________________
૧૧૮
યુરોપના સુધારાનો ઈતિહાસ
વ્યાખ્યાન સાતમું.
વ્યાખ્યાનને વિષય–બારમા ને અરાઢમા સૈકાઓમાં રાજસભામાં પ્રતિનિધિ મોકલવાના અધિકાર ધરાવનારા નગરની સ્થિતિની સરખામણીનું ચિત્ર––બેવ પ્રશ્ન–૧ લો નગરને અધિકારદાન–પાંચમાંથી દશમા સૈકા સુધી ગ્રામોની સ્થિતિને તેમની પડતીને ફરીથી ચઢતી--પ્રજાભ––નગરજને કરવામાં આવેલા અધિકાર દાનની સામાજિક ને નૈતિક અસર–૨ પ્રતિનિધિ મેલતાં નગરની અન્તવ્યવસ્થાલોકસભાઓ સત્તાધિકારીઓ–ઉચ્ચ ને અનુષ્ય પર–યુરેપના જુદા જુદા દેશો માં રાજસભામાં પ્રતિનિધિ મેકલવાને અધિકાર ધરાવનારા નગરની સ્થિતિમાં વૈવિધ્ય.
આ બારમા સૈકાના અંત સુધી સુધારાનાં બે મુખ્ય તરલ પદ્ધતિ
ને ખ્રિસ્તસમાજ-એ બેના ઈતિહાસ સુધી આપણે આવ્યા છીએ. હવે ત્રીજું તત્ત્વ–નગર–તેને બારમા સૈકાના અન્ત સુધીને ઈતિહાસ આપણે જોવાનો છે, ને જે દૃષ્ટિથી બીજા બે
તને વિષે આપણે પરીક્ષણ કર્યું તે જ દષ્ટિ અહીં પણ રાખવાની છે.
ખ્રિસ્તિસમાજ ને ચૂડલ પદ્ધતિના કરતાં નગરની સ્થિતિ આપણે જુદી જ જોઈએ છીએ. પાંચમાથી બારમા સૈકા સુધીના સમયમાં ખ્રિસ્તિસમાજ ને ફફ્યુડલ પદ્ધતિએ સંપૂર્ણતા પ્રાપ્ત કરી હતી; એ બેનો આરમ્ભકાળ, વિકાસ,ને પરિપક્વતા આપણે તપાસ્યાં છે. નગરને વિષે એવું નથી. માત્ર અગીઆરમા ને બારમાં સૈકામાં જ તેમનું અગત્ય ઇતિહાસમાં માલુમ પડે છે. આ સમય પહેલાં જાણવા લાયક તેમને ઈતિહાસ હતો નહિ કે તેમનું અસ્તિત્વ “ રાજ્યકારભારના સંબંધમાં નહિ જેવું હતું તેમ નહોતું, પણ અગીઆરમાં સૈકામાંજ દુનિયાની મોટી રંગભૂમિ પણ સ્પષ્ટ રીતે તે દેખાતાં થયાં, ને
