kaupInaM vasanaM kadannamazanaM zayyA dharA pAMsurA(lA) jalpo' lIlagiraH kuTumbaka(ku)jano vezyAsahAyA viTAH / / vyApAraH paravaJcanAni suhRdazcaurAH mahAnto dviSaH __ prAyaH saiSa durodaravyasaninaH saMsAravAsakramaH // 93 // kulaTA- nijakulamAlinyakarI cauryaratA satatadattasaMketA / narmoktiSu pravINA kAmukahRdayaMgamakaTAkSA // 94 // upAdhyAyaH- sarvazAstrapravINAtmA nAnApustakasaMgrahI / udyamI baTharacchAtrapAThakaH zaThatojjhitaH // 95 // bhojane zayane saktaH samo mAnApamAnayoH / apabhraMzavacogrAhI grahila: pAThavarjitaH // 96 // 15 tadyathA- mUrkhatvaM hi sakhe mamApi rucitaM yasmin yadaSTau guNA nizcinto bahubhojano baTharatA rAtrau divA zAyakaH / kAryAkAryavicAraNAndhabadhiro mAnApamAne samaH / ___ prAyeNAmayavarjito dRDhavapurmUrkhaH sukhaM jIvati // 97 / / bAla:- kAkapakSadharaH kaNThavinyastavyAghradaM STrikaH / 20 avyaktAlApasubhago laghughardharanisvanaH // 98 // zRGgArAdirasotkarSI lolalocanalobhanaH / nAnAnepathyarAjiSNurviTapeTakalampaTaH // 99 // jarAjIrNaH skhaladvAkyaH kampamAnakaradvayaH / zaGkhaspardhIpamazirAH palitaiH phenanirmalaiH // 10 // dantairuccalitaM va(pa)lena galitaM pANyahiNA kampitaM dagbhyAM kuDmalitaM dhiyA vigalitaM rUpazriyA proSitam / yuvI Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biijnyaavrnnnpricchedH| prAptAyAM yamabhUpateriva nizAdhATyAM jarAyAmiyaM dRSTA kevalamekakaiva subhaTI hRtpattane valgati // 101 // gatodantA dantAH palitakalitaH kuntalabharaH tamaHkSetre netre viSayapuTinInazrutipuTI / abhUdaGgaM raGgadvalivalayavIthIvilulitaM tathApyetaccetastaruNamiva dhAvatyanudinam // 102 // bAlakrIDanakAni--arIramad devakumAramaNDalI taM pauranetrAmbujarAjibhAskaram / suvarNapUrNaiH karakandukAdibhirvinodanairdRSTiharaiherera]pi // 103 // yatkuTTime zaMvarapANigocara'zcaranmahInyastapadadvayaprabhuH / / sarovare bAlamarAlavaibhavaM kurvanniva prItikaro na kintu tat // 104 // 10 babhau viSNupANitalAstRNAM(?) vrajan premNA bhRzaM pANitalaM dine dine / abuddhamUlyaH kila vAridhermaNi dedIpyamAno vaNijA prayAtyalam // 105 // gajaturagarohaNADhyaM sukumAraM vibhumakArayad vjrii| . 15 purato jayajayazabdaM bandIva cakAra harSeNa // 106 // pustakam- sadvarNaM pA(pa)trasaMkIrNaM pustakaM guNabhAsuram / svargavad bahulekhaM ca pRthuzlokaM narendravat // 107 // jinacaityam- maNDapazreNisaMkIrNaM cArupaJcAlikAvRtam / tuGgatoraNarAjiSNu sAkSAt siddhAlayopamam // 108 // zivacaityam- nandyAdimUrtiruciraM dvArasthavRSabhAsuram / paJcavarNapatAkADhayaM bahiH kuNDena maNDitam // 109 // viSNoH -- dazAvatAramUrtInAM rUpakaiH paripUritam / kalazAgrapatatrIzamUrtivyaktaM prakIrtitam // 110 // kAmadevasya- caturaM caturmUrti kAmadevopazobhitam / AraktadhvajarAjiSNu ratiprItimanoramam // 111 // 1 pratau tu degcaro cara' iti pAThaH / 20 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyazikSA pAlIprodgatavRkSAlIpaminIsaMkramAvRtam / tIrasthakrauJcahaMsAdisvarapUritadigmukham // 112 // prAkAra:- bhairavAdimahAyantrasphuradvidyAdharIvRtam / nAnAmArayutaM vanaM kapizIrSAnadAruvat // 113 // 5 pratolI-- vajradvArakapATADhyA nArAcazatasaMkulA / caNDikAkSetrapAlAdimUrtiyugdvArapAlavat // 114 // grAma:-- nRtyAdimaNDitaH sphurjadgodhanaH pAmarAvRtaH / niviSTaphalamnI(do) lokanyastastokApaNaH khalu // 115 // vRkSa:- patrapuSpaphalAkIrNa AvApaparimaNDitaH / 10 . dohadena kRtollAso nivAsaH sarvapakSiNAm // 116 // gauH- kuNDonI suvratA kaNThapIThIbaddhasughaNTikA / vatsAnugA zubhAkArA sAkSAt kAmagavIsamA // 117 // zaNDa:- zUlAGkitaH svairacArI pIvaraH skandhabandhuraH / pAdanUpurajhaGkArI bhAGkAraiH pUritAmbaraH // 118 // 15 pravahaNam- pratiSThAnamanohAri jaladroNIvibhUSitam / kUpastambhajinodagraM sphuraddhvajapaTAkulam // 119 // suvarNadRSTiruciramaritraiH paripUritam / caTasaiAhyamANAmbu dhvajachatrasamAkulam // 120 // zukravAre tadApUryaM nivAjakriyayAnvitam / upahAramanohAri vAdevIpUjayAJcitam // 121 // dhIvarAH- svanAmavad ye jAnanti girIn dantAMzca durgamAn / aJjanAn vetravalayAnAvAMzca jhaSAMstathA // 122 // pravahaNabhaGgaH-smaranti devatAH kulyAH rahamANaM vizeSataH / sukkAnaM' dhAryate sthAmnA kUpastambhastu pAtyate // 123 // 1 pratau tu 'zukANaM' iti pAThaH / 'sukkAna' iti arabIbhASAyAm / saM0 ..... Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjanyAvarNanaparicchedaH / [97 jaladhau kSipyate vastUDupAnAM ca sa(?nima)jjanam / / hAheti ninadoccAraH sarvataH sphurati sphuTam // 124 // dezotpAtaH--aTTahAsaM vikurvanti devatA azmanirmitAH / kampante ca rudantyuccaiH prasvedaM dadhati sphuTam // 125 // toraNAni patannyAzu vizanti zvApadAH pure / jalasthAneSu nIraNA vikAro dRzyate bahuH // 126 // nArINAM vikRtirgarbhe kauzikAH puramadhyamAH(gAH) / AkarSante muhuH kAkAH suradhAmadhvajAJcalAn // 127 // bhUmikampo'tha nirghAto bhUtavyantaradarzanam / grahA dhUmaM vimuJcanti sacchidraM ravimaNDalam // 18 // 10 zItapAde gatarucau sUrye mandatvamIyuSi / divA dadRzire tArA janasyevAzrubindavaH // 129 // aparvaNyapi sUryendvorgrahaNaM dRzyatetarAm / vetAlabhUtanagaradarzanaM camacakSuSAm // 130 // kaTakotpAtAH-hArastruTati kaNThAgrAt mauliH skhalati zIrSataH / bhanakti pavanazchanaM khaDgaH patati kozataH // 131 // senAdhipA nirutsAhA guDAM gRhNanti na dvipAH / rajasvalA dizaH sarvA rathakSo(rathAkSA)bhaGgamizrati // 132 // . . dhATI ito gRhNIta gRhNIta hata hatetibhASiNaH / luNTAkAH padavIbandhaM kurvate krUranisvanAH // 133 // dhriyante vaNijo haste jvAlyante vRtayastathA / uddAlyante balAd bAlAH sphoTyante haTTarAzayaH // 134 // lohakuntAn bhuvi kSiptvA jJAyante nidhayo'khilAH / bhUmigRhANi zodhyante tathAntaragRhANi ca // 135 // asAraM tyajyate vastu sAraM caiva nirIkSyate / ...... bandibhiH prohyate bhANDaM gavAM haraNapUrvakam // 136 // ... 13 25. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuddhabhaGgaH kAmvazikSA bhRgupAtaM patantyeke tRNAn gRhNanti ca dvijaiH / / mRtA iva patantyeke zvAsocchvAsanirumbhalaH // 137 // tvadIyAH pippalA nAtha tvadIyA yAminAyakAH / tvadIyA aGgajAzceti bhASante kAtarA raNe // 138 // 10 zUnyAsanA bhramantyazvA vimucya vAraNAn nRpAH / kRtvA veSaparAvarta praNazyanti yathA tathA // 139 // nagarabhaGga: prAkAraH pAtyate vegAd jvAlyante saudharAzayaH / chidyante zatazo vRkSA bhidyante ca jalAzayAH // 140 // zRGgArahArarucirAH paragrahaNabhIravaH / jhampAM dadati kUpeSu bhIravo dhRtabAlakAH // 141 // atha vaNijaH-gaNitajJo mahAlobhI tundilo mRduvAkyabhRt / gUDhadattApahArI ca spaSTadattasvavaJcakaH // 142 // tadyathA apaharati gUDhadattaM prakaTitadatte'pi vadati sandeham / krayavikraye'pi lumpati tathApi loke vaNik sAdhuH // 143 // 15 atha kAyastha:-sadAkSaropajIvI syAnmahAbuddhirvicakSaNaH / vAstavya-gauDabhedaizca bahudhA parikIrtitaH // 144 // atha kSatriya:-zazvadassrakRtAbhyAso raNavid gurumatsaraH / svAmikAryakRte dakSo dAnI mAnI jitAhabaH // 145 // zUraH saMgrAmarasiko nAnAvirudabhAsuraH / prahAravraNarAjiSNU raNe patitapakvaraH (1prakSaraH) // 146 // atha kSapaNaka:-mAyUraliGgI nirgrantho nityaM kezavilumpa(Jca )kaH / antarAyavidhiprAjJo malApUritavigrahaH // 147 // atha tapasvI -zivapUjArato nityaM bhasmabhAsitavigrahaH / 25 jaTAjUTarato ghoramantroccAramanoharaH // 148 // 1 prAyo'tra vAlabhya-goDamedaizca' iti paThitavyama, bAlabhyakAyastha-gauDakAyastha pati rUDhamedAt ||-sN. 2 pratau tu 'tapasvinaH' iti pAThaH / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [99 apAra bIjavyArNanaparicchedaH / zivAgamavicArajJaH SaTpadArthopavarNakaH / ekabAsAH karakroDakamaNDaluvirAjitaH // 149 // atha sAkhyaH-paJcaviMzatitattvajJastridaNDI raktakarpaTaH / snAnabhojI karAmbhojasvarNamudrApavitritaH // 150 // kapilAkhyAtasiddhAntapArago brahmacaryamRt / zrIkhaNDatilakI tIrthavAsI nAzitakilbiSaH // 151 // atha cArvAkaH-paJcabhUtArthavedI ca tattvopaplavakArakaH / adhyakSaH(?kSa)pramitervaktA puruSArthavidUSakaH // 152 // atha kaviH- zabdArthavAdI tattvajJo mAdhursejaHprasAdhakaH / dakSo vAgmI navArthAnAmutpattipriyakArakaH // 153 // zabdArthavAkyadoSajJazcitrakRt kavimArgavit / jJAtAlaGkArasarvasvo rasavid bandhasauSThavI // 154 // SaDbhASAvidhiniSNAtaH SaDdarzanavicAravit / nityAbhyAsI ca lokajJazchandaHzAstrapaTiSThadhIH // 155 // sajjana:- svaguNAcchAdakaH kRtyavedI paraguNapriyaH / pIyUSakalpavacanaH parasUktiyazaskaraH // 156 // parApavAdaniSNAtaH parakAvyavidUSakaH / sadAbhimAnI durdhyAnI nIcasevAparAyaNaH // 157 // cauraH- udbaddhapiNDikA(?ko) lolalocana[:] kSatrapApakRt / asatyavAdI mAyAvI sadhairyo bahuveSabhRt // 158 // vAlukAkSepako rAtrau zakunajJo dyojjhitH| tAlodghATanavidyAjJazcumbakabhrAmakAzmabhRt // 159 // durjanaH atha arthotpattibIjAni padmaM saraH payorAzI rohaNAdidinezvaraH / - candro nabhastalaM gaGgA pRthvI bhaNDAramandiram // 160 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 kAvyazikSA nidhiH khalarikA mUladhanaM kuNDaM himAcalaH / samasyA jaladArAmau kArmaNaM kulamandiram // 161 // mAnasaM nagaraM kalpaH pratiSThAnaM saroruham / madhurNISmazca varSAzca zaraddhemantazItakaH // 162 // parazurdavavahnizca bhAratIhastapustakaH / padminI candrikA cUto netrAJjanaM subhAjanam // 163 // . AdarzaH kaGkaNaM prAcI vindhyazailaH prabhodayaH / kSetraM kandaH khanirmUlamaTavI zatramAlayaH // 164 // dIpo jalanidhau dvIpo marau zAkhI hime zikhI / vRSabhaH syandanaH puSpaM cArgalA dvArakuJcikA // 165 // hastAvalambanaM mArgo divAmukhaM prabhodayaH / krIDAbhUH krIDopavanaM rayo nadyAstamasvinI // 166 // __ vyAkhyA- ebhiH padairarthabIjamutpadyate, tadyathApadmam-saralAGgulidalapaTalaM nakhamaNikarakesaraM narasurAlim / tribhuvanakamalAnilayaM jinapatipadapaGkajaM namata // 167 / / athavA -guNabhRGgAvalIpadmam / saro yathA--atizayakamalamanojJaM kIrtijalaM sakalalokamahanIyam / ___ bhavyajanakumudanikaraM namAmi nAbheyacaraNasaraH // 168 // payodhiH-gAmbhIryaratnapAthodhiH / athavA maryAdAtaTinIzvaraH / 30 rohaNAdriH-guNamANikyarohaNaH / sUryaH-tamastomadivAnAthaH / candraH netrakairaviNIcandraH / nabhastalam -yazastArAmarutpathaH / / gaGgA-pApapaGkApanodAya sAkSAd gaGgeva vIkSyate / 35 pRthvI-atizayagiripRthvI rAjate bhAratIyam / . bhaNDAramandiram -aucityadravyabhaNDAraH / 1 punaruktiriyaM prAguktatvAt / vyAkhyAyAmatra prabhollAsa iti vyAkhyAtaH / [- saM0] Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjavyAvarNanaparicchedaH / nidhiH-kIrtivisphUrtisevadhiH / kIrtisadratnasevadhiH / khalUrI-iyaM virAjate rAmA kAmamallakhalarikA / mUladhanam-vAlmIkizAstraM sakalakavijanAnAM mUladhanam / kuNDam-vizadayazaHpayasAM kuNDam / himAcala:-kIrtigaGgAhimAcalaH / samasyA-puNyAnAM samasyA, RcAM vA / AzIrvacasAM vA / jaladaH-bhavasaMtApataptAnAM candramaulirdhanAghanaH / ArAmaH-ArAmaH kIrttivallInAm / kArmaNam-amUlamantratantraM ca kArmaNaM nirvRtizriyaH / kulamandiram-satkIrteH kulamandiram / mAnasam-mAnasaM guNahaMsAnAm / nagaram--nagaraM guNapaurANAm / kalpaH-paralokagatau kalpaH / pratiSThAnam-dharmapotapratiSThAnam / saroruham-puNyabhRGgasaroruham / madhuH-puNyabhUtodaye madhuH / / grISmaH-pApapaGkahatau grISmaH / kalyANavallarIkandasamudbhedatapAtyayaH / varSAH-bhaktikandalinImeghaH / ' zarat-pApapaGkaM tanU kurvan jinezaH zaradAyate / hemantaH-mohapaGkajinIhimam / ziziraH-karmebhadantanirbhedI / parazuH--yogaH sarvavipadallIvitAne parazuH zitaH / vanavahniH-saMsAradudavAnalaH / bhAratIhastapustakaH-gururvijayatAM vandyo bhAratIhastapustakaH / padminI-bhaktizrIpadminIsUraH / candrikA-bhavatAM (? bhavinAM) bhavatApaughaharI yasyAsti dezanA / cUtaH sukRtArAmacUtastvam / ajanam-sudRzAmamRtAJjanam / [su]bhAjanam-puNyamuktAsubhAjanam / 1. pratau tviyaM vyAkhyA hemantavyAkhyAnantaraM likhitA / 90 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] kAnyazikSA Adarza:-nanenduvadanAdarzAH padapadmadvayInakhAH / kaGkaNam-vidvAneSa ciraM jIyAt bhAratIkarakaGkaNam / pAcI-puNyasUryodayaprAcI / vindhyazaila:-vANInarmadAvindhyazailaH / ___suguNakaraTisUtau vindhyazailo narendraH / prabhodayaH-pApadhvAntaprabhodayaH / kSetram-kSetraM satkIrtibIjAnAm / kandaH-kandaH kalyANazAkhinaH / khaniH-guNaratnamahAkhaniH / mUlam-mUlaM kalyANavallAH / / aTavI-bhayAnakamahATavI / zatram-zrotRdvijamahAzatram / Alaya:-kalApaurImahAlayaH / dIpaH-tamastomabhidA dIpaH / dvIpaH-bhavAmbhodhau jino dvIpaH / marau zAkhI hime zikhI / vRSabha:-vRSaH kuladhurodvAhe / syandanaH- mokSapUHsyandanopamaH / puSpam-puSpaM puNyamahIruhaH / argalA-argalA kugatidvAri / dvArakuJcikA-mahAnandapurodAradvArodghATanakuJcikA / hastAvalambanam-bhavakUpe nipatatAM devo hastAvalambanam / mArgaH-mahAnandapurImArgaH / divAmukham-mohadhvAntadivAmukham / prabhollAsa:-zubhapadmaprabhollAsaH / krIDAbhUH-kalAkalApakamalAkrIDAbhUH / krIDopavanam-atizayalakSmIkrIDopavanam / tamasvinI-pApadhvAntatamasvinI / ndiiryH-mohdrumndiiryH| 1. bIjazlokeSu pUrva 'nadIrayaH' pazcAt 'tamasvinI' iti kramaH / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biijvyaavnpricchedH| [103 ityAdibhiH padaiH vizeSaNAni koTiza utpadyante / padmaM padminI padmodaya ityAdipadAnAM na paunaruktyaM bhaGgAntareNa bhaNitatvAt / tathA zvetAdibhiH paJcabhirvarNairivAdiyuktaiH zlokA bhavanti / tadyathA zrIkhaNDadvacarcitA iva DiNDIrapiNDamaNDitA iva yasya yazobhirdizo babhuH, ityAdi / idAnIM doSabIjamAha candre lakSmAmbudhau jADyaM kharatvaM divasezvare / kaNTakatvaM ca padminyAM kUTatvaM kanakAcale // 169 // nagnatvaM candramaulau ca zUnyatvaM vyomamaNDale / khaDge kuzIlatA zleSe guNaghAtazca kArmuke // 170 // 10 svaputryAmanurAgazca proktazca parameSThini / ' rukmiNIharaNaM viSNau bharate bhrAtRvigrahaH // 171 // gajendra dAnavicchedo lakSaNe sarvalopatA / kaGkaNe madhyazUnyaM ca (? nyatvaM) rAme krauJcavidAraNam // 172 // paradArAbhigamatvaM vajrapANau prakIrtitam / acetanatvaM kalpadro mAtsyo nyAyastimau tathA // 173 // zUnyavRddhirbhavedake lolatvaM mRgacakSuSi / svarge vimAnasaMsargaH zUnyatAdhAraNaM zriyaH // 17 // vakratvaM chandasi gurau tulArohazca bhAskare / hato'zvatthAmeti giro'satyavAco yudhiSThire / vRSavyApAdanaM viSNau iti doSAH prakIrtitAH // 175 // sarve'pi sadoSAH prAyaH padArthAstataH kena samaM bhavAnupamIyate ? / spaSTam / asatsaMbhAknagirA bhavedoM manISiNAm / ___ vyAkhyA--yadyAkAzamaGgulyAmanumIyate, yadi pAthonAthaH prasthadroNAdibhizca, 25 yadi zeSasyeva mama sahasravakatratvam , yadi indrasyeva nayanasahasratvam , yadi brahmaNa iva mama caturvakvaM bhavet , tadA taka guNA varNayituM mayA zakyAH / 15 20 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 104] kAvyazikSA viruddhArthaprakAzatve koTizo'rthaH prajAyate // 176 // vyAkhyA--yadyevamavinayavatI pravRttirbhavato'pi syAt , tadA sudhArucerbimbAt kRzAnukaNavarSaNam , merozcalanam , pavanasya granthau bandhaH, zilAyAM kamalinIvapanam , mRtasya carcA (?) baghire gItam , andhasya dIpadarzanam , paGgupuruSe pavanagatiH, 5 mUke vAvadUkatvam , vahnau zItatvam, USare dhAnyotpattiH, sudhAyAM viSodgamaH ityAdi / sarvopamArthabIjamArabhyate, tadyathA kSamAyAM tIrthanAtho'stu dayAdAne ca bodhidaH / gurutve gaganaM sthairye merU rUpe ca manmathaH // 177 // dAne ca bali-kalpadru-karNAdyAH parikIrtitAH / paraprANasya rakSAyai cakrI cakrAyudhaH sudhIH // 178 // jImUtavAhanastadvat satye rAjA yudhiSThiraH / harizcandranRpaH sattve susvaratve ca kokilaH // 179 // zuddhadvitayapakSatve marAlaH kIrtito budhaiH / pratApe savitA saumye candro matau bRhaspatiH // 180 // 15 trimAlI khalu prAsAde kusume mAlatI tathA / tIrthe zatruJjayagiriH pUtatve svardhanIjalam // 181 // durvAsA maharSiH kope dyUte naiSadhabhUpatiH / rauhiNeyastathA caurye gAmbhIrye ca mahodadhiH // 182 // parAkrame ca pArIndro dhairye ca dhavalo vRSaH / kArpaNye murma(hamamma)NaH zreSThI lobhe nando mahIpatiH // 183 // kAlazaukarikaH prANivighAte kIrtito budhaiH / puryAmayodhyA nagarI mAnasaM ca sarovare // 184 // rAmA rUpe ratirgaurI zastre zreSThA dhanurlatA / indriye locanaM prAhuH sarvadharme tathA dayA // 185 // vaJcanAyAM kirATazca vAdye vINA guNe kSamA / kAJcanaM dhAtuSu proktaM nepathye mukuTaH sphuTam // 186 // ..... 25 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [104 a - bIjavyAvarNanaparicchedaH / mantre sArasvataM sAramupamA syAdalaMkRtau / bhojye dadhyodanaM sAraM sarvartuSu ca mAdhavaH // 187 // sadgranthanirmitI vyAsa-vAlmIki-zrItrivikramAH / / dhanaJjayaH kAlidAso mAgho bhAravirityapi // 188 // bANo guNADhyo'bhinandiH zrIharSo bhojabhUpatiH / subandhurdhanapAlazca bI(bi)lhaNo rAjazekharaH // 189 // atha jainAH bhagavAn gautamasvAmI zrIzayyambhavasUrirAT / bhadrabAhurharibhadraH zIlAGkaH zAkaTAyanaH // 190 // umAsvAtipra .... .... .... .... .... .... .... - [ataH paraM pustakasya patraM naSTam / ] 10 * * [kailAsaH ] kila rAvaNena tu jito bAhudvayenAcalaH zrIgovarddhanabhUdharo marujitA tUrNaM ca tIrNo'rNavaH / cakrI bAhubalena bAhubalinA bhagno raNe bhUrizaH . tat sarvaM suradhAmajaM vijayate dhAmoccakairbhUtale // 191 // 15 tajjetuM spaIyA haste dhat tasya jigISayA / jAtaM tasya svarUpaM ca grahItuM tasya ca zriyam // 192 // vyAkhyA- prAsAdo vimAnAni jetumabhraMlihazirA babhUva / anye'pi padArthA ye tuGgatve dRzyante teSAmitthamarthotpattiH / athavA sparddhayA mamApi kimayamuccaistara 25 iti tuGgatve sparddhayA / haste dhartumiva(ti) sugamam / tasya jigISayA iti sugamam / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 A ] kAvyazikSA tasya svarUpatvam AmnAyatva-kaulInyaM vA vyavasthAM vA nyAsasthitiM jJAtumudyata iva / zeSaM sugamam / . iSTaprAptyai ripucchityai kautukAt pUrvajakramAt / dambhakaitavazabdena bhavedarthasya saMgatiH // 193 // vyAkhyA- ye kecana mahItale padArthAste svarge'pi jJeyAH / tadyathA-prAsAdAnAmiSTaM vimAnaM tatkiGkiNIkANena AkArayatIva AvarjayatIva / tathA turagAH prajavinaH vyomamaNDalaM gacchanto dinakararathaturagamilanAyeva dhAvanti / gajA uccaistarA airAvaNena saha saGgatikaraNAyeva karAn vyomagAn kurvanti / utphAlA hariNA hariNAGkahariNamilanAyeva vyomamaNDalamutpatanti / ya eva iSTAsta eva ripavaH kalpanAvazAt / 10 jetumityAdibhiH kriyAbhiH pUrva padArthA yojyante / kautukAt prAsAdA uccAH kautukAdiva svargamanuvartante / dambhakaitavazabdena, tadyathA siMhavRttisthitAmantarmU miva bibharti yaH / siMhalakSmacchalAllakSmyai so'stu vIrajinezvaraH // 194 // yathA vA 15 . bhujaprabhAdaNDa ivordhvagAmI sa pAtu vaH kaMsaripoH kRpANaH / yaH pAJcayajJapratibimbabhaGgayA dhArAmbhasaH phenamiva vyanakti // 195 // nemiM namAmi yaM vIkSya cintAdhikaphalapradam / api zaGkhanidhiH zaGkhalakSmavyAjena sevate // 196 // dambhakaitavazabdAH paryAyeNa prayojyAH / evaM syAdarthasaGgati / pUrvajakramAdi30 asmAkaM kule kalpadrumAzcintitArthasArthapradAyikA avateruriti hetoH sahakArakAraskarAH pathikebhyaH phalAni prayacchanti / jImUtavAhanakulotpannA ato hetoH paratrANaparitrANe kSatriyAH vaiparItyena / evaM vyAkhyAtam / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 biijvyaavrnnnpricchedH| caramAnupUrvInyAyaprajJApanArtham / tantrajAle vizAle hi zizUnAM vizatAM satAm / kSobhamabhyeti dhImadhyepayodhi patatAmiva // 187 // padmopamaprabhaM vaktraM rAmAyAH zobhatetarAm / prahRSyan sarvadA yasmin rate bhartA sthiti sRtaH // 188 // dvitIyaM yathA bhaGgImaGgIkarotyasyAH paGkajazrIsakhaM mukham / kadAcidatra nidrAti nodrekaH saMvaradruhaH // 189 // padasya saJcAriNI' rAkAkairaviNIkAntakAntakAntimalimlucA / uditaM kAmamitreNa devena mRgalakSmaNA // 190 // sabrahmacAri cAritraM zaratkairaviNIpateH / sagotraM rAtrirAjasya sanAbhi tuhinadyuteH // 191 // sAdharmyapadayojanA bandhUkabandhutAM dhatte mugdhe te madhuro'dharaH / romarAjezca sevAlavallIbhRGgacchadAdikam // 192 // nAbherAvarttacakrAdi taraGgAdi valisrajaH / nitambasya tathA cakrakaladhautazilAdikam // 193 // .......................... / karabhebhakarau(?)rambhAkANDamUra(ru)yugasya ca // 19 // kRSNAhi-barhibarhAbhyAM parai(? dai)raucityazAlibhiH / kRSNaistu vastubhiH sAmyaM kezapAzasya yojayet // 195 // bAlapallavapadmAvairteyaM tatpAdayostathA / mattebhakalahaMsAbhyAM gatau sAdharmyamiSyate // 196 // padmotpalAni na paraM samAni pramadAdRzaH / yAvaccakorasAraGgaprabhRterapi dRSTayaH // 197 // 1. pratau ayaM zloko pUrva likhitaH pazcAt lopitaH indusaundaryaluNTAkaM zazikomalataskaraH / candrabimbAtidrohi rohiNIzAbhimAnahRt / / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106] kAvyazikSA dRSTadhyeyAnusAreNa madiradRSTirityapi / ucyamAnA kavIndrANAM samaye dRzyate'GganA // 198 // dantAnAM mauktikaiH kvApi vajraratnAGkaraiH kvacit / anyairanyaizca sAdharmyaM jJeyaM prakaraNe kramAt // 199 // kurarIkokilAdInAM girA strINAM samA giraH / puMsAM ca siMhajImUtamurajadhvanimA(tA)dibhiH // 200 // kundasephAlikAjAtivAsantInavamAlikA / tagaraM mucukundaM ca kuTajaM kairavaM tathA // 201 // saptacchadaM kAsarodhramadhUkaM ca vipAkavat / sinduvAraM vicakilaM piNDItagaramityapi // 202 // kIrtyAdiSu nRpAdInAM varNyamAneSu yojayet / puSpajAterevamAdi sAdhaya viniyojayet // 203 // sAkSAtkSIroda-jAhnavyau sudhAkSIrAdikaM tathA / . puNDarIkaM kairavaM ca tadutthaM kusumaM tathA // 204 // mRNAlakambucandrAdi tathA dravyaM tadudbhavam / valAkA rAjahaMsazca tathA zaGkarakarA // 205 // etAvantaM ca jAnIyAH prANibhyo dhavalatviSA / kailAsaM himavantaM ca giribhyo bala-zaGkarau // 206 // devebhyastagiribhavaM sphaTikaM tuhinaM tathA / zeSa phaNi(?)nirmokaM sarveSAmapi bhoginAm // 207 // lavalIva sugandhibhyaH karpUraM candanaM tathA / evamAdiSu zubhrArthavAdizabdeSu dIrghatA // 208 // samAsena-kSIrodalaharIpuram / athavA utphullavallIkusumAvadAto vidyotate'yaM rajanIbhujaGgaH / sephAlikAgucchasanAbhirinduH................ // 209 // 20 25 .......... .......... / ....................mallIparicitaH zazI // 210 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjavyAvarNanaparicchedaH / [100 pratApAdi narendrAdeH zoNaM yadi ca varNyate / ayameva kramaH zoNaH dravye sAmye tadiSyate // 211 // raktA ....... ........................ // 212 / / [ ataH paraM granthasya patraM naSTam / ] - + [ kAvyA ]diSu pratApAderlokazAstrazruteSvapi / kavInAmeva samayaH prAmANyamavagAhate // 213 // dhAtu(ta)kyazokabandhUkapATalIkiMzukAdibhiH / piSTairdravyaistathAnyairapiSTahiGgulakAdibhiH // 214 // . 10 pravAlapadmarAgAdyairmaNibhedaistathA paraiH / bAlAtapataDidvahnizikhAprAyaizca taijasaiH // 215 // padArthasAmyayogena bandhe raktasya vastunaH / samAna(sa)vyAsasamayaH kAryaH prAcyena varNanA // 216 // indIvarAtakI(sI)prAyaiH puSpairalipikAdibhiH / 15 prANibhimaMganAbhyAyaivyaiH kiM vyaJjanAdibhiH // 217 // prANyaGgajanmibhiH kezapAzAdyairasitaM tathA / khaDgAdi varNyamAnaM tu sAmye prAg varta(rNa)nAM kSipet // 218 // .. zvetavastuSu hAsAde roSAde raktavastuSu / sAmyena yojyamAnasya vijJeyaM kavikovidaH // 219 // 30 rAjadvAravarNanabIjAni __ atiSThacca nAtidUre rAjabhavanasya nirvartitasnAnAzanavyatikaraH, vizrAntazca mekhalakena saha / yAmamAtrA [va] zeSadivase muktavati bhUbhuji prakhyAtAnAM kSitibhujAM zibirasannivezAn vIkSamANaH zanaiH zanaiH paTTabandhArthamupasthApitaizca DiNDimAdhirohaNAyAhRtai cAbhinavabaddhaizca vikSepopArjitaizca ko(kau)zalikAgataizca prathamadarzanakutUhalopanItaizca 25 nAgavIthIpAlapreSitaizca dUtasaMpreSaNapravezitaizca pallIparivRDhaDhaukitaizca svecchAyuddhakrIDAkautukAkAritaizca dIyamAnaizcAcchidyamAnaizca mucyamAnaizca yAmAvasthApitaizca sarvadvIpa Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 kAvyazikSA jigISayA giribhiriva sAgarasetubandhArthamekIkRtairdhvajapaTapaTupaTahazaGkhacAmarAGgarAgaramaNIyaiH puSpAbhiSekadivasairiva kalpitairiNendraH zyAmAyamAnam , anavaratacalitakhurapuTaprahatamRdaGgaica nartayadbhiriva rAjalakSmImupahasadbhiriva sRkkapuTaprasRtaprakaraphenATTahAsena jana(va)jaDajavAM hariNa jAtimAkArayadbhiriva saMghaTTahetoharSaheSitenoccairuccaiHzravasamutpatadbhiriva divasakararathaturagaruSA , pakSAyamANamaNDanacAmaramAlaigaganatalaM turaGgaistaraGgAyamAnam, anyatra preSitaizca preSyamANaizca preSitapratinivRttaizca bahuyojanagamanagaNanasaMkhyAkSarAvalIbhiriva varATa(Ti)kAbalIbhighaTitamukhamaNDanakaistArakitairiva saMdhyAtapacchedairaruNacAmarikAracitakarNapUraiH saraktotpalairiva raktazAlizAleyairanavaratajhaNajhaNAyamAnacArucAmIkarapu(ghu)rupura ghu )rukamAlikejaratkaraJjavanairiva raNitazuSkabIjakozIzataiH zravaNopAntapreGkhatpaJcarAgavarNorNAcitrasUtrajUTajaTAlaiH 10 kapikapolakapilaiH kramelakakulaiH kapilAyamAnam, anyatra zarajjaladharairiva sadyaH srutapayaHpaTaladhavalatanubhiH kalpapAdapairiva muktAphalajAlakajAyamAnAlokaluptacchAyAmaNDalai nArAyaNanAbhipuNDarIkairivAzliSTagaruDapaH kSIrododezairiva dyotamAnavikaTavidrumadaNDaiH zeSaphaNAphalakairivoparisphuratsphItamANikyakhaNDaiH zvetagaGgApulinairiva rAjahaMsopasevitairabhi bhavadbhiriva nidAghasamayaM pariharadbhiriva vivasvataH pratApamApibadbhirivAtapa candralokamayamiva 15 jIvalokaM janayadbhiH kumudamayamiva kAlaM kurvadbhiryotsnAmayamiva vAsaraM viracayadbhiH' phena mayImiva divaM darzayadbhirakAlakaumudIsahasrANIva sRjadbhira(ru)pahasadbhiriva zAtakratavIM zriyaM zvetAyamAnairAtapatrakhaNDaiH zvetadvIpAyamAnam , kSaNanaSTadRSTASTadiGmukhaM ca muSNadbhiriva bhuvanamAkSepotkSepadolAyitaM dinaM [gatA za(ga)tAnIva kArayadbhirutsArayadbhiriva kunRpati saMparkakalaGkakAlI kAleyI sthitiM vikacavizadakAzavanapANDuradazadizaM zaratsamayamivo80 papAdayadbhibiMsatantumayamivAntarikSamAvirbhAvayadbhiH zazikarazucInAM calatAM cAmarANAM sahArdolAyamAnam, api ca haMsayUthAyamAnaM karikarNazaGkhaH, kalpalatAvanAyamAnaM kadalikAbhiH, mANikyavRkSarocanAyamAnaM mAyUrAtapatraiH, mandAkinIpravAhAyamAnamaMzukaiH, kSIrodAyamAnaM marakatamayUkhaiH, janyamAnAnyadivasamiva padmarAgabAlAtapaiH, utpadyamAnAparAmbaramivendranIlaprabhApaTalaiH, ArabhyamANApUrvanizamiva mahAnIlamayUkhAndhakAraiH, syndmaanaanekkaalindii| sahasramiva garuDamaNiprabhApratAnaiH, aGgArAGkitamiva puSparAgarazmibhiH, kaizcidadhomukhai zcaraNanakhapatitavadanapratibimbanibhena pravezamalabhamAnairlajjayA svAGgAnIva vizadbhiH kaizcidagulIvilikhitAyAH kSitervikIryamANakaranakhakiraNakadambavyAjena sevAcAmarANIvArpayadbhiH kaizcidura[:]sthaladolAyamAnendranIlataralaprabhApaTTaiH svAmiprakopaprazamanAya kaNThabaddhakRpANapaTTai: 1. ataH paraM pratau 'phenamayamiva vAsaraM viracayadbhiH' iti likhitam, paraM punaruktameveti parihRtam / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. bIjavyAvarNanaparicchedaH / [109 riva kazciducchvAsasaurabhabhrAmyabhramarapaTalAndhakAritamukhairapahRtalakSmIzokadhRtalambazmazrubhirivAnyaiH zekharoDDIyamAnamadhupamaNDalaiH praNAmaviDambamAnAbhayapalAyamAnamaulibhiriva nirjitairapi' susaMmAnitairivAnanyazaraNairantarAntarA niSpatatAM pravizatAM cAntarapratIhArANAmanumArgapradhAvitAnekArthijanasahasrANAmanuyAyinaH puruSAnazrAntaiH punaH punaH pRcchadbhiH 'bhadra, adya bhaviSyati bhuktvAsthAne dAsyati darzanaM paraM paramezvaraH, niSpatiSyati vA bAhyAM kakSyAm, iti darzanAzayA divasaM nadbhirbhujanirjitaiH zatrumahAsAra taiH samantAdAsevyamAnam, anyaizca pratApAnurAgAgatairnAnAdezajairmahIpAlaiH pratipAlayadbhirnarapatidarzanakAlamadhyAsyamAnam, ekAntopaviSTaica jainairAhataiH pAzupataizca pArAzaribhizca sarvadezajanmabhizca janapadaiH sarvAmbhodhivelAvanavalayavAsibhizcamlecchajAtibhiH sarvadvIpAntaragataizca dUtamaNDalairupAsyamAnam, sarvaprajA nirmANabhUmimiva prajApatInAM lokatrayasAroccayaracitaM caturthamiva lokam, 10 mahAbhAratazatairapyakathanIyasamRddhisaMbhAram, kRtayugasahariva kalpitasannivezam, svargArbudairiva vihitarAmaNIyakam, rAjalakSmIkoTibhiriva kRtaparigrahaM rAjadvAramagamat / [harSacarite dvitIyocchvAse ] yogairlagnaizca nakSatrairgraharizca saptabhiH / lakSaNairjAyate kAvyaM bappabhaTriprasAdataH // 220 // 15 vyAkhyA-viSkambhAdyA yogAH / yoga iva saprItirAyuSmAn bhavAn / saubhAgyahRdayaH zobhanaH karmaNi sarvatra sukarmA sadhRtiH / zUlaM duSkarmakartRNAm / ityAdibhiH padairutpadyante zleSAH / tithiriva pratipadAdhiSThAyI / sadA dvitIyAlaMkRtaH / sAkSAllagnamaya iva savRSaH siMhabhAsuraH sadhanuH samakaraH-ityAdi / sallagno'pi 30 na meSArUDha iti / nakSatrazleSAH -- azvinIsenAbandhuraH / sanmArgaH sAdraH nakSatramayo'pi na raudrayAvazayAzritaH sakaraH sacitraH sajyeSTho mUlAdhiSThitaH suzravaNaH-ityAdi / [grahazleSAH-] sUrya iva sudinakaraH / sa vA somaH sa maGgalo budhAdhiSThitaH sa guruH sa kaviH zanaizcaro'pi na mandaH-ityAdi / lakSaNamaya iva susvaraH samAnavacanaH suvarNasavarNaH / pUrvo hasvaH paro dI| jinendra tava darzanAt / 1. pratau 'nistarjitairapi' iti pAThaH / 25 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110] kAvyazikSA pUrvo'bhyAsastavArINAM saMgrAme yat palAyanam / idAnI dvayamabhyastaM vane vAso daridratA // 221 // pUrvo'bhyAsaH samasto'pi rUpasiddhau gato mama / idAnI dvayamabhyastaM bhojanaM zayanaM tathA // 222 // paNyAcchilpAnniyogAcca krItAderAyudhAdapi / vittamAdAya loko'yaM sarvaH strISu nimajjati // 223 // iragniH syAnmamApyevaM zarvavarmamataM matam / dandahIti mano'raNyaM kAminAM kathamanyathA // 224 // syAtAM yadi pade dve tu yadi vA syurbahUnyapi / tathApi baddhamuSTitvaM na tyajanti niyoginaH // 225 / / strI nadIvadidaM satyaM rasenArgalitA satI / yato dhvaMsaM vidhatte'sau kUlavat kulayordvayoH // 226 // guNabAdhikA na vRddhiH prakRtipratyayavibhaktilopo vA / na bhavati tathApavAdo na vyAkaraNasthitiridAnIm // 227 // duSidhAtorivAsmAkaM doSaniSpattaye guNaH / pazya goghaTa kiM kurmaH karmaNAmidRzI gatiH // 228 // tathA cauDalalATasandhyakSarANi vAcaya / savyaJjanAH sulocanAH, parApavAdedhvaghoSAH, ghoSavantaH kRtyena, antaHsthA dharmakRtyeSu, soSmANaH paravigraheSu, sarvadA liGgaprakAzitavibhaktayaH sadAgamAH sazraddhAH prakAzitavaMzyasarvanAmAnaH satkArakA IpsitA30 aurakSakAH saMpradAnapraguNA yodhA vaiyAkaraNA ivAdhikaraNapriyAH / munayaH pUrvavat vidalitakaraNAH zubhakarmANaH sahetavaH / dvigunA tatpuruSeNAdhiSThitA dRzyamAnabahuvrIhayaH kedArAH / dvandvasthAH kSatriyAH sataddhitAH kRtApatyapratyayAH savRddhayaH / ye dadati parasmaipadaM nAtmanepadam / kriyAbhAvA vartamAnena vartante na parokSAcAreNa saprayogAH sAnumatayaH / AcArAllabdhopamAnA na dviruktipriyAH kRtasaMprasAraNAH 25 pareSAm / guNinaH sasiddhayaH- ityAdi lakSaNapadaiH prajJAnumAnataH kAvyam / iti kAvyatattvabIjaM hRdayasthalamuptamatularasasiktam / utpAdayati manojJaM yazaHphalaM vinayamahanIyam // 229 // ityAcAryazrIvinayacandralikhitAyAM kAvyazikSAyAM vinayAtrAyAM bIjavyAvarNano nAma caturthaH paricchedaH // 1 sakaraH-sahastaH [-saM0] / 51 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 5. anekArthazabdasaMgrahaparicchedaH / (1) ekaakssrkaannddH| [atra granthasya patre vinaSTe, ayaM kANDo luptaH / ] (2) dvayakSarakANDaH [ naSTe patre, asya kANDasya kazcidArambhikoM'zo luptaH / tataH param-] [nAgo ] mataGgaje sarpe punnAge nAgakesare / krUrAcAre nAgadante mustake vAride'pi ca // 1 // phalguH kAkodumbarikAvRkSe nirarthake'pi ca / bhago'rka-jJAna-mAhAtmya-yazo-vairAgya-muktiSu // 2 // rUpa-vIrya-prayatnecchA-zrI-dhanaizvarya-yoniSu / rAjye vezyAbhRtau bhogaH sukhe ca sarpavigrahe // 3 // pAlanA-'bhyavahAre ca phaNe'STAsu nigadyate / / mArgoM mRgamade mAse saumya:'nveSaNe pathi // 4 // mRgaH kuraGge yAcJAyAM mRgayAyAM gajAntare / pazau nakSatrabhede ca mRgI tu vanitAntare // 5 // alabdhalAbhe saGgatyAM kArmaNa-dhyAna-yuktiSu / vapuH-sthairya-prayogeSu sannAhe bheSaje dhane // 6 // viSkambhAdAvupAye ca yogo visrmbhghaatine(ni)| nRtya yuddhakSitau raGgo rAgaH syAllohitAdiSu // 7 // gAndhArAdau ca klezAdye'nurAge matsare nRpe / vaGgaH karpAse vRntAke baGgA janapadAntare // 8 // raya-pravAhayorvegaH zRGgaM cihna-viSANayoH / krIDAmbuyantre zikhare prabhutvotkarSa-sAnuSu // 9 // utsAhe nizcaye'dhyAye mohA-'numati-sRSTiSu / tyAga-svabhAvayoH sargaH syAdargho mUlya-pUjayoH // 10 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112] kAvyazikSA VO duHkhaino-vyasane'ghaH syAd meghastu mustakAbdayoH / dIna-niSphalayormogho moghA syAt pATalAtarau // 11 // zlAghopAstIcchayoH stotre'rcA pUjA-pratimAsvapi / kacaH zuSkavaNe keze bandhe putre ca gISpateH // 12 // kAJcI guJjA-mekhalayoH puryAM krauJco dvIpe khge| carcA syAccamamuNDAyAM cintA-sthAsakayorapi // 13 // mocA zAlmali-kadalyonIMcaH pAmara-kharvayoH / ajazchAge hare viSNau raghuje vedhasi smare // 14 // abjo dhanvantarau candra zaGkha'bjaM padma-saMkhyayoH / dvijo vipra-kSatriyayorvaizye dante vihaGgame // 15 // gubjA tu kRSNalAyAM syAt paTahe madhuradhvanau / zizne cihna patAkAyAM dhvajaH pUrvadizo gRhe // 16 // zauNDike'pi ca khaTvAGge nijo nitya-svakIyayoH / santatau ca prajA loke bale bIjaM tu retasi // 17 // syAdAdhAne ca tatve ca hetAvaGkarakAraNe / bhujo bAhau kare marjUH zuddhau ca rajake'pi ca // 18 // rAjI rekhAyAM paGktau ca rujA tvAmaya-bhaGgayoH / lAjAstu bhRSTadhAnye syurlAjaH syAdAtaNDule // 19 // uzIrake punarlAjaM goSTha-saMghA-'dhvasu vrajaH / vANijye karaNabhede vaNiya vANijyajIvini // 20 // vyAjaH zAThye'padeze ca vAjaM sarpiSi vAriNi / yajJAnne vAjastu pakSe munau nisvana-vegayoH // 21 // laJjaH paTTe ca kacche ca sajjau sannaddhasambhRtau / " yajJaH syAdAtmani makhe nArAyaNa-hutAzayoH // 22 // saMjJA nAmani gAyatryAM hastAdyairarthasUcane / cetanA-'rkastriyonaM saMjJA dhiyAM prakIrtitAH // 23 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [113 anekaarthshbdsNgrhpricchedH| aTTo haTTA-iTTAlakayo ze catuSka-bhaktayoH / kANDo nAle'dhame varga druskandhe'vasare zare // 24 // saha-zlAghA-'mbuSu stambe krIDA kelyAmanAdare / guDaH kuJjarasannAhe golakekSuvikArayoH // 25 // bhANDaM mUlavaNiravitte turaGgANAM ca maNDane / nadIkUladvayImadhye bhUSaNe bhAjane'pi ca // 26 // UrNA bhramadhyagAvarte meSAdInAM ca lomani / RNaM deye jale durge kaNo dhAnyAMza-lezayoH // 27 // kaNA jIraka-pippalyoH karNazcampApatau zrutau / kSaNaH kAlavizeSe syAt parvaNyavasare mahe // 28 // kRSNA tu nIlyAM draupadyAM pippalI-drAkSayorapi / jinendra-pUjyayorarhat kAntA priyaGgu-yoSitoH // 29 // kIrtiryazasi vistAre prAsAde kardame'pi ca / kRtaM paryApta-yugayoH keturyuti-patAkayoH // 30 // pitR-sagotrayooNtistiktazca surabhau rase / dhRtiryogavizeSe syAddhAraNA-dhairyayoH sukhe // 31 // saMtoSA-'dhvarayozcApi paktirgaurava-pAkayoH / pUrta pUritakhAtAdhopa'tirvaraNa-vATayoH // 32 // sUtaH pArada-sArathyorgAthA vAgbheda-vRttayoH / tIrtha zAstre gurau yajJe puNyakSetrA-'vatArayoH // 33 // RSijuSTe jale satriNyupAye strIrajasyapi / yonau pAtre darzaneSu [pItho'rke pIthamambuni] // 34 // rathastu syandane pAde zarIre vetasadrume / chando vaze'bhiprAye ca bhasaddhAsvara-mAMsayoH // 35 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] kAvyazikSA mando mUDhe zanau rogiNyalase bhAgyavarjite / gajajAtiprabhede'lpe svaira mandarate khale' // 36 // -0 - 10 ...... .... .... [haMso'rke matsare'cyute // 37 // khagAzvayoni-mantrAdibhedeSu paramAtmani / mirlobhanRpatau prANavAte zreSThe'grataH sthitaH // 38 // iti [dvayakSaro] dvitIyaH kANDaH / (3) ykssrkaannddH| kanakaM campake svarNe dhattUre nAgakezare / kAlIye kAJcanAre ca dADime ca kamaNDalau // 39 // narako niraye daitye sIdhupAne ca sIdhuni / janakaH pitR-rAjau yutakaM saMzaye yuge // 40 // kRSi(Sa)kaH karSake phAle rajako dhAvake zuke / madhuko bandibhede syAdaNuko nipuNA-'lpayoH // 41 // priyakaH pItazAle syAnnIpe citramRge'lini / yamakaM yamaje zabdAlaGkAre saMyame'pi ca // 42 // tilakaM citrake prAhuH kuliko nAgabhedake / kuzikaH syAnmunau tailazeSe sarjA-akSavRkSayoH // 43 // kaTakaM valaye sAnau rAjadhAnI-nitambayoH / rucakaM maNDaladravye grIvAbharaNa-dantayoH // 44 // ADhakaM mAnabhede syAt tuvaryAmADhakI matA / tArakaH karNadhAre ca daitye dRzi ca tArakam // 45 // kanInikAyAM nakSatre tArakaM tArakApi ca / nAyako netari zreSThe hAramadhyamaNAvapi // 46 // 1 ataH paraM granthasya patraM naSTam / 20 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [115 anekArthazabdasaMgrahaparicchedaH / bAlako'jJe zizau keze vAji-vAraNavAladhau / aGgulIyakaH-hIbera-pArihAryeSu bAlakam // 47 // pinAko harakodaNDe pAMzuvarSa-trizUlayoH / modako harSake jJeyaH khAdyabhede ca modakam // 48 // rUpakaM nATake dhUrte kAvyAlaGkaraNe'pi ca / koziko nakule byAlagrAhe guggula-zukrayoH // 49 // nAlIkaM padmakhaNDe'bje nAlIkaH zara-zalyayoH / nandako harikhaDge ca harSake kulapAlake // 50 // tUlikA kathitA lekhyakUrcikA-tUlazayyayoH / UrmikA tvaGgulIye syAd vastrabhaGga-taraGgayoH // 51 // alarko dhavalArke syAd yogonmAditazunyapi / Antako ruji zaGkAyAM santApe murajadhvanI // 52 // kulakaH kulapradhAne valmIke kAkatinduke / citrakastu citrakAye drumauSadhivizeSayoH // 53 // patAkA'Gke dhvaje ketau saubhAgye nATakAMzake / bhUmikA tu racanAyAM rUpAntaraparigrahe // 54 // svastiko maGgaladravye gRhabheda-catuSkayoH / durmukho mukhare nAgarAje vAjini vAnare // 55 // jAtIphale narazreSThe punnAgaH pAdapAntare / kakvastu tanutrANe paTahe nandipAdape // 56 // kukkuTaH kukkubhe tAmracUDe vahnikaNe'pi ca / pratApini pracaNDaH syAt prakANDaH stamba zastayoH // 57 / / ASADho malayagirI vratiraNDe ca mAsi ca / zacyAM nirguNDyAmindrANI lalanAkaraNe'pi ca // 58 // karuNA tu kRpAyAM syAt karaNaM kSetra gAtrayoH / gItAGgahArasaMvezabhitsu kAyasthasaMhatau // 59 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] kAvyazikSA varNAnAM spaSTatAdau ca yoginAmAsanAdiSu / hRSIke sAdhakatame vavAdau ca kRtAvapi // 60 // kaGkaNaM karabhUSAsu kalyANaM hemni maGgale / kAkiNI mAnadaNDe syAt turIyAMze paNasya ca // 61 // taruNaH kubjavRkSe syAderaNDe yUni nUtane / nirvANaM mokSa-nivRtyorvidhyAte karimajjane // 62 // pakSiNI pUrNimA-khagyoH zAkinI-rAtribhedayoH / zravaNo nakSatrabhede zravaNaM zravasi zrutau // 63 // suSeNo viSNu-sugrIvavaidyayoH karamardake / hariNau pANDu-sAraGgau suparNaH kRtamAlake // 64 // ajitastIrthakRr3hede buddhe viSNAvanirjite / anantaM khe niravadhAvanantastIrthakRdbhidi // 65 // athAyatiH syAt prabhAvottarakAlasamAgame / AsattiH saMgame lAbhe'pyApattiH prApti-doSayoH // 66 // kirAtaH syAdalpatanau bhUnimba-mlecchayorapi / gopatiH zaGkare SaNDhe nRpatau tridazAdhipe // 67 / / sahasrakiraNe cApi jagatI chandasi kSitau / nizAntaM sadane zAnte prabhAte'pi nigadyate // 68 // parvato giri-devoH pakSatiH pratipattithau / vasatiH syAdavasthAne nizAyAM sadane'pi ca // 69 / / vinataH praNate bhugne vinatA piTikAbhidi / siddhArthaH sarSape zAkyasiMhe'ntyajinavaptari // 70 // sambAdhaH saGkaTe yonau arjunaH pArtha haihaye / kuNDalI varuNe sarSe mayUre kuNDalAnvite // 11 // darzanaM darpaNe dharmopalabdhyorbuddhi-zAstrayoH / svapna-locanayozcApi dazanaM varma-daMzayoH // 72 // 20 35 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [117 anekArthazabdasaMgrahaparicchedaH / dhAvanaM tu gatau zauce padminI yoSidantare / viTapaH pallave stambe vistAre Siga-zAkhayoH // 73 // vRSabhaH syAdAdijine vRSa-puGgavayorapi / gautamo gaNabhRdbhede zAkyasiMharSibhedayoH // 74 / / suSImaH zizire ramye sattamaH zreSTha-pUjyayoH / viduro nAgare dhIre dhRtarASTrAnuje'pi ca / aGgaliH karazAkhAyAM karNikAyAM gajasya ca // 75 // iti byakSaraH kANDastRtIyaH / (4) caturakSarakANDaH / alamakaH pike bhRGge madhuke padmakesare / balAhako girau meghe daitya-nAgavizeSayoH // 76 // vRndArakaH sure zreSThe manojJe ca [prakIrtitaH / niyAmakaH karNadhAre potavAhe niyantari // 77 // vinAyakastu herambe tArthe vighne jine gurau / bhaTTArakaH sure rAjJi kathitazca tapodhane // 78 // dAserakaH syAt karabhe dAsIputre ca dhIvare / kukavAkustAmracUDe mayUra-kRkalAsayoH // 79 // gomedakaM pItaratne kAkole patrake'pi ca / sahakAre gaNadhare puNDarIko'gnidiggaje // 80 // puNDarIkaM sitAmbhoje rAjilAhau gajajvare / kozakArAntare vyAghe valAhako'mbude girau // 81 // daitye nAge ca nirdiSTo bhayAnakastu bhISaNe / mahAzaGkho nidhibhede saMkhyAbhede narAsthani // 82 // zilImukho'lau bANe cApavargastyAga-mokSayoH / saMprayogo nidhuvane sambandhe kArmaNe'pi ca // 83 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] 10 kAvyazikSA dvijarAjastu zeSe syAt tArthe'pi ca nizAkare / dharmarAjastu sugate zrAddhadeve yudhiSThire // 84 // bhAradvAjaH pakSibhede bRhaspatisute'pi ca / tulAkoTirmAnabhede'rbude syAnnUpure'pi ca // 85 // kalakaNThaH pike pArAvate haMse kaladhvanau / / vaitaraNI pretanadyAM jananyAmapi rakSasAm // 86 // zikhariNI vRttabhede romAlI-peyabhedayoH / divAbhItaH kAkaripau kumbhile kumudAkare // 87 // nAgadanto hastidante gehAnniHsRtadAruNi / - prajApatibrahma-rAjJorjAmAtari divAkare // 88 // vahnau tvaSTari dakSAdau pratikRtistu pUjane / puSpadantastu dignAge jinabhede gaNAntare // 89 // AzAbandhaH samAzvAse markaTasya ca vAsake / mahAnAdo mahAkASThe mahAdhvAne zayAnake // 90 // AskandanaM tiraskAre saMzoSaNa-samIkayoH / varddhamAno vIrajine svastikairaNDa-viSNuSu / / 91 // praznabhede zarAve ca viSvakseno janArdane / anuzayaH pazcAttApe dIrghadveSA-anubandhayoH // 92 // avatArastu nadyA ditIrtheSvavatare'pi ca / upacArastu laJcAyAM kumbhakAraH prajApatau // 93 // ghanasArastu karpUre dakSiNAvartapArade / cakradharo viSNu-sarpa-cakriSu grAmajAlini // 14 // daNDadhAro yame rAjJi digambarastu zaGkare / dehayAtrA yamapurIgamane bhojane'pi ca // 95 / / dvaimAtaro jarAsandhe herambe parikIrtitaH / pratisara camUpRSThe niyojya-karasUtrayoH // 96 // 20 *25 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekaarthshbdsNgrhpricchedH| [119 balabhadrastvanante syAnmahAvIro jine bhaTe / rAgasUtraM paTTasUtre tulAsUtre'pi ca kvacit // 97 // samAhArastu saMkSepa ekatrakaraNe'pi ca / maNimAlA striyAM hAre dazanakSatabhidyapi // 98 // muktAphalaM ghanasAre mauktike lavalIphale / jIvitezaH priye mRtyau palaMkaSA ca kiMzuke // 99 // kalahaMso rAjahaMse kAdambe nRpasattame / gandhavaho mRge vAte tamopaho jine ravau // 100 // iti caturakSaraH caturthaH kANDaH / (5) paJcAkSarakANDaH / syAdAccharitakaM hAsa-nakhaghAtavizeSayoH / jalakaraGkaH syAnmeghe nAlikerataroH phale // 101 // kathAprasaGgo vAtUle viSasya ca cikitsake / vRSabhadhvajaH prathamajinendra zazizekhare // 102 // tamAlapatraM tilake tApicche patrake'pi ca / ardhapArAvatecitrakaNThe syAt tittirAvapi // 103 // iti paJcAkSaraH paJcamaH kANDaH / (6) avyayArthakANDaH / [ekasvarAH-a svalpArthe'pyabhAve'pi / yathA-] a-alpamapi pratyAkhyAnamAvRNvanti apratyAkhyAnAvaraNAH krodhAdayaH / abhAve 20 yathA-asaMzayaM kSatraparigrahakSamA 0 [abhijJAna01,22] / atha AkArau-syAdA smaraNa-vAkyayoH / smaraNe yathA-A jJAta madhula paTaimadhukaraiH / iti / vAkye yathA-A evaM nu manyase / 1. ayaM tu SaDakSaraH shbdH| 2. ayaM kANDo bahuzo'nekArthasaMgrahasya pariziSTakANDAduddhRto dRzyate / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] kAvyazikSA . i syAt khede prakopoktau / yathA-asya kaNThe i IkSitA / I krodhe duHkhabhAvane / yathA-I dRzi ratiH katham / u roSoktyAmantraNArthayoH / yathA-u mA iti [kumAra 01,26] ___uM prazne'GgIkRtau roSe / R kutsAvAkyayoH e-ai hai-hezabdAviva smRtau / o-auzabdau tu hohauvad hUtau sambodhane'pi ca // 104 // kaM sukhe vAri-zirasoH kiM prazne kutsane'pi ca / atha cAdiH cAnyo'nyArthasamAhArAnvAcayeSu samuccaye // 105 // hetau pakSAntare tulyayogitA-viniyogayoH / pAdapUraNe'vadhRtau tu vizeSe'vadhAraNe // 106 / samuccaye pAdapUrtI ghiga nirbhartsananindayoH / ni syAt kSepe bhRzArthe ca nityArthe dAna karmaNi] // 107 // [dvisvarAH-] 15 yadvat praznavitarkayoH / sakRt sahaikavArayoH / svastyAzI:-kSema-puNyAdau sAkSAt pratyakSa-tulyayoH / hanta dAne'nukampAyAM vAkyArambha-viSAdayoH // 108 // atho atha smuccye| 30 anvAdeze pratijJAyAM prazna-sAkalyayorapi / tathA syAnnizcaye pRSTaprativAkye samuccaye // 109 // yathA nidarzane dvau tUddeze nirdeza-sAmyayoH / dvau tu ythaa-tthaashbdau| vRthA tvavidhau syaadnrthke| anu lakSaNa-vIpsetthambhUtabhAgeSu sannidhau / sAdRzyA-''yAma-hIneSu pazcAdartha-sahArthayoH // 110 // 25 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 121 10 anekArthazabdasaMgrahaparicchedaH / nanvAkSepe pariprazne pratyuktAvavadhAraNe / vAkyArambhe'pyanunayAmantraNA-'nujJayorapi // 111 // nAnA vinobhayAnekArtheSu sthAne tu kAraNe / yukte sAmye'pyapa steye'pakRSTe varjane mudi // 112 // viparyaye ca yoge ca nirdeze vikRtAvapi / api sambhAvanA-zaGkA garhaNAsu samuccaye // 113 // prazne yuktapadArtheSu kAmacArakriyAsu ca / upAsanne'dhike hIne sAdRzya-pratiyatnayoH // 114 // abhi vIpsA-lakSaNayoritthaMbhUtA-''bhimukhyayoH / syAdamA sannidhAnArthe [sahAthai]'laM nivAraNe // 115 // alaMkaraNa-sAmarthya-paryAptiSvavadhAraNe / evaM prakAre'GgIkAre'vadhAraNa-samuccayoH // 116 // kathaM prazne prakArArthe saMbhrame saMbhave'pi ca / kimu saMbhAvanAyAM vimarza joSaM sukhe stutau // 117 // mauna-laGghanayozcApi nAma prAkAzya-kutsayoH / saMbhAvyA-bhyupagamayoralIke vismaye krudhi // 118 // nUnaM tarke nizcite ca mAdhvaM narmA-'nukUlayoH / bhRzaM prakarSe'tyarthe ca sAmi tvardai jugupsite // 119 // ayi prazne'nunaye syAd aye krodha-viSAdayoH / saMbhrame smaraNe cAntarante svIkAra-madhyayoH // 120 // UraryurI corarI ca vistAre'GgIkRtAvapi / parAbhimukhye prAdhAnye vimokSa-prAtilomyayoH // 121 // kila saMbhAvya-vArtayoH khalu vIpsA-niSedhayoH / nIcaiH svairA-'lpa-nIceSu prAdurnAma-prakAzyayoH // 122 // [ puro'gre prathame ca syAt ] mitho'nyonyaM rahasyapi / aha kSepe niyoge ca Aho prazna vicArayoH // 123 // 15 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] kAvyazikSA saha saMbandha-sAdRzya-yogapadya-samRddhiSu / nanu ca prazne duSToktau [ samyagvAde stutAvapi ] // 124 // atha trisvarAH-- apaSThu cArau nirdoSe kimuta prazna-vAdayoH / vikalpe'tizaye cApi purastAt prathame'grataH // 125 / / [ pUrvasyAM ca purArthe ] cAbhIkSNaM zIghra-prakaSayoH / paunaHpunye santate ca sAmprataM tUcite'dhunA // 126 // samayA nikaSe(SA) cAntarnikaTe cAntarA [ punaH ] / vinArthe sannidhau madhye'bhito'bhimukha-kAyayoH // 127 / / ahahetyadabhute khede['ntareNAntarvinArthayoH ] / [ catuHsvarA:-] ahobatAnukampAyAM khedA-''mantraNayorapi // 128 // ityavyayArthaH' [SaSThaH] kaannddH| ___ (7) muulaakssraarthkaannddH| kaH........................................ / khamindriye ngre]...................||129|| .. (8) [antyAkSaravargakANDaH / x [caca0] malimlu]co'nile caure jalazucirjalaukase / 20 [ capa0] ratanArIca ityeSa kathito rativallabhe // 130 // chadvi0- acchaH sphaTika-bhallUka-nirmaleSvacchamavyayam / Abhimukhye'tha kacchaH syAt mleccha: pAparate mataH // 131 // [jaikam] - jUrAkAze sarasvatyAM pizAcyA javane'pi ca / [jadvi0]- ajo harau hare kAme vidhau chAge raghoH sute // 132 // 1. pratau tu 'ityanekArthaH' iti pAThaH / 2. koze 'kaH' 'kam' iti zabdayoranekArthA dattAH / atra tu kathamapyadhyAhRtAH / 3. ataH paraM granthasya patraM naSTam / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 anekaarthshbdsNgrhpricchedH| [123 vrajo goSThA-'dhva-vRndeSu nijamAtmIya-nityayoH / dhvajaM cihna patAkAyAM dhvajaH sauNDika-sephayoH // 133 // dvijo vipre'NDaje dante vAjo nisvana-pakSayoH / vAjaM jale munau vAjo vyAjaH zAThyA-'padezayoH // 134 // abjo dhanvantarau candre nicule zaGkha-padmayoH / AjiH samAvanau yuddhe rAjiH syAt paGkti-rekhayoH // 135 // gajA khanau surAgehe sajaH prajApatau hare / [jatri0]- karajastu karaje syAjjalajaM zaGkha-padmayoH // 136 // vanajo mustake paTTe kAmbojo vAraNe mataH / / [jaca0]- jaghanyajo'nuje zUr3he bhAradvAjo munau smRtaH // 137 // dvijarAjaH zazadhare sauparthe'nantabhogini / dharmarAjo yame prokto dharmarAjo yudhiSThire // 138 // nararAjaH kubere'pi sArvabhU(bhau)me sudhAkare / bhRGgarAjastu madhupe graharAjo ravau vidhau // 139 // [jhadvi0]- jhaJjhA dhvanivizeSe'pi jhajhA syAjalavarSaNe / [_kam ] - jJo viriJce tathA buddhe(dhe) zadvi0- prajJA buddhau tu paNDite // 14 // saMjJA nAmani gAyatryAM cetanAyAM ravistriyAm / [jJatri0]- sarvajJastIrthape buddhe zaGkare parikIrtitaH // 141 // daivajJo gaNake'pi syAt kRtajJaH kukkure'pi ca / kaTaH zroNI kriyAkAre kila(li)je'tizaye zave // 142 // samaye gajagaNhe ca paTaH piyAlapAdape / laTaH pramAda-vacanadoSayorapyudAhRtaH // 143 // sphuTo vyakte praphulle ca kUTaM yantre'nRte girau / vATo vRtau ca mArge ca vATI tu gRhaniSkuTe // 144 // 25 Tadvi0 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] kAvyazikSA paTuH paTolapatre'pi paTTI lalATabhUSaNe / riSTaM kSema-zubhAbhAva-kRpANeSu nigadyate // 145 // vyuSTaM dine prabhAte ca phale paryuSite'pi ca / [Tatri0]- avaTaH syAt khile garne kUpe kuhakajIvini // 146 // karaTo gajagaNDe syAt piccaTo netrarogake / kukkuTastAmracUDe syAt kukubhe'gnikaNe'pi ca // 147 // karkaTaH karaNe strINAM rAzibheda-kulIrayoH / parISTiH paricaryAyAM prAkAmye'pi gaveSaNe // 148 // markaTastUrNanAbhe'pi kapau strIkaraNe'pi ca / 10 [ Taca0]- zrutikaTaH prAJcalohe prAyazcitta-bhujaGgayoH // 149 // syAd gADhamuSTiH kRpANe kRpaNAdiSu ceSyate / udvi0- kaThaH svare RcAM bhede kuNTho'karmaNya-mUrkhayoH // 150 // kuSTha roge sugandhe ca goSThaM gosthAnake matam / jyeSThaM zreSThe'tivRddhe ca jyeSTho mAsAntare'pi ca // 151 // 15 [ utri0]-kamaThaH kacchape bhANDabhede ca kamaThaM matam / kaniSTho'lpe'nuje yUni kaniSThA durbalAGgulau // 152 // dantazaThaH syAjjambIre kapitthe karmaraGgake / hArakaNThaH parabhRte hArAnvitagale'pi ca // 153 // kAlakaNThastu dAtyUhe kalaviGge ca khaJjane / [iti] tthaantvrgH| idriH guDaH syAd golake hastisannAhekSuvikArayoH // 154 // jaDo mUrkhe himagraste tADastADana-ghoSayoH / gaNDaH kapole piTake yogabhede ca gaNDake // 155 // daNDo yame mAnabhede laguDe dama-sainyayoH / bhANDa bhUSaNamAtre'pi bhANDaM mUlavaNigdhane // 156 // uca0 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 anekArthazabdasaMgrahaparicchedaH / Datri0- gAruDaM syAnmarakate viSazAstre'pi gAruDam / vAruNDaH sekapAtre syAnmale dRkkarNayorapi // 157 / / Daca0- jalaruNDo jalAvarte payoreNau bhujaGgame / Dhadvi0-- dRDhaH sthUle bhRze zakte pragADhe'pi dRDho mataH // 158 // Dhatri0 - ASADho vatinAM daNDe mAse malayaparvate / baddhamUle virUDhaH syAt vArUDhaH zambale'pi ca // 159 // kaNo'tisUkSme dhAnyAMze kRSNA-jIrakayoH kaNA / droNI kASThAmbuvAhinyAM gavAM ghAsabhuji sthitau // 160 // jIrNa pakke purANe ca dIrNa dArita-bhItayoH / kRSNA ca draupadI nIlI hArahUrA ca kathyate // 161 // Natri0- aruNo'vyaktarAge syAt saMdhyArAge'rkasArathau / varuNastaruNabhede'psu pratIcIpati-sUryayoH // 162 / / praghaNastAmraparNe(?pAtra)' syAdalinde lohamudgare / lakSaNaM nAmni cihne ca saumitrau cApi lakSaNaH // 163 // lakSmaNaM lAJchane proktaM rAmabhrAtari lakSmaNaH / / kareNurgaja-hastinyoH karNikAre'pi ca kvacit // 164 // Naca0- AtarpaNaM ca sauhitye gale nigaraNo mataH / pArAyaNamabhISTe syAt tatparAzrayayorapi // 165 // puSkariNI sarojinyAM hastinyAM ca jalAzaye / Napa0- avatAraNaM bhUtAdigrahe vastrAJcale'cane // 166 // nindopAlambhavacane paribhASaNamiSyate / NaSaT- dohadalakSaNaM garbhe vayaHsandhau ca dRzyate // 167 // tadvi0- itaM gate syAd vijJAte rataM surata-guhyayoH / vittaM khyAte dhane labdhe vittaM jJAte vicArite // 168 // citiH samUhe cityAyAM ditiH syAt khaNDane danau / tatri0-- amRtaM yajJazeSe syAt pIyUSe salile ghRte // 169 // 1. 'tAmrakumme' iti medinIkozaH / 25 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] taca0 tapa0taSaTthadvi0 -- thatri0 thaca0 kAvyazikSA rohitaM kuGkume rakte gozIrSe ca kucandane / udAttaH svarabhede syAt kanyAlaGkAra-hRdyayoH // 170 // vAsitA kariNI-nAryorvAsitaM surabhIkRte / avadAtaM site pite vizuddhe pravare'pi ca // 171 // nAgadanto dviparade gRhAnnirgatadAruNi / gaNAdhipatirityAkhyA zaGkare'pi gajAnane // 172 // ardhapArAvatazcitrakaNThe tittirapakSiNi / rathaH syAt syandane kAye pItho'rke pIthamambhasi // 173 // arthaH prakAre viSaye byasta(? dravya)-kAraNa-vastuSu / abhidheye ca zabdAnAM tRptau cApi prayojane // 174 // manmathaH kAmacintAyAM kapitthe kusumAyudhe / kSayathuH kathitaH kAse nirgrantho jinadarzane // 175 // citrarathaH syAd gandharve ravau vidyAdharAntare / catuSpathaH caturmArge saGgame'pi dvije'pi ca // 176 // gado bhrAtari viSNoH syAdAmaye cAyudhe gadA / abdaH saMvatsare meghe giribhede ca mustake // 177 // dhanado dAtari zrIde jalado mustake'mbude / aGgadaH kapibhede syAt keyUre'GgadamiSyate // 178 // kumudaH puNDarIkAkSe ratnabhede'pi pArade / apavAdastu nindAyAmAjJA-vizrambhayorapi // 179 // meghanAdastu varuNe rAvaNasya sute'pi ca / sahanapAdaH kAraNDe mArtaNDe yajJapUruSe // 180 // rAdho vaizAkhamAse syAd rAdho goSThayAM ca vidyate / budhaH kavau rauha(hi)Neye naddhamuvRtta-baddhayoH // 181 // buddho jine ca kIre ca saumye ca parikIrtitaH / vibudhaH paNDite deve niSadhaH kaThine nRpe // 182 // 16 dadvi0 datri0-- dapa0 - dhadvi0- dhata0- Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekaarthshbdsNgrhpricchedH| [127 dhaca0- avarodhastirodhAne zuddhAnte rAjavezmani / anubandhaH prakRtyAderdoSotpAde'vinazvare // 183 // nadvi0- inaH sUrya nRpe patyau dhanaM godhana-vittayoH / dhanaH sAndre dRDhe dADharthe vistAre lohamudgare // 184 // jinaH syAdativRddhe tu buddhe cArhati jitvare / dAnaM gajamade tyAge pAlana-ccheda-zuddhiSu // 185 // mAnaM pramANe prasthAdau mAnazcittonnatau gRhe / svapnaH suptasya vijJAne svapnaH svApe ca darzane // 186 // hanuH praharaNe mRtyau kapolAvayave gade / natri0- avanaM rakSaNe prItau bhavanaM bhAva-vezmayoH // 187 // 10 dazanaM kavace dante dazanaM(naH) zikhare'pi ca / zAsanaM rAjadattol zAstrAjJA-lekha-zAstiSu // 188 // mithunaM rAja( ? yugma )bhede syAd rAzibhede'pi puM matam / santAnaH santatau gotre syAdapatye suradrume // 189 // yojanaM tu catuHkrozyAM yoge ca paramAtmani / udumbare ca punnAge haridrAyAM tu kAJcanI // 190 // kAJcanaM hemni kiJjalke kuhanaM kAcabhAjane / upAye mRtasaMskAre dApane'pagame dhane' // 191 // pradhAnaM syAnmahAmAtre prakRtI paramAtmani / mahAdhanaM mahAmUlye suvarNe silhake'pi ca // 192 // 30 upadhAnaM vizeSe ca gaNDake praNaye'pi ca / kummayoniragastye syAdarjunasya gurAvapi // 193 // Atmayonirvidhau kAme citrabhAnuH khage'nale / napa0 madhusUdanasaJjJA ca bhramare vanamAlini // 194 // padvi0-- rUpaM svabhAve saundarye nAna(Na)ke pazu-bhedayoH / patri0- kutapaH syAt kuze vAdye tapane chAgakambale // 195 // 1. ete'rthAH sAdhana iti zabdasya, tasmAt 'sAdhanaM mRtasaMskAre' iti paThayam / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madvi0 128] kAvyazikSA kutapo bhAgineye syAdaSTamAMze dinasya ca / paca0 prAptarUpo budhe ramye vyatirUpe surUpavat // 196 // phadvi0 repho ravaNe kathitaH kutsite'vAcyavat punaH / badvi0 kambuH zambUka-gajayornIco(ce)'nalaka-zaGkhayoH // 17 // 5 batri0- kadambamAhuH siddhArthe nIpe ca nikurambake / pralambo daityabhede syAd gandharvo mRga-devayoH // 198 // baca0 zataparvA ca dUrvAyAM bhArgavasya striyAmapi / bhadvi0-- rambhA kadalyapsaraso rambho vaiNavadaNDake // 199 // sabhA sAmAjike dyUte goSThI-mandirayorapi / 10 bhatri surabhizcampake svarNe jAtIphala-vasantayoH // 20 // damastu damathe daNDe kardame damane'pi ca / / ramA lakSmyAM' ramaH kAnte raktAzokadrume smare // 201 // lakSmIH zrIriva sampatti-padma-zobhA-priyaGguSu / matri0 madhyamaH syAt svare madhye madhyadeze tu madhyaje // 202 // 15 maca0 parAkramo vikrama syAt sAmodyogayorapi / yadvi0 jayo jayante vijaye jayA durgA-'gnimanthayoH // 203 // padhaM zloke sRtau padyA padyaH zUdre nigadyate / yatri0 vijayastu jaye pArthe gauryAM tu vijayA tithau // 204 // yaca - bhavedanuzayo dveSe pazcAttApAnubandhayoH / rauha(hi)Neyo bhaved vatse revatIramaNe budhe // 205 // yapa0 kAlAnusArya kAye zaileye ziMzapAdrume / radvi0 araM zIghe ca cakrAGge ['yaM puraH prathame'dhike ] // 206 // karo varSopale pANau zuNDA-pratyaya-razmiSu / puraM puri zarIre ca guggulau kathitaH puraH // 207 // 1. pratau tu 'ramaH kAnte ramA lakSmyAM' iti pAThaH / 2. pratau tu 'vikrame'pi syAt' iti pAThaH / 30 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 129 10 anekArthazabdasaMgrahaparicchedaH / pA(pa)tra syAd vAhane paNe pakSe ca zarapakSiNAm / cakro gaNe cakravAke cakraM sainya-rathAGgayoH // 208 // girigiriyake gIrNo' krIDAgu(ge)NDa(NDu)ka-zailayoH / amarastridaze'pyasthisaMhAre kulizadrume // 209 // zambaraM salile citre bauddha-vratavizeSayoH / viduro nAgare dhIre kauravANAM ca mantriNi // 210 // mathu(dhu)rA zatapuSpAyAM bandhurA pu(pa)NyayoSiti / kubjaro'nekape keze dhAtu(ta)kyAmapi kujarA // 211 // puSkaraM paGkaje vyomni payaH-karikarAgrayoH / vihAro bhramaNe skandhe lIlAyAM sugatAlaye // 212 // karIraH kalaze vRkSabhede vaMzAGkure'pi ca / bhavet parikaro vAte paryaGka-parivArayoH // 213 // digambaraH syAt kSapaNe nagne tamasi zaGkare / balabhadro ro(rau)hiNeyo balabhadrA kumArikA // 214 // rapa0 -- pAMzucAmara ityeSa dUrvAJcitataTIbhuvi / pItakAveramicchanti kuGkume pittale'pi ca // 215 // ladvi0- balaM gandharase rUpe sthAmani' sthaulya-sainyayoH / balo halAyudhe daityabhede balini vAyase // 216 // malaM kiTTe purISe ca pApe ca kRpaNe mataH / sthAlaM bhAjanabhede'pi sthAlI syAt pATalokhayoH // 217 // bAlaH kace zizau mUrkha hIbere'zvebhapucchayoH / zulaM praharaNe mRtyau ketane roga-yogayoH // 218 // 1. pratau tu 'giriH gIrNau giriyake' iti pAThaH / 2. pratau tu 'sthAmni' iti pAThaH / 3. pratau tu 'balini vAsayoH' iti pAThaH / raca0 30 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhruva 130) kAvyazikSA lolA jihvA-kamalayoH kaliH kalaha-zUrayoH / latri0- taralaM caJcale SiGge hAramadhyamaNAvapi // 219 // bahulaH kRSNapakSe'nau zitau ca bahulA gavi / phenilaH syAdariSTe'pi phenilaM badarIphale // 220 // ; laca0 - madakalaH syAnmattebhe madenAvyaktavAci ca / kutUhalaM kautuke syAt prazaste'pi kutUhalam // 221 // lapa0- kRpITapAlamicchanti kenipAta samudrayoH / vadvi0 --- bhavaH saMsAra-sattA-''pti-zreyaH-zaGkara-janmasu // 222 / / dhruvaH kIle zive zaGko vasau yoge baTe munau / 10 vatri0- prabhavo janmamUle syAjanmabhUmau parAkrame // 223 // vaca - jIvajIvazvakore syAd druma-pakSa(kSi)vizeSayoH / vapa0- a(A)zitambhavamannAce tRptau cApyAzitambhavaH // 224 // zadvi0- vazamAyattatAyAM syAd vazamicchA-prabhutvayoH / kuzo rAmasute darbhe nizA rAtri-haridrayoH // 225 // 15 zatri0- bAla(li)zaH zAvake mUrkha lomazo lomasaMyute / uDDIzo granthabhede syAduDDIzazcandrikApatau // 226 // zaca--- apadezaH smRtau lakSe(kSye) nimitta-vyAjayorapi / jIvitezo yame kAnte jIvAtau jIvitAdhipe // 227 // padvi0- vRSaH syAd vAsake dharme saurabheye ca zukrale / doSaH syAd dUSaNe pApe doSA rAtrau bhuje'pi ca // 228 // RSide vaziSThAdau dIdhitAvapi paThyate / uSA bANasutA-rAtryoruSaH kAmini guggale // 229 // 20 pArapApA 5 jA5111 5 / " " " 35 paca0- animiSaH sure matsye'pyanukarSo'nukarSaNe / parighoSo ninAde syAdavAcye jaladadhvanau // 231 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [131 anekArthazabdasaMgrahaparicchedaH / sadvi0- raso gandharase svAde tiktAdau viSa-rAgayoH / zRGgArAdau drave vIrye dehadhAtvambupArade // 232 // satri0- alasaH pAdaroge syAt kriyAmande drumAntare / tamo'ndhakAre svarbhAnau tamaH zoke guNAntare // 233 // saca0-- bhaved ghanarasaH sAndre niryAse moraTe'psu ca / kapUre pIlupayoM ca samyak siddharase'pi ca // 234 // sapa0-- hiGganiryAsa ityeSa nimbe hiGgurase'pi ca / hadvi0- saho bale sahA mudgapardhyA tu nakhabheSaje // 235 // sahadevAkumAyauM tu sahaH kSAnte sahA bhuvi / / graho grahe'vahAre ca nAho bandhana-kUTayoH // 236 // mohamicchanti mUrchAyAmavidyAyAM ca sUrayaH / / mahI bhUmau mahI nadyAM maha utsava-tejasoH // 237 // kuhUH syAt kokilAlApe naSTendukala-darzayoH / hatri0 - paTahastu samArambhe Anake paTahaM matam // 238 / / kalahaH khaDgakoze syAd bhaNDane yuddha-rADhayoH / vaidehI rocanA-sItA-vaNikstrI-pippalISvapi // 239 // avagraha iti khyAto vRSTirodhe gajAlike / parigrahaH parijane patnyAM svIkAra-mUlayoH // 240 // upanAho vraNe lepapiNDe vINAnibandhane / hapa0- prapitAmaha ityeSa vidhau pitRpitAmahe // 241 // kSadvi0- akSaH karSe tuSe cakre zakaTa vyavahArayoH / dakSaH paTau haravRSe tAmracUDe prajApatau // 242 // kSatri0 - adhyakSo'dhikRte proktaH pratyakSe'dhyakSamiSyate / ArakSaM rakSaNIye syAt zIrSe marmaNi dantinAm // 243 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132] kAvyazikSA raktAkSaH kAsare kUre pArAvata-cakorayoH / kSaca0- rAjavRkSaH piyAle syAt vizAlAkSI varastriyAm // 244 // anekArthAmbudhau prauDhaH gurau vinayamandarAt / unmathya zabdaratnaugha uddadhe kavibhUSaNam // 245 // ityAcAryazrIvinayacandraviracitAyAM kavizikSAyAM vinayAGkAyAmanekArtha[ zabdasaMgraho ] nAma paJcamaH paricchedaH // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. rasabhAvanirUpaNaparicchedaH / 'vibhAvAnubhAvavyabhicAribhirabhivyaktaH sthAyI bhAvo rasaH [ sU0 1] sthAyivyabhicArilakSaNAzcittavRttayo vibhAvyante viziSTatayA jJAyanteyaistairvibhAvaiH kAvya-nATyazAstraprasidgharAlambanoddIpanasvabhAvairlalanodyAnAdibhiH, sthAyivyabhicArilakSaNaM cittavRttivizeSaM sAmAjikajano'nubhavannanubhAvyate-sAkSAtkAryate / yastairanubhAvaiH kaTAkSabhujAkSepAdibhiH, vividhamAbhimukhyena caraNazIlairvyabhicAribhidhRti-smRtiprabhRtibhiH, sthAyibhAvAnumApakatvena loke kAraNa-kAryasahacArizabdavyapadezyaiH, mamaivaite parasyaivaite na mamaite na parasyaite-iti saMbandhivizeSasvIkAraparihAraniyamAnavasAyAt sAdhAraNyena pratItairabhivyaktaH sAmAjikAnAM vAsanArUpeNa sthitaH sthAyI ityAdiko bhAvo niyatapramAtRgatatvena sthito'pi sAdhAraNopAyabalAt sahRdayahRdayasaMvAdabhAjA 10 sAdhAraNyena gocarIkriyamANazcarthamANataikaprANo vibhAvAdibhAvanAvadhiralaukikacamatkArakAritayA parabrahmAsvAdasodaro'bhimIlitanayanaiH kavisahRdayai rasyamAnaH svasaMvedanasiddho rsH| - sa ca na vibhAvAdeH kAryastadvinAze'pi rasasaMbhavaprasaGgAt / nApi jJApyaH siddhasya tasyAbhAvAt / kAraka-jJApakAbhyAmanyat ka dRSTamiti cenna, kacidadRSTamityalaukikatva- 1: siddhe bhUSaNametanna dUSaNam / vibhAvAdInAM ca samastAnAmabhivyaJjakatvaM na vyastAnAm , vyabhicArAt / vyAghrAdayo hi vibhAvA bhayAnakasyeva vIrAdbhuta-raudrANAm / azrupAtAdayo'nubhAvAH karuNasyeva zRGgAra-bhayAnakayoH, cintAdayo vyabhicAriNaH karuNasyeva zRGgAra-vIra-bhayAnakAnAm / yatrApyekaikasyopAdAnam , yathAkelIkandalitasya vibhramamadhodhurya vapuste dezau / bhaGgIbhaGgurakAmakArmukamidaM bhUnarmakarmakramaH / ApAte'pi vikArakAraNamaho vaktrAmbujanmAsavaH satyaM sundari ! vedhasastrijagatIsAraM tavaivAkRtiH // 1 // [abhinavaguptalocane abhinavabhAratyAM ca / ] 25 1. kAvyAnuzAsanasya dvitIyAdhyAyAduddhRto'yaM paricchedaH / 2. 'dRzobhaGgI' iti paThayam / 30 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134] kAvyazikSA atra vibhAvAnAm yadvizramya vilokiteSu bahuzo niHsthemanI locane yadgAtrANi daridrati pratidinaM dUnAbjinInAlavat / dUrvAkANDaviDambakazca nibiDo yatpANDimA gaNDayoH kRSNe yUni sayauvanAsu vanitAsveSaiva veSasthitiH // 2 // [bhaTRndurAjalocane abhinavabhAratyAM ca / ] atrAnubhAvAnAmdUrAdutsukamAgate vicalitaM saMbhASiNi sphAritaM saMzliSyatyaruNaM gRhItavasane kiM cAJcitabhUlatam / mAninyAzcaraNAnativyatikare bASpAmbupUrNakSaNaM cakSurjAtamaho prapaJcacaturaM jAtAgasi preyasi // 3 // [ amaruzataka zlo0 49 ] atrautsukya-vrIDA-harSa-kopAsUyA-prasAdAdInAM vyabhicAriNAm / tathApyeteSAmaucityAdanyatamadvayAkSepakatvamiti na vyabhicAraH / 15 rasabhedAnAhazRGgAra-hAsya-karuNa-raudra-vIra-bhayAnaka-bIbhatsAdbhuta-zAntA nava rsaaH| [sU0 2] tatra kAmasya sakalajAtisulabhatayA atyantaparicitatvena [ sarvAn prati hRdyateti ] pUrva zRGgAraH / tadanugAmI ca hAsyaH / tadviparItaH karuNaH / tatastannimittamarthapradhAno raudraH / tataH kAmArthayodharmamUlatvAd dharmapradhAno voraH / tasya bhItAbhayapradAnasAratvAda20 nantaraM bhyaankH| tadvibhAvasAdhAraNyasaMbhAvanAt tato bIbhatsaH / itIyadvI reNAkSiptam / vIrasya paryante'dbhutaH phalamityanantaraM tadupAdAnam / tatastrivargAtmakapravRttidharmaviparItanivRttidharmAtmako mokSaphala: zAntaH / ete navaiva rasAH / tenArdratAsthAyikaH sneho rasa ityasat, tasyaiteSvantarbhAvAt / tathAhi-yUno mitre sneho ratau, lakSmaNAde tari sneho dharmavIre, bAlasya mAtApitrAdau sneho bhaye vizrAntaH / evaM vRddhasya 25 putrAdAvapi draSTavyam / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasabhAvanirUpaNaparicchedaH / zRGgAramAha strIpuMsamAlyAdivibhAvA jugupsAlasyaugyavarjavyabhicArikA ratiH saMbhogavipralambhAtmA zRGgAraH / [ sU03 ] sa ca koTidhA parasparAvi(va)lokanAdibhiH, tadyathA--- vaktraM candravilA(? kA)si paGkajaparIhAsakSame locane varNaH svarNamalaMkariSNuralinIjiSNuH kacAnAM cayaH / vakSojAvibhakumbhavibhramaharau gurvI nitambasthalI vAcaM(cAM, mArdavamujjvalaM yuvatiSu svAbhAvikaM maNDanam // 4 // [ subhASitaratnabhANDAgAre / ] deva-muni-guru nRpaviSayA tu bhAva eva / devaviSayA yathA tvaM mAtA tvaM pitA bandhustvaM svAmI tvaM ca me guruH / tvameva jagadAnanda jIvitaM jIvitezvaraH // 5 // tathA rAvaNa-sItayoratyAbhAsaH, anaucityAt / [ tatra saMbhogamAha sukhamayadhRtyAdivyabhicArI romAJcAyanubhAvaH saMbhogaH / [sU0 4 ] yathA--dRSTvaikAsanasaMgate priyatame pazcAdupetyAdarA dekasyA nayane nimIlya vihitakrIDAnubandhacchalaH / ISadvakritakandharaH sapulakaH premollasanmAnasA 20 mantarhAsalasatkapolaphalakAM dhUrto'parAM cumbati // 6 // [amaruzataka-zlo0 19 ] 15 vipralambhamAha zaGkAdivyabhicArI saMtApAdyanubhAvo'bhilASamAnapravAsazApeArUpo vipralambhaH / [sU0 5] Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136] kAvyazikSA abhilASavipralambho yathA zailAtmajApi piturucchiraso'bhilASaM vyarthaM samarthya lalitaM vapurAtmanazca / sakhyoH samakSamiti cAdhikajAtalajjA zUnyA jagAma bhavanAbhimukhI kathaMcit // 7 // [kumArasaMbhava, sa03, zlo075] mAnavipralambho yathA -- praNayakupitAM dRSTvA devI sasaMbhramavismRta stribhuvanaguruItyA sadyaH praNAmaparo'bhavat / namitaziraso gaGgAloke tayA caraNAhatAvavatu bhavatasyakSasyaitadvilakSamavasthitam // 8 // [-vAkpatirAjasya ] pravAsavipralambhamAha yAte dvAravatIM tadA madhuripau taddattajhampAnatAM kAlindItaTarUDhamaJjulalatAmAliGgaya sotkaNThayA / tadgItaM gurubASpagadgadagalattArasvaraM rAdhayA yenAntarjalacAribhirjalacarairapyutkamutkUjitam // 9 // . [kAvyAnuzAsana, lo0107 ] zApavipralambhamAha- meghadUte samagre'pi / 20 IrSyAvipralambhamAha saMdhyAM yatpraNipatya lokapurato baddhAJjaliAcase dhatse yacca nadIM vilajjazirasA taccApi soDhaM mayA / zrIrjAtAmRtamanthane yadi hareH kasmAd viSaM bhakSitaM mA strIlampaTa mAM spRzetyabhihito gauryA haraH pAtu vaH // 10 // [kAvyAnuzAsana, zlo0 106 ] 1. pratau tu deg guruprItyAM* iti pAThaH / 15 . 25 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasabhAvanirUpaNaparicchedaH / [137 . hAsyamAha vikRtaveSAdivibhAvo nAsAspandanAdyanubhAvo nidrAdivyabhicArI hAso hAsyaH / [sU0 6] sa ca tridhA / yad bharataH ISadvikasitairgaNDaiH kaTAkSaiH sauSThavAnvitaiH / / alakSitadvijaM dhIramuttamAnAM smitaM bhavet // 10 // AkuJcitAkSigaNDaM yat sasvanaM madhuraM tathA / kAlAgataM sAsyarAgaM tad vai vihasitaM bhavet // 11 // asthAnahasitaM yattu sAsranetraM tathaiva ca / utkampitAMsakazirastathApahasitaM bhavet // 12 // 10 nATayazAstra a0 6, zlo0 54, 56, 58] atihAsastvanusyUte'pahAsaH kAraNAt kRte / [abhidhAnacintAmaNi 298] ityAdi / hAsyodAharaNaM yathAkanakakalazasvacche rAdhApayodharamaNDale 15 navajaladharazyAmAmAtmadyutiM pratibimbitAm / asitasicayaprAntabhrAntyA muhurmuhurutkSipan / jayati janitavrIDAhAsaH priyAhasito hariH // 13 // [-vaidokasya] karuNamAha .. 30 iSTanAzAdivibhAvo daivopAlambhAvanubhAvo duHkhamayavyabhicArI zoka : karuNaH / [sU0 7] yathA-ayi jIvitanAtha jIvasi0 // 14 // [kumArasaMbhava sa0 4, zlo0 3] 1. ke.va., sa. 49 18 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138] kAvyazikSA ityAdi ratipralApeSu / raudramAha dArApahArAdivibhAvo nayanarAgAdyanubhAva augryAdivyabhicArI krodho raudrH| [sU0 8] 5 yathA-caJcadbhujabhramitacaNDagadAbhighAta saMcUrNitoruyugalasya suyodhanasya / styAnAvanaghanazoNitazoNapANiruttaMsayiSyati kacAstava devi ! bhImaH // 15 // veNIsaMhAra aM0 1, zlo0 21] 10 vIramAha nayAdivibhAvaH sthairyAdyanubhAvo dhRtyAdivyabhicAryutsAho dharmadAnayuddhabhedo vIraH / [ sU0 12 ] yathA--ajitvA sArNavAmurvImaniSTvA vivi'[dhairmakhaiH / adatvA cArthamarthibhyo bhaveyaM pArthivaH katham // 16 // 15 [kAvyAdarza pari02, zlo0284 ] tatra dharmavIro nAgAnande jImUtavAhanasya / dAnavIraH parazurAmabaliprabhRtInAm / yuddhavIro vIracarite rAmasya / bhayAnakamAha vikRtasvarazravaNAdivibhAvaM karakampAdyanubhAvaM zaGkAdivyabhicAri bhayaM 5 bhayAnakaH / [sU0 10 ] yathA--prIvAbhaGgAbhirAmaM muhuranupatati syandane dattadRSTiH pazcArdhena praviSTaH zarapatanabhayAd bhUyasA pUrvakAyam / zaSpairIvalIdvaiH zramavitatamukhabhraMzibhiH kIrNavA / pazyodagraplutatvAd viyati bahutaraM stokamuA prayAti // 17 // [abhijJAnazAkuntala aM01, zlo07 ] 1. ataH paraM granthasya patre naSTe, kAvyAnuzAsanAduddhRtaH sandarbhaH / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasabhAvanirUpaNaparicchedaH / [139 bIbhatsamAha ahRdyadarzanAdivibhAvA aGgasaMkocAdyanubhAvA apasmArAdivyabhicAriNI jugupsA bIbhatsaH / [sU0 11] yathA--utkRtyotkRtya kRttiM prathamamatha pRthUcchophabhUyAMsi mAMsA nyasasphikpRSThapiNDAdyavayavasulabhAnyugrapUtIni jagdhvA / AttasnAyvantranetrAt prakaTitadazanaH pretaraGkaH karaGkAdaGkasthAdasthisaMsthaM sthapuTagatamapi kravyamavyagramatti // 18 // [mAlatImAdhava aM05, zlo016 ] adbhutamAha -- divyadarzanAdivibhAvo nayanavistArAdyanubhAvo harSAdivyabhicArI visma- 10 yo'dbhutaH / [sU0 12 ] yathA-kRSNenAmba gatena rantumadhunA mRdbhakSitA svecchayA . satyaM kRSNa ka evamAha muzalI mithyAmba pazyAnanam / vyAdehIti vikAsite'tha vadane mAtA samastaM jagad - dRSTvA yasya jagAma vismayapadaM pAyAt sa vaH kezavaH // 19 // 15 [aucityavicAracarcAyAm'] zAntamAha-- vairAgyAdivibhAvo yamAdyanubhAvo dhRtyAdivyabhicArI zamaH zAntaH / [sU0 13] yathA-gaGgAtIre himagirizilAbaddhapadmAsanasya brahmadhyAnAbhyasanavidhinA yoganidrAM gatasya / kiM tairbhAvyaM mama sudivasairtheSu te nirvizaGkAH kaNDUyante jaraThahariNAH zRGgakaNDu vinetum // 20 // [vairAgyazataka zlo0 18 ] tadevaM parasparaviviktA navApi rasAH / ] 1. subhASitAvalI, zlo. 4. 30 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 140 kAvyazikSA eSAM krameNa sthAyibhAvAn saMgRhNAti- rati-hAsa-zoka-krodhotsAha-bhaya-jugupsa-vismaya-zamAH sthAyino bhAvAH / [sU0 14] bhAvayanti cittavRttaya evAlaukikavAcikAdyabhinayaprakriyArUDhatayA svAtmAnaM laukikadazAyAmanAsvAdyamapyAsvAdyaM kurvanti / vyabhicAriNo brUte dhRti-smRti-mati-vrIDA-jADaya-viSAda-mada-vyAdhi-nidrA-suptautsukyA'vahittha-cApalA-''lasya-harSa-gauMgrya-prabodha glAni dainya-zramonmAda-moha-cintA-'marSa trAsA-'pasmAra-'nirvedA-''vega-vitarkA-'sUyA-mRtayaH sthityudaya-prazama-sandhi-zabalatvadharmANastrayastriMzadvayabhicAriNaH / [ sU0 15 ] krameNAha jJAnAdetiravyagrabhogakRt / [ sU0 16 ] yathA-vayamiha parituSTA valkalaistvaM ca lakSmyA sama iha paritoSe nirvizeSA vizeSAH / sa tu bhavati daridro yasya tRSNA vizAlA ___ manasi ca parituSTe ko'rthavAn ko daridraH ? // 21 // [vairAgyazataka zlo0 54 ] sadRzadarzanAdeH smRtibhrUkSepAdikRt / [ sU0 17 ] yathA--mainAkaH kimayaM ruNaddhi gagane manmArgamavyAhataM ___zaktistasya kutaH sa vajrapatanAd jJA(bhI)to mahendrAdapi / tArkSyaH so'pi samaM nijena vibhunA jAnAti mAM rAvaNamA jJAtaM sa jaTAyureSa jarasA kliSTo vadhaM vAJchati // 22 // [hanumanATaka aM0 4, zlo0 9] zAstracintAdi(de)matiH ziSyopadezAdikRt / [ sU0 18 ] yathA-asaMzayaM kSatraparigrahakSamA yadAyamasyAmabhilASi me manaH / 35 _____ satAM hi saMdehapadeSu vastuSu pramANamantaHkaraNapravRttayaH // 23 // [abhijJAnazAkuntala aM0 1, zlo0 19] 15. 20 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [141 rasabhAvanirUpaNaparicchedaH / akAryakaraNajJAnAdevIMDA vaivAdikRt / [ sU0 19] yathA -darpaNe ca paribhogadarzinI pRSThataH praNayino niSeduSaH / vIkSya bimbamanubimbamAtmanaH kAni kAni na cakAra lajayA // 24 // [kumArasaMbhava sa0 8, zlo0 11] iSTAniSTadarzanAderjADayaM tUSNI['bhAvAdikRt / [sU0 20] yathA-evamAli nigRhItasAdhvasaM zaGkaro rahasi sevyatAmiti / sA sakhIbhirupadiSTamAkulA nAsmarat pramukhavartini priye // 25 // . [kumArasaMbhava sa0 8, zlo0 5 ] kAryabhaGgAd viSAdaH sahAyAnveSaNamukhazoSAdikRt / [sU0 21] yathA-vyartha yatra kapIndrasakhyamapi me klezaH kapInAM vRthA 10 / prajJA jAmbavato na yatra na gatiH putrasya vAyorapi / mArga yatra na vizvakarmatanayaH kartuM nalo'pi kSamaH . saumitrerapi patriNAmaviSayastatra priyA kvApi me // 26 // [uttararAmacarita aM0 3, zlo0 46 ] madyopayogAnmadaH svApahAsyAsmaraNAdikRt / [ sU0 22 ] 15 uttamA-'dhama-madhyeSu varNyate prathamo madaH / . dvitIyo madhyanIceSu nIceSveva tRtIyakaH // 27 // yathA-sAvazeSapadamuktamupekSA srastamAlyavasanAbharaNeSu / gantumudyatamakAraNataH sma dyotayanti madavibhramamAsAm // 28 // [zizupAlavadha sa0 10, zlo0 16] 20 virahArmanastApo vyAdhirmukhazoSAdikRt / [ sU0 23 ] yathA--manorogastInaM viSamiva visarpatyavirataM. pramAthI nidhUmaM jvalati vidhutaH pAvaka iva / 1. ataH paraM granthasya patre naSTe, kAvyAnuzAsanAduddhRto'yaM sandarbhaH / 2. subhASitAvalI, Ilo0 3280 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142] kAvyazikSA hinasti pratyaGgaM jvara iva garIyAnita ito na mAM tAtastrAtuM prabhavati na cAmbA na bhavatI // 29 // mAlatImAdhava aM0 2, zlo0 1] klamAdernidrA jRmbhAdikRt / [ sU0 24 ] yathA-nidrAnimIlitadRzo madamantharANi nApyarthavanti na ca yAni nirarthakAni / adyApi me mRgadRzo madhurANi tasyAstAnyakSarANi hRdaye kimapi dhvananti // 30 // [-kalazakasya'] 10 nidrodbhavaM suptamutsvapnAyitAdikRt / [sU0 25 ] yathA---ete lakSmaNa jAnakIvirahitaM mAM khedayantyambudA marmANIva] vighaTTayantyalamamI krUrAH kadambAmilAH / itthaM vyAhRtapUrvajanmacarito yo rAdhayA vIkSitaH serthaM zaGkitayA sa vaH sukhayatu svapnAyamAno hariH // 31 // [-zubhAGkasya ] iSTAnusmaraNAderautsukyaM tvarAdikRt / [ sU0 26 ] yathA ---- AlokamArga sahasA vrajantyA kayAcidudveSTanavAntamAlyaH / ___ baDhuM na sambhAvita eva tAvat kareNa ruddho'pi hi kezapAzaH // 32 // [ raghuvaMza sa0 7, zlo 06, kumArasaMbhava sU0 7, zlo0 57 ] lajjAdevahitthamanyathAkathanAdikRt / [ sU0 27 ] yathA---evaMvAdini devarSoM pArzve pituradhomukhI / lIlAkamalapatrANi gaNayAmAsa pArvatI // 33 // [ kumArasaMbhava sa0 6, zlo0 84 ] 1. saduktikarNAmRte 1. 53. 3 / 2. dazarUpakAvaloka pra0 4, sU0 27 15 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 - rasabhAvanirUpaNaparicchedaH / [143 cauryAdeH sva-parayoH zaGkA pArzavilokanAdikRt / [ sU0 28] yathA--dUrAd davIyo dharaNIdharAbhaM yastADakeyaM tRNavad vyadhUnot / hantA subAhorapi tADakAriH sa rAjaputro hRdi bAdhate mAm // 34 // [mahAvIracarita aM0 2, zlo0 1] rAgAdevApalaM vAkpAruSyAdikRt / [ sU0 29] yathA-kazcitkarAbhyAmupagUDhanAlamAlolapatrAbhihatadvirepham / / rajobhirantaHparibezabandhi lIlAravindaM bhramayAMcakAra // 35 // [ raghuvaMza sa0 6, zlo0 13 ] zramAderAlasyaM nidrAdikRt / [ sU0 30] yathA--calati kadAcitpRSTA yacchati vAcaM kadAcidAlInAm / Asitumeva hi manute gurugarbhabharAlasA sutanuH // 36 // [-dhanikasya] priyAgama[nA deharSo romAJcAdikRt / [sU0 31] yathA--AyAte dayite marusthalabhuvAmutprekSya durlaGghayatAM gehinyA paritoSabASpasalilAmAsAdya dRSTiM mukhe / dattvA pIluzamIkarIrakavalAn svenAJcalenAdarAdunmRSTaM karabhasya kesarasaTAbhArAgralagnaM rajaH // 37 // [-adbhutapuNyasya kezaTasya vA] vidyAdergarvo'syAdikRt / [sU0 32] yathA --brAhmaNAtikramatyAgo bhavatAmeva bhUtaye / / 20 jAmadagnyastathA mitramanyathA durmanAyate // 38 // [mahAvIracarita aM0 2, zlo0 10] cauryAderauyyaM vadhAdikRt / [ sU0 33 ] [yathA--]utkRtyotkRtya garbhAnapi zakalayataH kSatrasaMtAnaroSA duddAmasyaikaviMzatyavadhi vizasataH sarvato rAjavaMzAn / 1. zubhASitAvalI 2075 / 2. zubhASitaratmakoSa 512 / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ] kAvyazikSA pitryaM tadraktapUrNahRdasavanamahAnandamandAyamAnakrodhAgneH kurvato me na khalu na viditaH sarvabhUtaiH svabhAvaH // 39 // mahAvIracarita aM0 2, zlo0 48 ? zabdAdeH prabodho jRmbhAdikRt / [sU0 34] yathA--pratyagronmeSajilA kSaNamanabhimukhI ratnadIpaprabhANA mAtmavyApAragurvI janitajalalavA jRmbhaNaiH sAGgabhaGgaiH / nAgAcaM moktumicchoH zayanamuru phaNAcakrabAlopadhAnaM / nidrAcchedAbhitAmrA ciramavatu haredRSTirAkekarA vaH // 40 // [mudrArAkSasa aM0 3, zlo0 21 ] 10 vyAdhyAdeglAni[ 1 ]vAdikRt / [sU0 35] yathA--kisalayamiva mugdhaM bandhanAd vipralUna hRdayakusumazoSI dAruNo dIrghazokaH / glapayati paripANDu kSAmamasyAH zarIraM zaradija iva dharmaH ketakIgarbhapatram // 41 // ___[uttararAmacarita aM0 3, zlo0 5] daurgatyAderdainyamasRjAdikRt / [sU0 36 ] yathA- asmAn sAdhu vicintya saMyamadhanAnuccaiH kulaM cAtmana stvayyasyAH kathamapyabAndhavakRtAM premapravRttiM ca tAm / sAmAnyapratipattipUrvakamiyaM dAreSu dRzyA tvayA bhAgyAdhInamataH paraM na khalu tat strIbandhubhiryAcyate // 42 // abhijJAnazAkuntala aM0 4, zlo0 16] vyAyAmAdeH zramo'GgamaGgAdikRt / [sU037] yathA--alasalulitamugdhAnyadhvasaMtApakhedA dazithilaparirambhairdattasaMvAhanAni / 20 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasabhAvanirUpaNaparicchedaH / [145 mRdumRditamRNAlIdurbalAnyaGgakAni tvamurasi mama kRtvA yatra nidrAmavAptA // 43 // [uttararAmacarita aM0 1, zlo0 24] iSTaviyogAderunmAdo'nimittasmitAdikRt / [sU0 38] yathA-haMsa prayaccha me kAntAM gatistasyAstvayA hRtA / saMbhAvitaikadezena deyaM yadabhiyujyate // 44 // [vikramorvazIya aM0 4, zlo0 17] mahArAdermoho bhramaNAdikRt / [sU0 39] yathA--tIvrAbhiSaGgaprabhaveNa vRttiM mohena saMstambhayatendriyANAm / ajJAtabhartRvyasanA muhUrtaM kRtopakAreva ratirbabhUva // 45 // 10 :[kumArasaMbhava sa0 4, zlo0 73] sukhajanmApi moho bhavati / yathA kAnte talpamupAgate vigalitA nIvI svayaM bandhanA ttadvAsaH zlathamekhalAguNadhRtaM kiJcinnitambe sthitam / etAvat sakhi vemi sAMpratamahaM tasyAGgasaGge punaH ko'sau kAsmi rataM [nu] kiM kathamiti svalpApi me na smRtiH // 46 // [amaruzataka zlo0 101] dAridrayAdezcintA saMtApAdikRt / [ sU0 40] [yathA-pazyAmi tAmita itazca purazca pazcA dantarbahiH parita eva vivartamAnAm / udbuddhamugdhakanakAjanibhaM vahantI. mAsajya tiryagapavartitadRSTivaktram // 47 // [ mAlatImAdhava aM0 1, zlo0 43 ] AkSepAderamarSaH svedAdikRt / [ sU0 41 ] yathA--lAkSAgRhAnalaviSAnnasabhApravezaiH prANeSu cittanicayeSu ca naH prahRtya / 15 30 . Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ kAvyazikSA - AkRSTapANDavavadhUparidhAnakezAH svasthA bhavanti mayi jIvati dhArtarASTrAH // 48 // [ veNIsaMhAra aM0 1, zlo0 8 ] nirghAtAdestrAso'GgasaMkSepAdikRt / [ sU0 42 ] yathA--parisphuranmInavighaTTitoravaH surAGganAstrAsaviloladRSTayaH / upAyayuH kampitapANipallavAH sakhIjanasyApi vilokanIyatAm // 49 // [kirAtArjunIya sa0 8, zlo0 45 ] grahAderapasmAraH kampAdikRt / [ sU0 43 ] yathA--AzliSTabhUmi rasitAramuccairloladbhujAkArabRhattaraGgam / phenAyamAnaM patimApagAnAmasAvapasmAriNamAzazaGke // 50 // [ zizupAlavadha sa0 3, zlo0 72 ] rogAdenirvedo ruditAdikRt / [ sU0 44. ] yathA--kiM karomi ka gacchAmi kamupaimi durAtmanA / durbhareNodareNAhaM prANairapi viDambitaH // 51 // __ [ kAvyAnuzAsana zlo0 151 ] utpAtAdibhya Avego vismayAdikRt / [ sU0 48 ] yathA--kiM kiM siMhastataH kiM narasadRzavapurdeva citraM gRhIto naivedRkko'pi jIvo'dbhutamupanipatan pazya saMprApta eva / zastraM zastraM na zastrI tvaritamahaha hA karkazatvaM nakhAnA__ mitthaM daityAdhinAtho nijanakhakulizairyena bhinnaH sa pAyAt // 52 // __ [ kAvyAnuzAsana zlo0 152 ] saMdehAdevitarkaH ziraHkampAdikRt / [ sU0 46 ] yathA-anaGgaH paJcabhiH pauSyairvizvaM vyajayateSubhiH / ityasaMbhAvyamatha vA vicitrA vastuzaktayaH // 53 // [ kAvyAdarza pari0 2, zlo0 121 ] 1. subhASitaratnakoSa, 128 ( zrIvyAsapAdAnAmintyekatamAyAM pratau ) / kavIndravacanasamuccaya, 40 / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasabhAvanirUpaNaparicchedaH / [147 parotkarSAderasUyAvajJAdikRt / [ sU0 47 ] yathA-vRddhAste na vicAraNIyacaritAstiSThantu huM vartate sundastrIdamane'pyakhaNDayazaso loke mahAnto hi te / yAni trINi(Nya) [kuto]mukhAnyapi padAnyAsan kharAyodhane yadvA kauzalamindrasUnunidhane tatrApyabhijJo janaH // 54 // [ uttararAmacarita aM0 5, zlo0 35 ] vyAdhyabhighAtAbhyAM mRtihikkAkAryAdikRt / [ sU0 51 ] yathA-tIrthe toyavyatikarabhave janukanyAsarayvo dehatyAgAdamaragaNanAlekhyamAsAdya sadyaH / pUrvAkArAdhikatara rucA saMgataH kAntayAsau lIlAgArezvaramata punarnandanAbhyantareSu // 55 // [ raghuvaMza sa0 8, zlo 95 ] stambhasvedaromAJcasvarabhedakampavaivarNAzrupralayA aSTau sAttvikAH / [sU0 49] sIdatyasmin mana iti vyutpatteH sattvaguNotkarSAt sAdhutvAcca prANAtmakaM vastu sattvam , tatra bhavAH sAttvikAH / bhAvA iti vartate / te ca prANabhUmiprasRtaratyAdi- 15 saMvedanavRttayo bAhyajaDarUpabhautikanetrajalAdivilakSaNA vibhAvena ratyAdigatenaivAticarvaNAgocareNAhRtA anubhAvaizca gamyamAnA bhAvA bhavanti / tathA hi pRthvIbhAgapradhAne prANe saMkrAntazcittavRttigaNaH stambho viSTabdhacetanatvam / jalabhAgapradhAne tu bASpaH / tejasastu prANanaikaTyATubhayathA tIvrAtIvatvena prANAnugraha iti dvidhA svedo vaivayaM ca / taddhetutvAcca tathAvyavahAraH / AkAzAnugrahe gatacetanatvaM pralayaH / vAyusvAtantrye tu 20 tasya mandamadhyotkRSTAvezAt tredhA romAJca-vepathu-svarabhedabhAvena sthitiriti bharatavidaH / bAhyAstu stambhAdayaH zarIradharmA anubhAvAH / te cAntarAlikAn sAttvikAn bhAvAn gamayantaH paramArthato ratinirvedAdigamakA iti sthitam / evaM ca nava sthAyinastrayastriMzad vyabhicAriNo'STau sAttvikA iti paJcAzad bhaavaaH| 1. ataH paraM granthasya patre naSTe kAvyAnuzAsanAduddhRto'yaM sandarbhaH / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148] kAvyazikSA rasabhAvAbhAsAHnirindriyeSu tiryagAdiSu cAropAd rasabhAvAbhAsau / [ sU0 50 ] nirindriyayoH saMbhogAropaNAt saMbhogAbhAso yathA paryAptapuSpastabakastanIbhyaH sphuratpravAlauSThamanoharAbhyaH / latAvadhUbhyastaravo'pyavApurvinamrazAkhAbhujabandhanAni // 56 // [ kumArasaMbhava sa0 3, zlo0 39] vipralambhAropaNAdvipralambhAbhAso yathA veNIbhUtapratanusalilA tAmatItasya sindhuH / pANDucchAyA taTaruhatarubhraMzibhiH zIrNapaNaiH / 10 . saubhAgyaM te subhaga virahAvasthayA vyaJjayantI kArya yena tyajati vidhinA sa tvayaivopapAdyaH // 57 // [ meghadUta zlo0 29] bhAvAvAso yathA---- gurugarbhabharaklAntAH stanantyo meghapaGktayaH / . 15 . acalAdhityakotsaGgamimAH samadhizerate // 58 // [ kAvyAnuzAsana zlo0 159 ] tirazcoH saMbhogAbhAso yathA madhu dvirephaH kusumaikapAtre papau priyAM svAmanuvartamAnaH / zRGgeNa saMsparzanimIlitAkSI mRgImakaNDUyata kRSNasAraH // 59 // 30 . [kumArasaMbhava sa0 3 zlo0 36] yathA ca--dadau saraHpaGkajareNugandhi gajAya gaNDUSajalaM kareNuH / ___ arthopabhuktena bisena jAyAM saMbhAvayAmAsa rathAGganAmA // 60 // [kumArasaMbhava sa0 3, zlo0 37] vipralambhAbhAso yathAApRSTAsi vyathayati mano durbalA vAsarazrI rehyAliGga kSapaya rajanImekikAM cakravAki / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasabhAvanirUpaNaparicchedaH / [149 nAnyAsakto na khalu kupito nAnurAgacyuto vA . daivAzaktastadiha bhavatImasvatantrastyajAmi // 61 // [kAvyAnuzAsana zlo0 162 ] yathA vA-nAntarvartayati dhvanatsu jaladeSvAmandramudgarjitaM nAsannAt sarasaH karoti kavalAnAvarjitaiH zaivalaiH / dAnAsvAdiniSaNNamUkamadhupavyAsaGgadInAnano nUnaM prANasamAviyogavidhuraH stambaremastAmyati // 62 // kAvyAnuzAsana zlo0 163] bhAvAbhAsoM yathAtvatkaTAkSAvalIlIlAM vilokya sahasA priye / 10 vanaM prayAtyasau vrIDAjaDadRSTi muMgIjanaH // 63 // kAvyAnuzAsana zlo0 164] 30 saMbhogAbhAso yathA aGgulIbhiriva kezasaMcayaM sannigRhya timiraM marIcibhiH / 15 kuDmalIkRtasarojalocanaM cumbatIva rajanImukhaM zazI // 64 // [kumArasaMbhava sa08, zlo0 63] bhAvAbhAso yathA tvadIyaM mukhamAlokya lajjamAno nizAkaraH / manye dhanaghaTAntadhi samAzrayati satvaraH // 65 // . kAvyAnuzAsana zlo0 166] rasAbhAsasya bhAvAbhAsasya ca samAsoktyarthAntaranyAsotprekSArUpakopamAzleSAdayo jIvitam / anaucityAcca / [ sU0 51 ] anyonyAnurAgAdyabhAvenAnaucityAd rasabhAvAbhAsau / rasAbhAso yathAdUrAkarSaNamohamantra iva me tannAmni yAte zruti cetaH kAlakalAmapi prasahate nAvasthitiM tAM vinA / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 150] kAvyazikSA etairAkulitasya vikSatarateraGgairanaGgAturaiH saMpadyeta kathaM sadAptisukhamityetanna veni sphuTam // 66 // kAvyAnuzAsana zlo0 167] atra sItAyA rAvaNaM prati ratyabhAvAd rasAbhAsaH / . yathA----stumaH kaM vAmAkSi kSaNamapi vinA yanna ramase vilebhe kaH prANAn raNamakhamukhe yaM mRgayase / sulagne ko jAtaH zazimukhi yamAliGgasi balAt tapaHzrIH kasyaiSA madananagari dhyAyasi tu yam // 67 // [kAvyAnuzAsana zlo0 168 ] atrAnekakAmukaviSayamabhilASastasyAH stuma ityAdyanugataM bahuvyApAropAdAnaM vyanakti / bhAvAbhAso yathA nirmAlyaM nayanazriyaH kuvalayaM vaktrasya dAsaH zazI * kAntiH prAvaraNaM tanormadhumuco yasyAzca vAcaH kila / viMzatyA racitAJjaliH karatalaistvAM yAcate rAvaNastAM draSTuM janakAtmajAM hRdaya he netrANi mitrIkuru // 68 // [bAlarAmAyaNa aM0 1, zlo0 40] atrautsukyam // ] [ ityAcAryazrIvinayacandraviracitAyAM kAvyazikSAyAM vinayAtAyAM rasabhAvanirUpaNo nAma SaSThaH paricchedaH / samAptazca granthaH // ] Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. sAmAnyA shbdsuuciH| agastyaH 50, 76 abhinandanaH 60 agnayaH 44 . abhinayAH 45 aGgAH 51, 62 - abhinavaguptalocanaH 133 aGgAni 47 abhinavabhAratI 133, 134 aMgiras 76 abhimAnalakSaNam 46 acirA 81 amarakoza: 93 accaMkAritabhaTTikA 79 amaruzatakam 60, 134, 135, acyutaH 18 achabaDA 90 amarezvaratIrtham 51 ajitaH 90 amRtataraGgakAvyam 59 aJjanam 100, 101 ambikApatiH 88 aTavI 100, 102 ayodhyA 81, 85, 104 atriH 4, 17, 76 araH 47, 60 adbhutapuNyaH 143 ariSTaH 89 adhamAH 48 aruNaH 19 adhikopamA 79 arundhatI 64, 74 anantaH 60 argalA 100, 102 ananvayopamA 79 arjunaH 19 anuSTup 59 arthotpattibIjAni 99 andhrAH 52, 62 arbudaH 51 apahasitam 137 'aham' 1 abhayaH 6 alakA 75 abhayakumAraH 75 alaGkArazAstram 79 abhijJAnazAkuntalam 138, 140, avantI 51 avantIsukumAla: 76 abhidhAnacintAmaNiH 45, 81 azvatthAmA 19, 103 __83, 89, 92, 137 azvasenaH 81 abhinandaH 55 azvinIkumArau 44, 75 144 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 utsavaH 45 udayanaH 74 udayAH 44 upamA 74, 79 upasargAH 44 upAdhyAyaH 94 upAyAH 44 aSTamUrtiH 61 asatsaMbhAvanagIH 103 asato'rthasya gumphanam 3 astrANi 80 AtmajJAnam 56 AtreyaH 50 AdarzaH 100, 102 AdityAH 51 AdinAthaH 51 AbhAnakAH 53 AbhIrAH 52 AmikSA 93 ArADhya 51 ArAmaH 100, 101 AhatAH 109 AlayaH 100, 102 AzramabIjAni 93 itihAsaH 48 indraH 77, 103 indravajrA 11 indriyANi 45 ilAtIputraH 76 IzvaraH 74 uccaiHzravAH 24, 76 uDIzaH 51 uttamatvam 46 uttamapuruSaH 74 uttararAmacaritam 141, 144, 245, 147 uttarApathaH 53 RtavaH 45 RSabhanAthaH 75 RSayaH 46, 50 aindrANI 50 aindrI 87 oNDU 51 'om' 1 oMkAratIrtham 51 orI 90 aucityam 7 aucityavicAracarcA 139 ausIrAH 52 kaMsaH 61, 75, 89 kaGkaNam 100, 102 kacchAH 51 kaTakotpAtAH 97 kaNThekAlaH 61 kaNvaH 50 kanakajAnakI 59 kanakAcalaH 103 kanakhalatIrtham 51 kandaH 100, 102 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 kanyakubjaH 51 kapilaH 76, 99 kapiSThala: 50 kamalA 4, 18, 61 kamalinI 71 karNaH 54, 104 karNATAH 52, 62 karmabhUmayaH 48 karmANi 46 karmendriyANi 45 kalazakaH 142 kalpAH 47 kalahaMsaH 70 kalAH 51 kalAvatI 79 kaliGgasenA 71 kaliGgAH 51, 62 kalpaH 100, 101 kalpavRkSaH 25 kalpAH 47 kaviH 5, 7, 99 kaviprauDhoktimAtraniSpannopamA 79 kavIndravacanasamuccayaH 146 kaSAyAH 44 kAkandI 81 kAJcI 51 kAtantravyAkhyA 8 kAnyakubjaH 53, 62 kAmaH 4 kAmadAsI 70 kAmadevaH 95, 96 kAmabANAH 45 kAmarUpAH 51 kAmAkSAH 51 kAmI 7 kAmukaH 7 kAmpIlyam 81 kAmbojAH 62 kAyasthaH 98 kArakazikSA 85 kArtavIryaH 100, 101 karmaNam 100, 101 kAlanemiH 89 kAliyaH 63, 89 kAlindI 9, 63, 71, 136 kAvyam 1 kAvyazikSAH 1 kAvyAdarzaH 138, 146 kAvyAnuzAsanam 133, 136, 138, 141, 146-150 kAzmIrAH 52 kAzyapaH 50 kirATaH 104 kirAtAH 52 kirAtArjunIyam 146 kIrAH 52, 62 kIrtiH 46 kuGkaNAH 51 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 kuTTanImatam 55 kuNDagrAmaH 82, 84 kuNDam 101 kutsaH 76 . kunthuH 47, 60 kumAraH 75, 86, 88 kumArasambhavam 5, 55, 136, . 137 142, 145, 148 kumudikA 71 kumbhaH 81 kumbhakarNaH. 19 kuraGgaH 51 kuraGgikA 71 kuravaH 51 kuravikA 70 kurukSetram 51 kururAjaH 54 kulaTA 94 kulaparvatAH 46 kulamandiram 100, 101 kulavadhUH 93 kuvalayAzvaH 62 kuzaH 55 kUbaraH 53 kRtayugaH 62, 65 kRtavarmA 81 kRpaH 54 kRSNaH 9, 12, 13, 16, 19, 63, 136, 139 kekANAH 52 keralI 70 kezaTaH 143 kezI 89 kaiTabhaH 89 kailAsaH 7, 9, 11, 25, 77, 85, 87, 106 kokaNAH 62 kopaH 79 kollAkAH 51 kauGkaNAH 24, 53 kauNDinyaH 50 kaumArI 50, 87 kauralAH 52 kauzAmbI 81 kauzikaH 76 kaustubhaH 20 kriyAnighaNTaH 40 krIDAbhU: 100, 102 krIDopavanam 100, 102 kSatriyaH 6, 98 kSapaNakaH 98 kSetrapAlaH 96 kSetram 100, 101 kSetrI 46 kSetrI 56 kSemendraH 57 khadirAlukA 53 khaniH 100, 102 kharvaH 19 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khalUrI 100, 101 gaGgA 7, 9, 16, 53, 63, 75, 85, 86, 87, 99, 100, 136, 139 gaMgApArAH 51 gajapuram 82 gajapurI 75 gajalakSaNam 59 gajasukumAlaH 76 gajAH 45 gaNadharAH 47 gaNAH 47 garuDaH 19, 62, 108 gargaH 50 gAndhArI 70 gAlavaH 50 guNasthAnakAni 48 guNAH 44 guptayaH 47 gUrjarAH 52, 53, 62 gopikA 82 gauH 77, 96 gauDAH 51, 61, 62 gautamaH 62, 76 . gaurI 75, 85, 88, 90, 104, grISmaH 100, 101 graiveyakavimAnAni 47 ghaNTAmAghaH 79 cakoravatI 71 cakram 47 cakrAyudhaH 104 cakriNaH 47 caNDakauzikaH 79 capDarudrAcAryaH 79 caNDikA 96 caNDI 93 caNDIzaH 51 candraH 75, 77, 99, 100 candrakalAH 48 candrapurI 81 candraprabhaH 60 candramauli: 103 candrazekharaH 61 candrAvatI 53 candrikA 100, 101 campA 81 carAH 48 caritam 45 cANakyaH 6, 54, 75 cANUraH 88 cAmaragrAhiNI 71 cAmuNDA 50, 61, 87, 90 cArvAkaH 99 citrabhAratam 56 grahAH 109 grAmaH 96 grAmikA 71 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 citram 57 cilAtIputraH 76 cUtaH 100, 101 cellaNA 74, 79 cauDAH 52, 62, 110 cauraH 99 chatradhArI 71 chatrabhAraviH 79 chAyopajIvI 59 jaTAyuH 140 janakaH 75 janasthAnam 55 janArdanaH 54, 61 jambUsaraH 53 jayaH 47, 74 jayanAmA 47 jayantaH 75 jayamAlA 79 jayA 81 jarjarAH 52 . jaladaH 100, 101 jAnakI 74, 142 jAbAliH 50 jAmadagnyaH 19 jAmbavAn 141 jitazatruH 75, 81 jitAriH 81 jinaH 77, 81-85 jinacaityam 95 jinanagaryaH 81-82, 84 jinapitaraH 81, 84 jinaprAtihAryANi 81 jinamAtaraH 81, 84 jinayakSAH 93 jinavyAvarNanam 83-85 jIvanikAyAH 45 jIvayazAH 75 jIvayoniH 52 jIbhUtavAhanaH 104, 138 jainAH 109 jyotiHzAstram 58 TakkAH 52 DAhalA 53 DAhalAH 51 tattvAni 47 tattvopaplavaH 99 tapasvI 98, 99 tamasvinI 100, 102 taraGgasenA 71 tarkaH 54 tAikAraH 52 tApItaTAH 52 tAmbUlaguNAH 47 tAmbUlavAhinI 71 tAmraparNI 4 tArakaH 88 tArakAriH 88 tAyaH 140 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 tAlAH 50 tithayaH 48 tIrthakarAH 48 turagaH 59, 76 turaSkaH 52, 62 turuSkaH 62, 90 tuhinasthalam 25 tottalA 90 trayI 63 tripurA 44 trizalA 81 dakSaH 76 dakSiNApathaH 53 daNDaH 44 danusutaH 89 darbhAvatI 53 darzanam 45 davadantI 75 dazarathaH 61, 63, 75 dazarUpakAvalokaH 142 dazAH 47 dazAnanaH 55 dazAvatAraH 89 dazAvartapUtaH 76 dikpAlAH 47 divAmukham 100, 102 dizaH 45 dIpaH 100, 101 dIpikA-kAlidAsaH 79 durgANi 44 durgAdAsaH 1 durjanaH 99 durvAsAH 76, 79, 104 duSyantaH 74, 75 dUtAH 44 dRDhaprahAriH 76 dRDharathaH 81 devaH 7 devakI 78 devatAgAram 79 devadattaH 85, 89 devAH 44 devI 81 devyaH 48 dezaH 57 dezAH 51, 52 dezotpattiH 97 doSabIjam 103, 104 dyUtam 56 dyUtakAraH 94 . draviDAH 52, 61 dvArakuJcikA 100, 102 dvAravatI 136 dvijaH 78 dvividaH 89 drupadaH 75 draupadI 75 dvIpaH 100, 102 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dvIpadezAH 52 dvIpAH 46 dhanadaH 76 dhanapatiH 14, 19 dhanapAlAraghaTTaH 79 dhanikaH 143 dhanurvedaH 50, 59 dhanvantariH 24 dharaH 81 dharaNaH 75 dharmaH 60 dhavalakakam 53 dhATI 97 dhAtuvAdaH 26 dhAtrI 71 dhArAurAH 52 dhAriNI 61, 79 dhArtarASTrAH 146 dhArmikaH 7 dhIvarAH 96 dhundhumAraH 69, 74 dhenukaH 88 dhyAnAni 44 dhruvaH 88 nakSatram 109 nakSatravIthyaH 47 nakSatrANi 48 nagarabhaGgaH 98 nagaram 100, 101 nadIrayaH 100, 102 nandaH 104 nandakaH 63 nandA 81 nandiH 95 nabhastalam 99, 100 naminAthaH 60 nayAH 46 narakaH 82 narAH, tyAjyAH 46 narmadA 71 narmadAtaTadezaH 52 nalaH 53, 141 nahuSaH 62 nAgapuram 82 nAgarikA 70 nAgAnandam 138 nATakam 5 nATakasUtradhArI 71 nATyazAstram 137 . nADyaH 44 nAbhAgaH 74 nAbhiH 61, 74. 75, 81, 84 nAbheyaH 75, 84, 100 nAyakAH 44 nAradaH 16, 17, 50, 76 nArAyaNaH 63, 65, 74 nAryaH, agamyAH 46 nidhayaH 47 nidhiH 100, 101 niyamaH 4 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivAjaH 96 nepAlAH 52 nemiH 61 naiSadhaH 104 naiSadhiH 75 nyAyazAstram 48 paJcabANaH 13 paDavANam 53 paNDitaH 7 pattanam 53 patralatikA 71 padakAMpajIvI 59 padasaMcAriNI 7 padArthAH 44, 45 padmaprabhaH 60 padmam 99, 100 padmA 81 padmAvatI 61, 75 padminI 100, 101 padyakAdambarI 58 payoguNAH 46 payodhiH 99, 100 paradarzanopamA 79 . paramAri 74 parameSThI 88, 103 . parazuH 100, 101 parazurAmaH 138 paricayAH 45, 54 parISahAH 48 pAJcajanyaH 24 pANiniH 42 pANDityam 45 pANDuH 63 pADyAH 52, 146 pAdapUraNam 5 pAdopajIvI 60 pApAntakaH 52 pApI 45 pArAzaraH 50, 76 pArAzariNaH 109 pArthaH 74 pArvatI 74 pArzvaH 61, 74 pAzvacaritram 5 pAzupatAH 109 pIThAni 50 pItam 10, 12, 18 puNDarIkaH 76 puNDraH 51 putrAH 46 purandaraH 62 purANAni 48, 75, 78 purukutsaH 62 puruSaH 44, 56 puruSArthaH 44 puruSottamaH 61, 62 pulastyaH 50 pulahaH 50 puSpabhUtiH 70 puSpam 100, 102 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 pustakam 95 pUtanA 88 pUruravAH 74 pUrvANi 48 pRthuH 63, 74, 81 pRthvI 89, 100 peTalApadram 53 paulastyaH 76 prajApatiH 63, 64, 76 pratApazIlaH 70 . prativiSNavaH 47 pratiSThaH 81 pratiSThAnam 100, 101 / pratolI 96 pradhAnopamA 77 prabandhAH 49 prabhAvatI 61, 71, 74, 81 prabhAsaH 51 prabhodayaH 100, 102 / prabhollAsaH 100, 102 pramANAni 45 pramodaH 44 pravacanamAtaraH 46 pravahaNabhaGgaH 96-99 pravahaNam 96 prazamaH 58 prazamanAni 46 prAkAraH 96 prAcI 100, 102 prAptiH 46 prItiH 95 baDUH 53 bappabhaTTiH 1, 109 barbaraH 52 balaH 18, 61, 106 baladevaH 16 baladevAH 47 balabhadraH 7, 19 balam 47 balarAmaH 139 baliH 19, 89, 104, 138 balinaH 19, 193 bANaH (asuraH) 89 bANaH (kaviH) 104 a .. bAlaH 94 bAlakrIDanakAni 95 bAlarAmAyaNam 150 bAhuH 62 bAhubaliH 76 bilhaNaH 104 a . buddhaH 15, 89 buddhayaH 44, 45 buddhiguNAH 46, 47 buddhIndriyANi 45 budhaH 75 budhnAvartaH 76 bUram 90 bRhaspatiH 7, 75, 104 bauddhAH 89 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmadattaH 47, 74 brahmAH 74, 75, 87, 88 103 brahmANI 50, 87 brAhmaNaH 91, 92 brAhmaNapATakam 53 bhaktiH 57 bhagadattaH 59, 74 bhagIrathaH 63 bhaddendurAjalocanaH 134 * bhaNDAramandiram 99, 100 bhadrabAhuH 104 a bhadilapuram 81 bhayAni 46 bharataH 47, 54, 61, 63, 74, 79, 103, 137, 147 'bhale' 1 bhavaH 88 bhavAnI 88 'bhavAnIpatiH' 88 bhasmagAtram 51 bhAnuH 81 bhAnumatI 70 bhAratI 75 bhAratIhastapustakaH 100, 101 bhAraviH 104 a bhAradvAjaH 76 bhAlijyam 53 bhASAlakSaNam 45 bhImaH 19, 75, 138 bhuvanAni 46, 48, 77 bhUtadarzanam 97 bhUmiH 44 bhRguH 50, 76 bhRGgAradhAriNI 70 bhairavaH 96 bhairavI 88 bhogapuram 53 bhogavatI 75 bhojaH 62, 104 a magadhAH 51 maghavA 47, 74 maGgalA 81 maGgalAni 46 maGgalikA 70 maJjulikA 71 mahAvalikA 71 madhuH 88, 100, 101 mantraH 45 mantrI 6 mandaraH 74 mandAkinI 78 mandAkrAntA 13 mammaNaH 104 marIcaH 50 maruH 51, 100, 102 marut 63 marudevA 81 marudevI 74, 81,84 malayaH 4, 25 malliH 60, 85 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 mahattarikA 71 mahAkAlaH 51 mahAtIrthATani 51 mahAdevI 88 mahApadmaH 47,74 mahAbhAratam 109 mahArASTrAH 52 mahAvIraH 8 mahAvIracaritam 143, 144 mahAsenaH 81 88 mahItaTadezaH 53 mahendraH 140 mAghaH 104 a mAghakAvyam 55 mAtaGgikA 70 mAtaraH (grAmaH) 53 mAtaraH (devyaH) 50, 87 mAdhavaH 75 mAdhavI 71 mAndhAtA 61, 62, 74 mAnasam 100, 101, 104 mAndyavyAvarNanam 66 mAraH 61 mArgaH 100, 102 mAlatImAdhavam 139, 142, 145 mAlavAH 51, 53 mAlAvatI 70 mAlinI 12 mAhezvarI 50, 87 mithilA 82 mihilA 82 mImAMsA 48 mukharaH 70 mudrArAkSasam 144 muraH 89 mUrkhaH 94 mUladhanam 100, 101 mUlam 100, 102 mRgAvatI 79 'mRDAnIpati' 88 mekalakanyA 62 mekhalakaH 107 meghaH 81 . meghadUtam 136, 148 meghanAdaH 55 medapATAH 51 menakA 70 menA 75 meruH 74, 76, 104 meruvanAni 45 mainAkaH 140 maindaH 89 mokSopAyaH 56 mocanikA 70 mohaDavAsaH 53 yaduH 88 yamaH 16, 76 yamapaTTikaH 67 yamalArjunau 88 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yamunA 9, 75 yamunAdezaH 51 yamunAtrivikramaH 79 . yayAtiH 62 yazodhanA 71 yazomatI 69, 70 yAjJavalkyaH 76 yuddhabhaGgaH 98 yudhiSThiraH 5, 63 74,87,103, 104 yuvA 94 yogazAstram 5 yogAH 109 yoginyaH 50 yogI 92 raktam 10, 17, 18 raghuH 61, 74 raghuvaMzaH 56,79, 142, 143, - 147 rajjavaH 48 ratiH 74, 95, 145 ratipatiH 14, 74 ratnapuram 82 ratnamAlA 79 ratnAni 44, 94 rathAGgapANiH 61 rambhA 6, 24 rambhAgaurI 94 ralaH 62 raviH 75, 77 raviprabhaH 3 rasAH 47 rahamANaH 96 rAgAH 49 . rAjagRham 75, 82 rAjavidyA 44 rAjazekharaH 104 a rAjA 7 rAjyapAlanam 45 rAjyam 46 rAjyavardhanaH 70 rAdhA 88, 89, 136, 137 rAmaH 5, 19, 55, 61, 75, 79, 81, 103, 138 rAmA 81 rAmAyaNam 55 rAvaNaH 79, 135, 140, 150 rAziH 109 rAhuH 89 rItayaH 44 rukmiNI 88, 89, 103 rudraH 61 rudramUrtayaH 46 rudAH 47 revantaH 76 revA 25 rohaNAdiH 99, 100 rohiNI 61, 63, 71, 74 rohiNIpatiH 74 rauhiNeyaH 104 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSaNAH 45, 46 lakSaNAni 48 lakSmaNaH 134, 141, 142 lakSmaNA 81 lakSmI 24, 48, 62, 74, 82, 88, 89 lagnAni 109 laghusUtram 8 laGkA 45, 75 lavaH 55 lAkhUH 90 lAjI 52 lATAH 51, 53, 62 lezyAH 45 lopAmudrA 76 lohapuruSAH 52 lohitam 12, 13 lohitapAdAH 51 vaktrANi 45 vaGgAH 51 vajrapANiH 103 vajrasvAmI 76 vajrAyudhaH 74 vaNijaH 98 vatsakA 70 vanavahniH 100, 101 vanecaraH 57 vaprA 81 varendrAH 51 varNAH 45 vartulAni 17 varSAH 100, 101 valabhIpatiH 70 vaziSThaH 50 vasantatilakA 11 vasantasenA 71 vasantikA 71 vasudevaH 61 vasudharaH 58 vasupUjyaH 81 vAkpatirAjaH 136 vANArasI 81 vAtsyAyanaH 54, 76 vAditrANi 45 vAmanikA 71 vAmA 81 vArAH 46, 109 vArAhI 50, 87 vAlambhAH 51 vAlI 19 vAlmIkiH 76, 101, 104 a vAsavaH 16 vAsudevaH 61 vAsupUjyaH 60 vikathAH 45 vikramorvazIyam 145 vicarikA 70 vijayaH 81 vijayasenA 71 vijayA 70, 75, 81 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .68 vidagdhaH 46 vidarbhAH 52 viddhazAlabhaJjikA 56 vidyamAnasyArthasyAgumphaH 3 vidyAsthAnAni 48 vidhAtA 61 vidhiH 61 . vinayacandraH 25, 43, 80 vinAyakaH 85, 86, 90 vinItA 81 vinodapAtrANi 48 vindhyaH 16, 52, 70, 100, 102 . vinItA 81 vinodapAtrANi 48 vindhyaH 16, 52, 70, 100, 102 vimalaH 60 virAjikA 70 viruddhArthaprakAzatvam 104 vivAhAH 47 vivekaH 57, 85 vizeSaNagaNaH 10 vizvakarmA 141 vizvasenaH 81 vizvAmitraH 50 vizvAvasuH 50 vizvezvaraH 51 viSNavaH 47 viSNuH 13, 22, 81, 103 viSNukumAraH 76 viSNucaityam 95 viSNoravatArAH 76 vihasitam 137 vItarAgaH 88 vItarAgastotram 84 vIraH 19, 47, 61 vIracaritam 138 vIrapANDayaH 40 vRkSaH 57, 96 vRttayaH 44 vRddhaH 94 vRSaH 7, 77, vRSabhaH 60, 100, 102 veNIsaMhAraH 138, 146 vetAlaH 97 vedAH 5, 19, 24, 44, 48 74, 78 vedagarbhaH 88 vedAGgAni 48 vezyA 6, 7, 94 vaidehI 55 vaidokaH 137 vaidyakaH 58 vainateyaH 89 vairAgyazatakam 139, 140 vairATyA 75 vaiSNavI 50 87 vokANAH 52 vyAkaraNam 45, 54 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 vyAdhayaH 52 vyAsaH 57, 76 104 a, 146 vratAni 48 zakaH 62 zakaTaH 89 zakuntalA 75 zaktayaH 44 zaktikumAraH 74 zakraH 14, 75 zaGkaraH 18, 75, 106 zacI 74, 75 zacIpatiH 74 zaNDhaH 96 . zatram 100, 102 zatruJjayaH 104 zaniH 75 zantanuH 63 zabarikA 70 zabdAnuzAsanam 8 zambhavaH 60, 85 zayanaguNAH 47 zayyambhavaH 76, 104 a zarat 100, 101 zarIrapiTikA 90 zarIrANi 45 zarvavarmA 8, 110 zalyaH 54 zAkaTAyanaH 104 a zANDilyaH 50, 76 zAntiH 47, 67, 85 zAradA 61 zArdUlavikrIDitam 15 zikhariNI 14 zivaH 4, 98 zivacaityam 95 zivA 81, 86, 88 zivAgamaH 99 ziziraH 100, 101 zizupAlaH 89 zizupAlavadhaH 141 146 zIlAGkaH 104 a zItalaH 60 zIlI 90 zuklanirUpaNam 9 zubhAGkaH 142 zeSaH 19, 103 zauryapuram 82 zyAmA 81 zrAvastI 81 zrIH 81 zrInAram 53 zrIpatiH 75 zrIparvatAH 52 zrImAlaH 51 zrIrASTrAH 52 zrIharSaH 104 a zrutayaH 46 zreNikaH 74 zreyAn 60 zlokalakSaNam 5 . Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 zvetanirUpaNam 16 zvetAmbaraH 78 zvetAmbarAcAryaH 90, 91 saMyamaH 48 saMvaraH 81 sakhIbhaTaH 90 sagaraH 47, 52, 61, 74 saGgrahaH 47 sajjanaH 99 saMjJA 45 satI 88 satyabhAmA 88 saduktikarNAmRtam 142 sanatkumAraH 89 samasyA 100, 101 samitayaH 45 samudravijayaH 81 samudrAH 46 samvaraNaH 63 sarasvatI 62 saras 99, 100 saroruham 100, 101 sarvamaGgalA 61, 88 sarvopamA 76 sarvopamArthabIjam 104 sAMkhyam 99 sAdhudharmaH 47 sAmAnyaH 7 sAlvaH 89 sAvitrI 74 siMhapuram 81 siMhasenaH 81 siGghalaH 52 siddhAH 48, 87 siddhArthaH 81, 84 siddhArthI 61, 81 sindUrikA 70 sindhuH 52 sItA 135, 150 sugataH 70 sugrIvaH 19, 81 sujyeSThA 79 sutanuH 70 sutArA 74 sudarzanam 81 sudyumnaH 62 sudharmA 76 sunandA 75 supArzvaH 60 subandhuH 104 a subhadrA 61, 71, 79 subhAjanam 100, 101 subhASitaratnakozaH 143, 146 subhASitaratnabhANDAgAraH 135 subhASitAvalI 138, 141, 143 subhUmaH 47, 74 sumaGgalA 61, 75 22 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sumatiH 60 sumitraH 81 sumitrA 75 sumeruH 87 suyazAH 81 suyodhanaH 138 suraguruH 75 surajyeSThaH 61, 88 suratAvasAnam 46 surASTrAH 53 suvidhiH 60, 85 suvrataH 60 suvratA 81 suSeNaH 67 susImA 81 sUraH 76, 81 sUryaH 75, 99, 100 senA 81 somakaH 62 saukhyam 56 saukhyakaraNAni 44 saudAminI 71 saudhaH 77. saudharmaH 47 saurASTrAH 51 sauriH 16 sauvIraH 52 skandaH 19 skandakAcAryaH 76, 79 strI 7, 87 sthUlabhadraH 62, 76 smitam 137 smRtiH 64 syandanaH 100, 102 sragdharA 14 svadarzanopamA 79 svarNaguNAH 46 hanumannATakam 140 hanumAn 19, 141 hammIravIraH 90 hayagrIvaH 89 haraH 61,75, 76, 136 harabIjAni 85-88 hariH 13, 16, 88, 89, 137, 142, 144 hariNI 71 haribhadraH 104 a harizcandraH 61, 74, 104 hariSeNaH 47 harSaH 62, 63, 70, 71, 78 harSacaritam 62-74, 87, 88, 93, 109 harSapuram 53 hastAvalambanam 100, 102 hastinApuram 82 hastI 58 himaH 100, 102 himagiriH 139 himavAn 4, 106 himAcala: 100, 101 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ himAdriH 25 (pUrtiH ) himAlayaH 52, 53, 74, 75 abhinandiH 104 a hiraNyakazipuH .89 umAsvAtiH 104 a hInopamA 79 kAlidAsaH 104 a hIruyANI 53 guNADhyaH 104 a hemacandraH 8, 40 gautamasvAmI 104 a hemantaH 100, 101 trivikramaH 104 a. hemAdriH 7, 25 dhanaJjayaH 104 a haihayaH 74 dhanapAlaH 104 a ___2. kriyAnirNayaparicchedadhAtUnAM suucii| [ aGkAH pUrva pRSThasaMkhyAM tadanu paMktisaMkhyAM darzayanti / ] aJca 27-8 abhyas 40-3 aTa 26-14 abh 26-15 aN 26-22 am 26-14 atirica 42-26 ay 26-13 ad 27-22 arc 27-5, 27-6, 36-7 adhigam 28-1, 29-2 arba 36-20 adhipat 35-15 artha 29-14 adhI 28-7, 30-5 . arda 28-24, 32-22, 39-4 anumA 36-8 arpa 27-11 anumI 36-8 aI 27-6, 27-10, 29-29, anumIm 36-8 39-26 anviS 32-13, 42-5 alaMkR 31-18 anveS 32-14, 42-4 av 27-13 apidhA 31-4 avataMs 31-17 abhidhA 26-23 avadhU 28-19 abhilaS 29-13 avasad 30-17 abhivanda 27-4 avaso 28-20 abhyavahna 27-22 avaheD 39-12 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 avekSa 32-13 az 38-10 as 26-3, 38-11 asUy 31-2 AkaNe 28-11 AkR 32-10 Akruz 32-25 Akroz 32-3 AkSip 32-2 AkhaNDa 29-9, 29-11, 21-12 Akhid 30-16 AkhyA 26-20 Acarma 26-19, 29-23 . Acam 28-9 AjJA 29-5, 42-12 Adiz 29-23 Andola 28-17 Ap 29-4, 29-14, 37-4 Apad 29-1 AbhASa 26-21 Amantra 32-10, 32-11 ArAdh 27-3 . Alap 26-25 AliGg 28-14, 43-3 Alok 32-15 Aloc 28-4, 28-5, 28-6 AvirbhU 26-4, 42-21 AviSkR 26-6 AzaMs 33-19 AzaGkha 31-14 AzAs 29-14, 33-18 Azri 27-4 AzliS 28-13 As 26-3, 43-19 Asad 28-26 AhR 27-24 AhlAd 26-26, 32-8 Ahe 32-10 i 26-13 icch 29-13 il 29-3, 29-7 iS 42-4, 42-5 IkS 32-11 ID 27-2, 27-5, 27-10 Ir 41-19 IrNya 31-1 IS 29-3 uccara 26-24 ujjh 29-19 uDDI 42-28 utkaNTha 34-21 utprekS 28-2 utsaha 38-5 utsRj 29-20 uday 34-1 udi 34-1 udI 34-1 udgR 26-21, 27-25 udghaTTa 42-14 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 udvija 30-12, 30-15, 31-13, 43-11 udAha 26-21 unnyupadiha 32-19 unmiS 40-6 unmIl 40-5 upaguh 28-14 upacar 27-3 upaci 31-24 upajJA 42-12 upalabh 27-28, 29-2 upavas 42-2 upazlok 27-9 upAs 27-9 ullal 36-26 . Uh 28-2 R 27-5 Rc 27-5 Rcch 26-13 Rdh 30-6 RS 30-1 ej . 31-9 edh 30-6. eSa 28-23 kam 27-17 kaG 27-17 kaN 33-12 kath 26-20 kand 32-25,36-24 kam 29-13, 29-16, 29-17 kampa 30-22, 30-23, 31-9 kaje 30-18 karva 32-12 kal 27-16, 41-15, 41-16 kav 27-5, 31-26 kAGkSa 29-13, 29-14 kit 28-16 kil 27-15, 43-13 ku 31-25, 35-12, 42-18 kuj 31-11 kuJca 31-5, 31-6, 31-23 kuNa 33-12 kuts 31-28, 32-2 kuth 35-27 kunth 30-17, 35-27 kund 32-25, 32-26 kup 30-20, 31-1 kur 42-18 kU 31-26 kUj 31-25, 33-13 kU 32-26 kR 27-15, 28-12, 34-9 kRt 39-6 kRnt 29-9 kRS 28-22, 29-22, 29-23 kR 34-9 kRt 27-8, 28-23, 39-6 klUp 28-16 kai 27-15 knUya 42-19 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SOR krad 32-25 krandu 32-25, 36-25 kram 26-14 krID 27-16, 43-13 krudh 31-1 klam 20-15 kliz 30-9, 30-13, 30-14, 30-16, 30-18, 37-12 klIb 37-7 klIbAya 37-7 kvaNa 26-24, 33-12 kSaNa 28-21, 29-5, 30-21, ___40-19, 40-20 kSam 30-2, 31-23, 37-8, ___43-17 kSi 28-24, 40-19 kSiNa 28-22 kSip 29-5, 29-6, 43-12 kSiva 27-27 kSu 31-26 kSum 34-13 kSai 40-19, 40-20 kSvel 35-8 khad 39-19 kharba 30-18 khav 32-12 khAd 27-22, 39-19 khid 37-27 khind 30-15 khu(khU ) 27-16 kheda 29-23, 30-9 khela 27-16, 35-8 khelAya 35-8 khai 39-19 gaggha 27-17 gaj 33 10 gad 26-19 gam 26-12 garba 33-10, 33-11 gaI 40-1 garva 29-16, 36-4 garvAya 36-4 garha 32-1, 37-3 gal 27-24 galbh 37-6 galha 32-1 gaveS 32-13, 32-17 gAdh 37-25 guj 31-26, 31-27 guJ 42-28 guND 30-19, 30-20 gup 27-14,31-28,40-11 gUr 36-1 gRdh 29-13, 37-25 gRh 33-21, 33-22 gai 27-15 grath 41-4 granth 41-4, 41-5 gras 27-24 graha 30-25, 30-26, 33-21 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 gluca 31-12, glai 30-18 ghaT 30-8, 42-15 ghiNa 33-21 ghuT 32-28 ghuNa 31-15 ghuSa 43-4 ghUrNa 31-15, 31-16 ghrA 28-14 cakAs 31-22 caT 30-21 cand 26-26 car 26-14 cace 30-5 carva 27-21 cala 31-9 ci 28-19, 32-14 cit 43-14 cint 28-7, 28.8 cilla 33 15 cud 29-8 cur 31-12 cull 33-15 cUSa 28-10 ceST 30-8 chad. 27-25, 31-3, 35-14 chardU 27-26 chid 29-9,29-11, 42-26. chur 29-9, 32-19 ched 42-27 cho 29-11 jA 27-22 jaGg 32-22 jan 26-5, 26-12 jap 26-24 jalpa 26-19 ji 32-23 jIva 26-5, 27-21 ju 32-21 juD 38-8 jur 41-1 jRmbha 40-6 z2a 41-1, 41-2 jJA 27-27, 27-28, 29-8, 42-13 jyA 41-2 Dip 37-28 taka 27-17 tathU 28-22, 28-24,29-10 taJca 37-18 tan 34-16 tap 30-12,42-24, 42-25 taya 34- 11 tarka 28-1, 28-2, 28-16 tAD 32-22 tAya 34-11 tija 30-1 til 33-14 tilla 33-14 kRd 27-25 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 tuT 37-29 tuD 29-10, 29-12, 42-16 tud 30-10 tul 37-10 tulaya 37-10 tuS 32-12 tur 36-5 tRd 29-21 tRp 32-6,32-9, 41-6, 41-7 tRS 29-18 tRD 28-22 tR 32-24 tyaj 29-22, 43-17 trap 32-4 tras 31-14 truTa 37-29 trai 27-14, 34-11 tvakS 29-10 tvar. 29-17, 36-5 tvaraya 36-5 day 27-13, 36-10 daha 28-25 dA 27-11, 27-12, 30-25, 33-23, 35-5, 43-1 dAn 35-5 diva 27-16 dI 36-10 dIpa 31-21 du 30-12, 37-21 duHkha 30-10, 30-11 dula 39-22 duh 38-27 dU 30-17, 37-21 dR 38-6 dRz 32 15 dR 31-7, 31-8, 38-6 de 36-10 dai 33-23 do 29-9, 33-24 dolAya 39-22 dyut 31-21 dram 26-15 drav 26-16 drAkSu 29-15 druh 31-1, 38-27 dU 28-21, 28-23 dviS 31-1 dhanv 35-13 dhA 26-7, 31-5 dhAra 37-23 dhAva 26-15, 31-14, 35-13 dhi 41-25 dhikSu 30-15 dhinv 32-7 dhI 41-25 dhu 30-22, 30-23, 30-24, 40-24 dhukSu 30-15 dhU 40-24 dhUna 30-23 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhUp 30-14, 39-23 dhUr 37-23 dhR 41-25, 41-26 dhRS 34-23 dhe 28-10 dhyai 28-7 dhrAGka 29-15 dhru 37-22 dhruva 37-22 dhai 32-6 dhvaMs 26-17 dhvan 30-22, 31-25 dhvAyU 29-17 naT 27-15 nad 31-27 nand 30-6 nam 40-3 namasya 27-1 naya 38-12 nithU 27-18 . nij 39-24 nid 37-17 nidai 31-10 nind 31-28, 37-17 nibaI 28-24, 33-9 nibhAla 32-16 niyuja 29-6, 29-8, 34-8 niras 27-26 nirAka 29-24 nirUp 28-3, 28-4 niryat 35-20 nirvas 42-2 nivRt 26-9 nivasa 42-1, 42-3 nivRt 32-17 nizaNa 42.8 nizam 28-11 nizAn 42-7, 42-8 nizumbha 41-24 nizo 42-8 nizci 28-19 niSidha .38-3 niSedha 29-24, 29-25 niSeva 27-1 niSkaDa 41-15 niSThIva 27-26 nI 28-19, 38-12 nu 27-1 nud 29-5, 29-6 nRt 27-15 na 38-12 pac 27-19 paTh 30-5 paNa 27-7 pat 26-17, 35-15 pan 27-7 parAmRz 28-3,28-13,28-17 parAvRt 32-17 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 parigaNa 28-3 paribhU 28-8 pariram 28-13 parivigaNa 28-3 parivRt 32-17 pariSvaj 28-12, 35-23 pariha 29-20 palAya 31-13 pA 27-14, 28-9. 39-1 pAr 40-16 pAla 27-13 pI 39-1 pID 30-11, 30-12 pIv 39-1 pu 37-15 punth 30-17 pratiSidh 29.23 pratI 40-4 pratR 40-2 prath 35-17 pradA 35-5 prapaJca 39-28 prabudh 40-6 prabhU 32-23 pramath 28-23 prami 42-10 pramI 42-11 pramuc 34-18 prayas 30-7 pralambha 40-1 pravay 30-7 pravRt 26-3 pravepa 31-9 prasAdha 31-19 prasU 26-11, 33-16 prasthA 26-13 prasmR 28-18 prahas 27-17 praharSa 26-25 prANa 26-6, 39-27 prAdurbhU 26-4 prAduSkR 26-6 prAp 29-1, 37-4 prAsaMvR 31-3 prI 32-6, 32-8, 40-13, 10-14, 40-15 40-26,40-27 pU 40-17 pUj 27-5, 27-6, 27-8 pUra 40-17, 40-18 pUS 32-11, 40-27 pR 32-7, 40-14, 40-16, 40-17 pRNa 40-13 pR 40-13, 40-16 pes 33-17 pyai 30-6 prakAz 31-20 praNam 27-3 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 puSa 28-25 prekSa 29-18 preGgha 26-15 prer 29-3, 29-7, 41-19 prela 41-19 preS 42-4 proNu 31-5 plu 32-24 pluS 28-24, 28-25 badh 32-1, 36-15 bandh 36-15 bAdh 30-13, 30-16, 33 6, 43-17 budh 27-27, 27-28, 32 8, 36-2 . bund 30-10 bRMha 33-5, 43-17 brU 26-19, 26-20 bhakS 27-22, 27-23, 39-9 bhaj 27-2, 43-8 bhA 31-20 bhAl 32-16 bhASa 26-22 bhAs 31-21 bhid 31-8 bhI 31-13 bhuj 27-21 bhU 26-3, 28-8, 29-1, 29 2, 42-20 bhUS 31-16, 31-17 bhRj 27-20, 43-16. bhRz 26-18 bhRzAya 38-18 bhraMz 26-18, 38-17 bhraMs 38-17 bhram 26-15, 26-16, 28.. 15, 31-15, 31-16 bhrasj 27-20, 43-16 bhrAj 31-20 bhrAs 31-20 mlakSa 39-9 maMh 34-3 maND 31-17, 31-18 mad 32-12 man 27-9, 28-4, 40-22 manth 30-27, 30-28 mand 43-10 mandAya 43-10 maya 29-6 maI 25-18 mah 27-6, 27-10, 34-2 mahIya 34-2 mA 37-20 mAn 27-5, 28-4, 40-21 mArga 32-14, 36-12 mid 32-11, 35-25 mil 37-14 mI 28-21, 28-23, 42-10 mIm 26-14 mIla 37-14 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 muc 29-21 muJc 29-19, 34-18 muT 36-18 muND 29-10, 30-19 mur 30-19 muS 31-11, 39-15 mUl 30-9, 30-10 mUS 31-11, 39-15 mR 28-20 mRg 32-13, 36-12 mRj 26-8, 34-20 mRd 39-25 mRS 30-1, 30-2, 30-3, 41-8, 41-9, 41-10 me 37-20, 42-11 med 35-25 mokSu 29-19, 34-19 mrad 39-25 mluc 31-12 yaj 27-6 yat 35-19 yas 29-21 yA 26-15 yuj 29-6, 32-22 yudh 32-22 rakS 27-13 raGg 26-15 racU 26-7 raJ 38-1 raT 26-20 raNa 26-20, 26-22 rath 38-15 ram 27-18 ras 28-9, 31-27 rAj 31-21, 38-1 rAdh 26-9, 26-10, 27-19, 38-15 rica 33-1 riph 32-19 ru 29-18, 31-22 ruj 30-10, 30-11 ruNThaM 31-11 rud 32-5, 39-29 rudh 31-7 ruSa 31-1, 31-2 rUp 32-16 rev 28-15 lakS 34-15 laG 36-27 laJ 32-3 lap 26-23 lama 29-1 lal 36-26 las 27-16, 31-27, 37-24 liGga 43-3 lip 28-14 limpa 32-19 liha 28-10 luT 35-3 luNTa 31-11 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 lunth 30-17 lup 28-26 lubh 29-14, 43-15 lU 29-11, 29-12 lok 32-15, 37-9, 37-16 loca 37-16 loD 30-27 vaca 26-19, 39-3 vaJca 40-2 vaNT 39-13 vad 26-19, 26-23, 26-24 27-4, 29-4, 39-4 vagh 26-16 vam 27-25 vay 39-17 var 41-12 varivasya 27-2 varNa 27-6, 27-9 va: 35-2 vaI 33-8 val 32-18, 43-18 valg 26-15, 27-21 vaz 29-16 . vas 26-4, 42-1, 42-2 vah 30-4 vA 39-20 vAGga 29-15 vAJch 29-15 vikatth 27-8 vikas 40-5 vikR 32-20 vikSip 32-20 vigarha 31-28 vigAh 30-28 vighadda 42-14 vicar 28-5, 28-6 vici 32-12 vicint 28-1 vicch 38-14 vita 34-17, 42-24 vitR 27-11 vid 26-3, 27-27, 28-26, 29-1, 33-25, 33-26, 35-26 vidadh 40-1 vidR 28-24 vidai 31-5 vidru 31-13, 31-14 vidh 33-7 vidhA 26-7 vidhu 30-24 vidhU 40-25 vibhUSu 31-16 vibhram 28-16 vimRz 28-1 virAja 31-21 vilakha 29-23 vilas 37-24 vilok 32-15 vizaGkha 28-15 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 vizas 28-22, 33-19 viziS 41-27 vizvas 40-4 viSkambha 38-24 visphUrba 28-18 visres 40-4 vihR 27-16 vIra 29-7 vR 29-16, 29-24, 30-26, 31-3, 39-21, 41-11, 41-12, 41-13 vRMha 33-4 vRj 34-4 vRt 26-4, 34-24 vRdh 30-6, 35-1 vRzc 29-9 vRha 33-8 vR 41-11 ve 39-17 veS 29-7 veSTa 30-20, 30-21 vai 39-20 vyartha 30-9, 30-10, 30-16 vyadh 33-7 vyaya 36-17 vyAghuT 43-5 vyAdha 33-6 vyApR 29-4, 29-8, 30-7 vyApR 30-7 vyAloD 30-27 vyAvRt 32-18 vyAhuD 43-6 vyAhR 26-21 vyAhoD 43-6 vyutsRj 27-12 vyUya 39-17 vraja 26-13, 29-20 vI 41-11, 41-13 vID 32-4 zaMs 27-2, 33-19 zak 30-4, 32-23 zap 32-2, 32-3, 35-21 zal 38-19 zAD 38-19 zAs.33-18 zi 42-7 zikSu 30-5 zil 33-3 ziS 26-16, 41-26, 41-27 zI 31-10 zIk 35-7 zIl 33-2, 40-3 zuc 35-10 zucya 35-10 zuddha 42-23 zundha 42-22 zubh 21-22, 41-23 zumbha 28-26, 31-22, 41-23 zuS 30-13 zcut 31-23 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 zrath 43-7 zranth 43-7 zrA 27-19, 41-17 zri 27-20 zrI 41-17 zru 28-11 zruNa 28-25 zra 27-2 zai 27-19, 41-17 zlath 39-7 zlAgha 27-8 zliS 38-25 zluNa 28-25 zvas 26-6 saMvad 39-4 saMvibhaj 43-8 saMzI 28-15, 28-17 saMzIl 40-3 saMha 28-21 saMkRt 26-20, 26-22 saMkSu 28-23 saMgrAm 32-21 saMgrAmaya 32-21 saMghaTTa 42-14 saMjJA 42-12 saJja 35-22 sad 37-1 saMtap 30-16 saMdhe 43-1 samutpad 26-5, 26-8 saMpRc 34-6 saMgraha 32-21 saMbudh 32-7 saMbhaj 30-25, 30-26 saMbhASa 26-25 saMbhU 26-4, 28-2 saha 30-1, 38-5 sAdh 26-9, 26-10, 26-19 sidh 26-9, 38-3 sil 33-3 su 26-11, 27-11 sukha 26-26, 32-7, 32-9 sU 26-11 sUd 28-22, 31-23 sa 26-11, 26-16, 35-13 sRj 37-11 sRpa 26-13 sel. 35-8 skambha 29-26 sku 29-25, 29-26 skumbha 29-26, 30-1 stambha 29-24, 38-21 stu 27-1 stubh 29-25, 38-23 stubhbh 29-25, 38-23 stR 31-6 stR 31-7 styai 34-12 sthag 31-4 sthA 26-3,29-3, 29-7, 30-19 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 snA 27-20, 27-21 svan 31.26 snih 32-11, 43-2 svap 31-10 snuh 32-23 svad 32-5 snai 30-20 svAd 32-5, 37-26 spand 30-8 svIkR 30-25 spRz 28-13 han 28-23 spRh 29-15, 29-17 hay 26-18 sphAya 30-6, 43-17 has 27-5 sphuTa 31-7, 31-8, 40-5, 41- hA 26-16, 29-22, 43-19 21, 41-22 hiMs 28-21, 36-14 smi 27-17 hi 26-18, 29-4 smR 28-7, 28-18 hiND 39-11 saMs 26-17, 27-25 hil 39-11 srav 31-23 hRNIya 36-22 srasj 35-23 hRS 37-13 svaja 30-28 hI 32-4, 36-22 svad 32-5, 37-26 hIcch 32-4, 36-22 3. anekArthazabdasaMgrahaparicchedanirdiSTAH zabdAH / a-119 aTTaH-113 akSaH-131 ' atha-120 agram-128 atho-120 aghaH-112 adhyakSaH-131 aGgadaH-126 adhyakSam-131 aGgadam-126 anantaH-116 aGguliH-117 anantam-116 acchaH-122 animiSaH-130 accham-122 anu-120 ajaH-112, 122 anukarSaH-130 ajita-116 anubandhaH-127 anuzayaH-118, 128 Ima_990 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 . antar-121 antarA-122 antareNa-122 apadezaH-130 apavarga:-117 apavAdaH-126 apaSThu-122 apa-121 api-121 abjaH-112, 123 abjam-112 abdaH-126 avaTaH-124 avatAraH-118 avadAtam-126 avanam-127 avarodhaH-127 aha-121 ahaha-121 ahobata-122 A-119 Acchuritakam-119 AjiH-123 ADhakam-114 ADhakI-114 AtarpaNam-125 AtmayoniH-127 AntakaH-115 ApattiH-116 AyatiH-116 ArakSaH-131 AzAbandhaH-118 AzitambhavaH-130 Azitambhavam-130 abhitaH-122 abhIkSNam-122 amaraH-129 amA-121 amRtam-125 ayi-121 aye-121 aram-128 aruNaH-125 arcA-112 arjunaH-116 arthaH-126 ardhapArAvataH-119, 126 : arhat-113 alamakaH-117 alarkaH-115 alasaH-131 24 Asatti:-116 Askandanam-118 Aho-121 i-120 itam-125 inaH-127 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrANI-115 I-120 u-120 um-120 uddIza:-130 udAtta:-126 upa-121 upacAraH-118 upadhAnam-127 upanAhaH-131 urarI-121 uSaH-130 uSA-130 UrarI-121 UrI-121 UrNA-113 UrmikA-115 R-120 RNam-113 RSiH-130 e-120 evam-121 ai-120 o-120 au-120 kaH-122 kaGkaNam-116 kacaH-112 kacchaH-122 kaTaH-123 kaTakam-114 kaThaH-124 kaNaH-113, 125 kaNA-113, 125 katham-121 kathAprasaGgaH-119 kadambam-128 kanakam-114 kaniSThaH-124 kaniSThA-124 kam-120, 122 kamaThaH-124 kamaTham-124 kambuH-128 karaH-128 karajaH-123 karaTaH-124 karaNam-115 karIraH-129 karuNA-115 kareNuH-125 karkaTa:-124 karNaH-113 kalakaNThaH-118 kalahaMsaH-119 kaliH-130 kaluSam-130 kalyANam-116 kavacaH-115 kAkiNI-116 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAJcanam-127 kAJcanI-127 kAJcI-112 kANDaH-113 kAntA-113 kAmbojaH-123 kAlakaNThaH-124 kAlAnusAryam-128 kim-120 kimu-121 kimuta-122 kirAtaH-116 kila-121 kIrtiH-113 kukkuTaH-115, 124 kuJjaraH-129 kuJjarA-129 kuNThaH-124 kuNDalI-116 kutapaH-127, 127 kutUhalam-130 kumudaH-126 kumbhakAraH-118 kumbhayoniH-127 kulakaH-115 kulikaH-114 kuzaH-130 kuzikaH-114 kuSTham-124 kuhanam-127 kuhUH-131 kUTam-123 kRkavAku:-117 kRtajJaH-123 kRtam-113 kRpITapAlam-130 kRSakaH-114 kRSNA-113, 125 ketuH-113 kauzikaH-115 krIDA-113 krauJcaH-112 kSaNaH-113 kSayarthaH-126 kham-122 khalu-121 gaJjA-123 gaNAdhipatiH-126 gaNDaH-124 gadaH-126 . gadA-126 gandharvaH-128 gandhavahaH-119 gADhamuSTiH-124 gAthA-113 gAruDam-125 giriH-129 guJjA-112 guDaH-113, 124 gopatiH-116 / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gomedakam-117 goSTham-124 gautamaH-117 grahaH-131 graharAjaH-123 ghanarasaH-131 ghanasAraH-118 ca-120 cakraH-129 cakradharaH-118 cakram-129 catuSpathaH-126 carcA-112 citiH-125 citrakaH-115 citrabhAnuH-127 citrarathaH-126 chandaH-113 jagatI-116 jaghanyajaH-123 jaDaH-124 janakaH-114 jayaH-128 jayA-128 jalakaraGkaH-119 jalajam-123 jaladaH-126 jalaruNDaH-125 jalazUciH-122 jinaH-127 jIrNam-125 jIvaJjIvaH-130 . jIvitezaH-119, 130 jUH-122 joSam-121 jJaH-123 jJAtiH-113 jyeSThaH-124 jyeSTham-124 jhaJjhA-123 tathA-120 tamaH-131 tamAlapatram-119 tamopahaH-119 taralam-130 taruNaH-116 tADaH-124 tArakaH-114 . tArakam-114 tArakA-114 tiktaH-113 tilakam-114 tIrtham-113 tu-120 tulAkoTiH-118 tUlikA-115 . dakSaH-131 daNDaH-124 daNDadhAraH-118 dantazaThaH-124 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 damaH-128 darzanam-116 dazanaH-127 dazanam-116 dAnam-127 dAserakaH-117 digambaraH-118, 129 ditiH-125 . . divAbhItaH-118 dIrNam-125 durmukhaH-115 dRDhaH-125 dehayAtrA-118 daivajJaH-123 doSaH-130 . . doSA-130 dohadalakSaNam-125 droNI-125 dvijaH-112, 123 dvijarAjaH-118, 123 / dvaimAtaraH-118 dhanaH-127 dhanadaH-126 dhanam-127 dharmarAjaH-118, 123 . dhAvanam-117 dhig-120 dhRtiH-113 dhruvaH-130 dhvajaH-112, 123 dhvajam-123 naddham-126 nanu-121 nandakaH-115 narakaH-114 nararAjaH-123 nAgaH-111 nAgadantaH-118, 126 nAnA-121 nAma-121 nAyakaH-114 nAlIkaH-115 nAlIkam-115 nAhaH-131 ni-120 nikaSaH-137 nikaSA-122 nigaraNaH-125 nijaH-112 nijam-123 niyAmakaH-117 nirgranthaH-126 nirvANam-116 nizA-130 nizAntam-116 niSadhaH-126 nIcaH-119 nUnam-121 pakSitiH116 pakSiNI-116 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 padiktaH=113 paTa:-123 paTahaH-131 paTaham-131 paTuH-124 paTTI-124 patAkA-115 patram-129 padminI-117 padyaH-128 padyam-128 padyA-128 parA-121 parAkramaH-128 parikaraH-129 parigrahaH-131 parighoSaH-130 paribhASaNam-125 parISThiH-124 parvataH-116 pArAyaNam-125 pAMzucAmaraH-129 piccaTa:-124 pinAkaH-115 pItakAveram-129 pIthaH-113, 126 pItham-113, 126 puNDarIkaH-117 puNDarIkam-117 punnAgaH-115 puraH-121, 128 puram-128 purastAt-122 puSkaram-129 puSkariNI-125 puSpadantaH-118 pUrtam-113 prakANDa:--115 praghaNaH-125 pracaNDaH-115 prajA-112 prajApatiH-118 prajJA-123 pratikRtiH-118 pratisaraH-118 pradhAnam-127 prapitAmahaH-131 prabhavaH-130 pralambaH-128 prAduH-121 prAdhvam-121 prAptarUpaH-128. priyakaH-114 phenila:-130 phenilam--130 bandhurA-129 balaH-129 balabhadraH-119, 129 balabhadrA-129 balam-129 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .18 balAhakaH-117 bahula:-130 bahulA-130 bAla:-129 bAlakaH-115 bAlakam-115 bAliza:-130 bIjam-112 budhaH-126 bhagaH-111 bhaTTArakaH-117 bhayAnakaH-117 bhavaH-130 bhasat-113 bhANDam-113, 124 bhAradvAjaH-118, 123 bhujaH-112 . bhUmikA-115 bhRGgarAjaH-123 bhRzam-121 bhogaH-111 maNimAlA-119 mathurA-129 madakala:-130 madhukaH-114 madhusUdanaH-127 madhyamaH-128 mandaH-114 manmathaH-126 markaTa:-124 marjUH-112 malam-129 malimlucaH-122 mahaH-131 mahAdhanam-127 mahAnAdaH-118 mahAvIraH-119 mahAzaGkhaH-117 mahI-131 mAnam-127 mArgaH-111 mithaH-121 mithunam-127 muktAphalam-119 mRgaH-111 mRgI-111 meghaH-112 moghanAdaH-126 moghaH-112 moghA-112 mocA-112 modakaH-115 modakam-115 mohaH-131 mlecchaH-122 yajJaH-112 yathA-120 yathA tathA-120 yadvat-120 yamakam-114 yutakam-114 yogaH-111 yojanam-127 raktAkSaH-132 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 raGga-111 rajakaH-114. ratanArIcaH-122 ratam-125 rathaH-113, 126 ramaH-128 ramA-128 rambhaH-128 rambhA-128 * rasaH-131 rAgaH-111 rAgasUtram-119 rAjavRkSaH-132 rAjiH-123 rAjI-112 rAdhaH-126 riSTam-124 rucakam-114 rujA-112 rUpakam-115 rUpam-127 rephaH-128 rohitam-126 rauhiNeyaH-128 lakSaNaH-125 lakSaNam-125 lakSmaNaH-125 lakSmaNam-125 lakSmIH-128 lajaH-112 laTaH-123 lAjaH-112 lAjam-112 lAjA-112 lomazaH-130 lolA-130 vaGgaH-111 vaGgA-111 vaNika-112 vanajaH-123 varuNaH-125 barddhamAnaH-118 valAhakaH-117 vazam-130 vasatiH-116 vAjaH-112, 123 vAjam-112, 123 vATaH-123 vATI-123 vAruNDaH-125 vArUDhaH-125 vAsitam-126 vAsitA-126 vijayaH-128 vijayA-128 viTapaH-117 vittam-125 viduraH-117, 129 vinataH-116 . . vinatA-116 vinAyakaH-117 vibudhaH-126 virUMDhaH-125 vizAlAkSI-132 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 viSvaksenaH-118 vihAraH-129 vRtiH-113 vRthA-120 vRddhaH-126 vRndArakaH-117 vRSaH-130 vRSabhaH-117 vRSabhadhvajaH-119 vegaH-111 vaitaraNI-118 vaidehI-131 vyAjaH-112, 123 vyuSTam -124 vrajaH-112, 123 zataparvA-128 zambaram-129 zAsanam-127 zikhariNI-118 zilImukhaH-117 zUlam-129 zRGgam-111 zravaNaH-116 zrutikaTaH-124 zlAghA-112 saMjJA-113, 123 saMprayogaH-117 sakRt-120 sajjaH-112 saJjaH-123 sattamaH-117 santAnaH-127 sabhA-128 samayA-122 samAhAraH-119 sambAdhaH-116 samyak-121 sargaH-111 sarvajJaH-123 saha-121 sahaH-131 sahasrapAdaH-126 sahA-131 sAkSAt-120 sAdhanam-127 sAmi-121 sAmpratam-122 siddhArthaH-116 suparNaH-116 surabhiH-128 suSImaH--117 suSeNaH-116 sUtaH-113 sthAne-121 sthAlam-129 sthAlI-129 sphuTaH-123 svapnaH-127 svasti-120 svastikaH-115 haMsaH-114 hanuH-127 hanta-120 hariNaH-116 hArakaNThaH-124 hiGgu niryAsaH-131 25 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. anupuurtiH| pR0 4, *lo0 29-[abhidhAnacintAmaNiH 6, 76 ] pR0 5, zlo0 31-[zrutabodhaH] pR0 19, 50 1-pratau tu 'jamAtraviSTapaguNajJa' iti pAThaH / ,, pa0 23-pratau tu 'dhAmiNi' iti pAThaH / pR0 21, 50 16-pratau tu 'prapAThikA' iti pAThaH / pR0 23, 50 9-pratau tu 'kAvyagataH' iti pAThaH / pR0 40 pAdaTIpa-hemacandrAcAryAbhiprAyeNa tapaH [ pANini0 1.3.27 ] pR0 42, pa0 25-karma [pANini0 3.1.88] pR0 48, pa0 18-kalpasUtra-subodhikAvRttau chatraM tAmarasaM dhanU rathavaro dammolikUrmA'GkuzAH 8 9 10 11 12 13 vApI svastikatoraNAni ca saraH paJcAnanaH pAdapaH / 14 15 16 17 18 19 20 21 cakraM zaGkhagajA samudrakalazau prAsAdamatsyA yavAH 22 23 24 25 26 27 yUpastUpakamaNDalUnyavanibhRt saccAmaro darpaNaH // 28 29 30 31 32 33 ukSA patAkA kamalAbhiSekaH sudAma kekI dhanapuNyabhAjAm / iti gaNanA / (atra 22 nAmAni samAnAni, 10 bhinnAni / ) pR0 49, pa0 23-atra gauDI puruvaktA / pR0 82, zlo0 11 [ abhidhAnacintAmaNi 1, 48 ] Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaI mudraNazuddhayaH pAThazuddhayazca / pR. pa. azuddham zuddham pR. pa. azuddham zuddham 1 4 gira(rA) gira[m] 21 chando cchando uvajjhayA ujjhayA 22 prakhya khyAta prakhyakhyAta 19 OM kAraM okAraM 28 vizikAnAM vi(? vai)zikAnAM 2 13 pratApa pratApa 8 17 paramAtmanaM paramAtmAnaM 18 goSThI goSThI 20 gaI 19 samudrAdi samudrAdri paramAtmanaM zreyaH- paramAtmAnaM zreyaH24 adRpUjA adRptatA zabdAkAvyAnu zabdAnu 25 lajjA lajjA 10 saMvAda saMcaya grAmyaM padA grAmyapadA 14 sapra(pa)kSa saprakSa 15 prArabdhakArya prArabdhakAvya 15 vapu vapuH 23 [divA] [rAtrau] 19 bhAsvate bhAsate 3 medasya bhedya[tva]sya 27 puna nIkAsAdibhiH punarnIkA5 yazo hAsAdau yazohAsAdau sAdibhiH ayazaH pApAdau ayazaHpApAdau 10 6 suparNa suvarNa 22 parantu paraM tu 11 vimetyeSaH bimetyeSaH 23 vyAdha-puGgavarSabha- vyAghra-puGgava 16 sakRtam sukRtam puGgavAH rSabha-puGgavA 20-21 jagatastale jagatasta (? tIta)le (? kuJjarA): 21 kSetra netra 24 nAgAzca kuJjarazca nAgAzca kujazca 11 1 kaluSAm kaluSam (nAgAdyAstallajazca) 10 yatInAM yatinAM 5 1 pAdarapUraNe pAdapUraNe 12 8 skUjat sphUjat 3 tava...te' 21 hanti nIkAsa dantinIkAsa 4 valyo vallyo 27 tulyakAnti tulyakAntiH 5 rocikinaH rocakinaH 27 vikaranikara vikarani? 15 dhavalaM dhavala 18 kalA kirati) kara kakA 24 Su (3) 13 3 bhrAmyayAnaH bhrAmyamAnaH 25 agnim ruci 27 naca nava 12 sodhaiH, sodhaiH 6 18 vicAracAra vicAracAro 13 nihita nihata 7 5 nirnidAna asamAnAt / ninidAna 14 vacana vadana asamAnAt 19 yukttaH yuktaH 10 vidura vi(? bhi)dura 21 kanti kAnti 16 vivekahema- deve-vivekahema 26 guNI hemAdriH-devehemAdriH, 28 kaminI kAminI tava 'te' gnim ravi guNi Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 pR. pa. azuddham zuddham 17 jAteSu jAtestu 22 dAridraya-dagdhajana- dAridrayadagdhajana 27 kesarIndra kesarIndra 2 maNino maNito 1 zuddha 10 kAkAdi kAkAdi 11 zAstra zAstra 12 dIpAgama dIpA gata 15 cAcchaTA(1) vAzchaTA 16 dhenvazca gaja dhenvazvagaja 27 alubdhanayana ulUladhvanaya 4 maho dhIra mahodhIra 5 satyocitI? satyaucitI 22. :: zu(yu)ddha puNyo ::.' kaivalya pR. pa. azuddham zuddham 14 18 zastra zAstra 20 prati prasUti 22 cAraNa vAraNa 24 jayati sa jayati 25 dvija dvija28 puNya puNya7 [su]jita [vi]jita 15 puNpo 16 1 mati mati, 6 vIra vI(? nI)ra 8 karpUracandanapicaNDa karpUra candana-picavya 11 cakora bakoTa 12 sikatA-kaNa- sikatA-kaNa - zIkArAndhaH zIkarAndhaH 1. kavalya 22 keki-gala kekigala 23 priyA-tila savala priyaGgu-tila saivala 26 kAlebha kAlebha 17 1 danti danti 6 khadyota khadyota11 kaNTaka kanduka 17 prara(ri)khA-Rti- para ri)khAhAra vRti-hAra 19 karNapAza karNapAzA 3 kapaTi (3) karpaTi(? kapara) 9 maNikebha maNikebha 11 dADima dADima . 12 padma(mAH !) padmAH 13 ghuNDI tuNDI 27 paTTa 28 RjulaM visaMjJAH RjulambisaMjJAH 19 9 pArapata pArApata 11 nAbhi nAbhi15 vAlolapAku bAleyAkU . :* 2 . (gu)rutA saubhAgya (gu)rutAsaubhAgya 9 vakvaM. vaktra11 gulyA gulphA 23 senAnI rAja senAnIrAji 24 sAdhutA sAdhutAH 6 paricito paracitto 8 Urvo aurvo 12 medhoSadhI meghauSadhI 15 dampatI dampati 23 zikha zikhi 24 nimnagA nimnagA 25 gati 27 laghutA-zIta- laghutA zIta bubhukSA- bubhukSe ca 3 saMbhrama 5 ratepramoda rate pramoda 6 vaicityAkalpatA vaicittyAkalyatA 11 yuktayaH yuktathA 16 mAlA yantrA mAlAyantrA 19 zastraM vidyA gRhaM satraM vidyAgRha 2 kalya kalpa 7 matsya varAha matsyavarAha gasti 23 saMbhramA ...... 24 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 pR. pa. azuddham 20 lokAyitaM zuddham lokAyi(ya)taM 22 pa. azuddham 13 sarit15 bhoccaHzrave 24 cAmarI zaralaprayola 1 jUSu klaSu / zuddham sarit bhoccaiHzrave camaro saralapriyAla jRS sRS avyakta 41 46 22 a(su)vyakta prAmaNyAt 8 tattvAdoni 13 buddhi 14 indriya25 brahmadatteti 3 chando10 chipA 12 tura(ru)ka, AgbhyAyika prAmANyAt tattvAni buddhi indriya brahmadatta iti 4 grantha 9 (di.) grantha [di.] chando chipA tura(ru)Ska AgnyAyika mardha dharma 22 sphuTi ru sphuTira bhU0 kuTAdau 24 bhASaNe bhASaNe ca 4 eSTa hRSTa eSTa heSTa 7 nizAmane nizAmane (? nizAne) 8 SaNa SaNa [zaNa 10 dru *cokSa avakalkane vibhyAM tapastapaH dvidir dvai0 43 dadhe ghuSira gAddharthe 23 saddAmakekI saddAma kekI 49 varNasara-kausara- varNa-sarako saMdohaka sarasaMdohaka 18 vasantakaH rvasantakaH 19 zloka 26 baGgAlaH kAmodA baGgAla-kAmAdo 27 mallAra zAbarI mallArazAbarI dezA vallAtA dezavallAtA 28 // 25 // // 22 // rAga bhAgA (? nAmA) ni / 2 zcAva *cAca 3 TAka STaka 4 kuDakabakaH tha kukukkakaH 6 krIDA tribhaji kroDAtribhaGgi 7 jalatAlazca jala(ya)tAlazca 8 pArvatI locanaH pArvatIlocanaH 12 jampAbhinando jhampo'bhinando 18 mahalachi(chI) mahalacchI 19 mayUratI mayUrasI 21 hivapADasI hivapAusI 26 kapiSThala kapiSThi(cha)la 51 13 dharma carma 16 kAca . kAvya (ca) 21 ava kalpane 25 vidbhyAM tapasIpaH 26 dvidi saddhi. 1 dhe 4 ghuSiru 15 gAyeM 17 c| 4 dvitiyA zazadherau, 19 sAtvakI 23 du (5) STaH 1 AGgika 2 AhAra 8 indrayANi 9 vilAsA 16 puruSa-dravya saMpad vinipAta 44 dvitIyAzazadharau sAtvatI 45 ha(dhU)STaH AGgikaAhAraindriyANi vilAsaiH puruSa-dravya- saMpadvinipAta Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR. pa. azuddham 18 mohana vastu zuddham vijJAna vAstu vi(?ni)yuddha dharaNivijJAna dakSiNApatha rujAM cauDa 19 viyuddha dhAraNi vijJAna 3 dakSiNapatha ccauDa 4 tAptI 17 maharSiNAm 53 ___8 dhabalakkaka 11 saptati tApI maharSINAma dhavalakaka saptatiH 15 51 15 sphurita pAte 22 pote 18 20 cita 24 55 29 himAlaya 25 hi mAlavaM pR. pa. azuddham zuddham 22 tasyAkSaraH tasyAjvaraH 1. dvArA same dvArAsame 61 1 vairATayA vairoTyA - 28 rajAM. nivazate niva(vi)zate 10 bhojastu bhojastu ta (?statta ?) 12 nUtano nUtano(? bhUdhavo) pyatrArpita pyatrAsthitaH __ sthaNDile sthaNDile 13 prastaraH(? svanaH) srastaraH 63 15 cchurita 16 okAraM oMkAraM 27 haMsIva rAjahaMsIva cita 64 6 nivR()tti nivRtti(ti) 13 dhairyasya dhairyasyApi 65 16 jaTilA jaTAlA 17 muktAni bandhana- muktabandhanAni vRndAni bandivRndAni 18 viluNThitA viluSTitA . 27 samaya samama nRtA(tyA) nRttA skandantatasrala skandanta tarala 18 nideya sahasra 67 18 pravartamAna pravartyamAna 28 pArthivAsa jA pArthivAvasthaM rAja 68 25 nAvarata nAvavarata 69 15 du:khosikayA duHkhAsikayA 20 prayAsa pravAsa / 23 namatIndivarikA namatIndIvarikA / 9 yazodhane yazodhare(ne) 21 bardhase varghase 72 5 kriyANa kriyamANa 6 upanIya a(u)panIya 16 kulapatraka kulaputraka puruSa nideya sahastra 54 8 puTayati truTayati 14 pUtkRtya phUtkRtya 26 puruSaH karmadhArayaH puruSa karma dhAraya 27 prAhi zubha grAhizubha 55 5 chideNa chidreNa viSamena viSameNa 11 natAMza natAMsa 28 kuza-lava kuzalava 56 10 mUDhanirakSaraM mUDha nirakSaraM 11 rAmanthena romanthena 15 gaura gaure 57 7 yAna yAta 11 lakSA AkSA 13 kAragvadha' kAragvadha 29 1. kAraskara iti paThitavyam 58 19 viza . biza Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 prahata M * ................... pR. pa. azuddham zuddham 24 prahRta 73 4 kApita kArpita 4 vairATyA vairoTyA 16 jAnakI jAnakI, 20 purasya, purasya nagarIzriyA nagarIzriyaH 23 caturvibudhaddhi catuvidhabuddhi buddhayAH buddhayA 27 pratiSThataH pratiSThitaH 76 16 zayambhava zayyambhava 23.24 ratnopattyA vA ratnopattyA vA / vizAlatayA vA, vizAlatayA vaa| 26 paratvena paratvena, 27 bahudhA nyAya bahudhAnyAya 77 4 bhAsuraH rAjeva, bhAsuraH, rAjeva 6 balAbala calAcala 8 DiNDira DiNDIra 21 cekrIyitArthaH cekIyitArthaH (1) 22 sma (smA)ra sma(?sAra 7 kaNikA kaNikA haMsaH11 bhaTTikeva, kubhAryAyAH bhttttikev| kubhAryAyAH1 bandhyante vadhyante 4 gadA gadA 5 vajra-muSTi vajramuSTi 7 bhindapAla bhiNDamAla 82 1 (mi)hilA ma(mi)hilA gajo'tha gajo yaM 15 punanemi punarnemi 19 vicitra vicitra pR. pa. azuddham zuddham 21 dundubhi dundubhiH 84 20 sa nAbhiH sanAbhiH 85 20-21 pAyAdapAyAt pAyAdapAyAd vighnabhyo jino vighnebhyo jino 22 torthakRt / tIrthakRt / / 86 11.12 ityAdi vinAyakaH vijJeyam suto yasya vinAyakaH suto ...ityAdi yasya... bijJeyam / 16 vatu vavatu 6 mahimANimA mahimA-'NimA 11 triviSTapa[viTa]sya triviSTapaviTasya 12 vIthi vIthI 16 muptAda mutpAda 22 sargAmyAsa sargAbhyAsa 88 14 mahAtetaH mahAnetA 27 -zrIvatsa -zaGka-zrIvatsa 90 10 masiji misikti 21 valabhI valabhI 93 7 lalATaiH lalATapaTTaH 8 lobhAgate lobhAdAgate 9 pradhaNAni pradhaNAni 14 lalattara lalattarala 19 karaNA karaNa 21 pRthvI pRthivI 9. 6 noraNA nIrANAM 99 7 tattvopaplava tattvopaplava 102 15 bhidA dIpaH bhidAdIpaH 103 2 dAnAM padAnAM ** haMsaH .. ..... Page #227 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | |