Book Title: Nyaya Sangraha
Author(s): Ratnavallabhvijay
Publisher: Omkarsuri Aradhana Bhavan
________________
૪૧. સૌત્ર ધાતુઓ.... આવતાં મિષ = વૈદ્ય. સંપ્રતાના વાચત્રોત: (૫-૧-૧૫) સૂત્રથી “અનપાદાન” અર્થમાં ઉણાદિ પ્રત્યયોનો નિષેધ કરેલો હોવા છતાંય, આ શબ્દો બીમતિ ગણના હોવાથી બાયોડપાવાને (૫-૧-૧૪) સૂત્રથી “અપાદાન' અર્થમાં ગન અને અન્ પ્રત્યયાત તરીકે નિપાતન કરાય છે. (૭૨).
૨. યુપી સેવને / સેવવું. ચોષત, યોક્તિ ઉણાદિમાં હાસૃo (3. ૮૮૭) સૂત્રથી રૂત્ પ્રત્યય લાગતાં, યોfષત્ ! સ્ત્રી પુષ્યતિ ( ૮૧૨) થી વિન્ મદ્ પ્રત્યય આવતાં, પુષ્પદ્ - બીજા – પુરુષવાચક સર્વનામ. (૭૩)
સ કારાંત ૩ ધાતુઓ :- ૧. તુ હિંસાવાન્ ! હિંસા કરવી. તોતિ | ઉણાદિમાં ઋષિવૃષિ (3. રૂ૩૨) થી વિમ્ પ્રત્યય થતાં : | બાળ હસ્તી. (૭૪)
૨. પસી તિવર્ધનનિવાસેપુ જવું, બાંધવું, નિવાસ કરવો. પસતે, પતિ | ‘ગતિ' અર્થવાળો હોય ત્યારે કુટિલ - ગમન અર્થમાં ય પ્રત્યય આવતાં નાનમ (૪-૧-૫૨) સૂત્રમાં દત્ય સ કારાંત પણ પમ્ - ધાતુ સંબંધી ઈષ્ટ હોવાને લીધે ! – આગમ થયે, પપસ્થત | ય લુ, થયે, પલીતિ, ૫૫તિ | ‘બંધન' અર્થમાં બહુલપણાથી સ્વાર્થિક - fબન્ પ્રત્યય આવતાં, પતિ પાસૈશ્ચમ્ | ઘોડાને પાશ વડે બાંધે છે. નિવાસ - અર્થમાં હોય ત્યારે ઉણાદિમાં પૃ. (3. ૩૬૦) થી પ્રત્યય થતાં, પર્યં* વૃદમ્ I (૭૫).
( ૩. મસ સ્નેનીક્યો: ! ઠપકો આપવો, દીપવું. આ મન્ ધાતુ હ૯િ ગણનો છે. તેથી વ: શિતિ (૪-૧-૧૨) થી કિવ થયે, વતિ | ત પર છતાં, અસિતમ્ | ઉણાદિમાં દુયામાં (3. ૪૬૨) સૂત્રથી 2 આવતાં, અસ્ત્રા | (ચામડાની કોથળી, મશક) શબ્દ થાય. મ0 (1. ૨૨૨) સૂત્રથી મન પ્રત્યય થતાં મH૨૭ | રાખ. (૭૬)
૨ કારાંત રે ધાતુઓ :- ૧. સુદં હિંસામયો: ! હિંસા કરવી, મોહ કરવો. તોતિ | અનુસ્વારેત્ ધાતુ હોવાથી સ્વરોનુસ્વાતઃ (૪-૪-૫૬) સૂત્રથી રૂદ્ નો અભાવ થયે, તુન્ + તૃત્ - નોટા ! તુમ્ - તોટુન મન્ આવતાં નોરમ્ ઉણાદિમાં વિન્તિ (3 કદ્ધ) થી મન પ્રત્યય લાગતાં, નદત્તઃ - અષ્ફરવા - અસ્પષ્ટ બોલનારો. (૭૭) .
( ૨. રિé fહંસાત્થનાવી | હિંસા કરવી, વખાણ કરવા, વગેરે. રેતિ | અનુસ્વારેત્ હોવાથી રૂ નો અભાવ થયે, રા, રતુન્ ! રાતે તિ – ત - લાગતાં અને પછી સ્વાર્થમાં જ આવતાં, રીઢ: - પૃષ્ઠવંશ: I fમતિ - fમઃિ ગણનો મદ્ લાગતાં નિપાતનથી રીઢા ! એટલે અવજ્ઞા. (૭૮).
ક્ષ કારાંત ૨ ધાતુઓ :- આ બે ક્ષ કારાંત ધાતુઓનો જો કે કારાંત ધાતુઓ સાથે જ પાઠ કરવો ઉચિત છે. કારણ કે, ક્ષ કાર એ ( + ૬ એમ) મૂર્ધન્ય ૫ કારાંત છે. તો પણ વૈચિત્ર્ય માટે - નિરૂપણની વિવિધતા માટે સર્વ ધાતુઓના અંતે પાઠ કરેલો છે. (આનાથી વિવલાના વશથી અનેક રીતે ધાતુના ક્રમનું નિરૂપણ થઈ શકે છે - એમ જ્ઞાપન કરેલું છે.) આ પ્રમાણે આગળ પણ પરપઠિત ધાતુઓના નિરૂપણ વખતે ક્ષ કારાંત ધાતુઓનો સૌથી છેલ્લે પાઠ
= ૫૪૫
Page Navigation
1 ... 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688