________________
૧૮૦
યુરોપના સુધારાને ઇતિહાસ ગણવામાં આવે છે તેના કરતાં એ મળે ઘણું વધારે અગત્યનો ભાગ લીધે છે. એ મંડળ તે જૂનું ચહાનારાઓનું મંડળ હતું. હાલમાં આપણે આ શબ્દોને જે અર્થ કરીએ છીએ તે એને અર્થ ન કરવો એવી સાવચેતી મારે તમને આપવી જોઈએ; સાહિત્યની પદ્ધતિ કે મતભિન્નતાની બાબતોથી જુદીજ બાબતો પર એ ધ્યાન આપતું હતું જૂનું ચહાનારું તે વખતનું મંડળ માત્ર વર્જિલ ને હેમર જેવા પ્રાચીન લેખકોનાં પુસ્તકો પ્રતિજ માનની લાગણી રાખતું નહોતું, પણ આખા પ્રાચીન સમાજ, તે વખતની સંસ્થાઓ, વિચાર, તત્વજ્ઞાન, ને સાહિત્ય એ બધાંની તરફ માનની નજરથી જોતું. કબૂલ કરવું જોઈએ કે રાજનીતિ, તત્ત્વજ્ઞાન, ને સાહિત્યની બાબતોમાં ચૌદમા પંદરમા સૈકાના ચુરોપ કરતાં પ્રાચીન સમય ઘણે ચઢીઆતે હતો. પ્રાચીન વિચારો, ભાવનાઓ, ને સંસ્થાઓ આટલાં બધાં માન્ય થાય, કે કેળવાયેલા, સુધરેલા, ને તર્કશક્તિ સારી રીતે વાપરી શકે એવા માણસોમાંથી મેટો ભાગ પિતાના સમયના અસંસ્કૃત, અવ્યવસ્થિત, અશિષ્ટ રીતરિવાજે તરફ તિરસ્કાર દાખવે, અને વધારે વ્યવસ્થિત ને ઉન્નત સમાજના જીવનની બાબતોનો ઉત્સાહથી અભ્યાસ કરે અથવા તે તરફ લગભગ પૂજ્ય ભાવ રાખે તેમાં અજાયબ પમાય એવું કશું નથી. પંદરમા સૈકામાં જે સ્વતંત્ર વિચારોનું મંડળ જોવામાં આવતું હતું ને જેમાં જુદા જુદા ઉંચા ધંધાના બધા વર્ગના માણસો જોડાતા તે આ પ્રમાણે સ્થપાયું હતું.
આ ચળવળ સાથે ટકે લેકેએ કેન્સેન્ટિનોપલ લીધું, પૂર્વમાંના શહેનશાહતની પડતી થઈ ને ત્રાસેલા લોકે ઈટાલિમાં નાઠા તે બધું બન્યું. એ લોકો તેમની સાથે પ્રાચીન બાબતોનું વિશેષ જ્ઞાન, ઘણજ હસ્તલિખિત પુસ્તકે, ને પ્રાચીન સુધારાના અભ્યાસ કરવાનાં હજાર નવાં સાધનો લેતા. આવ્યા. આને પરિણામે જૂનું ચહાનારાઓનું મંડળ દિગુણ ઉત્સાહથી પ્રેરિત થયું તે સહેલથી ક૯પી શકાય તેમ છે. ઉપલા વર્ગના ધર્મગુરુઓમાં મોજ શેખ ને આર્થિક અભિવૃદ્ધિને પણ આજ સમય હો, સાહિત્ય ને કળા તરફ રસને પણ આજ સમય હતે.
