________________
વ્યાખ્યાત સાતમું.
૧૨૧
કહેશે કે તેમને પાતાને લાગતીવળગતી ખાખતા પર એકઠા થઈ ને વિચાર કરવાના નગરજનેાને હક નથી. ખારમા સૈકાને! નગરજન આથી ગુંચાઈ જશે. સૌથી પહેલાં રાજ્યના ત્રીજા વર્ગને—પ્રજા વર્ગને, જે પ્રકારના અગત્યના ગણવામાં આવતા હતા તેથી એ ચકિત થઈ ગયા હતા, તે હવે એજ સ્થળે એ દાસત્વ, નિર્બલત્વ, તે નિસ્તેજ એવા પ્રકારનું એના જોવામાં આવે છે કે આગળ અનુભવેલી કોઈ પણ વસ્તુના કરતાં તે ઘણું વધારે ખરાબ છે. એ એક દેખાવમાંથી તદ્દન ખીજાજ દેખાવમાં જાય છે–સર્વસત્તાધારી નગર્જનવમાંથી તદ્દન સત્તારહિત નગરજનના ચિત્રમાં એ જાય છે. આના ખ્યાલ, આની સમજુતી, તમે એને કેવી રીતે આપી શકશે ?
ઓગણીસમા સૈકામાં વસતા આપણે બારમા સૈકામાં છીએ એમ ધારા. કાઈ પણ દેશની સામાન્ય સ્થિતિ, રાજ્યશાસન, કે સમગ્ર સમાજ વિષે આપણે ચિત્ર ખડું કરીશું તેા નગરજને વિષે આપણે ખીલકુલ સાંભળીશું નહિ; તેઓ કાઈ પણ બાબતમાં ભાગ લેતા નથી ને તેને તદ્દન ક્ષુદ્ર ગણવામાં આવે છે. રાજ્યમાં તેમને કંઈ હિસાબ નથી હાતા એટલુંજ નહિ, પણ તેઓ પોતે પોતાની સ્થિતિ વિષે શું વિચાર ધરાવે છે તેને આપણે ખ્યાલ કરીશું તેા તેમના ઉત્તરા અજબ બીકણપણા ને દાસત્વની ભાષામાં અપાતા માપણને માલૂમ પડશે. અમીરે। જેમના તેઓ દાસ હતા તે જેમની પાસેથી તેઓએ પેાતાના હક જોરથી મેળવ્યા તે લેાકેા આણુને દિગ્મૂઢ બનાવે એવા પ્રકારની ઉદ્ધતાઇભરેલી તેમના તરફ ખાલી રખે છે; પણ તેથી તેઓ આશ્ચર્ય પામતા કે ઉશ્કેરાતા નથી.
નગરમાંજ આપણુને દાખલ થવા દો ને ત્યાં શું થાય છે તે જોવા ૉ. દેખાવ બદલાઈ જાય છે; હથિયારવાળા નગરજનોથી સુરક્ષિત એક જગાનું ચિત્ર આપણા સમક્ષ ખડું થાય છે; આ નગરને પોતાના પર કર મૂકે છે. પોતાના મૅજિસ્ટ્રેટા નીમે છે ને વિચાર કરી શિક્ષા કરમાવે છે, અને પોતાની બધી ખાખતા પર વિચાર કરવાને સભા ભરી પોતે એકઠા થાય છે. આ સભાઓમાં બધાજ આવે છે; પાતાનીજ પ્રજાના અમીર્
