________________
વ્યાખ્યાન ડું.
૧૦૫
હતી ને ધર્મગુરુઓના ઉપદેશને અર્થેજ હતી; સામાન્ય પ્રજા વર્ગના વિચારે ને આચારા ઉન્નત કરવામાં તેમની માત્ર પરાક્ષજ અસર હતી.
ખ્રિસ્તિ સમાજે જનસમાજની સાંસારિક સ્થિતિ સુધારવાને વધારે અસરકારક રીતે કામ કર્યું હતું એમ મારૂં માનવું છે. એમાં જરાઅે શક નથી કે સામાજિક સ્થિતિના મોટા દોષા, જેવા કે ગુલામગીરીની પદ્ધતિ, તેની વિરુદ્ધ એણે જબરી લડત ઉઠાવી. વારંવાર કરી કરીને કહેવામાં આવ્યું છે કે આધુનિક કાળમાં ગુલામગીરીની પદ્ધતિ નાબુદ થઈ તે માત્ર ખ્રિસ્તિ લેાકેાના બળને લીધેજ થઈ છે. હું ધારૂં છું આ તે! જરા વધારે પડતું કહેવાનું છે; ઘણા લાંબા સમય સુધી ખ્રિસ્તિ લેાકેામાંજ ગુલામગીરી રહી હતી ને તે વિષે તેઓ આશ્ચર્ય પામતા કે ક્રોધથી તિરસ્કારવૃત્તિ દર્શાવતા નહોતા. બધા અન્યાયેમાં સૌથી મેટામાં મેટા આ અન્યાયના નાઃ થવામાં ઘણાં કારણે, ને બીજા વિચારા ને સુધારાના સિદ્ધાન્તને ઘણે! વિકાસ સહાયભૂત થયાં હતાં. છતાં ગુલામગીરી દબાવવામાં ખ્રિસ્તિ સમાજે પણ મહેનત કરી છે તેને શક લાવી શકાય તેમ નથી. આની આપણી પાસે સયેટ સાબીતી છે. જુદે જુદે સમયે નાગરિક હકે આપવાની જુદી જુદી પદ્ધતિઓમાં મોટે ભાગે ધાર્મિક સિદ્ધાન્તાને અનુસરતી પદ્ધતિ હતી; ધાર્મિક વિચારા, ભવિષ્યને વિષે આશાએ, તે મનુષ્યની ધાર્મિક સમાનત.ના નામમાંજ હકા ઘણુંખરૂં બક્ષવામાં આવ્યા છે.
તેમજ જંગલી રિવાજે દબાવવા, અને ફેજારી ને દીવાની કાયદામાં સુધારાઓ કરવાને પણ ખ્રિસ્તિ સમાજે ઘણું કામ કર્યું. સ્વતંત્રતાના કેટલાક સિદ્ધાન્ત સ્વીકારાયા છતાં કાયદો તે વખતે કેવા વિચિત્ર હતા તે તમે જાણે! છે. સત્ય ોધી કાઢવાને માટે ન્યાયપુર:સર દ્વન્દ્વયુદ્ધ ને કેટલાક માણસેના માત્ર સાગત પર કરેલાં વચને પરજ બધા આધાર રાખવામાં આવતા હતા. એવી હાસ્યજનક રીતના પુરાવાએ તે વખતે સ્વીકારાતા હતા તે પણ તમે જાણેા છે. આ બધાંને ઠેકાણે વધારે વ્યાજબી રીતના પુરાવાઓ સીકારાવવા ખ્રિસ્તિ સમાજે પ્રયત્ન કર્યા. ટૉલિડે તો
