________________
વ્યાખ્યાન સાતમું.
૧૩૩
મંડળીના બળે ભગવતે. આ કારણને લીધે જ માત્ર બારમા સૈકામાં નહિ, પણ પછીના વખતમાં પણ, નગરજનોના જીવનમાં જે કે ૬૮ ને સ્વતંત્ર વર્તન જોવામાં આવતું હતું, તેમાં તેની સાથે સંકોચ, બીકણપણું, નાહિંમત દર્શાવે એવું શરમાળપણું, ને ભાષાની નમ્રતા જોવામાં આવતાં હતાં. તેમને મોટાં કામ કરવાનો શોખ હતો ને જ્યારે સંજોગોને લીધે તે તેમને કરવાંજ પડતાં ત્યારે તેઓ ગભરાતા ને ગુંચવાતા, તેમને એમ લાગતું કે તેમને માટે જે કર્મક્ષેત્ર છે તેમાંથી તેઓ બહાર ખસી ગયા છે, ને તેમાં પાછા જવા ચહાતા, ને તેથી તેઓ નમ્રતાથી કામ લેતા. આ પ્રમાણે સુરેપના ઇતિહાસમાં ને ખાસ કરીને ફ્રાન્સમાં માલૂમ પડે છે કે મધ્યમ વર્ગ પ્રતિ -જે કે માન, ઉચ્ચ લાગણી કે ખુશામત સુદ્ધાં રાખવામાં આવ્યાં છે, છતાં
એનો ડર કવચિત જ રાખવામાં આવ્યું છે. એના વિરોધીઓ પર એ વર્ગ મહત્ત્વ કે મદની છાપ પાડી શક્યો નથી. મધ્યમ વર્ગની આ પ્રકારની નબલાઈથી નવાઈ પામવા જેવું પણ કશું નથી. આનું મુખ્ય કારણ એ વર્ગની ઉત્પત્તિ, ને એ વર્ગે અધિકાર કેવી રીતે પ્રાપ્ત કર્યો તેમાં જ રહેલું હતું. ગમે તે સંજોગોમાં પણ ઉચ્ચ અભિલાષા રાખવાની વૃત્તિ, રાજકીય વિચારોને વિકાસ ને તેમાં દૃઢતા, દેશની બાબતમાં સત્તા વાપરવાની ઈચ્છા, માણસના માણસ તરીકે મહત્વને સંપૂર્ણ વિશ્વાસ—આ બધી યુરોપની પ્રજાઓની ભાવનાઓ તદન આધુનિક છે
બીજી તરફથી સ્થાનિક કલહાને લીધે પિતાના નાના ક્ષેત્રમાં તેમને એવી તે દૃઢતા, એવો તો અભિનિવેશ, એવી તો બીજી રાખવી ને બતાવવી પડતી કે તેનાથી ચઢીઆતી દઢતા, અભિનિવેશ, ને ધીરજ જોવામાં આવ્યાં નથી. તેમને કરવાનું કાર્ય એટલું તે કઠણ હતું કે તેમને અનુપમ પરાક્રમ દર્શાવવું પડતું હતું. પણ તેને લીધે જ તેમણે એવી તે મરદામી ને એવી તે આગ્રહની શક્તિ પ્રાપ્ત કરી છે કે તેવી શક્તિ આધુનિક સમયની સહેલી પ્રવૃત્તિઓમાં ઉભવતી નથી.
નગરજનોએ અધિકાર ને સ્વાતંત્ર્ય મેળવ્યાં તેની આ સામાજિક કે
