________________
૧૭૪
યુરાપના સુધારાને ઇતિહાસ.
તે સભાના સભાસદોની સંખ્યા કેટલી હતી, તેમાં વિષયેા કયા કયા ચર્ચાતા ના, તે સભાએ મળતી કેટલા કેટલા સમયને અંતરે ને એક કેટલેા સમય પહોંચતી તે પ્રશ્નોના ઉત્તર તમારામાંથી એકે કહી શકે તેમ નથી. આ ખાખતા વિષે કશું જાણવામાં આવ્યું નથી. આ વિષય પર ઇતિહાસમાંથી કંઈ પણુ સ્પષ્ટ, સાધારણુ, કે સામાન્ય અસરા જાણી શકાય તેમ નથી. ફ્રાન્સના ઇતિહાસમાં આ સભાએએ કેવું સ્થાન લીધું તેની આપણે ખરાખર પરીક્ષા કરીએ છીએ ત્યારે તેમનું અસ્તિત્વ માત્ર અચાનક, નહિ જેવી અગત્યનું જણુાય છે. રાજાની પાસે જ્યારે નાણાં ખૂટતાં, તે તે ભીડમાંથી કેમ છૂટા થવું તેની મુશ્કેલીમાં આવતા ત્યાએ તે એ સભાઓની મદદ માગતા, અને મુશ્કેલી ઘણી વધતી જતી તે ખીજે કંઈ પણુ રસ્તા સૂઝતા નહિ ત્યારે પ્રજા પણ એનીજ મદદ માગતી. સ્ટેટ જનરલામાં અમીરવર્ગ ને ધર્મગુરુઓ બધા ભાગ લેતા, તે છતાં તે બિન પરવાથી તેમ કરતા, કારણ કે તેઓ જાણતા કે પાતાનાં ધારેલાં કાર્ય કરવામાં એ સભા માટે ભાગે સાધનરૂપ નહાતી, ને રાજ્યકારભારમાં તે જે કંઈ ભાગ લઈ શકતા તે બાબતમાં એ સભા એમને ખાસ લાભકારક નહાતી. મધ્યમ વર્ગના લોકો પણ એ સભા માટે ભાગ્યેજ વધારે ઉત્સાહ રાખતા હતા; એ સભામાં ભાગ લેવો, તે ખપજોગ એક હક તરીકે નહિં, પશુ વાંધા નહિ લેવા લાયક ને વેઠી લેવા લાયક એક જરૂરીઆત તરીકે તેઓ ગણતા. આ સભાના રાજકીય ચેતનનું ખરૂં સ્વરૂપ આ પ્રમાણે સમજી શકાશે. કેટલીક વાર તે તદ્દન નિર્બળ ની વાતી, ને કેટલીક વાર ભયંકર. જો રાજા સૌથી બળવાન હોય તે એ સભાઓની નિર્બળતા હદ ઉપરાંત વધી જતી, ને જો રાજા કમનસીબે મુશ્કેલીમાં હેય તે એને એ સભાની મદદની જરૂર પડતી, તે એના વિભાગ પડી જતા, ને અમીરવર્ગના કે રાજ્યના કાઈ મેટા નેતાના કાવાદાવાનું સાધન બનતી. ફુંકામાં, એ સભાએ કેટલીક વાર માત્ર અમીરાની સભાએ બનતી ને કેટલીક વાર જાણે. નિયમસર મળતી સભાએ બનતી,
