________________
૧૮
યુરોપના સુધારાના ઇતિહાસ
તેમને ઘણી હાનિકારક નીવડી છે, કારણ કે સેાળમા સૈકાથી શરૂ થતા સુરાપને ઇતિહાસ રાજ્યાના પરસ્પરના સંબંધેા જાળવવા વિષેની ખાખતાથી ભરપૂર છે. લગભગ ત્રણ સૈકા સુધી આ પરસ્પરના સંબંધે ઇતિહાસમાં અગત્યનું સ્થાન છે.
ખરેખર આમ ન બને તે ખીજી કઈ ખને તે ભાગ્યેજ સંભવિત હતું. આ પ્રકારની બાબતે માં પ્રજાવર્ગ માથું મારી શકે તે પહેલાં સુધારામાં ઘણા વધારા થવા જોઈ એ અને સામાન્ય બુદ્ધિ ને રાજકીય બાબતેામાં કુશલતામાં ઘણી અભિવૃદ્ધિ આવશ્યક છે. સેાળમાથી અઢારમા સૈકા સુધી આ પ્રકારની લાયકાતથી લેાકેા હજી ઘણાજ પછાત છે. ઇંગ્લેંડમાં પહેલા જેમ્સના રાજ્યમાં, સત્તરમા સૈકામાં શું થયું તે જુએ; એને જમાઈ-આહીમીઆને લેકપસંદગીથી નીમાયલા રાજા, પેાતાનું રાજ્ય ખાઈ ખેડો તે એતે વંશપર પરાથી મળેલા રાજ્યને પણ એણે ખાયું. સમગ્ર પ્રેટેસ્ટન્ટ પ્રજા એનામાં હિત લેતી હતી, ને તે કારણને લીધે ઈંગ્લેંડના લોકો એને માટે લાગણી ધરાવવા લાગ્યા. જેમ્સની પાસે એના જમાઈની મદ્દ લેવડાવવા ને તેને તેનું રાજ્ય પાછું મેળવી અપાવવા પ્રજામતના જખરા ઉભરા માલૂમ પડયા હતા. આવેશમાં પાર્લામેન્ટે પણ લડાઈ ને માટે માગણી કરી ને તેને માટે જોઈતાં સાધના પૂરાં પાડવા વચન આપ્યું. જેમ્સ જાતે ખુશી નહેાતા, એણે એ બાબતમાંથી છટકી જવા પ્રયાસ કર્યાં, કેટલુંક લશ્કર જર્મનિમાં મોકલ્યું, તે પોતે પાલ્યામે ટને કહેવા આવ્યા કે ત્તેહની એક પણ ઉમેદ રાખવી હાય તો ૪૦૦,૦૦૦ પૌડની જરૂર છે. એની ગણત્રીથી પણ પાાઁમેટ આભી બની ગઈ, તે નાખુશીથી એણે ૭૭,૦૦૦ પૌડ–એક પદભ્રષ્ટ થયેલા રાજાને ગાદીએ આણવા, તે ઇંગ્લેંડથી ઘણે દૂર આવેલા એક દેશને જીતવા મંજુર કર્યાં. રાજકીય બાબતેામાં પ્રજાનું આ પ્રકારનું અજ્ઞાન ને આવી નિર્બળતા હતી. ખરી હકીકતાની ખબર વગર, તે પાતાની જીમેદારીની બાબતની દરકાર કર્યાં વિનાજ એ કામ કરતી; અને ખાર દેશના સંબંધેા વિષે સત્તા એફ
"
