________________
વ્યાખ્યાન
૧૧૮
આધુનિક સુધારાની અગત્યનાં તત્ત્વ ગણાતાં થયાં. ખ્રિસ્તિસમાજને ક્યાલ પદ્ધતિની ઉત્પત્તિ કયાં કારણોમાંથી થવા પામી ને સુધારાના કાર્યમાં તેમણે શે ભાગ લીધે તેને વિચાર કરી ઇતિહાસમાં તેમ બન્યું હતું કે નહિ તે આપણે જોઈ શક્યા હતા. નગરના સંબંધમાં આપણને આવી અનુકૂળતા નથી, તેમની અગત્ય વધ્યાની વાત જ આપણે જોઈએ છીએ, બીજું કઈ જતા નથી. હાલ તરત તો કારણોને ઉત્પત્તિ વિષે જ હું બોલીશ. પ્રતિનિધિ મેલનારાં નગરના અસ્તિત્વના પરિણામ વિષે હું જે કહું છું ને યુરોપના સુધારામાં તેમણે કરેલી અસર વિષે જે બોલું છું, તે થોડેક અંશે હું માત્ર કલ્પનાથી જ કહીશ. સહકાલીન ને જાણીતી બીનાઓને પુરા હું રજુ કરી શકું તેમ નથી. નગરનું અગત્ય વધ્યું, ને પ્રતિનિધિઓ મેકલવામાં એ બધાં એક સંસ્થા તુલ્ય થયાં તે બાબત પછીથી-બારમાથી પંદરમા સૈકાની વચમાં જોવામાં આવે છે, ને આપણું કહેવાનું જે છે તે તે સમયને ઈતિહાસ સાબીત કરશે. વસ્તુસ્થિતિમાં આવા પ્રકારનો ફેરફાર છે તે તરફ હું ખાસ ધ્યાન ખેંચું છું. એવો ફેરફાર કરવાનું કારણ, હું જે ચિત્ર તમારા સમક્ષ હજુ કરવા માંગું છું તે અપૂર્ણ ને કાચું હોવાથી તમે તે સામે વાંધો ઉઠાવે તેને અગાઉથી જવાબ આપી દેવાનો હેતુ છે. હું એક એવી કલ્પના કરીશ કે ૧૭૮૮ ની સાલમાં, અર્થાત કાન્સના ભયંકર રાજ્યપરિવર્તનની શરૂઆતમાં, બારમા સૈકાનો એક નગરજન એકદમ ફ્રાન્સમાં
અસ્તિત્વમાં આવ્યો હોય, અને જે એને વાંચતા આવડતું હોય તે એને મગજ ફેરવી નાખે એવું એકાદ પત્ર કે એકાદ ન્યૂસપેપર જાણે વાંચવાને આપ્યું હોય; ઉદાહરણ તરીકે, મેં. સાઈઝનું પત્ર–“સમાજનું ત્રીજું અગત્યનું અંગ કર્યું?“ત્રીજો વર્ગ કયો?” અર્થાત રાજ્યનાં કેટલાંક અગત્યના અંગે કે અગત્યના વર્ગો છે? તેમાં રાજા ને અમીરો મળી પહેલા બે વર્ગ સ્વીકારાય છે. હવે ત્રીજો વર્ગ ? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર આપણું ધારેલા નગરજન સાઈઝના પત્રમાં જોશો.
અમીર અને ધર્મગુરુઓને બાતલ કરતાં બાકી રહેલી કન્ય પ્રજા,
