Sanmati Tarka Prakaran

Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad

Page 29

સન્મતિ પ્રકરણ છે. ગ્રંથકારે તદ્દન નવું જ પુસ્તક લખ્યું હોય તે પણ પ્રતિની કેટીનું છે; કારણ કે એ ગ્રંથકારના વિચારદેહનું પ્રતિનિધિ છે. પ્રતિ શબ્દ પ્રતિકૃતિ, પ્રતિબિંબ કે પ્રતિનિધિને ટૂંકો શબ્દ છે. જેમ શુક્લને બદલે શુત્ર અને દિવસને બદલે દિ લખાય છે, તેમ આખા પ્રતિકૃતિ વગેરે શબ્દ લખવાને બદલે પ્રતિ શબ્દને પ્રચાર થયો છે અને તે એક ખાસ જુદા શબ્દ તરીકે ગણવા લાગે છે.
આપણે ત્યાં શાહી સોનેરી, રૂપેરી, લાલ, કાળી, વાદળી એમ અનેક પ્રકારની બનતી. જૂના ભંડારનાં લખેલાં પુસ્તક જેવાથી શાહીની
અનેકવિધ બનાવટને ખ્યાલ આવે તેમ છે. એ શાહ શાહી જે જે ચીજોના મિશ્રણથી બનતી તેમના
બરાબર પરિમાણપૂર્વકના ઉલ્લેખો આજે પણ જૂનાં પાનાંઓમાં મળી આવે છે, અને લેખન માટે કેવી જાતનાં કાંઠા કે બ વાપરવાં અને તે કયા કયા વૃક્ષનાં લેવાં તથા લેખણને અનેક રીતે બનાવવી અને સુશોભિત કરવી એ બધું પણ આજે પુસ્તકોમાં લખેલું મળે છે. આ મુદ્દામાં લખવાનાં સાધનની અને પ્રાચીન પુસ્તકેની આકૃતિની માહિતી ચેડી ઘણી આપેલી છે. આ માટે વધારે જાણવા માટે મારા કાન વિ&િા (લેખન સામગ્રી પૃ૦ ૧૪૨-૧૫૮), મુનિશ્રી જુવાનીના પુરાતત્વ સૈમાસિના (પુ. ૧,પૃ૦ ૪૧૯-૪૩૩) અને વિના મંદરનાં સૂત્રાત્રીના લેખો જેવાની ભલામણ છે.
- બ્રાહ્મણ ગ્રંથમાં પણ જૂનાં પુસ્તકનાં પરિમાણ આકૃતિ વગેરે વિષે અને લખવાનાં સાધને વિષે ઘણી મનનીય હકીકતો આવે છે; તે માટે રોજનીતંત્રના પાવોત્તર ખંડને ૧૧૭ અધ્યાય જેવો ઘટે છે.–વાચસ્પત્ય કેશ પૃ૦ ૪૩૯૩.