Book Title: Ganit Rahasya
Author(s): Dhirajlal Tokarshi Shah
Publisher: Pragna Prakashan Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005357/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ILITIC haca + T ma ra ka , ke ha ba ja jaat t* i ( T IiLE GIiE I[! - || EDIES Tii ='TE Wain Educationa international lekhakaH-zatAvadhAnI paMDita ate Use Only Gil EP 2 Mwishehrkry op 11EUR For Personal and Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - , -- - 40, - * : 18... - - - - r -aMka dugarInA abhata prayogo - aMka camatkRti,koyaDAo vage2e - s zatAvadhAnI paMdaprIdhIrajalAla zae Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : narendrakumAra DI. zAha, vyavasthApaka : prajJA prakAzana maMdira, ladhAbhAI guNapata bIlDIMga, cIMcabaMdara, muMbaI-9 AvRtti pahelI : jUna 1966 AvRtti bIjI : navembara 1966 mUlya rUpiyA pAMca A pustakanA sarva hakka lekhakane svAdhIna che. mudraka : kAMtilAla somAlAla zAha, sAdhanA prInTarI, ghIkAMTA roDa, amadAvAda. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama *** che. ja samarpaNa ... ... ... ... ... 5 prakAzakIya ... prakaraNa viSaya pRSThasaMkhyA paheluM Amukha bIjuM aMkasthAna trIjuM zUnyanuM sAmarthya ... ... 17 cothuM gaNitanI viziSTa prajJA ... 25 pAMcamuM moTI saMkhyAo yAda rAkhavAnI rIta ... ... chaThuM aMkasmRtine eka vilakSaNa pravega ... sAtamuM saMkhyAne camatkAra ... ... AThamuM ekI-bekInA AkarSaka prayoga ... navamuM samaraka saMkhyAono saravALo ... dazamuM traNa kramika saMkhyAonuM zodhana .. agiyAramuM ajJAta saMkhyAonuM jJAta saMkhyAmAM pariNamana bAramuM uttaranI acUka AgAhI ... teramuM hajAra vikalpano eka ja uttara ... caudamuM dhArele prazna kahevAnI rIta -. .. 109 paMdaramuM prakIrNa pAMca prayoga .. ****** 127 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keyaDAo 244 varga pahelo varga bIje varga trIjo uttare 156 171 18 0. thI Serving jinshasan : 125168. gyanmandir@kobatirth.org - - - - - - - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only zrI lAlamahAdura zAstrI sAthenI e dhanya paLa zrI dhIrajalAla zAha tathA zrI ramaNIkacaMda jhaverI temanI sAthe mahattvanA viSaya para vArtAlApa karI rahyA che. tA. 9-7-65 dilhI. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatAnuM mahAzikhara sara karanAra bhArataratna sva. zrI lAlabahAdura zAstrIne sAdara samarpita Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya sane 1965 nA jAnyuArI mAsanI 17mI tArIkhe suMdarabAI hola (kavInsa reDa, muMbaI) khAte muMbaInA mAnanIya meyara De. bI. pI. davagInI adhyakSatAmAM yojAyela bhavya samArohamAM gaNita-camatkAra" graMtha prasiddha thayo ane te vaDodarAnA vidyApremI zrImaMta mahArAjA phatesiMharAva gAyakavADane sAdara samarpaNa karavAmAM Avyo, tyAre utsAhanAM anerAM dRzyo sajaryA hatAM. A samArohamAM muMbaInA zerIpha, jANItA myunisipala korporeTara tathA anya AgevAnonI hAjarI dhyAna kheMcanArI hatI. e vakhate zatAvadhAnI paMDita zrI dhIrajalAla zAhe gaNitanA je prayoga karI batAvyA, teNe prekSakone atyaMta Azcarya mugdha karyA hatA. , tyArabAda zrImaMta mahArAja zrI phattesiMharAva gAyakavADe A viSayamAM UMDe rasa lIdho ane suprasiddha rASTrasevaka tathA gaNitanA marmajJa zrImAna ke. ke. zAhe A graMthane sellAsa satkAra karI tene vitaraNane vega ApavA mATe "mahArAjA sayAjIrAva hIraka mahotsava tathA smAraka nidhi" temaja "mahArAjA phattesiMharAva cerITI TrasTanA TrasTI-borDane khAsa bhalAmaNa karI. pariNAme A baMne-TrasTanA TrasTI mahAzayoe A graMthanI anukrame 500 tathA 100 prati pUrAM mUlya kharIdI, tenuM gujarAtanA pustakAlayone vitaraNa karyuM, tethI amArA utsAhane vega maLyo ane tyArabAda mAtra doDha varSanA gALAmAM ja ame gaNita-camatkAranI viziSTa putirUpa A gaNita-rahasya nAmano graMtha prakaTa karavA zaktimAna thayA. te mATe ame A sarve mahAnubhAvone aMtaHkaraNathI AbhAra mAnIe chIe. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAna ke. ke. zAhe pAtAnA bahumUlya samayane bhega ApIne A graMthanI praratAvanA lakhI ApI, te mATe temane khAsa AbhAra mAnIe chIe . muMbaI nivAsI zrImAna zeTha zrI mANekalAla cunIlAla, zrImAn ramaNIkada mAtIcaMda jhaverI, zrImAn lAlajI chaganabhAI kApaDiyA vageree A graMthanA prakAzanamAM ghaNo utsAha batAvyA che, te mATe temane aMtaHkaraNathI AbhAra mAnIe chIe. bhAratanA bIjA pratapradhAna sadgata zAstrIjInI vidyAmAnatAmAM ame zrI lAlamahAdura zAstrI gauravagatha prakaTa karavAnI bhAvanA dharAvatA hatA ane te aMge keTalIka taiyArI paNa karI hatI, paraMtu teozrInu tAzka Mda khAte ekAeka avasAna thatAM amArI e bhAvanA amalamAM AvI zakI nahi, eTale A graMtha temane sAdara samarpaNa karIne kRtAMtA anubhavIe chIe. mAtra cAra mAsanA gALAmAM prathama AvRtti khalAsa thaI jatAM A bIjI AvRtti bahAra pADavAmAM AvI che. prajJAnA prakAzana karanAruM suMdara sAhitya bahAra pADavAnI amArI bhAvanA che ane te anusAra yathAzakti pravRtti calAvI rahyA chIe. amane AzA che ke bRhad gujarAtanA dhImAne| tathA zrImAnA amArI A pravRttine yAgya prAtsAhana ApatA raheze. tA. 10-11-6} dhanatrayeAdazI, sa. 2022. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only prakAzaka. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only tA. 16-1066 nA roja amadAvAda TAunaholamAM sanmAnanIya zrI merArajI desAIne gaNita-siddhi graMtha samarpaNa karavAmAM AvyA, te vakhatanuM dazya. graMthalekhaka zrI dhIrajalAla zAha tathA svAgata pramukha zeThazrI araviMdabhAI narottamadAsa graMtha arpaNa karI rahyA che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only prajJA - prakAzana - maMdira taraphathI zrI pravINacaMdra sI. zAha zrImAna ke. ke. zAhane puSpahAra arpaNa karavA sAthe "gaNita-camatkAra" pustaka bheTa ApI rahyA che. zrImAna ke. ke. zAha teno saharSa svIkAra kare che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA lekhaka : zrImAna ke. ke. zAha bI. e., eel bI. jyAre huM khI. e. mAM bhaNatA hatA ane gaNitazAstranA judA judA viSayAnu adhyayana karatA hatA, tyAre kutUhalanI dRSTie hindustAnamAM elajIbrA ke jyeAmeTrI jevA viSaye haze ke nahi, enuM sa MzAdhana karatA hatA. dhIre dhIre jema abhyAsa UDo thatA gayeA, tema samajAtuM gayuM ke elajIbrA ne jyeAmeTrIne taddana judA viSayA tarIke lekhavAnuM hindustAne eTalA mATe pasaMda nahAtu karyuM ke enI khUbIo jaLavAI rahe ane rahasyanI gahanatAnI chApa kAyama rahe. elajIbrA ane jyeAmeTrI gaNitanA keTalAka praznone tAtkAlika saraLa manAvatA haze, paNa lAMbA kALe sa MzeAdhananI jijJAsA echI kare che. temAMye khAsa karIne elajIbrA, e nirvivAda vAta che. eka sAdhAraNa dAkhaleA laI e. amane meTrIka pachInA pahelA varSoMmAM zIkhavavAmAM Avatu (n + 1 ). hatu ke Sum to N terms - n A phormyulA ame geAkhI rAkhatA ane agharAmAM agharA elajIbrAnA praznonA uttara A phormyulAnA upayAga karIne lakhatA. saMzodhananI dRSTie paNa koI divasa enu rahasya samajavA prayatna bhAgye ja koI e karyAM haze. 2 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 hindustAnamAM gaNitazAstra upara lakhAyelAM pustake jema jema vAMcato gaye, tema tema mane khAtarI thatI gaI ke hindustAne gaNitazAstra upara ghaNe ja UMDo abhyAsa karI enI bArIkamAM bArIka khUbIone jaNAvI che, eTaluM ja nahi paNa ene upaga karI kudaratanAM rahasya upara kAbU. meLavyuM che, jyAre Sum to N terms= (+nA artha ane ukelane lIlAvatI gaNitamAM che, tyAre herA Azcaryane pAra hete rahyo Sum to N termno artha ekathI daza ke ekathI keIpaNa rakama sudhIne saravALe karA e thAya che ane e saravALo karavAnI rIta eTale pahelI ane chellI rakama sAthe levI, bIjI ane chellethI bIjI rakama sAthe levI, trIjI ane chellethI trIjI rakama sAthe levI ema thAya che ane sAthe laIe te AvI sAthe lIdhelI rakamane saravALe sarakho hoya che, eTaluM ja nahi paNa A saravALe je rakama sudhI saravALe karavAno che tenAthI aMka vadhAre hoya che, eTale ke enA pachIne AMkaDo eka hAya che ane pahelI ane chellI eTale ke e rakama sAthe levAthI A nave aMka bane che; eTale jeTalI rakamane saravALe karavAne che, tene bee bhAgI navI rakamathI gaNavAmAM Ave che. dA. tarIke 1 thI 10 ne saravALe karavo hoya te 1+10 ne saravALe 11 thAya, 2 ane 9ne saravALe 11 thAya, 3 ne 8 ne saravALe 11 thAya vagere vagere. A rIte 1 thI 10 ne saravALo kara hoya te 10 ne 11 thI guNI 2 e Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgavA. vadhAre sahelA zabdomAM mUkIe to 1 thI 10sudhInA pahelA ane chellA, pahelethI bIjA ane chellethI. bIjA ema sAthe aMke levAthI 11 bane che. Ama 10ne. 2 vaDe bhAgavAthI 5 vakhata 11 banaze, eTale 11 ne. 10 thI guNI 2 vaDe bhAgavAthI saravALo thaI jAya che. A pramANe 10 ne saravALe karavuM hoya te 100 ne. 2 thI bhAgI 101 vaDe guNavA. khUbI te e che ke ekIne. saravALe hoya te ekI pachInI rakama bekI hoya ane bekIne saravALe hoya te tyAra pachInI rakama ekI hoya, paNa baMnemAM eka vakhata bekI rakama hovAthI 2 e bhAgI zakAya. A rIte jyAre mAre abhyAsa vadhate gaye ane brAhmaNanA. chokarAne AMgaLInA veDhA upara navamAMza kADhate je, tyAre. mane samajAyuM ke meTrInI kaThaNamAM kaThaNa gaNatarIo je amane bI. e. mAM TrIganemeTrImAM zIkhavavAmAM Ave che, te sahelAIthI tizAstranA bahAnAM nIce nAnAmAM nAnA bALaka mATe sAdhya bane e rIte zIkhavavAnI kaLA. handaratAnanA gaNitazAstrIoe A rIte prApta karelI. ane tethI mAre acaMbAne pAra na rahyo. thoDA abhyAsa bAda huM ema mAnatA thaye chuM kehinduratAne jyotiSazAstranuM ATaluM badhuM mahatva ApeluM enuM kAraNa jotiSazAstranA bahAne gaNitazAstrane atyaMta. bArIkAIthI arayAsa karavAnuM mana thAya ane abhyAsane. anumo dana maLe, e hevuM joIe. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyotiSazAstra e UMcAmAM UMcA prakAranI enTranemInuM gaNita che, e zaMkA vagaranI vAta che. jeNe hindustAnanA -jyotiSazAstrane abhyAsa karyo che ane jemane enemIne abhyAsa karavAnI taka maLI che, teo kabUla karaze ke khagoLazAstranI aTapaTI ane guMcabharelI gaNatarIo ukelavAnI rIte hindustAnanA tiSazA sahelAIthI zodhI kADhI che. AkhA brahmAMDanI racanA ane tenA niyamane dhyAnamAM levAmAM Ave ane hindustAnanA tiSazAstranI gaNatarIone sarakhAvavAmAM Ave te moTAmAM moTA vaijJAnikane kabUla karavuM paDaze ke AjanA vijJAnanA yugamAM paNa te gaNatarIe sAcI ane bhUla vinAnI che. keIne puro joItA hoya te jagavikhyAta gaNita pAraMgata zrIrAmAnujamanuM jIvanacaritra vAMcI jue. AvAM aneka kAraNasara huM hindustAnanA gaNitazAstramAM rasa letA bhAI e tarapha mamatva ane mAnanI daSTi keLavate Avyo chuM. jyAre jyAre chApAmAM yAdadAstInA prAgonA ahevAle vAMcatA, tyAre enuM rahasya zodhavAnI mane jijJAsA thatI. sAnukULa saMjogomAM paMDita zrI dhIrajalAla zAhanA saMparkamAM AvavAnuM bhAgya prApta thayuM. emanI sAthenI vAtacItamAM khAtrI thaI ke teo hindustAnanA gaNitazAstranA - UMDA abhyAsI che ane mane vadhAre mAna che eTalA mATe thayuM ke aMgrejI gaNitazAstrane UMDo abhyAsa na kare hovA chatAM vijJAnanI daSTie hindustAnanA gaNitazAstrane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 ane prasaMgoe puyara yama rAkhI tamane pAkI teo samajyA che ane tene vaijJAnika draSTie raju karavAne prayatna kare che. pachI zatAvadhAnanA prayege jevAne ane samajavAno mane prasaMga maLe. vaDodarAnA zrImaMta mahArAjA phattehasiMharAva gAyakavADa jeo puNyasmRti mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADanI jJAnane piSavAnI prathAne kAyama rAkhI rahyA che ane pUrvajanI jJAnagaMgAnI tRSAne keLavI rahyA che, temane paMDita zrI dhIrajalAlabhAIne bheTo karI ApavAnI jijJAsAne huM rokI zakyo nahi. mahArAjA sAhebe temanI lAkSaNika buddhithI hindustAnanI UMcI kakSAnI jJAnanI saritAne vahetI karavAnA prayatnamAM paM. zrI dhIrajalAlabhAIne upaga karavAnuM nakkI karyuM ane jAte hAjara rahI temanA prayoga joyA ane temane gaNita-camatkAra graMthane AvakAryo tathA prajAmAM lekapriya banAvavAnuM bIDuM jhaDapyuM. paM. zrI dhIrajalAlabhAI gaNita-rahasyanuM pustaka ATalA thoDA samayamAM taiyAra karI zakyA che, tene yaza temane ane zrImaMta mahArAjA sAhebanA phALe jAya che. gaNita-rahasyamAM gaNitazAstranA pracalita keyaDAone ane samAje mAnI lIdhelA camatkArene temaNe sarala rIte ane sAdI bhASAmAM samajAvyA che. ekI-bekInA prayoga vAMcyA pachI camatkAra nahi, paNa sAdA sIdhA gaNitazAstranA dAkhalAo che, e kabUla karyA sivAya cAle tema nathI. je hAthamAM ekI hoya tene ekIthI guNavAmAM Ave te tenuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 pariNAma ekImAM ja Ave ane ekIne ekI athavA ekIthI guNavAmAM Ave te tenuM pariNAma bekI ja Ave, ATaluM samajavuM bahu saheluM che ane eTaluM samajAya te game teTalA chUpAvavA prayatna thAya te paNa peTImAM athavA hAthamAM rAkhelI ekI-ekI rakamane kahevI muzkela na paDe, e ukta prakaraNa vAMcyA pachI kabUla karavu paDaze. ekI-ekInA AkaSa ka prayAgA uparanuM prakaraNa vAMcavAthI vAMcakone sASa thaze ke kahevAtA camatkAro e gaNitazAstranA sAdhAraNa dAkhalAo che. rakAmI ane camacAnA prayoga AkarSaka ane leAkeAnI gerasamaja dUra karavA mATe upayAgI thaI paDaze. tevI ja rIte prakINa pAMca prayAgA nAmanA prakaraNamAM DAbI ane jamaNI rakama kahevAnI rIta, temaNe je rIte samajAvI che, te rIte samajatAM vAcake kabUla karavuM paDaze ke AMkaDAnI ramata jANanAra prekSakA upara keTalI UMDI chApa paDI zake che ane keTaluM mAna utpanna karAvI zake che. tevI ja rIte gaNitajJAna ane buddhinI kasoTI karanAra koyaDAone abhyAsa karanArane khAtarI thaze ke elajIbrAne hindustAnanA gaNitazAstrIoe ghaNI sarala banAvI hatI. AThamA noMmaranA keAyaDAnA ane te pachInA be-cAra kayaDAonA abhyAsa karavAmAM Ave te tevI pratIti thayA vinA nahi rahe. tevI ja rIte 40 naMbaranA koyaDAne samajavAmAM Ave te tevI pratIti thayA vinA raheze nahi. 40 nakharanA kAyaDAmAM ochAmAM ochA zabdane vAcake pUrepUruM mAna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 AvuM paDaze, nahi tA aneka javAba Avaze, jevA ke 20, 35, 50, 65, 80 vagere vagere. prastAvanA lAMkhI na thAya, mATe eka mahattvanI vAta tarapha dhyAna kheMcI sameTavA prayatna karIza. 1 ne 2 thI guNavAmAM Ave te 2 thAya, 2 ne 2 thIguNavAmAM Ave tA 4 thAya ane 4 ne 2 thI guNavAmAM Ave te 8 thAya, eTale ke aMgrejImAM jene 23 kahevAmAM Ave che, te pramANe ane; paNa atyAra sudhI bhAgye ja ghaNAene khabara haze ke 1 ane 2 nA saravALA 3 thAya ane 2 ne 2 thI guNavAmAM Ave te 4 thAya, tevI ja rIte 1, 2 ane 4 nA saravALe cha thAya ane 4 ne 2 thIguNavAmAM Ave te 8 thAya, eja pramANe 1, 2, 4, 8 te saravALe 15 ane 8 ne 2 thI guNavAmAM Ave tA 16 thAya. TukAmAM A gaNita pramANe koI pUche ke 27mAM zarU karIne samAyelA aMkanA saravALA keTalA thAya, teA bahu sahelAIthI kahI zakAya. enA guNAkAranI thatI rakamanA pahelAnA AMka A saMpUrNa elajIbrA che. 5. zrI dhIrajalAlabhAI e A badhuM eTaluM sahelAIthI samajAvyuM che ke vAcakane hindustAnanA gaNitazAstranA UMcA prakAranA jJAna mATe mAna peDhA thayA sivAya nahi rahe. lAMkhI prastAvanA na thAya, tethI buddhine herata pamADe tevI bIjI aneka mamatA tarapha dhyAna kheMcavAnuM zakaya nathI, paNa eTaluM kahIne viramIza ke hindustAnanI purANI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasamRddhine tAjI banAvavAthI pAchaLa paDI gayeluM hiMdustAna duniyAnI haroLamAM pahele naMbare AvI zakaze. e dRSTie atyaMta mahatvanuM che ke paMDita zrI dhIrajalAlabhAI jevA gaNitazAstranA UMDA abhyAsInI pUrepUrI kadara thAya ane emanA jJAnane tAjuM karavAnA ane vikasAvavAnA prayatnane pUrepUruM anumodana maLe ane utsAhathI AvakAravAmAM Ave. jo Ama thaze te jJAnagaMgAne pravAha akhalita karavAmAM vakhata nahi lAge, evI mArI khAtarI che. vAcakone mArI vinaMti che ke jyAM jyAM samajatAM vAra lAge tyAM tyAM vadhAre zrama le. teo jeTalo zrama leze, teTalA ja AnaMdanA bhaktA banaze ane jJAnasamRddhinA pravAhane vegavaMte banAvaze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya www.ur.cancervencrosancescansarcoeuvrnuscorunun Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] Amukha amoe A graMthanI pUrve racelA "gaNita-camatkAra" graMthamAM aMka ane saMkhyAonI karAmata aMge, temaja saravALA, bAdabAkI, guNAkAra tathA bhAgAkAranI rIte ane tALA aMge keTalIka rasaprada sAmagrI raju karI hatI. vaLI sarvatabhadra yaMtro ane manane dhArele AMka kahenArA yaMtro viSe paNa keTaluMka vivecana karyuM hatuM. uparAMta sahu koIne manamAM camatkArika asara pedA kare tevA siddhAMkanA traNa prAge, gaMjIphAnA cAra prayoga tathA bIjA prakIrNa daza pravega ApyA hatA. te sAthe aMka-vinodanuM paNa eka prakaraNa lakhyuM hatuM ane deza-videzamAM pracalita keyaDAomAMthI cUMTI kADhelA se jeTalA keyaDAo tathA tenA uttaranI paNuM rajUAta karI hatI. teNe zALA-mahAzALAonA chAne, tema ja vidyArasika naranArIone uttama koTinuM manaraMjana pUruM pADyuM che ane gaNitanI gahanatAne keTalAka cAla paNa ApyA che.. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya para'tu gaNita aMge mInu' paNa ghaNuM jANavA jevu che. khAsa karIne aMka-jAdugarI (Mathemagic)nA prayAge ke je yuropa-amerikAmAM vizeSa ne vizeSa leAkapriya thaI rahyA che, tema ja ahI paNa zALA, kolejo, mijalasa tathA pariSade samakSa rajU karavAmAM Ave che ane je leAkeAnA mana para adbhuta asara utpanna kare che, tenuM rahasya jANavA jevu che. e rahasyanu savistara udghATana amee A graMthamAM kareluM che. zatAvadhAnanA pratyeAge! dIrgha samayathI bhAratanI prajAnuM aneruM AkarSaNu karI rahyA che. temAM gaNitane lagatA je prayAgA rajU karavAmAM Ave che, temAMnA ghaNAkharAnu rahasya amArA A ane graMthAmAM eTale ke 'gaNita-camatkAra tathA gaNita-rahasya ' mAM AvI jAya che ane tethI A viSayamAM rasa dharAvanAra sajjanA tathA sannArIoe A ane graMthAnuM sAMgeApAMga vAMcana-manana karavuM jarUrI che. " ApaNe tyAM sAmAnya prathA evI rahI che ke je vastu leAkAne camatkArika lAge, tenA para camatkArikatAnA vizeSa DhALa caDAvavA ane A vastu te viziSTa adhikArIone ja prApta thAya che, ema jaNAvI sAmAnya leAkeAne mATe tenI prAptinA daravAjA baMdha karI devA. vidyA mATe pAtra jovAnI AvazyakatA che kharI, paNa temAM je vijJAna rahelu che, tenAthI jijJAsuone vaMcita rAkhavA ane tenA lepa thaI jAya tyAM sudhI tene gupta rAkhavI, e koI paNa rIte ucita nathI. A prathAne anusaravAthI ApaNe ghaNuM gumAvyuM che. For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha - Adhunika vijJAnazAstrIe zuM kare che? satata zebaLane pariNAme prakRtinuM rahasya samajavAmAM Ave, tene leke AgaLa paddhatisara rajU karI de che ane tenA vaDe jIvane pagI judAM judAM kSetramAM ghaNI pragati sadhAya che. amane A vastu meLavatAM ghaNo parizrama paDyo che, kAraNa ke tene jANanArAoe pitAnI mUThIo baMdha rAkhI hatI ane te viSayanuM khAsa sAhitya paNa hatuM nahi. paraMtu daDha saMkalpa ane prayatna karatAM amane eka pachI eka vastu prApta thatI gaI ane teNe amArA ati jijJAsu hRdayane saMtoSa Ape. AmAMnI keTalIka vastuo te amane pitAne ja spharelI che ane ame tene pravegAtmaka svarUpamAM mUkelI che. amAruM ema mAnavuM che ke amArA A baMne gra vAMcI-vicArIne viziSTa prajJAvALA mahAnubhAve A viSayanI eka yA bIjA prakAre khIlavaNI karaze ane e rIte gaNitajJAnamAM vRddhi karI bhAratanI prAcInatama pratiSThAmAM vadhAre karaze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] aMkasthAna jema saMgItane AdhAra svara upara che ane lipine AdhAra varNa (akSara) upara che, tema gaNitane AdhAra aMka upara che. je aMka na hoya te kaI paNa vastunI yathArtha gaNanA ke gaNatarI thaI zake nahi. "tamArA gharamAM keTalI vyaktio che?" tamArI pAse keTalI puMjI che?" tamArI hAlanI uMmara zuM ?' vagere praznonA uttaramAM je ema kahevAmAM Ave ke- "mArA gharamAM keTalIka vyaktio che." mArI pAse keTalIka paMjI che." mArI uMmara keTalAka varSanI che." te vastusthitine spaSTa baMdha thato nathI ane tethI prazna pUchanAranA manane samAdhAna sAMpaDatuM nathI. tyAM aMkane Azraya le Avazyaka thaI paDe che. jemake- Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akasthAna mArA gharamAM nAnI-meTI maLIne 5 vyaktio che." mArI pAse 5000 rUpiyAnI puMjI che.' mArI hAlanI uMmara 60 varSanI che." vastune bhAva jANu hoya, vyApAranI paristhiti jANavI hoya ke koI pravRttinA kharcane aMdAja kADha hoya te e kArya aMkathI ja siddha thaI zake che, anya kaI sAdhanathI nahi. Aje caMdra para pahoMcavAnI taiyArIo thaI rahI che, paNa pRthvIthI caMdra kyAre-keTale dUra hoya che? tyAM pahoMcanAra rekeTane eka kalAkanI keTalA mAIlanI jhaDapa rAkhavI paDe ? vagere hakIkatonuM jJAna aMkanA AdhAre ja prApta thayuM che. vijJAnane AtmA gaNita che ane gaNitane AtmA aMka che, eTaluM avazya yAda rAkhavuM. aMka eTale 1 (eka), 2 (be), 3 (traNa), 4 (cAra), 5 (pAMca), 6 (cha), 7 (sAta), 8 (ATha), 9 (nava) ane 0 (zUnya). keTalAkane khyAla e che ke zUnya kaMI paNa mUlya (Value) batAvatuM nathI, mATe tene aMka kahevAya nahi; paraMtu A khyAla bhUlabhareluM che. zUnya paNa eka prakArane aMka ja che ane tethI ja 10 ne be aMkanI, 100 ne traNa aMkanI tathA 1000 ne cAra aMkanI saMkhyA kahevAmAM Ave che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - gaNita-rahasya ahIM eTaluM samajavA jevuM che ke 1 thI 9 sudhInA aMke svAvalaMbI che, eTale keInuM avalaMbana lIdhA vinA ' pitAnuM mUlya darzAvI zake che, jyAre parAvalaMbI hovAthI anya aMkanuM avalaMbana na maLe tyAM sudhI potAnuM mUlya darzAvI zakatuM nathI. dAkhalA tarIke 1, 4, 6 A pramANe aMke lakhyA hoya te te anukrame eka, cAra ane cha nuM mUlya darzAve che, paNa 0, 00, 000, 0000 Ama game teTalI zUnya lakhI hoya, to te kaMI paNa mUlya darzAvatI nathI. paraMtu A ja zune aMkanuM avalaMbana maLe, eTale ke tenI pUrve 1 thI 9 sudhIne koI paNa aMka lakhAya, te te pitAnuM viziSTa mUlya avazya darzAve che. jemake- 10 daza 300 traNa 5000 pAMca hajAra tAtparya ke aMke nava nahi, paNa daza che ane te ja gaNitane mukhya AdhAra che. ApaNe 2, 3 ane 7 evA aMke chUTA lakhIe te tenuM mUlya be, traNa ane sAta ja thAya che, paNa A ja aMka saMkhyA rUpe lakhIe te tenAM mUlyamAM ghaNuM vadhAre thAya che. jemake-237 base sADatrIza. A rIte aMkanuM mUlya vadhavAnuM kAraNa aMkasthAnanI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMkasthAna viziSTha yejanA che. vadhAre spaSTa kahIe te jamaNI bAjunA aMka karatAM DAbI bAjunA aMkanuM sthAna dazagaNuM vadhAre mUlya batAve che, tenI pachInA DAbI bAjunA aMkanuM sthAna tenA karatAM dazaNuM vadhAre mUlya batAve che. A rIte 237ne artha nIce pramANe thAya che? 7nuM sthAna emanuM che, mATe tene ekathI guNavA. A rIte 7 81 = 7 Ave. - 3nuM sthAna dazakanuM che, mATe tene dazathI guNavA. A rIte 3 4 10 = 30 Ave. 2 nuM sthAna sonuM che, mATe tene sethI guNavA. A rIte 2 x 100 = 200 Ave. A traNeyanA saravALA jeTaluM mUlya uparanI saMkhyA darzAve che. jemake - 30 200 237 A parathI saMkhyAonI bAbatamAM aMkasthAnenuM keTaluM mahatva che, te samajI zakAze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya ApaNA prAcIna gaNitamAM 18 aMta sudhInI saMkhyAo, batAvavAmAM AvI che. jemake - (1) 1 (2) 10 (3) 100 (4) 1,000 hajAra (5) 10,000 daza hajAra (ayuta) (6) 100,000 lAkha (7) 1,000,000 daza lAkha (prayuta) (8) 10,000,000 koDa (9) 100,000,000 daza koDa (abuMda) (10) 1,000,000,000 abaja (11) 10,000,000,000 daza abaja (kharva (12) 100,000,000,000 nikharva (13) 1,000,000,000,000 mahApA (14) 10,000,000,000,000 (15) 100,000,000,000,000 jaladhi (16) 1,000,000,000,000,000 aMtya (17) 10,000,000,000,000,000 madhya (18) 100,000,000,000,000,000parArdha AmAM jamaNA hAthathI gaNatA jeTalA aMka hoya teTalAmuM A saMkhyAnuM sthAna gaNAya. dAkhalA tarIke jamaNuM hAthathI DAbI tarapha gaNatAM trIjo AMkaDa heya te senA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only VWVWW.jainelibrary.org Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna 12. sthAne gaNAya, chaThTho AMkaDA hAya teA lAkhanA sthAne gaNAya. ane dazamA AMkaDA hAya teA abajanA sthAne gaNAya. A akasthAna pramANe rakamA khelavAmAM Ave che. dAkhalA tarIke 12 9 74 5 8 2 9 6 53 7 1 6 2 4 3. nI rakama khAlavI hAya te nIce pramANe khelAya : eka parA, e madhya, nava aMtya, sAta jaladhi, cAra za', pAMca mahApadma, AThe nikha, egaNatrIja amaja, pAMsaTha kroDa, sADatrIza lAkha, sALa hajAra, masA ne te tAlIza. eka akasthAna AchuM ke vattuM thaI jAya te tenA mUlyamAM bhAre parivartana thaI jAya che. A hakIkata nIcenA dRSTAMtathI samajI zakAze : mAtra eka zUnya echuM! eka vAra eka kAbela nANAMpradhAne rAjyanI AvakanA hevAla rajU karatAM jaNAvyuM ke ' gayA varSe mahesulanI Avaka ekaDA para nava zUnyA caDAvIe eTalI hatI, paNa A varSe kharAba saMcAgAne lIdhe temAM eka zUnyanA ghaTADA thayA che.' nANAMpradhAne A vAta eTalA ThAvakA mATe rajU karI. hatI ke temAM dhArAsabhyAne kaI gaMbhIra lAgyuM nahi. te te ema ja samajyA ke A eka mAmUlI pheraphAra che, paraMtu. bIjA divase jyAre temaNe vata mAnapatrA joyA ane tenI TIkAo vAMcI, tyAre AMkha ughaDI gai. ghaNAMkharAM vatamAnapatrAe prathama Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -12 gaNita-rahasya pAne chApyuM hatuM ke A varSanI mahesulamAM bhayaMkara ghaTADo ane temAM nIce pramANe AMkaDA prasiddha karyA hatA - "1,000,000,000 eka abaja rUpiyA, gayA varSanuM mahesula. 100,000,000 daza koDa rUpiyA, A varSanuM mahesula. 1 900,000,000 nevuM koDane ghaTADo. A ghaTanAne anulakSIne vartamAnapatroe kevI TIkAo karI, te ahIM rajU karavAnI jarUra nathI, paNa navamA sthAnamAM rahele eka AMkaDo uDI jAya, te saMkhyAnA mUlyamAM keTaluM parivartana thAya che, te A parathI samajI zakAze. te aMge bIjuM ramujI daSTAMta nIce mujaba cheH cere ce cagaDe traNa tA ne cagaDe, baMne bAju seLa, cAre caDyo cagaDe, thaI gaI kAgALa. pUchuM tamane premathI, thaI keTalI hANa? uttara je mukhathI kaho, mAnuM catura sujANa. eka gRhastha pAse eTalI rakama hatI ke vacce traNa tagaDA ane eka cagaDo Ave tathA tenI baMne bAju -seLa-seLanI saMkhyA Ave. have eka vAra keTalAka geree -tenA makAna para dhADa pADI ane bephAma lUMTa calAvI. AthI tyAM bhAre kAgAroLa macI gaI. jyAre e cere A rIte lUMTa calAvIne tyAMthI cAlyA gayA, tyAre pelA gRhastha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMkasthAna 13. pitAnI rakama gaNI te temAMthI cagaDe ocho thaI gaye hato. huM tamane premathI pUchuM chuM ke A banAva banatAM pilA gRhasthane kula keTalA rUpiyAnI hAni thaI? je tene. uttara maukhika Ape te huM samajIza ke tame catura sujANa cho. paraMtu Ane javAba maukhika keTalA ApI zakaze?" te mATe te kAgaLa ane penasIlane ja upayoga karavo paDaze. 16333416 mULa rakama 1633316 bAkI rahelI rakama. AmAMthI cagaDo cAlyA gaye che. 14700100 lUMTAyelI rakama. Ane artha e thayo ke e gRhasthanI mUDIne ghaNe meTo bhAga lUMTAI gayuM hatuM. prathama tenI gaNatarI. kADAdhipatimAM thatI hatI, te have lakhapatinI TimAM AvI gaye. kayAM eka koDa ane tresaTha lAkha uparAMtanI rakama ane kayAM seLa lAkha tetrIza hajAra traNaso ne saLanI rakama ! saMkhyAmAM eka aMka vadhI jAya te paNa tenA mUlyamAM moTuM parivartana thAya che. dAkhalA tarIke eka vepArI peDhIe kaI AsAmIne 12863 rUpiyAne ceka Apyo hato. have te AsAmIe A rakamanI AgaLa pa umerI do ane saMkhyAdarzaka bAra hajAra AThase ne tresaTha pUrA" e zabdo. kaI rAsAyaNika vastune upaga karI kADhI nAkhyA ane tenA sthAne eka lAkha aThAvIsa hajAra chasone pAMtrIza pUrA evA zabdo lakhI nAkhyA. A tarkaTa eTalI sItathI karyuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 gaNita-rahasya hatuM ke beMkanA kAryakartAone te aMge jo zaka A nahi ane temaNe e cekanI rakama cUkavI ApI. pAchaLathI hisAba meLavyuM tyAre khabara paDI ke A te bhayaMkara TALe thayela che. A rIte 1 aMka vadhAratAM mULa saMkhyAmAM keTale phera paDayo ? te juo. 128635 12863 115772 eka lAkha paMdara hajAra sAtase ne botera. saMkhyAmAM koI paNa aMka vadhe tyAre pAchaLanA aMkanuM sthAna badalAI jAya che athavA te te rakama dazagaNuM thaI jAya che ane pachI ja teTale aMka umerAya che, e vAta ApaNu lakSyamAM barAbara AvavI joIe. 2 mAM AgaLa pa lakhAya te 25 thAya. Ane artha e thaye ke je 2 ekamanA sthAne hate; te dazakanA sthAne gaye ane na pa ekamanA sthAne AvyuM. have 2 dazamanA sthAne gaye eTale teNe 20 nuM mUlya dhAraNa karyuM. temAMthI mULa 2 bAda jatAM teNe kula 18 ne vadhAre karyo. Ama 2 nA 25 thatAM kula 18 + 5 = 23 nuM mUlya vadhavA pAmyuM. anya rIte kahIe te 2 nI saMkhyA dazagaNI banI eTale te 20 thaI ane temAM pa umerAtAM kula 25 thayA. hajI cheDA AgaLa vadhIe. 25 nI AgaLa lakhIe te 257 thAya. Ane artha e thaye ke mULa rakamamAM pa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 ekamanA sthAne hatuM, te dazakanA sthAne che ane 2 dazakanA sthAne hatuM, te se nA sthAne gaye; tathA na umerAyele 7 ekamanA sthAne AvyuM. bIjI rIte kahIe te AgaLa 7 umerAtAM 25 nI saMkhyA dazagaNI banI eTale ke te 250 nI thaI ane temAM cha umerAye. - TUMkamAM saMkhyAonI bAbatamAM aMkasthAna ghaNuM mahatvanI vastu che, eTale tene barAbara lakSyamAM rAkhavA joIe. A prakaraNa pUruM karatAM e paNa jaNAvI devuM jarUranuM che ke ahIM darzAvelA 18 aMkasthAne zrI bhAskarAcArya lIlAvatI gaNita mAM batAvyA mujabanAM che. paraMtu temanAthI lagabhaga traNa varSa pUrve eTale I. sa. 850 mAM dakSiNa dezamAM zrI mahAvIrAcArya nAmanA eka mahAna gaNitazAstrI thaI gayA. temaNe "gaNita sArasaMgraha" nAmane eka suMdara graMtha lakhele che. A graMtha sane 1912 mAM madrAsa sarakAra taraphathI aMgrejI anuvAda sAthe ane sane 1963 mAM jIvarAja jaina graMthamALA-solApura taraphathI hiMdI anuvAda sAthe prasiddha thayela che. temAM vIsa aMkasthAnanI gaNanA nIce mujaba batAvelI che? aMkasthAna saMjJA akasthAna saMjJA paheluM pAMcamuM daza sahastra bIjuM daza lakSa trIjuM zataka sAtamuM daza lakSa cothuM sahastra AThamuM keTi Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya navamuM dazakoTi sattaramuM kSaNI dazamuM zatakeTi aDhAramuM mahAkSaNI. agiyAramuM abda ogaNIsamuM zaMkha bAramuM nyunda vIsamuM mahAzaMkha teramuM kharva ekavIsamuM phityA caudamuM mahAparva bAvIzamuM mahAkSityA paMdaramuM trevIsamuM kSobha soLamuM mahApadma vIzamuM mahAkSobha AthI ema lAge che ke dakSiNa bhAratamAM aMkagaNanAnI eka judI paraMparA cAlatI haze. 5% * ka che ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] zUnyanu' sAma eka nAgaNa guMcaLuM vALIne cUpacApa paDI hAya ane ApaNe mAnI laIe ke tenAmAM kaMI dama nathI, athavA te te marI gayelI che; paraM'tu lAkaDInA sparza thatAM ja te saLavaLI uThe ane jorathI doDavA lAge te zuM kaheze!! zUnyanu paNa AvuM ja che. sAmAnya sayeAgeAmAM te kaMIpaNa sAmarthya matAvyA vinA cUpacApa paDI rahe che, paNa aMkanuM avalaMbana maLyuM ke saLavaLI uThe che ane mUlya darzAvavAnI dizAmAM jorathI gati karavA lAge che. A sAgAmAM zUnya niraka che, tenu mUlya kaMI nathI, ema kahIe teA e eka prakAranu sAhasa lekhAze. eka rAjAe zUnyanuM mUlya kaMIpaNu mAnyu nahiM, teA tenA khajAnA khAlI thaI gayA. te A pramANe : rAjA ane vRddha vipranI vAta eka vRddha vipranA AzIrvAdathI rAjAne tyAM putrane janma thayA. AthI rAjA ghaNeA khuza thayA ane teNe e viprane dakSiNA mAgavAnuM kahyuM. have e vRddha vipra ghaNA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 gaNita-rahasya catura hatuM, eTale teNe spaSTa zabdomAM dakSiNAnuM nAma na pADatAM nIce pramANe vinaMti karI? "he mahArAja ! meM A kAgaLamAM nAnAmAM nAnA gaNAtA traNa samAna aMke lakhyA che, paNa zrI gajAnana pitAnI eka bAju riddhi ane bIjI bAju siddhi vinA zebhatA nathI, tema A aMke paNa baMne bAju zUnya vinA zebhatA nathI. mATe kRpA karIne ApanA zubha haste dareka aMkanI AgaLa-pAchaLa akekuM zUnya umerI do ane tenA jeTalA sonaiyA mane dakSiNamAM Apa. mAre AthI vizeSa kaMI joItuM nathI." rAjAne e khyAla hato ke zUnyanuM mUlya kaMI paNa hotuM nathI, eTale teNe e vRddha vipranI mAgaNI maMjUra karI ane kAgaLa para lakhelA traNeya aMkanI AgaLa-pAchaLa zUnya umerI dIdhAM. pachI pitAnA khajAnacIne hukama karyo ke A vRddha brAhmaNane hamaNAM ne hamaNuM A kAgaLamAM lakhyA mujaba sonaiyA, cUkavI Apo.". e te rAjAne hukama, tenuM ullaMghana thaI zake nahi, eTale khajAnacIe kAgaLamAM lakhyA mujaba seniyA vRddha viprane cUkavI ApyA. traNa nAnAmAM nAnA samAna aMke eTale 111. te dareka aMkanI AgaLa ane pAchaLa zUnya umeratAM pariNAma nIce mujaba Ave? 010010010 * zrI gaNapati athavA gaNezane gajanuM mastaka hovAthI gajAnana kahe che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zUnyanuM sAmarthya A te thaI eka koDa, daza hajAra ne dazanI rakama! ATalA senaiyA hAthamAM Ave te sAta peDhInuM sAjuM thaI jAya, e dekhItuM che. vRddha vipranA AnaMdane pAra rahyo nahi, paNa te cUkavatAM rAjAne khajAne khAlI thaI gayo. * je rAjA zUnyanuM sAmarthya samaje heta te teNe vRddha vipranI mAgaNIne bhAgye ja maMjUra rAkhI hota, athavA te ema jaNAvyuM hatuM ke "he vipravarya! satI strIo hamezAM patinI pAchaLa ja cAle che ane temAM ja tenI zobhA che. tema tame lakhelAM aMke paNa pAchaLa zunya umeravAthI ja vadhAre zobhaze." ane teNe dareka aMkanA be zUnya gaNune kula cha zUnya 111nI pAchaLa umerI dIdhA hota. AthI tene eka paNa sene vadhAre Apavo paData nahi. 111 lakhIe ke 000000111 lakhIe tenA mUlyamAM phera ze ? paNa rAjAne khyAla e ja hato ke zUnyanuM mUlya kaMI paNa nathI, eTale teNe vadhAre vicAra karyA vinA ekanI AgaLa-pAchaLa zUnya vadhArI dIdhAM ane tenuM pariNAma " upara jaNAvyuM tema, nahi dhAreluM eTaluM kharAba AvyuM. zUnya dvArA saMkhyAmAM keTaluM sAmarthya Ave che, tene spaSTa khyAla ghaNAne heta nathI. Aje abajane vyavahAra sAmAnya thaI paDyo che. khAsa karIne karaverA tathA saMrakSaNanA kharcanI rakama te abajamAM ja prasiddha thAya che, paNa abaja e kevaDI moTI rakama che? te nIcenAM dRSTAMtathI samajI zakAzeH lakhavAnI phAunTana pena sAmAnya rIte 6 IcanA kadanI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 gaNita-rahasya hoya che. AvI eka abaja phAunTana penane eka paMktimAM gaThavIe to e paMkti Azare eka lAkha mAIla lAMbI thAya, eTale ke duniyAnA goLAne cAra vAra vIMTaLAI vaLe ane chatAM bAra hajAra mAIla vadhe. A jANyA pachI ghaNAne adhadha thaI paDaze, paNa AMkaDA mAMDIe te vastusthiti spaSTa thaI jaze. - cha IMcanI 2 phAunTana penane sAthe mUkIe eTale 1 kuTa thAya, e hisAbe 10560 phAunTana penane mUkIe eTale 1 mAIla thAya. gaNavAnI saralatA khAtara tene 10000 mAnI laIe, te 1 lAkha phA-pene 10 mAIla thAya, 1. kroDa phA-pane 1000 mAIla thAya ane 1 abaja phA-pene 1000000 mAIla thAya. hAla te bhAratamAM keI abajapati nathI, paraMtu mAnI. laIe ke eka vyakti abajapati che ane tenI pAsenuM badhuM ja nANuM 1 rUpiyAnI karaMsI noTamAM che. je A. karaMsI noTanI jADAI iMcanA samA bhAga jeTalI hoya te paNa ene Dhagale 1 koDa IMca UMce thAya, eTale ke 833333 ATha lAkha tetrIza hajAra traNase ne tetrIsa uparAMta eka tRtIyAMza phuTanI UMcAIne dhAraNa kare ke je himAlayanA sahuthI UMcA evaresTa zikhara karatAM Azare 27 gaNI moTI che. eka abajapati rejanA 1000 rUpiyA kharca kare te varSamAM 360000 traNa lAkha ne sATha hajAra vaparAya. mAnI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 zUnyanuM sAmartha laIe ke te varSa dahADe 40,000 rUpiyAnI sakhAvata kare che, te e rakama cAra lAkhanI thAya. have te A ja dhoraNe kharca karavAnuM cAlu rAkhe to paNa tenI milakta pUrI thavAne 2500 varSa joIe ! hisAba sIdhe che. varSanA 4 lAkha te 25 varSanA keDa. tenA para be zUnya caDe eTale sAme abajanI saMkhyA AvI jAya. jyAM abajanuM AvuM sAmarthya che, tyAM kharva, nikharva, mahApadma, zaMku, jaladhi, aMtya, madhya ke parArdhanI vAta zI karIe? paraMtu khagoLazAstrIone grahonI umara tathA prahAnA aMtara vagere darzAvavA mATe AvI ke AthI paNa maTI saMkhyAonI jarUra paDe che. dAkhalA tarIke temaNe ghaNA saMzodhana pachI sUryanI uMmara 10,000,000,000,000 eka zaMku varSanI jaNAvI che. je zUnya na heta te mAtra 1 thI 9 sudhInA aMke ja rahyA hota ane saMkhyAo AgaLa vadhI zakI na hota. A saMgamAM ApaNuM vyavahAramAM, vyApAramAM tathA vaijJAnika saMzodhanamAM moTI aDacaNo UbhI thaI hata. dAkhalA tarIke eka mahinAmAM 30 divaso Ave che, temAM 30ne vyavahAra zUnyanA AdhAre thAya che, paNa zUnya na hoya ane mAtra 1 thI 9 sudhInA ja ake heAya te ema kahevuM paDe ke eka mahinAmAM nava, nava, nava ane traNa divaso Ave che. paraMtu AgaLa vadhIne varSanA divase kahevA hoya te? tyAM zUnyanA AdhAre te saralatAthI kahI zakAya ke varSamAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 gaNita-rahasya 360 divaso hoya che. paraMtu mAtra 1 thI 9 sudhInA aMkenA AdhAre ja kahevuM hoya te ema kahevuM paDe ke eka varSamAM nava vAra nava, bIjA nava vAra nava, trIjA nava vAra nava, cothA nava vAra nava tathA cAra vAra nava eTalA divase Ave che. (1) nava vAra nava = 81 (2) , , , = 81 (3) , , , = 81 (4) , , ;) = 81 (5) cAra ; ; = 36 360 A parathI samajI zakAze ke gaNanAnI bAbatamAM zUnya ApaNane keTalI saralatA karI ApI che. Aje jagatabharanA dezamAM paisAnA calaNa aMge tathA vastuonA vajana ane mApa aMge dazAMza-paddhati amalamAM AvI rahI che, tenuM kharuM zreya zUnyane ja ghaTe che. je zUnya na hota te 10-dazane AMka sarjAta nahi ane dazanA AMka sarjAta nahi te dazAMza-paddhati amalamAM AvatA nahi. thoDIka ramuja have aMkanI sAthe che jeDAtAM je ramuja utpanna thAya che, te paNa joI laIe. 1nI sAthe che jeDAya te eka 9 tathA 1nuM pramANa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 zUnyanuM sAmarthya batAve che. 2 nI sAthe che jeDAya te be 9 tathA 2 nuM pramANa batAve che. A rIte je aMka sAthe joDAya teTalA nava ane teTalA aMka darzAve che. A rahI te mATenI tAlikA 1 1 8 9 = 9 + 1 = 10 20 2 x 8 = 18 + 2 = 30 3 4 9 = 27 + 3 = 30 40 4 X 9 = 36 + 4 = 40 50 5 x 9 = 45 x ja x x + w + + + 70 7 8 9 = 63 80 8 X 9 = 90 9 X 9 = 81 + 8 = 90 100 10 x - = 90 + 60 = 100 ' AgaLa- 120 12 X 9 =108 + 12 = 120 300 30 4 9 =ra70 + 30 = 300 700 70 8 9 =630 + 70 = 700 A vivecanane sAra e che ke gaNitamAM gahanatA lAvanAruM zUnya che ane tenuM sAmarthya ghaNuM moTuM che, tethI - zUnya tarapha jarA paNa upekSA karavI nahi. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] gaNitanI viziSTa prajJA A jagatamAM keTalAka manuSya gaNitanI viziSTa prajJA sAthe janma dhAraNa kare che, eTale temAM thoDI mInITamAM ja gaNitanA meTA meTA dAkhalAone javAba maDhethI ApI de che tathA virATa saMkhyAmAM mAtra eka ja vAra sAMbhaLIne tene yathAkrama kahI saMbhaLAve che. laMDananivAsI jI. pI. bIDara sIvIla enjiniyara hatA. teo jyAre mAtra 10 varSanI uMmaranA hatA, tyAre temane nIcenI saMkhyA saMbhaLAvavAmAM AvI hatI? 25637219876534615987462319056075 41128975231 A saMkhyA sAMbhaLyA pachI tarata ja teo ene aMkavAra besI gayA hatA. jemake--be, pAMca, cha, traNa, sAta, be vagere. eka kalAka pachI pharI temane e saMkhyA pUchavAmAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNitanI viziSTa prajJA 25 AvI, tyAre paNa ekeya bhUla vinA temaNe e AkhI saMkhyA yathAkrama kahI saMbhaLAvI hatI. viyenA vizvavidyAlayamAM evaresToka nAmane vidyAthI aMkasmRti mATe vikhyAta hate. eka vAra keTalAka gaNita tathA vaijJAnikee sAthe maLIne tenI kasoTI karI. temaNe orDa para se aMkanI eka lAMbI saMkhyA lakhI ane tenA para najara nAkhavA mATe mAtra thoDI ja sekanDane samaya Ape. bAda te saMkhyA bhUMsI nAkhavAmAM AvI, paraMtu evaraTeke eTalA alpa samayamAM e AkhI saMkhyA para daSTipAta karIne tene yAda rAkhI lIdhI hatI ane tene yathAkrama kahI saMbhaLAvI hatI. AthI gaNita tathA vaijJAninA Azcaryane pAra rahyo na hato. paraMtu A karatAM ye vadhAre vikrama te baMgALanA simezacaMdra basue neMdhAveluM che. eka vAra nyuyorkamAM kilaMbiyA vizvavidyAlayanA gaNitavibhAganA adhyakSa pre. sI. je. kesaranI adhyakSatAmAM nImAyelI samitie nIcenI saMkhyA blekaborDa para lakhI tene varga karavAnuM jaNAvyuM hatuM 6501 8734 4631 4354 8223 5177 331 1149 4326 057 97ra6 7547 3884 0639 8976 A sATha aMkanI saMkhyAne te ja saMkhyAthI guNavAnI hiya te teTalA aMka guNaka tarIke sthApana karavA paDe ane tene javAba 120 aMkane Ave. te sivAya guNAkAranI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 gaNita-rahasya prakriyAmAM keI aMkane AdhAra levuM paDatuM hoya te judo. paraMtu basu mahAzaye A tamAma aMke yAda rAkhIne mAtra 45 miniTamAM ja tene yathArtha uttara ApyuM hatuM. tyArabAda keTalAka varSe eTale sane 191nA eprila mAsanI 18mI tArIkhe nyuyorkamAM vAnaDAIka sTeDiyenA mAlIka ane jagavikhyAta kalAkAra zrI jena e. nile eka blekaborDa para nIcenI guNya tathA guNaka rakama lakhI tene guNAkAra karavAne zrI basu mahAzayane jaNAvyuM hatuM : 8531, 2746, 9376, 8413, 2572, 6143, pa639, 7812, 6473, 9825, 7312, 4873, 6497, 1256, 5327, 3478, 1728, 6357, 2374, 8125, 2574, 6128, 3692, 4376, 1853. 7463, 8125, 7364, 7928, 3743, 5179, 6297, 6436, 8417, 8967, 6128, pa749, 5359, 8381, 4281, 255, 9181, 5127, 6397, 825, 7816, 3953, 2896, 4725, 7369. eTale ke temaNe se aMkanI guNya rakama lakhI hatI. ane tene se aMkanI guNaka rakame guNavAnI hatI !!! AMkaDAonI A lAMbI hAramALA para basujIe ekAgracitta daSTipAta karI lIdhuM ane teo tarata ja AMkhe baMdha karI tene uttara manamAM ne manamAM taiyAra karavA lAgyA. A vakhate sTeDiyenI bArI khullI hatI ane rastA parathI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only VWVWW.jainelibrary.org Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNitanI viziSTa prajJA aneka jAtanAM vAhane pasAra thaI rahyAM hatAM, eTale tene avAja AvatuM hatuM, chatAM temanA dhyAnane bhaMga thaye nahi. teo te pitAnI gaNanAmAM ja magna rahyA. temaNe para (bAvana) mInITa ane 30 (trIza) sekanDamAM pitAne javAba taiyAra karI nAkhe ane te eka kAgaLa para nIce pramANe lakhI ApyA : 6467, 5835, 3285, 9006, 2563, 2897, 7366, 2016, 1317, 2822, 2325, 97pa, 4401, 7081, 7735, 4618, 6716, 3367, 3829, 1958, pa725, 0104, 3574, 5667, 9916, 9832, 07ra6,. 4974, 1928, 2702, 7281, pa6ra7, 8085,4436, 9973, pa005, 7742, 8579, 7158, 04pa7, 4165, 7823, 7740, 7816, 8348, 1485, 2062, 3336, 3pa74, 4757. amArA khyAla mujaba aMkamRtine lagate A vikama moTAmAM moTo che, kAraNa ke temAM ochAmAM ochA 400 aMke yAda rAkhavAmAM AvyA che. zrI somezacaMdra basu baMgALa prAMtanA DhAkA jIllAnA bajarAginI nAmanA gAmamAM eka sAmAnya sthitinA kuTuMbamAM janmyA hatA ane gurudatta egaprakriyAnA abhyAsathI. AgaLa vadhyA hatA. teo mAtra guNAkAra ja nahi, paNa ghaNuM meTI rakamanA saravALA, bAdabAkI, bhAgAkAra vagere pitAnI yAdadAstIne AdhAre karatA hatA. koI vAra koIe tamane pUchyuM ke - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 gaNita-rahasya 1879080904 nuM ghanamULa zuM? tene uttara temaNe mAtra eka-be sekaMDamAM ja ApI - dIdhe ke 1234. bIjA eka prasaMge temanI sAme prazna rAkhavAmAM Avyo -hite ke - 31939,120,659,919123 nuM ghanamULa zuM? tene uttara temaNe eka mInITamAM Ape hatuM ke 683947. tAtparya ke aMkane lagatI temanI yAdadAstI tathA prajJA ajaba koTinI hatI ! mahAzaya jI. pI. bIDeze, temaja evaraTeke pitAnI A aMkamRti viSe ze khulAse Ave che, te ame jANa zakayA nathI, paNa amAruM evuM anumAna che ke temanI e zakti kudaratI hatI, jyAre basu mahAzaye pitAnI A zakti viSe khulAso karatAM jaNAvyuM che ke A zakti mananI ekAgratA ane abhyAsa vaDe prApta karI che." temaNe vizeSamAM kahyuM che ke mArI smaraNazakti bAlyA- vasthAthI ja sArI hatI. jyAre huM ATha varSane hatA, tyAre manamAM ne manamAM vicAra karIne saravALA-bAdabAkI barAbara karI dete. zALAmAM vizeSa abhyAsa karatAM gaNitanI kakSAmAM huM sahuthI vadhAre jhaDapathI maukhika uttare ApI zakta. jyAre huM viza varSanI uMmarane thaye, tyAre 14 aMkane 14 aMkathI guNavA jeTalI zakti Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNitanI viziSTa prajJA 29: keLavI zakyo ne e rIte mArI zakti uttarAttara vadhatAM jatAM 100 aMkane 100 aMkathI guNavAmAM saphaLa nIvaDyo. vaLI temaNe e paNa kahyuM che ke 'huM prAra MbhathI ja mitAhArI rahyo chuM. tema ja pANI paNa vizeSa lete nathI. chellAM keTalAMka varSoMmAM tA mAtra rAjanA cAra pyAlA dUdha. para ja naNyA chuM ane kadI kadI gheADI drAkSa lIdhI che. mArA sUvAno samaya rAtrinA 11 thI 2 nA rahyo che. e vAgye uDI gayA pachI huM dhyAnamAM besu chu ane gurue zIkhavelI paddhatithI mananI zaktione ekAgra karuM chuM. koI paNa manuSya peAtAnI cittavRttiene ekAgra karyA vinA saphaLatA. prApta karI zakatA nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] moTI saMkhyAA yAda rAkhavAnI rIta ApaNA dezamAM aneka zatAvadhAnIo thaI gayelA che ane temaNe paNa ghaNI meoTI moTI saMkhyAe mAtra eka vakhata sAMbhaLIne yAda rAkhI batAvI che. temAM be prakAra jovAmAM AvyA che : keTalAke peAtAnI naisargika zaktithI ema karI khatAvyuM che; te keTalAke te mATe amuka paddhatinA Azraya lIdheleA che. A paddhati te zabdaparivartananI paddhati che, eTale ke aMkAnu vamAM parivartana karavuM, temAMthI zabdo manAvavA ane tenA AdhAre e sakhyA yAda rAkhavI. saMkhyA karatAM zabdo sahelAIthI yAda rahe che, te mATe A paddhati caiAjavAmAM AvI che. zabdaparivatana-paddhati zabdaparivartana mATe ameAe nIcenI pa`kti niyata karelI che : Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meTI saMkhyAo yAda rAkhavAnI rIta nAgarIja premavaza he dAsa Ane artha e che ke - 1 nI jagAe na sthApa. 2 3 7 2 2 - , , 2 * >> 9 * ; ) * >> * ga ja 5 ma va. >> " ? " 8 2 2 - che . A * @ " " da " AmAM game te svaranI madada laI zakAya. dAkhalA tarIke 1 2 3 nA sthAne na 2 ga evA vaNe lIdhA, te tyAM nAraMgI" e zabda banAvI zakAya. 3 4 5 nA sthAne ga ja pa evA varNo lIdhA, te "gaMjIpa" ke "gajapati' e zabda banAvI zakAya. zabdaracanA mATe ce akSara levAmAM Ave tene aMkanI daSTie nirarthaka samaja. A mULabhUta vastu dhyAnamAM rAkhyA pachI zabdaracanAnI saralatA khAtara anya vargo paNa nIce mujaba laI zakAya ?. 1 na, Na, ka, kha 2 2, Ta, Tha, Da, Dha 3 ga, gha. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya >> 4 - 9 5 4 ja, ca, cha, jha. 5 5, phe. 6 ma, ba, bha. 7 va, ta, tha. 8 za, Sa, sa. 9 ha, la, kSa. 0 da, dha. dAkhalA tarIke 2 3 4 nI saMkhyAnuM zabdamAM parivartana karavAnuM che, te ra ga ja evA vaNe lIdhA, paraMtu tene joIe te sArtha zabda banato nathI, te A varNonI madadathI "Thaga che' e zabda banAvI zakAya. athavA 6 7 8 nI saMkhyAnuM zabdamAM parivartana karavAnuM che, tyAM ma va za evA vaNe lIdhA, paNa tene zabda banAvatAM phAvatuM nathI, te ba va za laI tene "bAvIzI" e zabda banAvI zakAya. A vastu keTaleka abhyAsa jarUra mAge che. zabdo taiyAra thayA pachI avadhAnakAre tene potAnA manamAM rahelA bhUmikAcitra sAthe joDe che ke jene kama tathA svarUpa niyata thayelAM hoya che ane tenA AdhAre zabdonuM uddabodhana karI mULa aMke kahI Ape che. ahIM dRSTAMta khAtara 15 aMkanI saMkhyA laIzuM 1532684108347ra A saMkhyAnA traNa traNa AMkanA TUkaDA banAvatAM 153 268 41 083 ane 472 evA pAMca TukaDA bane che. have te dareka TukaDAnuM zabdamAM parivartana karavuM joIe, te A rIte karI zakAya? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meTI saMkhyAo yAda rAkhavAnI rIta 33 1 2 3 na pa ga, napage. 2 6 8 2 ma za, rameza. 4 9 1 ja ha na, jahAna athavA jahAna. 0 8 3 da za ga, dazAMga (dhUpanI eka jAta). 4 7 2 ja va 2, javArA. have bhUmikAcitramAM anukrame nIcenAM citre che ? paheluM citra-UnanA daDAnuM che. tyAM saMbaMdha ema joDavAmAM Ave ke nAgo mANasa beTho beTho UnanA daDA taiyAra kare che, eTale jyAre paNa UnanA daDAne vicAra Ave, tyAre napage yAda AvavAne ane tenA AdhAre 1 2 3 e aMkenuM u dhana thavAnuM. bIje citra-sura eTale vAjiMtranuM che. tyAM saMbaMdha ema joDavAnuM ke rameza hArmoniyama vagADe che. je vAjiMtramAM vAlIna ke bIjA vAjiMtranI dhAraNa karI hoya te tyAM e pramANe saMbaMdha joDAya ke rameza vAlIna vagADe che, vagere. trIjuM citraghauMnA khetaranuM che. tyAM saMbaMdha ema joDavAne ke sArI jahAna ghauMnA khetaro para nabhe che. athavA A ghauMnuM khetara jahananI mAlIkInuM che ane te ja tyAM Ave che, vagere. cethuM citra-jAInAM phUlanuM che. tyAM saMbaMdha ema joDavAne ke eka thALamAM pUjA mATe jAInAM phUle bharelI che ane tenI pAse dazAMga dhUpa saLagI rahyo che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaNita rahasya pAMcamuM citra-pAuMnuM che. tyAM saMbaMdha ema joDavAne ke amuka vyakti pAune nAsto karyA bAda javArA repe che; vagere. bhUmikAcitra te avadhAnakAranA mastiSkamAM sthira ja hoya che. te eka pachI eka yAda karatAM anukrame napage, rameza, jahAna, dazAMga ane javArA zabdonuM uddadhana thAya che ane tenuM aMkamAM parivartana karatAM 153, 268, 491, 083 ane 47ra e aMke kahI zakAya che. ame A rIte se aMka sudhInI rakamanuM avadhAraNa kareluM che. sAmAnya rIte avadhAnakAre saMkhyAvadhAraNanA prayogamAM 27, 30, 36 ke 48 aMkanI saMkhyAo le che, tenA judA judA TukaDAo vile-kame thoDA thoDA samayanA aMtare sAMbhaLe che ane chevaTe te badhAnuM anusaMdhAna karIne kalAke bAda tenI mULa rakama kahI saMbhaLAve che, je sAMbhaLatAM prekSakenA Azcaryane pAra rahetA nathI. prasiddha gaNitajJa zrI AryabhaTTe saMkhyAonuM zabdamAM parivartana karavA mATe kaTapayAdipaddhati ja hatI ane tenA AdhAre dakSiNamAM keralapaddhati yojAI hatI. arabI tathA phArasI bhASAmAM paNa aMkenuM zabdamAM parivartana karyAnA keTalAka dAkhalAo maLI Ave che, eTale aMkanuM zabdamAM parivartana karavAnI paddhati paratve ghaNuM prAcIna kAlathI sunuM dhyAna kheMcAyeluM che ane te Aje paNa aMka yAda rAkhavAnI bAbatamAM pitAnuM viziSTa sthAna dharAve che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 ] akasmRtine eka vilakSaNa prayoga aMka-jAdugaro (Mathemagicians) aMkasmRtine eka vilakSaNa praga karI batAve che. teo AMkaDAthI ubharAtuM eka barDa prekSakenI samakSa dhare che ke jene "aMkasAgara" ke evuM ja bIjuM kaI nAma Ape che. aMkasAgara eTale AMkaDAone samudra. temAM daza-daza aMkanI eka evI saMkhyAbaMdha rakame lakhelI hoya che. AmAMnI dareka saMkhyAnI upara naMbara lakhele hoya che. jijJAsu te aMkanI rakama balavA kahe te aMka-jAdugara AMkha baMdha karI dhIme dhIme temAMnA badhA aMke yathAkema besI jAya che. AthI prekSako AzcaryamAM DUbI jAya che ke A te kevI ajaba smRti ! ahIM aMkasAgaramAM 49 saMkhyAe lIdhI che ane tene ADI-avaLI goThavI che. jemake- 39 0550550550 4370774156 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya 314pa943707 45 6516730336 37 8426842684 0224606628 21 2358314594 29 0448202246 6178538190 12 3257691011 14 pa279651673 0612808864 31 2460662808 27 9213471897 30. 14pa9437077 8314594370 22 336549325 34 5493257291 7527965167 44 papa05505505 33 4482022460 4156178538 11 2246066280 13 4268426842 47 5381909987 8538190998 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMkasmRtine eka vilakSaNa prayoga 37 15 41 rUpa 48 6404482022 95493rapa729 38 16 5167303369 9437077415 7291011235 25 6392134718 7189723921 6280886404 17 32 2134718976 8202246066 3471897639 19 2572910112 0336954932 9101123583 43 10 - 4594370774 8190998752 1235831459 28 7303369549 1561785381 9325729101 21 42 1347189763 3583145943 741pa617853 paraMtu A kaMI kharekhara aMkamRtine prayoga nathI. jAdugare jema hastalAghava eTale hAthacAlAkIne prayoga kare che, tema aMka-jAdugare AmAM eka prakAranI yuktine Azraya le che. te yukti A prakAranI hoya cheH - je kamAMkanI rakama pUche temAM 11 umeravA ane te saMkhyAne ulaTAvavI. A rIte je be aMka Ave tene pUchAyelI rakamanA pahelA be aMke samajavA. pachI te dareka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya aMkane saravALe karatAM javuM. temAM dazaka cheDI devA ane mAtra ekama grahaNa karavA. A rIte bAkInA ATha aMka belI jatAM daza aMkanI rakama barAbara belI zakAya che. jemake-- jijJAsue chaThThI saMkhyA pUchI, te 2 + 11 = 17. tene ulaTAvatAM 71. A be aMke prathama lakhelA che. have 7+ 1 = 8 te 8 e trIjo aMka 1+ 8= 9 te 9 e ce aMka 8+ 8 = 17 te 7 e pAMcame aMka 9 + 7 = 16 te 6 e chaThTho aMka 7+ 6 = 13 te 3 e sAtame aMka 6 + 3 = 9 te 9 e AThame aMka 3 + 9= 12 te ra e navame aMka 9 + 2 = 11 te 1 e dazamo aMka A rIte 7189763921 nI AkhI rakama belI zakAya che. A rakama AgaLa paNa laMbAvI zakAya, paNa A prayoganI saphala rajuAta mATe ATalA aMke ja levAmAM Ave che. keI ke mAtra cha aMkanI saMkhyAo banAvIne paNa A praga kare che. temAM chellA traNa AMkaDA hotA nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 7 ] saMkhyAne camatkAra gaNita-camatkAranA cethA prakaraNamAM keTalIka camatkArika saMkhyAo ApI che. te sivAyanI bIjI saMkhyAo ahIM ApavAmAM AvI che. (1) jemAM guNya ane guNakanA aMke ja uttaramAM Ave che: 21 4 6 = 126 51 4 3 = 1pa3 154 93 = 1395 21 4 87 = 1827 354 41 = 1435 351 4 9=3159 473 4 8=3784 (2) jemAM guNya, guNaka ane guNakAramAM 1 thI 9 sudhInA tamAma aMke goThavAyelA che ane eka paNa aMkanuM punarAvartana nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o gaNita-rahasya 138442 = pa796 157 4 28 = 4396 159 448 = 7632 186 x 39 7254 1984 27 = pa346 297418 = pa346 483 4 12 = pa796 (3) jemAM guNya ane guNakamAM 1 thI 9 sudhInA aMke AvelA che ane uttaramAM paNa 1 thI 9 sudhInA aMke hAjara che. 16583742 X 9 = 149253678 32547891 4 6 = 195287436 (4) jemAM guNya, guNaka ane guNAkAramAM 1 thI 9 sudhInA aMke tathA dazamuM zUnya goThavAI gayela che. 715446 = 32890 (5) je saMkhyAne 73 nA pADAthI guNatAM badhA ja aMke samAna Ave che : 1522074 73 = 11111111 : 1522074 146 = 22222222 152074 21 = 33333333 15207 4 292 = 44444444 1522074 365 = papapapapapapapa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyAne camatkAra 152207 4438 = 66666666 152074 511 = 77777777 152207 4 584 = 88888888 152207 4 657 = 999 (6) je saMkhyAone 7 thI guNatAM guNAkAramAM badhA aMke samAna Ave che ? 15873 4 7 = 111111 31746 X 7 = 222222 47619 x 7 = 333333 63492 X 7 = 444444 793654 7 = papapapapapa 952384 7 = 666666 11111 8 7 - 777777 126984 x 7 = 888888 142857 x 9 = 99999 15873 ne 7 nA pADAthI guNIe te paNa AvuM ja pariNAma Ave. (7) 142857 nI saMkhyAne camatkAra nIcenA guNa- che kAramAM paNa joI zakAze. tenA uttaramAM ADI temaja ubhI che ane paMktiomAM javAba Ave che? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only VWVWW.jainelibrary.org Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 - 142857 4 1 142857 2 3 142857 x 2 142857 x 2 28 142857 24 142857 4 5 7 1 4 2 8 5 (8) 19 nA aMka sAmAnya lAge che, paraMtu temAM 9109 x 1 = 09109 9109 4 2 = 18218 9109 x 3 = 27327 9109 x 4 = 36436 9109 4 5 = 45545 1 4 2 8 4 2 8 5 Jain Educationa International 2 8 5 8 5 7 5 7 1 "" paNa keTalIka camatkRti rahelI che. jemake-- 19 41 = 1 + 9 = 10 19 ane 38 ane 1942 = 3 [ 8 =11 1943 = 57 ane 5 + 7 = 12 7+ 6 = 13 19 x 4 = 76 ane 1945 = 95 ane 9 + 5 = 14 194 6 = 114 ane 11 + 4 = 15 19 x 7 = 133 ane 13 + 3 = 19 48 = 152 ane 15 + 2 = 17 19 49 = 171 ane 17 + 1 = 18 19 x 10= 190 ane 19 + 0 = 19 tathA 19=10 16 tathA 1 + 6 = 7 tathA 1 + 7 = 8 tathA 1 + 8 = 9 (9) 9109 nI saMkhyA paNa camatkRtivALI che. jemake:tathA akAnA saravALe 19 20 21 22 39 "" 7 "" 1 For Personal and Private Use Only gaNita rahasya 5 7 7 1 4 tathA 1 + 0 = 1 tathA 1 + 1 = 2 tathA 1 + 2 = 3 tathA 1+3=4 tathA 1 + 4=5 tathA 1+5== 1 4 4 2 23 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 saMkhyAne camatkAra 9109 4 6 = 54654 tathA aMkone saravALe 24 9109 4 7 = 63763 9109 4 8 = 72872 26 9109 X 9 = 81981 ahIM guNAkArathI AvelA pariNAmanA pAMca staMbha bane che, tenA para najara nAkhe, eTale temAM ekene caDate, utaratacaDate, caDate tathA utarate kama barAbara goThavAyela najare. paDaze. jemake 0-1-2-3, 9-8-7-6, 1-2-3-4, 0-1-2-3 tathA 8-8-7-6. vaLI aMke saravALe paNa. 19 thI 27 sudhIne vyavasthita kema batAve che. (10) have rapara upara paNa eka daSTipAta kare - 222 4 5 + 1 = 222 410 + 2 = 2222 222 415 + 3 = 3333 222 4 20 + 4 = 4444 222 4 25 + 5 = papapapa 222 4 30 + 6 = 222 4 35 + 7 = | 9999 222 440 + 8 = 8888 222 445 + 9 = 999 (11) papapa nI saMkhyA paNa AvuM ja camatkArika pariNAma dekhADe che. II || || || || || || Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya 1111 2222 3333 + papapa x 2 + 1 papapa x 8 + 2 papapa x 6 + 3 papapa X 8 + 4 papapa 410 + pa papapa 412 + 6 papapa 414 + 7 papapa 416 + 8 papapa x 18 + 9 + 4444 papapapa 6666 7777 8888 99 (12) 37037 nI saMkhyA paNa guNanamAM camatkAra batAve che. jema ke 37037 4 3 = 111111 370374 6 = 222222 37037 8 9 = 333333 370374 12 = 444444 37037 x 15 = 555555 370374 18 = 666666 37037 4 21 = 777777 37037 X 24 = 888888 37037 4 27 = 999999 (13) 8547ne 13nA pADAMthI guNatAM AvuM ja camatkArika pariNAma Ave che? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyAne camatkAra m 85474 13 = 111111 8547 4 26 = 222222 8547 4 39 = 333333 8547 4 52 = 444444 8547 4 65 = papapapapapa 8547 X 78 = 666666 85474 91 = 777777 8547 4104 = 888888 85474117 = 9999 (14) AThanA aMkanI be camatkRtie gaNita-camatkAranA pAMcamA prakaraNamAM batAvI che. vizeSa A pramANe samajavI ? 9 - 1 : 8 = 1 98 - 2 : 8 = 12 987 - 38=123 9876 - 48 = 1234 98765 - 598 = 12345 987654 - 6-8 = 123456 9876543 - 7-8 = 1234567 98765432 - 8-8 = 12245678 987654321 - 9-8= 123456789 (15) ahIM nava akenI evI rIte goThavaNa karelI. che ke jemAM pahelI saMkhyA karatAM bIjI bamaNI che ane trIjI traNagaNI che. w nym Jain Educationa International For Personal and Private Use Only VWVWW.jainelibrary.org Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya (3) ra73 546 (1) 192 384 576 (2) 219 438 819 () 327 327 654 6pa7 981 RU L Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [<] ekI ekInA AkarSaka prayAgA tamArA eka hAthamAM 3 kADI tathA khIjA hAthamAM 4 kIDI hAya ane tame koI vyaktine prazna karo ke mArA kayA hAthamAM ekI che ane kayA hAthamAM ekI che? te kahI ApA, te zuM e vyakti khAtarIpUrvaka javAba ApI zakaze kharI ? saMbhava che ke tenA javAma kharA paDe ane saMbhava che ke tenA javAba khATA paNa paDe. keTalIka jJAtiomAM lagna thaI gayA pachI vara-kanyAne ekI-ekInI ramata ramADavAmAM Ave che. te mATe gAra mahArAja eka moTI thALImAM kaMkunu pANI bhare che, temAM keTalIka sApArIo, keTalIka khAreka, rUpAnA eka karaDA tathA keTaluMka rUpAnANuM nAkhe che. pachI varane temAMthI mUThI bharavAnuM kahe che ane kanyAe AMgaLI UMcI karIne tenA javAma ApavAnA hAya che. jo te eka AMgaLI UMcI kare teA ekI samajavAnI ane e AMgaLI UMcI kare teA ekI samajavAnI. A ja rIte kanyA vastuonI mUDI bhare tene javAba vararAjAe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 gaNita rahasya mukhathI ApavAnA hAya che. prAya: cAra cAra vAra A kriyA karAvavAmAM Ave che ane temAM je uttarA prApta thAya tenA parathI temanI buddhinu mApa nakkI karavAmAM Ave che! buddhinu mApa kADhavA mATe A rIta sAcI che ke khATI? tenI carcA ahI nahi karIe, paNa samAjanA eka bhAgamAM ekI-ekInI A prakAranI ramata ramAya che ane te aneka vyaktiemAM kutUhalanI vRtti jagADe che, eTaluM nizcita. yuropa-amerikAnI prajAmAM 'The dime and Penny" nAmanI ramata ramADavAmAM Ave che, temAM paNa ekI-ekInu ja tattva rahelu che. Ama tA ekI ekInA nirNaya karavA agharo che; paraMtu gaNitajJa gaNitanA thoDA AdhAra laI ne tenA cokkasa nirNaya karI Ape che ane tenA AdhAre keTalAka ramujI prayAgA yeAje che, tenuM vistArathI vivecana karavuM, e A prakaraNanA mukhya hetu che. je saMkhyAnA cheDe 1,3,5,7 ke 9 nA aMka Avele hAya te ekI kahevAya che ane 2,4,6,8 3 0 nA aka AvelA hAya te ekI kahevAya che. dAkhalA tarIke agiyAranA pADAmAM 11, 13, 15, 17 ane 19nI saMkhyAe ekI che; kAraNa ke tenA cheDe 1,3,5,7 tathA nA eka AvelA che; ane 12, 14, 16, 18 tathA 20nI saMkhyA ekI che, kAraNa ke tenA cheDe 2, 4, 6, 8 tathA 0 nA aMka AvelA che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekI-ekInA AkarSaka prayogA rakama game teTalI meATI hAya te! paNa phraka paDato nathI. dAkhalA tarIke 1497 nI che, kAraNa ke tenA cheDe chane aka AvelA che ane 20614 nI saMkhyA ekI che, kAraNa ke tenA cheDe 4nA aMka Avele che. saMskRta bhASAmAM ekIne samasaMkhyA ane ekIne viSama sakhyA kahevomAM Ave che tathA aMgrejI bhASAmAM ekIne Ivana naMbara (Even number ) ane ekIne Danakhara (Odd number) kahevAmAM Ave che. have ekI ane ekI sa`khyAnA svabhAvamAM kevA taphAvata che ? te tarapha najara karIe. ekI saMkhyAnA be sarakhA bhAga pADIe te javAba apUrNAMkamAM Ave che. jema ke-- 3 : 2 5 : 2 ka 7 : 2 - 3 11 : 2 = 5 1 ra 49 A vastumAM saMkhyA ekI vagere. ekI saMkhyAnA be sarakhA bhAga pADIe tA javAma pUrNAMkamAM Ave che. jema ke - 4 : 2- 2 6 - 2=3 8 : 2=4 10 = 2 = 5 vagere. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 gaNita-rahasya ekI saMkhyAne ekIthI guNae te javAba ekImAM Ave che ane bekIthI guNae te javAba bekImAM Ave che, jyAre bekIne eka ke bekI keI paNa saMkhyAthI guNae te paNa javAba bekImAM ja Ave che. jema ke - ekI 13 27 35 209 4561 4 5 8 7 9 x 11 4 13 6pa 189 315 2299 19293 ekI 13 ra7 35 209 561 x 6 x 8 8 10 x 12 x 14 78 216 350 2508 63854 8 10 12 16 18 ekI 4 7 8 9 x11 4 5 x 3 56 90 132 80 54 bekI bekI 8 10 12 4 8 x 10 x 12 64 100 144 16 x 6 99 18 4 4 72 pragamAM te mukhyatve A ja siddhAMtane upayoga thAya che, eTale pAThake tenA para barAbara lakSya ApavAnI jarUra che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only VWVWW.jainelibrary.org Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekI-bekInA AkarSaka prayogo prayoga pahele eka hAthamAM ekI saMkhyAnI keDI rAkhe ane bIjA hAthamAM bekI saMkhyAnI keDI rAkhe. dhAro ke tame jamaNe hAthamAM 3 koDI lIdhI che ane DAbA hAthamAM 4 keDI lIdhI che. ahIM gaNitajJa sUcanA Ape che ke tamArA jamaNA hAthamAM rahelI keDIne 7 thI guNe ane DAbA hAthamAM rahelI keDIne 12 thI guNe, te baMnene saravALe kare ane je pariNAma Ave te jAhera kare. ahIM jijJAsu nIce pramANe gaNita kare che. jamaNe DAbe hAtha 3 hAtha 4 Xv x 12 21 21 + 48 = 69 uttara 69 maLatAM ja gaNitajJa kahe che ke tamArA jamaNuM hAthamAM ekI che ane DAbA hAthamAM bekI che. jyAM be je vastuone nirNaya karavAnuM hoya, temAM ekane nirNaya karavAthI bIjAne nirNaya ApoApa thAya che eTale ke jamaNA hAthamAM ekI hoya te DAbA hAthamAM bekI heya ane jamaNA hAthamAM ekI hoya te DAbA hAthamAM ekI hAya, e nizcita che. paraMtu A guNAkAranI rakama parathI jamaNe hAthamAM ekI che ane DAbA hAthamAM bekI che, e nirNaya zA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para gaNita-rahasya AdhAre thAya ? tene uttara e che ke jamaNe hAthamAM rahelI vastune 3-57 Adi koI paNa ekI aMkathI guNAvIe ane DAbA hAthamAM rahelI vastune 4-6-8-10-12 Adi kaI paNa bekI saMkhyAthI guNAvIe ane AvelI rakamane saravALe karAvatAM je pariNAma ekI Ave te jamaNuM hAthamAM ekI samajavI ane bekI Ave te jamaNe hAthamAM bekI samajavI. AmAM kadI koI prakArane phera paDe ja nahi. dAkhalA tarIke jijJAsue pitAnA jamaNA hAthamAM 4 sepArI ane DAbA hAthamAM 3 sepArI rAkhI hota te tenuM pariNAma nIce mujaba Avata:- jamaNo 4 DAbo 3. hAtha x 7 hAtha x 12 28 36 28+ 36 = 64 javAba bekI Avyo, mATe jamaNA hAthamAM bekI ane jamaNA hAthamAM bekI eTale DAbA hAthamAM ekI. - hajI eka vadhAre rAkhele gaNIe, eTale A vastumAM kaI zaMkA raheze nahi. jamaNo 11 DAbe 16 * 12 77 192 ahIM 3-5-9 vagerethI ahIM 4-6-8 vagerethI guNatAM ekI ja guNatAM bekI ja pariNAma AvavAnuM. pariNAma AvavAnuM. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ekI-bekInA AkarSaka praga A siddhAMte je jamaNA hAthamAM eka vastu hoya ane tene ekIthI ja guNIe to pariNAma ekI AvavAnuM ane DAbA hAthamAM rahelI bekIne bekIthI guNatAM pariNAma bekI AvavAnuM. have ekI ane bekI bene bhegAM karIe te javAba ekI ja AvavAne, eTale jamaNA hAthamAM ekI hevAne nirNaya thAya che. je jamaNe hAthamAM bekI hoya ane tene ekIthI guNIe te javAba bekI AvavAne ane e vakhate DAbA hAthamAM bekI hoya tene bekIthI guNatAM tene javAba paNa bekI ja AvavAne. A be bekIne bhegI karatAM pariNAma bekamAM ja AvavAnuM. eTale jamaNA hAthamAM bekI ane DAbA hAthamAM ekI hovAne nirNaya thAya che. prAga bIjo eka vAsaNamAM ra5 sepArI bhare. pachI eka vidyAthIne lAvIne kahe ke A badhI sopArIo tAre laI levAnI che, paNa temAMthI keTalIka jamaNuM gajavAmAM nAkha ane keTalIka DAbA gajavAmAM nAkha. vidyAthI te pramANe kare che. ahIM samajavAnuM eTaluM ja che ke 25 sepArInA game tevA be bhAga kare te paNa ekamAM bekI ne bIjAmAM bekI ja rahevAnI. nIcenI tAlikA para najara kare, eTale A vAta barAbara samajAze - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 1 + 24 = 25 ekI 2 + 23 = 25 ekI 3 + 22 = 25 ekI 4 + 21 = 25 ekI 5 + 20 = 25 ekI 11 Jain Educationa International A pramANe 24 + 1 sudhI samajavuM. 9 have eka gajavAmAM ekI ane bIjA gajavAmAM ekI hAvAthI tenuM gaNita upara pramANe ja karAvavuM. jemake-- tamArA jamaNA gajavAmAM jeTalI seApArI heAya tene 9 thI guNA ane DAmA gajavAmAM jeTalI sopArI heAya tene 14 thI guNeA. e ane rakamaneA je saravALA Ave, te jAhera kare. te gaNitavidyAthI nIce mujaba karaze : jamaNu gajavu DAbuM gajavu X - 99 gaNita rahasya ekI ekI ekI ekI ekI 196 99 + 196 = 295 eTale jamaNA gajavAmAM ekI seApArI ane DAmA gajavAmAM ekI sepArI. For Personal and Private Use Only 14 x 14 prayAga trIjo A prayAgamAM Azare be Dajhana rakAkhIe ane e Dajhana camacA tathA te bharavA mATe e meATI peTIo ke Tama jevA vAsaNAnI jarUra rahe che. temAM eka peTInI mahAra Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekI-bekInA AkarSaka prayogo 55 cikathI ja ke R saMjJA karavI ane bIjI peTInI bahAra De ke meM saMjJA karavI. R eTale rAITa-jamaNI, L eTale lephaTa-DAbI. pachI jijJAsune kahevuM ke "juo bhAI! tame A be peTImAMthI kaI paNa eka piTImAM rakAbI ane bIjImAM camacA mUkI zake che, paNa rakAbI bekI saMkhyAmAM mUkavAnI che ane camacA ekI saMkhyAmAM mUkavAnA che. temAM kaMI paNa bhUla thAya nahi. - have dhAre ke jijJAsu gupta rIte jamaNI peTImAM 21 camacA mUke che ane DAbI peTImAM 12 rakAbI mUke che. te tenuM gaNita nIce pramANe thazeH jamaNI piTI 21 DAbI peTI 12 x 7 (eka) 12 (bekI) 147 144 147 + 144 = ra1 eTale jamaNI bAju ekI ane DAbI bAju bekI, temAM ekI te camacAnI ja hoya, mATe jamaNI bAjunI peTImAM camacA che ane DAbI bAjunI piTImAM rakAbIo che. gaNitajJa jyAM A nirNaya jAhera kare che, tyAM prekSake ajAyabI pAme che ane tALIone gaDagaDATa kare che. - ame A traNe ya jAtanA prayege judI judI sabhAmAM karelA che ane tethI prekSake camatkAra pAmelA che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 gaNita-rahasya ahIM vizeSamAM eTaluM jaNAvavA IcchIe chIe ke kaI vyaktinA baMne hAthamAM eka ke baMne hAthamAM bekI hoya te paNa tene nizcayAtmaka uttara ApI zakAya che. prayoga the * gaNitajJa-tamArA baMne hAthamAM ekI dhAro athavA baMne hAthamAM bekI dhAre. A baMne rakama be aMkanI hovI joIe. jijJAsu-e pramANe saMkhyAo dhArI. gaNitajJatamArA DAbA hAthamAM rahelI saMkhyAne 20thI guNe. jijJAsu-guNI. gaNitajJatemAM pAMca umere. jijJAsu-umeryA. gaNitajJa-A rIte AvelI saMkhyAne pa thI guNe. jijJAsu-guNyA. gaNitajJa-A rIte AvelI rakamamAM jamaNA hAthanI saMkhyA umere. jijJAsu-umerI. gaNitajJa-temAM cAra umero. jijJAsu-umeryA. gaNitajJa-AveluM pariNAma kaho. jijJAsu-1454. gaNitajJate tame baMne hAthamAM ekI saMkhyAo dhArI che. jijJAsu-uttara barAbara che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekI-ekInA AkarSaka prayogA jijJAsue ekI ke ekI koI paNa e aMkanI rakama dhArI hAya tA gaNita A pramANe ja karAvavuM. jo tenA cheDe ekI aMka Ave tA samajavu ke teNe ane hAthamAM ekI saMkhyAo dhArI che ane cheDe ekIa Ave te samajavuM ke teNe baMne hAthamAM ekI saMkhyA dhArI che. have uparanA prayAganI mULa rakame joIe ane tenu gaNita karIe, eTale A vastu kharAkhara dhyAnamAM AvI jaze. jijJAsue peAtAnA DAbA hAthamAM 13nI saMkhyA dhArI che ane jamaNA hAthamAM 15nI saMkhyA dhArI che, tethI gaNita nIce pramANe thaze : 13 DAbA hAthanI saMkhyA x 20 260 + 5 265 x 5 1325 + 15 jamaNA hAthanI saMkhyA 1340 + 4 1344 cheDe ekI AvI che, mATe ane hAthamAM ekI hAvI joie. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only * Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 gaNita-rahasya - have jijJAsue baMne hAthamAM bekI eTale DAbA hAthamAM 14 ane 16 nI saMkhyA dhArI hatI, to zuM pariNAma Avata, te joIe. 14 DAbA hAthanI saMkhyA X 20 285 4 5 1425 + 16 jamaNu hAthanI saMkhyA 1441 + 4 1445 cheDe ekI AvI che, mATe baMne hAthamAM bekI hevI joIe. jijJAsue baMne hAthamAM mAtra eka aMkanI ekI ke bekI saMkhyA dhArI hoya te paNa A ja pramANe uttara ApI zakAya che, paNa tyAM prathama pagathiye 20 ne badale mAtra 2 thI guNAkAra karAvo. jemake DAbA hAthamAM 5 ane jamaNe hAthamAM cha nI saMkhyA dhArI che, te tenuM gaNita nIce pramANe thaze - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekI-bekInA AkarSaka praga - 5 DAbA hAthanI saMkhyA x 2 10 + 5 15 * 5 75 + 7 jamaNA hAthanI saMkhyA + 4. 86 cheDe bekI aMka Avya, mATe baMne hAthamAM ekI saMkhyA hovI joIe. have DAbA hAthamAM 6 ane jamaNe hAthamAM 8 nI saMkhyA dhArI hatI te pariNAma nIce mujaba Avata :- 6 DAbA hAthanI saMkhyA X 2 12 17 + 8 jamaNA hAthanI saMkhyA 93 + 4 97 cheDe ekI aMka Ave, mATe baMne hAthamAM bekI saMkhyA hovI joIe. : Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] samapharaka saMkhyAone saravALo samapharaka saMkhyAo kone kahevAya? tene jhaDapI saravALe -pharavAnI rIta kaI? ane tene lagate camatkArika prayoga zI rIte thAya che? tenuM spaSTIkaraNa A prakaraNamAM karavAmAM AvyuM che. sama eTale samAna, pharaka eTale aMtara ke taphAvata. - tAtparya ke je saMkhyAonI vacce eka sarakho pharaka, eka sarakhuM aMtara ke eka sarakhe taphAvata hoya, tene samapharaka - saMkhyA kahevAya che. 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 A badhI samapharaka saMkhyAo che, kAraNa ke temanI vacce ekasarakhuM 1 nuM aMtara che. 3+1=4. 4+ 1 = pa. 5 + 1 = 6. 6+1=7 vagere. 4, 6, 8, 10, 12, 14 paNa samapharaka saMkhyAo che, kAraNa ke temanI vacce ekasarakhuM 2 nuM aMtara che. 4+ 2 = 6. 6 + 2 = 8. 8 + 2 = 10 vagere. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaka saMkhyAoneA saravALA 61. 5, 10, 15, 20, 25 e paNa samaphaka saMkhyAo che, kAraNa ke temanI vacce ekasarakhuM pAMcanu aMtara che ane 100, 200, 300, 400, 500 e paNa samaka sa' che, kAraNa ke temanI vacce ekasarakhu` 100 nuM aMtara che. A ja rIte 20, 19, 18, 17, 16, 15, 14 e paNa samapharaka saMkhyAo che, kAraNa ke temanI vacce eka sarakhuM 1 nuM aMtara che. 20 - 1 = 19, 19-1=18, 18-1-17 vagere. ane 27, 24, 21, 18, 15, 12, 9 vagere paNasamaka sakhyAe che, kAraNa ke temanI vacce eka sarakhu 3 nuM aMtara che. 27-3=24. 24-3= 21. 21 - 3=18 vagere. A parathI ema samajavAnu ke saMkhyAne krama caDatA hAya ke utaratA hAya, paNa jo saMkhyAo vaccenA phaka ekasarakhA cAlu hoya teA tene samaphaka saMkhyA kahevAya. 3, 4, 6, 9, 16, 27 e samapharaka saMkhyAo nathI, kAraNa ke 3 ane 4 nI vacce 1 nuM aMtara che; 4 ane 6 nI vacce 2nuM aMtara che; 6 ane 9 nI vacce 3 nuM aMtara che; 9 ane 16 nI vacce 7 nuM aMtara che ane 16 tathA 27nI vacce 11 nu aMtara che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya A rIte 3pa, ra2, 11, 8, 5 e paNa samapharaka saMkhyAo nathI, kAraNa ke temanI vacce ekasarakhuM aMtara nathI. ATalA vivecanathI pAThakane samapharaka saMkhyAne spaSTa khyAla AvI gayo haze. samapharaka saMkhyAne samAMtara saMkhyA paNa kahevAmAM Ave che. samapharaka saMkhyAone saravALe kare che te cAlu rItathI thaI zake che, paNa A saMkhyAonuM pramANa ghaNuM moTuM hoya tyAM A rIte kAma AvI zakatI nathI. dAkhalA -tarIke 1 thI 9 sudhIne saravALe karavo hoya to cAlu rIta pramANe nIce mujaba thAyaH - ja >> = * = 0 che te paNa ane 11 thI 25 ne saravALo kare cAlu rIta mujaba nIce pramANe thAya? - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarika saMkhyAone saravALe 1 pa 16 17 0. 0 0 24 25 270 para' 1 thI 99 sudhIne ke 99 sudhIne saravALe kare hoya te A rIta ghaNuM ja lAMbI paDe ane temAM samaya paNa ghaNe jAya; tethI gaNitavizAradoe samapharaka saMkhyAone saravALe karavAnI eka suMdara rIta zodhI kADhI che ane tethI ApaNuM kAma saraLa bane che. A rItanA cAra pagathiyAM nIce mujaba cheH Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya (1) Adipada ane aMtyapadane saravALe kare. saravALe karavA mATe je saMkhyAonI sthApanA karI hoya temAMnI pahelI saMkhyAne Adipada samajavuM ane chellI saMkhyAne aMtyapada samajavuM. (2) A rIte je saMkhyA prApta thAya tene ga7thI guNavI. gaccha eTale saravALA mATenI kula saMkhyAo. (3) tenuM je pariNAma Ave tene 2 thI bhAgavuM. (4) je bhAga Ave tenI barAbara saMkhyAone saravALe samaje. prAcIna gaNitamAM AvA saravALAne saMvardhana kahevAmAM AvyuM che. have A rIta ajamAvI joIe, eTale tenI asarakArakatA dhyAnamAM Avaze. dAkhalA (1) 1 thI 9 sudhInA aMkone saravALe zuM? A samapharaka saMkhyAne ja dAkhale che, kAraNa ke badhA aMke vacce ekasarakhuM 1 nuM aMtara che. ahIM 1 e Adipada che ane huM e aMtyapada che, te baMnene saravALe karatAM 10 nI saMkhyA Ave che. ahIM kula nava rakamene saravALe karavAno che, eTale gacchanI saMkhyA 9 che. tethI 10 ne 9 thI guNavA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarika saMkhyAone saravALe joIe. tema karatAM pariNAma 90 Ave che. tene rathI bhAgatAM bhAgatAM 45 Ave che, eTale 45 e tene saravALe che. (2) 11 thI 25 sudhInI saMkhyAone saravALe zuM? Adipada 11 + aMtyapada 25 = 36 4 gaccha - 15 = 540 + 2 = 270. cAlu rItathI A dAkhala karatAM saMkhyAone moTo staMbha race paDyo hato, jyAre A rItathI bahu TuMkANamAM javAba AvI gaye. (3) 4, 6, 8, 10, 12, 14 tathA 16 ne saravALe zuM? - Adipada 4 + aMtyapada 16 = 20 8 gaccha 7 = 140 + 2 = 70. (4) 3, 6, 9, 12, 15, 18, 21, 24, 27 tathA 30 ne saravALe zuM ? - Adipada 3 + aMtyapada 30 = 33 4 ga7 10 = 330 - 2 = 16pa. (5) 1 thI 99 sudhInI saMkhyAone saravALe zuM? - Adipada 1 + aMtyapada 99 = 100 4 gaccha 99 = 900 +2= kalpa0. - (6) 1 thI 9 sudhInI saMkhyAone saravALe zuM? ' Adipada 1 + aMtyapada 99 = 1000 4 gaccha - 99 = 999000 + 2 = 49500. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only VWVWW.jainelibrary.org Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E gaNita-rahasya (7) eka gRhastha devamaMdire jatAM pahele pagathiye 1 rUpiyA, khIjA pagathiye 6 rUpiyA, trIjA pagathiye 11 rUpiyA ema dareka pagathiye pAMca-pAMca rUpiyA vadhAre mUkatA jAya che. have e maMdirane ATha pagathiyAM che, te te kula keTalA rUpiyA mUkaze ? ahIM Adipadma 1 che, paNa atyapada zuM ? te spaSTa kareluM nathI, eTale prathama te nakkI karI levu joI e. madirane kula ATha pagathiyAM che. temAM pahele pagathiye 1 rUpiyA mUkelA che, eTale bAkI rahyAM cha pagathiyAM. te dareka pagathiye pAMca-pAMca rUpiyA vadhAre mUkayA che, eTale kula 35 rUpiyA vadhAre mUkAyA che, tethI chelle pagathiye 1 + 35 = 36 rUpiyA mUkelA che. Adi 1 + aMtyapada 36 = 35 X 27 8 =296:2= 148. e gRhasthe kula 148 rUpiyA mUkayA. Jain Educationa International (8) eka gheADI vacherAne janma ApI darareAja 15 gAunI jhaDape AgaLa cAlatI jAya che ane vacherU pahelA divase 1 gAu, bIje divase 2 gAu, trIje divase 3 gAu, ema anukrame peAtAnI jhaDapa vadhAratu jAya che, te e vacherU keTalAmA divase peAtAnI mAtAne maLaze ? A dAkhalA koyaDA jevA che, paNa tarkazaktinA thoDA upayAga karIe te tenA uttara sahelAIthI maLI jAya che. For Personal and Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarika saMkhyAone saravALe ghaDInI jhaDapa rejanI 15 gAunI che ane vacherAnI jhaDapa 1 gAuthI anukrame vadhatI jAya che, eTale paMdarama divase tenI jhaDapa sarakhI thaI jAya che. have prathamanA 14 divasamAM teNe anukame 14, 13, 12 gAu ochuM aMtara kApeluM che, teTaluM aMtara kApavA mATe teNe bIjA cauda divasane pravAsa kare joIe. eTale 15 + 14= 29 mA divase te vacherUM pitAnI mAtAne maLaze. ghoDIno pravAsa 29415 = 435 vacherAne pravAsa. Adipada 1 + aMtyapada 29 = 30 4 ga7 29 = 870 - 2 = 435. TUMkI rIta samapharaka saMkhyAne saravALe karavAnuM hoya ane temAM gachanI saMkhyA ekI heya te A rItane hajI TuMkI karI zakAya che. te A pramANe - madhya saMkhyA 8 gaccha = uttara. dAkhalA tarIke 1 thI 9 aMkane saravALe kare che. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ahIM pa e madhya saMkhyA che ane gacchanI saMkhyA 9 che, tethI 549= 45, e tene uttara che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya 11 thI 25 sudhInI saMkhyAne saravALe karavAne che, temAM paNa gacchanI saMkhyA 15 eTale ekI che, te tyAM A rIta ajamAvI zakAya. - kula saMkhyA 15 che, tethI AThamI saMkhyA e madhya saMkhyA che. ahIM AThamI saMkhyA 18 che, tethI 18 * 15 = 270 e tene javAba che. A rIta moTA dAkhalAomAM ghaNuM suMdara kAma Ape che. jema ke nIcenI nava samapharaka saMkhyAne saravALe karavAne che ? 101 114 127 140 153> 167 1799 192 205 te A rIta mujaba ahIM nIce pramANe gaNita karavuM paDeH Adipada 101 + aMtyapada 205 = 306 8 garacha 9 = 2754 - 2 = 1377. paNa TUMkI rIta ajamAvIe te 153 X 9 = 1377 A rIte tene javAba AvI jAya che. . have gaNita samapharaka saMkhyAone eka camatkArika prAga zI rIte kare che? te joIe. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarika saMkhyAone saravALe agiyAra samapharaka rakamane maukhika saravALe gaNitajJa-sajajane ane sannArIe! saravALAnuM kAma kevuM mAthAkuTiyuM che, te tame badhA jANe che. temAM cAra-cAra ke pAMca-pAMca aMkanI saMkhyA hoya ane evI agiyAra saMkhyAone saravALo kare heya ? huM mAnuM chuM ke tamArAmAMthI kaI paNa e mATe hiMmata karI zakaze nahi, paraMtu huM tamane e prayoga abaghaDI ja karI batAvuM chuM. koI paNa eka mahAzaya bahAra Ave ane te kAgaLa para samapharaka agiyAra saMkhyAo ekanI nIce bIjI, bIjInI nIce trIjI ema lakhI nAkhe. A saMkhyA cAra aMkanI lakhavI. eka gRhastha bahAra Ave che ane te kAgaLa para cAra aMkanI agiyAra samapharaka saMkhyAo lakhe che. * gaNitajJa-A badhI saMkhyAone saravALo karI rAkhe, jethI mArA javAba sAthe tenI sarakhAmaNI thaI zake. - jijJAsu-te pramANe saravALo taiyAra kare che. : gaNitajJa-have lakhelI saMkhyAo eka pachI eka saMbhaLAvI de. eTale jijJAsu nIce pramANe agiyAra saMkhyAo saMbhaLAve che : pahelI saMkhyA 2541 bIjI saMkhyA 2530 saMkhyA 2519 trIjI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : chaThThI gaNita-rahasya cethI saMkhyA 2508 pAMcamI saMkhyA 2497 saMkhyA 2486 sAtamI saMkhyA 245 AThamI saMkhyA 2464 navamI saMkhyA 253 dazamI saMkhyA 2442 agiyAramI saMkhyA 2431 A rakama sAMbhaLI lIdhA pachI tarata ja gaNita eka kAgaLanI kApalI mAge che ane tenA para nIce mujaba uttara lakhI Ape che : 2 7 3 46 AthI prekSako AzcaryamAM DUbI jAya che. prathama te temane e vicAra Ave che ke ATalI badhI saMkhyAo yAda zI rIte rahe? bIje vicAra e Ave che ke kadAca A saMkhyAo yAda rahI jAya te paNa tene kramazaH saravALe zI rIte thatuM jAya? ane kadAca koI rItathI thatuM hoya te paNa tene mATe samaya joIe, jyAre gaNitajJa te AMkhanA palakArAmAM javAba ApI de che !! paraMtu temane zI khabara ke gaNitajJa te agiyAra paikI mAtra eka chaThThI saMkhyA ja yAda rAkhe che ane tene 11 thI guNIne tene javAba lakhAvI de che. 2486 4 11 = 27346. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samapharaka saMkhyAone saravALe - 7 ahIM e paNa spaSTa karavuM joIe ke kaI paNa saMkhyAne 11 thI guNavI hoya te bahu sahelAIthI guNI zakAya che. temAM mAtra guNya rakama upara ja dhyAna ApavAnuM hoya che. guNuka rakama lakhavAnI jarUra rahetI nathI. agiyArane guNAkAra karatAM chele aMka te ene e ja Ave che. tenI jamaNI bAju sthApana karavAmAM Ave che ane tyAra pachI pAchaLa-pAchaLanA aMkene saravALe karatAM je aMke Ave te emAM joDatA jAya che. chevaTe je aMka vadhe te emane ema mUkavAmAM Ave che. te A pramANe 2 4 8 6 ne 11 thI guNavA che, te ekamanA sthAne dazakanA sthAne 6 + 8 = 14 temane vRddhi 1 pAse rAkhI. zatakanA sthAne 84=12+1 vRddhi = 13 temAMne 3 vRddhi 1 pAse rAkhI. hajAranA sthAne 4+2=6+1 vRddhi = 7 chelle vacce 2 A rIte nIcethI UMce gaNatAM 27346 nI saMkhyA AvI jAya che. - gaNitajJo 11 nA guNAkArathI TevAyelA hoya che, eTale teo saMkhyA sAme najara rAkhIne ja tene javAba lakhI nAkhe che. - A rIte pAMca, cha ke sAta aMkanI samarika saMkhyA* onA saravALA paNa jhaDapathI karI zakAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] traNa kramika saMkhyAonuM zodhana maMDaLI ke mijalasa jAmI hoya ane gaNitanA ATha- daza camatkArika prayoga karI batAvavAne prasaMga Ave te A prayoga jarUra karavA jevuM che. temAM kAgaLa tathA pensIla sivAya anya sAdhananI jarUra paDatI nathI. tenI rajUAta sAmAnya rIte A pramANe thAya che? gaNitajJa maMDaLI ke mijalasane uddezIne kahe che : "sagRhastha tathA sannArIo ! keI traNa vyakti jaMgalamAM bhUlI paDI hoya ke gUma thaI gaI hoya te tene zodhavAnuM kAma keTaluM agharuM che, te tame badhAM jANo cho. AvuM ja agharUM kAma traNa kramika saMkhyAone zedhavAnuM che ke je lakhAyA pachI aneka jAtanA AMkaDAonA saravALA tathA guNAkAramAM guma thaI jAya che. paraMtu e agharuM kAma AMkhanA palakArA mAtramAM siddha karI batAvavA mATe huM tamArI samakSa UbhuM thaye chuM. have tame badhA tamAruM dhyAna mArA para kendrita karaze ane huM je kaMI kahuM te para barAbara dhyAna Apaze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa kramika saMkhyAonuM zAdhana ApanAmAMthI koI paNa bhAI ke bahena ubhA thAya.' eka bhAI UbhA thAya che. gaNitajJa--tame eka kAgaLa para 1 thI 99 sudhImAM AvatI kAI paNa traNa kramika sakhyAe lakhA. je saMkhyAe krama pramANe lakhAya, te kramika kahevAya. dAkhalA tarIke 1-2-3 e kramika saMkhyA che; 9-10-11 e paNa kramika sAMkhyA che; 35-36-37 e paNa kramika saMkhyA che. A pramANe tamAre traNa kramika saMkhyA lakhavAnI che. jijJAsu--AvI saMkhyAne aMgrejImAM zuM kahe che? gaNitajJa--AvA prazna kema pUchavA paDyo ? ApaNI bhASAmAM gaNita mATe pUratA zabdo che. chatAM tamAre jANavuM ja hAya tA kahuM che ke aMgrejI bhASAmAM ene kenjhIkayuTIva nakhasa ( Consecutive numbers) kahe che. vAru, tame traNa kramika sakhyAe lakhI ? jijJAsu--hA jI. gaNitajJa--have e traNa rakrameAne saravALe karo. jijJAsu----karyAM. 73 gaNita--have pachI tamane keTalIka sa MkhyAo lakhAvavAmAM Avaze, tene paNa tamAre saravALA ja karavAnA che, eTale ekanI nIce khIjI, khIjInI nIce trIjI ema ja lakhavAnu rAkhaze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya jijJAsu--bhale. gaNitajJa-sajajane ane sannArIo ! have tamArAmAMthI pAMca vyaktio UbhI thaI jAya. temaNe gaNita karavAnuM nathI, paNa mAtra saMkhyAo ja balavAnI che ane te eka ke be AMkaDAnI ja balavAnI che. mijalasamAMthI pAMca vyaktie UbhI thAya che. eka prazna--AmAM kaI chaThThI vyakti maLe te cAle? gaNitajJa-jarUra. Apa chaThThA. hajI paNa keIne UbhA thavAnI IcchA hoya te thaI zake che. huM bIjI be vyaktiene maMjUra rAkhIza. chaThThI, sAtamI tathA AThamI vyakti UbhI thAya che, gaNitajJa temane saMkhyA lakhavAnuM kahe che ane teo eka ke be AMkanI saMkhyA lakhAvI de che. gaNitajJa te badhI saMkhyAmAM eka kAgaLa para lakhI le che ane chevaTe pitAnA taraphathI 1, 2 ke 3 ne AMka jijJAsune lakhAve che. A rIte kula 9 saMkhyAo thaI tene jijJAsue saravALe karavAno hoya che, je be ke traNa mInITamAM te karI le che. gaNitajJa-kema saravALe thaI gaye? temAM kaI bhUla te nathI rahI gaI, te barAbara joze. jijJAsu pharI eka vAra tene saravALe karI javAba Ape che ke saravALe barAbara che. gaNitajJa-ghANuM sAruM, gaNitamAM AvI ja ekasAI joIe. have tamArA saravALAne 67 thI guNe. jijJAsu guNAkAra kare che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa kamika saMkhyAonuM dhana gaNitajJa-AveluM pariNAma jaNAvo. jijJAsu pariNAma jaNAve che, eTale gaNitajJa tarata ja kahI Ape che ke tame kAgaLa para lakhelI traNa kamika saMkhyAo amuka che. AthI sabhAmAM Azcarya phelAya che ane badhA tALIo pADe che. have A praganuM rahasya samajIe. te eka-be dAkhalA gaNavAthI ja barAbara samajAze. dhAre ke mumukSue nIce pramANe traNa kamika saMkhyAolakhI che: 32 33 tene saravALe Avaze- 9 dhAre ke sabhAjanoe temAM nIce pramANe rakama umerAvI che. 35. 72. pa . 83 A rakamone saravALo thaze-- 341 - A rakama traNe bhAjya bane tema karavAnI jarUra che. te mATe gaNitajJa temAM umerAvaze eTale tene saravALe thaze- 342 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya A prayogamAM A vastu ghaNuM mahatvanI che. gaNitajJa tene tarataja 3 thI bhAgaze ke jene uttara 114 Avaze. pachI tene kAgaLanA cheDe lakhI rAkhaze. have jijJAsunI rakama che 96 temAM umerAze 342 tenuM pariNAma Avaze 467 438 3066 26284 pariNAma Avaze- 2346 have gaNitajJa eTalI khAtarI karI leze ke A guNAkAra barAbara che ke nahi? tene zaMkA haze te A guNakAra pharI eka vAra tapAsI javAnuM jaNAvaze. te barAbara lAgatAM pelI - 114 nI rakama tarata ja temAMthI bAda karaze. 29346 - 114 pariNAma Avaze- 2232 temAM chellA be AMkaDA eTale dazaka tathA ekamane -AMkaDo mahattvanuM che. te ja kamika saMkhyAomAMnI vacalI saMkhyA che. eTale gaNitajJa tarata ja kaheze ke tamArI lakhelI saMkhyAe 31, 32 ane 33 che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GS 2 traNa kamika saMkhyAonuM zodhana - have bIjo eka dAkhale. jijJAsue lakhI che- pa6 . pa7* tene saravALe A 171 have judI judI ATha saMkhyAono saravALe che 247. te gaNitajJa tene traNe bhAjya banAvavA mATe pitAnA taraphathI 2 umerAvI 24tnI banAvaze. 171 + 249 pariNAma Avaze- 420 249 ne traNe bhAgatAM 83 Ave che, te hAla bAjue. rAkhIe ane AvelI saMkhyAne 67 thI guNae. 420 4 67 2940 25204 pariNAma Avaze- 28140 temAMthI bAda - 83 - 280pa7 chelA be aMkamAMnI saMkhyA che 57, eTale uttara Avaze pa6, 27, ane 8. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya agatyanI sUcanAo (1) jijJAsune 1 thI 9 sudhInI saMkhyAo paikI traNa kamika saMkhyAo lakhavAnuM kahevuM, tethI vadhAre nahi. kadAca te Agraha kare te jaNAvavuM ke dareka kAma niyama pramANe thAya che, mATe hAla te huM kahuM te pramANe ja kare. (2) kamika saMkhyAnA saravALAmAM ekathI mAMDIne game teTalI saMkhyAmAM umerI zakAya, paNa bhUle nivAravA mATe tathA vadhAre samaya na jAya te mATe ekathI be aMkanI evI vadhAremAM vadhAre ATha saMkhyAo ja umerAvavI. (3) tene saravALe tarata ja karI le ane jevuM ke te traNathI bhAjya che ke nahi? je traNe bhAjya heya te temAM traNa umeravA. je traNe bhAjya thavAmAM 1 khUTate heya te 1 umera ane 2 khUTatA hoya te ra umeravA. A rIte je rakama taiyAra thAya, tene traNathI bhAgI levI ane javAba taiyAra rAkhave. . (4) kula nava rakama umerAvatAM je saMkhyA Ave tene 67 thI ja guNavavI. A guNAkAramAM camatkAra rahe che, eTale temAM pheraphAra kare nahi. (5) je javAba Ave, temAMthI bAjue rAkhelI rakama Ada karavI. tene je javAba Ave tenA chellA be aMke traNa kamika saMkhyAnI vacalI saMkhyAnI barAbara samajavA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only VWVWW.jainelibrary.org Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa kramika saMkhyAonuM dhana dhAre ke jijJAsue lakhelI che tene saravALe thaye 6 have temAM mAtra be ja vyaktie rakame umerAvI che, te A pramANe- 1 te temAM gaNita umeravAnI raheze 3 - kula umerAze 6 badhAne saravALe thaze 12 467 84 724 pariNAma Avaze- 804 have 6 ne 3 thI bhAgatAM bhAgAkAra 2 Ave che, eTale A rakamamAMthI 2 bAda karavAnA raheze. pariNAma Avaze- 802 ahIM 02 che, eTale ra ja samajavA. te vacalI rakama che, mATe javAba 1, 2 ane 3. - have tame prayoga karI juo. javAba barAbara ApI zakaze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 11 ] ajJAta saMkhyAnuM jJAta saMkhyAmAM pariNamana "eka ajJAta saMkhyAnuM jJAta saMkhyAmAM pariNamana thaI zake kharUM? " prathama kSaNe te ema ja lAge che ke thaI zake nahi, paraMtu gaNitane praga e hakIkta siddha karI Ape che, eTale ApaNe e dhAraNuM sudhAravI ghaTe che. sAmAnya rIte A prayoga se, base ke tethI vadhu vyaktionI banelI maMDaLI ke mijalasa samakSa karI batAvavAmAM Ave che, kAraNa ke temAM rasanI-kutUhalanI je jamAvaTa thAya che, te taddana nAnI maMDaLI ke mijalasamAM thatI nathI. Ama chatAM kuzala gaNitajJa nAnI maMDaLI ke mijalasa samakSa paNa A prayoga karavA dhAre te karIne. prikSakavargane Azcaryamugdha banAvI zake che. A prema karavA mATe nIcenI vastuonI jarUra paDe che (1) kulakepa kere kAgaLa. (2) korA kAgaLanI nAnI cAra-pAMca kApalIo. (3) lAla-vAdaLI penasIla. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAta saMkhyAnuM jJAta saMkhyAmAM pariNamana 81 karA kuzkepa kAgaLamAM nIce pramANe AMkaDA moTA kadamAM lakhI rAkhavA jarUrI che. prekSakavarga vividha bhASAbhASI hoya te A AMkaDA aMgrejImAM lakhavA joIe. che 6 3 0 - 0 je ha ja 0 - >> ja - = 1 m 6 6 1 * A kAgaLa prakAre potAnI pAse rAkhavAne hoya che. sAmAnya rIte AvA prayoga vakhate pravegakAra pitAnI pAse eka moTuM Tebala mUkAve che ane tenA para eka kalIpa-beDa ke evuM ja kaMI rakhAve che, temAM A kAgaLa bheravI rAkhavAmAM Ave che. A prayoganI zarUAta karatAM prayogakAre mijalasamAMthI keIpaNa eka vyaktine UbhA thavAnuM AmaMtraNa ApavuM joIe ane tenA hAthamAM korA kAgaLanI kApalI ApI tene 501 thI 9 sudhInI kaI paNa eka saMkhyA lakhavAnuM jaNAvavuM joIe. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya . jijJAsue kaI saMkhyA lakhI che, te prakAra jANa nathI, eTale tene mATe e saMkhyA ajJAta che. ajJAta eTale nahi jANelI (unknown). ahIM prayogakAra raMga jamAvavA mATe ajJAta ane jJAta viSe thoDuM vivecana kare te ThIka rahe che. jemakeA vizva virATu che. temAM ApaNe na jANatA hoIe tevuM ghaNuM che ane jANatA hoIe tevuM bahu ochuM che. ApaNe jene vidvAn ke paMDita tarIke oLakhatA hoIe chIe, te paNa vAstavamAM jJAna-mahAsAgaranAM zeDAM biMduo ja pAmelA hoya che. guruvAkarSaNanA niyamanI zodha karanAra sara AIjheka nyuTane kahyuM hatuM ke ApaNI sthiti te jJAnarUpI mahAsAgaranA kinAre zaMkhalA-chIpalA vINavA jevI che. eTale ke hajI ApaNe vAstaviktAnA samudramAM praveza karyo nathI. AjanA anya vaijJAniko paNa. AvI ja vA vade che. teo kahe che F-" We are beginning to appreciate better and more throughly, how great is the range of our ignorance." arthAt ApaNA ajJAnane vistAra keTale moTo che, te ApaNe vadhu sArI ane spaSTa rIte samajavA lAgyA chIe. paraMtu mitre ! prayatna karIe-puruSArtha AdarIe te arAtane jJAta banAvI zakAya che. bhautikazAstra, rasAyaNa-- zAstra, vaidyaka, zilpa, tiSa vagerenuM jJAna ApaNe zI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAta saMkhyAnuM jJAta saMkhyAmAM pariNamana rIte meLavyuM ? have te caMdramAM pahoMcavAnI taiyArI che ane te saMbaMdhI kharUM jJAna ApaNe jarUra meLavI zakIzuM. A te prAsaMgika kahevAyuM. have sabhAmAMthI traNa mahAnubhAvo UbhA thAya. jo A maMDaLI ke mijalasamAM vidyArthIo beThelA hoya te prAyaH temane ja UbhA karavA. A rIte traNa mahAnubhAve ke vidyAthIe UbhA thayA pachI prathama mahAnubhAva ke vidyAthIne potAnI pAse bolAvIne kahevuM ke juo A kAgaLa para , 4 ane 7 nAmanI traNa paMktio che. temAMthI tamAre ja paMktine kaI paNa aMka lAla penasIlathI cekavAno che. eTale te lAla pinasIlathI aMka cekaze. pachI tene kerA kAgaLanI kApalI ApI tenA mathALe 4 nI saMjJA karAvavI ane temAM je aMka cekyo hoya te vAdaLI penalathI lakhI levA jaNAvavuM. e vidhi thaI jAya, eTale tene e kApalI pitAnA gajavAmAM mUkI rAkhavAnI sUcanA ApI potAnA sthAne besADa. bIjA mahAzaya ke vidyArthIne 4 paMktimAM aMka cekAva ane trIjA mahAzaya ke vidyArthIne ja paMktimAMne aMka cekAvo. bAkI badhA vidhi 4 mujaba karAva. A rIte traNa mahAnubhAvee je aMke rokyA, te pravegakAra jANe che, eTale tenAthI banatI traNa aMkanI saMkhyA jJAta che, jANelI che. have jijJAsue lakhelI ajJAta saMkhyAne A jJAta saMkhyAnI bhUmikAe lAvavAnI che, te Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 gaNita-rahasya prayogakAra nIcenI prakriyAthI lAvI Ape che ane sahune AzcaryamAM DUbADI de che. dhAro ke jijJAsue 81ranI saMkhyA lakhI che ane thA; rava tathA 7 e cekelA aMkamAMthI 257nI saMkhyA banI che, te pregakAre jijJAsune gaNita karAvI uttaramAM 257nI saMkhyA lAvavI joIe, te nIce pramANe lAvavAmAM Ave che - pravegakAra-(jijJAsune) jue mahAzaya, tame pa01 thI 999 sudhImAM eka saMkhyA lakhelI che. tenI nIce 74ra lakhe ane te baMne rakamane saravALe kare. ahIM pravegakAra je rakama umeravAnuM kahe che, te ja kharI mahatvanI che. A rakamane nirNaya 999 nA AdhAre thAya che, eTale 999mAMthI jJAta saMkhyA 257 bAda karavAmAM Ave che ane tenuM pariNAma 74ra jijJAsune lakhAvavAmAM Ave che. ahIM eTaluM dhyAnamAM rAkhavAnuM ke --aa e aMke ekavAthI je jJAta saMkhyA ane te 99 mAMthI bAda karavI ane bAkI rahelI saMkhyA jijJAsune lakhAvavI. temAM jarApaNa bhUlacUka thaI te uttara khoTo AvavAne, mATe bAdabAkI karAvavAmAM khAsa sAvadhAnI rAkhavI. pachInI prakriyA te dareka hisAbamAM sarakhI ja che. te A pramANe karAvavAmAM Ave che - jijJAsue lakhelI 812 pravegakAre lakhAvelI + 742 1554 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only VWVWW.jainelibrary.org Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAta saMkhyAnuM jJAta saMkhyAmAM pariNamana 85 je rakama AvI tenA caturthAM sthAne eTale ke hajAranA sthAne rahelA AMkaDA cekI nAkhe ane te rakamanI nIce lakhI tenA saravALe kare. ema karatAM AveluM pariNAma-- = 555 have prayAgakAre jijJAsune kahevAnuM ke tame je rakama mULa lakhelI che, temAMthI A rakama bAda karo. eTale pariNAma nIce mujaba AvavAnu : 554 + 1 812 -555 =257 have prayAgakAra prathama mahAzayane kahe che ke Apa ApanA AMkaDA bolA. te kahe che ke 2. eTale prayAgakAra jijJAsune kahe che ke tamArA pahelA aMka 2 che ? jijJAsu hA pADe che. A ja rIte bIjAne pUchatAM te pa kahe che ane trIjAne pUchatAM 7 kahe che, je jijJAsunI rakamanA bIjA ane trIjA aka barAbara che. Jain Educationa International pariNAma barAbara AvI jatAM prekSakomAM Azcarya nu `mAju phelAya che ane gaNita eka rahasyamaya viSaya hAvA aMge temanI zraddhA majabUta che. For Personal and Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita rahasya eka bIjo dAkhalo A ja rIte karIe, jethI rItanI spaSTatA thaze ane temAM keAI sazaya rahevA pAmaze nahi. 659 jijJAsue dhArelI rakama vidyAthIe cekelA AMka 345. eTale. 999 - 345 = 654 ceAthA sthAne rahelA AMkaDA cekatAM cekelA AMkaDe! nIce umeratAM mULa dhArelI rakama temAMthI khAda Jain Educationa International -654 1313 313 + 1 314 59 314 For Personal and Private Use Only -- A uttara kharAkhara che. gaNita-camatkAra bhAga pahelAnA paMdaramA prakaraNamAM siddhAMkanA traNa prayAga ApavAmAM AvyA che. temAMnA pahelA prayAganI rIti ja AmAM kAme lagADavAmAM AvI che; eTale pAThakoe eka vAra e prakaraNa para najara nAkhI javAnI jara che. WE ARE A prayoga cAra aMkanA karavA hAya teA kAgaLa para 6 nAmanI ceAthI pakti lakhavI ane tenI nIce 1 thI 9 sudhInA aMko lakhavA tathA jijJAsune 5001 thI 9999 sudhImAM koI paNa eka saMkhyA lakhavAnuM kahevuM. bAkInI adhI rIti upara mujaba samajavI. dAkhalA tarIke-- =345 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAta saMkhyAnuM jJAta saMkhyAmAM pariNamane jijJAsue dhArelI rakama 7ra79 mahAnubhAe cekelI rakama 4351 eTale 9999 - 4351 pa648 +5648 127 ahIM cethAne badale pAMcame aMka rokavA kahevuM ane te aMka nIce umeravA jaNAvavuM. pariNAma- 2927 + 1 =2928 dhArelI mULa rakama 7ra79 - 2928 4351 uttara jJAta saMkhyA barAbara che. * * haidarAbAdamAM gujarAtI pragati samAjanA upakrame tA. 19-9 65nA roja ane sikaMdarAbAdamAM gujarAtI sevAmaMDaLanA upakrame, tA. 21-9-65nA roja ame gaNita-camatkAranA prayogo batAvyA hatA. temAM A prayoga rajU thayela hato ane te khUba prazaMsA pAmyo hate. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 12 ] uttaranI acUka AgAhI vAyuzAstrIo ghaNuM vAra AgAhI kare che ke AvatI kAle varasAdanAM bhAre jhApaTAM paDaze ane pavana jerathI kuMkAze, paNa keTalIka vAra evuM bane che ke bIjA divase AkAzamAM vAdaLuM dekhAtuM nathI ane pavana maMda maMda vAte heya che. tAtparya ke temanI AgAhIo joIe tevI acUka heAtI nathI. ghaNA musaddIo rAjadvArI ghaTanA viSe amuka AgAhI kare che, paNa chellI ghaDIe evA banAvo banI jAya che ke e AgAhI karatAM kaMI juduM ja dazya jovAmAM Ave che, eTale ke te AgAhI paNa acUka hotI nathI. jyotiSazAstrIo AgAhI karavA mATe paMkAyelA hoya che, paraMtu temAM paNa ghaNI vAra chabaraDA vaLe che. rAjagAdIe besavAnuM muhUrta hoya ane javuM paDe vanavAsamAM; e chabaraDo nahi te bIjuM zuM ? paraMtu gaNitavidyA evI gahana ane abhuta che ke Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttaranI acUka AgAhI tenA AdhAre uttaranI acUka AgAhI karI zakAya che, pachI prazna karanArAo game tevI manasvI saMkhyAo bhale lakhe ! A praga kevI rIte thAya che, tenuM varNana karavAthI pAThakane badho khyAla AvI jaze. gaNitajJa-sajjano ane sannArIo! tame badhA gaNitanA prayogomAM je rasa dAkhavI rahyA che, te joIne mane ghaNuM khuzI upaje che. A pragAnuM sUkSma nirIkSaNa karavA mATe ahIM parIkSaka-samitinA mAnavaMtA sabhyo hAjara che ane sabhApati mahodaya paNa khUba utsukatAthI A prayoga tarapha mITa mAMDI rahyA che. huM tamane jaNAvavAnI rajA lauM chuM ke have pachI tamArI samakSa je pravega karavAnuM che, tenA uttaranI meM acUka AgAhI karelI che ane te mArA hAthamAM rahelA be sIlabaMdha parabIDiyAmAM mUkelI che. AmAMnA eka parabIDiyA para meM nI saMjJA karI che ane bIjA parabIDiyA para ra nI saMjJA karI che. A baMne parabIDiyA he sabhApati mahedayane suprata karuM chuM. ahIM gaNitajJa pitAnA sthAnethI AgaLa vadhIne sabhApati mahodaya pAse jAya che ane sahaja namana karIne temane be parabIDiyAM suprata kare che. prekSakomAM kutUhalanuM vAtAvaraNa jAme che. gaNitajJa-gRhastha ane sannArIo ! hamaNAM tamane svayaMsevaka bhAIe kerA parabIDiyAM vaheMcaze. A parabI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90. gaNita-rahasya DiyAmAM kAgaLanI kApalIo mUkelI che. temAM tame 1 thI 999 sudhInI saMkhyA lakhI zake che. saMkhyA lakhyA pachI tamAre e kApalI pAchI parabIDiyAmAM mUkI devAnI che ane e parabIDiyA para zuM athavA ra paikI tamArI munasaphI anusAra koIpaNa eka akSara lakhavAnuM che. - have svayaMsevakabhAIo paMdara vyaktine parabIDiyAM vaheMcI de. gaNitanA camatkArika prayogomAM thoDA svayaMsevaka bhAIone zarUAtathI ja rAkhavAmAM Ave che ane temane A prakAranI keTalIka kAmagIrI bajAvavAnI hoya che. - tyAra bAda svayaMsevako najIka tathA dUra beThelI vyaktione taiyAra rAkhelA parabIDiyA vaheMcI de che ane eka ke be mInITa pachI pAchA tene ekaThAM karI le che. - gaNitajJa-have sabhAmAMthI be evI vyaktio bahAra Ave ke jemanuM gaNita sAruM hoya. be vyaktio UbhI thAya che ane najIka Ave che. temane thoDe dUra goThavelA be khAlI Tebala para besADavAmAM Ave che. temAMthI ekane 4 nI saMjJA ApavAmAM Ave che ane bIjAne ra nI saMjJA ApavAmAM Ave che. - gaNitajJa- ane ra mahAzaya ! tamArI prathama kAmagIrI e che ke hamaNuM svayaMsevaka bhAIoe je 15 parabIDiyAM ekatra karyA che, te tamAre laI levAM ane temAMthI jenA para ja saMjJA karI hoya, te ja mahAzaye levAM ane 22 saMjJA karI hoya, te ja mahAzaye levAM. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only VWVWW.jainelibrary.org Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttaranI acUka AgAhI baMne mahAzaye te pramANe kare che. gaNitajJa- mahAzaya! tamArI pAse je parabIDiyAM AvyAM che, temAMthI kAgaLanI kApalIo kApI lo ane temAM. je saMkhyAo lakhI che, tene eka kAgaLa para saravALe. kare. mahAzaya! tame paNa tamArA parabIDiyAmAMnI kApalIo kADhI, A ja rIte tene saravALe kare. e saravALe. tamAre manamAM rAkhavAne che, jAhera karavAnuM nathI. baMne mahAzaye saravALe kare che. - gaNitajJa- mahAzaya ! tamane prApta thayelI saMkhyAone saravALe karI lIdho? ja mahAzaya-hA jI ! gaNitajJa-tamArA saravALAnI rakamane 154thI guNe4 mahAzaya-guNyA. gaNitajJa-AvelI saMkhyAmAM 2pa umere. # mahAzaya-umeryA. gaNitajJa-AvelI saMkhyAne 14 thI bhAgeA hasAhasa. ja mahAzaya-bhAgyA. gaNitajJa-kaMI zeSa vadhe che? ja mahAzaya--hA jI. gaNitajJa-zeSa saMkhyAmAM 8 umere. va mahAzaya-umeryA. gaNitajJa-AvelI saMkhyAne 36 thI guNe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only VWVWW.jainelibrary.org Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 gaNita rahasya mahAzaya guNyA. gaNitajJa--basa, have tamane adhika gaNita karAva vAnu nathI. TM mahAzaya chUTakArAnA dama kheMce che. gaNitajJa--va mahAzaya ! tamane prApta thayelI saMkhyAne saravALA karI lIdhe ? la mahAzaya--hA jI. gaNitana--e saMkhyAne 198 thI guNA. prekSakAmAM hasAhasa 6. mahAzaya--guNyA. teA gaNitajJa--kaMI bhUla to nathIne ? pharI eka vAra najara nAkhI juvA. va mahAzaya phI najara nAkhI, eka bhUla hatI te sudhArIne kahe che ke have guNAkAra kharAkhara che. gaNitajJa AvelI saMkhyAmAM 31 umero. va mahAzaya-umeryA. gaNitajJa AvelI rakamane 18 thI bhAgeA. kSa mahAzaya-bhAgyA. gaNitajJa-kaI zeSa vadhe che? va mahAzaya-hA jI. gaNitajJa--temAM 12 umeza va mahAzaya-umeryAM. gaNitajJa-have tene 56 thI guNA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttaranI acUka AgAhI hesAsa. sva. mahAzaya-guNyA. gaNitajJa-temAM 3 umero. va mahAzaya-umeryAM. gaNitajJa-basa have tamane adhika gaNita karAvavAnu' nathI. (prekSakone uddezIne) sagRhasthA ane sannArIe ! tame je vastu jANavA iMtejAra che tenI gheADI ja vAramAM tamane jANa thaze. have huM H mahAzayane sUcanA karuM chuM... ke te sabhApati maheAyanI pAse jAya ane temane je gaNita karAvavAmAM AvyuM che, tenuM AkharI pariNAma temanI sAme dhare, 93. . mahAzaya sabhApati mahodaya AgaLa jAya che ane temane piraNAma batAve che. gaNitajJa-sabhApati maheADhaya ! Apane agAuthI je e sIlabaMdha parabIDiyAM ApavAmAM AvyAM che, temAMnuM ja saMjJAvALuM parabIDiyuM khAlA ane hra mahAzayanA pariNAma sAthe te kharAkhara maLatu che ke kema ? tenI jAherAta kare.. sabhApati maheAya te parabIDiyuM khele che ane jue che te temAM 684 nI saMkhyA lakhelI che ke je kharAkhara mahAzayanA pariNAma jeTalI ja che. temAM kaI paNa pheraphAra nathI. Jain Educationa International sabhApati maheAya-(sabhAne uddezIne) ja parabIDiyAmAM prathamathI 684 ne AMka lakhAyelA hatA ane H mahAzayanA For Personal and Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya gaNitanuM pariNAma paNa barAbara 684 che. pachI te mULa ' uttara prekSakone batAve che. gaNitajJa-have rava mahAzayane vinaMti che ke teo sabhApati mahadaya pAse jaIne pitAnA gaNitanuM pariNAma batAve. ra mahAzaya sabhApati maheAdayane pitAnA gaNitanuM pariNAma batAve che. gaNitajJa-sabhApati mahodaya ! Apa have bIjuM parabIDiyuM kholIne juo ke temAM zuM lakheluM che? ' sabhApati mahodaya te parabIDiyuM khele che ane jue che te temAM 1403 nI saMkhyA lakhelI che, je barAbara 20 mahAzayanA pariNAma jeTalI ja che. bAda gaNitajJanI sUcAnAthI te jAhera kare che ke paramaDiyAmAM prathamathI 1403 ne AMka lakhAyeluM hatuM ane mA mahAzayanuM pariNAma paNa 1403 nI ja saMkhyA batAve che. pachI te mULa uttara prekSakone batAve che. . A vakhate tALIonA gaDagaDATa thAya che ane AnaMda - tathA AzcaryanuM bhejuM pharI vaLe che. * ApaNo sAmAnya vyavahAra e che ke prathatha prazna pUchAya che ane pachI tenA uttara apAya che, jyAre A prayogomAM tethI ulaTuM che. AmAM uttara pahele lakhAya che ane praznarUpe lakhavAnI saMkhyAo pachI lakhAya che, e AzcaryanuM prathama kAraNa che. vaLI e saMkhyA lakhanAra mAtra eka vyakti hoya te Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttaranI acUka AgAhI 95 kadAca zaMkA Ave ke AgaLathI kaI gAThavaNa thaI haze, paNa svayaM sevake peAtAne ThIka lAge te 15 vyaktione parakhIDiyAM vaheMce che ane te 15 vyaktie 1 thI 999 sudhInI sakhyAe potAnI icchA mujaba lakhe che, e Azcayanu khIjuM kAraNa che. vizeSamAM e parakhIDiyA para ja ke vu jesaMjJA lakhavAnI che, te paNa lakhanAranI munasaphI mujaba lakhavAnI che, eTale keTalAM parakhIDiyAM saMjJAvALAM thAya ane keTalAM sva sa`jJAvALAM thAya, e paNa anizcita che. Azcarya nu trIjI kAraNu Ane paNa kahI zakAya. ' A sthitimAM lakhAyelI rakameAnA uttara pahelethI zI rIte lakhI zakAya ? ' AvA prazna koI paNa prekSakane uThe, e svAbhAvika che ane tenA koI buddhigamya khulAsA tenI pAse nahi hAvAthI te Azcarya anubhave, e paNa eTaluM ja svAbhAvika che. have A prayAganuM rahasya kholIe. eka mANasane peAtAnI IcchAmAM Ave evI eka, be ke traNa aMkanI rakama lakhavAnI hAya, pAMca mANasane pAtAnI icchAmAM Ave evI eka, be ke traNa aMkanI rakama lakhavAnI hoya, athavA paMdara vIsa ke pacIsa mANasane potAnI icchAmAM Ave evI eka, be ke traNa aMkanI rakama lakhavAnI hoya ane tenA saravALA karavAnA hAya, tene ApaNe eka ajJAta saMkhyA samajavAnI che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya dAkhalA tarIke- eka mANase lakhyuM pAMcamANasee lakhyuM paMdara mANasoe lakhyuM 713 17 139 273 134 a67 109 m 887 100 666 2686 A rIte pariNAmanA hajAre vikalpa saMbhave che, paNa te badhA "ajJAta" saMjJAmAM aMtargata thaI jAya che. A parathI eTaluM samajavAnuM ke prakSakAre game te saMkhyA lakhe ane tene saravALe game te Ave tyAM sudhInI kiyA aMge gaNitane khAsa vicAravAnuM hotuM nathI. vadhAre Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttaranI acUka AgAhI spaSTa kahIe te| A vastu mijalasanA manAra'jana mATe ja geAThavAyelI eka prakAranI mAjI che. AmAM kharu' mahattva je gaNita karAvavAmAM Ave che, tenuM ja che. temAM gaNitajJa eka paNa DagaluM cUkayA tA samajavuM ke uttaranI je AgAhI karI che, te khoTI paDavAnI ane tenuM mhAM dIvela pIdhA jevu' thaI javAnuM, eTale tenI je prakriyA nakkI thayelI che, te kharAkhara khyAlamAM rAkhavAnI ane te khUba ja svastha citta tathA raNa mahAzaye pAse karAvavAnI. wy have ja ke ghu mahAzaya gaNitamAM bhUla kare te paNu pariNAma dhAryAM karatAM juduM ja AvavAnuM, eTale te gaNitanI kriyA barAbara kare te mATe cogya sUcanA ApatA rahevuM ane bIjA paNa eka mahAzayane temanI sAthe besADI devA ke je gaNita sAruM jANatA hAya. eka gaNunA kare ane bIjo tenA para dekharekha rAkhe teA bhUla thavA saMbhava nathI, athavA bhUla thAya te te ja vakhate sudharI jAya che. have kaI paNa ajJAta saMkhyAne 154 thI guNAvIe, temAM 25 umerAvIe ane tene 14 thI bhAgIe te zeSa 11 ja vadhavAnA. 14 e 154 nI saMkhyAnA avayava che, eTale 154 thI guNelI saMkhyAne 14 thI bhAgatAM kaMIja zeSa vadhe nahi. temAM 25 nI sakhyA umerI che, temAMthI 14 bAda jAya, eTale AkI 11 ja rahe. nIcenA be-traNa dAkhalAo juo, eTale A vAta barAbara khyAlamAM AvI jaze. 7 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 22 gaNita-rahasya 106 4154 4154 4154 1078 +25 14)1103(78 424 1104 5304 224 1064 3388 16324 -25 +25 14)3413(243 14)16349(1167 14 123 112 28 23 56 14 53 11 zeSa 109 11 zeSa A vastu gaNitajJa barAbara jANe che. have te zeSamAM 8 umerAve che, eTale saMkhyA 1tnI bane che ane tene 36thI guNatAM 684nI saMkhyA Ave che. 114 574 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttaranI acUka AgAhI 99 pariNAma A sivAya khIjuM kaI AvavAnuM ja nahi, eTale ke gaNitane je piraNAma nakkI karI rAkheluM che ane parakhIDiyAmAM mUkeluM che, te ja jene AvavAnuM 198 thI guNIe A ja rIte koI ajJAta saMkhyAne ane AvelI sakhyAmAM 31 umerIne tene 18 thI bhAgIe te 198 vALA AkhA guNAkAra uDI javAnA, kAraNa ke 18 e 198 nA avayava che ane 31 umerelI sa MkhyAmAMthI 18 khAi jatAM zeSa 13 vadhavAnA. ajJAta saMkhyA game te hAya, paNa pariNAma te! A ja AvavAnuM. dAkhalA tarIke-- 1 5 x 198 x 198 198 + 31 18) 229 (12 18) 1021 (56 18 90 49 36 13 zeSa 990 + 31 Jain Educationa International 121 108 46 x 198 13 zeSa 9108 + 31 18) 9139 (507 90 368 4144 4x 139 126 13 zeSa 13 zeSamAM 12 umeratAM 25 Ave, tene pa6 thI For Personal and Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1oo gaNita-raha guNatAM 1400 Ave ane temAM 3 umetAM 143 Ave. tene bIjo uttara saMbhave ja nahi. A prega sAmAnya rIte be camatkArika parabIDiyAnA nAmathI thAya che, paNa tenuM svarUpa samajavA mATe ahIM uttaranI acUka AgAhI" tarIke rajU karavAmAM AvyuM che. uttara pahelo, prazna pachI" e nAmathI paNa tene rajU karI zakAya. gaNitajJa dareka mijalasa mATe judI saMkhyAo nakkI. kare che ane guNakAra, saravALe tathA bhAjaka saMkhyA ke je mULa guNAkArane avayava che, temAM paNa parivartana kare che, jethI A prayoga vadhAre vAra jonArane tenuM sAcuM rahasya hAtha lAgatuM nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] hajAra vikalpano eka ja uttara je prazna e uttara, e te ApaNe sahu kaI jANIe chIe. keTalIka vAra evuM bane che ke traNa, cAra ke pAMca praznane eka ja uttara apAya che. jemake - eka bhIla rAjA pitAnI traNa rANIone sAthe laIne kiI gAma tarapha jaI rahyo hato. te vakhate eka rANIe kahyuM: "he nAtha ! mane bahu tarasa lAgI che. mATe pANI lAvI Ape." bIjI rANIe kahyuM: "he svAmI! mArAthI have bhUkhyA rahevAtuM nathI, mATe kaI prANune zikAra kare" ane trIjI rANIe kahyuM: "he patideva ! A mArga bahu kaMTALA bharela lAge che, mATe Apa evuM suMdara gIta gAo ke jethI mAruM mana prasanna thAya." - tenA javAbamAM bhIla rAjAe mAtra eTaluM ja jaNAvyuM ke "so nathi." A vAta prAcIna kALanI che ane je vakha belAyA te prAkRta bhASAnA che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 gaNita-rahasya tene artha pahelI rANI ema samajI ke so nAsti najIka keI saraH sarevara nathI, te pANI kyAMthI lAvuM? bIjI rANI ema samajI ke rAte nAsti-bhAthAmAM zAraH eTale bANa nathI, te zikAra zI rIte karuM? ane trIjI rANuM ema samajI ke je nAtieTale gaLAmAM ghara nathI, arthAt gaLuM besI gayuM che, te zI rIte gAuM? ApaNu dezamAM guru-celAnI praznottarI prasiddha che. jemAM cAra-cAra praznone eka ja uttara apAya che. jemake - pAna saDe, gheDA haTe, vidyA visara jAya; tavA upara roTI jale, kaho celA karyuM thAya? (1) pAna saDI rahyA che, tenuM kAraNa zuM? (2) gheDe haThI rahyuM che, tenuM kAraNa zuM? (3) vidyA visarAI jAya che, tenuM kAraNa zuM ? (4) tavA upara roTalI dAjhI rahI che, tenuM kAraNa zuM ? cele uttaramAM kahe che ke "gurujI! pheravyA vinA." AmAM cAreya praznanA uttara AvI jAya che. pAna eTale nAgaravelanAM pAnane pheravyAM nathI ane emane ema paDyA rahevA dIdhA che, mATe te saDI rahyAM che. ghoDAne paNa phera nathI, eTale ke raja cheDe thoDe deDAvavuM joIe, te rIte deDA nathI, mATe te haTha karI rahyo che. vidyAne rAja pheravavI joIe, eTale ke tenuM parAvartana karavuM joIe, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hajAro vikalpane eka ja uttara 103 tema karyuM nathI, eTale vidyA visarAI rahI che ane tevA para roTalI nAkhyA pachI tene DI DI vAre pheravavI joIe tema pheravI nathI, tethI te dAjhI rahI che. celAnA A uttarathI guru khuza thayA. eka vAra eka paTelane pAMca mANasee judA judA prazno pUchayA : pahele prazna-beDUta kaye sAre? bIje prazna-De kiye zele? trIjo prazna-khATale ke joIe ? cotho prazna--nizALIye kevuM hoya? pAMcame prazna-ke saradAra mAna pAme? paTela ghaNuM hoziyAra hatA, eTale temaNe e pAMceya praznane eka ja uttara Ape ke "pATIdAra matalaba ke kheDUtamAM pATIdAra sAre hoya che, kAraNa ke tenA jevI sArI khetI bIje kaI karI zakato nathI. ghoDe pATIdAra hoya te ja zobhe che, kAraNa ke tethI raste jaldI kapAya che. khATale pATIdAra hoya te ja zebhe che, kAraNa ke tethI sUvA TANe ArAma maLe che. nizALIye pATIdAra eTale hAthamAM pATIvALo hoya te ja zebhe che. ane saradAra pATIdAra hoya eTale ke jamInane mAlIka hoya te ja mAna pAme che, anyathA mAna pAmate nathI. A zabdanuM arthagaurava samajAvavA mATe sAhityamAM AvAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 gaNita rahasya aneka dRSTAMtA ApelAM che, paraMtu gaNitazAstranI e ali hArI che ke te traNa-cAra-pAMca nahi, pacIsa-pacAsa ke sA nahi, paraMtu hajArA praznanA eka ja uttara ApI zake che ane te khare hAya che. A prayAga nIcenI rIte thAya che H gaNitajJa--sabhAjane ! tamArA darekanI pAse kAgaLa ane penasIla haze, ema mAnuM chuM. na heAya teA svayaMsevaka tamane hamaNAM ja vaheMcI deze. svayaMsevake kAgaLanI kApalIo vaheMcI de che. gaNitajJa--tame dareka tamArI marajImAM Ave evI eka pAMca AMkaDAnI. saMkhyA lakhA. 10000 daza hajArathI mAMDIne 99999 navANuM hajAra navase ne navANuM sudhI pAMca aMkanI saMkhyA hAya che, eTale ke tenA 89999 nevAzI hajAra navaso ne navANu vikalpA che. temAMthI game te eka vikalpa grahaNa kare., paNa temAM eTaluM dhyAnamAM rAkhavAnu che ke sakhyAnA pahelA aMka chellA eka karatAM (ekama karatAM) mATo hAvA joIe. dAkhalA tarIke para431 nI rakamamAM pahelA pAMcaDA che ane chelle ekaDA che, eTale te sakhyA mArA kahyA mujabanI che. ahIM 1nA sthAne 2, 3 ke 4 hAya tA cAlI zake, paNa 6, 7, 8 ke 9 cAlI zake nahi, kAraNa ke te pahelA eka karatAM moTA che. basa, ATaluM dhyAnamAM rAkhI have pAMca aMkanI koI pazu saMkhyA lakheA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 hajAra vikalpane eka ja uttara DI vAra rahIne Apa badhAe saMkhyA lakhI lIdhI? have e ja saMkhyAnI nIce tamAre bIjI saMkhyA lakhavAnI che ane te uparanI rakamamAMthI bAda karavAnI che. ' A saMkhyAmAM tamArI uparanI saMkhyAnA vacalA traNa aMke enA eja rAkho ane je pahele aMka che, tene chelle aMka kare ane je chelle aMka che, tene pahele kare. dAkhalA tarIke para431nI saMkhyA che, te 243 ne vacce rahevA do ane 5 nI jagAe 1 lakhe ane 1nI jagAe 5 lakhe, eTale te saMkhyA 1243pa bAra hajAra cAra ne pAMtrIzanI banaze. A saMkhyA uparanI saMkhyAmAMthI Ada karavAnI che. badhA e pramANe bIjI saMkhyA taiyAra kare che ane mULa rakamamAMthI bAda kare che. gaNitajJa-have A saMkhyAnI nIce tamAre eka saMkhyA lakhavAnI che ane tene saravALe karavAnuM che. A saMkhyAmAM paNa uparanI saMkhyAnA traNa aMke ene e ja rahevA devAnA che ane pahelA aMkane chelle banAvavAne che tathA chellA aMkane pahelo banAvavAnuM che. badhA e pramANe saMkhyA lakhI saravALo kare che. gaNitajJa- have tamArI AvelI rakamane 14 thI guNI nAkhe. guNakAra meTo che, eTale temAM bhUla na thAya, tenuM dhyAna rAkhaze. badhA guNAkAra taiyAra kare che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 gaNita-rahasya gaNitajJa-have huM tamArA badhAne eka ja javAba ApuM chuM, te sAMbhaLI le. tamArI saMkhyAne pahele aMka 1 che ke je ektAnuM sUcana kare che. tame game te dharma pALatA he, game te jAtinA he, dezanI bAbatamAM sahue eka thaIne rahevuM ghaTe che. te ja ApaNe AjhAdI sAcavI zakIzuM ane A duniyAmAM ApaNuM mastaka UMcuM rAkhI zakIzuM. ' tamArI saMkhyAne bIjo aMka pa che, je paMcavarSIya janAne khUba kunehathI pAra pADavAnuM sUcana kare che. A janAo pAra paDe te dezane sarvAgI vikAsa thAya ane garIbAI tathA bekArIne pitAnuM mahe chUpAvavuM paDe. tamArI saMkhyAne trIjo aMka 3 che, je traNa vastuo para kAbU rAkhavAnuM sUcana kare cheH (1) mana para kAbU rAkhe, (2) vacana para kAbU rAkhe ane (3) kAyA para kAbU rAkho. AmAMthI ekanA upara kAbU gumAvyuM te anekavidha duHkhene sAmane karavo paDaze ane jIvana barabAda thaI jaze. tamArI saMkhyAne aMka 9 che, te barAbara che? sabhAjano-hAjI. gaNitajJa-A 9 ne aMka pUrNa thavAnuM sUcana kare che, eTale ke tame tamArA jIvanane evA guNothI bharI do ke temAM kyAMI adhUrApaNuM lAge nahi. 9 ne game te aMkathI guNe te paNa huM ja rahe che, tema tame paNa jIvananI game te avasthAmAM zAMta-sthira-svastha rahe. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hajAra vikalpane eka ja uttara 107 - tamArI saMkhyAne pAMcame aMka 8 che, je aSTAkSarI pavitra maMtranuM sUcana kare che. sabhAjane-e maMtra karyo? gaNitajJa-"zrI kRSNa zaraNaM mama" jainadharmamAM che. name arihaMtANuM" e aSTAkSarI maMtra paNa khUba ja pavitra. manAyeluM che. have AgaLa cAlIe. tamArI saMkhyAne chaThTho aMka ja che, je cAra prakAranA mAnavadharmanuM sUcana kare che. pahele mAnavadharma che dAna, bIje mAnavadharma che zIla eTale uttama prakAranuM cAritra, trIjo mAnavadharma che tapa eTale sahanazIlatA-titikSA ane cothe mAnavadharma che bhAva eTale uttama prakAranA vicAre. A catuvidha mAnavadharmanuM zaraNa lenAra avazya paramapadane. pAme che. - have tamArI saMkhyAne chelle aMka kahuM chuM. te che chagaDe. tenuM mukhya sUcana e che ke vAtavAtamAM mata bagaDo ane TALe Apasane jhaghaDe. vAta-vAtamAM jhagaDanAre kadI kAryanI siddhi karI zakatuM nathI ane Apasane jhaghaDo koI paNa upAye TALyA vinA sukha-zAMtinI prApti thatI nathI. sabhAjane! tamArI hajAro vikalpavALI saMkhyAone mAre A eka uttara che ane temAM je sAra chUpAyele che te tamane kahI saMbhaLAvyuM che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 gaNita-rahasya ahIM badhA samAjane Azcarya anubhave che ke A zI rIte banyuM? tenI spaSTatA khAtara judI judI traNa -saMkhyAonI gaNanA karI che. 62674 pa9312 98271 42676 29315 18279 - -- ---- - 19998 29997 7992 + 8991 + 1992 + 29997 109989 109989 109989 4 14 4 14 4 14 1539846 1539846 1539846 A rIte pAMca aMkanI game te saMkhyA lakhe ke jene prathama aMka chellA karatAM moTo hoya te badhAne javAba sarakhe ja Avaze. Ane aMgrejI bhASAmAM sthira saMkhyA (Constant number) kahe che. ahIM 14 ne guNAkAra karAvyA pahelAM ja badhAnuM pariNAma sarakhuM AvI jAya che, paNa aMkamAM vividhatA lAvavAnI khAtara tene 14 thI guNavavAmAM AvyA che. uttaramAM kyA aMke AvavAnA che, te gaNitajJa jANe che, eTale te te saMkhyAnI vastuo kaI paNa TopalI, - DabbA ke thelImAMthI kADhIne paNa prekSakene AzcaryamAM DUbADI de che. AvA vakhate A prayoga mAtra eka ja vyaktine karAvavAmAM Ave che. ame AnI rajUAta ghaNI judI judI rIte karI che ane te prekSakone mugdha karnArI banI che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |[ 14] dhArelo prazna kahevAnI rIta ApaNe eka bhaktakavie gAyuM che ke "taraNe ethe. DuMgara re! DuMgara kaI dekhe nahi." jeo A paMkti saMbhaLIne upalaka vicAra kare che, temane te ema ja lAge che ke A kathana atizaktibhareluM che athavA te asaMbhavita doSavALuM che! taraNuM keTaluM nAnuM hoya che? tenI pAchaLa eka kAMkare ke pattharane. nAne TukaDo paDyo hoya te paNa chUpAI zakato nathI, te. DuMgara jevaDI mahAna vastu kema chUpAI zake ? paraMtu jeo A paMkti sAMbhaLIne UMDe vicAra kare. che ane zabdanA vAstavika bhAva sudhI pahoMce che, temane. khAtarI thAya che ke ahIM thoDA zabdomAM ghaNuM kahevAyuM che. taraNuM eTale taraNuM je eka nAnakaDo siddhAMta, tenI pAchaLa DuMgara eTale mahAna ghaTanAo chUpAyelI hoya cheparaMtu aphasesa ke manuSyanA lakSyamAM te AvatI nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 gaNita-rahasya aMkagaNitamAM mAtra 10 aMke che : 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ane 0. te keTale camatkAra karI batAve che? vaLI tenA nAnA nAnA siddhAMtane lakSyamAM rAkhIe ane tene yuktithI upaga karIe te ghaNAM Azcaryajanaka . pariNAme lAvI zakAya che. A prakaraNamAM ame eka evA ja siddhAMta ane tenA yuktibharyA upaga viSe vivecana kiravA dhAryuM che. 1, 2, 4, 8 ane 16 A pAMca saMkhyAnI ahIM sthApanA karIe chIe, temAM tamane zI vizeSatA lAge che? uttaramAM tame kadAca ema kaheze ke "AmAM pahelAM karatAM bIjI saMkhyA bamaNI che." . alabatta, tamAre A uttara sAce che ane tene -eka prakAranI vizeSatA kahI zakAya, paNa temAM je asAdhAraNa vizeSatA che, te tamArA dhyAnamAM AvI nathI. A pAMca saMkhyAo evI che ke jenA sajanavaDe 1 thI mAMDIne 31 sudhInI keI paNa saMkhyA prApta karI zakAya che. jemake- ISTa saMkhyA sAjana ; 1 + 2 1 + 4. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArelA prazna kahevAnI rIta 7 3 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Jain Educationa International 2+4 1 + 2 + 4 1 + 8 2+8 1+2 * 8 4 + 8 1+4+ 8 2+4+4 1 + 2 + 4 + 8 16 1 + 16 2+16 1 + 2 + 16 4516 1 +4+ 16 2+4+ 16 1+2+4+ 16 8 + 16 1 + 8 + 16 2+8+16 1+2+8+ 16 4+8+16 1+4+8+16 For Personal and Private Use Only 111 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 30 31 A vizeSatAnA AdhAre kAyaDAe ceAjAelA che. jemake-- gaNita rahasya 2 +4+ 8 + 16 1 l 2 + 4 + 8 + 16 judI judI jAtanA aneka dA. eka vepArIe evAM pAMca kATalAM manAvyAM hatAM ke jethI te 1 thI 31 zera sudhInI koI paNa vastu eka dhAraNe ja jokhI Ape, teA tame kahI zakazeA kharA ke teNe e kATalAM keTalAM vajananAM banAvyAM haze? uttara--1 zera, 2 zera, 4 zera, 8 zera ane 16 zera vajananAM. dA. eka hATelamAM mANasone rAjane pagAra cUkavAte hatA. temAM 1 thI mAMDIne 31 rUpiyA sudhInA pagAradAro hatA. have tenA mAlIke evA pAMca kupanA banAvyAM ke jethI koI paNa mANasanA pagAra cUkavI zake, te teNe e kupanA keTa-keTalI kiMmatanAM banAvyAM haze? uttara-1 rUpiyAnuM, 2 rUpiyAnuM, 4 rUpiyAnuM, 8 rUpiyAnuM tathA 16 rUpiyAnuM Jain Educationa International 6 gaNita-camatkAranA caudamA prakaraNamAM mananeA dhArele AMka kahenArAM yA ' ApavAmAM AvyAM che, temAM paNa A ja siddhAMtanA upayoga thayelA che. temAM pAMca stabhA anAvavAmAM AvyA che ane te dareka staMbhanA mathALe anukrame 1, 2, 4, 8 ane 16 nI saMkhyAe lakhavAmAM AvI che ane te dareka staMbhanI nIce te te a'kanA sa'ceAjana For Personal and Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAre prazna kahevAnI rIta 113 vaDe taiyAra thatI saMkhyAo lakhavAmAM AvI che. jemake 1 nA saMyejanathI 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 25, 27, 29 ane 31 e seLa saMkhyAo bane che, te e badhI saMkhyAone kramazaH 1 nI nIce lakhavAmAM AvI che. - 2 nA saMyejanathI 2, 3, 6, 7, 10, 11, 14, 15, 18, 19, 22, 23, 26, 27, 30 ane 31 e seLa saMkhyAo bane che, te e badhI saMkhyAone kramazaH 2 nI nIce lakhavAmAM AvI che. 4 nA sAjanathI 4, 5, 6, 7, 12, 13, 14, 15, 20, 21, 22, 23, 28, 29, 30 ane 31 e seLa saMkhyAo bane che, te e badhI saMkhyAone kamazaH 4 nI nIce lakhavAmAM AvI che. 8 nA saMjanathI 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30 ane 31 e seLa saMkhyAe bane che, te e badhI saMkhyAone kramazaH 8 nI nIce lakhavAmAM AvI che. ane 16 nA sajanathI 16, 17, 18, 19, 20, : 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30 ane 31 e soLa saMkhyAo bane che, te e badhI saMkhyAone kramazaH 16 nI nIce lakhavAmAM AvI che. samajavAnI saralatA khAtara e Akhe yaMtra ahIM ApavAmAM AvyuM che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 gaNita-rahasya manane dhArelo AMka kahenAre yaMtra koThAne naMbara. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArele prazna kahevAnI rIta 115 A yaMtra jijJAsu AgaLa dharIne ema kahevAmAM Ave che ke tame AmAMne keIpaNu AMka (saMkhyA) dhAre ane te kayA staMbhamAM che? eTaluM ja kahe, eTale tamAre dhArelo AMka kahI ApavAmAM Avaze. jijJAsu amuka AMka dhAre che ane badhA staMbhe jaIne kahe che ke mAre dhArelo AMka amuka amuka staMbhamAM che, eTale gaNitajJa tenA mathALe rahelA AMkane saravALe karIne kahe che ke tamAre dhArele AMka amuka che. dAkhalA tarIke jijJAsue 3 ne AMka dhAryo che, te te ema kaheze ke mAre dhArelo AMka pahelA ane bIjA staMbhamAM che. te pahelA staMbhanA mathALe 1 che ane bIjA staMbhanA mathALe 2 che. tene saravALo karatAM 3 ne AMka Ave che, mATe teNe dhArele aMka 3 ja che. 1 + 2 nA sajanathI 3 ne AMka bane che, eTale te 1 ane 2 saMkhyAvALA staMbhamAM lakheluM che. te sivAya anya keI staMbhamAM lakhela nathI. dhArele AMka pahelA tathA bIjA staMbhamAM che, tene artha ja e ke 12 nA saMyejanathI je AMka thAya, te dhAravAmAM AvyuM che. sAmAnya mANasane pAMca saMkhyAnA A saMjanane khyAla AvatuM nathI, eTale teo Azcarya pAme che, paraMtu A badhuM gaNitanI prakriyA anusAra bane che. ahIM eTaluM cAda rAkhavuM ghaTe ke A jagatamAM je je kriyAo ke ghaTanAo bane che, te cokkasa niyamanA AdhAre ja bane che; niyama vinA keI paNa ghaTanA banatI nathI, paraMtu ApaNe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 gaNita-rahasya te niyame jANatA nathI, eTale Azcarya anubhavIe chIe. jyAM e niyamanuM bhAna thayuM ke Azcarya UDI jAya che ane camatkAra jevI kaI vastu A jagatamAM vidyamAna nathI, ema kahevAnI hiMmata AvI jAya che. ahIM amAre je praga aMge vivecana karavAnuM che, te hajI DI bhUmikA mAge che, eTale tenI taiyArI karIe. A taiyArImAM bIjuM kaMI karavAnuM nathI, paNa ahIM je yaMtra ApavAmAM AvyuM che, tenA pAMceya staMbhane judA pADI devAnA che ane te dareka staMbhane eka judo yaMtra banAvavAnuM che. emAM tAtvika taphAvata kaMI nathI, paNa prayoga karavA mATe tenI AvazyaktA rahe che. te yaMtre A pramANe banaze :- yaMtra pahelo yaMtra bIje yaMtra trIje. yaMtra ceAthe 1 jAna. tAva * * Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 dhArele prazna kahevAnI rIta - yaMtra pAMca | 29 | 30 have kaI jijJAsune ema kahevAmAM Ave ke tame A caMgemane koI paNa AMka dhAre ane e AMka je je yaMtramAM hoya te te yaMtra tamArI pAse rAkhI tye ane bAkInA yaMtre pAchAM Ape, te tenA AdhAre jijJAsue karyo AMka dhAryo che, te kahI zakAze. AmAM rahasya eTaluM ja che ke pAMceya yaMtrane saravALe 31 thAya che. temAMthI pAchA vALelAM yaMtronI saMkhyA Ada karIe te jijJAsue dhArelI saMkhyA AvI jAya che. dAkhalA tarIke jijJAsue 13 nI saMkhyA dhArI te te 1, 3 ane 4 kamAMkavALA yaMtre potAnI pAse rAkhaze ane 2 tathA 5 kamAMkavALA yaMtro pAchA Apaze. ahIM gaNanA ema karavAnI ke - yaMtrasaMkhyA. mathALe lakhele pahele AMka. ma * | 16 2 + 16 = 18. 31 mAMthI 18 gayA, bAkI rahyA 13. A 13 ne AMka teNe dhArele che. have tenI pAsenA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 gaNita rahasya yaMtrone saravALA karI juo, eTale vastu kharAkhara khyAlamAM AvI jaze. 1 2 3 1 4 1 + 2 + 2 = 13. A rIte je yaMtro pAchA phare tenA parathI ApaNe jijJAsunA dhArelA AMka kahI zakIe chIe. te mATe mAtra gheADA abhyAsanI jarUra che. ahIM e paNa spaSTa karI daIe ke A prayAgane vadhAre rahasyamaya banAvavA mATe pAMca kA khAnA TukaDA laI tenI eka bAju kAgaLa ceADI tenA para A ya MtrA lakhavAmAM Ave che ane tenI bIjI bAjue kALI chI'Ta lagADI devAmAM Ave che, jethI e TukaDA lAMbA vakhata sudhI sacavAi rahe ane dekhAvamAM paNa sArA lAge. para Mtu temAM eka yukti e karavAmAM Ave che ke chI'TavALA bhAganA cAre cheDAe judI judI AtanI chITanA nAnakaDA trikoNIyA cADI devAmAM Ave che, jethI pAchAM vALelAM yaMtrAne hAthamAM lIdhA vinA dUrathI joI ne ja jijJAsunA dhArelA aka kahI zakAya. te mATe amArI paddhati nIce mujaba che prathama te yagIra' e zabda yAda rAkhavA. A 6 yaMtrasakhyA. mathALe lakhelA paheleA AMka. < " yagIra " zabda aMgrejI bhASAnA YGBIR e pAMca akSarAnA banelA che, temAM Y thI yellow eTale pILe raMga samajaveA, G thI green eTale lIlA raMga samajave. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArelA prazna kahevAnI rIta 119 B thI blue eTale AsamAnI ke Ache vAdaLI raMga samajavA, I thI indigo eTale nIla ke gherA vAdaLI raMga samajavA ane R thI red eTale lAla ke rAtA raMga samajavA. A raMge! anukrame gAThavelA che, eTale ke pahelA yaMtranI pAchaLa pILA TukaDA cADavAnA hAya che ke jenI saMkhyAnu mUlya 1 che. bIjA yaMtranI pAchaLa lIlA TukaDo ceATADavAne hAya che ke jenI saMkhyAnuM mUlya 2 che. trIjA yaMtranI pAchaLa AchA vAdaLI raMganA TukaDA cADavAnA hAya che ke jenI saMkhyAnuM mUlya 4 che. cothA yaMtranI pAchaLa gherA vAdaLI raMganA TukaDA coDavAnA heAya che ke jenI saMkhyAnuM mUlya 8 che ane pAMcamA yaMtranI pAchaLa rAtA raMganA TukaDA coDavAnA hAya che ke jenI saMkhyAnuM mUlya 16 che. sajJA raMga Y G B I R yellow-pILA green-lIle blue-vAdaLI indigo-nIla red-rAtA Jain Educationa International yaMtranA kramAMka 1 2 3 4 5 saMkhyAnuM mUlya For Personal and Private Use Only 1 ra 4 8 have ema mAnA ke jijJAsue peAtAnA dhArelA AMka pramANe yaMtrA laI lIdhA ane bAkInAM be yaMtreA pAchA vALyA ke jene thADe dUra Tekhala para avaLA mUkavAmAM AvyA che, teA chITavALA bhAga upara rahevAnA ane tenA cheDA 16 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 gaNita-rahasya barAbara najare paDavAnA. A parathI e nirNaya thavAne ke pILA tathA rAtA raMganA yaMtre pAchA pharelA che ke jemanuM mUlya anukrame 1 + 16 = 17 che. eTale 31 - 17= 14 e jijJAsue dhArelo AMka che. - jijJAsu pAse lIlA, vAdaLI ane nIla raMganA trikeNiyAvALA yaMtre che, tenuM mUlya anukrame 2 + 4 + 8 = 14 che. athavA ema mAne ke pAchAM pharelAM yaMtrane raMga lIle, vAdaLI ane te che, te temanuM mUlya anukrame 2+4+ 16 = 22 thayuM. eTale 31 - 22 = 9 ne AMka jijJAsue dhArele che. jijJAsu pAse paLe ane nIla evA be yaMtre che, te anukrame 1 + 8= 9 nuM mUlya darzAve che. keTalAka kArDanI pAchaLa kALI chIMTa ane raMgIna khUNiyA na coDatAM cIkaNe pILA raMgane ArTa pepara ke e ja bIje kaI kAgaLa caDe che ane tenA para raMgIna pinasIlanuM citrAmaNa kare che. temAM temanA saMketa pramANe 1, 2, 3, 4 ane 5 nI saMjJAo goThavAyelI hoya che. | mukhya muddo e che ke kayA kramanAM yaMtre pAchA pharyA te gaNitaze barAbara jANI levuM joIe. pachI tene mArga ghaNe sarala che. paraMtu ATale vidhi to dhArelA AMka aMge thaye. je dhArelo prazna kahe che, te te mATe 31 praznonI eka yAdI taiyAra karavAmAM Ave che ane tenI AgaLa kamAMka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAre prazna kahevAnI rIta 121 lakhavAne badale mukarara karelI pazu, pakSI ke deva-devI AdinI saMjJA lakhavAmAM Ave che. pachI jijJAsune kahevAmAM Ave che ke tame AmAMthI keI paNa prazna dhAre. te eka prazna dhAre che. pachI tene kahevAmAM Ave che ke "e praznanI AgaLa pazu-pakSIonI saMjJA che, te barAbara joI lya." te joI le che. pachI tene kahevAmAM Ave che ke "A saMjJAvALAM je je yaMtre haya, tene tame pAse rAkhI le ne bAkInAM yaMtre pAchAM vALe. e yaMtre Tebala para pAchAM mUkAya che ke gaNitajJa tarata ja jAhera kare che ke jijJAsue amuka prazna thAya che. ahIM eTaluM spaSTa karI daIe ke pAMca yaMtramAM aMkanA sthAne mukarara karelI saMjJAo goThavAI gayelI hoya che, eTale A badhuM zuM che? tenI jijJAsune kaMI ja khabara paDatI nathI. gaNitanA prayogo vakhate judA judA prAMtanA leke beThelA hoya che, eTale saMjJAo tathA praznAvalI hiMdImAM taiyAra karavAnuM ThIka rahe che. te ame e nIce pramANe karela cheH saMjJA 3 hAthI aMka 5 1 2 saMjJA billI cUhA sarpa . nakula zvAna 8 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 aka v 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 sajJA siyAra vyAghra siMha Jain Educationa International gAya bhaiMsa bakarI bher3a az2agara kAMgArU garuDa gidar3a mayUra aMka 21 22 23 24 zya 26 27 28 29 30 31 yaMtra pahelA azva UMTa billI siyAra siMha bhaiMsa kAMgArU gidaDa totA cakravAka haMsa nIlakaMTha gaNita rahasya sattA For Personal and Private Use Only totA mainA kauA kabUtara cakravAka A sajJA anusAra aMkAnuM parivartana karIe teTa trA nIce mujAma ane : sArasa haMsa bagulA nIlakaMTha ciDiyA kokila sarpa bher3a kauA kokila Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAthI ghArelo prazna kahevAnI rIta 123 yaMtra bIje ___UMTa | cUhA sarpa vyAghra siMha | bakarI bher3a garuDa gidaDa mainA kauA sArasa haMsa cir3iyA kokila yaMtra trIjo zvAna billI | cUhA | sarpa gAya bhaiMsa | bakarI | bher3a mayUra totA | mainA | kauA totA | nIlakaMTha / ciDiyA | kokila yaMtra ceAtho nakula siyAra vyAghra | siMha gAya bhaiMsa | bakarI kabUtara | cakravAka | sArasa hasa bagulA | nIlakaMTha | ciDiyA | kokila yaMtra pAMcame ajagara kAMgArU garuDa mayUra / totA mainA kabUtara | cakravAka | sArasa bagulA | nIlakaMTha | ciDiyA | kokila gIdaDa kauA haMsa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 gaNita-rahasya dhAre ke jijJAsue 7 kamakavALo prazna dhAryuM che, te tenI AgaLa sarpanI saMjJA hovAnI ane sarSanI saMjJAvALAM yaMtre 1 (pILe), 2 (lIlA) ane 3 (vAdaLI paTTIvALA) kramAMkavALA che ke jenuM mUlya anukrame 1 + 2 - + 4 = 7 che. eTale jijJAsue 7 kramAMkavALe prazna dhAryo che, ema sahelAIthI samajI zakAya che. A 31 prazno kaMThastha karavA joIe. alabatta, te kaMThastha karavAmAM avadhAnakArene bhUmikA citronI sahAya maLe che, paNa anya gaNitane tevI sahAya maLatI nathI, eTale temaNe ekAgratApUrvaka praznanI dhAraNa karI tenuM DuM parAvartana karI levuM joIe. amee te aMge nimna praznAvalI nakkI karelI che? saMjJA praznAvali aa -aa vacce vAra sudhA? ghAthI -aunA vAgha pura hai? UMTa:-gehUM kI utpati kisa prAnta meM adhika hotI hai ? dhyAnaH-muphle na pUruM priya hai? billI:-upahAra ke liye Apa kisa vastu ko pasanda te haiM? jUda -mAta nI sarvazreTa abhinetrI kauna? sarpa:-sItAjI ke jIvana kA sAra kyA hai ? 'nakula : -zikSaNa meM zArIrika zikSA kA sthAna ho sakatA hai! 'siyAra:-yaha varSa vyApAra ke liye kaisA rahegA? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArele prazna kahevAnI rIta 125. vyAghra : narsa kaba AyegI ? siMha :-gRhastha kA dharma kyA hai ? gAya :- nArI kI zobhA kisa meM haiM ? bhaiMsa:-duniyA meM sabase bar3I nadI kauna sI hai? bakarI:-caturaMgI meca kaba khelA jAyagA? bher3a :-bhArata kA bhAvI kaisA hai ? ajagara :-matsyayugala kisakA pratIka hai? kAMgArU :-mAnasika zakti kA vikAsa kisa taraha ho sakatA hai ? garur3a:-dvijendralAla rAya ke nATaka tumane dekheM haiM ? gidaDa:-saTTe aura jUe meM antara kyA hai ? mayUra :-sabase majabUta bandhana kisa kA? totA:-maru bhUmi meM kRSi ho sakatI hai ? mainA:-saccA guru kisa ko mAnanA! kauA:-saba se balavAn zastra kauna sA hai ? kabUtara :-zveta hAthI kahA~ hotA hai? . cakravAka:-mujhe Izvara kA sAkSAtkAra kaba hogA? sArasa:-bhArata kA zreSTha phala kauna sA hai? haMsa-madhyarAtri meM kyA hogA? bagulA :-bhAgya kA khela kauna jAna sakatA hai ? nIlakaNTha:-ruI ke bhAva meM bhArI ghaTa-bar3ha kaba hogI? ciDiyA:-merA vatana kaba bar3hegA? kokila :-zreSTha dAna kaunasA! - have sujJa pAThake be-traNa prayoga karI jue, jethI badhuM barAbara samajAI jaze. __ bhAna hai 'bhArata kA bhAvI kaisA hai ? ' se prazna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 gaNita-rahasya dhAravAmAM AvyA che, teA tenI AgaLa menI saMjJA mUkAyelI che. have meTTanI saMjJAvALA kArDa 1, 2, 3, 4 che ke jenu mUlya anukrame 1 + 2 + 4 + 8 = 15 che. eTale jijJAsue paMdarame prazna dhArelA che. ahI' gaNitane paMdarame prazna yAda karIne kahevAnA rahe che. te prazna 'mArata jA mAnI paisA hai' e ja che, anya nahi. ' mAnA ke dhRtarAthI hAM hotA hai ?' evA prazna dhAravAmAM Avye che, te tenI AgaLa dyUtara saMjJA che. -have vRtta saMjJAvALAM kArI 4 ane 5 che ke jenuM mUlya 8 + 16 = 24 che. eTale jijJAsue 24 me prazna dhAa che. tene gaNitane yAda karIne kahevAnA rahe che. te prazna huM zveta hAthIdAM hotA hai ?' e ja che, anya nahi. A prayAga 1, 2, 4, 8, 16 e pAMca saMkhyAnA AdhAre thAya che, paNa A saMkhyAmAM AgaLa 32 umerIe tA kArDanI saMkhyA 6 thAya ane prazno 63 sudhI gAThavI zakAya ane tenI AgaLa 64 umerIe tA kArDanI saMkhyA 7 thAya ane prazno 127 sudhI goThavI zakAya ke jenA prayAga ame ekathI vadhAre vAra saphalatApUrvaka karelA che. sujJa pAThaka) A prayoga karIne peAtAnA mitrAnu' temaja 'mijalasanuM uttama prakAranu` manAra'jana karI zake che ane gaNitavidyA kaivI camatkArika che, tenI khAtarI karAvI zake che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 15] prakIrNa pAMca prayogo 1-dhArelI rakama kahevAnI rIta gaNitajJa-tame bhAratanA ItihAsanA keI paNa mahatvanA varSanI sAla lakho athavA cAra aMkanI rakama lakhe. jijJAsu--lakhI. gaNitajJa-have te rakamamAMthI DAbI bAjunA be aMka eka bAjue lakhe. jijJAsu-lakhyA. gaNitajJa-tame je be aMke lakhyA, tenAthI tarata ja caDiyAtI saMkhyA lakhe. dAkhalA tarIke 12 hoya te 13 lakhavA, 27 hoya te 28 lakhavA vagere. jijJAsu-caDiyAtI saMkhyA lakhI. gaNitajJa-te baMnene saravALe kare. jijJAsu-karyo. gaNitajJa-tene 5 thI guNe. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 gaNita-rahasya jijJAsu-guNyA. gaNitajJa-tenI jamaNI bAju zUnya umere, jijJAsu-umeryuM. gaNitajJa-have 10 thI 99 sudhInI keI paNa saMkhyA bele. jijJAsu-38. gaNitajJa-A saMkhyA tamArA AvelA pariNAmamAM umerI de. jijJAsu-umerI dIdhI. - gaNitajJa-have tamArI mULa saMkhyAnI jamaNI bAjunA be aMko temAM umere. jijJAsu-umeryA. gaNitajJa-have tenuM je pariNAma AvyuM hoya, te mane jaNAve. jijJAsu-225. gaNitajJa-tamArI mULa dhArelI saMkhyA 2837 che. jijJAsu-barAbara che. AmAM cAvI eTalI ja che ke je chelluM pariNAma Ave temAMthI 50 + teNe 10 thI 9 nI aMdara kahelI rakamane saravALo karI te rakama bAda karavI, eTale dhArelI rakama AvI jAya. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakIrNa pAMca prAge 129 ahIM jijJAsuo kevI rIte dAkhale gaye hato, te juo. 57 45 dhArelI rakama 2837 DAbI bAjunA be aMke 28 tenAthI tarata caDiyAtI rakama 29 baMnene saravALo tene guNyA 285 pariNAmanI jamaNI bAju 0 umeratAM 2850. 10 thI 99 sudhInI rakama 38 2888 jamaNe hAthanA be AMkaDA 37 2925 AmAMthI 50 + 38 = 88 bAda karatAM ba --- 88 uttara 2837 2-e dhArelI rakama kahevAnI rIta gaNitajJa-tamArA DAbA hAthamAM traNa aMkanI saMkhyA dhAre ane jamaNe hAthamAM paNa traNa aMkanI saMkhyA dhAre. jijJAsu-AmAM eka ke bekI game te dhArI zakAya? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 gaNita-rahasya gaNitajJa-ho. tamArI IcchAmAM Ave te dhArI zako che. jijJAsu-dhArI. gaNitajJa-tamArA DAbA hAthamAM rahelI saMkhyAne 200 thI guNe. jijJAsu-guNI. gaNitajJa-temAM pa umere. jijJAsu-umeryA. gaNitajJa-AvelI saMkhyAne 5 thI guNo. jijJAsu-guNyA. gaNitajJa-AvelI saMkhyAmAM jamaNA hAthanI saMkhyA umere. jijJAsu-umerI. gaNitajJa-tene cArathI guNa. jijJAsu-guNI. gaNitajJa-AveluM pariNAma jaNAve. jijJAsu-1105496. gaNita -tame DAbA hAthamAM ra76 ane jamaNA hAthamAM 349 nI saMkhyA dhArI che. A uttara kharekhara Azcaryajanaka che, kAraNa ke saMkhyAo paNa moTI dhAravAmAM AvI che ane tenuM pariNAma sAta aMkanuM AvyuM che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakIrNa pAMca prayoga 13 - A pariNAma parathI gaNitajJa kevI rIte uttara taiyAra kare che, te prathama joI laIe. AveluM pariNAma 1105496 tene 4thI bhAgatAM 276374 temAMthI bAda - 25 276 349 AmAM DAbI taraphanI rakama DAbA hAthamAM ane jamaNuM hAthanI rakama jamaNA hAthamAM che. jijJAsue gaNita nIce mujaba taiyAra karyuM hatuM - ra76 DAbA hAthamAM rahelI saMkhyA 4200 papa200 15 55205 4pa na 276025 +349 jamaNA hAthamAM rahelI saMkhyA. 276374 1105496 A saMkhyA teNe pariNAma tarIke jAhera karI hatI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya A prayAgamAM jijJAsu peAtAnA eka hAthamAM ekI ne eka hAthamAM ekI dhAre, athavA baMne hAthamAM ekI dhAre athavA aMne hAthamAM ekI dhAre te paNa uparanI prakriyAthI tenA yathArtha uttara ApI zakAze. 132 mAda AvelA piraNAmane 4thI bhAgavAnu kAraNa e che ke chellA guNAkAra 4thI karAyele che, ane tethI je rakama Ave temAM prakriyAnA niyama anusAra 25nI saMkhyA ja karavAnI hAya che. A rIte 25 bAda karatAM cha aMkanI ja saMkhyA AvavAnI. temAM DAkhI taraphanA traNa AMkaDA DAbA hAthamAM rahelI saMkhyAnA samajavA ane jamaNI taraphanA traNa AMkaDA jamaNA hAthamAM rahelI saMkhyAnA samajavA. hajI eka vadhAre dAkhalA gaNIe, eTale vastu khUba ja spaSTa thaI jaze. dhAro ke jijJAsue DAbA hAthamAM 712 ane jamaNA hAthamAM 127 nI saMkhyA dhArI che. teA tenuM gaNita nIce mujaba thaze : 712 DAbA hAthanI saMkhyA 200 142400 + pa 142405 x 5 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakIrNa pAMca prayoga 712025 +127 jamaNA hAthanI saMkhyA 712152 2848608 chevaTanuM pariNAma AveluM pariNAma 28486 08 tene thI bhAgatAM 712152 temAMthI bAda - 25 712 127 eTale 712 DAbA hAthanI ane 127 jamaNA hAthanI saMkhyA hevI joIe. A prayogane ISThasaMkhyAkathanane pravega paNa kahevAmAM Ave che. 3-vibhunI vyApaktA gaNitajJa-sajjane ane sannArIo ! akhila vizvamAM vibhu vyApI rahele che, pachI tene game te nAme oLakhavAmAM Ave. A vastu kRti, yukti ane anubhUtithI siddha thaI zake che, tema gaNitathI paNa siddha thaI zake che. tene eka camatkArika praga tamane batAvavA IcchuM chuM. te mATe eka mahAzaya AgaLa Ave. ahIM eka mahAzaya AgaLa Ave che ane te pitAnA hAthamAM kAgaLa tathA penasIla laI thaDe dUra ubhA rahe che, athavA thoDe dUra goThavelA Tebala upara potAnI beThaka le che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita rahasya gaNita-mahAnubhAva ! Apa A akhila vizvamAMthI koI vastu, padAtha ke prANInuM nAma lakhe. prANImAM pazu, pakSI, jaLacara tathA manuSyAne paNa samajI levA. 134 lakheA. jijJAsu-nAma lakhyuM. gaNitajJa--A nAmamAM jeTalA akSaro hoya tenI sakhyA jijJAsu-joDAkSara hAya tA ? gaNitajJa-te tene doDha akSara nahi; paNa eka ja akSara gaNavA. jijJAsu-saMkhyA lakhI. gaNitajJa--tamArI saMkhyAne vedanI saMkhyAthI guNA. vede cAra che, e teA jANA che ne ? jijJAsu-hA jI. cArathI guNyA. gaNitajJa--temAM mahAbhUtanI sakhyA umero. mahAbhUtanI sakhyA pAMca che, e tamArA khyAla bahAra nahi ja hAya. jijJAsu-umerI. gaNitajJa-je saMkhyA AvI, tene nara-nArAyaNurUpa ethI guNA. jijJAsu-guNI. gaNitajJa AvelI saMkhyAne vasudevanI sakhyAthI bhAge vasudevanI sakhyA ATha che. jijJAsu-bhAgyA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 prakIrNa pAMca prayoga gaNitajJa-kaMI zeSa vadhe che? jijJAsu-hAjI. gaNitajJa-keTalI. jijJAsu-2, gaNitajJa-A benI saMkhyA be akSaranuM sUcana kare che. e be akSare cheH "vibhu.Apane pahelethI ja kahyuM hatuM ke vibhu sarvavyApaka che. tame game te vastu, padArtha ke prANIne vicAra kare, te vibhunI sattA bahAra nathI. have jijJAsue zuM nAma dharyuM haze, te gaNitajJa jANatA nathI ane te jANavAnI jarUra paNa nathI, kAraNa ke teNe game teTalA akSaranuM nAma dhAryuM hatuM te paNa pari NAma A ja Avata. dAkhalA tarIke teNe pRthvIpati evuM cAra akSaranuM nAma dhAryuM hota, te gaNita nIce pramANe thAta - 44 vedanI saMkhyA +5 mahAbhUtanI saMkhyA 21 * 2 naranArAyaNanI saMkhyA 8) 4ra (5 vasudevanI saMkhyA 2 zeSa vadhyA dhAre ke teNe "tiruNAmalAI" evuM sAta akSaranuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya nAma dharyuM hata, (zrI ramaNa maharSi je gAmamAM rahetA hatA, tenuM A nAma che. te tenuM gaNita nIce pramANe thAta - * 4 vedanI saMkhyA - 28 + pa mahAbhUtanI saMkhyA 33 4 2 naranArAyaNanI saMkhyA 8) 66 (8 vasudevanI saMkhyA - - 2 zeSa vadhyA. A rIte kaI paNa nAmanI saMkhyA lakhIe te paNa A prakriyAthI 2 ja zeSa vadhe, kAraNa ke temAM mULa saMkhyA ATha gaNI + 2 thAya che ane tene AThathI bhAgavAmAM Ave che. 4-game te rakamane niHzeSa bhAgI ApavI. gaNitajJa-mahAza! e te tame jANe che ke keTalIka saMkhyAone amuka saMkhyAthI bhAgI zakAya che ane keTalIka saMkhyAone bhAgI zakAtI nathI. jemake 7, 11, 13, 19 vagere. paraMtu tamArI lakhelI koI paNa rakamane huM Aje nizeSa bhAgI batAvIza. niHzeSa eTale jene bhAgAkAra karatAM nIce mAtra zUnya vadhe paNa 1 thI 9 sudhIne kaI paNa aMka ke tenAthI banatI saMkhyA na vadhe te. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakIrNa pAMca prAge 137 jijJAsu-paraMtu je rakama bhAgI ja na zakAtI hoya tene zI rIte bhAgI zakAya ? gaNita -enuM ja nAma camatkAra. tame hamaNAM ja jeze ke tamArI lakhelI kaI paNa rakamane huM niHzeSa bhAgI atAvIza; eTaluM ja nahi, paNa tenA bhAgane ane tenA bhAgane paNa niHzeSa bhAgI batAvIza. cAla have tame traNa aMkanI keIpaNa rakama kAgaLa para lakhe. jijJAsu-lakhI. gaNitajJa-tenI pAse te ja rakama pharI lo. jijJAsu-lakhI. gaNitajJa-have tamAre A kAgaLa 3 mahAzayane Apo. ahIM bIjA koI paNa mahAnubhAvane UbhA karavAmAM Ave temane 3 samajavA. 3 mahAzaya pele kAgaLa grahaNa kare che. gaNitajJa-mahAzaya ! tamArI pAsenA kAgaLamAM je rakama lakhI che, tene 7 thI bhAga. ja mahAzaya-bhAgI. gaNitajJa-kaMI zeSa vadhe che? tra mahAzaya-nA jI. A sAMbhaLI jijJAsu tathA bIjAo Azcarya pAme che. pachI gaNitajJa = mahAzayane UbhA kare che ane temane pelo kAgaLa grahaNa karavA kahe che. te pramANe ja mahAzaya kAgaLa grahaNa kare che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 gaNita-rahasya gaNitajJa-juo mahAzaya, tamArA hAthamAM eka bhAgAkAra mUkAyela che. tenA bhAgamAM je saMkhyA AvI hoya tene e bhAgAkAranI nIce lakhe ane tene 11 thI bhAge. vara mahAzaya-bhAgI. gaNitajJa-kaMI zeSa vadhI? 2 mahAzaya-nA che, mAtra zUnya vadhI che. A sAMbhaLI badhA prekSake vadhAre Azcarya pAme che. hajI gaNitajJa AgaLa vadhIne kahe che ke tamAre bhAgAkAra # mahAzayane Ape. te pramANe e bhAgAkAra # mahAzayane apAya che. gaNitajJa-juo mahAzaya, tamArA hAthamAM je bhAgAkAra mUkAye che, temAM chellA bhAgAkArane je bhAga AvyuM che, tene chellA bhAgAkAranI nIce lakhe ane tene 13 thI bhAge. ja mahAzaya-bhAgyA. gaNitajJa-kaMI zeSa vadhe che? va mahAzaya-nA che. mAtra zUnya vadhe che. ahIM te AzcaryanI parAkASTA ja thAya che ane prekSake tAlIone gaDagaDATa kare che. - A praga kevI rIte thaye, te prathama joI laIe. mAne ke jijJAsue 117nI saMkhyAne avibhAjya mAnI tenI pasaMdagI karI che, te e prathama 117 lakhI pharI tenI pAse 117 lakhaze, eTale e rakama 117117nI banaze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139: prakIrNa pAMca prayoga (1) 7) 117117 (16731 bhAga hara mahAzaya 47 42 pa1 0 07 0 zeSa (2) 11) 16731 (1521 bhAga 11 = mahAzaya 55 23 22 00 zeSa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 gaNita-rahasya (3) 13) 1521 (117 bhAga - 2 mahAzaya 00 zeSa. Ama banavAnuM kAraNa zuM ? kAraNa jANyA pachI te tamane ema ja lAgaze ke A te sAva saheluM che. te e kAraNa jANI . kaI paNa traNa aMkanI rakamanI bAjumAM e ja - traNa aMke lakhIe teno artha e thaye ke tene 1000 thI guNIne temAM te ja saMkhyA umerI. eTale ke tene 1001 thI guNI. vAta samajamAM AvI? na AvI hoya te nIcenA dAkhalAo juo. 629 253 41001 771 41001 41001 629 771 253 0004 0004 0004 0004 0004 : OOOX 2534 7714 253253 629629 771771 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakIrNa pAMca prayogo 141. have 1001nA traNa avayave nIce mujaba paDI zake che :7411 4 13 = 1001. tethI A dareka saMkhyAe tene. niHzeSa bhAgI zakAya. paDI ja kSaNamAM saravALo karI Apavo. gaNitajJa-sajjane ane sannArIo ! moTI saMkhyAene saravALo karavAnuM kAma keTaluM agharuM hoya che, te tame jANe che. paNa huM te kAma tamane thoDI ja kSaNamAM karI ApIza. ApanAmAMthI eka mahAnubhAva ahIM Ave. eka mahAnubhAva Ave che. gaNitajJa-Apa A kAgaLa para cha-cha aMkanI traNa rakama lakhe. te ekanI nIce bIjI lakhavAnI che. jijJAsu te pramANe lakhe che. " gaNitajJa-have tenI nIce cothI paNa cha aMkanI rakama lakho, paNa temane koI aMka panI uparane na hai joIe. jijJAsu cethI rakama e pramANe lakhe che. tyAra pachI. gaNitajJa pote tenI nIce pitAne taraphathI cha cha aMkanI traNa rakama lakhe che. te bAda jijJAsune kahe che ke hajI cha aMkanI eka rakama lakhavAnI che, te tameja lakho, paNa. temane keI aMka 4 thI vadhAre na hai joIe. jijJAsu e pramANe rakama lakhe che ke gaNitajJa theDI. sekanDamAM ja tene javAba nIce lakhI Ape che. dAkhalA tarIke - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya 8246pa1 + jijJAsue lakhI 715243 219016 325141 pAMcathI ochI cha aMkanI rakama 175349 gaNita lakhI 2847pa7 780984 213042 jijJAsue lakhI cAra aMkanI ochI 3538183 saravALe bethI traNa sekaMDamAM ja gaNita mUkI Ape. tenuM rahasya A pramANe samajavuM. jijJAsue pahelI rakama lakhI tenI pUrti gaNitaze evI rIte kahI ke jene saravALe 1000000 lAkha Ave. A rIte saMkhyA lakhavA mATe mAtra nIce evI rIte aMka lakhatA ja ke je maLIne saravALe 9 thAya ane chellA aMkane 10 thAya, e rIte 824651 jijJAsue lakhelI pahelI rakama 15349 gaNitaze lakhelI rakama 1000000 AmAM jhaDapathI lakhavA mATe nIcenI rIti akhatyAra karavAmAM AvI che.' + +9 +5 +3 14 19 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakIrNa pAMca prAge 143 cheDe daza lAvatAM AkhI saMkhyA 1000000nI banI jAya che. A rIte jijJAsue lakhelI bIjI rakamanI pUrtimAM gaNita chaThThI rakama lakhI ane trIjI rakamanI pUrtimAM sAtamI rakama lakhI. tyAra bAda jijJAsue AThamI rakama lakhI, havegaNitaze AmAM eTaluM ja karavAnuM che ke DAbI bAju pahele aMka 3 mUkI de, kAraNa ke cha saMkhyAo maLIne 3000000 vIza lAkha thAya che. sAtamA aMkasthAnamAM rahelo 3 trIza lAkhanuM mUlya batAve che. pachI DAbI bAjuthI cothI tathA AThamI saMkhyAne ja saravALo mUkatA javuM jemake-- 325141 cethI rakama 213042 AThamI rakama pa38183 A rakamanI AgaLa 3 umeratAM 3538183 bane che, je saravALAne uttara che. paga karI juo, eTale A pragamAM khUba ja majA paDaze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNitajJAna temaja buddhinI kasATI karanArA koyaDAo Jain Educationa International rettktir For Personal and Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAsa sUcanA gaNita-camatkAramAM cUMTI kADhelA 100 koyaDAo ApavAmAM AvyA hatA ane teNe pAThakenI buddhinI barAbara kasoTI karI hatI. tevA ja bIjA 80 keyaDAo ahIM rajU karavAmAM AvyA che. tenA pahelA vargamAM 30 keyaDAo che, tene javAba kAgaLa-penasIlanI madada vinA maukhika ja ApavAnuM che. bIjA ane trIjA vargamAM kAgaLa ane penasIlane upaga karavAnI chUTa che. keyaDo vAMcIne tene artha samaja ane tene ukela karavA prayatna kara, emAM ja kharI majA che. vividha rIte prayatna karavA chatAM ukela na sUjhe tyAre ja tene uttara je joIe. basa, ATalI sUcanA dhyAnamAM rAkhIne have keyaDAo vAMcavAnI zarUAta kare ane tene ukela paNa zedhatA jAo. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahelo varga [1] sAva saheluM! je pAMca vakhata cAranI kiMmata tetrIza thAya te cAlIzanA cothA bhAganI kiMmata zuM thAya ? [2] varasAdanI sarerAza eka pradezamAM lAgelA Ta doDha aThavADiyA sudhI varasAda che. temAM 31 IMca pANI paDyuM te varasAdanI rAjanI sarerAza keTalI? [3]. taphAvata be pAMtrIza ane be pAMca ane trIza vacceno taphAvata keTale ? [4] daza aMkanA guNakAra 1 42 43 4445 46 47 48494 0 =? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 gaNita-rahasya kAnapI ane kumatAM yazadAe potAnA nAnA bAbA mATe phUmatAvALI UnanI kAnaTopI rUA. 7-50 paisAmAM kharIdI. temAM phUmatAM karatAM TopInI kiMmata rUA. 6-0 vadhAre che, te phUmatAMnI kiMmata keTalI ? [6] keTalI beThake haze? manu kelejamAM bhaNavA jAya che. tyAM pahelethI trIjI hAramAM ane chellethI sAtamI hAramAM jamaNI bAju bese che. have jamaNI ane DAbI baMne bAjuonA bAMkaDAmAM cha-cha beThake che, te e vargamAM vidyArthIone mATe kula keTalI beThaka haze? [7] gheDAonI saMkhyA be hAramAM sarakhA ghaDA UbhA che. temAMthI pahelI hAramAMthI 7 ghoDA vecI nAkhavAmAM AvyA ane bIjI hAramAMthI 13 ghoDA vecI nAkhavAmAM AvyA. have pahelI hAramAM je ghaDAo rahyA, te bIjI hAranA ghaDA karatAM cAra gaNuM che, te baMne hAramAM keTalA gheDA UbhA haze ? cesaThanA cAra bhAga - 64 nA cAra bhAga evI rIte kare ke tenA pahelA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahele varga 149 bhAgamAM 3 umerIe, bIjA bhAgamAMthI 3 bAda karIe, trIjA bhAgane 3 thI guNae ane cothA bhAgane 3 thI bhAgIe te pariNAma sarakhuM Ave. kArIgaranA roja eka kArIgara rAjanA sADA traNa rUpiyA kamAtA hatA, paNa je divase kAma para jaI zakatA na hatA, te divase pitAnI badalImAM bIjA mANasane ekalatuM hatuM ane tenuM mahenatANuM paNa traNa rUpiyA ApavuM paDatuM hatuM. have eka mahinA pachI hisAba gaNatAM tene bhAge 4rA rUpiyA rahyA, te teNe pote keTalA roja kAma karyuM haze ? [ 10 ] sAyakalavALA be sAyakalavALA vartula (goLAkAra) rastAmAM sAyakala pherave che. temAM pahelo sAyakalavALA cha miniTamAM varlDala pUruM kare che ane bIjo cAra miniTamAM vartula pUruM kare che, te pahele sAyakalavALe bIjAne keTalI mInITamAM pakaDI pADaze? [ 11 ]. krikeTane keya - e te sahu kaI jANe che ke krikeTa mecamAM dareka pakSamAM agiyAra-agiyAra mANasa rame che. ame eka vakhata krikeTa meca jevA gayA, tyAre evuM banyuM ke navame mANasa ramatamAM khala thaye, chatAM traNa vikeTo paDI, te te kema banyuM haze? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 gaNita-rahasya [ 12 ] vepAra " eka phaLavALAe 1 rUpiyAnA 12 dADama laI 19nA bhAve vecI nAkhyA ane 1 rUpiyAnA 16 dADama laI 12 nA bhAve vecI nAkhyA. e pramANe teNe keTalI vAra vepAra karyo haze, jethI tene 1 rUpiyAne phAyado thaye? [ 13 ] janmatithi vida ane rasika joDiyA bhAI che. temAM vinedanI cethI janmatithi Aja ujavAya che ane rasikanI pahelI janmatithi kAle ujavAze. A kevI rIte bane? [ 18 ] . trAjavAM ane kATalAM - 1 thI 40 zeranuM vajana karavA mATe kAMTo taiyAra che have je eka ja taraphanA chAbaDAmAM kATalAM mUkavAnAM hoya te ochAmAM ochAM keTalAM kATalAM joIe ? ane baMne taraphanA. chAbaDAmAM kATalAM mUkavAnAM hoya te ochAmAM ochAM keTalAM joIe ? [ 15 ], dhUmrapAna dhUmrapAnamAM aneka jAtanA nukazAne rahelAM che, Ama chatAM manuSya latanI khAtara tenuM sevana kare che ane te mATe dara varSe abajo rUpiyA kharcI nAkhe che. keTalAka mANase Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahele varga 15ra pAse dhUmrapAna karavA jeTalA paisA hotA nathI, teo bIDI ke sigAreTanAM ThuMThA bhegA karIne temAMthI bIDI ke sIgAreTa banAve che ane pitAnI talapa pUrI kare che. kacarAdAsane AvI ja Teva hatI. te ja bIDInAM ThuMTha ekaThAM karate ane cha ThuMThAMmAMthI 1 bIDI banAvo. have eka divasa teNe 49 - ThuMThAM bhegA karyA, te temAMthI kula keTalI bIDIo banaze? . DekaTaranI vIjhITa eka DokaTara eka vAra vIjhITe javAnI phI pAMca rUpiyA le che, paraMtu rAtre vIjhITe javuM paDe te sADA sAta rUpiyA le che. have eka daradIne kula 12 divasa sudhI tapAsIne teNe 75 rUpiyAnuM bIla banAvyuM, te teNe rAtre keTalI vAra vijhITa karI haze? [ 17 ] pATiyuM kApavAnI majUrI mArI pAse samarasa pATiyuM che. tene ethe bhAga kApavA mATe eka suthAre cAra AnA kahyA, paNa mAre tenA cAra sarakhA kakaDA karAvavA hoya te te ja bhAve kula keTalI majUrI ApavI paDe? [18] cAra paMcA seLa! cAra paMcA vIza" e te tame sahu jANe che, paNa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 gaNita rahasya vinede "cAra paMcA soLa" karI batAvyA, to teNe zuM karyuM haze? [ 18 ]. phALAnI rakama eka vakhata sAta mANasee amuka phALAmAM rakama bharavAnuM nakakI karyuM. temAM pahelA cha paikI dareke 10 rUpiyA bharyA ne chellA mANase sAteya jaNanI sarerAza karatAM 3 rUpiyA vadhAre bharyA, te teNe zuM bharyuM haze? * chAjalI paranA graMtha eka chAjalI para traNa graMthe paDelA che. have eka kIDe tenAM pAnAM karavA mAMDe che. temAM pahelA graMthanA pahelA pAnAthI chellA graMthanA chellA pAna sudhI jAya che. je A dareka graMthanA pAnAnuM kada 1 Ica ane pUMThAnuM kada IMca hoya, te e kIDAe kula keTaluM aMtara kApyuM haze? [21]. TekarIne naMbara eka vAra TesImAM pravAsa karI rahela eka gRhastha TekasI-DrAIvarane pUchayuM ke tArI TekasIne naMbara zuM che? tyAre TekasI-prAIvare sIdho javAba na ApatAM jaNAvyuM ke mArI Tekasane naMbara e che ke jene 2, 3, 4, pa ke 6 thI bhAgo te dareka vakhate 1 vadhe, paNa 11 thI bhAge. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahele varga 153 te kaMI na vadhe. mArA jeTalA nAnA naMbaravALI TekasI bhAgye ja bIjA keInI haze, te e Tekasane naMbara zuM? [ rara . pANuM ane dUdha ja kUjAmAM 1 zera pANI che ane va kujAmAM 1 zera dudha che. have ja kUjAmAMthI 1 hAle pANune bharIne 2 pUjAmAM nAkhyuM hoya ane pachI 2 kUjAmAMthI te ja pyAle dUdhane bharIne 1 kUjAmAM nA hoya te 3 kUjAmAMnuM dUdha ane 4 kUjAmAMnuM pANI sarakhA ja rahe ke ochA-vadhAre? [23] rUpiyA ane nekare eka sedAgare pitAnA nokarane vaheMcavA mATe rUpiyA kADhayA. je te nekarene traNa-traNa rUpiyA Ape che, te 1 rUpiye vadhe che ane cAra-cAra rUpiyA Ape che te 9 rUpiyA ghaTe che, te te sodAgare vaheMcavA mATe keTalA rUpiyA kAvyA haze ane tene keTalA nekare haze ? kAThIne cheDe | kAThI leko gheDAne ucherIne taiyAra kare che ane tenI pAsethI managamatuM kAma le che. khAsa karIne saurASTranA kAThI loke te mATe vakhaNAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 gaNita-rahasya eka vAra eka kAThIe eka vachere 150 rUpiyAmAM kharIdyo, tyAra bAda keTalAka vakhate tene 300 rUpiyAmAM vecI nAkhe. AthI tenA mitre kahyuM ke "tamane A gheDe vecatAM sAre naphe thaye haze. paraMtu kAThIe jaNAvyuM ke "bhAI! vakhatane mAna ApIne mAre A gheDe vecI nAkhave paDyo che. bAkI A sedAmAM ghoDAnI mULa kiMmatanA ardhA tathA Aja sudhI karelA kharcane cothe bhAga meM gumAvyo che." tyAre e kAThIe vecANamAM kula keTalA rUpiyA gumAvyA haze? [25] cAlavAne prazna eka mANasa roja prAtaHkALamAM pharavA jato hato. teNe pharatAM pharatAM pAchuM joyuM te 400 hAthanA che. pitAnA eka mitrane je, eTale teNe mitra bhaNI cAlavA mAMDyuM. baMnene mukha sAmasAmA hatAM, chatAM 200 hAtha cheTA cAlyA pachI paNa temanI vacce 400 hAthanuM ja cheTuM rahyuM, te te kema banyuM haze? [26] vADanA thAMbhalA eka makAnanA rastA paranA bhAga para 100 phUTanI vADa karavI paDe ema che. temAM tAra ane thAMbhalAone upayoga karavAnuM che. have thAMbhalA 10-10 phUTanA che. mUkavA hoya te kula keTalA thAMbhalA joIe? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahele varga [ 17 ] " kaLiyA ane vaMdA e te tame jANatA ja haze ke karoLiyAne 8 paga hoya che ane vaMdAne 6. have eka vakhata eka chokarAe lAkaDAnI nAnI peTamAM kareLiyA ane vaMdA maLI 9 jaMtuo ekaThA karyA ane temanA paga gaNyA te 60 thayA, te temAM kaLiyA keTalA haze ane vaMdA keTalA haze? [28] TIkITane prakAra eka relve lAIna para 20 sTezane che. te dareka sTezana para TIkITo vecavAnI vyavasthA che, te e relve lAIna para badhI maLIne keTalA prakAranI kIkITo vecAtI haze? [29] vimAnI saphara eka vimAnane 3 thI 2 sudhI jatAM eka kalAka ane. 20 mInITa lAge che, paraMtu pAchA pharatAM 80 mInITa lAge che, tenuM kAraNa samajAvaze? [30] ekamAMthI eka bAda ja na thAya! 1 mAMthI 1 bAda jAya te bAkI . rahe, eTale ke kaMI na rahe evI ApaNI sAmAnya samaja che, paNa 1 mAMthI. 1 bAda ja na thaI zake, e kema bane ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo varga [31] lagna mATe sAmAna eka kheDUta lagna mATe keTalIka sAmAna kharIdavA pAsenA zaheramAM gaye. tyAM eka maNiyAranI dukAnethI 8 rUpiyAmAM 2 vIMjhaNa, 4 darpaNa ane 6 kaMkAvaTIo laI AvyuM. ghera AvatAM pADozIoe pUchayuM ke-"tame dareka vastu zA bhAve lAvyA?" kheDUte kahyuM ke "evI te khabara - nathI, paNa eka vIMjhaNAnI kiMmata 2 darpaNa ane 3 kaMkAvaTI -jeTalI che ane 2 darpaNanI kiMmata 3 kaMkAvaTI jeTalI che." A javAba sAMbhaLIne pADozIoe dareka vastunI kiMmata jANI lIdhI. tame jANI zakyA? mAlanI adalAbadalI cAra mitre vepAra karatA hatA. temAM ekanI pAse keTalAka capu, bIjAnI pAse keTalIka sUDIe, trIjAnI pAse Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIje varga 157 keTalIka kAtara ane cothAnI pAse keTalAMka pAkITa hatAM. have jenI pAse cappa hatAM, teNe dareka mitrane ekeka capu. ApyuM; jenI pAse sUDIo hatI, teNe dareka mitrane ekeka sUDI ApI, jenI pAse kAtara hatI, teNe dareka mitrane ekeka kAtara ApI ane jenI pAse pAkITo hatAM, teNe dareka mitrane ekeka pAkITa ApyuM. - have temaNe sarakhe bhAve vastuo vecI te darekane. 4-4 rUpiyA maLyA, te te dareka keTakeTalI vastuo laIne vecavA nIkaLyA haze ane dareka vastu zA bhAve vecI haze? [33] keTalA rUpiyAne mAla? eka vakhata kamu ane ramu nAmanI be bahenapaNIo. vAte caDI. pahelIe bIjane kahyuM ke mArA pati keTalIka khAMDa 50 paisAnI 500 grAma lekhe lAvyA ane eTale ja goLa 40 paisAnA 500 grAma lekhe lAvyA. meM temane kahyuM ke "jo tame aradhe aradha paisAnA khAMDa-goLa lAvyA hatA te 100 grAma mAla vadhAre Avata, te bahena! teo keTalA rUpiyAne mAla lAvyA haze ?" bIjIe kahyuM : "AmAM mane te kaMI samaja paDatI. nathI, paNa mArI bhAratI tamane kahI Apaze." evAmAM ramatI ramatI bhAratI tyAM AvI pahoMcI ane teNe tarata. hisAba gaNI Ape. tame kahI zakaze ke kamune pati. keTalA rUpiyAne mAla lAvyuM haze? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 [ 74 ] brahmabhAjananA hIsAba raghu paTele eka vakhata brahmabhAjana ApyuM. temAM 25 nAgara, 20 audicya, 18 zrImALI ne 12 mevADA brAhmaNu AvyA. have te koI koInI sAthe jame nahi, eTale dareke judo paTho lagAnyeA. bhagA paTele peAtAnA meAdI cunIlAla zeThane jaNAvI dIdhu hatu ke cAre paThAne temaNe sIdhuM pUruM pADavuM. badhA brAhmaNA jamI rahyA tyAre cunIlAla zeThane tyAMthI rUpiyA 95-0-0 nA sAmAna kharIdAyA. paNa raghu paTelane dareka paMThA dITha keTaluM kharca thayuM te jANavuM hatu, eTale temaNe cAre paDhAvALAne melAvIne pUchyuM ke 'tame dareka keTakeTaluM sIdhuM lAvyA ? ' brAhmaNNAe kahyuM: 'ame bIje kaMI hiMsA rAkhyA nathI, paNa pa nAgaroe 4 audicya jeTaluM sIdhu vAparyuM che; ane 12 audicyAe 9 zrImALI jeTaluM sIdhu vAparyuM che; jyAre 6 zrImALIee 8 mevADA jeTaluM vAparyuM che.' e parathI raghu paTele arAbara hisAba meLavyeA. tame kahI zakaze ke brAhmaNanA dareka pa ThA dITha keTaluM kharca Avyu haze? Jain Educationa International [ 35 ] calaNI sikkAnA koyaDA gaNita rahasya nava AMkaDAnA upayAga karatAM rUpiyA tathA paisAmAM lakhI zakAya tevI moTAmAM meATI kama rUA. 98765432-1 For Personal and Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bIjo varga paise che. barAbara A ja rIte AMkaDAne upayoga karatAM rUpiyA tathA paisAmAM nAnAmAM nAnI kaI rakama lakhI zakAya? [36] ajAyaba thelIo bhagAjI mAravADIne dhaMdho zarAphIne hatuM, paraMtu rUpiyA gaNavAne tene bahu kaMTALe hatuM. tethI teNe pitAnI dukAnamAM 10 kethaLIomAM evI rIte nANuM bharI rAkhyuM hatuM ke 1 rUpiyAthI mAMDI 1000 rUpiyA sudhImAM koI game teTalI rakama mAgavA AvatuM te te akabaMdha kethaLIo ja ApI dete, paNa kadApi te cheDIne temAMthI rUpiyA kADhate nahi. tame kahI zakaze ke teNe dareka kothaLImAM keTaluM nANuM bharyuM haze? [37] bhUlezvaramAM vastunI kharIdI nIlA ane kusuma nAmanI be bahena hatI. te eka vakhata bhUlezvaramAM keTalIka vastuo kharIdavA gaI temAM baMne bahenee 12-12 rUpiyAmAM 20 vastuo kharIdI. pAchaLathI nIlAne vadhAre vastuo levAne vicAra Avyo, eTale teNe 4 rUpiyAmAM 7 vastuo kharIdI ane kusumane paNa vadhAre vastuo levAne vicAra AvyuM, eTale teNe * muMbaIne jAte latto ke jyAM mahilAo vizeSa kharIdI kare che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 gaNita-rahasya 3 rUpiyAmAM 5 vastuo kharIdI. have A pAchalI vastuo kharIdavAmAM koNe bhAva vadhAre A? kyAre Trena pakaDI zake? surendra 30 mAIlanI jhaDape moTara haMkAre che ane 12 mAIla dUra AvelA sTezane pahoMcI Trena pakaDe che ke je tyAM mAtra be miniTa ja thobhe che. eka divasa vAhanavyavahAra ghaNe hatuM eTale te ardhA mAge AvyuM, tyAM sudhI meTaranI jhaDapa mAtra 15 mAIla sudhInI rahI zakI. have te bAkInuM aMtara keTalI jhaDape kApe te sTezane pahoMcI Trena pakaDI zake ? [29] kAgaLane Dhagale manune kAgaLane eka Dhagale kare che. have je kAgaLa DhagalAmAM mUkavAnA che, te 01 iMca jeTalA jADA che, te pahele eka kAgaLa mUke che, bIjI vAra be kAgaLa mUke che, trIjI vAra cAra kAgaLa mUke che. Ama 30 vAra bamaNuM- bamaNuM kAgaLa mUke te e Dhagalo keTale UMco thAya? 100 iMca, 100 iMca, 1000 iMca, 10000 IMca ke tethI paNa vadhAre ? [40] pustakanI saMkhyA vinede gaNita ane vijJAnane lagatuM eka pustakAla Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo varga 162 taiyAra karyuM che. temAMnAM 60 TakA pustaka eklA gaNitane lagatAM che, 2 jIvazAstrane lagatAM che. bAkI rahyAM temAMnA 3 padArthazAstranAM ane rasAyaNazAstranAM che. te e pustakAlayamAM teNe ochAmAM ochAM keTalAM pustako ekaThAM karyA haze? [ 1 ] jamarUkhane bhAva jamarUkha kema kharIdyAM?" eka vakhata bhagavAna paTele temanA mitra nAgajI Thakkarane savAla karyo. nAgajI Thakkare kahyuM: "bhAva tamane kahevAnuM nathI. paNa vecanAre kahyuM hatuM tethI 10 paisA ochA bhAva Ape che." tethI keTale phAyado thaye?" phAyado te thAya ja ne? sAta rUpiyAnI kharIdImAM 4 jamarUkha vadhAre AvyA." tame kahI zakaze ke nAgajI Thakkare zuM bhAve jamarUkha kharIdyA haze? [42] hIrAnI vaheMcaNI eka jhaverI pAse hIrAnA 49 paDIkAM hatAM. te dareka para teNe kamasara naMbare lakhelA hatA ane pitAne saraLatAthI yAda rahe te mATe dareka paDIkAmAM tenA naMbara jeTalA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 gaNita rahasya ja ... hIrA mUkayA hatA. te averIne cha putrI hatA. have vRddhAvasthA AvatAM te jhaverIe peAtAnI milakata cheAkarAone vaheMcI ApI ane pelAM paDIkAM paNa vaheMcI ApyAM, paraMtu tenI vaheMcaNI evI rIte karI ke jethI darekanA " bhAgamAM cha paDIkAM ja AvyAM ane hIrAnI saMkhyA paNa sarakhI ja AvI. tyAre te hIrAnAM paDIkAMonI vaheMcaNI kevI rIte karI haze ? [43] vastIvadhArA vastIvadhArAnA prazna dareka dezane mU MjhavI rahyo che. eka prasiddha vidvAne hamaNAM ja kahyuM hatuM ke duniyAnI vastImAM thaI rahelA cAlu vadhArAnA prazna manuSyone bIjA grahamAM meAkalI devAthI ukelAze nahi. te saMbhALabharI vicAraNA ane hiMmatabharelA ukela mAge che. ApaNA bhArata dezamAM te mATe kuTuMbaniyojananI yAjanA amalamAM che. ahIM prazna evA che ke dara aThavADiye vastImAM 1 TakAnA vadhArA thAya, te jhaDapI che ke varSe dahADe 60 TakAnA vadhArA thAya te jhaDapI che? [ 44 ] vAgha, marI ane ghAsanA pULA nadInA eka kAMThe eka vAgha, eka akarI ane eka ghAsanA pULA che. e traNeyane sAme kAMThe laI javAnAM che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163. bIjo varga nadImAM je machave che, temAM khalAsI eka vakhate eka ja cIja laI jaI zake che. je eka kAMThe vAgha ane bakarI rahI jAya te vAgha bakarIne khAI jAya ane bakarI tathA pULe rahI jAya te bakarI pULa khAI jAya. vAgha ghAsa na khAya, tema ja mANasanI hAjarImAM kaIkeInuM nAma laI zake nahIM. have e traNeyane sAme kAMThe zI rIte laI javA, te batAvaze? [45] vastIpatraka . rAvala mahAzayane-karAM karI maLI eka Dajhana ne traNa saMtAna hatAM. have sahuthI moTI bekarInuM nAma nAnAbAI hatuM. sahuthI nAnA chokarAne bacu kahetA. eka vakhata vastIpatrakavALAe rAvala mahAzayane tyAM AvI nAnabAIne pUchyuM ke "bahena! tamArI umara zuM che?" nAnabAIe kahyuM: "e mAthAkuTamAM huM utarIza nahi. paNa juo ame paMdara bhAMDue chIe. dareka deDha doDha varSanA aMtare janmelA chIe ne nAnA bacu karatAM huM ATha gaNI moTI chuM." A parathI vastIpatrakavALAe tenI ummara keTalI samajavI? [46] varSanI kamANI eka vakhata zrImatI kabADIe AvIne mane kahyuM ke eka savAla thaDA divasathI mArA manamAM ghaLAyA kare che, mATe tenuM nirAkaraNa karI Apa. paraNIne svataMtra ghara calAvatAM amane eka varSa thayuM. have tamArA bhAI kahe che Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya, ke eTalA samayamAM Avakane trIjo bhAga bhADuM ane TekSa bharavAmAM kharacAI gaye; ardho bhAga anAja, phaLa, zAka vageremAM kharacA ane eka navamAMza kapaDAM-lattAM tathA paracuraNuM kharcamAM gaye. teo beMkanI pAsabuka parama divase bhUlI gayA hatA, te meM svAbhAvika kutuhalathI ughADIne joI te 100 rUpiyA silake che. have teo pitAnI kharI. kamANu zuM che? te kahetA nathI, paraMtu tame A AMkaDAo parathI gaNI Apaze kharA? [47] eka gRhasthane 4 mAIla dUra AvelA sTezane javuM hatuM. have tenI pAse sarakhA vajananI be TUMke hatI, paNa te pite baMne TUMke upADI zake tema na hatuM, tethI tenA be nakare te TUMke laI cAlyA. paNa pilA gRhasthanI evI IcchA hatI ke pote paNa temAM sarakhI ja mahenata uThAvavI, te e mATe teNe kevI rIte goThavaNa karavI? [48] be gAma vaccenuM aMtara goviMda Thakkara pAsenA gAmamAM ugharANue jAya che- tyAre kalAkanA pAMca mAIlanI jhaDape cAle che, paNa vaLatI vakhate thAkI javAthI traNa mAIlanI jhaDape ja pAchA phare che. have temane eka gAma jaIne AvatAM 7 kalAka thAya che, te te gAma keTale dUra haze ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo va [ 49 ] traNa mitronI musApharI traNa mitro musAphIe nIkaLyA. temAM pahelAe pahelI tArIkhe savAre cha vAgye musApharI zarU karI, khIjAe trIjI tArIkhe cha vAgye musApharI zarU karI ane trIjAe ceAthI tArIkhe cha vAgye musApharI zarU karI. dareka jaNa savAranA 6 thI 10 ane sAMjanA 4 thI 7 vAgyA sudhI musApharI karatA hatA, paNa emAM pahelA rAjanA 7 mAIla, bIjo rAjanA 10nA mAIla ane 3jo rAjanA 14 mAIla, e pramANe musApharI karatA hatA. A pramANe cAlatAM traNeya mitrA eka ja divase ane ekI vakhate bhegA thaI gayA, tyAre te kaI tArIkhe ne keTalA vAge ane keTalA mAIla para maLyA haze ? 165 [ 50 ] bAjarInu vecANa eka anAjanA vepArIe tenA vANeAtarane 100 maNu AjarI ApI ane kahyuM ke e khAjarI savAre 1 rUpiyAnI 3 maNu lekhe vecavI ane sAMjanA 3 rUpiyAnI 1 maNu lekhe vecavI ane 100 rUpiyA kharAkhara lAvavA. tyAre e vANeAtare savAre keTalA maNu vecavI ane sAMje keTalA maNu vecavI ? Jain Educationa International [ i ] kheATI noTa eka zarApha bagIcAmAM pharavA gayA, tyAM tene 1jI rUA. For Personal and Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya nI eka noTa jaDI. teNe pitAnI DAyarImAM tene naMbara noMdhIne pitAnI patnIne ghera mUkavA ApI. tenI patnIne yAda AvyuM ke Aje dUdhavALAne rUA. 10 ApavAnA che, eTale te neTa dUdhavALAne ApI. dUdhavALAe tene upaga eka kheDUta pAsethI gAya kharIdavAmAM karyo. te kheDUte pitAnA leNadAra vepArIne te neTa ApI ane te vepArIe suthArane ApI. suthArane te divase zarAphane tyAM paisA bharavAnA hovAthI pelA zarAphane tyAM ja bharI. have zarAphe jhINavaTathI joyuM te te neTa beTI nIkaLI. tyAre A badhI vAtamAM kenI zuM sthiti rahe? ane keNa zuM gumAve? [52] keTalI gADIo maLe? jhamakumAe suratanA sTezana paragArDane pUchayuM ke "ahIMthI muMbaI pahoMcatAM keTalo samaya lAgaze?" gADe kahyuM : "pAMca kalAka." DesIe te sAMbhaLIne bIje prazna pUche: "ane rastAmAM keTalI gADIo maLaze?" gArDa A vicitra prazna. sAMbhaLIne jarA khacakA, paNa hAjara-javAbI hevAthI teNe e uttara ApyuM ke "suratathI muMbaI ane muMbaIthI surata ekI sAthe gADI upaDe che ne tyAra pachI dara eka kalAka ne pAMca miniTe bIjI gADI upaDe che. samajyA ?" DosIe pAse beThelA eka utArune kahyuM: "bhAI ! A gArDa sAheba kahe che te mujaba keTalI gADIo maLaze? utArue zuM javAba Apo? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo varga [ 53 ] pekIMga karanAra majUre eka vepArIne keTaleka mAla sTImaramAM caDAva hate. tene eka majUra e maLe ke je badhe mAla 6 divasamAM pika karI Ape. bIje majUra e maLe ke je badhe mAla 3 divasamAM pika karI Ape. paNa te vepArIne te badhA mAla eka ja divasamAM pika karAve hatuM, te teNe trIjo majUra ke zodhave joIe ke jethI traNe maLIne eka divasamAM badhuM kAma pUruM kare ? [ 54 ]. AgagADInA utAruo AgagADInA eka DabbAnAM 4 khAnA khAlI hatAM. temAM pUnA janArA utAruo beThA. have je pahelA khAnAmAne eka utAru bIjA khAnAmAM jAya che tyAM pahelA khAnAthI traNa gaNA mANaso thAya. je bIjA khAnAne eka mANasa trIjAmAM jAya to tyAM bIjA khAnA karatAM traNa gaNuM thAya, paraMtu je bIjA khAnAmAMne eka cothAmAM jAya che te khAnAmAM bIjathI bamaNuM rahe ane je cothA khAnAne eka utAru pahelAmAM jAya che tyAM (thA khAnAmAM) doDhagaNuM rahe, te dareka khAnAmAM keTalA utAruo beThA haze? [ pa pa ] be zilpIo eka gAmamAM be zilpIo rahetA hatA. baMne jaNA khAnAmAM ja aA mA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 gaNita-sahAya pitAnI kaLAmAM kuzaLa hatA, paraMtu eka khUba kharacALa have ane bIje bahu karakasariye hatuM. AthI pahelAnA mAthe rUpiyA 500) devuM thayuM ane bIjAnI pAse rUpiyA 500) nI mUDI thaI. have eka vakhata te gAmanA eka kalApremI saddagRhastha baMnenI kalAo kharIdI ane te badala rekaDA paisA na ApatAM pahelAne 4 gheDA ane bIjAne 2 ghoDA ApyA. have te zilpIoe sarakhA bhAve ja e ghoDAo vecI nAkhyA. tethI baMnenI sthiti sarakhI thaI gaI te baMnee keTakeTalA rUpiye ghaDA vecA haze? [ 56 ] pisAnI peTIo trevaDa e trIjo bhAI che. theDI thoDI rakama bacAvatAM paNa saravALe moTI rakama bhegI thAya che ane te kharA vakhate khapa lAge che. karuNazaMkara trivedIe A vAta manu, mugaTa, nAnu ane navIna nAmanA potAnA cAreya putrone barAbara samajAvI hatI, eTale teo pitAnA khissAkharca mAMthI DI DI rakama bacAvatA hatA. eka divasa karuNAzaMkare cAreya jaNane paisA rAkhavAnI piTIo ApI, eTale temaNe pitAnI bacAvelI rakama te piTIomAM mUkI. pachI tenI gaNatarI karI te jaNAyuM ke manu pAse je 2 rUpiyA vadhAre hota, mugaTa pAse je 2 rUpiyA ochA hatA, nAnu pAse je bamaNA rUpiyA hatA ane navIna pAse ardhA rUpiyA hota te madhA pAse sarakhI rakama thAta. have badhA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIje varga bhAIoe bacAvelI kula rakama rU. 45 che, te dareka bhAIe keTalI rakama bacAvI haze? dhImI ane utAvaLI jhaDapa eka vakhata prANajIvana bhAI kAma-prasaMge muMbaIthI surata gayA. te vakhate AgagADI dhImI cAle eka kalAkanA 20 mAIla cAlI hatI ane jhaDapI cAle eka kalAkanA 30 mAIla cAlI hatI. muMbaIthI surata vacce 170 mAIlanuM aMtara hatuM ane 30 sTezane thayA hatA tathA dareka sTezane gADI babbe mInITa bhI hatI. have temane muMbaIthI surata pahoMcatAM 7 kalAka lAgyA, te AgagADI dhImI cAle keTale vakhata cAlI haze ane utAvaLI cAle keTale vakhata cAlI haze? [ 18 ] pUjArI-sevakanI vaheMcaNI 9 pUjArIoe ane 3 sevakoe pitAnI pAsenA pasA sarakhA bhAge vaheMcI levAne nizcaya karyo. dareka pUjArIe eka sarakhI amuka rakama 3 sevakane ApI ane 3 sevakoe eka sarakhI amuka rakama 9 pUjArIone ApI. ethI darekanI pAse sarakhI rakama thaI gaI, te dareka pAse ochAmAM ochA keTalA paisA haze? [ 18 ] TepalAmAM kerIo amArA khetarane rokIdAra eka vakhata amArA AMbA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1eo gaNita-rahasya parathI 100 kerIo laI AvyuM. temAM keTalIka kerIo tarata khAvA gya na hatI, eTale tenA bhAga pADayA ane - judA judA pAMca TopalAmAM te kerIo mUkI dIdhI. have pahelA ane bIjA TopalAnI kerIo gaNI te 55 thaI bIjA ne trIjA TopalAnI kerIo gaNI te 34 thaI ane cothA ne pAMcamA TopalAnI kerIo gaNI te 30 thaI, te dareka TopalAmAM keTakeTalI kerIo mUkI haze? [ 60]. avibhAjya saMkhyA nava AMkane ekaja vakhata upaga karIne tame evI avibhAjya saMkhyA banAvo ke jene saravALe ochAmAM ocho Ave. dAkhalA tarIke nIce cAra avibhAjya saMkhyAo, ApI che, jemAM phakta eka ja vAra eka AMkaDAne upaga karyo che ane tene saravALe 450 thAya che, paraMtu navI goThavaNudhI A saravALe hajI ghaNo ocho thaI zake tema che. 61 283 47 pa9 450 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjo varga [ 1 ] be mitronI takarAra kalu ane malu jaMgalamAM musApharI karatA hatA. teoe. khUba thAkI gayA tyAre eka jhADa nIce ArAma levA beThA. thoDI vAre temaNe pitAnI pAsenuM bhAtuM kADhyuM. temAM kaluM pAse pAMca bhAkharI hatI ne malu pAse traNa bhAkharI hatI. teo pitAnI bhAkharI bhegI karI khAvAnI zarUAta kare che, tyAM koI lathapatha thaI gayele musAphara AvyuM. - bhUkhyAne bhejana devuM e manuSya mAtrane dharma che, ema mAnI temaNe e musApharane pitAnI sAthe besIne khAvAnuM AmaMtraNa ApyuM. A traNeya jaNAe sarakhA bhAge khAdhuM. have te musAphara 8 paisA ApIne cAlate thaye. temAMthI kalue pAMca paisA lIdhA ne malune traNa paisA ApyA.. paraMtu malue takarAra karI ke mane ardhA paisA maLavA joIe. kalue A vAta mAnI nahi. AthI takarAra vadhI. chevaTe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -172 gaNita-rahasya teo pAsenA gAmamAM gayA ne eka DAhyA mANasa AgaLa potAnI takarAra mUkI. teNe pheMsale ApyuM ke kalune 7 paisA ane malune 1 paise Ape. A sAMbhaLI baMne jaNane lAgyuM ke zeThe nyAya ApavAmAM bhUla karI che, eTale zeThane pUchyuM: "AmAM kaMI bhUla te thatI nathI ne?" paNa zeTha potAnI vAtamAM makkama rahyA. te zuM zeTha sAcA haze? kevI rIte? [ 62 ] mATIkhANuM eka vakhata bhagA kAkA pharatAM pharatAM mATIkhANe jaI jaDyA. tyAM javA kuMbhArane pUchayuM ke "khANa keTalI * UMDI khedI?" jIvAe kahyuM ke "huM 5 phuTane 10 iMca uMce chuM, tenA parathI kalpanA karo." tuM keTale aMdara utaryo che?" bhagA kAkAe pharI pUchyuM. huM utaryo chuM, tethI bamaNo UMDe jaIza eTale mAruM zarIra jeTaluM bahAra dekhAya che, tethI bamaNuM aMdara jaze." have kahyA pramANe che khANa khedI rahe, tyAre te khANa keTalI UMDI khedAI hoya? 63 ] ke ajaba meLa! rAtre badhA kuTuMbIjane ekaThA thayA hatA ane vividha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjo varga 173prakArane vArtAlApa cAlI rahyo hato. te vakhate vinede kahyuM ke mArA janmavarSanA chellA be AMkaDA jeTalI ja mArI. umara 199ramAM hatI. e sAMbhaLI dAdAe kahyuM ke "ke ajaba meLa! A vastu mane paNa barAbara lAgu paDe che." te baMnenI janmasAla kaI? [ 64 ] dADama ane sapharajana eka phaLa vecanArAe keTalIka TopalIomAM dADama ane keTalIka TopalIomAM sapharajana bharyA hatAM ane te dareka TopalI para phaLanI saMkhyA nIce mujaba lakhI hatIH 6 5 12 29 14 23 have eka vAra teNe eka grAhakane kahyuM ke huM amuka TopalI vecuM te mArI pAse jeTalAM dADama bAkI rahe tenAthI bamaNuM sapharajana rahe, te teNe kaI TopalI vecavA dhArI. haze? ane kaI TopalImAM dADama tathA kaI TopalImAM sapharajana haze? pravAsane samaya Aje pravAsa karavA mATe meTara, AgagADI ane vimAna jevA jhaDapI sAdhane upayogamAM levAya che. jUnA vakhatamAM ApaNuM dezamAM jhaDapI musApharI karavA mATe sAMDhaIne upaga . eka vAra eka musAphara e rIte sAMDhaNI. para pravAse nIka. teNe prathama divase sAMDhANIne 1 mAIla Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 gaNita-rahasya calAvI, bIjA divase 4 mAIla calAvI, trIjA divase 7 mAIla calAvI. pachI paNa dararoja traNa traNa mAIla vadhAre calAvate ja gaye. e rIte 5370 mAIlane pravAsa karI te pitAnA dhArelA sthaLe pahoMcI gaye, te te pravAsamAM tene keTalA divasa lAgyA haze? [ 66] saMtAnanI umara eka mANasane nava saMtAna hatAM. dareka sarakhA aMtare ja -janmyA hatAM ne dareka saMtAnanI umaranA vargane saravALe tenI pitAnI umaranA varga jeTaluM thatuM hatuM, te dareka saMtAnanI umara keTalo haze? darekanI umara pUrA varSanI ja che. [ 67] : ghaDiyALane samaya eka vakhata eka mANasa prAtaHkALanA 8 ane 9 nI -vacce muMbaIne rAjAbAI TAvara pAsethI pasAra thayuM. te vakhate teNe keTale samaya thaye che, te joI lIdhuM. have sAMjanA 4 thI 5 nI aMdara jyAre pharIne te ja sthaLa pAse AvyuM tyAre joyuM te baMne kAMTA savAra karatAM barAbara ulaTA ja thaI gayA hatA. te savAre ane sAMje te mANasa kayA kyA samaye pasAra thaye haze? [ 68 ] lempa ane TepIne badale - eka vepArI lempane vepAra karatuM hatuM ane bIje jAra thI savAre kAra ke Jain Educationa International For Personal and Private Use Only VWVWW.jainelibrary.org Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjo varga . 175 TepIne vepAra karate hato. have eka vakhata baMnee vicAra karyo ke ApaNe mAlane badale karIe. matalaba ke mAlane badale mAla Apa, rekaDa kaMI levuM devuM nahi. e vakhate lempane bhAva dara aMge 1-2-3 eka rUpiye-be AnAtraNa pAI cAlato hato ane TepIne bhAva 0-14-cauda Ana-cha pAI cAlatuM hatuM. te ochAmAM ochA keTalA lempa devAthI keTalI TopIe Ave? A calaNamAM 12 pAIne Ane ane 16 AnAne rUpiye gaNAte, e rIte hisAba gaNavAne che. [ 69] cerane dare eka vakhata sAMjanA eka kAchiyaNa pitAnA TopalAmAM keTalI nAraMgIo laIne pAsenA gAmamAM jatI hatI. tevAmAM nadI kinAre traNa bhUkhyA ree humalo karyo. temane khAvAnI vastu sivAya bIjuM kaMI joItuM na hatuM, eTale pahelA cere adhI nAraMgIo laI lIdhI, paNa 10 pAchI ApI. bIjAe bAkI rahelAne trIjo bhAga lIdhe, paNa be nAraMgI pasaMda na paDI, tethI pAchI mUkI. trIjAe bAkI rahelAnI adhI lIdhI paNa 1 nAraMgI kehI gayelI hatI te pAchI ApI. have te kAchiyaNa mAMDa mAMDa nAsI chUTI. teNe dUra jaIne pitAnA TopalAmAMnI nAraMgIo gaNI te 12 thaI, te gherathI nIkaLatI vakhate tenI pAse keTalI nAraMgIo haze ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 [ so ] e kamA evI e rakama kaI che ke jenA saravALA karIe te. 101 thAya ane bAdabAkI karIe teA 25 rahe ? [ 71 ] bhramaranA samudAya eka bagIcAmAM bhramaraneA samudAya gujArava karI rahyo. hatA. temAMnA pAMcamA bhAganA bhramaro kaMbavRkSa para kheDA, trIjA bhAganA bhramarA AMbA para beThA ane A enA taphAvatanA traNa gaNA bhramarA judAM judAM vRkSa upara guMjArava karavA lAgyA. have eka bhramara bAkI rahyo, te ketakI ane mAlatI vacce che. strInA patinI peThe--athaDAtA rahyo. tyAre bhramarAnI sa MkhyA keTalI ?" gaNita rahasya [ 72 ] kerIo keTalI ? Jain Educationa International traNa chekarA bajAramAMthI keTalIka pAkI kerIo laI AvyA. tyAra bAda kAmaprasaMge te traNeyane bahAra javuM paDayuM'. have prathama a AvyA. teNe jeTalI kerIe hatI, temAMthI trIjA bhAganI kerIo laI lIdhI. tyAra pachI va AnyA. teNe paNa jeTalI kerIo hatI, temAMthI trIjA bhAganI laI lIdhI. tyAra pachI ja AvyuM. teNe paNa jeTalI kerIe hatI, temAMthI trIjA bhAganI laI lIdhI. chelle traNeya jaNu sAthe AvyA ane jeTalI kerIo hatI, teTalI samabhAge For Personal and Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjo varga 177 vaheMcI lIdhI, te teo ochAmAM ochI keTalI kerIo lAvyA haze ane chevaTebhAge vaheMcatA darekane keTalI maLI haze? [3] cAra cAra cAra cAra eka zrImaMtanA gharamAMthI rUpiyA corI lAvyA ane eka nirbhaya sthaLe rokAyA. temAMthI traNa jaNa sUtA ane ce cakI karavA rekAyo. have teNe jeTalA rUpiyA hatA, temAMthI cothA bhAganA pitAnA samajIne laI lIdhA. pachI cekIne vAre AvatAM bIje cira uryo, teNe paNa paDela rakamamAMthI cethA bhAganI rakama pitAnI samajIne laI lIdhI. trIjA ane cethAno vAro AvatAM temaNe paNa ema ja karyuM. have darekanA manamAM kapaTa hatuM, eTale uThayA pachI jANe kaMI banyuM nathI, ema mAnIne vadhelA rUpiyAnA cAra bhAga pADIne laI lIdhA. te ochAmAM ochA keTalA rUpiyA haze ane darekanA bhAgamAM keTalA AvyA haze ? 74 ] bAra keTalAM ? cAra ekarAo baraDI parathI bAra pADI lAvyAM ane tene eka vAsaNamAM mUkI ramavA cAlavA lAgyA. have pahelA karAe AvIne temAMnAM cethA bhAganAM bera pitAnAM samajIne laI lIdhAM. tyAra pachI te cAlyo gayo ane bIje cheka Avyo. teNe jeTalAM bera hatAM, tenA cAra bhAga karyA te 1 bera vadhyuM, eTale pADele bhAga tathA vadheluM bera laI lIdhuM. tyAra pachI trIje cheka AvyuM. teNe beranAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 gaNita rahasya cAra bhAga pADayA te 2 era vadhyAM. teNe pADelA bhAga tathA vadhelAM e khera laI lIdhAM. chevaTe ceAtheA chokarA AvyA, teNe jeTalAM bAra vadhyAM hatAM, teTalAM rAkhI lIdhAM. pachI sahue joyu' teA temanI pAse sarakhAM era hatAM, tA ochAmAM ochAM. keTalAM khera haze ? [ 75 ] gADAMnI saMkhyA zaheranI bahAra bajAra bharAyuM hatu, tyAM loko gADAM bharIne peAtAnA mAla vecavA AvyA hatAM. have te gADAM traNa jaththAmAM UbhA hatAM. temAM pahelI ane khIjI bAjunAM gADAMnA guNAkAra karIe te 2021 thatA hatA ane bIjI tathA trIjI bAjunAM gADAMnA guNAkAra karIe te 2491 thatA hatA, tyAre dareka bAjumAM keTalAM gADAM UbhAM haze ? [ 76 ] meAtI ane serA eka jhaverI pAse 371 meAtI che. temAMthI dArA pAvI seza banAvavI che, te evI rIte ke dareka seramAM metInI saMkhyA ekI Ave ane serAnI sakhyA paNa ekI Ave. tA teNe keTalA meAtInI sera banAvavI? [ 77 ] dhAnanI guNI eka vakhAramAM 851 dhAnanI guNIe paDelI che. tyAMthI te bIjI vakhAramAM laI javI che, paNa dareka gADAmAM guNInI sakhyA ekI AvavI joIe ane bADAnI sakhyA pazu ekI hAvI joIe. kaheA evI vyavasthA zI Ite karazeA? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjo varga 17e [ 74 ] badAma eka DabbAmAM badAme paDelI che. temAMthI babbe laIe te 1 vadhe che, traNa-traNa laIe te paNa 1 vadhe che, cAracAra, pAMca-pAMca ke cha-cha laIe te paNa 1 vadhe che, paraMtu sAta-sAta laIe te kaMI paNa vadhatuM nathI, te e DabbAmAM adAme keTalI ? [7] nANunI kathaLIo eka vepArIne cAra putro hatA. te cAre putrane ApavA mATe teNe nANAMnI keTalIka kethaLIo taiyAra karI hatI. temAM pahelAne 3 kethaLI ApI, bIjAne pakethaLI ApI, trIjAne 7 kethaLI ApI ane cothAne 9 kathaLI ApI. A joI tenI patnIe IzAratamAM kahyuM ke "Ama kema kare che? sahane sarakhI kothaLI Apo!" tyAre vepArIe kahyuM ke meM kothaLInI goThavaNa evI rIte karI che ke jethI darekane sarakhA rUpiyA maLaze, te teNe dareka kethaLImAM ochAmAM ochA keTalA rUpiyA mUkyA haze? [ 80 ] keThAnI pUrti eka kAgaLa para nIce pramANe keDe cItarele cheH have tenA dareka kaThAmAM evI rIte AMka bharI Apo ke jethI tene ADe ke Ubhe saravALe 27 thAya. temAM kaI paNa AMka be vAra AvA joIe nahi. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttare pahele varga [1] 1do. [2] 3 Ica. [3] 30. be pAMtrIsa eTale 70, be pAMca eTale daza ane trIza maLI kula 40. 70 - 40 = 30. [4] 1. zUnyathI guNatAM zunya ja javAba Ave. chatAM ghaNuM mANaso A guNAkArane zarUAtathI prAraMbha karIne 9 sudhI Avaze. pachI ja temane zUnyanI kalpanA Avaze. [5] 75 paisA. 0 - 75 paisAnAM phumatAM - 6 - 75 TopI rU. 7 = 50 paisA kula kiMmata. [6] 108. e vargamAM bAMkaDAnI kula 9 hAre che, kAraNa ke pahelethI gaNIe te trIjI hAra Ave che, te Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttare 181 chellethI gaNatAM sAtamI hAra Ave che. te A pramANe pahelI bIjI trIjI sAtamI - 4 (chaThThI pAMcamI cethI trIjI bIjI pahelI DAbI ane jamaNI bAjunA bAMkaDAomAM cha-cha beThake che, eTale eka hAramAM 12 beThake che. tethI 94 12 = 108. [7] 15. 15 - 7 = 8 15 - 13 = 2 ATha e be karatAM cAra gaNI moTI saMkhyA che. [8] tenA pahelA bhAgamAM 9, bIjAmAM 15, trIjAmAM 4 ane cethAmAM 36 e rIte cAra bhAga pADavA. 9 + 1pa +4+ 36 = 64 9 + 3 = 12 15 - 3 = 12 44 3 = 12 36 - 3 = 12 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 gaNita-rahasya [9] 20 reja. 20 rojanA tene 20 x 3 = 70 rUpiyA maLyA ane 10 rojanA tene 10 xrA = 27 rUpiyA ApavA paDyA. A rIte tenI pAse 70 - 2 = 4rA rUpiyA rahyA. | [10] 12 miniTamAM. pahele sAyakalavALe 12 miniTamAM be vartula pUrAM kare ane bIjo sAyakalavALe 12 miniTamAM traNa vartuLa pUrAM kare. A rIte pahelo sAyakalavALe 12 miniTamAM bIjA sAyakalavALAne pakaDI pADe. [11] navame mANasa ramatamAM dAkhala thayA tyAre AThame mANasa ramatuM hatuM. have navame mANasa ramatamAM Akhara sudhI raye, eTale teNe 8, 10 ane 12 naMbaranA khelADIonI vikeTa paDatI joI [12] 12 vAra. te A pramANe 1 rUpiyAnA 12 dADama laIne 16 nA bhAve vecyA eTale tene 12 dADamanA 12 AnA (0-75 paisA) upajyA ane 1 rUpiyAnA 16 laI 12 nA bhAve vecA, temAM 1-33 paisA upajyA. A rIte eka vAra vepAra karatAM 0-75 pai. + rU 1-33 maLI kula rU. 2-8 paisA upajyA. temAMthI mULa kiMmatanA rU. 2-00 bAda jatAM eka vAranA vepAramAM 83 paisAne phAyado thaze. have 8 8 12 = 100 paisA thAya, tethI teNe 12 vAra vepAra karyo haze. ( [13] vineda phebruArI mAsanI 28mI tArIkhe madhyarAtri pahelAM janmyA hoya ane rasika tyAra bAda DI ja miniTe 29 mI tArIkhanA prAraMbhamAM janmya heya te Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttare 183 Ama banI zake. phebruArI mAsamAM 29mI tArIkha dara cothA varSe Ave che ke je varSane lIpaiyara kahe vAmAM Ave che I. sa.nI je sAlanA chellA be AMkaDAne 4 thI bhAgatAM kaMI zeSa na vadhe te sAlane lIpaIyara jANavI. dAkhalA tarIke sane 1964nI sAlamAM 64 ne 4 thI bhAgatAM kaMI zeSa vadhatI na hatI, tethI te lIpaIyara hatuM. e rIte have pachI 1968, 1972, 1976 vagerenI sAle lIpaIyara gaNAze. [14] eka ja tarapha kATalAM mUkavAnAM hoya te nIce mujabanAM 6 kATalAM vaDe 1thI 40 zera sudhInuM vajana thaI zake? 1,2,4,8,12 ane 32 zera. ane baMne tarapha kATalAM mUkavAnAM hoya te nIce mujabanAM 4 kATalAM vaDe ja 1 thI 40 zera sudhInuM vajana thaI zake; 1, 3, 9, 27 zera. dAkhalA tarIke 23 zera jakhI ApavAnuM che, te prathamanI zarate 1 + 24+ 16 ema cAra kATalAM mUkavAM paDe ane bIjI rIte jokhI ApavuM hoya te eka bAju 27 zeranuM kAMTaluM mUkI sAmI bAjue 1 ane 3 zeranAM kATalAM mUktAM 23 zeranuM vajana barAbara jekhI zakAya. A rIte koI paNa vajananuM samajavuM. bIjA dAkhalA gaNI jevAthI tenI khAtarI thaze. [15] ahIM ghaNAkharA 7 kaheze, paNa cha pUMThAmAMthI 1 bIDI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya bane che, eTale prathama 7 bIDI tathA tyAra pachI 1 bIDI ema kula ATha bIDIo banaze. [16] 6 vAra. bAra divasamAM 6 divasanI vIjhITa tenA 6 4 5 = 30 rUpiyA. ane 6 rAtrinI vIjhITa tenA 687=45 rUpiyA. 30 rU. + 45 rU.= 75 rUpiyA. [17] ATha AnA. u 5 2 nuM citra juo. temAM darzA. velI laMbAI kApavAnA cAra AnA. have teTalI ja laMbAI bAjunI bIjI AkRti mujaba kApavAthI cAra TukaDA thaI jAya, tethI majUrI ATha AnA ApavI paDe. [18] gaMjIphAnA cAra-paMjA laI tene nIce mujaba zeThavyA haze ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttare , [19] 13 rUpiyA. 6 jaNanA 60 ane sAtamA jaNanA 13 maLI 73 rUpiyA thAya, tene 7 thI bhAgatAM sarerAza 10 rUpiyA Ave. tenA karatAM 3 rUpiyA vadhAre, eTale teNe 13 rUpiyA bharyA haze. [20] 13 ica. pahele graMtha ulaTo paDele hoya te tenuM pAnuM chelluM Ave. tyAMthI pUMThuM kere. bIjA graMthanuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 gaNita-rahasya | \ThuM + 1 iMca pAnAM + ke pUMThuM kare ane trIjA graMthanuM pUMThuM kere. je trIje graMtha avaLe paDela heya te tenuM chelluM pAnuM paheluM AvI jAya. eTale TukAmAM TuMkA raste + 1 + 2 + + = 1 iMcanuM aMtara kApavuM paDe [21] 121. 2, 3,4,5 ane 6thI bhAgI zakAya evI nAnAmAM nAnI rakama 60 che. temAM 1 umerIe to 61 thAya. paNa tene 11 thI bhAgatAM 6 zeSa vadhe che, eTale te heI zake nahi. have 60 x 2 = 120 + 1 = 121nI rakama paNa evI che ke jene 2, 3, 4, 5 ke 6 thI bhAgatAM 1 vadhe che ane tene 11 thI bhAgatAM kaMI zeSa vadhatI nathI, tethI 121 e tene khare javAba che. [22] sarakhA ja rahe. dhAro ke mAle pAzerane che, te sthiti nIce mujaba thAya? 1. 1 zera pANI . 1 zera dUdha - vA zera pANI + Oaa zera pANI nA zera pANI bAkI 1 zera dUdha + zera pANI A mizraNamAM cAra bhAga dUdha che ane eka bhAga pANI che. have AmAMthI pAzerane khyAle bharIe te 8telA dUdha Ave ane 2 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara 187 telA pANI Ave. tene 2 kUjAmAMthI bAda karIe te 32 tolA dUdha ane 8 telA pANuM rahe. ane te mizraNa ja kUjAmAM umeratAM zera pANI + 2 telA pANI + 8 telA dUdha 3ra telA pANI + 8 telA dUdha rahe. kula 1 zera. [23] 31 rUpiyA ane 10 kare. darekane 3 rUpiyA Ape te 1 vadhe ane 4 Ape te 9 ghaTe. [24] 150 rUpiyA. ghaDAnI mULa kiMmata 150 rUpiyA hatI ane Aja sudhInuM kharca 300 rUpiyA thayuM hatuM, eTale tene e ghaDAnuM badhuM maLIne 450 rUpiyA kharca thayuM hatuM, paNa upajyA to mAtra 300 rUpiyA, eTale 150 rUpiyA ochA upajyA. 150 rUA. e mULa kiMmata 150ne aradho bhAga (5 rUpiyA) tathA kharcanA 300 rUpiyAne ce bhAga (75 rUpiyA) che. [25tene mitra tene joIne pAchalA page 200 hAtha cAle te 400 hAthanuM cheTuM kAyama rahe. A sivAya bIje. keI vikalpa nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -188 gaNita-rahasya [26] 11. zarUAtamAM thAMbhale mUkyA vinA vADa banI zake nahi. [27] 3 karoLiyA ane 6 vaMdA. 3 karoLiyA 4 8 paga = 24 paga 6 vAMdA 4 6 paga = 36 paga kula 60 paga. [28] dareka sTezana para bAkInA relve sTezananI TIkITa maLe, eTale 19 prakAranI TIkITa maLe. have sTezane 20 che, tethI 19 X 20 = 380 prakAranI TIkITo vecAtI haze. [29] AmAM samajAvavA jevuM kaMIja nathI. 1 kalAkane 20 mInITa tathA 80 mInITa e sarakhe ja samaya che, Ama chatAM ghaNu vicAramAM paDI jAya che. temane tarata ja A vastu khyAlamAM AvatI nathI. [30] vizva eka che. temAM game tevuM parivartana thAya te paNa te eka ja rahe che, eTale vizva e evuM eka che ke jemAMthI eka bAda thaI zakatuM nathI. bIjo varga [31] A keyaDe sahelAIthI ukelI zakAya tevuM che. 1 vIMjhaNunI kiMmata 2 darpaNa ane 3 kaMkAvaTI jeTalI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttare 189che, eTale ra vIMjhaNAnI kiMmata 4 darpaNa ane 6 kaMkAvaTI jeTalI thaI. Ane artha e thaye ke 4 rUpiyAmAM 2 vIMjhaNa AvyA ane 4 rUpiyAmAM bAkInI vastuo AvI. 4 rUpiyAmAM 2 vIMjhaNA AvyA. eTale 1 vIMjhaNAnI kiMmata 2 rUpiyA thaI. have 2 darpaNanI kiMmata 3 kaMkAvaTI jeTalI che, eTale ja darpaNanI kiMmata 6 kaMkAvaTI jeTalI thaI A rIte adhI kiMmatamAM darpaNa AvyAM ane adhI kiMmatamAM kaMkAvaTIo AvI. adhI kiMmata eTale 2 rUpiyAmAM 4 darpaNa AvyAM, tethI darpaNane bhAva 0-50 paisA thaye ane 2 rUpiyAmAM 6 darpaNa AvyAM, tethI darpaNane. bhAva 33ru paisA the. [32] pahelA pAse 4 capu, bIjA pAse 4 sUDI, trIjA pAse 4 kAtara ane cethA pAse 4 pAkITo hatA.. temaNe akeka naMganI pherabadalI karI, eTale dareka pAse, 1 capu, 1 sUDI, 1 kAtara ane 1 pAkITa thayuM. te dareka naMga 1 rUpiyA lekhe vecatAM darekane 4-4 rUpiyA maLyA. [33] rUA. 7-20 paisAno. te A rIte ? 50 paisA 500 grAma khAMDa 40 pisA 500 grAma goLa 0 paisAmAM 1000 grAma mAla Ave che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita-rahasya have sarakhA paisAne mAla le te nIce pramANe Ave ? 45 paisA 450 grAma khAMDa 45 paisA padarA grAma goLa 90 paisA 101rA grAma mAla A rIte 90 paisAmAM 12 grAma mAla vadhAre Ave. paNa ahIM 100 grAma mAla vadhAre Avyo che, eTale teNe 90 48 = 720 paisAne mAla kharIdyo haze. 720 paisA = rUA. 7-20 paisA. [34] dekhIte A hisAba aTapaTe lAge che, paNa kramazaH vicAra karIe te tene ukela sahele che. 5 nAgara 4 audicca jeTaluM sIdhuM vApare che, eTale 25 nAgara 20 audicya jeTaluM sIdhuM vApare che. Ane artha e thaye ke jeTaluM kharca nAgaranA paMThAnuM AvyuM, teTaluM ja kharca audicyanA paMThAnuM AvyuM. have 12 audicca ane 9 zrImALInA sIdhAnuM pramANa sarakhuM che, eTale 18 zrImALInA paMThAnuM kharca 24 audicca jeTaluM Ave. Ane artha e thaye ke nAgara ane audiccana paThA karatAM zrImALInA paThAnuM kharca 20 TakA vadhAre AvyuM. 20ne pAMcame bhAga 4 che, eTale kane vadhAre 20 TakA sUcave che. have 6 zrImALI ane 8 mevADAnuM kharca sarakhuM Ave che. paraMtu ahIM 12 mevADA jamavA AvyA che, eTale temanA piMThanuM kharca 9 zrImALI jeTaluM thayuM. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttare 191 zrImALInA paMThAmAM 18 zrImALI hatA, eTale e paMThAnuM je kharca AvyuM tenA karatAM mevADAnA paMThAnuM kharca adhuM AvyuM. A rIte 1 + 1 + 1 + 2 = maLI kula 16 nuM kharca 5 rUpiyA AvyuM, eTale 1 barAbara ra5 rUpiyA kharca AvyuM. AthI kula hisAba nIce mujaba thayeH nAgaranA paMThAnuM kharca rUA. 25-0 audiccanA paMThAnuM kharca rU. 25-0 zrImALInA paMThAnuM kharca rU. 30-0 mevADAnA paMThAnuM kharca rU. 15-0 95-0 [35] rUA. 12345678-9 paisA. [36] bhagAjI mAravADIe dareka kothaLImAM nIcenA kama mujaba rUpiyA bharelA hatA ? 1, 2, 4, 8, 16, 32, 64, 128, 256, 512. [37] kusume. nIlAe 7 vastu 4 rUpiyAmAM kharIdI eTale dareka vastu rUA. OM = parphe paisAmAM paDI ane kusume 3 vastu 5 rUpiyAmAM kharIdI eTale dareka vastu rUA. 2 = 60 paisAmAM paDI, tethI kusume bhAva vadhAre Ape. 138] ardho mArga eTale 6 mAIla. tyAM sudhI AvatAM 15 mAIlanI jhaDape 24 miniTa lAge. Ane artha e Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 gaNita-rahasya thaye ke te adhe raste AvyuM, tyAre ja TreIna sTezanamAM AvI jAya. have te TeIna 2 miniTa tyAM thele che, temAM 1 miniTa pahelAM to pahoMcavuM ja joIe, eTale tenI pAse 1 miniTano samaya rahe. A 1 miniTamAM 6 mAIla javuM hoya te 360 mAIlanI jhaDapa karavI paDe, paNa te meTara mATe azakya che, eTale A saMgamAM te TreIna pakaDI zake nahi. [29] tethI paNa vadhAre. gaNita camatkAramAM "guNAkAranI virATu zakti" nAmanuM eka prakaraNa lakhAyeluM che. temAM eka vastunI bamaNu krame vRddhi thAya te kevuM virATuM pariNAma Ave? te jaNAveluM che. (juo pR. 38-39) te anusAra trIsamA divase pa36870912 kAgaLa caDe. ane trIsa divasanA kula kAgaLa 536870912 X 2 1073741824 - 1 kula kAgaLe 1073741823 caDe. - have eka kAgaLanI jADAI 01 che, eTale A kAgaLanuM pramANa 1073741823 iMca jeTaluM thAya. eTale ke 1 koDa IMca karatAM paNa vadhAre thAya. have 63360 iMcane 1 mAIla gaNatAM A UMcAI 169 ja AvRtti bIjI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta gaurava levA jevA gaNita saMbaMdhI traNa suMdara graMthA | 1 gaNita-camatkAra, 2 gaNita-rahasya, 3 gaNita siddhi; jemAM gaNitanI gebI sRSTinA bheda suMdara rIte khelavAmAM AvyA che tathA aneka prakAranA camatkArika prayogo ane upayogI bAbatone saMgraha ApavAmAM Avyo che. vizeSamAM buddhine kase tevA vizvabharanA cUdI ( kADhelA koyaDAone uttama saMgraha rajA karavAmAM AvyA che. bhAratabharamAM (A jAtanA pustakonuM prakAzanuM paheluM ja che. patrAe tathA vidvAnoe (tenI mukta kare prazaMsA karelI che. A graMthanI racanA (jANItA lekhaka tathA suprasiddha gaNitajJa zatAvadhAnI paMDita (zrI dhIrajalAla TokarazI zAhe (dhaNA anubhava pachI sugama zailimAM karelI che, ( Akho seTa rUpiyA paMdaramAM ja maLe che. Serving Jin Shasan 125168 gyanmandir@kobatirth.org obatirth.org ladhAbhAi guNapata bIlDIMga, cIMcabaMdara, muMbaI-9 jANItA graMthavikretAo pAsethI paNa maLI zakaze. L a TTL-la LD | Emersonal and private TA . TIpa. pararI , amadAvAda