________________
વ્યાખ્યાન ખીજ.
૩૫
આ જુદા જુદા શાસનગુરુએનું ખરાખર કામ શું તે નક્કી કરવું ભાગ્યેજ સંભવિત છે. એ લેાકેાનાં જુદાં જુદાં કામેાની હદ ધણું કરીને ઝાંખી ને બદલાતી હતી, પણ એટલું નક્કી છે કે એવાં કામાને માટેની સંસ્થાની યોજના હતી ખરી. તેપણ ખ્રિસ્તિ ધર્મની આ દ્વિતીય અવસ્થામાં અથવા ધર્મના આ દ્વિતીય યુગમાં એક વાત ખાસ જોવામાં આવે છે. ખ્રિસ્તિ ધર્મનું શાસન ખ્રિસ્તિ સમાજથી હજી જુદું નહોતું પડયું. તે એનું એક ખીજાથી નીરાળુ, સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ નહોતું, ને ખ્રિસ્તિ લેાકેાજ સમાજમાં મુખ્ય સત્તા ભોગવતા હતા. ધાર્મિક મતાની સ્વતંત્ર સત્તા નહોતી.
તૃતીય યુગમાં બધું જ જુદું બેવામાં આવે છે. જનસમાજથી તદ્દન નીરાળા, તદ્દન સ્વતંત્ર સંપત્તિ, શાસન, ને ધારણ ધરાવનારા ધર્મગુરુઓ અસ્તિત્વમાં આવ્યા. સારાંશમાં જે જનસમાજ પર સત્તા ભોગવતા હતા તે જનસમાજથી તદન નીરાળેાજ ખ્રિસ્તિ ધર્મસમાજ અસ્તિત્વમાં આવ્યેા. પાંચમા સૈકાના આરમ્ભકાળમાં ખ્રિસ્તિ સમાજની આ સ્થિતિ હતી. ધર્મનું શાસન જનસમાજથી તદ્દન જુદુંજ હતું, તે મુમુક્ષુ જના પર ધર્મ ગુરુઓ લગભગ નિરંકુશ સત્તા ભાગવતા હતા.
વળી ખ્રિસ્તિ પાદરીએ એક બીજી રીતે પણ સમાજ પર સત્તા ભોગવતા. ધર્મગુરુએ શહેરામાં મુખ્ય શાસનકર્તાઓ થયા. તમે જોયું છે કે રામન મહારાજ્યની પડતી પછી તે રાજ્યના પ્રજાસત્તાક તંત્ર સિવાયનું બીજું કશું રધું નહિ. આપખુદ સત્તા ને શહેરની પડતીને લીધે . પરિણામ એ આવ્યું હૈતું કે પ્રજાસત્તાક રાજ્યતંત્રના અગ્રણી નિરુત્સાહી ને ઉદાસીન થઈ ગયા હતા, ને તેની વિરુદ્ધ ચેતન ને ઉત્સાહપૂર્ણ ધર્મગુરુ સ્વાભાવિક રીતેજ સર્વે બાબતે પર અધ્યક્ષ થવાને તૈયાર થયા. આ બાબતમાં તેમને નિદાપાત્ર ગણવા કે તેઓને હક નહાતા એમ કહેવું ભૂલભરેલું છે. એ બધું સ્વાભાવિકજ હતું, ધર્મગુરુઓમાંજ નીતિખળ ને ઉત્સાહ હતાં; તે સર્વત્ર મળવાળા થયા. સૃષ્ટિના એવાજ નિયમ છે.
આ પરિવર્તનનાં ચિત્ આ સમયના શહેનશાહેાના કાયદામાં
