________________
યુરોપના સુધારાના ઇતિહાસ.
એવા ખનાવ, એ સંટ્ટન ઇંગ્લંડમાં સૌથી પહેલું થયું. એ દેશના રાજ્યપરિવર્તનનું તેટલાજ માટે ચુરાપના સુધારાના ઇતિહાસમાં અગત્ય છે. પ્રશ્ન એ ઉદ્ભવે છે કે આ વિરાધ અન્ય સ્થળે નહિ ને ઇંગ્લંડમાંજ કેમ સૌથી પહેલા ઉભા થાય છે?
૨૦૪
જેમ ચુરોપમાં તેમજ ઇંગ્લંડમાં નૃપસત્તામાં એકજ પ્રકારના ફેરફારો થયા છે. એ સત્તા વૂડર વંશના રાજાના વખતમાં જેવી વધી તેવી ત્યાર પછી કદાપિ વધી નથી. તે પરથી એમ નથી. અનુમાન કરવાનું કે યૂડર રાજાઓની અનિયંત્રિત સત્તા તેમના પૂર્વજોના કરતાં વધારે જોરાવર હતી કે તેથી ઇંગ્લેંડને કંઈ વધારે વેઠવું પડયું. હું એમ ધારૂં છું કે ચૂડર રાજાઓના રાજ્યામાં જોરજુલમ ને અન્યાયના જેટલા દાખલાઓ થયા હતા તેટલાજ, કદાચ વધારે પણ દાખલા પ્લન્ટેજિનેટ રાજાઓના સમ યમાં ઇંગ્લંડમાં થયા હશે. ટયૂડર રાજાના વખતમાં નવું એ હતું કે એ જોહુકમી વધારે નિયમિત રીતે કરાવવા મંડાઈ, નૃપસત્તાએ છેક શરૂઆતનું ને સ્વતંત્ર સ્વરૂપ ધારણ કર્યું, અત્યાર સુધી નહિ જોવામાં આવેલું સ્વરૂપ ને પતિ ણે તે સમયે પ્રથમ ધારણ કર્યો. આમા હેત્રિ, ઇલિઝાબેથ, પહેલા જેમ્સ, કે પહેલા ચાર્લ્સની રાજ્યપદ્ધતિ પહેલા એડવર્ડ કે ત્રીજા એડવર્ડની પદ્ધતિ કરતાં નિયમમાં તદ્દન જુદાજ પ્રકારની હતી, જોકે આ છેલ્લા બે રાજાઓની સત્તા પણ કંઈ ઓછી નિરંકુશ કે ઓછી વાપરવામાં આવતી નહોતી. હું કરીથી કહું છું કે સાળમા સૈકામાં ઇંગ્લેંડમાં નૃપસત્તાની નિયમિત પદ્ધતિજ બદલાઈ હતી, આચારમાં ભાગ્યેજ ફેર થયા હતા, કારણ કે આચારમાં આગલા રાજાએ પણ નિરંકુશ બનતા હતા; નૃપસત્તાએ તદ્દન નિરંકુશતા ધારણ કરી, અને બધાજ કાયદા-પાતે જે કાયદાને માન આપવું જોઈ એ એમ ક્માલ્યું હુંય તે સુદ્ધાં—ની તે હદ બહાર છે એમ તેણે દાવા કર્યાં.
વળી જે રીતે ચુરાપમાં ધાર્મિક પરિવર્તન થયું હતું તે રીતે તે ઇંગ્યુંડમાં થયું નહોતું; અહીં તે તે માત્ર રાજાએનેજ હાયે અણુાયું હતું.
