________________
હs
વ્યાખ્યાન બીજું. અગત્યનો વિચાર એ સમાજે રજુ કર્યો.
સંક્ષેપમાં ખ્રિસ્તિ સમાજનો આરમ્ભ થયો ત્યારથી પારમાર્થિક ને લૌકિક સત્તાઓ જુદી પડી; તેની જ સાથે આત્મિક સ્વતંત્રતા થઈ. લૌકિક ને શારીરિક બળને મનુષ્યના આત્માઓ પર, દૃઢ મતો પર, સત્ય પર હક કે અમલ નથી એ વિચારજ લૌકિક ને પારમાર્થિક સત્તાઓને છૂટી પાડવામાં આધારભૂત હતો. વળી આ સત્તાઓ છૂટી પડી તેને આધાર વિચાર ને કર્મની ભૂમિના ભિન્નભાવ, આન્તર ને બાહ્ય વિષયોના ભેદભાવ પર પણ હતો. આ પ્રમાણે યુરોપ જેને માટે આટલું બધું મથી રહ્યું હતું એવો આત્મિક સ્વતંત્રતાનો આ નિયમ, આટલો બધો મોડે ને વારંવાર ધર્મગુરુઓના વલણની વિરુદ્ધ પ્રવર્તેલ, યુરોપના સુધારાના આરમ્ભકાળમાં લૌકિક ને પારમાર્થિક સત્તાઓને જુદી પાડવાના કાર્યથી સ્થાપિત કરવામાં આવ્યો હતે.
આ પરથી સમજાશે કે બ્રિતિ સમાજે પાંચમા સૈકામાં યુરોપને ત્રણ મોટા સુધારા બક્ષ્યા; નીતિની અસરનું બળ હોવા વિષેની ભાવના, ઈશ્વરના કાયદા સાચવવાના વિચારે, ને લૌકિક ને પારમાર્થિક સત્તાઓ જુદી છે એવી ભેદબુદ્ધિ.
પણ એ સમયે પણ એ સમાજની બધી સત્તા સરખી હિતકારક રીતે વપરાતી નહતી. છેક એ પાંચમા સૈકામાં પણ એ સમાજના કેટલાક હાનિકારક સિદ્ધાન્ત પ્રકાશમાં આવ્યા હતા, ને આપણા સુધારાના વિકાસની બાબતોમાં એ સિદ્ધાન્તોનું ઘણું બળ જોવામાં આવ્યું છે. દાખલા તરીકે, આજ સમયે, અધિકારી અને અધિકૃત, જેઓ અધિકાર ભોગવતા હતા ને જેમના પર અધિકાર ભોગવાતું હતું તે બે વર્ગ વચ્ચે ઘણું અન્તર જોવામાં આવતું હતું. અધિકારી વર્ગ અધિકૃત વર્ગ પર સત્તા ભોગવી પિતાની સ્વતંત્રતા સ્થાપવા પ્રયત્ન કરતો હતો, ને આ સત્તા વાપરતા પહેલાં અધિકૃત વર્ગની ઇચ્છા શી છે તેની દરકાર રાખતું નહોતું. આ ઉપરાંત બ્રિતિ સમાજ કો પર ધાર્મિક શાસનની સર્વોપરિ સત્તા સ્થાપિત કરવા
