________________
વ્યાખ્યાન અગીઆરમુ
૧
પ્રજાને મૂકી દઈ રાજ્ય વિષે હવે આપણે વિચાર કરીએ. એવાજ પ્રકારનું પરિણામ અહીં પણ સધાતું આપણે જોઈશું. છઠ્ઠા ચાર્લ્સના સજ્યમાં તે સાતમા ચાર્લ્સના રાજ્યની શરૂઆતમાં ફ્રાન્સમાં જેટલી ઐકયની તે રાજ્યના બળની ખામી હતી તેટલી અગાઉ કેાઈ સમયે નહાતી. આમાંના પાલા રાજ્યને અન્તે બધી વસ્તુની સ્થિતિ બદલાઈ ગઈ, દેખીતીજ રીતે સત્તા બળવાન, વિસ્તૃત, તે વ્યવસ્થિત થતી હતી; રાજ્યવ્યવહારન બધાંજ મુખ્ય સાધના—કરા, લશ્કર, કાયદેા—મોટા પાયા પર ઉત્પન્ન કરવામાં આવ્યાં હતાં, તે તેમાં એક પ્રકારની વ્યવસ્થા જાળવવામાં આવી હતી. જાથુકનાં લશ્કા રાખવાનું શરૂ પણુ આ સમયથીજ થયું. એજ સમયથી માથાવેરા, કે જે રાજ્યની મુખ્ય આવક પૂરી પાડતા, તે હમેશને માટે લાગુ થયા. લોકેાની સ્વતંત્રતાને એ વેરા માટા ધા જેવા હતા, પણ રાજ્યમાં વ્યવસ્થિતતા તે બળ આણુવામાં એ ધણા કામમાં આવ્યેા. આજ વખતે સત્તાનું મોટું સાધન, ન્યાયની વ્યવસ્થા, વધારે બહેાળા ને સારા પાયા પર કરવામાં આવી; પાર્થામેટા વધી. ધણી ટુંકી મુદતમાં પાંચ નવી પાર્થામેટાનું બંધારણ બંધાયું; અગીઆરમાં લુઈના વખતમાં ( ૧૪૫૧માં ) *નોબલની પાર્મેિટ, (૧૪૬૨માં) આર્ટની, તે (૧૪૭૬માં) ડિજેની; ખારમાં સુઈના વખતમાં ( ૧૪૯૯માં) રૂષઁની ને (૧૫૦૧માં) એક્સની ( પાર્મેિટ. ન્યાયની વ્યવસ્થા કરવામાં ને તેની પતિ ચેાજી કાઢવાની બાબતમાં પેરિસની પાર્થાએંટ પણ આ સમયે મહત્ત્વ તે દૃઢતામાં ઘણી આગળ વધી.
આજ સમયે એક ખીજો માટે ફેરફાર થતા જોવામાં આવે છે. આ ફેફાર અગીઆરમાં લુઇએ રાજ્યશાસનપદ્ધતિમાં જે ફેર કર્યો તે છે.
અગીઆરના લુઈને થએલા રાજ્યના ઉમરાવા સાથે કલહા, તેમની અવનતિ, તે એણે દર્શાવેલી સામાન્ય તે અધમ વર્ગો તરફ રહેમ વિષે ઇતિહાસમાં ધણું વિવેચન કરવામાં આવે છે. આમાં સત્ય પણ છે, જોકે ધણે ભાગે અતિશયાક્તિ છે. વળી એ પણ ખરૂં છે કે રાજ્યના જુદા જુઇ
