________________ Pancastikaya-samgraha EXPLANATORY NOTE The five substances (dravya) with bodily-existence (astikaya) are the souls (jiva), the matter-bodies (pudgalakaya), the medium-of-motion (dharma dravya), the medium-of-rest (adharma dravya), and the space (akasa dravya). These are uncreated; there is no supreme power that has created these substances. These maintain their existence (satta) throughout. The universe-space (loka) is an assemblage of these five substances (dravya) with bodily-existence (astikaya), besides, of course, the substance-of-time (kala dravya) that does not possess the characteristicof body (haya). काल में भी द्रव्यसंज्ञा है - The time (kala), too, is a substance (dravya) - सब्भावसभावाणं जीवाणं तह य पोग्गलाणं च / परियट्टणसंभूदो कालो णियमेण पण्णत्तो // 23 // सद्भावस्वभावानां जीवानां तथैव पुद्गलानां च / परिवर्तनसम्भूतः कालो नियमेन प्रज्ञप्तः // 23 // अन्वयार्थ - [सद्भावस्वभावानाम् ] सत्ता-स्वभाव वाले [जीवानाम् तथा एव पुद्गलानाम् च] जीवों और पुद्गलों के [ परिवर्तनसम्भूतः ] परिवर्तन से सिद्ध होने वाले [ कालः ] ऐसे काल का [नियमेन प्रज्ञप्तः] (सर्वज्ञों द्वारा) नियम से (निश्चय से) उपदेश दिया गया है। The Omniscients (sarvajna) have expounded that, . . . . . . . . . . . . . . . 50
