________________
* વ્યાખ્યાન તે મું.
૨૧૫ કંઈ તેમને પોતાની શક્તિમાં વિશ્વાસ નહોતો. એમ નહતું. અગાઉ જેમ રાજ્ય ચલાવવાની બાબતમાં તેઓ અસમર્થ નીવડયા હતા તેમજ આ સમયે પણ નીવડયા, અને રાજકીય બાબતોમાં નૃપસત્તાનું પુનરાવર્તન થયું.
ઇંગ્લંડમાં ટુઅર્ટ વંશના રાજાઓનું ફરીથી ગાદીએ આવવું તે એક ઘણેજ પ્રજાકીય લાગણી દર્શાવનારો બનાવ હતો. એ બનાવમાં જૂની રાજ્યપદ્ધતિ, ને નહિ કસાયેલી નવી પદ્ધતિ એ બન્ને લાભકારક બાબતોનું સંમિશ્રણ થયું હતું,
બીજો ચાર્લ્સ ફરી ગાદીએ આવ્યો ત્યારે રાજાના પક્ષને વર્ગ કાયદા સુધારવા ઇચ્છનારા પક્ષને બનેલું હતું, ને તેને સબળ આગેવાન કāરેન્ડન હતો. તમે જાણો છો કે ૧૬૬થી ૧૬૬૭ સુધી કāરેન્ડન મુખ્ય મંત્રી હતો, ને ઇંગ્લંડમાં રાજકીય બાબતોમાં સૌથી વધારે અસર
એ કરતો હતો. કલૈરેન્ડન ને એના મિત્રો તેમની જૂની રાજ્યપદ્ધતિના વિચારો સાથે પાછા સત્તામાં આવ્યા; એ વિચાર પ્રમાણે રાજાને અનિયંત્રિત સત્તા આપવાની હતી, ને માત્ર કરની બાબતમાં તેના પર પાલ્ય મેંટનો, ને ખાનગી હકો ને ખાનગી બાબતોમાં ન્યાયની અદાલતોનોજ તે અંકુશ રાખવાનો હતો. પણ ખરેખરી રાજશાસનની બાબતમાં તેને લગભગ તદ્દન સ્વતંત્રતા આપવાની હતી, ને પાર્લામેંટને ખાસ કરી આમની સભાના મોટા ભાગને વચમાં પડવાનો, કે વિરુદ્ધ હોય છતાં કોઈ જાતનો હક નહોતો. બાકીની બાબતમાં કાયદાને માટે તેમને પૂરતું માન હતું, દેશહિતને માટે જોઈએ તેટલી કાળજી હતી, પોતાના ગૌરવ વિષે ઉમદા પ્રકારની ભાવના હતી, ને પ્રૌઢ ને માનનીય નીતિ હતી. કલેરેન્ડનની સાત વર્ષ સુધીની વ્યવસ્થાનું આ પ્રકારનું સ્વરૂપ હતું.
પણ આ પક્ષની સત્તા જે મુખ્ય વિચારને બળે ટકતી હતી-રાજાની અનિયંત્રિત સત્તા. ને પાર્લામેંટની સલાહની જેના પર અસર ન હોય એવી રાજ્યપદ્ધતિ–તે પક્ષ હવે પુરાણે થઈ ગયો હતો, ને બળહીન હતો. જ ફરીથી ગાદીએ બેઠે તે વખતે થએલો લોકોને જે તાજો હતા
