________________
હું ૦૪
યુરૈાપના સુધારાના ઇતિહાસ.
આચારા, ને રીતભાતા લૌકિક ને ધાર્મિક વામાં સામાન્ય રીતે જોવામાં આવતી હતી. ધર્માધ્યક્ષા લડાઈમાં ગયા હોવા વિષે તે ધર્મગુરુઓ લૌકિક જીવન ગુજારતા હોવા વિષેની ઘણી કરિયાદો થઈ છે. ખરેખર, આ ઘણી શૈાચનીય સ્થિતિ હતી, છતાં અન્ય સ્થળે ધર્મગુરુએ પાતાના દેવળથી દૂર જતાજ નહિ ને તેથી પ્રજાવથી તદ્દન અલાહેદુંજ જીવન કાઢતા એવાએના કરતાં આમની સ્થિતિ ઘણી ઓછી માઠા પ્રકારની હતી. પ્રજાવર્ગથી તદન અતડા ને દૂર રહેનારા પાદરીઓ કરતાં જે ધમાધ્યક્ષા લૌકિક લહેામાં કેટલીક રીતે માથું મારતા તે ઘણા વધારે કામમાં આવતા. આવી રીતના સંબંધથી અધિકારી ને અધિકૃત વર્ગની ધર્મસમાજમાં જે બ્લુદાઈ હતી તેનું મારું પરિણામ બદલી શકાયું તેા નહિ, તાપણુ ઘણું ઓછું હાનિકારક નીવડ્યું.
હવે ખ્રિસ્તિ સમાજે મનુષ્યના આન્તર વિકાસ ને આત્માની ઉર્જાને અર્થે શું કર્યું તે સામાજિક સુધારાને અર્થે શું કર્યું તેની આપણે તપાસ કરીએ.
જે સમય વિષે આપણે વિચાર કરીએ છીએ તે સમયે મનુષ્યના આત્માની ઉન્નતિને માટે ખ્રિસ્તિ સમાજે ધણું કર્યું હોય એમ હું ધારતા નથી. દુનિયામાં જે બળવાન માણસા હતા તેમનામાં નરમાશની ભાવનાએ, ને નબળા મનુષ્યા પ્રતિના તેમના સંબંધમાં ન્યાયની વૃત્તિ પ્રેરવા એ સમાજે પ્રશ્ન કર્યો; અને નબળા મનુષ્યમાં નૈતિક જીવન ને તેમની નિરુત્સાહી દૈનિક પ્રવૃત્તિમાં હાઈ શકે તેના કરતાં ઉચ્ચતર ભાવનાઓ ને ઇચ્છાએ એણે જાળવી રાખ્યાં, તેમ છતાં મનુષ્યની, ખાસ કરી સામાન્ય મનુષ્યાની, જે ખરી ઉન્નતિ છે તે સાધવા, ને માણસના આત્મગૌરવની વૃદ્ધિ કરવાને હું નથી ધારતા કે આ સમયે ખ્રિસ્તિ સમાજે ઘણું કર્યું હાય. જે કંઈ એણે કર્યું તે ધાર્મિક સમાજના માણસોને માટેજ હતું. ધર્મગુરુઓની ઉન્નતિ, ને ધર્મપ્રચારકેાના શિક્ષણને માટેજ એ મુખ્યત્વે મથતા હતા. એમને માટે શાળાઓ, અને તે ઉપરાંત, સમ્'ની કંગાલ સ્થિતિમાં તે વખતે બની શકે એવી હતી તેવી સંસ્થા સ્થાપી હતી. પણ તે બધી ધાર્મિક શાળાઓ
