________________
વ્યાખ્યાન અગીઆરમ
૧૫ અર્થે જે માટી સંધિઓને કરવામાં આવી હતી તે પાછળથી રાજ્યાની સત્તાઓને વિષે સમતા જાળવી રાખવામાં જે સાધનભૂત થઈ તે સંધિ પણ તેજ વખતે પ્રથમ થઈ હતી. એલચી કે સંધિકારક તરીકૈની રાજનીતિની શરૂઆત પણ તેજ વખતથી થાય છે. આ બાબત રાજની સત્તાની વૃદ્ધિને લાભ કરનારી હતી. એક રીતે જોતાં રાજ્યાના બાહ્ય સંબંધે જાળવવાની ખાખતનું સ્વરૂપજ એવું છે કે તે બાબત પર એકજ માણસ કે થાડાકજ માણસે સારી રીતે ધ્યાન આપી શકે, તે કામ છૂપી રીતે તે ખરાખર કરી શકે. ખીજી રીતે જોતાં લોકેા એવા તા ઓછા દૂરદર્શી હતા કે આવા પ્રકારની સંધિનાં પરિણામા શાં આવશે તે કળી શકતા નહાતા. તેમને પેાતાને એ સંધિ . રાજ્યની અંદરની વ્યવસ્થામાં કામની કે હિતકર નહેાતી; તેઓ જાતે તે માટે ભાગ્યેજ દરકાર રાખતા, ને એ ખાખતા એકહથ્થી સત્તાનેજ સ્વાધીન રાખતા. આ પ્રમાણે આરમ્ભથીજ એલચી ને સંધિકારક તરીકેની રાજનીતિ રાજાએનાજ હાથમાં આવી, અને એ ખાખત તેમના કુલ અધિકારની છે, દેશના લોકેાને પાતા પર નંખાતા કર ને આન્તર વ્યવસ્થા વિષે ખેલવાની સ્વતંત્રતા હોય છતાં ખાદ્ય સંબંધોની બાબતમાં તેમણે માથું મારવાનું નથી એવા વિચાર લગભગ બધાજ યુરેાપની પ્રજાએમાં એક ચાસ નિયમ, જાણે એક પ્રચલિત કાયદાના સૂત્ર માર્ક સ્વીકારાઈ મયેા હતા. સેાળમા ને સત્તરમા સૈકાના ઇંગ્લેડના ઇતિહાસ ઉંધાડશેા, તેા આ વિચાર કેટલા બળવાન હતા તેનેા તમને ખ્યાલ આવશે, અને ઇલિઝાખેથ, પહેલા જેમ્સ, તે પહેલા ચાર્લ્સના રાજ્યમાં અંગ્રેજી પ્રજાની સ્વત ંત્રતાની વિરુદ્ધ આ વિચાર કેવી જબરી અસર કરતા હતા તે તમને માલૂમ પડશે. આજ નિયમને આધારે સલાહ ને લડાઈ, વ્યાષારના સંબંધા, તે બહાર દેશની બીજી બધી ખાખતા હમેશાં રાજાનાજ કુલ અધિકારની ગણાતી, અને આનેજ લીધે દેશના હંકાની વિરુદ્ધ અનિયન્વિત સત્તા શ્વેતાને ટેકવી શકતી. આ કુલ અધિકાર વિષે વિરોધ દર્શાવવામૃ પ્રજા પણીજ ભીરુ ખની ગઈ હતી, અને આ ભીરુતા પરિણામમાં
