________________
વ્યાખ્યાન નવમું.
૧૫
પતંત્રજ ટકાવી શકે. રેમન પ્રજાનો નાશ પંદર સૈકા સુધી થતો અટકાવવા પસત્તા મથી રહી હતી.
આમ કેટલાક સમય એવા હેય છે કે તેને નાશ થતો અટકાવવાનું, ને તેનું બંધારણ જલદીથી સ્થાયી કરવાનું કામ, નૃપતંત્રજ કરી શકે. આ બન્ને બાબતમાં નૃપતિઓ સત્તા ભોગવે છે તેનું કારણ એ છે કે બીજી કઈ પણ પદ્ધતિ કરતાં નૃપતંત્રની શાસનપદ્ધતિ વધારે સ્પષ્ટતાથી ને વધારે દઢતાથી ન્યાયના સામ્રાજ્યનું સ્વરૂપ ધારણ કરે છે.
કોઈ પણ દષ્ટિબિન્દુથી ને કોઈ પણ સમય વિષે તમે આ પદ્ધતિને વિચાર કરશે તે તમે કબૂલ કરશે કે એનું મુખ્ય લક્ષણ, એનું નૈતિક બંધારણ, એને ખરો ને ગૂઢ અર્થ એ છે કે સમાજ પર શાસન કરવાની એકજ, ઉચ્ચ, ને ન્યાપ્ય ઈચ્છાનું પ્રતિબિંબ, એની મૂર્તિ, ને એનો પ્રતિનિધિ માત્ર રાજાજ છે.
હવે નૃપતંત્રની પદ્ધતિ જુદી જુદી પરિસ્થિતિમાં વાળવી હોય તેમ વળે ને અનુકૂળ થાય એમ અગાઉ આપણે કહ્યું હતું તે દૃષ્ટિબિન્દુ લઈએ.
અહીં આપણને એક લાભ છે; આપણે એકદમ ઇતિહાસ ને તે પણ ફ્રાન્સના ઇતિહાસ વિષે બોલી શકીશું. આધુનિક યુરોપમાં દુનિયાના ઈતિહાસમાં જે જે ભિન્ન સ્વરૂપમાં નૃપતંત્ર જોવામાં આવ્યું છે તે ઘણાં કારણોને લીધે ધારણ થયું છે. જે ગણિતની ભાષા વાપરવાની મને છૂટ હોય તે કહી શકું તેમ છે કે યુરોપમાં અસ્તિત્વમાં આવેલી નૃપતંત્રની પદ્ધતિ દુનિયાની ભિન્ન ભિન્ન બધા પ્રકારની પતંત્રની પદ્ધતિના સરવાળા જેવી છે. પાંચમાથી બારમા સૈકાને એને ઈતિહાસ હું સારાંશમાં બતાવીશ ને તે પરથી મારું કહેવું તમને સમજાશે.
પાંચમા સૈકામાં મોટા જર્મન હુમલાને સમયે બે તૃપતંત્રની પદ્ધતિઓ જોવામાં આવે છે; એક વૈદેશિક નૃપતંત્ર, ને બીજું, રેમન નૃપતંત્ર, એક કલેવિસનું ને બીજું કૌસ્ટેન્ટિનનું. બન્નેની પદ્ધતિ ને પરિણામે જુદાં છે. વિદેશિક નૃપતિ મુખ્યત્વે જનનિયુક્ત છે. જો કે તેમની ચુંટણી હાલની
