________________
અનિત્યતા જ્ઞાપક
અનિત્યતા ઉદાહરણ સંભવતી નથી.
વિશેષ સમાસમાં છેલ્લાર્ડે (૩-૨-૮) થી વિભક્તિ લોપનું વિધાન કરવાથી વિભત્યંત પદોનો જ સમાસ થાય છે. તેમાં કૃદન્ત ઉત્તરપદમાં હોતે છતે આ ન્યાય નિયમન કરે છે કે વિભક્તિની ઉત્પત્તિનાં પહેલાં જ “ગતિ' વગેરેનો કદત્ત સાથે સમાસ થાય છે. ત્રણેય ઉદાહરણમાં આ ન્યાય વિના વિભક્તિ ઉત્પત્તિ બાદ જ સમાસ કરવામાં સ્ત્રીત્વવિચક્ષામાં અંતરંગ આ ની પ્રાપ્તિ થઈ જાત, તેથી ન થાત, એમ દોષ
જાણવો.
સંભવતી નથી.
વાક્યની પ્રાપ્તિ છતે જે સમાસાદિવૃત્તિ કરાય, તે વાક્યનો બાધ ન કરે પણ વિકલ્પ થાય, એમ આ ન્યાય અનુજ્ઞા આપે છે. તથા સમાસાદિમાં અપવાદ સૂત્રો વડે ઉત્સર્ગ સૂત્રોનો નિત્ય જ બાધ આ ન્યાય જણાવે છે. વસ્તુતઃ સમાસાદિ વૃત્તિની વ્યાકરણમાં કરેલી વ્યવસ્થાનો ફક્ત અનુવાદ જ આ ન્યાય કરે છે. વતિ ' કહેવાથી મોટે ભાગે શબ્દ સંખ્યાવાચી જ છે, પ્રથા સંધ્યાય થા (૭-૨-૧૦૪) થી થા. ૧૮ સુધીની સંખ્યાનો સંખ્યય સાથે સમાનાધિ. રૂપે જ પ્રયોગ થાય છે. જીવોનવંશતિ વગેરે સંખ્યાન- સંખેય બેય અર્થમાં પ્રવર્તે છે.
એમ નિમિત્ત સપ્તમી છે. તેથી
વયિતિ માં જ વિષયમાં થતું છે એવા વૃત નો સ્થા. ભા. ન થાય. સ્થાનીવ (૭-૪-૧૦૯) નો વિસ્તાર છે. અહીંથી માંડીને ૧૧ ન્યાયો સર્વસાવચં' (૨/૫૮) ન્યાયની અનિયતાના જ વિસ્તારભૂત છે.
માનવા: અહી બહુવ્રીહિના માસના - હા રેષાં - વિગ્રહમાં રા “સંખ્યાન' અર્થમાં છે.
દ્વિરુક્ત અંશ એ વર્ણવાળો હોય તો જ તેનો સ્થાનિવર્ભાવ થાય, અહીં ન થાય - +
= ત + ળ = વિલીતાણી નું દ્વિત્વ થાય નું નહીં. " ‘ તિ' એવા પ્રયોગમાં લોપન થયો.
રડતઃ (૩-૩-૨૨) સૂત્રોક્ત આત્મપદ જ.અનિત્ય છે, ક્રિયા વ્યક્તિ (૩-૩-૨૩) સૂત્રેક્ત નહીં.
આ ન્યાય અનિત્યતા જણાવનાર હોયને જોકે આની અનિત્યતા કહેવી સંભવિત નથી. તો પણ સ્યાદ્વાદના આશ્રયવડે ન્યાયવિષયના એકભાગમાં આત્મપદ નિત્ય જ થવાથી તેમાં ન્યાય વિષયનો ભેદોપચાર કરીને કથંચિત અનિત્યતા કહી શકાય છે.
૬૨૫
