________________ ન્યાયાર્થમંજૂષા અને સ્વોપશન્યાસનો સવિવેચન ગુર્જરનુવાદ. તથા દૂ યુરી, કુરીશુષ્કડિ (7-3-47) સૂત્રથી સ્વાર્થિક 2 પ્રત્યય પર આવતાં - ટી, ટીમ્ | અહિ કટિ શબ્દનો તાતણોમસોર્તિવિસ્તિત્સટિ (લિંગાનુ. પુસ્ત્રી. (2) એવા લિંગાનુશાસનના વચનથી પુંલ્લિગ - સ્ત્રીલિંગ એવો પણ કરી શબ્દ પૂર્વોક્ત રીતે પુંલ્લિંગ - નપુંસકલિંગરૂપે થયો. તથા પૂર્વ વન, વના | અહિ વન શબ્દ ન - અંતવાળો હોવાથી નતસ્તુત્તસંયુક્ત (લિંગાનુ. ન. 1/1) એવા પાઠથી નપુંસકલિંગ એવો પણ વન શબ્દ સ્વાર્થમાં - પ્રત્યય પર છતાં સ્ત્રીલિંગરૂપે થયો. શાસ્ત્રમાં પ્રયુક્ત શબ્દો બે પ્રકારે પોતાના લિંગને જણાવે છે. (1) સાપેક્ષ રીતે - કોઈ શબ્દો અન્ય પદને સાપેક્ષ હોયને તે તે લિંગને જણાવે છે અને (ર) નિરપેક્ષ રીતે - કેટલાંક શબ્દો અન્ય પદને નિરપેક્ષપણે તે તે લિંગને જણાવે છે. તેમાં (1) સાપેક્ષ રીતે લિંગને જણાવતાં શબ્દોનું ઉદા.- આ પ્રમાણે છે. ચં : | અર્થ નૌઃ | અહિ જો શબ્દાર્થનું (ગાય, બળદનું). સ્ત્રીલિંગ - પુલ્લિગ એમ ઉભયલિંગ હોવાથી ચમ્ યમ્ એવા અન્ય પદને સાપેક્ષ રીતે જો પદવડે પોતાનું સ્ત્રીલિંગપણું અને પુલ્લિગપણું કહેવાય જણાવાય છે. (2) અન્ય પદને અનપેક્ષ શબ્દો - ત્રણ પ્રકારે તે તે લિંગને કહે છે. (1) નામ માત્રથી (2) આદેશવડે અને (3) પ્રત્યય વડે. તેમાં (1) નામ માત્રથી - આ પ્રમાણે - માતા, પિતા | અહિ માતૃ અને પિતૃ શબ્દો નામ માત્રથી જ ક્રમશઃ સ્ત્રીલિંગને અને પુંલ્લિગને કહેવામાં સમર્થ બને છે. (2) આદેશ વડે - આ પ્રમાણે - તિન્ન: | અહિ સ્ત્રીલિંગ વિના તિરૃ આદેશ અઘટમાન - અસંગત હોવાથી ત્રિ ના તિ - આદેશવડે સ્ત્રીલિંગ જણાય છે. (અહિ સ્ત્રી અર્થમાં જ ત્રિ શબ્દનો સ્વાદિ પ્રત્યય પર છતાં તિ આદેશ કહેલો હોવાથી, સ્ત્રીલિંગ વિના અનુપપન્ન બની જતો તિ આદેશ સ્ત્રીલિંગને જણાવે છે, એમ સમજવું.) આ જ પ્રમાણે સ્રોણા | અહિ પુંલ્લિગ નિમિત્તે થયેલ શબ્દથી થયેલ ઔણાદિક તુન પ્રત્યયના તૃત્ આદેશવડે ઋષ્ટ્ર | શબ્દનું પુલ્લિગપણું જણાય છે. (3) પ્રત્યયવડે આ પ્રમાણે - રાશી ! અહિ સ્ત્રીલિંગમાં થયેલ પ્રત્યયવડે રાશી શબ્દનું સ્ત્રીલિંગપણું જણાય છે. ગોવર: | અહિ “પુરુષના નામ = સંજ્ઞા' અર્થમાં થયેલ વરસશ૦ (5-3-131) સૂત્રથી 5 પ્રત્યય વડે પુંલ્લિગપણું જણાય છે. હવે (2) સંખ્યાને વિશે - શબ્દ શક્તિની વિચિત્રતા હોવાથી - દેખાતું વૈચિત્ર્ય આ પ્રમાણે છે. (1) ગં : - પારસ: શત્ (1-1-16) અહિ અનુસ્વાર વગેરે સંજ્ઞી ઘણા હોવા છતાં ય સંજ્ઞાશબ્દથી શિ - એમ એકવચન થયું. (2) તા: અહિ એકાર્થ હોવામાં અર્થાત એક જ સ્ત્રીરૂપ અર્થ - વિષય - અભિધેય હોવા છતાંય બહુવચનનો પ્રયોગ થાય છે. ઈત્યાદિ બીજા પણ ઉદાહરણો જાણવા. (3/16). સવોપણ વ્યાસ 1. તિસ્ત્રાવી - અહિ “આદિ શબ્દથી અર્થનું વૈચિત્ર્ય લેવાય. જેમકે પઠુદાસ - ર૬ શબ્દ = પ૨૦
