________________
ન્યાયાર્થમંજૂષા અને સ્વોપજ્ઞન્યાસનો સવિવેચન ગુર્જરાનુવાદ. ન સ્વાન્તર્થે ॥ ૮૨o ૫ ન્યાયાર્થે મંજૂષા
ન્યાયાર્થ :- બે સ્વરો જ્યારે અનંતર (પાસે પાસે) આવતાં હોય, ત્યારે જે અંતરંગ કાર્યની પ્રાપ્તિ હોય, તે કરવાના પ્રસંગે પૂર્વે થયેલું બહિરંગ કાર્ય અસિદ્ધ થતું નથી. અર્થાત્ ત્યારે બહિરંગ કાર્ય વિદ્યમાન છે, એમ જ માનવું.
પ્રયોજન :- અહિ બહિરંગકાર્ય અસત્ થવું ઈષ્ટ નથી. છતાં, પૂર્વ ન્યાયથી અહિ પણ અસત્ (અસિદ્ધ) થવાની પ્રાપ્તિ હોયને અતિપ્રસંગ આવે છે. માટે તેનો નિષેધ (દૂર) કરવા માટે આ ન્યાય છે.
=
ઉદાહરણ :- (૧) યેષ' | (વ્ + વ, વ્ સ્, ૧, બ્, વ્ + વ્ + વ્ સેવ ।) (૨) નમૂનુષા । (ભૂં + સુ (વસ્) મૂભૂ, વધૂ + વક્ + દ્ય, વમૂ + ૩પ્' + ય, વસૂવુ। ।) આ બન્ને યમાં પ્રથમ ઉદાહરણમાં બ્ ધાતુના રૂ કારનો લયોપાત્ત્વસ્ય (૪-૩-૪) સૂત્રથી થતો હૈં કાર રૂપ ગુણ, એ બાહ્યભાગમાં રહેલો હોવાથી બહિરંગ છે. અને આ રૂ ના પ્ કાર રૂપ ગુણ, એ પૂર્વસ્વાસ્વ સ્વરે ોરિયુક્ (૪-૧-૩૭) સૂત્રથી થતો પૂર્વવ્યસ્થિત હોયને અંતરંગ એવા ૬ કાર રૂપ અસ્વસ્વર પર છતાં રૂના વ્ આદેશરૂપ કાર્ય કરવામાં આ ન્યાયથી અસિદ્ધ ન થયો.
-
બીજા ઉદાહરણમાં (વમૂવક્ + ય = વમૂત્યુષા । માં) વસ્ (સુ) પ્રત્યયનો સુષ્મત ૬ (૨-૧-૧૦૯) સૂત્રથી થતો પ્ આદેશ, એ બાહ્યભાગમાં સ્થિત હોવાથી બહિરંગ છે. અને આ સ્ ના પ્ આદેશરૂપ કાર્ય, એ ધાતોરિવોવર્ગસ્થેયુવ્ સ્વરે પ્રત્યયે (૨-૧-૫૦) સૂત્રથી થતું પૂર્વમાં સ્થિત હોવાથી અંતરંગ એવા ૩ ના વ્ આદેશ રૂપી - કાર્ય કરવામાં અસિદ્ધ ન થયું. કારણ કે અહિ રૂ + ૧, નમૂ + ળ્ એમ બે સ્વરો જ પાસે પાસે છે. અને આ ન્યાયથી બે સ્વરો પાસે પાસે હોય ત્યારે બહિરંગ કાર્ય અસિદ્ધ થતું નથી. અને આ પ્રમાણે પૂર્વોક્ત રૂ ના ર્ કાર એમ ગુણરૂપ અને વસ્ પ્રત્યયના ૩પ્ આદેશ રૂપ બહિરંગ કાર્યની અસિદ્ધિ ન થવાથી તન્નિમિત્તક અંતરંગ વ્ આદેશ અને વ્ આદેશની ક્રમશઃ બન્નેય રૂપોમાં પ્રાપ્તિ થવાથી (વ્ + ક્ + ળવુ =) યેષ । અને (વમૂવ્ + ૩ક્ + ય =) વમૂત્યુષા । રૂપોની સિદ્ધિ થઈ શકી.
જ્ઞાપક :- આ ન્યાયનું સંભાવક અર્થાત્ જ્ઞાપક છે, વૃચત્તોડસર્વે (૧-૧-૨૫) એવા સૂત્રનો નિર્દેશ. અહિ વૃત્ત્વન્તર્ + ઞસષે એવી સ્થિતિમાં સિ એ પ્રથમા વિભક્તિપ્રત્યયના સો ૬: (૨-૧-૭૨) સૂત્રથી થયેલા ૪ (7) નો અતોઽતિ રો: (૧-૩-૨૦) સૂત્રથી ૩ કાર આદેશ થાય છે. આમ વૃષ્યન્તઃ + અક્ષષે એવી સ્થિતિ થઈ. આ ૩ કારક આદેશ અન્યપદમાં (બીજા પાદમાં) રહેલાં અ કારને સાપેક્ષ છે. આથી બહિરંગ કાર્ય છે. હવે ગવર્નસ્થેવિિવનૈલોવરત્
૨૦૪
