Nyaya Sangraha

SR No.: 005716
Original Sutra Author: N/A
Author: Ratnavallabhvijay
Publisher: Omkarsuri Aradhana Bhavan
Publication Year: 2001
Total Pages: 688
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 593

૪૧. સૌત્ર ધાતુઓ.... આવતાં મિષ = વૈદ્ય. સંપ્રતાના વાચત્રોત: (૫-૧-૧૫) સૂત્રથી “અનપાદાન” અર્થમાં ઉણાદિ પ્રત્યયોનો નિષેધ કરેલો હોવા છતાંય, આ શબ્દો બીમતિ ગણના હોવાથી બાયોડપાવાને (૫-૧-૧૪) સૂત્રથી “અપાદાન' અર્થમાં ગન અને અન્ પ્રત્યયાત તરીકે નિપાતન કરાય છે. (૭૨).
૨. યુપી સેવને / સેવવું. ચોષત, યોક્તિ ઉણાદિમાં હાસૃo (3. ૮૮૭) સૂત્રથી રૂત્ પ્રત્યય લાગતાં, યોfષત્ ! સ્ત્રી પુષ્યતિ ( ૮૧૨) થી વિન્ મદ્ પ્રત્યય આવતાં, પુષ્પદ્ - બીજા – પુરુષવાચક સર્વનામ. (૭૩)
સ કારાંત ૩ ધાતુઓ :- ૧. તુ હિંસાવાન્ ! હિંસા કરવી. તોતિ | ઉણાદિમાં ઋષિવૃષિ (3. રૂ૩૨) થી વિમ્ પ્રત્યય થતાં : | બાળ હસ્તી. (૭૪)
૨. પસી તિવર્ધનનિવાસેપુ જવું, બાંધવું, નિવાસ કરવો. પસતે, પતિ | ‘ગતિ' અર્થવાળો હોય ત્યારે કુટિલ - ગમન અર્થમાં ય પ્રત્યય આવતાં નાનમ (૪-૧-૫૨) સૂત્રમાં દત્ય સ કારાંત પણ પમ્ - ધાતુ સંબંધી ઈષ્ટ હોવાને લીધે ! – આગમ થયે, પપસ્થત | ય લુ, થયે, પલીતિ, ૫૫તિ | ‘બંધન' અર્થમાં બહુલપણાથી સ્વાર્થિક - fબન્ પ્રત્યય આવતાં, પતિ પાસૈશ્ચમ્ | ઘોડાને પાશ વડે બાંધે છે. નિવાસ - અર્થમાં હોય ત્યારે ઉણાદિમાં પૃ. (3. ૩૬૦) થી પ્રત્યય થતાં, પર્યં* વૃદમ્ I (૭૫).
( ૩. મસ સ્નેનીક્યો: ! ઠપકો આપવો, દીપવું. આ મન્ ધાતુ હ૯િ ગણનો છે. તેથી વ: શિતિ (૪-૧-૧૨) થી કિવ થયે, વતિ | ત પર છતાં, અસિતમ્ | ઉણાદિમાં દુયામાં (3. ૪૬૨) સૂત્રથી 2 આવતાં, અસ્ત્રા | (ચામડાની કોથળી, મશક) શબ્દ થાય. મ0 (1. ૨૨૨) સૂત્રથી મન પ્રત્યય થતાં મH૨૭ | રાખ. (૭૬)
૨ કારાંત રે ધાતુઓ :- ૧. સુદં હિંસામયો: ! હિંસા કરવી, મોહ કરવો. તોતિ | અનુસ્વારેત્ ધાતુ હોવાથી સ્વરોનુસ્વાતઃ (૪-૪-૫૬) સૂત્રથી રૂદ્ નો અભાવ થયે, તુન્ + તૃત્ - નોટા ! તુમ્ - તોટુન મન્ આવતાં નોરમ્ ઉણાદિમાં વિન્તિ (3 કદ્ધ) થી મન પ્રત્યય લાગતાં, નદત્તઃ - અષ્ફરવા - અસ્પષ્ટ બોલનારો. (૭૭) .
( ૨. રિé fહંસાત્થનાવી | હિંસા કરવી, વખાણ કરવા, વગેરે. રેતિ | અનુસ્વારેત્ હોવાથી રૂ નો અભાવ થયે, રા, રતુન્ ! રાતે તિ – ત - લાગતાં અને પછી સ્વાર્થમાં જ આવતાં, રીઢ: - પૃષ્ઠવંશ: I fમતિ - fમઃિ ગણનો મદ્ લાગતાં નિપાતનથી રીઢા ! એટલે અવજ્ઞા. (૭૮).
ક્ષ કારાંત ૨ ધાતુઓ :- આ બે ક્ષ કારાંત ધાતુઓનો જો કે કારાંત ધાતુઓ સાથે જ પાઠ કરવો ઉચિત છે. કારણ કે, ક્ષ કાર એ ( + ૬ એમ) મૂર્ધન્ય ૫ કારાંત છે. તો પણ વૈચિત્ર્ય માટે - નિરૂપણની વિવિધતા માટે સર્વ ધાતુઓના અંતે પાઠ કરેલો છે. (આનાથી વિવલાના વશથી અનેક રીતે ધાતુના ક્રમનું નિરૂપણ થઈ શકે છે - એમ જ્ઞાપન કરેલું છે.) આ પ્રમાણે આગળ પણ પરપઠિત ધાતુઓના નિરૂપણ વખતે ક્ષ કારાંત ધાતુઓનો સૌથી છેલ્લે પાઠ
= ૫૪૫