________________
२०४
યુરેપના સુધારાને ઇતિહાસ
સોળમા સૈકાને અને ઇંગ્લંડની સ્વતંત્ર સંસ્થાઓ તરફ આપણે નજર કરીએ છીએ ત્યારે આપણને આટલી બાબતો માલુમ પડે છે. (૧) સ્વતંત્રતાના મુખ્ય નિયમો ને સિદ્ધાન્ત. પ્રજાજીવનમાં કે કાયદાકાનૂની બાબતમાં આવું કદાપિ વિસ્મરણ થયું નથી. (૨) દાખલાઓ સ્વતંત્રતાના આગળના ટાંકવા લાયક દાખલાઓ. આમાં વિદ્ધ જોવામાં આવે એવા દાખલાઓ પણ હશે, પણ જેટેલા હતા તે બધા સ્વતંત્રતાની લડત મચાવનારાઓને, સ્વતંત્રતાનું સંરક્ષણ કરનારાઓને પોતાના હકો ને પિતાની લડત કાયદાપૂર્વક છે એમ બતાવી આપવામાં બસ થાય એવા દાખલાઓ હતા. (૩) સ્વતંત્રતાનાં બીથી ભરપૂર એવી કેટલીક ખાસ તે સ્થાનિક સંસ્થાઓ; જ્યુરી, સભામાં મળવાને ને હથિયારબંધ થવાને હક, મ્યુનિસિપલ સંસ્થાઓ ને તેમની સત્તાનું સ્વાતંત્ર્ય. (૪) પાલ્યમેંટ ને એની સત્તા તેની રાજાને અગાઉ કરતાં પણ વધારે જરૂર પડતી હતી, કારણ કે રાજાઓએ પિતાની સ્વતંત્ર આવક, મકાને, ચૂડલ હકે વગેરેમાંથી મોટા ભાગનો વ્યય કરી નાખ્યો હતો ને તેથી પિતાની સત્તાને ટકાવી રાખવા જ બાબતમાં પ્રજામતને આશરે હતો.
આમ યુરોપની રાજકીય સ્થિતિનાથી ઇંગ્લી સ્થિતિ સળમા સૈકામાં તદન જુદી જ હતી. ટયુડર વંશના રાજાઓની જોહુકમી હતી છતાં સ્વતંત્રતાને પવન વાઈ શકે ને તે ધાર્યું કામ કરી શકે તેને માટે ચોક્કસ સાધન હતું જ.
આ સમયે ઇંગ્લંડમાં પ્રજાની બે જરૂરીઆત હતી. એક તરફ ધાર્મિક પરિવર્તન ને સ્વતંત્રતા શરૂ થઈ ચૂક્યાં હતાં તેની જરૂર હતી, ને બીજી તરફ સ્વતંત્ર પસત્તા તે વખતે વધતી જતી હતી તેની વિરુદ્ધ રાજકીય સ્વતંત્રતાની જરૂર હતી આ બે જરૂરીઆતે જેમ વધતી ગઈ તેમ તેમ આ દરેકને માટે જે જે પગલાં ભરવામાં આવી ચૂક્યાં હતાં તેની મદદ મળતી ગઈ. એ બન્ને એકઠાં થયાં. ધાર્મિક સુધારા ભાગના પક્ષ રાજા ને ધર્મગુરુઓની વિરુદ્ધ પિતાની સ્વતંત્રતાની લડત માટે રાજ
