________________
વ્યાખ્યાન ત્રીજું. વ્યાખ્યાન ત્રીજું
વ્યાખ્યાનનો વિષય-જુદી જુદી બધી રાજ્યપદ્ધતિઓ ન્યાયે હેવાને દાવો --રાજકીય બાબતોમાં ન્યાય એટલે શું ? પાંચમા સૈકામાં બધી રાજ્યપદ્ધતિએનું સાહચર્ય-મનુષ્ય, માલ, ને સંસ્થાઓની સ્થિતિ વિષે અસ્થિરતા-આનાં બે કારણે, એક, ભૈતિક કારણ, હુમલાઓ ચાલુ રહ્યા તે, ને બીજું, નૈતિક કારણ. વૈદેશિક લોકોમાં ખાસ જોવામાં આવતી સ્વાર્થી વ્યક્તિત્વની ભાવના-સુધારાનાં બીજે ચાર છે; (૧) વ્યવસ્થાની આવશ્યક્તા, (૨) રેમન મહારાજ્યનાં સ્મરણે, (૩) ખ્રિસ્તિ સમાજના સંસ્કારે, (૪) વૈદેશિક પ્રજાની સહવાસની અસર –દેશિક પ્રજાઓ, શહેર સમાજ, સ્પેનના ખ્રિસ્તિ સમાજ, શાર્લામેન રાજા, ને
બ્રેડે વ્યવસ્થા આણવાને કરેલા પ્રયને--જર્મન ને આરબ હુમલાઓ થંભે છે––ફયુડલ પદ્ધતિની શરૂઆત થાય છે.
I. I'LadillH|||III
'દાર irr
III
SHપના
મન મહારાજ્યની પડતી થઈ તે વખતનાં, યુરેપના સુધારાના છેક આરમ્ભકાળનાં મુખ્ય તો મેં તમને દર્શાવ્યાં છે. તેમાં રહેલી ભિન્નતા ને વિવિધ
તા, ને તેમાં વારંવાર ઉત્પન્ન થતા વિગ્રહનું મેં તમને
( ચિત્ર આપવા પ્રયાસ કર્યો છે. એ તમાંનું એક પણ તત્વ સર્વોપરિ બળ ધરાવવી અસમર્થ નીવડ્યું, અથવા એટલું બધું નહિ તે અંદર અંદર સર્વોપરિ સત્તા ભોગવી શકવાને અસમર્થ નીવડયું એવું બતાવવાને મેં પ્રયત્ન કર્યો છે. યુરોપના સુધારાનું ખાસ લક્ષણજ આ છે તે આપણે જોયું છે. હવે, જે સમય જંગલીના નામથી ઓળખાય છે તે સમયે શરૂ થતા એ સુધરાના ઈતિહાસ વિષે આપણે વિચાર કરીશું.
એ સંબંધી એક બાબત આપણું તરતજ ધ્યાન ખેંચે છે. આધુનિક
