________________
ન્યાયાર્થમંજૂષા અને સ્વોપશન્યાસનો સવિવેચન ગુર્જરનુવાદ.
રોપણ વ્યાસ ૨૨૪. ગુરૂ - સ્વમતે 73 પ્રહને ધાતુના સ્થાને બીજા કેટલાંક ઊંડુ એમ કહે છે. ૨૨૫. દૂઃ - સ્વપાઠમાં દુતારિ ગણસ્થિત સંપૂરૂં વિશ્વાસે / ધાતુ છે, તેનો જ કૌશિક હ કારાંત તરીકે પાઠ કરે છે. ૨૨૬/ર ૨૭. ખુદ ઈત્યાદિ - જીંદી જીંદૌત્ હિંસાયામ્ આ બે ધાતુઓને જ બીજા પોપદેશ (ઉદ્યાર્થક) કહે છે. ૨૨૮. દુન - આ ધાતુને બીજા વધારામાં કહે છે.
ન્યાયાઈ મંષા
ક્ષ કારાંત ૪ ધાતુઓ :- પૃક્ષ તી જવું. , સન પ્રત્યય આવતાં નિર્ણાક્ષયિષતિ પોપદેશ હોવાથી સ નો પ થયો. અપોપદેશ ધાતુનું તિવ્રુક્ષયિતિ | વગેરે રૂપ થાય. (૨૨૯)
જતિવાયોઃ I જવું, દાન કરવું. પદ્ધિ ગણનો ધાતુ છે. હિન્દુ હોવાથી આગમ થયે, નક્ષતે . ત્િ પ્રત્યય આવતાં ના લુકનો અભાવ થયે, નસ્યતે નનક્ષ ! ક્ષિતી | ત પ્રત્યય આવતાં નક્ષત: | ગક્ષા ! અહીં તેટ: ૦ (૫-૩-૧૦૬) સૂત્રથી એ પ્રત્યય થયો છે. (અને તે મ પ્રત્યય સ્ત્રીલિંગ-અધિકારમાં વિહિત હોવાથી સ્ત્રીત્વવિશિષ્ટ અર્થમાં માત્ (૨-૪-૧૮) સૂત્રથી બાપૂ પ્રત્યય થયો છે.) fણ - આવતાં નક્ષત ! ગિ, પામ્ પ્રત્યય પરક fણ આવતાં ઘટન્ટે : ૦ (૪-૨-૨૪) સૂત્રથી વિકલ્પ દીર્ઘ થયે, નાફિલ, નફક્ષ / નીર્મંગાફ ક્ષમ્, નર્મંગલમ્ ! (૨૩૦)
પક્ષી અને ! ખાવું. નક્ષતે , પક્ષતિ વિપક્ષે , વપલ ! ક્ષિતુમ્ I hતમ્ ! (૨૩૧) ત્રક્ષદ્ ૩૫શમને 1 ઉપશમન કરવું. ઋતિ . મદ્ પ્રત્યય આવતાં, ઋક્ષ નક્ષત્રમ્ | (૨૩૨) આ પ્રમાણે પરપઠિત ધાતુઓનું નિરૂપણ અહીં સંપૂર્ણ થયું.
વળી જે ધાતુઓ (૧) વારિ વગેરે ગણમાં પઠિત હોયને પણ ફક્ત વૃદ્ધિ ગણનો સ્વાર્થિક પ્રત્યય લગાડવા માટે જ જુદાં પઠિત છે, અથવા (૨) અન્ય અર્થને જણાવવા માટે અથવા (૩) આત્મપદ - પરસ્વૈપદ કરવા માટે (અર્થાત્ પરમૈપદી ધાતુથી આત્મપદ કરવા અને આ પદી ધાતુથી ૫.૫.કરવા માટે) અથવા (૪) રૂર્ આગમ કરવા માટે અન્ય વૈયાકરણોએ વિશેષ કરીને અર્થાત્ ભિન્ન રૂપે | અલગ પાઠ કરેલાં છે, તે ધાતુઓ પ્રાયઃ કરીને અમે અહીં લીધા નથી.
એનું કારણ એ છે કે, (૧) વૃદ્ધિ ગણનો સ્વાર્થિક ઉત્ પ્રત્યય તો ‘વદુત્વમેતનિર્જન' એવા ધાતુપાઠના વચનથી લક્ષ્યાનુસારે બહુલતાએ સિદ્ધ થઈ જ જાય છે. વળી (૨) ધાતવોડનેવાથ: (ર૪૩) ન્યાયસૂત્રથી ધાતુઓ ભિન્ન - અર્થવાળારૂપે હોવા એ પણ સિદ્ધ થઇ જાય છે. વળી (૩) માત્મપર્વ નિત્યમ્ (૨/૩૭) ન્યાયથી આત્મપદ અનિત્ય હોવું અને સમાન્તામિ ૦ (૧) ૩૫) ન્યાયથી રૂર્ વગેરે આગમો અનિત્ય હોવા સિદ્ધ છે, આ વાત સૌને વિદિત જ છે. (અર્થાત્ ઉક્ત ઉક્તિ અને ન્યાયોના સથવારાથી જ તે તે વિલક્ષણ - વિભિન્ન રૂપોની સિદ્ધિ થઈ શકવાથી,
= ૫૮૮
