________________
વ્યાખ્યાન પાચમું.
ફરજીઆત છે તે અન્યને માટે પણ રાખવામાં આવેલી હોય છે. તેને જ પ્રચાર કરવો જોઈએ, ને તેનાજ તાબામાં જનસમાજને એકત્રિત કરવો જોઈએ.
જુદા જુદા પન્થોના મનુષ્યને આપેલાં પ્રતિજ્ઞાવચનો, અથવા દિતીય જન્મને વિષે આશા વગેરેના બધે વિષે પણ તેમજ છે. એ બાબતે પણ પ્રચાર કરી જનસમાજને એકત્રિત કરવો જોઈએ.
જ્યારે આ પ્રમાણે ધાર્મિક સમાજનો જન્મ થાય છે ને કેટલાક લેકે સામાન્ય ધાર્મિક મતે, સામાન્ય ધાર્મિક શિક્ષાવચને, ને સામાન્ય ધાર્મિક પ્રતિજ્ઞાવચનોને લીધે એકત્રિત બને છે, ત્યારે તેમના સમાજને માટે શાસનની જરૂર માલૂમ પડે છે. શાસન વિના એક અઠવાડીઉં કે એક કલાક પણ કોઈએ સમાજ ટકી શકે નહિ, વળી શાસન જરૂરનું છે એટલું જ નહિ પણ એની મેળે જ સમાજ અસ્તિત્વમાં આવતાં તે શાસિત થાય છે. સમાજમાં શાસન કેવી રીતે જન્મ પામે છે ને સ્થપાય છે તેનું સામાન્ય નિરૂપણ કરવાનું કામ હું હાથ ધરી તમારો વખત રેકીશ નહિ. હું માત્ર એટલું જ કહીશ કે જ્યારે વસ્તુઓ સ્વાભાવિક નિયમો પ્રમાણે બની ચાલી જાય છે ત્યારે સત્તા હમેશાં સૌથી વધારે લાયક, શક્તિમાન, ને સમાજને ધારેલી દિશામાં લઈ જવાને સમર્થ હોય એવા મનુષ્યના હાથમાં જાય છે. યુદ્ધને પ્રસંગે સત્તા શૂરવીરમાં શુરવીર માણસના હાથમાં જાય છે. કેઈ સમાજ જે કંઈ શેધમાં ગુંથાયેલો હોય તે તેને પ્રસંગે સત્તા સૌથી વધારે લાયક પુરુષના હાથમાં જાય છે. બધી જ બાબતોમાં દુનિયા જ્યારે સ્વાભાવિક નિયમેથી દોરવાય છે ત્યારે મનુષ્યની સ્વાભાવિક વિષમતા પ્રાદુર્ભત થાય છે, ને તેથી દરેક મનુધ્યનામાં જેવી શક્તિ હોય છે તે પ્રમાણેનું જ સ્થાન તે સમાજમાં લે છે. ઠીક, હવે જેમ બીજી બાબતોમાં તેમ ધર્મમાં પણ મનુષ્યોની બુદ્ધિને શક્તિ વિષે વિષમતા હોય છે. કોઈ એક માણસ બીજાઓના કરતાં ધર્મનું પ્રતિ પાદન કરી તેને ફેલાવો કરવાને વધારે લાયક હોય છે, તો કેટલાક બીજા માણસો ધાર્મિક શિક્ષાવચન આચારમાં મુકાવવાની સત્તા વધારે ધરાવતા હોય છે, ને કેટલાક વળી લેકના મનમાં ધાર્મિક ભાવનાઓને ધાર્મિક
