________________
૧૩૬
યુરોપના સુધારાને ઈતિહાસ. મેજિસ્ટ્રોની સંખ્યા ને તેમના પ્રકાર ઘણી જાતનાં હતાં. મેજિસ્ટ્રેટ એક વાર નીમાયા પછી સભા વિસર્જન કરવામાં આવતી, ને મેજિસ્ટ્રેટે કંઈક સ્વેચ્છાથી નિરંકુશ શાસન ચલાવતા. નવી પસંદગી અથવા પ્રજાકીય બંડ સિવાય તેમના પર કોઈ જાતને અંકુશ ન હોવાથી તેમની બીજી રીતે કંઈ જવાબદારી નહોતી.
નગરેની આન્તર વ્યવસ્થામાં બે તો મુખ્ય જોવામાં આવતાં હતાં. તે તમે હવે સમજ્યા હશો. એક, નગરવાસીઓની સામાન્ય સભા, ને બીજી લગભગ નિરંકુશ સત્તા ધરાવનારી મૅજિસ્ટ્રેટની સત્તા. નિયમિત સત્તા સ્થાપવાનું કામ વસ્તુસ્થિતિમાંજ અસંભવિત હતું. નગરમાં રહેનાર વર્ગની વસ્તીને મેટ ભાગ અજ્ઞાન, જંગલી સ્થિતિ, ને ક્રૂરતાવાળે હતો, ને તેથી તેમને અંકુશમાં રાખવાનું કામ અશક્ય હતું. જેમાં પૂર્વ નગરજનને અમીરના સંબંધમાં નહિ જેવી સહીસલામતી જોવામાં આવતી હતી તેમ થોડા જ વખત પછી નગરોની અંદરની સ્થિતિ પણ થઈ છતાં ઘણે જલદીથી, એક ઉચ્ચ મધ્યમ વર્ગ થવા પામ્યો હતો. તેનાં કારણે તમે સહેલથી સમજી શકશો. કેટલાક પૈસાદાર ને ઉંચી પદવી ધારણ કરનારા મધ્યમ વર્ગના લેકે જેકે મધ્યમ વર્ગના હેવાથી અનુચ્ચ પદ ધારણ કરતા હતા, છતાં સમાજમાં તેઓ ઉપયોગી હેવાને લીધે ને ઉંચા ધંધાઓમાં રોકાયેલા હોવાથી નગરની વ્યવસ્થાની બાબતોમાં અગત્યની અસર કરી શકતા. નગરોમાં મધ્યમ વર્ગના તે વખતે બે પેટા ભાગ હતા; એક, ઉચ્ચ મધ્યમ વર્ગ, ને બીજે, બધીજ જાતની ભૂલે ને દુર્ગુણમાં સપડાતે સામાન્ય પ્રજાનો અનુચ્ચ મધ્યમ વર્ગ. ઉચ્ચ મધ્યમ વર્ગને એક પાસેથી સામાન્ય હલકા પ્રજાવર્ગને કાબુમાં રાખવાનું, ને બીજી પાસેથી પિતાની સત્તા પાછી સ્થાપવા, નગરોના જૂના શેઠે–અમીરો મથતા હતા. તેમના પ્રયત્નોને કાબુમાં રાખવાનું મુશ્કેલ ભરેલું કામ હતું. છેક સોળમા સૈકા સુધી માત્ર ફ્રાન્સમાં નહિ પણ આખા યુરોપમાં એ વર્ગની સ્થિતિ એવી હતી. ઘણીખરી યુરોપની પ્રજામાં ને ખાસ કરી કાન્સ નગરની સભાઓ રાજકીય બાબત પર જોઈએ
