________________
૨૧૧
- વ્યાખ્યાન તેરમું. બાબતોમાં તેવો જ કેટેરીઅને પક્ષ ધાર્મિક સુધારાની બાબતોમાં, સત્તા ધર્મગુરુઓની સભાઓના હાથમાં આપવાની તરફેણમાં હતો.
ત્રીજા એક પક્ષની માગણી ઘણુ જ વધારે પડતી હતી. આ પક્ષ એમ કહેત કે સંપૂર્ણ ફેરફારની જરૂર હતી ને તે પણ રાજ્યપદ્ધતિના સ્વરૂપમાં જ નહિ, પણ રાજ્યની પદ્ધતિમાં જ; રાજકીય પદ્ધતિ જ બધી ખરાબ હતી એમ તે માનતો હતો. આ પક્ષ માત્ર સુધારોજ કરવા હેતે માગતો, એને તો સમાજનું પરિવર્તન, તેમાં ઉથલપાથલ, ને બહુજ નવુંજૂનું કરવું હતું. આ પક્ષ ઉચ્છેદક મતનો હતો. આગલા બે પક્ષે પેઠે એ પણ કેટલેક અંશે રાજકીય ને કેટલેક અંશે ધાર્મિક હતો. ધર્મસંબંધી બાબતમાં જીસસ ક્રાઈસ્ટની સત્તા સિવાય બીજી કોઈજ સત્તાને તે સ્વીકારતા નહે.
બાર વર્ષ પ્રયત્નો અજમાવ્યા પછી ૧૬૫૩માં આ ત્રણે પક્ષે એક પછી એક નિષ્ફળ નીવડયા માલૂમ પડયા; નિષ્ફળ ન નીવડ્યા તેઓ નિષ્ફળ નીવડ્યા એમ માનવાને તેમને કારણ હતાં, ને પ્રજાને તેમની નિષ્ફળતા વિષે ખાત્રી થઈ હતી. કાયદાના સુધારા ઈચ્છનારાઓનો પક્ષ
જે જલદીથી અદશ્ય થયે તેણે જોયું કે જૂના કાયદાઓ ને બંધારણને લેકે બીલકુલ લેખવતા નહોતા, અને સર્વત્ર નવીનતા જ જોવામાં આવતી હતી. રાજકીય સુધારા કરનારાઓના પક્ષે જોયું કે પાર્લામેંટની જે પદ્ધતિ ને તેના જે સ્વરૂપને તેમને ઉપયોગ કરવો હતો તે નાશ પામતાં હતાં; તેમણે જોયું કે બાર વર્ષ સત્તા વાપર્યા પછી છેવટે આમની સભાના સભાસદોની સંખ્યા ઘણી ઘટી ગઈ હતી, ને પ્રજા તેમની તરફ તિરસ્કારની દષ્ટિથી જોતી હતી. રાજ્યશાસન માટે તેમને નાલાયક ગણતી હતી. ઉછે. દક વર્ગને વધારે ફત્તેહ મળી હોય એમ જણાતું હતું, સત્તાની લડતમાં એ પક્ષ વિજયવાન નીવડ્યો જણાતો હતો; આમની સભામાં ૫૦ થી ૬૦ સભાસદો ગણાતા હતા ને તે બધા જ ઉછેદક વૃત્તિના. દેશ પર રાજ્યની ખરી સત્તા ચલાવનાર વર્ગ તરીકે તે વર્ગ પિતાને યોગ્ય રીતે ગણી શકે છે
