________________
૮૮
યુરેપના સુધારાને ઇતિહાસ સુધીમાં ધાર્મિક મંડળમાંના માણસ તરીકે કે ધર્મગુરુ તરીકે જીવન ગુજારવાનું સર્વેને શક્ય હતું. ધાર્મિક મંડળમાં આમ સ્પર્ધા ને સમાનતાને ન્યાય સ્વીકારવામાં આવ્યો હતો ને તેમાં હલકી પદવીના છતાં લાયક પુરુષને સત્તા આપવામાં આવતી હતી, જ્યારે ધાર્મિક મંડળે સિવાયનાં બીજે બધાં મંડળમાં સમાનતા સ્વીકારવામાં આવી નહતી ને અધિકાર જન્મપરંપરાના દાણા જેવા લેખાતા હતા. ખ્રિસ્તિ સમાજ જ્ઞાતિ નહિ પણ એક એકત્રિત મંડળ હોવાને લીધે જ આ પ્રકારનું પરિણામ તેમાં જોવામાં આવતું હતું.
વળી જ્ઞાતિઓમાં એક બીજું લક્ષણ જોવામાં આવે છે. સ્થિરતા ને જડતા. આ બાબતની સાબીતીની જરૂર નથી. કોઈ પણ ઇતિહાસ તપાસ ને જ્યાં જ્ઞાતિનું સામ્રાજ્ય હશે ત્યાં સમાજની ધાર્મિક કે રાજકીય કોઈ પણ બાબતમાં તમને સ્થિરતા ને જડતા માલૂમ પડશે. ખરું છે કે કેટલેક દરજે ખ્રિસ્તિ સમાજમાં પણ અમુક સમયે પ્રગતિની ભીતિ દાખલ થવા પામી હતી. પણ તે સ્થિર થવા પામી હોય એમ આપણે કહી શકીએ તેમ નથી. ખ્રિસ્તિ સમાજ સ્થિર ને જડ રહ્યો એમ કહી શકીએ તેમ નથી. ઘણા સમય સુધી એ સમાજ ચેતનવાળ ને પ્રગતિશીલ રહ્યો હતો. તેનું કારણ કેટલીક વાર બહારને વિરોધ તો કેટલીક વાર ઉન્નતિને માટે અંદર નજ ઉલ્સાહ હતો. બધું જોતાં એ સમાજ વારંવાર બદલાત ને પ્રગતિમાર્ગમાં પ્રયાણ કરતે જોવામાં આવે છે, ને એને ઇતિહાસ પણ વિવિધતા, ને પ્રગતિથી ભરેલો છે. ધાર્મિક મંડળનાં જુદાં જુદાં કર્તવ્યો કરવાને જુદા જુદા બધા માણસને સરખી રીતે હક આપ્યાથી ખ્રિસ્તિ સમાજમાં સ્થિરતા ને જડતાનું ઘર થતું અટક્યું છે, ને તેથી ચેતન ને પ્રગતિ જળવાઈ રહ્યાં છે એમાં જરાએ શક લવાય તેમ નથી.
ખ્રિસ્તિ સમાજમાં સત્તાને માટે સમાનતાથી બધાને દાખલ થવા દેવામાં આવતા હતા, ત્યારે લાયકાતને નિર્ણય કેવી રીતે કરવામાં આવતું હતું?
ખ્રિસ્તિ સમાજમાં બે નિયમે આગળ પડતા હતા. પ્રથમ, નીચલા
