________________
યુરાપના સુધારાના ઇતિહાસ.
માણસ ખુશીથી નહિ ખમે. જ્યારે સત્તા વાપરનાર માણસ પણ માત્ર એક માણસ તરીકે જહાંગીરી વાપરતા જણાય છે, ત્યારે કદાચ વેઠવી પડે તાએ તે સત્તા આવેશ સાથેજ કબૂલ રાખવામાં આવે છે. ચૂડલ પદ્ધતિની સત્તા આ પ્રકારની હતી, અને એના પ્રતિ જે વૈરભાવની લાગણી હમેશ ઉત્પન્ન થતી તેનું કારણ પણ આ પ્રકારનું હતું.
આપણા નાના સરખા ડ્યૂડલ સમાજ પર્ ધર્મગુરુની શી અસર થઈ શકતી હતી તે તપાસીએ છીએ ત્યારે આપણને માલૂમ પડે છે કે તે નહિ જેવી હતી. ધણુંખરૂં તેા ધર્મગુરુ જાતેજ અસભ્ય ને આશ્રિત તરીકે દાસત્વમાં રહેતા, ને તેથી જમીનદારના મદ ખાવી શકે એવું એનામાં બહુ થોડુ જોવામાં આવતું. ખેલાશક સંસ્થાનના આશ્રિતવર્ગનું નૈતિક જીવન પાષવા ને ઉન્નત કરવાનું એનું ખાસ કામ હાવાથી તે તે માટે એને સંસ્થાનમાં ખેલાવવામાં આવેલા હોવાથી, એ ત્યાં તે હેતુથી પ્રિય ને ઉપયાગી થઈ પડતા. સંસ્થાનમાં એ કંઇક આરામ આપતા, કંઈક ચેતન મુકતા, પણ હું બારૂં છું, તેમાં રહેનારા આશ્રિતવર્ગનું ભવિષ્ય વધારે ઉજળું બનાવવાને એ બહુ થોડું કરી શકતા કે કરતા હતા.
७०
હવે ચૂડલ પદ્ધતિ પ્રમાણે રહેનાર નાના સરખા મંડળનેા દેશના સામાન્ય સમાજ તરફ કેવા પ્રકારના સંબંધ હતા, તે સુધારાના વિકાસમાં આનું શું પરિણામ આવ્યું તે આપણે જોઈ એ.
યૂડલ પદ્ધતિ પ્રમાણે લશ્કરી નોકરી કરવાના બદલામાં જમીન ખેડનારા આશ્રિતવ પ્રકારની સેવા કરવા બંધાયલા હતા ને તેને શા પ્રકારનું રક્ષણ મળતું હતું તે આપણે જાણ્યું. એમને શાં શાં કામ કરવાનાં હતાં તેની વિગતામાં હું નહિ ઉતરૂં; તે વિષેના માત્ર સામાન્ય વિચાર આપણને હાય તા ખસ, આશ્રિતવર્ગના મનુષ્યોના મનમાં કર્રાવ્ય ને સ્નેહના ક્રેટલાક નૈતિક વિચારે તેમના કામનેજ અંગે ઉદ્ભવતા.
આ કર્રાવ્યા તે આ ભાવનાઓના વિચારને પરિણામે અમુક હકા ને પદ્ધતિઓ અસ્તિત્વમાં આવ્યાં. દરેક માણસ જાણે છે કે ડલ પતિના
