________________
- વ્યાખ્યાન અગીઆરમું. તાણીતૂસીને આણેલી સરખામણીઓને હું અગત્યની ગણતું નથી; પણ આ બાબતોમાં સરખામણું ઘણું છે, ને સાધારણ બાબતોમાં તેમજ નાની વીગતોમાં પણ તે દેખાઈ આવે છે. * જર્મનિમાં પણ આપણે એજ સ્થિતિ જોઈએ છીએ. પંદરમા સૈકાને અને પહેલા મેકિસમિલિઅને રાજસત્તા એકહથ્થી ને મજબુત કરી; સારમાં ચાર્લ્સ ફ્રાન્સમાં પ્રથમજ જાશુકનું લશ્કર ઉભું કર્યું, તેમજ મેકિસમિલિઅને પણ એને વારસામાં મળેલાં રાજ્ય વિષે પણ તેમાં પ્રથમ કર્યું. અગીઆરમાં લઈએ ફ્રાન્સમાં પોસ્ટ–ફિસ સ્થાપી, ને મેકિસમિલિઅને તે જર્મનિમાં દાખલ કરી.
પંદરમા સૈકામાં ઇંગ્લંડનો ઈતિહાસમાં બે મોટા બનાવ જોવામાં આવે છે. દેશની બહાર, ઇંચ લેકો સાથે યુદ્ધ ને દેશની અંદર, વેર્સ એક્ ધિ રેઝિઝ, એક દેશની બહાર યુદ્ધ ને બીજું માંહોમાંહ્ય, આ બન્ને જુદી જુદી લડાઈઓનું પરિણામ એકજ આવ્યું. ફ્રેંચ લોકોની સામેના યુદ્ધ માટે પ્રજાને ઉત્સાહ એટલો બધો હતો કે તે જાળવી રાખતાં ફાયદો રાજાની સત્તાને થયે. બીજી કોઈ પણ પ્રજાના કરતાં લશ્કર પર કાબુ પિતાના હાથમાં રાખવાની બાબતમાં આ પ્રજા વધારે કુશળ હતીજ તોએ, એણે આ સમયે, તે કાબુ બિલકુલ ભવિષ્યના વિચાર " વગર કે અંકુશ રાખ્યા વગર, રાજાના હાથમાં સોંપી દીધો. પાંચમાં હેત્રિના રાજ્યમાં કસ્ટમના મોટા વેરાથી જે આવક થાય તે બધી રાજાને સ્વાધીન કરી દેવામાં આવી. ફ્રાન્સ સાથેના યુદ્ધને અન્ન આવ્યો ત્યારે દેશની માંહોમાંહ્ય બે મોટા વર્ગોમાં યુદ્ધ ઝામ્યું ને તેને પરિણામે અમીર વર્ગ અને તદન નિર્બળ ને સત્તા હાથમાં રાખવાને અશક્ત થઈ ગયો. ટયુડર વંશના રાજાઆ ગાદીએ આવ્યા, ને ૧૪૮૫ માં સાતમો હેત્રિ રાજ્યારૂઢ થયો તેના વખતથી રાજકીય સત્તા વધારે ને વધારે એકહથ્થી થવા માંડી, ને રાજા બળવત્તર થવા માંડયો.
ઈટાલિમાં રાજાની સત્તા સ્થપાઈજ નહોતી, પણ પરિણામ તપા
