________________
વ્યાખ્યાન દસમું:
૭૧ એ વચ્ચે સમાજના અન્ય વર્ગોથી જુદે રહી શકતો હતો, તોપણ તેજ કારણને લીધે પિતાના વર્ગમાં ઉમેરો કરવાને તેને લૌકિક વર્ગના માણસને દાખલ કરવા પડતા હતા, અને હું અચકાયા વગર કહું છું કે બધાજ બ્રહ્મચર્ય પાળતા હોવાથી એ વર્ગના મનુષ્યોમાં એકત્રબુદ્ધિ ઉત્પન્ન થતી હતી તેનાથી જે લાભ થતો તેના કરતાં બહારના વર્ગના માણસને દાખલ કરવા પડતા તે બાબતની આવશ્યકતાને લીધે સમાજમાં ધાર્મિક બંધારણ દાખલ કરવાના પ્રયત્નની ફત્તેહમાં વધારે હાનિ ઉત્પન્ન થતી હતી.
છેવટે, આ પ્રયત્નનાં વિરોધી બીજો, ખ્રિસ્તિસમાજની અંદરજ કેટલાંક હતાં. એ સમાજની એકત્રતા ઘણી વખણાઈ ગઈ છે, અને એ ખરૂંએ છે કે તે હમેશાં એકત્રતા સાધવા મથત હતો, ને કેટલીક બાબતોમાં સારે નસીબે એ પ્રાપ્ત પણ કરી શક્યા છે. તેમ છતાં શબ્દોના આડંબરથી કે એકતરફી હકીકતથી આપણે છેતરાવવું ન જોઈએ. ધર્મગુરુઓમાં જેટલા અંદર અંદરના કલહ જોવામાં આવ્યા છે તેટલા બીજા કોનામાં જોવામાં આવ્યા છે ? ધામિક સમાજના બળ નીચે રહેનારી પ્રજામાં જેટલી અવ્યવસ્થા ને તૂટ જોવામાં આવે છે તેટલાં બીજી કઈ પ્રજામાં જોવામાં આવે છે?" - ધાર્મિક બંધારણની ફત્તેહની વિરુદ્ધ આ બધાં વિનેની ઉપરાંત એક બીજું વિદત નડયું હતું. એ બંધારણનો ઉત્તમમાં ઉત્તમ ને પ્રબળ સમય સાતમા ગેગરિના રાજ્યો હતો. સાતમા ગેગરિનો મુખ્ય વિચાર દુનિયા પર ધર્મગુરુઓની સત્તા સર્વોપરિ કરવાની, ને ધર્મગુરુઓ પર પોપની સત્તા બળવાન કરવાનો હતો.આ વિચારમાં મારા ધારવા પ્રમાણે એ મહાન પુરુષે બે ભૂલ કરી હતી, એક તે માત્ર અવ્યાવહારિક વિચારક તરીકેની, બીજી ઉચ્છેદક વિચારક તરીકેની. આ કારણેને લીધે એનો મુખ્ય ઉદેશ સાધવાને બદલે ગેગરિને તે ઘણે અંશે કદાચ મૂકી દેવો પડતો હતે.
સમાજમાં પ્રજાસત્તાક બંધારણ સર્વોપરિ કરવાનો પ્રયાસ ઈટાલિમાં થએલે જોવામાં આવે છે. ત્યાં પ્રજાસત્તાક રાજ્યને લીધે ફલૂડલ પદ્ધતિ
2. એવામાં સમાજના બાલા છે તેવા એ ધર્મગુરુઓ અરયા કે
