________________
૧૧૬
યુરોપના સુધારાનો ઇતિહાસ.
તરીકે ગણવા મંડયા. નામેન્ડિના ઇતિહાસ ઉધાડા, ને તમને આ પ્રકારની રિયા વારવાર ષ્ટિગોચર થશે.
આમ બધી પાસના સંજોગે! ખ્રિસ્તિસમાજનું ઐક્ય ને એની સત્તા વધારી એના લાભ સાધતા હાય એમ જણાતું હતું. એક પાસથી જ્યારે પાપની સત્તા વધી જતી હતી તે મઢામાં નૈતિક સુધારા થયા જતા હતા, ત્યારે ખીજી પાસથી કેટલાક છૂટાછવાયા પણ શક્તિમાન્ નરા વ્યક્તિઓને લાગતીવળગતી ખાખતામાં ને એના અભિપ્રાયેામાં તર્કશક્તિના ઉપયાગ થવા જોઈ એ એમ માગણી કરતા હવા. તેમાંને માટે ભાગ પ્રચલિત મતા કે ધાર્મિક પન્થા પર હુમલા કરતા નહાતા; તે માત્ર એટલુંજ કહેતા હતા કે તર્કશક્તિને તેમની પરીક્ષા કરવાના હક છે તે માત્ર અધિકારને આધારે તેએ સ્વીકારાવવાં ન જોઈ એ. વિચારની સ્વતંત્રતાની આ લડત ઉડાવનારાઓમાં મુખ્ય આ સમયે જ્હાન એરિજેના, રાસેલિન, ને અએલાર્ડે હતા.
સ્વાતંત્ર્યના આ પ્રથમ પ્રયત્ન, અન્વેષણ બુદ્ધિને સતેજ કરવાની આ પ્રથમ ઇચ્છાનું અગત્ય તરત માલૂમ પડતું હતું. ખ્રિસ્તિસમાજ પોતે પાતાનું આન્તર જીવન સુધારતા હતા, છતાં આવા મતથી તેને કંઈ એ ભય ઉત્પન્ન થયા નહિ. આ નવા સુધારાની તે તરત સામે થયા, કારણ કે તેમના મત કરતાં તેમની પદ્ધતિથી તેને વધારે ઝ્હીવાનું હતું.
અગીઆરમા સૈકાને અન્તે તે બારમાની શરૂઆતમાં આ પ્રકારની સ્થિતિ હતી. ઇતિહાસમાં પ્રથમજ આ વખતે ધર્મગુરુઓ ને સ્વતંત્ર વિચાકેાની વચ્ચે લહ ઉત્પન્ન થયા. ઍએલાર્ડ ન સેટ અર્નાર્ડનાં યુદ્દા, અને સાઇસન્સ તે સેન્સની સભાએ કે જેમાં એએલાર્ડને નિન્દવામાં આવ્યા હતા તે માત્ર આ પ્રમાણેની વસ્તુસ્થિતિનું દર્શન છે; આ બાબત આધુનિક સુધારામાં ઘણું અગત્યનું સ્થળ ભાગવે છે.
તેજ વખતે એક બીજી પ્રવૃત્તિ ને તે તદ્દન જુદી જાતની શરૂ થઈ હતી; નગરામાંથી રાજ્યસભામાં પ્રતિનિધિએ મેકલવાના નગરજનોને અધિકાર આપવાના હંક સ્થારિત કરવા વિષેની આ પ્રવૃત્તિ હતી. અસંસ્કૃત ને
