________________
ન્યાયાર્થમંજૂષા અને સ્વોપશન્યાસનો સવિવેચન ગુર્જરનુવાદ. મા થયે, સા સૐ + ૬ પછી ચન્નનાદે શ દ (૪-૩-૭૮) સૂત્રથી ટુ નો લોપ થયે (સો સદ્ સ્થિતિમાં) આ ન્યાયથી સંયો સ્થિતી સ્પોર્ન (૨-૧-૮૬) સૂત્રથી જ કારાદેશભૂત શ નો લુફ થયે, (સાત્ સ્થિતિમાં) વન: મ્ (૨-૧-૮૬) સૂત્રથી ૨ નો શ થયે (મદ્ આગમ થતાં) મસીસ ! રૂપ સિદ્ધ થયું.
શંકા :- તાદ્દેશચ એવું શા માટે કહ્યું? જો ના આદેશભૂત ન હોય તો સ કારનું કાર્ય શ કારથી ન થાય ?
- સમાધાન :- ના, માટે જ જવાન શેતે | અહિ કારના આદેશભૂત શ કાર ન હોવાથી : : ત્સોવશ: (૧-૩-૧૮) સૂત્રથી ૩ નો ત્સ થતો નથી.
જ્ઞાપક :- આ ન્યાયનું જ્ઞાપક છે, ઃ : સ્નોડશ: (૧-૩-૧૮) સૂત્રમાં : એ પ્રમાણે શ નું વર્જન. આ શ નું વર્જન મીન + શોતિ સ્થળે શ નો « આદેશ ન થાય તે માટે કરેલું છે. આ ન્યાયના અભાવમાં તો કારના 7 આદેશની પ્રાપ્તિ જ નથી. કેમકે સૂત્રમાં “ઃ સ:' એમ સ કારનો ઉલ્લેખ કરેલો છે. આમ હોવા છતાંય જે “શનું વર્જન કરેલું છે, તે આ ન્યાયથી દંત્ય 1 નું કાર્ય તેના આદેશભૂત શ કારથી પણ થશે, એવા આશયથી જ કરેલું છે. આમ આ ન્યાય વિના ‘શ' નું વર્જન અઘટમાન હોયને તેનું સાર્થક્ય આ ન્યાયથી જ થતું હોયને તે આ ન્યાયને જણાવે છે.
શંકા :- નઃ :- (૧-૩-૧૮) સૂત્રમાં ‘શ'ના વર્જનથી સ કારનું કહેલું કાર્ય શ કારથી પણ થાય છે - આટલું જ માત્ર જ્ઞાપન કરાયું છે. પણ તે શ કાર એ સ કારના આદેશભૂત છે - એવું જણાવતાં તશસ્ય એવા ન્યાયાંશનું જ્ઞાપન કરાયું નથી. કારણકે “શ” માં સામાન્યથી જ - કોઇપણ વિશેષણ વિના જ - શ દેખાય છે. તેથી “તાશા' ન્યાયાંશનું અન્ય કાંઇપણ જ્ઞાપક કહેવું જોઇએ.
સમાધાન :- એવું નથી, આ જ જ્ઞાપક અખંડ એવા પ્રસ્તુત ન્યાયનું જ્ઞાપન કરવામાં સમર્થ હોવાથી બીજા જ્ઞાપકની જરૂર નથી. કેવી રીતે ? એમ પૂછો તો તેનો જવાબ આ પ્રમાણે છે - મર્શ એવા વચનથી વ્યુત ક્ષરણે ( વ્યુત્ – પ્રોતતિ ) વગેરે ધાતુના ‘’ નું વર્ણન કરાય છે, પણ અન્ય કોઈપણ ધાતુના 8 નું વર્જન કરાતું નથી. કારણકે તેવા અન્ય ધાતુનો જ અસંભવ છે. અને તે “શ માં જે શ કાર છે તે સી પી (૧-૩-૬૧) સૂત્રથી ૪ ના શ કારરૂપે કરેલો હોવાથી જ કાર દેશભૂત જ છે. અને તેથી “શ માં રહેલ કાર એ સ કાર દેશભૂત જ હોયને તેવા શ કારથી સ કારના કાર્યનું જ્ઞાપન કરનાર “શ વર્જનથી અખંડ એવા આ ન્યાયનું જ્ઞાપન કરાય જ છે.
આ ન્યાયની ચંચળતા = અનિત્યતા અમારા મનમાં સ્કુરતી નથી. (૨/૧૫)
સ્વોપજ્ઞ વ્યાસ
૧. ટીકામાં વસીસ ઉદા. આપેલું છે. આમાં જો કે સદ્ગુ ધાતુમાં ૩ નો સચ શકો
= ૩૩૪
