________________
યુરોપના સુધારાના ઇતિહાસ.
વ્યાખ્યાન અગીઆરયું.
વ્યાખ્યાનના વિષય—–—પંદરમા સૈકાનું ખાસ લક્ષણ—પ્રજા ને રાજયાનું ધીમે ધીમે થતું એકીકરણ-૧૩, ફ્રાન્સનું, પ્રજાકીય ભાવનાઓને સમુદ્ભવ-૧ગીઆરમાં લુઈનું. રાજ્ય--રજી, સ્પેનનું-જી, જર્મેનિનું—જંથુ', ઇંગ્લેં ડ નું--પરું, ઇટાલિનું—રાયાના એકબીજા તરફના બહારના સબંધ ને રાજનીતિ ની કળાની ઉત્પત્તિ-ધાર્મિક વિચારોમાં ચેતન--ઉચ્ચ વર્ગના સુધારાના પ્રયત્નો કોન્સ્ટન્સ ને બેલની સભાઓ--લેાકપ્રિય સુધારા કરવાના પ્રયત્ન --જોન હસ્સ --સાહિત્યનું પુવરે જીવન——જૂનાને ચહાનારા કે સ્વતંત્ર મતના માણસેા——સાધારણ પ્રવ્રુત્તિઓ--દરિયાની મુસાફરી, રોધેા,, નવીન રોધે--અન્તે અનુમાન.
19
દમા સૈકે પૂરા થયા. પંદરમા સૈકાનું ખાસ લક્ષણ એ છે કે તેમાં ખાસ એકીકરણ થતું જોવામાં આવે છે. એ સૈકામાં સંકુચિત વિચારે તે ભાવના દૂર કરી સર્વેના સામાન્ય હિતની બાબતેાની વૃદ્ધિ કરવાને પ્રયત્ને વધારે જોવામાં આવે છે. અત્યાર સુધી જે નહાતાં—— પ્રજા ને રાજ્ય, તે એની ભાવના ઉત્પન્ન કરવાના
પ્રયત્ના એ સૈકામાં થયા હતા; અને તે પ્રયત્ના જે તે વખતે ખીજરૂપ હતા તે પ્રકાશમાં આવ્યા. સેાળમા ને સત્તરમા સૈકામાં તા માત્ર તૈયારીઓજ થતી હતી ને તે આપણે અત્યારે તપાસવાની છે.
ના
આમ પાતે નહિ કલ્પેલી, કે કદાચ સમજી પણ ન શકે એવી યેાજફળીભૂત કરવા મનુષ્ય પ્રયત્નશીલ અને છે. અન્તે પાછળથી જ્યારે તે પ્રકાશમાં આવે છે તે ખરી જણાય છે ત્યાર પહેલાં માણસ તે વિષે કશું સમજતા નથી કે અજ્ઞાનજ હોય છે, અને પછી પણ તે વિષે અને ધણું અપૂર્ણ જ્ઞાન થાય છે. છતાં એ ચેાજનાઓને પાર પાડનાર અજાણુતાં
