________________
વ્યાખ્યાન ચેાથું.
સામાન્ય મત પ્રમાણે જે યાગ્ય લાગે છે તે કરવામાં આવે છે. કાયદાપૂર્વક વિરાધ તે શાસનની પદ્ધતિ આ પ્રમાણેની હોય છે. તમે સ્હેલાઈથી જોઈ શકશા કે ચૂડલ પહિતમાં આવું કશું નહતું.
ઇતિહાસ તપાસતાં આપણને માલૂમ પડે છે. કે ચૂડલ પદ્ધતિથી જે પ્રકારનાં પરિણામ આવવાં જોઈ એ તેવાંજ આવ્યાં છે. શમા તે તેરમા સૈકાની વચમાંના ચૂડલ પહિતના તહાસ જરા જુએ. મનુષ્યની ભાવનાએ, તેના વિચારો ને તેના વર્તન પર થએલી સારી અસર ભૂલી શકાય તેષી નથી. આ સમયના ઇતિહાસમાં જ્યાં ત્યાં આપણને ઉત્તમ ભાવનાઓ, મેટાં વખાણવા લાયક પરાક્રમા, મનુષ્યત્વના ઉત્તમ આવિર્ભાવના નમુનાએ નજરે પડે છે, અને તે બધાંની ઉત્પત્તિ ચૂડલ પદ્ધતિને પરિણામે થયેલાં સનમાંજ હતી. ખરૂં છે કે નારીસન્માનની ભાવના આ સમયે જોવામાં આવે છે ને તેને ચૂડલ પદ્ધતિ સાથે કંઈ મળતાપણું નથી, છતાં એનુંએ ખીજ એમાંજ છે. યૂડલ પદ્ધતિને પરિણામેજ આ ઉચ્ચ, ઉદાર, તે વફાદારીભરેલી ભાવનાઓની આદર્શરૂપ ભાવના આવિર્ભૂત થઈ. આ નારીસન્માનની ભાવના, એની બીજરૂપ યૂડલ પદ્ધતિમાં રહેલી ભાવના પ્રતિ આપણું સન્માન પેદા કરાવે છે.
વળી અન્ય દિશા તરફ તમારૂં લક્ષ ફેરવે. યુરાપમાં કલ્પનાશક્તિના પહેલા ઉભરા, કાવ્ય ને સાહિત્ય ક્ષેત્રમાં પ્રથમના પ્રયત્ને, જંગલી સ્થિતિનેા. ત્યાગ કર્યા પછી ચુરાપમાં અનુભવાયલા બુદ્ધિની ખીલવણીના પ્રથમ આનન્દ—આ બધું ફ્યુડલે પતિના આશ્ચય નીચે ચુરેપ હતું ત્યારેજ તે યૂડલ પદ્ધતિ પ્રમાણે રહેનારા જમીનદારના નાના નાના કિલ્લામાંજ પ્રથમ જન્મ્યું હતું. મનુષ્યની આ પ્રકારની માનસિક ઉન્નતિ થવાને માટે મનુષ્યના આત્મામાં ને તેના જીવનમાં અમુક પ્રકારના ફેરફાર થવા જોઈએ; એક હજાર જાતના ફેરફાર થવા જોઇ એ, અને તે, સામાન્ય લોકોના મહેનતુ, ગ્નિ, સ્થૂલ, ને કનિ જીવનમાં થવા શક્ય નથી હાતા. યુરોપના સાહિત્યમાં પ્રથમ જે કંઈ લખાયું હોય તેનાં સ્મરા ને પ્રથમને માનસિન્ક્ર
૭૫
