Nyaya Sangraha

Author(s): Ratnavallabhvijay
Publisher: Omkarsuri Aradhana Bhavan

Page 609

૪/૧. પરપઠિત ધાતુઓ... ‘શીલ' અર્થમાં વય:#શીત્તે (૫-૨-૨૪) સૂત્રથી શાન (માન) પ્રત્યય લાગતાં, ગરમાળો નામ fશ્ચત્ ! તસ્થાપત્ય વૃદ્ધ - અર્થમાં જયિંમ્ (૬-૧-૪૨) થી યમ્ લાગતાં નામ: | જરમાણનો સંતાન. (૫૧) | પૃષ ક્ષરપર્વ: | ફરવું, દીપવું. સૃ અતી | દ વિસ્તારે | - આ ત્રણેય ધાતુઓ દ્વાદ્ધિ ગણના છે. આથી હવ: શિતિ (૪-૧-૧૨) સૂત્રથી દ્વિત થયે, પૃ - નધર્તિ | પૃ - સર્ત | હું - નર્ત (૫૨) (૫૩) (૫૪)
વૃંદ્ર પ્રીતિપાતનો: ! પ્રીતિ કરવી, પાલન કરવું. (રિત્ હોવાથી સ્વાદ્રિ પાંચમાં ગણનો છે.) આ ધાતુ ઉપાંત્યમાં ઓય (૫) વ્યંજનવાળો છે. કૃતિ ! પરોક્ષામાં - પપ્પાર / અનુસ્વારે... હોવાથી અનિદ્ - અર્તા, પર્તમ ! (૫૫)
ૐ શું હિંસીયામ્ ! હિંસા કરવી. 28ોતિ | ત્રણૂ તૌ I એ તના િ ગ.૮.સ્વપઠિત ધાતુનું તો ગુણ થયે - અર્જુને | મતિ | વગેરે રૂપ થાય. (૧૬)
'શું - ૯ માં ચારિ ગણના સ્વાદ્રિ અંતર્ગણનો છે. ઋત્વાકાં તો નોડy: (૪-૨-૬૮) સૂત્રથી ત વગેરેના ત નો ન થયે, , વાન, વૃળિઃ | સ્વમતે શું – (દીર્ઘ ૐ કારાંત) ધાતુનું વીf:, કીfવાન, કીfm: ! રૂપ થાય. પતિ . વગેરે રૂપો તો સ્વમતે કહેલાં હું ધાતુનાં પણ થાય. અર્થાત બનેયના થાય. (૫૭).
વૃ[ વાગે | વરવું, પસંદ કરવું. આ પણ ૯ માં ગણના સ્વાદ્રિ અંતર્ગણનો ધાતુ છે. ઋત્વા:૦ (૪-૨-૬૮) સૂત્રથી વત વગેરે પ્રત્યયના 7 નો ને આદેશ થયે, વૃળ, વૃજવાન | વૃળિઃ | પૃ{ એ સ્વપઠિત ધાતુનું તો ગષ્ટચાતુર્ (૪-૪-૧૧૭) સૂત્રથી 2 નો ર્ થયે, સ્વામિન: (૨-૧-૬૩) થી દીર્ઘ થયે - વૂડ, વૂવાન, વૂળઃ | રૂપો થાય. વૃતિ | વગેરે રૂપોનો સ્વપઠિત કૃણ – એ દીર્ઘ - 2 કારાંત ધાતુથી પણ થાય. અર્થાત્ બેયના થાય. (૫૮)
દીર્ઘ ૐ કારાંત ૩ ધાતુઓ :- પક્ષીત્યો: I ભક્ષણ કરવું, જવું. વતન પ્રત્યય આવતાં વીf I (વીfમ્ I) ગવારિ વા માવી ત: આ ધાતુનો વક્ત, વતુ પ્રત્યય પર છતાં જ પ્રયોગ થાય છે, અન્ય પ્રત્યય પર છતાં પ્રયોગ થતો નથી. (૫૯)
પૃ પતનપૂરો | પાલન કરવું, પોષવું, પુરું કરવું. આ ધાતુ સૂરિ ગણનો છે. તમ્ પ્રત્યય પર છતાં દવ: શિતિ (૪-૧-૧૨) સૂત્રથી, દ્વિત્વ થયે પૂર્વના સ્વરનો પમૃમારા મિ: (૪-૧-૫૮) સૂત્રથી રૂ થયે, બોચા, (૪-૪-૧૧૭) થી 2 નો ૩૬ થયે (fજ પુન્ + તસ્ –) ઉપપૂર્વઃ | Mતિ પ્રત્યય આવતાં પિપુરત સપ્તમી - વચાત્ પ્રત્યય થતાં – પિપૂર્યાત્ I fપર્તિ - રૂપ તો સ્વપઠિત પૃ ધાતુનું પણ થાય. (૬૦)
વૃત્ પ / ભય પામવો. વિવાદ્રિ ગ.૪. આત્માનપદી છે. આ ધાતુથી કરિપ્રયોગમાં રીતે, I રૂપ સિદ્ધ થાય છે. ૧. કર્મકર્તરિ પ્રયોગ, ૨. ભાવે પ્રયોગ અને ૩. કર્મણિ પ્રયોગમાં રીત ! એવું રૂપ તો | એ સ્વપઠિત સ્વાદ્રિ પરમૈપદી ધાતુવડે પણ થાય જ. (૬૧)
= પ૬૧
= =