________________
- ૪/૧. લૌકિક ધાતુઓ.... ગણના નથી. વુદ્િ ગણના ધાતુઓ ખરેખર તો અપરિમિત - અચોક્કસ સંખ્યાવાળા છે. એટલે તેની અમુક - ચોક્કસ સંખ્યા નથી. ફક્ત શિષ્ટપ્રયોગ દેખાય તે પ્રમાણે તે ધાતુઓ અનુસરવા - કહેવા. આથી જ, ચન્દ્ર ગોમી નામના વૈયાકરણે ગુરઃ ગણ અપરિમિત હોવાથી જ, પરમાર્થથી તો લક્ષ્યને અનુસરવું જ યોગ્ય હોવાનું જાણીને, બે કે ત્રણ જ પુરારિ ધાતુઓનો પાઠ કરેલો છે. પણ ઘણાં ધાતુઓનો પાઠ કરેલો નથી. (બાકીના ધાતુઓને લક્ષ્ય = શિષ્ટપ્રયોગ પ્રમાણે અનુસરવા પર છોડી દીધું છે.)
લૌકિક ધાતુઓ - ૦ ન્યા. . :- આમાં પહેલાં લૌકિક ધાતુઓ કહેવાય છે. અને વર્તાવ ધાતુને છોડીને આ ધાતુઓ ૩ કારાંત જાણવા.
વર્તાવિ વૈવસ્તવ્ય . વિકલ થવું, ઝાંખા - ફિક્કા થવું. વિક્સંવતે ! (ટ્ટ અનુબંધવાળો હોવાથી આત્મપદ થયું.) મદ્ લાગતાં વિવર્તવઃ | આ રૂપની સિદ્ધિનું લક્ષ્યભૂત - પૂર્વમહાકવિપ્રયોગ છે –
મિત્નન્યાશા, નીમૂતા વિસ્તવને રવિ પ્રદ: | દિશાઓને વિષે વાદળો એકઠાં થાય છે અને ત્યારે આકાશમાં (સૂર્યાદિ) ગ્રહો ઝાંખા પડી જાય છે – તેઓનો પ્રકાશ ઓછો થઈ જાય છે. (૧)
વૌગળું ચનને | વીંઝવું. વીગત | હ્ય. વીનવત્ | કર્મણિ - રચનહંસૈરવીન્યા ! અઘતનીમાં ૩ પ્રત્યય પર આવતાં આ કારાંત હોવાથી ત: (૪-૩-૮૨) સૂત્રથી મ નો લુફ થયે, સમાનલીપી ધાતુ બનવાથી ડાન્યસ્થાસમાનતોષિ શાસ્થૂલિતો ? (૪-૨-૩૫) સૂત્રથી નિષેધ થવાથી ઉપાંત્ય હૃસ્વાદેશનો અભાવ થયે, વિવીગત્ ! રૂપ થાય. વિ પૂર્વક નિ ઉત્સને ૨ એ પહેલાં ગણના આત્મપદી ધાતુનું તો પ્રત્યય આવતાં હૈ. ઐનયત | કર્મણિ - વચ આવતાં સૈન્ય ટુ આવતાં – સૈનિત્ | વગેરે રૂપો થાય. (૨)
રીતમ્ નિન્તાયામ્ હીલના - નિંદા કરવી. હીતિ | અદ્યતની ૩ પર છતાં પૂર્વની જેમ ઉપાંત્યસ્વાદેશનો નિષેધ થયે, નહીતર્ ! વત પર છતાં દીતિતઃ I fબવેચાસ) (૫-૩-૧૧૧) થી મન પ્રત્યય થયે, હીતના ! વૃદ્િ ગણનો નિર્ પ્રત્યય અનિત્ય હોયને – ન લાગે ત્યારે, હીતા, | અહીં તે : (પ-૩-૧૦૬) થી થયો છે. (૩)
અન્દ્રોત , દિveોત, પ્રે ત ઢોતને | દોલન એટલે ઉંચે ઉછાળવું, હીંચવું, ડોલવું વગેરે. અન્દ્રોતતિ | અઘતની ટુ પ્રત્યય પર છતાં સ્વરદ્ધિતીયડ (૪-૧-૪) સૂત્રથી દ્વિતીયાંશના ત્વિનો નિષેધ થયે અને તેમાં પણ વેનું સંયોઃિ (૪-૧-૪). થી 7 ના દ્વિત્વનો નિષેધ થયે ગ કારાંત ધાતુ હોયને (મત: (૪-૩-૮૧) થી એ કારરૂપ સમાનસ્વરનો લોપ થવાથી) ૩૫ત્ત્વસ્થ (૪-૨-૩૫) સૂત્રથી હસ્વાદેશનો નિષેધ થયે, માડુતોત્રમ્ | (૪)
fહોતળું - હિન્દ્રોનયતિ | અદ્યતની - પર છતાં નિદિન્દ્રોત્સત્ ! (૫) પ્રેતન્ - પ્રવતતિ | અદ્યતની સુ આવતાં પpોનસ્ (૬)
= ૫૪૭ =
=
