Nyaya Sangraha

Author(s): Ratnavallabhvijay
Publisher: Omkarsuri Aradhana Bhavan

Page 581

૪/૧. સૌત્ર ધાતુઓ....
- પ્રથમવિભાગ - સત્રઘાતુઓનું વિવરણ
ન્યારાર્થ મળ્યા
આ કારાંત સૌત્ર ધાતુ:- તન્દ્રા માતરો . આળસ કરવી, ઉઘવું. તન્દ્રાતિ / શીટ્ટ શ્રદ્ધાંનિદ્રાતેન્દ્રાધિપતિગૃહિણૂદેરાલુ: (૫-૨-૩૭) સૂત્રથી આ પ્રત્યય થતાં, તાતુર ૨ (૨)
રૂ કારાંત ૪ ધાતુઓ :- ૧. વિ શાને જાણવું. યતિ . (વિ + + તિ) ઉણાદિમાં નનિપfo (1. ૨૪૦) સૂત્રથી ટ પ્રત્યય અને દીર્ઘ આદેશ થયે, શ્રીટ: I fJ. (૩. ૪રૂપ) સૂત્રથી કર પ્રત્યય લાગતાં શેર : વક્ર I સિનિશ૦ (૩. ધરૂ૭) સૂત્રથી શિ પ્રત્યય લાગતાં નિપાતનના બળથી ક્રીશ: મટ: I (વાનર) (૩)
૪. પતિ પતને ! પડવું. પતર્યાત ! અદ્યતની ફિલ્ પર છતાં માતાયીત | વગેરે રૂપ થાય. તથા શી શ્રદ્ધાં(૫-૨-૩૭) સૂત્રથી માલુ પ્રત્યય પર આવતાં પતયાનુઃ | શબ્દ બને. આ રૂ૫ આ ધાતુથી અથવા પત જતી | એ વુદ્ધિ ગણના મસ્ત ધાતુથી – એ બેયથી થાય. (૪)
ગૃહિં ગ્રહ. ગ્રહણ કરવું. પૃદયતિ | અધ. પૃદાયીત્ | ગૃહન પ્રફળે ! એ પુરદ્ધિ ગણના આ કારાંત ધાતુનું પૃદયતે I ગગૃહત | વગેરે (આત્મપદી) રૂપો થાય. શી શ્રદ્ધાં(૫-૨-૩૭) સૂત્રથી બાસુ પ્રત્યય પર આવતાં પૃદયનુ: શબ્દ બન્નેય ધાતુનું થાય છે. (૫).
વિદ્િ હિંસાયામ્ ! હિંસા કરવી. વિપિતિ (રિત્ હોવાથી સ્વાદ્રિ (સુ-આદિ) પાંચમાં ગણનો છે.) ઉણાદિમાં વ િમ (. ૨૪૨) સૂત્રથી ર્ પ્રત્યય લાગતાં અને અંત્યવર્ણનો “ આદેશ થતાં ગાતેયાન્તનિત્યસ્ત્રીશૂદ્રત (૨-૪-૫૪) સૂત્રથી સ્ત્રી અર્થમાં કી પ્રત્યય થતાં, વિટી = (- વાસુકું) તથા ડિન્ટશ્રમ્ ૨ વા (૩ ૨૧૦) સૂત્રથી હિન્દુ રૂદ પ્રત્યય આવતાં અને ધાતુનો વિકલ્પ પર આદેશ થતાં ૭ી થયે, વરિટી, રિટી | એટલે વધૂટી. (૬)
સ્વોપણ વ્યાસ |
૨. તન્દ્રાણશીત, તાજધ, સાધુ તન્દ્રતીતિ વી – એમ વાક્ય કરીને - તીતુ: | રૂપ થાય. આ જ પ્રમાણે તાતુર, પૃદયg: I રૂપોની સિદ્ધિ માટે પણ વાક્ય કરવું.
૩. તિ નાનાતિ ક્ષિત: સન નૃત્યાઘમિતિ, ઉત્ એવો ફેશ પ્રત્યય થયે, શિઃ | વાનર. ૪. વિપિતિ હનિ પિત્ત - વિમટી |
ન્યાયાઈ મંજૂષા
- ૩ કારાંત ૨ ધાતુઓ :- ૧. શું છે ! ૧. ઉતાવળ કરવી. ગવતિ | આ ધાતુ અનુસ્વાર - ડૂત વાળો હોવાથી (સ્વિનુસ્વાત: (૪-૪-૫૬) સૂત્રથી નિષેધ થવાથી) ટૂ નો અભાવ થયે,
= ૫૩૩
=